ต่่อมา นัักศึึกษาธรรมศาสตร์ไ์ ด้้จััดแสดงละครสะท้้อนถึึงเหตุกุ ารณ์์อัันน่่าเศร้า้ ที่่�นครปฐมนี้้� โดยสมาชิิกชุุมนุุมศิิลปะและการแสดง แสดงเป็็นผู้้�เคราะห์์ร้า้ ยที่�่ถููก แขวนคอ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์เล่่าว่่า ตอนนั้้�น อาจารย์ป์ ๋๋วยได้้เข้า้ ไปห้้ามปรามถึึงบริเิ วณ ลานโพธิ์์� ซึ่่�งเป็น็ สถานที่่�แสดง แต่่ก็็ไม่ม่ ีใี ครฟััง ยังั คงแสดงต่่อไปโดยที่่�ไม่ม่ ีใี ครคาดคิิด ว่่า เหตุกุ ารณ์์จะบานปลาย บ่่ายวัันหนึ่่�งก่่อน ๖ ตุุลาคม อาจารย์์ป๋๋วยก็็เดิินเข้้ามาในห้้องทำำ�งานที่�่ตึึกโดม และบอกคุุณหญิิงนงเยาว์์ว่่า “อาจารย์์ต้้องเป็็นอธิกิ ารบดีีธรรมศาสตร์น์ ะ จะได้้ทำำ� รังั สิิตให้้สำำ�เร็จ็ ” คำำ�พูดู นี้้�น่่าจะเป็็นเรื่่อ� งที่่�อาจารย์ป์ ๋๋วยอยากให้้เกิิดขึ้้�น แม้ค้ ุณุ หญิงิ จะ ยัังคิิดไม่่ออกว่่าจะเป็็นอธิกิ ารบดีีได้้อย่่างไร แต่่นี่่�ก็็คืือเป็็นการส่่งมอบพันั ธกิิจที่�่ฝัังอยู่่� ในใจคุุณหญิิงนงเยาว์์อีีกหลายปีี จนกลายเป็็นโครงการสำำ�คััญตลอดช่่วงการดำำ�รง ตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีี ต่่อมาในวัันที่�่ ๔ ตุลุ าคม พ.ศ. ๒๕๑๙ การชุมุ นุมุ ทำำ�ท่่าจะบานปลาย อาจารย์-์ ป๋๋วยจึึงได้้สั่่�งปิิดประตููมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ท์ ุุกประตูู แต่่นัักศึึกษาก็็สามารถ พัังประตููด้้านสนามหลวง เข้้ามาในมหาวิิทยาลััยได้้ค่ำำ�วัันที่�่ ๔ อาจารย์์ป๋๋วยจึึงมีี จดหมายไปถึึงสถานีีตำำ�รวจชนะสงครามว่่ามีีผู้้�บุุกรุุ กเข้้ามาในมหาวิิทยาลััยโดยที่่� เจ้้าหน้้าที่่�และอาจารย์์ไม่่สามารถต้้านทานได้้ จึึงสั่่�งปิิดมหาวิิทยาลััย และขอให้้ เจ้้าหน้้าที่�่ตำำ�รวจจากสถานีีตำำ�รวจชนะสงครามเข้า้ มาช่ว่ ยดูแู ลความสงบเรียี บร้อ้ ย ฝ่่ายคุุณหญิิงนงเยาว์์เมื่่�อทราบคำำ�สั่่�งอาจารย์์ป๋๋วย ก็็ได้้สั่่�งการให้้เจ้้าหน้้าที่่� ขนทรัพั ย์์สิิน และเอกสารสำำ�คััญของมหาวิิทยาลััยใส่่รถออกไปฝากไว้้ตามสถานที่่� ราชการต่่าง ๆ ให้้ได้้มากที่�่สุุดเท่่าที่่�จะทำำ�ได้้ แต่่ปรากฏว่่า สถานที่่�ราชการบางแห่่ง ไม่่กล้้ารับั ฝาก เพราะกลััวจะถููกกล่่าวหาว่่าร่ว่ มมืือกัับธรรมศาสตร์์ นอกจากนั้้�น คุุณหญิิงนงเยาว์์ยัังแต่่งตั้้�งเจ้้าหน้้าที่่�จำำ�นวน ๓๐ คน ให้้ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นเวรยามดููแล รักั ษาความเรียี บร้อ้ ยในมหาวิิทยาลััยจนกว่่าเหตุกุ ารณ์์จะสงบ วัันที่�่ ๕ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ อาจารย์์ป๋๋วยได้้ติิดต่่อกัับเลขาธิิการสภา การศึึกษา ดร.สิิปปนนท์์ เกตุุทััต เพื่่�อขอยืืมสถานที่่�ของสำำ�นัักงานสภาการศึึกษา แห่่งชาติิใช้้เป็็นสำำ�นัักงานชั่่�วคราวของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ในขณะเดีียวกััน หนัังสืือพิิมพ์์ในวัันนั้้�น ได้้ลงข่่าวและรููปการแสดงละครของนัักศึึกษาธรรมศาสตร์์ โดยรููปที่�่นำำ�มาลงนั้้�นเป็็นรููปที่�่นัักแสดงกำำ�ลัังถููกแขวนคอ และใบหน้้าของนัักแสดง มีคี วามคล้้ายคลึึงกัับสมาชิกิ ราชวงศ์์ชั้้�นสูงู พระองค์์หนึ่่�งอย่า่ งมาก โดยเฉพาะภาพใน ธรรมศาสตร์และการเมือง 99
อาจารย์ป๋วย เม่ื อวนั ท่ี ๔ ตุลาคม ๒๕๑๙ ขณะพยายาม “ห้ามทัพ” นกั ศึกษา ณ ลานโพธ์ิ แตไ่ ม่ส�ำ เรจ็ 100 จติ วิญญาณธรรมศาสตร์
การแสดงในการชมุ นมุ ก่อนเหตุการณ์ ๖ ตลุ าคม ๒๕๑๙ หนัังสืือพิิมพ์์ ดาวสยาม และ บางกอกโพสต์์ ซึ่่�งเป็็นหนัังสืือพิิมพ์์ที่�่เป็็นฝ่่ายตรงข้้าม กัับนัักศึึกษาในขณะนั้้�น ภาพข่่าวของเหตุุการณ์์นี้้�กลายเป็็นประเด็็นให้้สถานีีวิิทยุุยานเกราะนำำ�มา โจมตีี กล่่าวหาว่่า นิิสิิตนัักศึึกษาเป็็นคอมมิิวนิิสต์์และมีีเจตนาจะทำำ�ลายล้้างสถาบััน พระมหากษััตริยิ ์์ เวลา ๑๘ นาฬิกิ าของวัันที่�่ ๕ ตุลุ าคม สถานีีวิิทยุยุ านเกราะได้้มีกี าร ยั่่ว� ยุใุ ห้้ฝ่่ายตรงข้า้ มเข้า้ มากวาดล้้างนัักศึึกษาที่�่ชุมุ นุมุ ในธรรมศาสตร์์ แม้้จะมีี “คำำ�ขู่่�” อัันน่่ากลััวออกมาจากวิิทยุุยานเกราะตั้้�งแต่่เมื่่�อเย็็นวัันที่่� ๕ แต่่การชุุมนุมุ ก็็ยัังดำำ�เนิินไปอย่่างต่่อเนื่่�อง มีีผู้้�ชุุมนุมุ เข้้าร่ว่ มมากขึ้้�นเรื่่อ� ย ๆ เป็็นหลััก หมื่่�น และทะลัักเข้้ามาเต็็มพื้้�นที่�่เกืือบ ๕๐ ไร่ข่ องธรรมศาสตร์์ ทางด้้านศููนย์์กลาง นิิสิิตนัักศึึกษาแห่่งประเทศไทย (ศนท.) และนัักศึึกษาจำำ�นวนมากก็็ชุุมนุุมค้้างคืืน อยู่่�ในธรรมศาสตร์์ โดยที่่�เจ้้าหน้้าที่่�ตำำ�รวจก็็ทำำ�ได้้แต่่เพียี งควบคุมุ สถานการณ์์เท่่านั้้�น อย่่างไรก็็ตามการยั่่ว� ยุใุ ห้้ไปจััดการกัับนัักศึึกษาก็็ยังั มีกี ารกระจายเสีียงต่่อเนื่่�องจนถึึง วัันรุ่่�งขึ้้�น วัันที่�่ ๖ ตุลุ าคม พ.ศ. ๒๕๑๙ ธรรมศาสตรแ์ ละการเมือง 101
๖ ตุุลา “วัันมหาวิิปโยค” วิิทยุุยานเกราะยัังคงไม่่หยุุดยั่่�วยุุปลุุกปั่� ่นให้้ผู้้�ฟัังเคีียดแค้้นนิิสิิตนัักศึึกษาและ ประชาชนที่่�เข้้ามาชุุมนุมุ ประท้้วงอยู่่�ในธรรมศาสตร์์ โดยย้ำ�ำ อยู่่�ตลอดเวลาว่่ามีีการ ชุมุ นุมุ เพื่่อ� ทำำ�ลายล้้างสถาบัันพระมหากษััตริยิ ์์ และได้้กระจายเสีียงปลุกุ ระดมให้้ กลุ่่�ม กระทิิงแดง กลุ่่�มนวพล และกลุ่่�มลูกู เสืือชาวบ้า้ นเข้า้ ทำำ�ลาย “พวกคอมมิวิ นิิสต์์” ที่่�อยู่่� ในธรรมศาสตร์ท์ ี่่�กำำ�ลัังจััดตั้้�งรัฐั บาลใหม่่ ตั้้�งแต่่เวลาเที่่�ยงคืืนของคืืนวัันที่�่ ๕ กลุ่่�มกระทิิงแดง กลุ่่�มนวพล และกลุ่่�ม ลูกู เสืือชาวบ้้าน ยิิงปืืนเข้้ามาในมหาวิิทยาลััยเป็็นระยะ ๆ ตั้้�งแต่่เที่่�ยงคืืน เมื่่�อถึึงเวลา ๓ นาฬิิกาของวัันที่�่ ๖ มีกี ารส่่งกำำ�ลัังมาปิิดล้้อมธรรมศาสตร์์ และปล่่อยให้ก้ ลุ่่�มกระทิิง แดงและกลุ่่�มอื่่�น ๆ ยิงิ ปืืนใส่่ผู้้�ชุมุ นุมุ เมื่่อ� เวลา ๔ นาฬิกิ า ทางเจ้้าหน้้าที่่�ก็็เริ่่ม� ระดมยิงิ เข้้าไปด้้วย ทำำ�ให้้หน่่วยรักั ษาความปลอดภััยของผู้้�ชุุมนุมุ ในมหาวิิทยาลััยซึ่่�งมีีปืืนอยู่่� เพียี งไม่ก่ ี่่�กระบอกมีกี ารยิงิ ตอบโต้้ไปบ้า้ งเช่น่ เดีียวกััน คุุณหญิิงและผู้้�บริหิ ารคนอื่่�น ๆ รวมทั้้�งอาจารย์์ธรรมศาสตร์ซ์ึ่่�งได้้รับั แจ้้งจาก เจ้้าหน้้าที่่�ที่�่ได้้รับั การแต่่งตั้้�งให้้รักั ษาการเวรยามในมหาวิิทยาลััย ก็็ได้้แต่่เป็น็ ห่ว่ งและ คิิดหาหนทางแก้้ไขสถานการณ์์อยู่่�ตลอดเวลา แต่่ยิ่่�งฟัังคำำ�ปลุุกระดมจากวิิทยุุยาน เกราะก็็ยิ่่ง� กัังวลใจ เพราะวิิทยุุยานเกราะที่�่ปลุกุ ระดมให้้คนเข้า้ ไปจััดการกัับนัักศึึกษา บอกกัับกลุ่่�มกระทิิงแดงและฝ่่ายเดีียวกัันว่่า ในธรรมศาสตร์ม์ ีอี ุโุ มงค์์ใหญ่เ่ ป็น็ บังั เกอร์์ หลบภััยและซ่่องสุมุ กำำ�ลัังและอาวุธุ นัักศึึกษาครอบครองลูกู ระเบิิด ปืืนกลหนััก และ อาวุธุ ร้า้ ยแรงอื่่�น ๆ และให้้โจมตีีอย่า่ งเต็็มกำำ�ลััง แม้ค้ ุณุ หญิงิ นงเยาว์์จะทราบดีีว่่า สิ่่�งที่�่วิิทยุยุ านเกราะประโคมอยู่่�นั้้�นเป็็นความ เท็็จทั้้�งสิ้้�น นัักศึึกษาแทบไม่่มีีอะไรไว้้ป้้องกัันตััว และอุุโมงค์์ที่�่ว่่าก็็ไม่่มีี เป็็นแต่่เพีียง ท่่อระบายน้ำำ�ฝนจากสนามฟุตุ บอลถึึงแม่น่ ้ำำ�เจ้้าพระยาที่�่คนเดิินลงไปไม่ไ่ ด้้ด้้วยซ้ำ�ำ ๕ นาฬิิกา ผู้้�ชุุมนุมุ ในธรรมศาสตร์ไ์ ด้้ส่่งตััวแทนมาเจรจากัับฝ่่ายปิิดล้้อมให้้ หยุุดยิิงชั่่�วคราวเพื่่�อให้้ผู้้�หญิิงที่�่อยู่่�ในมหาวิิทยาลััยออกไป แต่่ฝ่่ายปิิดล้้อมก็็ไม่่ยอม รับั ฟััง จากนั้้�นเจ้้าหน้้าที่�่ก็็ส่่งกำำ�ลัังบุุกเข้้ามาในธรรมศาสตร์์ และยิิงใส่่ผู้้�ชุุมนุมุ ทำำ�ให้้ มีผี ู้้�เสีียชีวี ิิตหลายคนทัันทีี นัักศึึกษาและประชาชนที่่�อยู่่�ในมหาวิิทยาลััยมาตลอดทั้้�งคืืน พากัันแตกตื่่�นวิ่่�งหนีี แต่่เจ้้าหน้้าที่่�ก็็ยัังยิิงกราดใส่่ผู้้�ชุุมนุมุ อย่่างไม่่ยั้้�ง ที่�่หลบกระสุุน ไปจนถึึงแนวรบของตำำ�รวจตระเวนชายแดนก็็ถูกู รุุมตีี รุุมกระทืืบจากกลุ่่�มกระทิิงแดง กลุ่่�มนวพล และกลุ่่�มลูกู เสืือชาวบ้้าน 102 จิตวิญญาณธรรมศาสตร์
เมื่่อ� เสีียงปืืนเงีียบลง กลุ่่�มที่่�ใช้้ความรุุนแรงลากเอาศพนัักศึึกษาข้้างหอประชุุม ใหญ่่ออกมากองรวมกัับยางรถยนต์์ ราดน้ำำ�มัันเบนซิินและจุุดไฟเผา กลางถนน ราชดำำ�เนิินตรงข้้ามกัับรููปปั้�้นพระแม่่ธรณีีบีีบมวยผม จากนั้้�นวิิทยุุยานเกราะก็็ระดม กำำ�ลัังเรียี กร้อ้ งให้้กลุ่่�มกระทิิงแดง กลุ่่�มนวพล และกลุ่่�มลููกเสืือชาวบ้้านไปชุุมนุมุ กััน บริเิ วณลานพระบรมรููปทรงม้า้ เพื่่อ� เรียี กร้อ้ งให้จ้ ััดตั้้�งรัฐั บาลใหม่่ เย็็นวัันนั้้�นคุุณหญิิงนงเยาว์์ซึ่่� งเฝ้้าติิดตามสถานการณ์์อยู่่�ที่่�สำำ�นัักงาน ชั่่�วคราวของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ท์ ี่่�สภาการศึึกษา ก็็ได้้รับั แจ้้งว่่า เหตุุการณ์์ใน ธรรมศาสตร์ส์ งบแล้้ว สามารถเข้า้ ไปได้้ ด้้วยความห่่วงใย คุณุ หญิงิ นงเยาว์์พร้อ้ มด้้วย เจ้้าหน้้าที่่�อีีก ๔-๕ คน จึึงพากัันนั่่�งรถตู้้�ซึ่่�งมีีตรามหาวิิทยาลััยเข้้าไปสำำ�รวจความ- เสีียหายในธรรมศาสตร์์ โดยมีีวััตถุุประสงค์์หลัักเพื่่�อรับั ตััวเจ้้าหน้้าที่่�ที่่�ถููกสั่่�งให้้ แต่่งตั้้�งให้้รักั ษาความปลอดภััยของมหาวิิทยาลััยตั้้�งแต่่วัันที่่� ๔-๕ ตุลุ าคม เมื่่อ� เข้า้ ไป ในธรรมศาสตร์์ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ยังั จำำ�ได้้ว่่าเห็น็ นัักศึึกษานอนเรียี งกัันเป็็นแถว มีที หาร ถืือปืืนควบคุุมอยู่่� มีีปืืนอาก้้ากระบอกหนึ่่�งเล็็งไปที่่�ตึึกคณะพาณิิชยศาสตร์แ์ ละการ- บััญชีี แต่่เมื่่�อถามถึึงเจ้้าหน้้าที่�่มหาวิิทยาลััย ก็็ปรากฏว่่าไม่่มีีเจ้้าหน้้าที่�่มหาวิิทยาลััย เหลืืออยู่่�แม้เ้ พียี งคนเดีียว เพราะถูกู เจ้้าหน้้าที่่�จัับกุมุ ไว้้ทั้้�งหมด และถูกู ควบคุมุ ตััวอยู่่�ที่�่ จัังหวััดนครปฐม คุณุ หญิงิ จึึงต้้องทำำ�เรื่่อ� งเอกสารเพื่่อ� ยื่่น� ขอประกัันตััว คุุณหญิิงนงเยาว์์ให้้รถตู้้�ของมหาวิิทยาลััยกลัับออกมาทางด้้านตึึกคณะ เศรษฐศาสตร์์ ด้้านสำำ�นัักงานคณะกรรมการกฤษฎีีกา เมื่่�อรถแล่่นมาถึึงใต้้สะพาน พระปิ่่� นเกล้้า คุุณหญิิงก็็เห็็นกลุ่่�มลููกเสืือชาวบ้้านซึ่่�งล้้วนแต่่เป็็นชายฉกรรจ์์ประมาณ ๕๐ คน ยืืนจัับกลุ่่�มรวมกัันอยู่่�ในมืือมีีไม้้หน้้าสาม ยาวประมาณ ๑ เมตรมาด้้วย ทุกุ คน เมื่่อ� กลุ่่�มลูกู เสืือชาวบ้า้ นเห็น็ รถตู้้�มีตี รามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ หัวั หน้้ากลุ่่�ม ก็็ถืือไม้้และวิ่่�งมายัังรถตู้้� คุุณหญิิงนงเยาว์์ซึ่่�งไม่่มีีทางเลืือก จึึงต้้องเปิิดประตููกระจก รถตู้้ใ� ห้้กลุ่่�มลููกเสืือชาวบ้้านตรวจค้้น ฝ่่ายเจ้้าหน้้าที่่�ในรถก็็ตะโกนว่่า นี่่�เป็็นรถของ มหาวิิทยาลััยและไม่่มีีนัักศึึกษาอยู่่� เมื่่�อกลุ่่�มลููกเสืือชาวบ้้านโผล่่หน้้ามาดููครู่่�หนึ่่�ง เห็็นว่่าไม่่มีีนัักศึึกษาจริงิ จึึงพยัักหน้้าให้้รถเคลื่่�อนไป คุณุ หญิิงนงเยาว์์บอกว่่า ที่�่รอด จากครั้้ง� นี้้�มาได้้นั้้�น เพราะกลุ่่�มลูกู เสืือชาวบ้้านกลุ่่�มนั้้�นยัังพอมีีความยัับยั้้�งชั่่�งใจ และ คนในรถทุุกคนมีีสติิดีีพร้อ้ ม คุุณหญิิงนงเยาว์์บอกว่่า ตลอดเวลาในสถานการณ์์นั้้�น ในใจคุุณหญิิงสวดมนต์์บท “อิิติิปิิโส” อยู่่�ตลอดเวลาและคิิดว่่า “ถ้้าจะตายก็็ขอให้้ ตายกัับอิิติิปิโิ สนี่่�แหละ” ธรรมศาสตร์และการเมือง 103
“ดร.ป๋วย อึ๊งภากรณ์ กำ�ลงั หิ้วกระเป๋าเดนิ ทางหนพี ลงั ลูกเสอื ชาวบ้าน ออกนอกประเทศแล้ว” รักั ษาการอธิิการบดีี วัันต่่อมา คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ได้้ทราบว่่า หลัังจากที่่�เจ้้าหน้้าที่�่เข้า้ สลายการชุมุ นุมุ ด้้วยความรุุนแรง และจัับนัักศึึกษาและประชาชนที่่�รอดชีวี ิิตได้้ราว ๓,๐๐๐ คน นำำ�ไป ฝากขังั ไว้้ที่�่โรงเรียี นตำำ�รวจนครบาลบางเขนอีีกแห่่งหนึ่่�ง บ่่ายของวัันที่�่ ๗ ตุุลาคม ม.ร.ว.เสนีีย์์ ปราโมช นายกรัฐั มนตรีกี ็็ยอมจำำ�นน และรับั ว่่าจะจััดตั้้�งรัฐั บาลขึ้้�นใหม่่ตามคำำ�เรียี กร้อ้ ง ต่่อมาอีีกประมาณชั่่�วโมงเศษ คณะปฏิิรููปการปกครองแผ่่นดิิน นำำ�โดย พล.ร.อ. สงััด ชลออยู่่� ก็็ประกาศยึึดอำำ�นาจ จาก ม.ร.ว.เสนีีย์์ ปราโมช ในเวลา ๑๘ นาฬิิกา จากนั้้�นก็็มีีคำำ�สั่่�งยุุบสภา ยกเลิิก พรรคการเมืือง และยกเลิิกรัฐั ธรรมนูญู แห่่งราชอาณาจัักรไทย พ.ศ. ๒๕๑๗ และสั่่�ง ปิิดหนัังสืือพิมิ พ์ร์ ายวัันทุกุ ฉบัับ หลัังจากนั้้�นเพียี งสองวัันก็็มีพี ระบรมราชโองการโปรด เกล้้าฯ ให้้นายธานิินทร์์ กรัยั วิิเชียี ร เข้า้ เฝ้้าเพื่่อ� ประกาศแต่่งตั้้�งให้้เป็็นนายกรัฐั มนตรีี ในบ่่ายวัันเดีียวกััน คุุณหญิิงนงเยาว์์ได้้เดิินทางไปโรงพยาบาลตำำ�รวจ เพื่่�อ ขอทราบว่่า ในบรรดาผู้้�ที่�่ถููกยิิงเสีียชีีวิิต มีีชื่่�อเจ้้าหน้้าที่�่ของมหาวิิทยาลััยที่่�คุุณหญิิง สั่่�งให้้อยู่่�เวรเฝ้้ามหาวิิทยาลััยด้้วยหรือื ไม่่ ขณะที่่�ตรวจสอบรายชื่อ่� อยู่่�นั้้�นคุณุ หญิงิ ก็็ได้้ รับั ทราบข่า่ วการรัฐั ประหาร 104 จิตวิญญาณธรรมศาสตร์
คืืนวัันที่่� ๗ รองอธิบิ ดีีกรมตำำ�รวจออกแถลงการณ์์ผ่่านทางโทรทััศน์์ช่่อง ๕ โดยในแถลงการณ์์นั้้�น เต็็มไปด้้วยข่า่ วที่่�ให้้ร้า้ ยป้้ายสีีมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ท์ ั้้�งสิ้้�น บอกว่่า ในธรรมศาสตร์ม์ ีีห้้องลัับที่่�สัันนิิษฐานว่่าเป็็นห้้องของแกนนำำ�ก่่อความวุ่่�นวาย (ซึ่่�งไม่ร่ ู้้�ว่่าห้อ้ งไหนเป็น็ ห้อ้ งลัับ) มีอี ุโุ มงค์์ลัับ (ซึ่่�งไม่ส่ ามารถเปิิดเผยได้้ว่่าอยู่่�ตรงไหน) มีกี ารซ่อ่ งสุมุ อาวุธุ ร้า้ ยแรง (ซึ่่�งค้้นไม่พ่ บแม้แ้ ต่่ชิ้้น� เดีียว) และยังั มีชี าวญวน (ซึ่่�งตั้้�งใจ ให้้ประชาชนนึึกถึึงคอมมิิวนิิสต์์จากเวีียดนาม) แปลกปลอมเข้้ามาอยู่่� ๘ คน ข่่าวที่่� แถลงไปนั้้�นล้้วนแต่่เป็็นการใส่่ความธรรมศาสตร์ท์ ั้้�งสิ้้�น ขณะนั้้�นบรรดาลูกู เสืือชาวบ้้านและวิิทยุยุ านเกราะก็็ยังั รายงานข่า่ วถึึงอาจารย์-์ ป๋๋วยอยู่่�ตลอดเวลา โดยให้้ข้้อมููลเป็็นนััยว่่า ผู้้�นำำ�คอมมิิวนิิสต์์ยัังอยู่่� ยัังมีีความจำำ�เป็็น ต้้องกำำ�จััด และประเทศยัังไม่่ปลอดภััยจากคอมมิิวนิิสต์์ถ้้าผู้้�นำำ�คนนี้้�ยัังอยู่่� ทำำ�ให้้ อาจารย์์ป๋๋วยเริ่่ม� เห็็นถึึงความไม่่ปลอดภััยในชีีวิิตของตนเอง ช่่วงเย็็นวัันที่่� ๗ ตุลุ าคม พ.ศ. ๒๕๑๙ คุุณหญิิงนงเยาว์์ได้้เข้้ารายงานอาจารย์์ป๋๋วยถึึงสถานการณ์์เวลานั้้�น คุณุ หญิงิ นงเยาว์์จำำ�ได้้ดีีถึึงใบหน้้าที่�่เคร่ง่ เครียี ดของอาจารย์ป์ ๋ว๋ ย และในที่�่สุดุ อาจารย์-์ ป๋ว๋ ย อึ๊�๊งภากรณ์์ ก็็เดิินทางออกนอกประเทศ เพื่่อ� ให้พ้ ้น้ จากการคุกุ คามเอาชีวี ิิต ดร.ประกอบ หุุตะสิิงห์์ องคมนตรีี และนายกสภามหาวิิทยาลััย จึึงแต่่งตั้้�งให้้ คุุณหญิิงเป็็นผู้้�รักั ษาราชการในตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีีมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ แทน ศาสตราจารย์์ ดร.ป๋๋วย อึ๊�๊งภากรณ์์ ในวัันที่่� ๘-๙ ตุุลาคม คุุณหญิิงนงเยาว์์ก็็ดำำ�เนิินการขอประกัันตััวเจ้้าหน้้าที่�่ และนัักศึึกษาธรรมศาสตร์ท์ ี่�่อยู่่�ในการควบคุมุ ของเจ้้าหน้้าที่�่ตำำ�รวจ แม้้จะสำำ�เร็จ็ ด้้วย ความยากลำำ�บาก แต่่คุณุ หญิิงนงเยาว์์ก็็บอกว่่า เหตุกุ ารณ์์นี้้�ทำำ�ให้้ได้้รับั บทเรียี นชีีวิิต มากมาย อาจารย์์นรนิิติิ เศรษฐบุุตร นายกสภามหาวิิทยาลััยและอดีีตอธิิการบดีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ กล่่าวถึึงเหตุุการณ์์ในช่่วงนี้้�ว่่า “หลััง ๖ ตุุลาคม ๒๕๑๙ อาจารย์์ ข้้าราชการ เจ้้าหน้้าที่�่ นัักการภารโรง และนัักศึึกษาจำำ�นวนมากถููกจัับตััว ไปขัังไว้้ ผู้้�บริหิ ารมหาวิิทยาลััยที่�่กล้้าหาญไปเยี่�่ยม (โดยไม่่กลััวจะโดนครหาว่่าเป็็น คอมมิิวนิิสต์์ไปด้้วย) ไปประกัันตััวบุุคคลเหล่่านี้้�ออกมา ก็็คืืออาจารย์์นงเยาว์์กัับ เจ้้าหน้้าที่�่บางคนเท่่านั้้�น อาจารย์์นงเยาว์์ต้้องเดิินทางไปประกัันตััวหลายแห่่งและ หลายครั้้ง� ทั้้�งเวลากลางวัันและกลางคืืน บางครั้้ง� ก็็ติิดเคอร์ฟ์ ิิ วกลัับเข้้ากรุุงเทพฯ ไม่่ได้้ ในทัันทีีที่�่เสร็จ็ งาน และสิ่่�งที่�่น่่าประทัับใจมากก็็คืือ ผมไปติิดต่่อเรื่อ�่ งให้้อาจารย์์คนหนึ่่�ง ที่�่ถููกภััย ๖ ตุุลาจนไม่่กล้้าทำำ�อะไร และจะต้้องเดิินทางไปมหาวิิทยาลััยต่่างประเทศ ธรรมศาสตรแ์ ละการเมือง 105
การลาของอาจารย์์ผู้้�นั้้�นมีีปััญหา และก็็ไม่่มีีใครอยากเข้้ามาเป็น็ ธุุระให้้กัับคนแพ้้ แต่่ อาจารย์์นงเยาว์์ก็็กล้้าที่�่จะดำำ�เนิินเรื่อ�่ งให้้ ทั้้�งยัังเป็็นผู้้�ชี้้�แจงด้้วยตััวเอง จนอาจารย์์ ผู้้�นั้้�นได้้รับั อนุุมััติิให้อ้ อกนอกประเทศได้้” เมื่่อ� มีคี นถามถึึงเหตุกุ ารณ์์ในช่ว่ งนี้้� คุณุ หญิงิ นงเยาว์์มักั จะสงวนคำำ�และไม่ค่ ่่อย ยอมเล่่าเหตุกุ ารณ์์อย่า่ งละเอีียด เพราะถืือว่่าเหตุกุ ารณ์์ผ่า่ นมานานแล้้ว และคุณุ หญิงิ ได้้ให้อ้ โหสิิกรรมต่่อคนเหล่่านั้้�นแล้้ว จะได้้ไม่ต่ ้้องจองเวรจองกรรมกัันอีีก ต่่อลมหายใจธรรมศาสตร์์ เมื่่�อเหตุุการณ์์ ๖ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ จบลง มหาวิิทยาลััยตกอยู่่�ภายใต้้ “การรักั ษาความสงบ” โดยทหารราบ ๑๑ ซึ่่�งไม่่อนุญุ าตให้้อาจารย์์และเจ้้าหน้้าที่�่ เข้้าไปทำำ�งานได้้ ทั้้�งนี้้�ไม่่ต้้องคำำ�นึึงถึึงเรื่่อ� งการเรียี นการสอน ขณะนั้้�นสำำ�นัักงานของ มหาวิิทยาลััยย้า้ ยไปยังั ที่�่ทำำ�การชั่่ว� คราวที่่�สภาการศึึกษาแห่่งชาติิ เมื่่อ� ท่่านอธิกิ ารบดีี (อาจารย์ป์ ๋๋วย) ไม่อ่ ยู่่�ในประเทศ รองอธิกิ ารบดีีฝ่่ายต่่าง ๆ ขอหลบภััยคุกุ คามชั่่ว� ขณะ คงเหลืือแต่่คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ซึ่่�งเป็็นผู้้�หญิงิ คนเดีียวในคณะผู้้�บริหิ ารต้้องทำำ�หน้้าที่่�รักั ษา การตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีีด้้วยความรู้้�สึึกหดหู่่�หมดกำำ�ลัังใจ เวลานั้้�นจะหัันหน้้าไปพึ่่�งพา ใครก็็ไม่ไ่ ด้้ เพราะทุกุ คนกลััวจะถูกู กล่่าวหาว่่าเป็็นพวกเดีียวกัับธรรมศาสตร์์ ช่่วงนั้้�นสิ่่�งที่�่เป็็นอัันตรายที่�่สุุดสำำ�หรับั การอยู่่�รอดของธรรมศาสตร์ก์ ็็คืือ ข่่าว โจมตีีมหาวิิทยาลััยที่่�ยังั คงถูกู ปล่่อยออกมาอย่า่ งต่่อเนื่่�อง หลัังเหตุกุ ารณ์์ยุตุ ิิลงไม่น่ าน นัักคุุณหญิิงนงเยาว์์เองคิิดแต่่ว่่าจะทำำ�อย่่างไรถึึงจะรักั ษามหาวิิทยาลััยเอาไว้้ได้้ ต่่อมาไม่น่ านศาสตราจารย์์ ดร.ประเสริฐิ ณ นคร ปลััดทบวงมหาวิิทยาลััยในขณะนั้้�น ได้้กรุุณาหาสถานที่่�ทำำ�การชั่่�วคราวให้้ โดยให้้ใช้้ห้้องของทบวงมหาวิิทยาลััยเป็็น ที่่�ทำำ�การของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ (ปััจจุบุ ัันเป็็นอาคารของกระทรวงเกษตรและ สหกรณ์์ ถนนราชดำำ�เนิิน) จากเนื้้�อที่�่ ๕๐ ไร่ข่ องธรรมศาสตร์์ ท่่าพระจัันทร์์ สถานที่�่ใหม่่หดแคบเหลืือ เพีียงหนึ่่�งห้้องเล็็ก ๆ เป็็นสำำ�นัักงานชั่่�วคราว และโต๊๊ะสามตััว คืือ โต๊๊ะสำำ�หรับั รักั ษา การอธิิการบดีี โต๊๊ะของคุุณวนิิดา พรรณราย เจ้้าหน้้าที่่�อาวุุโสซึ่่�งมาช่่วยทำำ�งาน การเงิิน เพราะการจะทำำ�ให้้มหาวิิทยาลััยมีีกิิจกรรมอยู่่�ได้้ทางหนึ่่�งก็็คืือ การต้้องมีี เงินิ เดืือนจ่่ายให้บ้ ุุคลากร 106 จติ วญิ ญาณธรรมศาสตร์
กำำ�ลัังใจของคุุณหญิิงนงเยาว์์แทบไม่่มีีเหลืือเลย เพราะเห็็นว่่า มหาวิิทยาลััย เหลืือเพียี งห้้องเล็็ก ๆ เท่่านั้้�น คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ยังั จำำ�ป้้ายเล็็ก ๆ ที่่�วางอยู่่�หน้้าห้อ้ งเขียี น ว่่า “มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์”์ เป็็นช่่วงเวลาซึ่่�งทารุุณทางจิิตใจและเป็็นอารมณ์์ ที่่�หดหู่่�มาก กำำ�ลัังคนที่�่ทำำ�งานมีอี ยู่่�เพียี งไม่ก่ ี่่�คนที่�่ช่่วยกัันทำำ�งาน ตอนนั้้�นสภาวะจิิตใจ ที่�่ตกต่ำำ�เลวร้า้ ยเกิิดขึ้้�น โดยเฉพาะกัับคุุณหญิิงนงเยาว์์ ซึ่่�งคิิดเสมอว่่า ตนเองเป็็น ลูกู หม้้อของธรรมศาสตร์โ์ ดยตรง พร้อ้ มกัันนั้้�นท่่านก็็ตั้้�งปณิิธานในใจว่่า “เราจะต้้อง ฟื้้� นมหาวิิทยาลััยของเราให้ก้ ลัับมาอีีกครั้้ง� หนึ่่�งให้ไ้ ด้้” อาจารย์์ประนอม โฆวิินวิิพััฒน์์ เล่่าว่่า “หลัังเหตุุการณ์์ ๖ ตุุลา ชาว- ธรรมศาสตร์์ ต่่างก็็ท้้อแท้้และสิ้้�นหวััง เราไม่่รู้้�อนาคตของเราว่่าจะอยู่�่ตรงไหน ธรรมศาสตร์ถ์ ููกสั่่�งปิิดโดยไม่่มีีกำำ�หนด มีีประกาศให้้อาจารย์์และข้้าราชการไป รับั เงินิ ที่�่ทบวงมหาวิิทยาลััยแห่่งรัฐั ถนนราชดำำ�เนิิน วัันที่�่ดิิฉัันไปรับั เงินิ เดืือนเห็็นหน้้า ผู้้�คน เพื่�่อนร่ว่ มงาน สีีหน้้าของทุุกคนแฝงไปด้้วยความทุุกข์์ สถานที่�่ที่�่ถููกกำำ�หนดให้้ เป็น็ ‘มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์’์ คืือโต๊๊ะทำำ�งานหนึ่่�งตััว มีีป้้ายเขีียนว่่า ‘มหาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์’์ มีีเพีียงเท่่านี้้�จริงิ ๆ ขณะที่�่กำำ�ลัังเซ็็นชื่�่อรับั เงิินเดืือนอยู่�่ นั้้�น ไม่่ทราบว่่า มีีน้ำำ�ตาพรั่่�งพรููมาจากไหน ท่่านอาจารย์์นงเยาว์์ยืืนอยู่�่แถวนั้้�น โดยที่�่ดิิฉัันไม่่ได้้ สัังเกต ได้้เอื้้�อมมืือมาโอบและปลอบดิิฉัันด้้วยน้ำำ�เสีียงที่�่เจ็็บปวดไม่่แพ้้กััน อาจารย์์ นงเยาว์์บอกว่่า ‘เราจะไม่ม่ ีีวัันยอมให้้ธรรมศาสตร์ข์ องเราอยู่ใ�่ นสภาพอย่า่ งนี้้� เราต้้อง มาร่ว่ มมืือกััน เพื่�อ่ สร้า้ งมหาวิิทยาลััยของเรา’ ในขณะนั้้�นดิิฉัันก็็ฟังั อาจารย์ไ์ ปอย่า่ งนั้้�น เอง และก็็คิิดว่่าอาจารย์์ก็็ปลอบและให้้กำำ�ลัังใจตััวเองด้้วย แต่่ที่�่สะดุุดหููมาก ๆ ก็็คืือ อาจารย์์พููดด้้วยน้ำำ�เสีียงมุ่�่งมั่่�น และจริงิ จัังมาก อีีก ๖ ปีีต่่อมา อาจารย์์ก็็ขึ้้�นเป็็น อธิกิ ารบดีีหญิิงคนแรกของธรรมศาสตร์แ์ ละของประเทศไทย และได้้ทำำ�ให้้ธรรม- ศาสตร์อ์ งอาจขึ้้�นมาอย่่างที่�่ตั้้�งใจไว้้” เวลาผ่่านไปได้้ราวสััปดาห์์กว่่า หน่่วยทหารก็็แจ้้งมาว่่าให้้คณะรักั ษาการณ์์ ย้้าย “กลัับ” เข้้าไปในมหาวิิทยาลััยได้้แล้้ว ครั้้ง� นั้้�นคุณุ หญิิงนงเยาว์์ตอบกลัับไปด้้วย จดหมายว่่า คณะทำำ�งานจะกลัับมหาวิิทยาลััยก็็ต่่อเมื่่�อกองทััพมีีจดหมายรับั รองว่่า ในมหาวิิทยาลััยปลอดภััยทุุกอย่่างแล้้ว ๑๐๐ เปอร์เ์ ซ็็นต์์ จึึงจะนำำ�บุุคลากรกลัับ เข้า้ ไป เพราะการแจ้้งด้้วยวาจา หากผู้้�รักั ษาการอธิกิ ารบดีีหรือื เจ้้าหน้้าที่่�คนใดเข้า้ ไป ในมหาวิิทยาลััยอาจจะถูกู ยิงิ พร้อ้ มทั้้�งมีขี ้อ้ กล่่าวหาว่่าเป็็นคอมมิวิ นิิสต์์ได้้ เมื่่�อทางทหารได้้จััดการทุุกอย่่างแล้้ว คณะรักั ษาการณ์์จึึงเดิินทางเข้้า มหาวิิทยาลััย ทัันทีีที่่�เห็น็ สภาพมหาวิิทยาลััยครั้้ง� แรกหลัังจากเหตุกุ ารณ์์วิิกฤติิ แม้จ้ ะ ธรรมศาสตรแ์ ละการเมือง 107
108 จิตวญิ ญาณธรรมศาสตร์
มีีการจััดการพื้้�นที่่�ให้้เรียี บร้อ้ ยไปบ้้างแล้้วแต่่ทุุกหนแห่่งก็็ยัังเห็็น “ร่อ่ งรอยความเสีีย หาย” ทั้้�งชีีวิิตและทรัพั ย์ส์ ิินของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ในขณะเดีียวกัันก็็มีขี ่่าวว่่า จะมีีการลบชื่�่อมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ และยึดึ ตึึกโดมที่�่ท่่าพระจัันทร์์ เป็น็ ที่�่ทำำ�งาน กระทรวงการคลััง โชคดีีที่�่ตอนนั้้�นพลเอก เสริมิ ณ นคร และศิิษย์์เก่่าอดีีตเสรีไี ทย หลายท่่านมาช่ว่ ยเหลืือวิ่่�งเต้้นปกป้้องให้ม้ หาวิิทยาลััย เมื่่�อคุณุ หญิิงนงเยาว์์และเจ้้าหน้้าที่�่ฝ่่ายธุุรการของมหาวิิทยาลััยเข้้ามาทำำ�งาน ในมหาวิิทยาลััยได้้ อาจารย์์ส่่วนใหญ่่ของมหาวิิทยาลััยซึ่่�งต่่างหลบหนีีภััยการเมืือง กระจััดกระจายกััน จึึงเริ่่ม� กลัับมาทำำ�งานตามเดิิม และคณะรัฐั บาลปฏิิรููปการปกครอง แผ่่นดิิน นายธานิินทร์์ กรัยั วิิเชีียร นายกรัฐั มนตรีี ได้้แต่่งตั้้�งศาสตราจารย์์ ดร.ปรีดี ีี เกษมทรัพั ย์์ คณบดีีคณะนิิติิศาสตร์์ ขึ้้�นเป็น็ อธิกิ ารบดีีมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ คุุณหญิิงนงเยาว์์รับั งานในหน้้าที่่�รองอธิิการบดีีฝ่่ายบริหิ ารอีีกครั้้ง� หนึ่่�ง แต่่ อยู่่�ช่่วงเวลาไม่่นานนััก เพราะตััดสิินใจลาราชการเพื่่�อศึึกษาต่่อทางการวิิจััย เหตุุผล สำำ�คััญ คืือ สภาพจิิตใจของท่่านไม่่สามารถยอมรับั กัับสถานการณ์์ที่�่เกิิดขึ้้�น ท่่านยััง จดจำำ�ได้้ดีีว่่าเวลานั้้�น ผู้้�คนที่�่เห็น็ หน้้าท่่านก็็จะพบแต่่ความทุกุ ข์์ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์เปิิดเผยว่่า เวลานั้้�นมีกี ระบวนการที่�่ทำำ�ให้อ้ าจารย์ม์ หาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์จ์ ำำ�นวนหนึ่่�งจะต้้องถููกทำำ�ให้้ออกไปรับั ราชการที่�่ทบวงมหาวิิทยาลััย ซึ่่�งหมายถึึงการกำำ�จััดทรัพั ยากรบุุคคลของมหาวิิทยาลััยบางส่่วนออกไป คุุณหญิิง นงเยาว์์ทราบเรื่่อ� งจากคุณุ กฤษ สมบััติิศิิริิ เลขาธิกิ ารสภาพัฒั นาเศรษฐกิิจและสัังคม แห่่งชาติิ ซึ่่�งเคยเป็็นผู้้�บัังคัับบััญชาของคุุณหญิิงมาในสมััยเริ่่ม� ต้้นการทำำ�งานที่�่สภา พััฒนาเศรษฐกิิจและสัังคมแห่่งชาติิ ได้้ชัักชวนคุุณหญิิงนงเยาว์์ให้้กลัับไปทำำ�งาน ที่�่เดิิม กระบวนการโอนย้้ายครั้้ง� นี้้�ถููกคััดค้้านด้้วยเหตุุผลว่่า การโอนย้้ายคณาจารย์์ ถึึง ๖๐ คน ออกจากมหาวิิทยาลััย แล้้วมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์จ์ ะดำำ�รงอยู่่�ได้้อย่า่ งไร จากนั้้�นคุุณหญิิงนงเยาว์์จึึงตััดสิินใจเลืือกวิิธีกี ารลาราชการ เพื่่�อศึึกษาต่่อเหมืือนที่่� อาจารย์์อีีกหลายท่่านทำำ� คุณุ หญิิงได้้เลืือกลาไปอบรมการบริหิ ารงานวิิจััย ที่่�สถาบััน บัณั ฑิิตพัฒั นบริหิ ารศาสตร์์ หรือื นิิด้้า แทนการโอนย้า้ ย และทำำ�วิิจััยอยู่่�ที่�่นิิด้้าเป็็นเวลา ๖ เดืือน ธรรมศาสตรแ์ ละการเมอื ง 109
ธรรมศาสตร์์คือื อะไร และอะไรคือื ธรรมศาสตร์์ บุญุ ชูู โรจนเสถีียร บญุ ชู โรจนเสถยี ร (๒๐ มกราคม ๒๔๖๔ - ๑๙ มนี าคม ๒๕๕๐) นายกสมาคมธรรมศาสตร์ ในพระบรมราชปู ถัมภ์ (พ.ศ. ๒๕๒๒-๒๕๒๕) ผทู้ ่มุ เทจัดหาทนุ ก่อสรา้ งอาคารสมาคมธรรมศาสตรอ์ ันสงา่ งาม ณ ซอยงามดพู ลี
คััดจากหนัังสืือ กึ่�่งศตวรรษธรรมศาสตร์์ (กรุุงเทพฯ: มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์,์ ๒๕๒๗), น. ๖๕๑-๖๖๙. คํําถามทั้้�ง ๒ นี้้� จํําเป็น็ ต้้องมีคี ํําตอบที่�่ชัดั แจ้้ง หากการมีอี ายุลุ ่่วงเข้า้ ๕๐ ปีขี อง มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ มีคี วามหมายมากกว่่าความยืนื ยาวของกาลเวลาที่�่ผ่่านไป ตามปกติิของสถาบัันการศึึกษาแห่ง่ หนึ่่�ง เฉพาะอย่า่ งยิ่่ง� ในความหมายที่�่ธรรมศาสตร์์ เป็น็ มหาวิิทยาลััยซึ่่�งมีบี ทบาทสํําคััญ และไม่อ่ าจแยกจากความเป็็นไปของการพัฒั นา สัังคมไทย หลัังเปลี่่�ยนแปลงการปกครองเป็น็ ต้้นมา แน่่นอน ธรรมศาสตร์ใ์ นฐานะที่�่เป็็นมหาวิิทยาลััยแห่่งหนึ่่�งของประเทศไทย ก็็เป็็นเพีียงสถาบัันการศึึกษาระดัับสููงของประเทศเท่่านั้้�น การนํําเอาความสํําคััญ ใด ๆ ของธรรมศาสตร์ม์ าเอ่่ยให้้เห็็นเด่่นเหนืือไปกว่่าสถาบัันการศึึกษาอื่่�นอย่า่ งที่�่ผมจะ สาธยายต่่อไป ถ้้าหากเห็็นว่่าออกจะเกิินเลย หรือื อาจก่่อให้้เกิิดความรู้้�สึึกว่่าเป็็นการ ฟื้้� นฝอย ทํําให้้ระคายเคืืองอารมณ์์ของคนบางคนบ้้าง ก็็ขอได้้โปรดอภััย เพราะไม่่ได้้ ตั้้�งใจให้เ้ ป็็นเช่น่ นั้้�นจริงิ ๆ ว่่ากัันตามความเป็็นจริงิ แล้้ว มหาวิิทยาลััยหรือื สถาบัันการศึึกษาสํําคััญ ๆ ในโลกนี้้� ต่่างก็็มีีวิิญญาณและบุุคลิิกของตนด้้วยกัันทั่่�วทุุกแห่่ง และวิิญญาณและ บุุคลิิกนั้้�น ก็็ติิดตััวกลายเป็็นคุุณสมบััติิของผู้้�ผ่่านการศึึกษาจากสถาบัันนั้้�นมากบ้้าง น้้อยบ้้างทั่่�วกััน อย่า่ งเมื่่อ� เอ่่ยถึึงมหาวิิทยาลััยออกซฟอร์ด์ หรือื เคมบริดิ จ์์ ของอัังกฤษ มหาวิิทยาลััยซอร์บ์ อร์น์ ของฝรั่่ง� เศส วิิญญาณและบุุคลิิกของสถาบัันเหล่่านี้้�ไม่่เพีียง แต่่จะเป็็นภาพที่�่เด่่นชััดในความรู้้�สึึกของผู้้�คนทั่่�วไปเท่่านั้้�น แต่่ในตััวบุุคคลที่่�ผ่่าน การศึึกษาจากสถาบันั เหล่่านี้้� จะมีวี ิิญญาณและบุคุ ลิิกของสถาบัันติิดตััวอยู่่�ด้้วย ธรรมศาสตร์คืออะไร 111 และอะไรคือธรรมศาสตร์
วิิญญาณและบุุคลิิกจะบอกว่่า เขาคนนั้้�นคืือใคร มาจากไหน มีีธาตุุมีีสํํานึึก อย่า่ งไร ? ธรรมศาสตร์์ หรือื มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ก์ ็็เช่น่ กััน ไม่เ่ พียี งแต่่จะมีวี ิิญญาณ อัันเด่่นชััดของตนเท่่านั้้�น แต่่วิิญญาณนั้้�นได้้ฉาบฉายอยู่่�ในบรรดาผู้้�ที่�่ผ่่านสถาบััน แห่่งนี้้�มาด้้วยไม่่มากก็็น้้อย ซึ่่�งจะบอกแก่่ผู้้�คนได้้ว่่า เขาคืือชาวธรรมศาสตร์เ์ สมอ เพราะฉะนั้้�น ความยืืนยาวของอายุุ ๕๐ ปีีของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ จึึงมีี ความหมายมากกว่่าที่�่เป็น็ เพียี งกาลเวลาอัันบ่่งถึึงอายุขุ ัยั ซึ่่�งล่่วงเข้า้ ครึ่่ง� ศตวรรษของ สถาบัันการศึึกษาแห่ง่ หนึ่่�งของประเทศเท่่านั้้�น ออกจะเป็น็ การยากที่่�จะมองเห็น็ ความหมายของธรรมศาสตร์์ ในทางที่�่เกิินเลย จากความเป็็นสถาบัันการศึึกษาแห่ง่ หนึ่่�ง หากเราไม่ย่ ้อ้ นกลัับไปมองระบบและปรัชั ญา การศึึกษาของประเทศเราในสมััยก่่อนที่่�มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์จ์ ะได้้รับั การ สถาปนา ในยุุคหลายร้อ้ ยปีีที่่�แล้้วมา เราไม่่ได้้ถืือกัันว่่า การศึึกษาเป็็นสิ่่�งจํําเป็็นสํําหรับั คนสามััญทั้้�งหลาย และแม้้แต่่ในระดัับขุุนน้ำำ�ขุุนนาง ผู้้�บริหิ ารประเทศในยุุคนั้้�น ก็็ดููจะถืือว่่าไม่่สํําคััญนััก ทั้้�งนี้้� จะเห็็นได้้ว่่า แม้้จะล่่วงเข้า้ มาถึึงสมัยั พระบาทสมเด็็จ พระจุลุ จอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หัวั ก็็ยังั ปรากฏหลัักฐานว่่า ในระหว่่างปีี พ.ศ. ๒๔๒๗ หรือื เมื่่อ� ๑๐๐ ปีีมานี่่�เอง ซึ่่�งพระองค์์ทรงประกาศยอมรับั ว่่า บ้้านเมืืองมีีความจํําเป็็นที่�่ต้้องได้้ คนรู้้�หนัังสืือ ที่่�จะใช้ร้ าชการได้้จริงิ และอยากจะได้้เร็ว็ มาก แต่่ก็็ไม่ส่ ามารถที่่�จะทํําได้้ เพราะในวงราชการเองในเวลานั้้�น ข้้าราชการเก่่าที่่�รู้้�หนัังสืือดีีมีีอยู่่�บ้้าง ผู้้�ซึ่่�งจะเลืือก ได้้นั้้�น ยัังมีีน้้อย (จาก การไล่่หนัังสืือนัักเรียี นที่�่โรงเรียี นพระตํําหนัักเดิิมสวนกุหุ ลาบ: ราชกิิจจานุุเบกษา เล่่ม ๑ จ.ศ. ๑๒๔๖ หน้้า ๑๒๘) เพราะเหตุุที่่�เราไม่่เห็็นคุุณค่่าของการศึึกษา ความอัับจนคนรู้้�หนัังสืือจึึงเป็็น ปััญหาที่�่แม้้ในวงราชการก็็มีีมาก นอกจากนั้้�น จากหลัักฐานที่�่ได้้นํํามาอ้้างไว้้ข้้างต้้น แสดงว่่า ปรัชั ญาในการปกครอง หรือื การบริหิ ารบ้า้ นเมือื ง ในสมัยั โบราณ ผู้้�ปกครอง ของเรามิิได้้คํํานึึงถึึงคุณุ ภาพในทางการศึึกษาของทรัพั ยากรบุุคคลมาโดยตลอด จน กระทั่่�งสมััยรัชั กาลที่�่ ๓ ของราชวงศ์์จัักรีี จึึงปรากฏว่่าได้้เริ่่ม� เล็็งเห็็นความจํําเป็็นที่่� ต้้องมีผี ู้้�มีกี ารศึึกษาในชาติิขึ้้�น ทั้้�งนี้้� ก็็โดยคํําจารึึกที่�่ปรากฏอยู่่�ในวััดโพธิ์์ท� ี่่�ว่่า “ทุุกวัันนี้้� มีีแต่่พาลสัันดานหยาบ ประพฤติิบาปไปเสีียสิ้้�นแผ่่นดิินกระฉ่่อน จะหาปราชญ์จ์ วนจะ ขาดพระนคร ขอไหว้้วอนพระไตรสรณะ” แต่่ถึึงกระนั้้น� การจััดการทํํานุบุ ำ�ำ รุุงการศึึกษา อย่่างจริงิ จััง รวมทั้้�งการนํําการศึึกษามาใช้้เป็็นปััจจััยในการพััฒนาบ้้านเมืือง ก็็ยััง 112 จิตวญิ ญาณธรรมศาสตร์
ไม่่ปรากฏในช่่วงเวลานั้้�น การศึึกษาของคนไทยในสมััยนั้้�น ก็็เป็็นแต่่เพีียงเริ่่ม� ต้้นมีี มากขึ้้�นในหมู่่�ลูกู ผู้้�ดีีมีตี ระกูลู จํํานวนน้้อย และเป็น็ เช่น่ นี้้�เรื่่อ� ยมาจนถึึงสมัยั รัชั กาลที่่� ๕ จึึงแผ่่ขยายกว้้างขึ้้�น พระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััวได้้เริ่่ม� วางรากฐานการศึึกษา สํําหรับั ยุคุ นั้้�น ด้้วยปรัชั ญาที่่�ว่่า “วิิชาหนัังสืือเป็น็ วิิชาที่�่นัับถืือ และเป็น็ ที่�่สรรเสริญิ มา แต่่โบราณว่่าเป็น็ วิิชาอย่า่ งประเสริฐิ ซึ่�ง่ ผู้้�ที่�่เป็น็ ใหญ่่ยิ่่�ง นัับแต่่พระมหากษััตริยิ ์์เป็น็ ต้้น จนตลอดราษฎรพลเมืือง สมควรและจํําเป็็นต้้องรู้้� เพราะเป็็นวิิชาที่�่อาจทํําให้้การ ทั้้�งปวงสำำ�เร็จ็ ไปได้้ทุุกสิ่่�งทุุกอย่่าง” และด้้วยปรัชั ญาดัังกล่่าวโรงเรียี นต่่าง ๆ และ วิิธีกี ารให้ก้ ารศึึกษาจึึงได้้เริ่่ม� ต้้นมีกี ารคิิดอ่่าน มีกี ารดํําเนินิ การกัันขึ้้�น ซึ่่�งในการดํําเนินิ การวางพื้้น� ฐานการศึึกษา พระองค์์ได้้ทรงปรารภไว้้ว่่า “เจ้้านายในราชตระกููล ตั้้�งแต่่ ลููกฉัันเป็น็ ต้้นลงไป ตลอดจนถึึงราษฎรที่�่ต่ำำ�ที่�่สุุด จะได้้มีีโอกาสเล่่าเรีียนได้้เสมอกััน ไม่่ว่่าเจ้้า ว่่าขุุนนาง ว่่าไพร่่ เพราะฉะนั้้�นจึึงขอบอกได้้ว่่า การเล่่าเรีียนในบ้้านเมืือง เรานี้้� จะเป็น็ ข้อ้ สํําคััญที่�่หนึ่่�ง ซึ่�ง่ ฉัันจะอุุตส่่าห์จ์ ััดขึ้้�นให้้เจริญิ จงได้้” จากนั้้�นเป็็นต้้นมา การศึึกษาของเราก็็เริ่่ม� ขยายตััวติิดต่่อกัันมาเป็็นลํําดัับ แต่่ส่่วนกลางก็็คงจํํากััดอยู่่�เฉพาะในหมู่่�ชนชั้้�นสููงที่�่เป็็นข้้าราชการ เป็็นขุุนน้ำำ�ขุุนนาง ส่่วนเนื้้�อหาของการศึึกษานั้้�น เมื่่�อพิิจารณาจากหลัักสููตรที่�่ใช้้กัันในสมััยนั้้�น ก็็จะพบ ว่า่ เป็น็ เนื้้อ� หาที่ค�่ ่อ่ นข้า้ งแคบ คือื มุ่่�งเพียี งให้้ “รู้้�หนังั สือื ” ซึ่่�งหมายถึึงการอ่่านออกเขียี น ได้้เป็็นสํําคััญ การร่ำ�� เรียี นที่่�ขยายค่่อนข้้างจะกว้้างไกลออกไปทั่่�วทั้้�งประเทศนั้้�น ก็็คืือ การศึึกษาปริยิ ัตั ิิธรรมของหมู่่�สงฆ์์ ซึ่่�งก็็เป็น็ การศึึกษาเพื่่อ� ความก้้าวหน้้าทางสมณศัักดิ์์� ฐานัันดรอีีกประเภทหนึ่่�ง ซึ่่�งคนที่่�ไม่ม่ ีโี อกาสเข้า้ รับั ราชการมุ่่�งหมายจะบรรลุุ สรุุปแล้้ว พื้้น� ฐานการศึึกษายุคุ นั้้�นในส่่วนที่่�เป็น็ ศิิลปวิิทยาการทุกุ ด้้านที่�่ก้้าวหน้้า ของโลก เป็็นสิ่่�งที่่�ถููกจํํากััดให้้ได้้รับั กัันเฉพาะแต่่กลุ่่�มคนที่่�มีีโอกาสได้้ออกไปศึึกษา เล่่าเรียี นในต่่างประเทศเท่่านั้้�น และบุุคคลที่่�ได้้มีีโอกาสร่ำำ�เรียี นศิิลปวิิทยาการอััน ก้้าวหน้้ามาจากต่่างประเทศ ก็็นํําความรู้้�ทางวิิชาติิดตััวมาทํําหน้้าที่่� “รับั ราชการ” เสีียแทบทั้้�งนั้้�น การเผยแพร่ค่ วามรู้้�ทางวิิชาการที่�่ได้้ร่ำำ�เรียี นมา จึึงอยู่่�ในวงที่่�จํํากััดมาก ถึึงแม้้ในช่ว่ งก่่อนปีี พ.ศ. ๒๔๗๕ จะได้้มีกี ารก่่อตั้้�งสถาบันั การศึึกษาขึ้้�นบ้า้ งแล้้วหลาย แห่ง่ แต่่จุดุ มุ่่�งหมายของการให้ก้ ารศึึกษา ก็็ดูจู ะมุ่่�งเตรียี มคนไปเป็น็ “ข้า้ ราชการ” หรือื เตรียี มเป็น็ เจ้้าคนนายคนเท่่านั้้�น หลัังจากเปลี่่�ยนแปลงการปกครอง ความคิิดในด้้านการศึึกษาได้้เริ่่ม� เปลี่่�ยนไป ในทางขยายโอกาสออกสู่่�มวลชนทั่่�วทุุกชั้้�น ในลัักษณะที่�่จริงิ จัังและเร่ง่ รีบี ทั้้�งนี้้� ธรรมศาสตรค์ อื อะไร 113 และอะไรคือธรรมศาสตร์
รวมทั้้�งการศึึกษาในระดัับสูงู เจตนาและความคิิดในด้้านการศึึกษาดัังกล่่าว ปรากฏ อยู่่�ในคํํากราบบัังคมทููลของอาจารย์์ปรีดี ีี พนมยงค์์ ผู้้�ประศาสน์์การมหาวิิทยาลััย ต่่อสมเด็็จกรมพระยานริศิ รานุวุ ััดติิวงศ์์ ผู้้�สํําเร็จ็ ราชการแทนพระองค์์ เนื่่�องในวาระ เปิดิ มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง เมื่่อ� วัันที่่� ๒๗ มิถิ ุนุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๗ เวลา ๑๕.๐๐ นาฬิิกา ซึ่่�งมีคี วามตอนหนึ่่�งดัังนี้้� “การตั้้�งสถานศึึกษาตามลัักษณะของมหาวิิทยาลััยย่่อมเป็น็ เครื่อ�่ งพิิสููจน์์ และ เป็็นปััจจััยในการแสดงความก้้าวหน้้าของประเทศ ประชาชนชาวสยามจะเจริญิ ใน อารยธรรมได้้ ก็็โดยอาศััยการศึึกษาอัันดีีตั้้�งแต่่ชั้้�นต่ำำ� ตลอดจนถึึงการศึึกษาชั้้�นสููง เพราะฉะนั้้�น ในการที่�่จะอํํานวยความประสงค์์ และประโยชน์์ของราษฎรในสมััยนี้้� จึึงจํําเป็น็ ต้้องมีีสถานการศึึกษาให้ค้ รบบริบิ ููรณ์์ทุุกชั้้�น มหาวิิทยาลััยย่่อมอุุปมาประดุุจ บ่อ่ น้ำำ�บํําบััดความกระหายของราษฎรผู้้�สมัคั รแสวงหาความรู้้� อัันเป็น็ สิิทธิแิ ละโอกาส ที่�่เขาควรมีีควรได้้รับั ตามหลัักแห่่งเสรีีภาพในการศึึกษา รัฐั บาลและสภาผู้้�แทนราษฎร เห็น็ ความจํําเป็น็ ในข้้อนี้้� จึึงได้้ตราพระราชบัญั ญัตั ิิจััดตั้้�งมหาวิิทยาลััยขึ้้�น” และจากคํํากราบบัังคมทููลจะเห็็นเจตนาของการจััดตั้้�งมหาวิิทยาลััยวิิชา ธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองว่่า เพื่่�อให้้มีีสถานการศึึกษาชั้้�นสูงู ขึ้้�นสนองความต้้องการ ของราษฎรตามหลัักแห่่งเสรีภี าพในการศึึกษา ซึ่่�งเป็็นหลัักหนึ่่�งของหลััก ๖ ประการ ที่่�คณะราษฎรได้้ประกาศเป็็นเจตนาในการเปลี่่�ยนแปลงการปกครอง นอกจากนั้้�น เจตนาอีีกประการหนึ่่�ง ก็็คืือ ประสงค์์จะให้ม้ หาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง ผลิิตบุคุ คลที่�่มีคี วามรู้้ใ� ห้้มาก ให้้บริบิ ูรู ณ์์ เพื่่อ� ใช้ธ้ ํํารงระบอบประชาธิปิ ไตยให้้ยั่่ง� ยืนื และ มีคี วามพัฒั นาต่่อไป ด้้วยเจตนาประการหลัังนี้้� มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์จ์ ึึงมีสี ถานะ เป็็นองค์์กรพััฒนาคน เพื่่�อรองรับั การสถาปนาระบอบประชาธิปิ ไตยของประเทศเรา ซึ่่�งในพระราชบัญั ญัตั ิิมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง พุทุ ธศัักราช ๒๔๗๖ ก็็ได้้ปรากฏข้อ้ ความที่�่ยืนื ยันั สถานะดัังกล่่าวไว้้ว่่า “เมื่�่อได้้มีีการปกครองระบอบรัฐั ธรรมนููญแล้้ว ก็็เป็็นการสมควรที่�่จะรีีบจััด บํํารุุงการศึึกษาวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองให้ไ้ ด้้ระดัับมหาวิิทยาลััยในอารยะ ประเทศ และให้้แพร่ห่ ลายยิ่่�งขึ้้�นโดยเร็ว็ จึ่่�งเป็็นการสมควรที่�่จะจััดตั้้�งมหาวิิทยาลััย วิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองขึ้้�นเป็น็ พิเิ ศษ” ด้้วยเหตุุและความเป็็นมาที่่�ปรากฏอยู่่�ในเอกสารประวััติิศาสตร์์ ซึ่่�งได้้หยิิบยก ขึ้้�นมาอ้้างโดยสัังเขปแล้้วนี้้� ก็็พอมองเห็็นได้้บ้้างว่่า มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์เ์ ป็็น มหาวิิทยาลััยที่่�มีี “วิิญญาณ” ของตน แตกต่่างไปจากสถาบัันการศึึกษาแห่่งอื่่�น ๆ 114 จติ วิญญาณธรรมศาสตร์
ในประเทศ “วิิญญาณ” ที่่�เกื้้�อหนุนุ และมุ่่�งธำ�ำ รงระบอบประชาธิปิ ไตย “วิิญญาณ” นี้้� พวกเราชาวธรรมศาสตร์ท์ ุุกคนสััมผััสได้้จากเสีียงประจํํามหาวิิทยาลััยของเรา ซึ่่�งมีี เนื้้�อร้อ้ งจารึึกไว้้อย่า่ งทนงองอาจ ด้้วยหลัักการและเจตนารมณ์์อัันหนัักแน่่นมั่่น� คง ไม่ม่ ีี วัันโยกคลอน ดัังนี้้� สํํานัักไหน หมายชููประเทศชาติิ ด้้วยอํํานาจปกครอง ให้ผ้ ่อ่ งเฟืื อง เอย เราเป็น็ ไทย เรารักั ไทย บููชาไทย ไม่่ยอมให้ใ้ ครผู้้�ใด มาล้้าง เสรีีไทย สำำ�นัักนั้้�น ธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง ก่่อรุ่่ง� เรืืองสมบููรณ์์เขตประเทศไทย เอย ธรรมศาสตร์์ ธรรมศาสตร์์ การเมืือง ไทยจะเฟื่�่ อง จะรุ่่ง� เรืือง ก็็เพราะการเมืืองดีี เหลืืองของเรา คืือธรรมประจำำ�จิิต แดงของเรา คืือโลหิติ อุุทิิศให้้ เอย เหลืืองกัับแดง เหลืืองกัับแดง เหลืืองกัับแดง ทุุกทุุกแห่ง่ ทุุกทุุกแห่่ง แต่่ล้้วนเหลืืองกัับแดง ชื่�่อว่่าธรรม แล้้วเราเทิิดให้ส้ มไทย ทุุกอย่่างไป งานหรืือเล่่น ต้้องเป็น็ ธรรม เอย ใครรักั ชาติิ ใครรักั ธรรม เหมืือนกัับเรา จงมาเข้า้ และโปรดเอาใจช่่วยเหลืืองกัับแดง ทํํานองเพลงที่่�ใช้้ คืือ “เพลงมอญดููดาว” นั้้�น ได้้ยืืนยัันหลัักการหนึ่่�งในสอง หลัักการสํําคััญ ซึ่่�งสลัักแน่่นอยู่่�ในดวงใจชาวธรรมศาสตร์์ นั่่�นคืือ “เพื่่อ� ไทย เพื่่อ� ธรรม” ชาวธรรมศาสตร์จ์ ะไม่่เพีียงเพีียรหมายเจริญิ ในศาสตร์ท์ ั้้�งหลาย เพื่่�อความทััดเทีียม รวมทั้้�งเพื่่�อเป็็นฐานมั่่�นให้้แก่่ระบอบประชาธิปิ ไตยของประเทศเราเท่่านั้้�น แต่่ความ ทััดเทีียม และความเป็็นฐานมั่่�นนั้้�น จะต้้องสลัักแน่่นอยู่่�กัับหลัักการ “เพื่่�อไทย เพื่่�อ ธรรม” ด้้วยทุกุ กรณีี สีีเหลืืองกัับแดง อัันเป็น็ สีีประจํํามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ก็็ไม่ใ่ ช่่ หมายแต่่เพียี งให้้รู้้�เผ่่าพันั ธุ์์� เพื่่อ� จํําแนกตััวจากนัักศึึกษาในสถาบัันอื่่�น ความจริงิ สีีนั้้�น หมายลึึกและทรงไว้้ซึ่่�งความขลัังในจิิตใจของชาวธรรมศาสตร์ม์ าก เพราะ “เหลืืองของ เรา คืือธรรมประจํําจิิต และแดงของเรา คืือโลหิิตอุทุ ิิศให้”้ ให้้กัับ “ไทย” ธรรมศาสตร์คอื อะไร 115 และอะไรคือธรรมศาสตร์
“ชาวธรรมศาสตร์จะไมเ่ พียง เพียรหมายเจริญในศาสตร์ ทั้งหลาย เพื่อความทัดเทียม รวมทั้งเพื่อเปน็ ฐานมั่นให้แก่ ร ะ บ อ บ ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย ข อ ง ประเทศเราเท่านั้น แตค่ วาม ทัดเทียม และความเปน็ ฐาน ม่ั นนั้น จะต้องสลักแนน่ อยู่ กับหลักการ “เพื่อไทย เพื่อ ”ธรรม” ด้วยทกุ กรณี 116 จิตวญิ ญาณธรรมศาสตร์
ฉะนั้้�น ต่่อคํําถามที่�่ว่่า ธรรมศาสตร์ค์ ืืออะไร และอะไรคืือธรรมศาสตร์น์ ั้้�น สิ่่�งที่�่ผมได้้กล่่าวมาแล้้วทั้้�งหมด ก็็เห็็นจะพอประกอบเป็็นคํําตอบที่�่ทํําให้้เห็็นได้้ว่่า ธรรมศาสตร์ห์ าได้้เป็็นเพีียงแค่่สถาบัันการศึึกษาระดัับสููงของประเทศสถาบัันหนึ่่�ง แต่่เป็็นสถาบัันที่�่ประกอบด้้วย “วิิญญาณ” อัันผิิดแปลกแตกต่่างไปจากสถาบััน การศึึกษาอื่่�น ซึ่่�งเราชาวธรรมศาสตร์ท์ ุกุ รููปทุกุ นามภาคภูมู ิกิ ัันทั่่�ว จากเจตนาที่�่กํําหนดให้้มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์เ์ ป็็นแหล่่งประสิิทธิปิ ระสาท วิิทยาการเพื่่�อรองรับั หรือื เป็็นเสาค้ำำ�ระบอบประชาธิปิ ไตยในลัักษณะ “เพื่่�อไทย เพื่่�อ ธรรม” มหาวิิทยาลััยของเราจึึงเป็็นสถาบัันการศึึกษาที่�่มุ่่�งสอนวิิชาแขนงธรรมศาสตร์์ และการเมืืองเป็็นหลัักมาตลอด และเป็็นมหาวิิทยาลััยที่�่เปิิดโอกาสให้้ผู้้�แสวงความรู้้� ได้้เข้า้ รับั การศึึกษาอย่า่ งกว้้างขวางมากที่่�สุดุ เป็น็ ประวััติิการณ์์ กล่่าวได้้ว่่า ผลการจััดตั้้�งมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ต์ ามเจตนาประการนี้้� บุุคคล จำำ�นวนมากที่่�ได้้ผ่่านร่ม่ ไม้้ชายคามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ม์ าตั้้�งแต่่ต้้นจนบััดนี้้� จึึงได้้สํําแดงวิิญญาณ “เพื่่�อไทย เพื่่�อธรรม” ต่่อการเคลื่่�อนไหวเพื่่�อการพััฒนาสัังคม ไทยมาตลอด ไม่่ว่่าจะเป็็นกระบวนการพััฒนาทางการเมืืองในระยะใด หรือื เลี้้�ยวใด ของประวััติิศาสตร์ไ์ ทย หลัังจากที่�่ได้้ก่่อตั้้�งมหาวิิทยาลััยแห่่งนี้้�ขึ้้�นมา ชาวธรรมศาสตร์์ ล้้วนมีสี ่่วนเกี่่�ยวข้อ้ งอย่า่ งถึึงลูกู ถึึงคนด้้วยทุกุ คน ไม่เ่ คยเว้้นเลยสัักคนเดีียว ว่่ากัันในเชิิงวิิชาการ การจััดตั้้�งมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ข์ึ้้�นเพื่่�อเปิิดโอกาส ให้้ประชาชนได้้เรียี นรู้้�สรรพวิิชาทางธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองอย่่างกว้้างขวางเป็็น ครั้้ง� แรกในประเทศไทย นัับเป็็นความกล้้าหาญยิ่่�งสํําหรับั สัังคมไทยที่่�ไม่่ค่่อยจะได้้ พบกัับความเปลี่่�ยนแปลงใหม่่ ๆ ตลอดช่่วงเวลาอัันยาวนานก่่อนเปลี่่�ยนแปลงการ- ปกครอง วิิชาการที่�่มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์จ์ ััดให้้มีีการสอนขึ้้�นเหล่่านั้้�น จํําเป็็น อย่่างยิ่่�งต่่อการพััฒนาประเทศ และสอดคล้้องกัับรููปแบบการปกครองระบอบ ประชาธิปิ ไตย การริเิ ริ่่ม� ด้้วยทััศนะที่�่เปิิดกว้้าง เป็็นคุุณอย่่างมหาศาลต่่อประเทศ และประชาชนชาวไทย เพราะเป็็นทััศนะที่�่นํํามาซึ่่�งแนวคิิดแบบอารยะ เหมาะสมกัับ สมััยที่�่โลกกํําลัังก้้าวหน้้าอย่่างรวดเร็ว็ และเป็็นการริเิ ริ่่ม� ในขณะที่่�การเตรียี มตััวทาง การปกครองตามระบอบประชาธิปิ ไตยกํําลัังเริ่่ม� ต้้น จึึงกล่่าวได้้ว่่า การก่่อกํําเนิิดของ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เป็็นการก่่อกํําเนิิดที่่�สนองความต้้องการของสัังคมและ ประเทศชาติิได้้อย่า่ งเหมาะสมสอดคล้้องกัับกาลสมัยั ผมเป็็นผู้้�หนึ่่�งที่�่ได้้มีีโอกาสเดิินเข้้าประตูทู ี่่�เปิิดกว้้างของธรรมศาสตร์เ์ พื่่�อแสวง วิิชาความรู้้� ถึึงแม้้วิิชาที่่�ผมร่ำ�� เรียี นจะเป็็นวิิชาบััญชีี ไม่่เกี่่�ยวกัับวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละ ธรรมศาสตรค์ อื อะไร 117 และอะไรคือธรรมศาสตร์
การเมืืองโดยตรงก็็ตาม แต่่ผมรู้้�สึึกว่่า ในช่่วงเวลาที่�่ได้้ใช้้ชีีวิิตอยู่่�ในรั้้ว� ธรรมศาสตร์์ อิิทธิพิ ลของหลัักการ “เพื่่�อไทย เพื่่�อธรรม” หรือื “เหลืืองของเรา คืือธรรมประจํําจิิต” และ “แดงของเรา คืือโลหิิตอุุทิิศให้้” ก็็ได้้ค่่อย ๆ ฝัังลงในจิิตใจของผม เช่่นเดีียวกัับ ชาวธรรมศาสตร์อ์ ื่่�น ๆ อย่่างแน่่นแฟ้้น ผมยัังจํําได้้ว่่า สมััยนั้้�นบรรยากาศทาง การเมืืองในบ้้านเรา อบอวลไปด้้วยการปลุกุ เร้า้ ความรักั ชาติิ ความเสีียสละเพื่่�อชาติิ ซึ่่�งโดยความเป็็นจริงิ แล้้ว ก็็เป็็นการปลููกเพื่่�อเสริมิ สร้า้ งบารมีีของเผด็็จการ ด้้วยการ ทํําให้้หลงในคติิที่�่ว่่า “เชื่�่อผู้้�นํํา ชาติิพ้้นภััย” รวมทั้้�งยัังได้้พยายามปลูกู ฝัังวััฒนธรรม ใหม่่ โดยหนีีจากไทยเป็็นเทศอย่่างน่่าตลกขบขััน เป็็นการฝืืนจิิตใจ ก่่อให้้เกิิดผล สะเทืือนต่่อความรู้้�สึึกของคนหนุ่่�มสาวในยุุคนั้้�นมาก โดยเฉพาะอย่่างยิ่่�ง ผู้้�ที่่�กํําลััง ศึึกษาอยู่่�ในระดัับมหาวิิทยาลััย ซึ่่�งเป็็นเป้้าหมายที่�่ผู้้�นํํายุุคนั้้�นประสงค์์จะครอบงํํา ความคิิด การบัังคัับให้้ประชาชนต้้องสวมหมวก ผููกเน็็กไท นุ่่�งผ้้าถุุง ใส่่รองเท้้า เลิิกกิิน หมากกิินพลูู อัันล้้วนเป็็นสิ่่�งที่�่มุ่่�งหมายจะอวดว่่า ประเทศไทยได้้บรรลุถุ ึึงซึ่่�งอารยธรรม สมัยั ใหม่แ่ ล้้ว เหล่่านี้้�ถึึงแม้จ้ ะมีเี จตนาดีี แต่่ถ้้าจะต้้องปฏิิบัตั ิิกัันด้้วยการถูกู บังั คัับ ต้้อง ปฏิิบััติิกัันเพื่่�อเอาใจ “ผู้้�นํํา” โดยดํําเนิินการกัันอย่่างฉาบฉวยเพีียงเพื่่�อสนองตััณหา ของเผด็็จการ อีีกทั้้�งเป็็นการฝืืนขนบธรรมเนีียม ฝืืนความเป็็นอยู่่�อัันแท้้จริงิ ทํําให้้ ประชาชนจํําต้้องปฏิิบััติิอย่่างขมขื่่�น และบางกรณีีก็็ปฏิิบััติิกัันทั้้�งด้้วยอาการแดกดััน และเย้ย้ หยันั ผลจึึงได้้ปรากฏออกมาเป็น็ ภาพที่�่น่่าทุเุ รศ เป็น็ ที่่�เศร้า้ หมองแก่่ผู้้�ปฏิิเสธ คติิ “เชื่่�อผู้้�นํํา ชาติิพ้้นภััย” ทั่่�วกัันทุกุ คน และในช่่วงเวลาที่�่ประชาชนถูกู ครอบงํําด้้วย คติิ “เชื่่�อผู้้�นํํา ชาติิพัันภััย” และมีีการปลุุกระดมให้้คนหนุ่่�มสาวหลงตกเป็็นพลัังของ ขบวนการคลั่่�งชาติิ คลั่่�งความเป็็นมหาอํํานาจยุุคนั้้�น ภายในรั้้ว� ธรรมศาสตร์ห์ าได้้ ตกอยู่่�ในภาวะที่่�ครอบงํําด้้วยอิิทธิพิ ลของเผด็็จการอย่่างที่�่ “ผู้้�นํํา” มุ่่�งหมายไม่่ แม้้ ธรรมศาสตร์ใ์ นขณะนั้้�นจะมีอี ายุคุ ่่อนข้า้ งเยาว์์วััยมากก็็ตาม แต่่อุดุ มการณ์์ “เพื่่อ� ไทย เพื่่�อธรรม” ก็็ดููจะได้้ฝัังรากหยั่่�งลึึกอยู่่�ในมโนสํํานึึกของชาวธรรมศาสตร์ส์ ่่วนใหญ่่ จนยากที่�่จะแปรเปลี่่�ยน ยากที่�่เผด็็จการจะครอบงํําได้้เสีียแล้้ว ผมจํําได้้ว่่า รัฐั บาลที่�่นํําโดย จอมพล ป. พิิบููลสงคราม ในยุุคแรกของระบอบ เผด็็จการหลัังเปลี่่�ยนแปลงการปกครอง ซึ่่�งหลงไปว่่า โดยอํํานาจกฤษฎาภิินิิหาร ของ “ผู้้�นํํา” รัฐั บาลสามารถยััดเยีียด หรือื บีีบบัังคัับให้้ประชาชนทํําอย่่างโน้้นอย่่างนี้้� รวมทั้้�งแม้้จะบัังคัับให้้ยอมรับั เอาความคิิดทางวััฒนธรรมของต่่างชาติิมาเป็็นวิิถีีชีีวิิต ก็็ล้้วนเป็็นเรื่่อ� งที่�่อยู่่�ในวิิสััยที่�่จะทํําได้้อย่่างแน่่นอน แต่่ว่่าวิิญญาณของธรรมศาสตร์์ 118 จิตวิญญาณธรรมศาสตร์
ก็็ได้้เริ่่ม� ปลุุกความสํํานึึกขึ้้�นในใจนัักศึึกษายุุคนั้้�นมากเสีียแล้้ว พวกเราได้้รวมกลุ่่�ม หารือื กัันถึึงการกระทํําอัันไม่่ชอบด้้วยเหตุุด้้วยผลของรัฐั บาลในทุุกโอกาส และได้้ ลงมือื แสดงปฏิกิ ิริ ิยิ าคััดค้้านการกระทํําที่�่ลิิดรอนสิิทธิเิ สรีภี าพของประชาชนเป็น็ ระยะ ในขอบเขตและในรููปแบบที่�่พวกเราในฐานะนัักศึึกษาจะพึึงกระทํําได้้ ทั้้�ง ๆ ที่�่เต็็มไป ด้้วยอัันตรายรอบด้้าน แต่่ด้้วยวิิญญาณธรรมศาสตร์ท์ ํําให้้พวกเราสํํานึึกว่่าเป็็นหน้้าที่�่ ที่่�จะต้้องระงัับยัับยั้้�งการกระทํําอัันไม่่บริสิ ุุทธิ์์� ไม่่เป็็นธรรมในสัังคมของเรา ไม่่ว่่า ผู้้�กระทํําจะมีบี ุญุ ญาภิินิิหาร หรือื ฤทธิ์์เ� ดชยิ่่ง� ใหญ่เ่ พียี งใดก็็ตาม ทั้้�งนี้้� ก็็เนื่่�องจากความ เข้า้ ใจในสิิทธิขิ องประชาชน และความรู้้�คุณุ ค่่าของเสรีภี าพ ซึ่่�งพวกเราได้้เรียี นได้้รู้้�จาก มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์แ์ ห่่งนี้้� ไม่ว่ ่่าจะเป็็นยุคุ ใดสมัยั ใดก็็ตาม เมื่่อ� ชาวธรรมศาสตร์์ ได้้เห็็นการกระทํําที่�่มิไิ ด้้เป็น็ ไปเพื่่อ� ประชาชนส่่วนใหญ่ข่ องประเทศ แต่่เป็น็ การกระทํํา เพื่่�อรักั ษา เพื่่�อเสริมิ อํํานาจของคนกลุ่่�มใดโดยเฉพาะเป็็นสํําคััญแล้้ว การเคลื่่�อนไหว และปฏิิกิิริยิ าอัันเป็็นไป “เพื่่�อไทย เพื่่�อธรรม” ก็็จะต้้องปรากฏขึ้้�นเสมอ ธรรมศาสตร์์ เป็็นขุมุ กํําลัังแห่่งปรัชั ญา และอุดุ มการณ์์ที่�่มุ่่�งสู่่�ความเป็็นไทย เป็น็ ธรรมตลอดไป ไม่ม่ ีี วัันสิ้้�นสุดุ อย่่างไรก็็ตาม ในขณะที่�่ธรรมศาสตร์ก์ ํําลัังรุ่่�งโรจน์์ เป็็นขุุมกํําลัังของวิิญญาณ “เพื่่อ� ไทย เพื่่อ� ธรรม” นั้้�น สัังคมไทยซึ่่�งได้้ก้้าวเข้า้ สู่่�ระบอบประชาธิปิ ไตยมาหยก ๆ ก็็เริ่่ม� อาภััพอัับเฉา ความอััปมงคลซึ่่�งก่่อตััวขึ้้�นด้้วยเหตุแุ ห่่งอํํานาจเผด็็จการ ทั้้�งอ่่อนทั้้�งแก่่ แต่่ละช่ว่ ง ได้้เริ่่ม� แผ่ฤ่ ทธิ์์เ� ข้า้ ชํําระล้้างวิิญญาณ “เพื่่อ� ไทย เพื่่อ� ธรรม” ในธรรมศาสตร์์ เป็น็ ระยะ ๆ โดยมุ่่�งหมายที่�่จะให้ว้ ิิญญาณอัันทรงพลัังนั้้�น อัันตรธานถึึงสิ้้�นชาติิสิ้้�นเชื้้อ� ลงให้้จงได้้ ความขััดแย้้งระหว่่างธรรมศาสตร์ก์ ัับระบอบการปกครองที่�่สวนทางกัับ หลัักการ “เพื่่�อไทย เพื่่�อธรรม” จึึงปรากฏขึ้้�นอย่่างต่่อเนื่่�องกัันไม่่ขาดสาย หนัักบ้้าง เบาบ้้าง จนเกืือบกล่่าวได้้ว่่า ตลอดระยะเวลา ๕๐ ปีีที่�่ผ่่านมา ไม่ม่ ีชี ่่วงใดเลยที่่�มหา- วิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองจะไม่่มีีส่่วนเกี่่�ยวข้้องกัับการพััฒนาทาง การเมืืองของไทย ฉะนั้้�น ถ้้าจะกล่่าวว่่า มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ข์ องเราเป็็น มหาวิิทยาลััยที่�่มีบี ทบาทสํําคััญ และไม่อ่ าจแยกออกจากกระบวนการพัฒั นาของสัังคม ไทยในช่่วงเวลาหลัังเปลี่่�ยนแปลงการปกครองตลอดมา จึึงย่่อมจะเป็็นการกล่่าวอ้้าง ที่�่ไม่่เกิินความจริงิ และทั้้�งหมดที่�่ได้้เกิิดขึ้้�นในชีีวิิตของธรรมศาสตร์ก์ ็็สืืบเนื่่�องมาจาก วิิญญาณ “เพื่่อ� ไทย เพื่่อ� ธรรม” ที่�่ได้้ฝังั รากหยั่่ง� ลึึกในจิิตใจของชาวธรรมศาสตร์์ โดย ไม่ม่ ีวี ัันจะเปลี่่�ยนแปลงได้้ แม้บ้ างครั้้ง� จะดูวู ่่าสงบเยือื กเย็น็ ลง หรือื เกิิดภาวะจํํายอมขึ้้�น ธรรมศาสตรค์ ืออะไร 119 และอะไรคอื ธรรมศาสตร์
ด้้วยเหตุปุ ระการใดก็็ตาม แต่่ก็็เชื่อ�่ เถิิดว่่าเป็น็ ไปไม่ไ่ ด้้แน่่ที่�่วิิญญาณอัันศัักดิ์์�สิิทธิ์์น� ั้้�นจะ ถูกู ลบหรือื ทํําลายให้้จางหายไปจากจิิตสํํานึึกของชาวธรรมศาสตร์ไ์ ด้้สํําเร็จ็ ตั้้�งแต่่เปลี่่�ยนแปลงการปกครองปีี ๒๔๗๕ เป็็นต้้นมาจนถึึงปััจจุบุ ันั แม้ร้ ะบอบ ประชาธิปิ ไตยที่่�ตั้้�งใจปลููกฝัังลงในแผ่่นดิินไทย จะมีีอัันเป็็นไปต่่าง ๆ นานา จนต้้อง อัับเฉาน่่าสลด แต่่สิ่่�งหนึ่่�งซึ่่�งได้้สร้า้ งขึ้้�นเพื่่อ� สนองเจตนาของการเปลี่่�ยนแปลงครั้้ง� นั้้�น และยัังคงแกร่ง่ ฉกรรจ์์เติิบกล้้าอยู่่�อย่่างทนงองอาจ ก็็คืือ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ ์ วิิญญาณที่�่จุุติิขึ้้�นในมหาวิิทยาลััยแห่่งนี้้� อัันมีีส่่วนเกื้้�อหนุุนระบอบประชาธิิปไตย ก็็นัับวัันเจริญิ งอกงาม กอปรด้้วยความรักั ๔ ประการ คืือ รักั ประเทศชาติิ รักั ประชาชน รักั ประชาธิิปไตย และรักั ความเป็็นธรรม วิิญญาณนี้้�ได้้ฝัังลงในใจ ชาวธรรมศาสตร์อ์ ย่่างล้ำำ�ลึึก จนเจตนาและความพยายามกํําราบ หรือื “ตราสััง” วิิญญาณนี้้� ดัังที่่�ได้้ปรากฏขึ้้�นแต่่ละยุคุ แต่่ละสมัยั ต่่างก็็ต้้องไร้ผ้ ลเป็น็ หมันั ไปทุกุ คราว การเข้้าควบคุุมธรรมศาสตร์ข์ องชนชั้้�นปกครองโดยตรง หรือื การส่่งสมััคร พรรคพวกเปลี่่�ยนกัันเข้า้ มารับั ผิิดชอบกํําราบ เพื่่อ� เหยียี บขยี้้ว� ิิญญาณของธรรมศาสตร์์ ให้้ยัับเยินิ ลงให้้ได้้นั้้�น ไม่เ่ คยมีใี ครประสบความสํําเร็จ็ ไม่ม่ ีเี ผด็็จการและผู้้�ล้้าหลัังคน ใดจะทํําหน้้าที่�่ “หมอผีี” ข่่มวิิญญาณธรรมศาสตร์ล์ งได้้ ถึึงแม้้ในแต่่ละช่่วงเวลาของ การย่ำำ�ยีี จะทํําให้้เห็็นมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ต์ กอยู่่�ในอาการสงบขรึึมเหมืือนซาก ไม้้แห้้งก็็ตาม แต่่ส่่วนลึึกของภาพ ซึ่่�งประกอบด้้วยนัักศึึกษา อาจารย์์ และเจ้้าหน้้าที่�่ ในระดัับต่่าง ๆ ก็็ล้้วนยัังธํํารงวิิญญาณของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ใ์ ห้้คงอยู่่�อย่่าง สมบููรณ์์ ไม่ม่ ีรี ููปโฉมโนมพรรณใดบิดิ เบี้้�ยวเลยแม้แ้ ต่่น้้อย อย่่างไรก็็ตาม เรายอมรับั กัันว่่า ธรรมศาสตร์ท์ ี่�่ผ่่านกระแสการเคลื่่�อนไหว เปลี่่�ยนแปลงทางการเมืือง ด้้วยความทนงองอาจมาถึึง ๕๐ ปีีนั้้�น หาได้้มีีอะไรวิิเศษ เลอเลิิศไปกว่่าสถาบัันการศึึกษาอื่่�น ๆ ของชาติิแต่่อย่่างใด ความจริงิ มหาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์ผ์ จญกัับเหตุุการณ์์ทั้้�งในลัักษณะที่่�ถููกและผิิด ทั้้�งที่�่ควรและไม่่ควร เราไม่ไ่ ด้้บริสิ ุทุ ธิ์์ผ� ุุดผ่่องไปในทุกุ กรณีี ด้้วยเหตุทุ ี่�่เป็็นจริงิ ประการนี้้� บทบาทและภารกิิจ ที่่�ธรรมศาสตร์ไ์ ด้้ปฏิิบััติิต่่อสัังคมไทย จึึงมีีทั้้�งกรณีีที่�่งดงาม และที่�่ผิิดพลาดไม่่น่่าดูู คละกััน ซึ่่�งล้้วนเป็น็ กรณีี เป็น็ ผลที่�่เกี่่�ยวเนื่่�อง และผูกู พันั กัับความเป็็นไปของการเมือื ง และสัังคมไทยอย่า่ งแน่่นแฟ้้น ในด้้านภาระหน้้าที่�่ผลิิตบุุคลากรเพื่่�อพััฒนาประชาธิปิ ไตย ตามเจตนารมณ์์ เบื้้�องต้้นนั้้�น ผลปรากฏว่่า ในช่่วง ๕๐ ปีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ไ์ ด้้ผลิิตบุุคลากร จํํานวนมากกว่่า ๕๐,๐๐๐ คน ออกมารับั ใช้ส้ ัังคม ไม่เ่ ฉพาะทางภาครัฐั เท่่านั้้�น แต่่ได้้ 120 จติ วิญญาณธรรมศาสตร์
มีีส่่วนสร้า้ งบุุคลากรที่่�เป็็นหััวกะทิิให้้แก่่ธุุรกิิจภาคเอกชนด้้วยไม่่น้้อย ไม่่ว่่าจะเป็็น สัังคมในระดัับใด จะปรากฏชาวธรรมศาสตร์ย์ ืืนนํําหน้้าอยู่่�ทั่่�ว ในด้้านการบริหิ าร ราชการแผ่่นดิิน มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์เ์ ป็็นสถานศึึกษาสํําคััญที่่�ได้้สร้า้ งสรรค์์ บุุคลากรให้ก้ ัับการเมือื ง และการบริหิ ารราชการอย่า่ งสม่ำำ�เสมอมาตลอด ไม่ว่ ่่าจะเป็น็ หน่่วยบริหิ ารใด ชาวธรรมศาสตร์ล์ ้้วนมีสี ่่วนคลุกุ คลีีอยู่่�ด้้วยเสมอทุกุ ด้้าน โดยเฉพาะ ในวงการปกครองของประเทศ ชาวธรรมศาสตร์ไ์ ด้้มีบี ทบาทร่ว่ มในฐานะต่่าง ๆ เช่น่ เป็น็ กรรมการบริหิ าร และสมาชิกิ สํําคััญของพรรคการเมือื ง เป็็นสมาชิกิ สภาเทศบาล สมาชิิกสภาจัังหวััด สมาชิิกสภาผู้้�แทนราษฎร วุุฒิิสมาชิิก รัฐั มนตรีี ตลอดจนนายก รัฐั มนตรีี มากกว่่าสถาบัันอื่่�นใดทั้้�งสิ้้�น ในส่่วนที่่�เป็็นธุุรกิิจเอกชนนั้้�น ก็็เป็็นที่่�ประจัักษ์์ ชัดั ว่่า บุุคลากรที่่�ผ่่านรั้้ว� ธรรมศาสตร์เ์ ป็น็ บุคุ ลากรชั้้น� นํําของวงการธุุรกิิจแทบทุกุ แขนง ส่่วนบทบาทในทางสัังคมประเทศชาติินั้้�น ชาวธรรมศาสตร์ก์ ็็ทํําหน้้าที่�่ในหลาย กรณีี เช่น่ เมื่่�อกองทััพญี่่�ปุ่่�นบุุกรุุกเข้้ายึึดครองแผ่่นดิินไทย ในวัันที่�่ ๘ ธันั วาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ เป็็นผลให้้เกิิดขบวนการกู้้�ชาติิขึ้้�นในหมู่่�คนไทยผู้้�รักั เอกราชทั้้�งหลายนั้้�น การ จััดตั้้�ง “ขบวนการเสรีไี ทย” ก็็ได้้จุุติิ และเกี่่�ยวพัันกัับตััวมหาวิิทยาลััยและชาว ธรรมศาสตร์อ์ ย่่างแนบแน่่น คนไทยทุุกสถาบัันทุุกหมู่่�เหล่่า ไม่่ว่่าจะเป็็นเชื้้�อพระวงศ์์ และประชาชนสามััญ ต่่างร่ว่ มกัันอย่า่ งเคียี งบ่า่ เคียี งไหล่่ กระทํํากิจิ กู้้�ชาติิ ภายใต้น้ าม “ขบวนการเสรีไี ทย” ประวััติิศาสตร์ข์ องงานกู้้�ชาติิที่่�มหาวิิทยาลััยและชาวธรรมศาสตร์์ มีสี ่่วนร่ว่ มในสมัยั สงครามโลกครั้้ง� ที่่� ๒ ย่อ่ มต้้องได้้รับั การจารึึกในดวงใจชาวไทยด้้วย ความคารวะชั่่ว� กััลปาวสาน กรณีี ๑๔ ตุลุ าคม ๒๕๑๖ กัับกรณีี ๖ ตุลุ าคม ๒๕๑๙ ก็็เป็็นประวััติิอีีกด้้านหนึ่่�ง ซึ่่�งแม้จ้ ะต่่างกรรมต่่างวาระกััน แต่่ก็็ได้้กระจายชื่อ�่ ของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์แ์ ละ ประเทศไทย ให้้เป็็นที่�่รู้้�จัักกัันแพร่ห่ ลายไปทั่่�วโลก กล่่าวคืือ ในขณะที่�่ “๑๔ ตุุลาคม” เบิิกทางให้้ขบวนการประชาธิปิ ไตย กัับขบวนการอนาธิปิ ไตยแผลงฤทธิ์์อ� ย่่างเฟื่่� องฟูู ควบคู่่�กัันไปนั้้�น “๖ ตุุลาคม” ก็็เป็็นวาระของการแตกหัักขั้้�นสุุดท้้ายของขบวนการ ทั้้�งสอง ที่่�สํําคััญ คืือ ระหว่่างผู้้�ปกครองกัับผู้้�ถููกปกครอง จะอย่่างไรก็็ตาม เนื้้�อหา ของกรณีี ๑๔ ตุลุ าคม ๒๕๑๖ ซึ่่�งนัักเรียี น นิิสิิตนัักศึึกษาร่ว่ มกัันสะท้้อนให้้เห็็นความ ต้้องการของประชาชนที่�่ประสงค์์จะได้้รัฐั ธรรมนูญู ได้้ชี้้ช� ัดั ว่่า ความเป็น็ ประชาธิปิ ไตย กัับบรรยากาศการปกครองตนเองเป็น็ สิ่่�งที่่�ไม่ม่ ีใี ครจะขัดั ขวางหรือื ปฏิิเสธได้้ ธรรมศาสตร์คืออะไร 121 และอะไรคอื ธรรมศาสตร์
กิิจกรรมทางสัังคมระดัับต่่าง ๆ ที่่�นัักศึึกษาธรรมศาสตร์ร์ ิเิ ริ่่ม� และเข้้าดํําเนิิน- การมากมายหลายด้้านนั้้�น ก็็เห็็นจะไม่่มีีที่�่ไหนเกิินเลยนัักศึึกษาธรรมศาสตร์ไ์ ปได้้ ด้้วยเจตนาและโครงสร้า้ งทางการบริหิ ารของมหาวิิทยาลััยซึ่่�งกํําหนดขึ้้�นไว้้ตั้้�งแต่่ต้้น ประกอบกัับแนวการเมืืองของรัฐั บาลแต่่ละยุุค ได้้เปิิดทิิศทางการใช้้ชีีวิิตในมหา- วิิทยาลััยส่่วนใหญ่่ ให้้ดํําเนิินไปในทางที่่�สััมพันั ธ์เ์ กี่่�ยวเนื่่�องกัับเหตุกุ ารณ์์ทางการเมือื ง ของประเทศทุกุ ยุคุ สมัยั อาทิิ นัักศึึกษาไม่่เพีียงมีีส่่วนร่ว่ มส่่งเสริมิ การปกครองระบอบรัฐั ธรรมนููญ แต่่ยััง ได้้ร่ว่ มกระบวนการต่่อต้้านจัักรวรรดิินิิยม โดยออกโรงเดิินขบวนเรียี กร้อ้ งดิินแดน อิินโดจีีนบางส่่วนกลัับคืืนจากฝรั่่ง� เศส เป็น็ ครั้้ง� แรก เมื่่อ� วัันที่่� ๘ ตุลุ าคม ๒๔๘๓ และหลัังสงครามโลกครั้้ง� ที่่� ๒ เป็น็ ต้้นมา จนถึึงพุทุ ธศตวรรษที่่� ๒๕ นัักศึึกษา บางส่่วนก็็ได้้ร่ว่ มมือื กัับขบวนการ ๒๖ กุมุ ภาพันั ธ์์ ๒๔๙๒ หรือื ที่�่รู้้�จัักกัันในนามกบฏ- วัังหลวง ขบวนการที่่�ล้้มเหลวครั้้ง� นั้้�น มีจี ุดุ ประสงค์์โค่่นคณะรัฐั ประหาร ๘ พฤศจิิกายน ๒๔๙๐ ต่่อมา การเคลื่่�อนไหวของนัักศึึกษาเพื่่�อเรียี กร้อ้ งเอามหาวิิทยาลััยคืืนจาก การยึึดครองของทหาร ซึ่่�งเข้า้ ยึึดครองเนื่่�องจากกรณีีกบฏแมนฮััตตััน ก็็เกิิดขึ้้�นอีีก และ ขนานนามการเคลื่่�อนไหวครั้้ง� นั้้�นว่่า “ขบวนการ ๑๑ ตุลุ าคม” ช่ว่ งสงครามเกาหลีี นัักศึึกษาธรรมศาสตร์ส์ ่่วนหนึ่่�งก็็ได้้ร่ว่ มขบวนการสัันติิภาพ เพื่่อ� คััดค้้านสงคราม และถูกู จัับกุมุ ในกรณีีที่่�เรียี กว่่า “กบฏสัันติิภาพ ๒๔๙๕” หลัังจากวาระการเลืือกตั้้�งสกปรกในปีพี ุทุ ธศัักราช ๒๕๐๐ เป็น็ ต้้นมาจนถึึงก่่อน กรณีี ๑๔ ตุุลาคม ๒๕๑๖ เป็็นช่่วงที่�่รู้้�จัักกัันดีี ในนาม “ยุุคฉัันจึึงมาหาความหมาย” ซึ่่�งได้้เกิิดคํําถามที่่�เกี่่�ยวกัับคุณุ ค่่าทางสัังคม ที่�่นัักศึึกษาพึึงมีพี ึึงเกี่่�ยวข้อ้ งอย่า่ งอึึงคะนึึง ทั้้�งนี้้� ก็็เนื่่�องจากการปกครองตลอดทั้้�งช่ว่ งมีลี ัักษณะผลัักดัันให้น้ ัักศึึกษาหลีีกห่า่ งจาก การเมือื ง มุ่่�งส้้องเสพย์อ์ ยู่่�กัับการถืือสีี ถืือคณะ ถืือมหาวิิทยาลััย ระเริงิ อยู่่�กัับงานบอลล์์ เป็็นหลััก การถืือสีี ถืือคณะ และถืือมหาวิิทยาลััย เป็็นต้้นตอของการวิิวาทบาดหมาง ในหมู่่�นัักศึึกษา ทั้้�งจากภายในและระหว่่างมหาวิิทยาลััย เหตุุการณ์์ที่�่นัักศึึกษาธรรมศาสตร์เ์ กี่่�ยวข้้องในช่่วงนั้้�น ก็็คืือ การเดิินขบวน ประท้้วงเลืือกตั้้�งสกปรก เมื่่�อ ๒๖ กุมุ ภาพัันธ์์ ๒๕๐๐ ก่่อตั้้�งกลุ่่�มอาสาสมััครสัังเกต- การณ์์การเลืือกตั้้�ง (ระดัับเทศบาลในปีี พ.ศ. ๒๕๑๑) และกลุ่่�มนี้้�ก็็จััดได้้ว่่าเป็็น รากเง่่าของสิ่่�งที่�่พััฒนาต่่อไป คืือ ศููนย์์นิิสิิตนัักศึึกษาอาสาสมััครสัังเกตการณ์์การ- เลืือกตั้้�งแห่่งประเทศไทย (ระดัับชาติิในปีี พ.ศ. ๒๕๑๒) การก่่อตั้้�งศููนย์์กลางนิิสิิต 122 จิตวญิ ญาณธรรมศาสตร์
นัักศึึกษาแห่่งประเทศไทย เมื่่�อวัันที่�่ ๑ กุุมภาพัันธ์์ ๒๕๑๓ ซึ่่�งได้้เพิ่่�มบทบาทของ นัักศึึกษาต่่อสัังคมไทยมากขึ้้�นอย่่างเด่่นชััด นัับจากปีี พ.ศ. ๒๕๑๕ เป็็นต้้นมา การจััดตั้้�งองค์์การนัักศึึกษามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ใ์ นปีี พ.ศ. ๒๕๑๖ แม้้จะมิิได้้ ชื่่�อว่่าเป็็นองค์์การนัักศึึกษาแห่่งแรกของประเทศไทย แต่่ก็็กล่่าวได้้ว่่า โดยเนื้้�อหา แล้้ว อมธ. เป็็นสถาบัันปกครองตนเองของนัักศึึกษา ที่่�มีีเสรีภี าพและสิิทธิอิ ััตวิินิิจฉััย มากที่่�สุดุ เป็็นแห่่งแรกของประเทศไทย เมื่่�อเทีียบกัับกาลเวลาของการพััฒนาประเทศ ตั้้�งแต่่ยุุคต้้นประวััติิศาสตร์์ ของชาติิเราแล้้ว ก็็ต้้องยอมรับั ว่่า ธรรมศาสตร์ย์ ัังอยู่่�ในภาวะแห่่งความเยาว์์วััยมาก ระยะการเดิินทางของธรรมศาสตร์ย์ ัังสั้้�น การรื้้อ� ฟื้้� นเรื่่อ� งราวของธรรมศาสตร์ใ์ นอดีีต เพื่่�อทวนความจํําด้้วยความทนงเท่่าที่่�ได้้กระทํํามาแล้้วทั้้�งหมดข้้างต้้นนี้้� ด้้วยใจจริงิ แล้้ว มิิได้้มีีเจตนาจะก่่อให้้เกิิดความองอาจเหิิมเกริมิ ในหมู่่�ชาวธรรมศาสตร์อ์ ย่่าง ขาดเหตุุขาดผลแต่่อย่่างใด ความจริงิ มีีเจตนาเพีียงเพื่่�อชี้้�ให้้เห็็นว่่า ธรรมศาสตร์ไ์ ด้้ ถืือกํําเนิิดเกิิดมาภายใต้้เงื่่อ� นไขพิเิ ศษสํําหรับั สัังคมไทย นั่่�นคืือ เกิิดมาเพื่่อ� วางรากฐาน การเมือื งระบอบประชาธิปิ ไตยให้แ้ ก่่ประเทศชาติิและสัังคมไทย เกิิดขึ้้�นเพื่่อ� ผลิิตคนที่�่ กอปรด้้วยวิิญญาณใฝ่่ไทย ใฝ่ธ่ รรม ให้้แก่่ประเทศชาติิและสัังคมไทย ซึ่่�งจะต้้องเจริญิ ก้้าวหน้้าต่่อไปในวิิถีีทางประชาธิปิ ไตย และด้้วยภาระนี้้� เราก็็ตระหนัักดีี และยอมรับั ความเป็็นจริงิ อยู่่�ในใจเราด้้วย อย่า่ งน้้อยก็็ ๒ ประการ คืือ (๑) ธรรมศาสตร์ย์ ัังเหลืือระยะทางอีีกยาวไกล และมีีโอกาสมหาศาลที่่�จะ ดำำ�เนิินบทบาทร่ว่ มกัับสถาบัันอื่่�น ๆ ภายในชาติิของเรา พััฒนาสร้า้ งสรรค์์สัังคมไทย ให้้เจริญิ ก้้าวหน้้าทััดเทีียมนานาอารยประเทศต่่อไป โดยไม่ล่ ดละความเพียี รพยายาม แต่่กลัับจะต้้องเพิ่่ม� มานะมากขึ้้�นเป็็นทวีีคูณู (๒) ธรรมศาสตร์ย์ ัังจะต้้องปรับั ปรุุงเพิ่่�มพููนคุุณภาพทางวิิชาความรู้้� และ ประสิิทธิิภาพการบริหิ าร เพื่่�อปฏิิบััติิภาระหน้้าที่่�ประการแรกให้้สััมฤทธิ์์�ผลอย่่าง สมบูรู ณ์์ ฉะนั้้�น นอกจากเราจะต้้องตอบคํําถามที่�่ว่่า ธรรมศาสตร์ค์ ืืออะไร และอะไรคืือ ธรรมศาสตร์แ์ ล้้ว เรายังั ต้้องตอบได้้ด้้วยว่่า ธรรมศาสตร์เ์ ตรียี มการอย่า่ งจริงิ จััง และ พร้อ้ มที่�่จะรับั ภาระหน้้าที่�่ก้้าวต่่อไป ตามเจตนารมณ์์ดั้้�งเดิิมอย่่างสมบููรณ์์ด้้วยการ บริหิ ารงานในลัักษณะใด ตราบใดที่่�โลกยัังก้้าวไปข้้างหน้้าอย่่างรีบี รุุด ตราบใดที่�่สัังคมไทยยัังจะต้้อง ก้้าวหน้้าติิดตามให้้ทัันโลก ธรรมศาสตร์จ์ ะต้้องเตรียี มตััวรับั ภาระหน้้าที่�่จััดเสบีียง ธรรมศาสตร์คืออะไร 123 และอะไรคือธรรมศาสตร์
และฟืื นไฟทางปััญญาไว้้ พััฒนาบ้้านเมืืองของเราไว้้ให้้พร้อ้ ม ด้้วยการมุ่่�งสู่่�ความ- เป็็นเลิิศทางวิิชาการแขนงธรรมศาสตร์์ ผลัักดัันให้แ้ ขนงวิิชาการต่่าง ๆ ในด้้านนี้้�ได้้รับั การปรับั ปรุุงให้้ทัันโลกทัันสมัยั ในทุกุ ระยะ ทั้้�งอาจารย์แ์ ละศิิษย์จ์ ะต้้องแตกฉานลึึกซึ้้�ง ในทางทฤษฎีี และการวิิเคราะห์์ การประยุุกต์์อย่่างล้ำำ�เลิิศด้้วยคุณุ ภาพ และด้้วยผล ต่่อวิิชาการ รวมทั้้�งต่่อสัังคม ธรรมศาสตร์จ์ ะต้้องมุ่่�งนํําวิิทยาการเข้า้ ประยุกุ ต์์ให้้สอดคล้้องกัับภาวะตรงตาม ความต้้องการของสัังคม และประโยชน์์ของประเทศชาติิด้้วยใจจดใจจ่่อ ไม่ล่ ะเลยหรือื เอ้้อระเหย ปล่่อยให้้เวลาผ่่านพ้น้ ไปโดยปราศจากผลงานที่�่จะอวดได้้อย่่างภาคภูมู ิิใจ เป็็นอัันขาด ธรรมศาสตร์ต์ ้้องรีบี เร่ง่ สร้า้ งกระบวนการเรียี นรู้้�สัังคมไทย และเรียี นรู้้โ� ลก ให้้ละเอีียดและล้ำำ�ลึึก เพื่่อ� มอบให้ก้ ัับชาวธรรมศาสตร์ช์ั่่ว� ลูกู ชั่่ว� หลาน ต่่อเนื่่�องกัันอย่า่ ง ไม่่ขาดสาย หรือื กล่่าวในเชิิงสรุุป ก็็คืือ ธรรมศาสตร์ต์ ้้องบรรลุเุ ป้้าหมาย ๓ ประการ ต่่อไปนี้้� ประการที่่� ๑ ธรรมศาสตร์เ์ ป็็นคลัังตำำ�ราความรู้้�ทั้้�งปวง ทั้้�งในระดัับท้้องถิ่่�น ชาติิ และระหว่่างประเทศ เป็น็ ศูนู ย์ก์ ารแปลวิิทยาการของทุกุ ภาษาในโลก ประการที่่� ๒ ธรรมศาสตร์เ์ ป็น็ คลัังเทคนิิคอัันทัันสมัยั ในการสำำ�รวจค้้นคว้้า วิิจััย และการทดลองของศาสตร์แ์ ขนงต่่าง ๆ เพื่่อ� ประโยชน์์ของสัังคมและประเทศชาติิ ประการที่่� ๓ ธรรมศาสตร์เ์ ป็็นคลัังทรัพั ยากรมนุษุ ย์์ทั้้�งทางด้้านผู้้�สอน และ ผู้้�รับั ใช้ส้ ัังคม นอกจากจะเป็็นเลิิศทางวิิชา ธรรมศาสตร์จ์ ะรับั ใช้ส้ ัังคมและประเทศชาติิ ด้้วย การเป็็นเลิิศทางด้้านการปฏิิบััติิอีีกด้้วย ธรรมศาสตร์จ์ ะมุ่่�งสู่่�ความก้้าวหน้้าทางสร้า้ ง สมวิิชาการ และประยุกุ ต์์วิิชาการเข้า้ สู่่�การปฏิิบัตั ิิที่�่เป็็นผล เป็็นประโยชน์์ต่่อสัังคมและ ประเทศชาติิ ธรรมศาสตร์จ์ ะหมั่่น� ตรวจสอบประสิิทธิภิ าพ ความสามารถเพื่่อ� ความรู้้� แจ้้งทางทฤษฎีีอย่า่ งสม่ำำ�เสมอ และไม่ม่ ีวี ัันหยุดุ ยั้้ง� เพื่่อ� ความเป็็นเลิิศทางการปฏิิบัตั ิิ ธรรมศาสตร์จ์ ะต้้องสร้า้ ง “จิิตใจที่่�เปี่่� ยมด้้วย มานะในการบรรลุุความสํําเร็จ็ ” แก่่ชาวธรรมศาสตร์อ์ ย่่างแน่่นแฟ้้นบริบิ ููรณ์์ เพราะ จิิตใจแบบนี้้�จะก่่อพลัังที่�่มุ่่�งมั่่�นฝ่่าฟัันอุปุ สรรค จนบรรลุคุ วามสํําเร็จ็ ได้้ทุุกกรณีี ไม่่ว่่า งานนั้้�นจะเป็็นงานเล็็กหรือื งานใหญ่่ งานง่า่ ยหรือื งานสลัับซับั ซ้อ้ นยุ่่�งยากเพียี งใดก็็ตาม ผมหวัังว่่า การบริหิ ารเพื่่�อเป้้าหมาย ๒ ประการข้้างต้้น มหาวิิทยาลััยจะ สามารถสร้า้ งคนที่�่มีคี ุณุ ภาพ ป้้อนวงการทั้้�งภาครัฐั และภาคเอกชนได้้อย่า่ งไม่ข่ าดสาย นำำ�อยู่่�ในแนวหน้้าของขบวนการพััฒนาบ้้านเมืืองโดยไม่่มีีข้้อสงสััย และผมเชื่�่อมั่่�นว่่า 124 จติ วิญญาณธรรมศาสตร์
มหาวิิทยาลััยนี้้�จะดํํารงอยู่่�คู่่�บ้้านเมืือง เป็็นมหาวิิทยาลััยที่่�สร้า้ งสรรค์์บุุคลากรเข้้ารับั บทบาททางการเมืือง เศรษฐกิิจ สัังคม และวััฒนธรรมไทย นํําความรุ่่�งเรือื งก้้าวหน้้า มาสู่่�ประเทศชาติิได้้ตลอดไปชั่่ว� กาลนาน “ฉัันรักั ธรรมศาสตร์์ เพราะธรรมศาสตร์ส์ อนให้้ฉัันรักั ประชาชน” จะเป็็นทั้้�ง อุุดมการณ์์และคํําขวััญที่�่มีีมนต์์ขลััง ตราบเท่่าที่�่จิิตสํํานึึกเหล่่านี้้�ยัังสิิงสถิิตย์์อยู่่�ใน ดวงใจของชาวธรรมศาสตร์ท์ ั้้�งมวล และแปรเป็็นการกระทํําตามเป้้าที่�่หมายแก้้ ปััญหาของประเทศชาติิ และประชาชนอย่า่ งไม่ล่ ดละ ตราบนั้้�นมหาวิิทยาลััยและชาว ธรรมศาสตร์ย์ ่อ่ มเป็น็ ความหวัังของประชาชนและประเทศชาติิสืืบไปชั่่ว� นิิรันั ดร์์ ธรรมศาสตร์คืออะไร 125 และอะไรคอื ธรรมศาสตร์
ทำำ�เนีียบผู้้�ประศาสน์์การ และอธิิการบดีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เรียี บเรียี งโดย จิินตพร จัันทร์แ์ ต่่งผล
๑ ศาสตราจารย์์ ดร.ปรีีดีี พนมยงค์์ ผู้้ป� ระศาสน์ก์ าร มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง (พ.ศ. ๒๔๗๗-๒๔๙๕) ปรีดี ีี พนมยงค์์ หรือื หลวงประดิิษฐ์ม์ นููธรรม (๑๑ พฤษภาคม ๒๔๔๓ - ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖) ชาวจัังหวััดพระนครศรีอี ยุุธยา เป็็นบุุตรของนายเสีียงและ นางลูกู จัันทน์์ ในปีี ๒๔๖๐ เข้า้ ศึึกษาที่�่โรงเรียี นกฎหมายกระทรวงยุตุ ิิธรรม และสอบไล่่ วิิชากฎหมายชั้้�นเนติิบััณฑิิตสยามได้้เมื่่�ออายุุ ๑๙ ปีี ได้้รับั คััดเลืือกจากกระทรวง ยุตุ ิิธรรมให้ท้ ุนุ ไปศึึกษาวิิชากฎหมาย ณ ประเทศฝรั่่ง� เศสในปีี ๒๔๖๓ โดยศึึกษาภาษา ฝรั่่ง� เศสและความรู้้�ทั่่�วไปที่�่วิิทยาลััยกองและศึึกษาต่่อที่�่มหาวิิทยาลััยปารีสี สอบไล่่ได้้ ปริญิ ญารัฐั เป็็น “ดุุษฎีีบััณฑิิตกฎหมาย” และได้้ประกาศนีียบััตรการศึึกษาชั้้�นสููงใน ทางเศรษฐกิิจ 128 ธรรมศาสตร์สามคั คี
บทบาทในสังั คม เมื่่�อวัันที่�่ ๒๔ มิิถุุนายน ๒๔๗๕ นายปรีดี ีี พนมยงค์์ และเพื่่�อนสมาชิิกคณะ- ราษฎร ได้้ก่่อการเปลี่่�ยนแปลงการปกครอง สถาปนาระบอบรัฐั ธรรมนูญู ประชาธิปิ ไตย ขึ้้�นในประเทศไทย และประกาศหลััก ๖ ประการเป็็นหลัักการพื้้�นฐานในการพััฒนา ประเทศ คืือ เอกราช ความปลอดภััย เศรษฐกิิจ เสรีภี าพ เสมอภาค และการศึึกษา สำำ�หรับั งานทางการเมืือง นายปรีดี ีีดำำ�รงตำำ�แหน่่งรัฐั มนตรีวี ่่าการกระทรวงมหาดไทย การต่่างประเทศ และการคลััง นายกรัฐั มนตรีี และผู้้�สำำ�เร็จ็ ราชการแทนพระองค์์ (รวมถึึงการเป็็นหััวหน้้าขบวนการเสรีไี ทย) จนได้้รับั การยกย่่องเป็็นรัฐั บุุรุุษอาวุุโส ในปีี ๒๔๘๘ ต่่อมาเมื่่อ� เกิิดการรัฐั ประหาร ๒๔๙๐ ท่่านจึึงต้้องลี้้�ภััยออกนอกประเทศ และหลัังจากล้้มเหลวในการนำำ�พาขบวนการประชาธิปิ ไตย ๒๖ กุุมภาพัันธ์์ ๒๔๙๒ ท่่านจึึงไม่ไ่ ด้้กลัับสู่่�มาตุภุ ูมู ิอิ ีีกเลย บทบาทในมหาวิทิ ยาลััยธรรมศาสตร์์ นายปรีดี ีีเป็็นผู้้�ประศาสน์์การมหาวิิทยาลััย (๑๑ เมษายน ๒๕๗๗ - ๑๘ มีีนาคม ๒๔๙๕) โดยร่า่ งโครงการเสนอต่่อสภาฯ และรัฐั บาลให้้จััดตั้้�งสถาน- ศึึกษาแห่่งนี้้� ตลอดจนจััดหาสถานที่่�ตั้้�งมหาวิิทยาลััย โดยทุุนในการจััดตั้้�งและ ก่่อสร้า้ งตััวอาคารเรียี นมาจากค่่าสมััครเรียี นของนัักศึึกษาทั่่�วราชอาณาจัักรนำำ�มา ก่่อสร้า้ ง มิิได้้รบกวนเงินิ งบประมาณแผ่่นดิิน ในระหว่่างที่�่เป็็นผู้้�ประศาสน์์การนั้้�น ได้้ วางรากฐานการศึึกษาให้้มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองเพื่่�อให้้เป็็น ตลาดวิิชาและเป็น็ มหาวิิทยาลััยเปิิดแห่ง่ แรก หลัักสูตู รการศึึกษากำำ�หนดไว้้เป็น็ ๓ ชั้้น� แบบมหาวิิทยาลััยในประเทศแถบตะวัันตก ได้้แก่่ ปริญิ ญาตรีี ปริญิ ญาโท และ ปริญิ ญาเอก โดยกำำ�หนดหลัักสููตรการศึึกษาของมหาวิิทยาลััยเพื่่�อสนองตอบต่่อ ความเปลี่่�ยนแปลงที่�่เกิิดขึ้้�นได้้เป็็นอย่่างดีีและมีีประสิิทธิิผลสููงสุุด เปิิดโอกาสให้้ ประชาชนทั่่�วไปเรียี นได้้กว้้างขวางในทุุกสาขาวิิชา อาทิิ วิิชากฎหมาย วิิชาการเมืือง การปกครอง วิิชาเศรษฐกิิจ และบรรดาวิิชาอื่่�น ๆ นัักศึึกษาที่่�เรียี นสำำ�เร็จ็ ไปจึึงมีี ความรู้้�กว้้างขวางแตกฉานออกไปประกอบอาชีีพได้้ทุุกสาขา นัับว่่าเป็็นประโยชน์์ต่่อ ประเทศชาติิอย่่างใหญ่่หลวง นอกจากนี้้�แล้้ว ยัังได้้จััดให้้มีีโรงเรียี นเตรียี มปริญิ ญา มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื งขึ้้�นอีีกด้้วย ทำ�เนียบผูป้ ระศาสนก์ ารและอธกิ ารบดี 129 มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์
๒ จอมพล ป. พิบิ ููลสงคราม อธิกิ ารบดีีคนแรกของมหาวิิทยาธรรมศาสตร์์ (พ.ศ. ๒๔๗๗-๒๔๙๕) จอมพล แปลก พิิบููลสงคราม นามเดิิม แปลก ขีีตตะสัังคะ (๑๔ กรกฎาคม ๒๔๔๐ - ๑๑ มิิถุุนายน ๒๕๐๗) เป็็นบุุตรของนายขีีดและนางสำำ�อาง เข้้าศึึกษา ครั้้ง� แรกที่่�โรงเรียี นวััดเขมาภิิรตาราม เมื่่�ออายุุ ๑๒ ปีี เรียี นต่่อในโรงเรียี นนายร้อ้ ย ทหารบกศึึกษาเป็น็ เวลา ๖ ปีี ได้้รับั ยศเป็น็ “ร้อ้ ยตรี”ี ศึึกษาต่่อในโรงเรียี นเหล่่าทหาร ปืืนใหญ่่ ในปีี ๒๔๖๓ ได้้รับั ยศ “ร้อ้ ยโท” ศึึกษาต่่อโรงเรียี นเสนาธิกิ ารทหารบกและ สอบไล่่ได้้เป็็นลำำ�ดัับที่�่ ๑ ของรุ่่�น ในปีี ๒๔๖๖ จึึงได้้รับั ทุุนไปศึึกษาวิิชาการทหาร ปืืนใหญ่่ที่่�ประเทศฝรั่่ง� เศส วิิชาคำำ�นวณที่�่มหาวิิทยาลััยซอร์บ์ อนน์์ และได้้เข้้าประจำำ� กรมทหารปืืนใหญ่่ ในปีี ๒๔๖๙ ช่่วงศึึกษาอยู่่�ที่�่ฝรั่่ง� เศสได้้เข้้าร่ว่ มการก่่อตั้้�ง “คณะ- ราษฎร” ที่่�กรุุงปารีสี 130 ธรรมศาสตร์สามคั คี
บทบาทในสัังคม ในเหตุุการณ์์การเปลี่่�ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕ จอมพล ป. เป็็นหััวหน้้า คณะราษฎรสายทหารบกชั้้�นยศน้้อย หลัังจากนั้้�นได้้รับั ตำำ�แหน่่งเป็็นรัฐั มนตรีวี ่่าการ กระทรวงกลาโหม มหาดไทย การต่่างประเทศ ฯลฯ และนายกรัฐั มนตรีคี นที่่� ๓ ของ ไทย รวมถึึงตำำ�แหน่่งสููงสุุดทางการทหารเป็็น จอมพล โดยจอมพล ป. ได้้เริ่่ม� ต้้น โครงการ “สร้า้ งชาติิ” ไปสู่่�ความเป็็นสมััยใหม่่ เช่่น การประกาศรัฐั นิิยม ๑๒ ฉบัับ ที่�่ มุ่่�งหมายส่่งเสริมิ ให้ว้ ิิถีีชีวี ิิตของคนไทยมีคี วามเจริญิ ก้้าวหน้้าทััดเทีียมกัับอารยประเทศ เช่่น การเปลี่่�ยนชื่�่อประเทศ การเคารพเพลงชาติิ และการแต่่งกายของประชาชน ชาวไทย เป็็นต้้น ต่่อมาในปีี ๒๕๐๐ จอมพล สฤษดิ์์� ธนะรัชั ต์์ และพวกรัฐั ประหาร จอมพล ป. ทำำ�ให้้ จอมพล ป. ต้้องลี้้�ภััยไปพำ�ำ นัักที่�่กรุุงโตเกีียว ตราบจนสิ้้�นอายุขุ ัยั บทบาทในมหาวิิทยาลัยั ธรรมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยได้้แต่่งตั้้�งให้้ท่่านเป็็นศาสตราจารย์์วิิสามััญ และภายหลัังการ ประกาศใช้้พระราชบััญญััติิมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ พ.ศ. ๒๔๙๕ ที่่�กำำ�หนดให้้ มีี “อธิกิ ารบดีี” เป็็นตำำ�แหน่่งสููงสุุดในการบริหิ ารมหาวิิทยาลััยนั้้�น จอมพล ป. ได้้ ดำำ�รงตำำ�แหน่่ง อธิกิ ารบดีีคนแรก (๒๔๙๕-๒๕๐๐) ซึ่่�งเป็็นช่่วงเวลาที่่�มีีการก่่อตั้้�ง คณะใหม่่ ๆ เช่่น คณะสัังคมสงเคราะห์์ศาสตร์์ (๒๔๙๗) คณะรัฐั ประศาสนศาสตร์์ (๒๔๙๘) นอกจากนี้้� จอมพล ป. ได้้เสนอแนวคิิดจััดตั้้�ง “ทุนุ พิบิ ูลู สงคราม” (๒๔๙๕) ขึ้้�น เพื่่�อจััดตั้้�งเป็็นกองทุุนช่่วยเหลืือนัักศึึกษาและพนัักงานของมหาวิิทยาลััย อนึ่่�ง หอประชุมุ ใหญ่ก่ ็็เริ่่ม� สร้า้ งในสมัยั นี้้�เช่น่ เดีียวกััน ท�ำ เนียบผู้ประศาสน์การและอธิการบดี 131 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๓ ศาสตราจารย์์ หลวงจำ�ำ รููญเนติศิ าสตร์์ (พ.ศ. ๒๕๐๐-๒๕๐๓) หลวงจำำ�รููญเนติิศาสตร์์ (จำำ�รููญ โปษยานนท์์) (๗ เมษายน ๒๔๔๕ - ๓ มิิถุุนายน ๒๕๑๘) เป็็นบุุตรของนายฮงและนางเน้้ย โดยเข้้าศึึกษาวิิชากฎหมาย ในโรงเรียี นกฎหมาย กระทรวงยุุติิธรรม และสอบไล่่ได้้เป็็นเนติิบััณฑิิตในปีี ๒๔๖๕ ปีีถััดมาจึึงได้้รับั ทุุนจากกระทรวงยุุติิธรรมให้้ไปศึึกษาด้้านกฎหมายต่่อที่่�ประเทศ อัังกฤษ สำำ�นััก Middle Temple เรียี นจบได้้เนติิบัณั ฑิิตเกีียรติินิิยมในปีี ๒๔๗๑ บทบาทในสัังคม เมื่่�อจบการศึึกษาจึึงเดิินทางกลัับไทยเข้้ารับั ราชการเป็็นผู้้�พิิพากษา ในปีี ๒๔๗๒ ก้้าวหน้้าในตำำ�แหน่่งราชการ ได้้เลื่่�อนขั้้�นขึ้้�นเป็็นอธิบิ ดีีผู้้�พิิพากษาศาลในปีี ๒๔๘๔ อธิบิ ดีีผู้้�พิพิ ากษาศาลอุทุ ธรณ์์ (๒๔๘๕) ผู้้�พิพิ ากษาศาลฎีีกา (๒๔๘๖) และ 132 ธรรมศาสตร์สามัคคี
ดำำ�รงตำำ�แหน่่งสููงสุุดเป็็นประธานศาลฎีีกา (๒๕๐๒) ครบเกษีียณอายุุ (๒๕๐๔) หลัังจากเกษีียณอายุไุ ด้้ ๘ ปีี ในปีี ๒๕๑๒ จึึงได้้ดำำ�รงตำำ�แหน่่งรัฐั มนตรีวี ่่าการกระทรวง ยุุติิธรรม จากการเชิิญให้้เข้้าร่ว่ มรัฐั บาลของจอมพล ถนอม กิิตติิขจร เมื่่�อจอมพล ถนอมยึึดอำำ�นาจล้้มรัฐั บาลตััวเองสำำ�เร็จ็ และตั้้�งรัฐั บาลใหม่ใ่ นปีี ๒๕๑๖ หลวงจำำ�รููญฯ จึึงได้้เป็น็ ประธานที่่�ปรึึกษานายกรัฐั มนตรีี และอนุญุ าโตตุลุ าการของศาลโลก ณ กรุุง- เฮก บทบาทในมหาวิทิ ยาลัยั ธรรมศาสตร์์ หลวงจำำ�รููญฯ เคยเป็็นผู้้�บรรยายวิิชากฎหมายและอาจารย์์พิิเศษในมหา- วิิทยาลััยฯ ตั้้�งแต่่ปีี ๒๔๘๓ อีีกสิิบกว่่าปีีต่่อมาได้้รับั การแต่่งตั้้�งให้้เป็็นศาสตราจารย์์ ในมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ (๒๔๙๗) หลัังการรัฐั ประหารปีี ๒๕๐๐ หลวงจำำ�รููญฯ จึึงได้้รับั การแต่่งตั้้�งให้้เป็็นรักั ษาการอธิิการบดีี หลวงจำำ�รููญฯ ถืือเป็็นข้้าราชการ ประจำำ�สายตุุลาการคนแรกที่่�ได้้เป็็นอธิกิ ารบดีี มีีการออกบัังคัับควบคุุมดููแลความ- สงบเรียี บร้อ้ ยภายในมหาวิิทยาลััย ได้้ยกร่า่ ง ข้อ้ บังั คัับสโมสรมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ พ.ศ. ๒๕๐๑ ออกข้้อบัังคัับใหม่่กลายเป็็นเครื่่อ� งมืือให้้ผู้้�นำำ�รัฐั บาลใช้้ในการควบคุุม นัักศึึกษามิิให้้เข้้าไปมีีบทบาททางการเมืือง คณะกรรมการนัักศึึกษาได้้ขอเข้้าพบ อธิิการบดีีเพื่่�อชี้้�แจงปััญหาข้้อบัังคัับดัังกล่่าว แต่่หลวงจำำ�รูู ญฯ ได้้โต้้แย้้งว่่า “นัักศึึกษามีีสิิทธิใิ นเรื่อ�่ งการศึึกษาเท่่านั้้�น การที่�่มหาวิิทยาลััยจะทำำ�อะไรเป็น็ เรื่อ�่ งของ มหาวิิทยาลััย” ภายหลัังมหาวิิทยาลััยได้้สร้า้ งมาตรฐานทางการศึึกษาใหม่่ โดย มีี การออกระเบีียบข้้อบัังคัับว่่าด้้วยการสอบคััดเลืือกเพื่�่อเข้้าศึึกษาชั้้�นปริญิ ญาตรีี พ.ศ. ๒๕๐๒ ผลบังั คัับใช้้ในปีี ๒๕๐๓ เป็็นต้้นไป ตลาดวิิชาของมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ได้้ปิิดฉากลงอย่า่ งสิ้้�นเชิงิ จำำ�นวนนัักศึึกษาได้้ลดจำำ�นวนลง อัันนำำ�ไปสู่่�การก่่อตั้้�งคณะ- ศิิลปศาสตร์์ เพื่่�อให้้นัักศึึกษาระดัับปริญิ ญาตรีี ได้้มีีความรู้้�ทั่่�วไปที่�่กว้้างขวางขึ้้�น อาทิิ ด้้านธรรมชาติิวิิทยา สัังคมศาสตร์์ และมนุษุ ยศาสตร์์ โดยกำำ�หนดให้้ต้้องเรียี น ศิิลปศาสตร์ก์ ่่อน ๒ ปีี จึึงค่่อยไปศึึกษาต่่อในแขนงวิิชาเฉพาะด้้าน หลวงจำำ�รููญฯ สามารถจััดระบบมหาวิิทยาลััยให้ค้ ณาจารย์แ์ ละนัักศึึกษาอยู่่�ในระเบียี บ ซึ่่�งสอดคล้้อง กัับความต้้องการของรัฐั บาลผู้้�นำำ�ทหารขณะนั้้�น ทำ�เนียบผ้ปู ระศาสน์การและอธกิ ารบดี 133 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๔ จอมพล ถนอม กิิ ตติิขจร (พ.ศ. ๒๕๐๓-๒๕๐๖) จอมพล ถนอม กิิตติิขจร (๑๑ สิิงหาคม ๒๔๕๔ - ๑๖ มิิถุุนายน ๒๕๔๗) เป็็นบุุตรของขุุนโสภิิตบรรณาลัักษณ์์ (อำำ�พััน) กัับนางลิ้้�นจี่่� เมื่่�ออายุุ ๙ ขวบ ได้้ เข้า้ เรียี นที่�่โรงเรียี นนายร้อ้ ยทหารบกชั้้น� เตรียี ม ๑ ข. หลัักสูตู รเก่่า จบการศึึกษาได้้เป็็น นัักเรียี นทำำ�การนายร้อ้ ยต่่อไป ในระหว่่างรับั ราชการทหารได้้ศึึกษาต่่อที่�่โรงเรียี นแผนที่�่ ทหาร กองทััพบก โรงเรียี นทหารราบ กองทััพบก และวิิทยาลััยป้้องกัันราชอาณาจัักร กระทรวงกลาโหม (รุ่่�นที่�่ ๑) ตามลำำ�ดัับ และได้้รับั ปริญิ ญาวิิศวกรรมศาสตรดุุษฎีี บัณั ฑิิตกิิตติิมศัักดิ์์�จากจุฬุ าลงกรณ์์มหาวิิทยาลััยเมื่่อ� ปีี ๒๕๐๔ 134 ธรรมศาสตร์สามคั คี
บทบาทในสังั คม ในปีี พ.ศ. ๒๔๗๗ จอมพล ถนอมได้้รับั การบรรจุุเข้้าอยู่่�ในแผนกวางโครง หลัักฐาน กรมแผนที่�่ มาประจำำ�กองบััญชาการกรมยุุทธศึึกษาทหารบกเพื่่�อสอนวิิชา แผนที่�่ทหาร (๒๔๗๘) เป็็นครููแผนกวิิชาทหาร กรมยุุทธศึึกษาทหารบก เมื่่�ออาวุุโส สููงขึ้้�นได้้เลื่่�อนเป็็นอาจารย์์ (๒๔๗๙) ในเหตุุการณ์์รัฐั ประหารปีี ๒๔๙๐ จอมพล ถนอมได้้เข้า้ ร่ว่ มด้้วย โดยเป็็นผู้้�ดูแู ลและควบคุมุ กำำ�ลัังทหาร ต่่อมาในปีี ๒๕๐๑ ดำำ�รง ตำำ�แหน่่งนายกรัฐั มนตรีคี นที่�่ ๑๐ หลัังจากมีีการประกาศใช้้รัฐั ธรรมนููญแห่่งราชอาณาจัักรไทย พ.ศ. ๒๕๑๑ มีีการเลืือกตั้้�งทั่่�วไปและมีีรัฐั สภา จอมพล ถนอมได้้ทำำ�รัฐั ประหารรัฐั บาลของตนเอง เพื่่อ� ดำำ�รงตำำ�แหน่่งนายกรัฐั มนตรีตี ่่อไป จากการกระทำำ�ของจอมพล ถนอมสร้า้ งความ ไม่่พอใจอย่่างมากต่่อนัักศึึกษาและประชาชน ที่่�ต้้องตกอยู่่�ภายใต้้ระบอบเผด็็จการ ทหารมาถึึง ๑๖ ปีี จึึงออกมาเรียี กร้อ้ งขัับไล่่ให้้จอมพล ถนอมออกนอกประเทศ ในเหตุุการณ์์ ๑๔ ตุุลาคม ๒๕๑๖ ภายหลัังจอมพล ถนอมจึึงลาออกจากตำำ�แหน่่ง และเดิินทางออกนอกประเทศไป อีีก ๓ ปีตี ่่อมา จอมพล ถนอมเดิินทางกลัับประเทศ ในฐานะสามเณร ท่่ามกลางความไม่พ่ อใจของนัักศึึกษาจึึงนำำ�ไปสู่่�เหตุกุ ารณ์์ ๖ ตุลุ าคม ๒๕๑๙ การสัังหารหมู่่�นัักศึึกษามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ บทบาทในมหาวิทิ ยาลัยั ธรรมศาสตร์์ เมื่่�อเข้้ารับั ตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีี ได้้จััดตั้้�งคณะศิิลปศาสตร์ท์ ี่่�ดำำ�เนิินการมาก่่อน แล้้ว ในด้้านวิิชาการได้้ปรับั หลัักสูตู รการเรียี นการสอนวิิชาศึึกษาทั่่�วไปจากหลัักสูตู ร ๒ ปีี ลงเหลืือเพียี ง ๑ ปีี ด้้วยมีแี นวความคิิดทางการเมือื งและการทหารจึึงมองปััญหา คอมมิิวนิิสต์์นี้้�มีีความสำำ�คััญยิ่่�งต่่อแนวทางกำำ�กัับควบคุุมนัักศึึกษา ตั้้�งใจต่่อต้้าน การแทรกซึึมคอมมิิวนิิสต์์ในหมู่่�นัักศึึกษาปรับั เปลี่่�ยนวางนโยบายการแต่่งกาย นัักศึึกษาจากความหลากหลายเข้า้ สู่่�ความเข้ม้ งวด ให้น้ ัักศึึกษาแต่่งกายแบบเดีียวกััน หมดเพื่่อ� ป้้องกัันบุุคคลภายนอก ซึ่่�งกลายเป็็นนโยบายที่่�ประสบความสำำ�เร็จ็ ยิ่่�งในช่่วง ๔ ปีี ทำ�เนียบผปู้ ระศาสน์การและอธิการบดี 135 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๕ ศาสตราจารย์์ พระเจ้้าวรวงศ์์เธอ กรมหมื่่�นนราธิปิ พงศ์ป์ ระพันั ธ์์ (พ.ศ. ๒๕๐๖-๒๕๑๔) พลตรีี พระเจ้้าวรวงศ์์เธอ กรมหมื่่�นนราธิิปพงศ์์ประพัันธ์์ พระนามเดิิม หม่่อมเจ้้าวรรณไวทยากร วรวรรณ (๒๕ สิิงหาคม ๒๔๓๔ - ๕ กัันยายน ๒๕๑๙) โอรสในพระเจ้้าบรมวงศ์์เธอ กรมพระนราธิปิ ประพัันธ์พ์ งศ์์ กัับหม่่อมหลวงต่่วนศรีี (สกุลุ เดิิม มนตรีกี ุลุ ) เมื่่อ� พระชนม์์ ๑๔ ปีี ได้้สอบชิงิ ทุนุ เล่่าเรียี นหลวงที่�่ไปศึึกษาต่่อยังั ประเทศอัังกฤษ และสำำ�เร็จ็ การศึึกษาจากมหาวิิทยาลััยออกซฟอร์ด์ (Balliol College) ในสาขาวิิชาประวััติิศาสตร์์ โดยสำำ�เร็จ็ การศึึกษาปริญิ ญาตรีใี นระดัับเกีียรติินิิยม และ ปริญิ ญาโทด้้านบููรพคดีีศึึกษา (Oriental Studies) สาขาวิิชาภาษาบาลีีและภาษา สัันสกฤต ที่�่สถาบันั ตะวัันออก มหาวิิทยาลััยออกซฟอร์ด์ 136 ธรรมศาสตรส์ ามคั คี
บทบาทในสังั คม พระบาทสมเด็็จพระมงกุฎุ เกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว แต่่งตั้้�งให้้เป็็นเลขานุกุ ารเอกประจำำ� กองบััญชาการกลาง (๒๔๖๓-๒๔๖๗) “เสด็็จในกรมฯ” ได้้รับั ความไว้้วางพระทััย จึึงโปรดเกล้้าฯ ให้้ทำำ�หน้้าที่่�องคมนตรีี และเป็น็ ปลััดทูลู ฉลอง ต่่อมาในสมัยั พระบาท สมเด็็จพระปกเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััวทรงแต่่งตั้้�งให้้ดำำ�รงตำำ�แหน่่งเอกอััครราชทูตู ไทยประจำำ� ในต่่างประเทศ และหัวั หน้้าคณะผู้้�แทนประจำำ�สมัชั ชาสัันนิิบาตชาติิ จนถึึงในปีี ๒๔๗๓ จึึงเดิินทางกลัับเมืืองไทย มาเป็็นศาสตราจารย์์ที่่�คณะอัักษรศาสตร์์ จุุฬาลงกรณ์์- มหาวิิทยาลััย เสด็็จในกรมฯ เป็็นผู้้�มีอี ััจฉริยิ ภาพในการบััญญัตั ิิศััพท์์ ในด้้านวิิชาการทรงเป็็น นายกราชบััณฑิิตยสถาน นายกสยามสมาคม และนายกสมาคมสัังคมศาสตร์แ์ ห่่ง ประเทศไทย เป็็นต้้น ในด้้านการระหว่่างประเทศ เคยทรงดำำ�รงตำำ�แหน่่งประธาน สมััชชาใหญ่่ของสหประชาชาชาติิซึ่่�งนัับเป็็นเกีียรติิยศอย่่างสูงู ส่่วนในด้้านการเมืือง ทรงดำำ�รงตำำ�แหน่่งเป็น็ รองนายกรัฐั มนตรีใี นรัฐั บาลจอมพล ถนอม กิิตติิขจร และได้้รับั ตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีีมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ใ์ นช่ว่ งเวลานี้้� บทบาทในมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เมื่่อ� เสด็็จในกรมฯ เข้า้ มารับั ตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีี จึึงมุ่่�งเน้้นตามนโยบายของแผน พััฒนาเศรษฐกิิจและสัังคมแห่่งชาติิ ปรับั ปรุุงมาตรฐานวิิชาการสาขาสัังคมศาสตร์์ และมนุุษยศาสตร์ใ์ ห้้มีีความเข้้มแข็็งโดดเด่่น ในปีี ๒๕๑๐ ได้้จััดตั้้�ง แผนกอิิสระ วารสารศาสตร์แ์ ละสื่่�อสารมวลชน ในปีี ๒๕๑๓ ทรงสนัับสนุุนให้้ขยายหลัักสููตร วิิชาการหนัังสืือพิมิ พ์ใ์ ห้้ได้้รับั ปริญิ ญาตรีวี ารสารศาสตรบััณฑิิต และทรงริเิ ริ่่ม� โครงการ ไทยคดีีศึึกษา ในปีี ๒๕๑๕ จััดตั้้�งขึ้้�นเป็็น สถาบัันวิิจััยด้้านไทยศึึกษา นอกจากนี้้�ยััง ทรงจััดหางบประมาณเพื่่�อเพิ่่ม� ปริมิ าณหนัังสืือในห้้องสมุุดมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ให้ม้ ีจี ำำ�นวนมากขึ้้�นกว่่าแสนเล่่ม โดยนัับเป็็นผู้้�ที่่�ดำำ�รงตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีีมหาวิิทยาลััย ยาวนานที่�่สุดุ ท�ำ เนียบผปู้ ระศาสนก์ ารและอธิการบดี 137 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๖ ศาสตราจารย์ส์ ััญญา ธรรมศัักดิ์์� (พ.ศ. ๒๕๑๔-๒๕๑๗) สััญญา ธรรมศัักดิ์์� (๕ เมษายน ๒๔๕๐ - ๖ มกราคม ๒๕๔๕) เป็็นบุุตรของ พระยาธรรมสารเวทย์์วิิเศษภัักดีี (ทองดีี ธรรมศัักดิ์์�) กัับคุุณหญิิงชื้้�น ได้้ศึึกษาที่่� โรงเรียี นทวีีธาภิิเษกและโรงเรียี นอััสสััมชััญ จนกระทั่่�งเรียี นจบชั้้�นมััธยม จึึงเข้้าศึึกษา ต่่อที่่�โรงเรียี นกฎหมาย กระทรวงยุุติิธรรม จนสำำ�เร็จ็ เป็็นเนติิบััณฑิิต ต่่อมาสามารถ สอบได้้รับั ทุุนรพีีบุุญนิิธิไิ ปศึึกษาวิิชากฎหมาย ที่�่สำำ�นััก Middle Temple ประเทศ อัังกฤษ 138 ธรรมศาสตร์สามคั คี
บทบาทในสัังคม ภายหลัังจากสำำ�เร็จ็ การศึึกษาจากประเทศอัังกฤษ ได้้เข้้ามารับั ราชการที่�่ กระทรวงยุุติิธรรม ตำำ�แหน่่งผู้้�พิิพากษา เมื่่�อก่่อตั้้�งมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละ การเมือื งขึ้้�น อาจารย์ส์ ััญญาได้้เข้า้ มาเป็็นอาจารย์พ์ ิเิ ศษให้้กัับนัักศึึกษาวิิชากฎหมาย และได้้ยุตุ ิิบทบาทอาจารย์พ์ ิเิ ศษในปีี ๒๔๙๓ ต่่อมาในเหตุกุ ารณ์์ ๑๔ ตุลุ าคม ๒๕๑๖ หลัังจากจอมพล ถนอมลาออกในช่่วงค่ำำ�ของวัันนั้้�น พระบาทสมเด็็จพระมหาภูมู ิิพล- อดุุลยเดชมหาราชมีีพระราชโองการโปรดเกล้้าฯ แต่่งตั้้�งท่่านซึ่่�งเป็็นอธิิการบดีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์อ์ ยู่่�นั้้�น ให้้ดำำ�รงตำำ�แหน่่งเป็็นนายกรัฐั มนตรีี และต่่อมาใน ภายหลัังได้้รับั ตำำ�แหน่่งเป็น็ ประธานองคมนตรีอี ีีกด้้วย บทบาทในมหาวิทิ ยาลััยธรรมศาสตร์์ ภายหลัังจากเกษีียณอายุุราชการ ในปีี ๒๕๑๑ อาจารย์์สััญญาได้้รับั การ ทาบทามจากจอมพล ถนอม ให้้เข้้ามาดำำ�รงตำำ�แหน่่งคณบดีีคณะนิิติิศาสตร์์ หลััง ทศวรรษ ๒๕๑๐ มหาวิิทยาลััยได้้รับั การปรับั เปลี่่�ยนโครงสร้า้ งการบริหิ าร อาจารย์์ สััญญาขึ้้�นสู่่�ตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีีจึึงเป็็นภาระความรับั ผิิดชอบที่�่หนัักหน่่วงในการพัฒั นา มหาวิิทยาลััย ดำำ�เนิินการตามแนวทางของคณะกรรมการวิิชาการ และตามนโยบาย ที่�่กรมหมื่่�นนราธิปิ พงศ์์ประพันั ธ์ไ์ ด้้ทรงวางไว้้ก่่อนหน้้านี้้� ในการพัฒั นาทั้้�งด้้านอาคาร สถานที่่� หลัักสููตร การศึึกษา อุุปกรณ์์การศึึกษา พััฒนาคณาจารย์์ เสริมิ สร้า้ ง กิิจกรรมต่่าง ๆ อัันนำำ�ชื่อ�่ เสีียงเกีียรติิคุณุ มาสู่่�มหาวิิทยาลััย พัฒั นาห้้องสมุดุ จััดทำำ�ห้้อง ปฏิิบััติิการทางภาษา จััดตั้้�งหอพัักรัชั ดาภิิเษก และนำำ�ระบบการศึึกษาแบบหน่่วยกิิต มาใช้้ เพื่่�อช่่วยให้้จบการศึึกษาเร็ว็ ขึ้้�น ในเหตุุการณ์์ ๑๔ ตุุลาฯ อาจารย์์สััญญา ได้้รายงานสำำ�นัักราชเลขาธิกิ ารเป็็นระยะ ๆ ๑๐ ตุุลาคม ๒๕๑๖ รัชั กาลที่่� ๙ ได้้ทรง โทรศััพท์์มาเพื่่อ� สนทนากัับอาจารย์ส์ ััญญา โดยในบันั ทึึกของอาจารย์ส์ ััญญากล่่าวว่่า สมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว “ทรงขอให้้เป็็นอธิกิ ารต่่อไป ทนต่่อสู้้�กัับเหตุุการณ์์ต่่อไป ขาด อธิกิ ารตอนนี้้�ไม่่ได้้แน่่” หลัังเหตุุการณ์์สงบลง อาจารย์์สััญญาได้้รับั แต่่งตั้้�งให้้ดำำ�รง ตำำ�แหน่่งนายกรัฐั มนตรีี บทบาทของการเป็็นผู้้�บริหิ ารในมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ จึึงลดลงไป ด้้วยภาระหน้้าที่่�หนัักขึ้้�นทำำ�ให้้อาจารย์์สััญญาขอลาออกจากตำำ�แหน่่ง อธิกิ ารบดีี ท�ำ เนียบผูป้ ระศาสนก์ ารและอธิการบดี 139 มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์
๗ ศาสตราจารย์์ ดร.ป๋๋วย อึ๊๊�งภากรณ์์ (พ.ศ. ๒๕๑๘-๒๕๑๙) ป๋๋วย อึ๊๊�งภากรณ์์ (๙ มีีนาคม ๒๔๕๙ - ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๔๒) เป็็นบุุตร ของนายซา กัับนางเซาะเช็็ง หลัังจบการศึึกษาจากโรงเรียี นอััสสััมชััญ ได้้ทำำ�งานเป็็น ครููที่่�โรงเรียี นเดิิม ต่่อมาในปีี ๒๔๗๗ เข้้าศึึกษาต่่อที่�่มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์์ และการเมืือง เป็็นนัักศึึกษารุ่่�นแรก เมื่่�อเรียี นจบปริญิ ญาตรีไี ด้้ทำำ�งานเป็็นล่่ามภาษา ฝรั่่ง� เศสให้้แก่่ศาสตราจารย์์ชาวฝรั่่ง� เศสที่�่มหาวิิทยาลััย จนกระทั่่�งปีี ๒๔๘๑ สอบ ได้้รับั ทุุนรัฐั บาลไปศึึกษาต่่อด้้านเศรษฐศาสตร์แ์ ละการคลัังที่่� London School of Economics and Political Science (LSE) ประเทศอัังกฤษ เรียี นจบปริญิ ญาตรีดี ้้วย เกีียรติินิิยมอัันดัับหนึ่่�งโดยมีีคะแนนสูงู ที่�่สุดุ ทำำ�ให้้ได้้รับั ทุุนลีีเวอร์ฮ์ ููล์์ม เพื่่�อศึึกษาต่่อ ปริญิ ญาเอกทัันทีีโดยไม่ต่ ้้องเรียี นปริญิ ญาโท 140 ธรรมศาสตรส์ ามคั คี
บทบาทในสัังคม ขณะที่�่ศึึกษาปริญิ ญาเอกอยู่่�นั้้�น สงครามโลกครั้้ง� ที่่� ๒ ก็็อุบุ ััติิขึ้้�น ในปีี ๒๔๘๕ อาจารย์์ป๋๋วยจึึงเข้้าร่ว่ มกัับขบวนการเสรีไี ทยสายอัังกฤษ ใช้้รหััสว่่า เข้้ม โดยทำำ�งาน เป็็นอาสาสมัคั รกองทััพบกอัังกฤษ ภายหลัังสงครามยุตุ ิิลง อาจารย์ป์ ๋๋วยได้้รับั ยศทหาร ชั่่�วคราวเป็็นพัันตรีี เพื่่�อประโยชน์์ในทางราชการและการเจรจาระหว่่างประเทศ ในปีี ๒๔๙๒ เดิินทางกลัับไทยมาเข้้ารับั ราชการในตำำ�แหน่่งเศรษฐกร ประจำำ�กรมบััญชีี กลาง กระทรวงการคลััง เป็็นผู้้�วางรากฐานเศรษฐกิิจทุนุ นิิยมของไทยด้้วยการนำำ�วิิชา เศรษฐศาสตร์ม์ าใช้ก้ ำำ�หนดนโยบายเศรษฐกิิจ เช่น่ โครงการเงินิ กู้้�ของธนาคารระหว่่าง ประเทศเพื่่�อบููรณะและพััฒนาการ ด้้วยผลงานและความสามารถจึึงได้้รับั แต่่งตั้้�งให้้ เป็น็ รองผู้้�ว่่าการธนาคารแห่ง่ ประเทศไทย และกรรมการอำำ�นวยการของสภาเศรษฐกิิจ แห่่งชาติิควบคู่่�กัับตำำ�แหน่่งเดิิมที่่�กระทรวงการคลััง ต่่อมาได้้เป็็นผู้้�อำำ�นวยการสำำ�นััก งบประมาณคนแรก (๒๕๐๒) และผู้้�ว่่าการธนาคารแห่่งประเทศไทย (๒๕๐๒- ๒๕๑๔) และจััดตั้้�งโรงพิมิ พ์ธ์ นบัตั รขึ้้�นเป็็นแห่่งแรกในปีี ๒๕๑๒ บทบาทในมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ในปีี ๒๕๐๗ อาจารย์ป์ ๋๋วยดำำ�รงตำำ�แหน่่งคณบดีีคณะเศรษฐศาสตร์์ หลัังจาก- นั้้�นได้้จััดตั้้�งโครงการบััณฑิิตอาสาสมััครขึ้้�น ต่่อมาในปีี ๒๕๑๘ ได้้รับั แต่่งตั้้�งเป็็น อธิกิ ารบดีีในมหาวิิทยาลััยฯ วางรากฐานทั้้�งด้้านการบริหิ ารและวิิชาการถึึง ๔ โครงการ ๑. ขยายมหาวิิทยาลััยไปยัังรังั สิิต ๒. ปรับั ปรุุงโครงสร้า้ งทางวิิชาการ ๓. ประสิิทธิ์์-� ประสาทวิิชาความรู้้�และการวิิจััย และ ๔. การให้้บริกิ ารแก่่สัังคม นอกจากนี้้�ยััง ขยายตััวไปในสาขาวิิทยาศาสตร์์ และการรับั นัักเรียี นเรียี นดีีจากชนบทเข้้ามาศึึกษา หรือื โครงการช้า้ งเผืือก แต่่ในเหตุกุ ารณ์์ ๖ ตุลุ าคม ๒๕๑๙ อาจารย์ป์ ๋๋วยถูกู ฝ่่ายขวา ไล่่ล่่า ทำำ�ให้ต้ ้้องลาออกจากตำำ�แหน่่ง และเดิินทางออกนอกประเทศ ท�ำ เนียบผู้ประศาสน์การและอธกิ ารบดี 141 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๘ ศาสตราจารย์์ ดร.ปรีดี ีี เกษมทรััพย์์ (พ.ศ. ๒๕๑๙-๒๕๒๐) ปรีดี ีี เกษมทรัพั ย์์ (๑๔ พฤศจิิกายน ๒๔๗๐ - ๔ มกราคม ๒๕๖๒) เป็น็ บุุตร นายกิิมฮงและนางบัวั ทอง โดยได้้เดิินทางไปศึึกษาต่่อที่่�ประเทศจีีนตั้้�งแต่่อายุุ ๗-๑๒ ปีี ในระดัับมััธยมศึึกษาตอนต้้น และกลัับมาศึึกษาถึึงชั้้�นมััธยม ๖ โรงเรียี นร้อ้ ยเอ็็ด- วิิทยาลััย ชั้้�นมััธยม ๘ โรงเรียี นอััสสััมชััญ ในระดัับอุุดมศึึกษา สำำ�เร็จ็ การศึึกษา นิิติิศาสตรบัณั ฑิิต (เกีียรติินิิยมดีี) จากมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ต่่อมาในปีี ๒๔๙๘ สอบได้้เป็็นผู้้�ช่่วยผู้้�พิิพากษาและสอบได้้ทุุนฟุุลไบร์ท์ ไปศึึกษาต่่อที่�่สหรัฐั อเมริกิ า จนจบการศึึกษาปริญิ ญาโททางด้้านกฎหมาย (๒๕๐๒) จากนั้้�นจึึงได้้ทุนุ Humboldt Fellowship และทุุนรัฐั บาลไทย เดิินทางไปเรียี นต่่อปริญิ ญาเอกด้้านเดีียวกััน ที่�่ประเทศเยอรมนีี และได้้ใช้เ้ วลาอยู่่�ที่�่นั่่�นนานกว่่า ๘ ปีี 142 ธรรมศาสตรส์ ามัคคี
บทบาทในสังั คม อาจารย์์ปรีดี ีีได้้รับั ราชการตำำ�แหน่่งข้้าราชการตุุลาการ ไปจนถึึงผู้้�พิิพากษา ในศาลระดัับชั้้น� ต่่าง ๆ (๒๔๙๘-๒๕๑๗) ต่่อมาคณะนิิติิศาสตร์ไ์ ด้้เชิญิ ให้ม้ าทำำ�หน้้าที่�่ เป็็นอาจารย์บ์ รรยายพิเิ ศษในวิิชาต่่าง ๆ อาจารย์ส์ ััญญาได้้มอบหมายให้้อาจารย์ป์ รีดี ีี ปรับั ปรุุงหลัักสููตรการศึึกษาของคณะนิิติิศาสตร์ใ์ นช่่วงเวลานั้้�น ทำำ�ให้้อาจารย์์ปรีดี ีี ได้้มีโี อกาสร่ว่ มงานกัับบุุคคลสำำ�คััญหลายท่่านที่่�เป็น็ นัักวิิชาการกฎหมายของประเทศ ทั้้�งทางตรงและทางอ้้อม ต่่อมาได้้รับั แต่่งตั้้�งเป็น็ คณบดีีคณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์์ รวมถึึงการเป็็นนัักวิิชาการหััวก้้าวหน้้า สนัับสนุนุ การเคลื่่�อนไหวของ นัักศึึกษาในการเรียี กร้อ้ งความถูกู ต้้องชอบธรรมในสัังคม บทบาทในมหาวิทิ ยาลัยั ธรรมศาสตร์์ หลัังเหตุุการณ์์ ๖ ตุุลาคม ๒๕๑๙ รัฐั บาลได้้แต่่งตั้้�งอาจารย์์ปรีดี ีีขึ้้�นเป็็น อธิิการบดีี ความสููญเสีียที่�่เกิิดขึ้้�นนั้้�นต้้องเร่ง่ ฟื้้� นฟููจิิตใจของอาจารย์์ นัักศึึกษา บุุคลากร และนำำ�มหาวิิทยาลััยกลัับคืืนสู่่� “สภาพปกติิ” โดยเร็ว็ การจััดการเรียี น การสอนตามปกติิและสร้า้ งบรรยากาศที่�่ดีีงดพููดถึึงความสููญเสีีย เพื่่�อลดความ- ตึึงเครียี ดและขััดแย้้งทางทััศนะ แต่่เมื่่�อเปิิดภาคการศึึกษาตามปกติิ ปรากฏว่่า มีีนัักศึึกษาที่�่ไม่่มาลงทะเบีียนตามกำำ�หนด นัักศึึกษาที่�่ถููกคุุมขัังและอยู่่�ในระหว่่าง การดำำ�เนิินคดีี และอาจารย์์จำำ�นวนหนึ่่�งที่่�หายไปหลัังเหตุุการณ์์ ต่่อมาอาจารย์์ปรีดี ีี ได้้ประกาศต่่อสื่่�อมวลชนไม่่ให้้อาจารย์์และนัักศึึกษาเข้้าไปข้้องเกี่่�ยวกัับกิิจกรรม ทางการเมืืองใด ๆ ทั้้�งสิ้้�นเป็็นเวลา ๒ ปีี มีีการควบคุมุ และจััดระเบีียบในการแต่่งกาย ของนัักศึึกษา รวมถึึงข้า้ ราชการและอาจารย์์ ในด้้านการเรียี นการสอน จััดให้ก้ ารเรียี น การสอนหนัักตั้้�งแต่่ปีี ๑ ไม่่ให้้เหลืือเวลาไปทำำ�กิิจกรรมนอกหลัักสููตรให้้มากนััก คััดเลืือกอาจารย์์ผู้้�มีีวุุฒิิภาวะ ด้้านวิิชาการและการวิิจััย ได้้ก่่อตั้้�งสถาบัันวิิจััยแห่่ง มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ในด้้านงานประชาสััมพันั ธ์์ ได้้การสร้า้ งภาพลัักษณ์์ใหม่แ่ ละ พยายามปรับั ปรุุงทั้้�งโครงสร้า้ งของมหาวิิทยาลััย รวมไปถึึงการไม่เ่ ห็น็ ด้้วยในการขยาย มหาวิิทยาลััยไปในพื้้น� ที่�่ทุ่่�งรังั สิิต ทำ�เนียบผูป้ ระศาสน์การและอธกิ ารบดี 143 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๙ ศาสตราจารย์์ประภาศน์์ อวยชััย (พ.ศ. ๒๕๒๑-๒๕๒๕) ประภาศน์์ อวยชัยั (๑๘ มีนี าคม ๒๔๖๘ - ๑๐ มิถิ ุนุ ายน ๒๕๖๐) เป็็นบุตุ รของ นายประจัักษ์์และนางทองสุกุ โดยสำำ�เร็จ็ การศึึกษาชั้้น� มัธั ยมศึึกษาปีที ี่่� ๖ จากโรงเรียี น วััดบวรนิิเวศ ในปีี ๒๔๘๕ ได้้เข้้าศึึกษาต่่อที่่�โรงเรียี นเตรียี มปริญิ ญามหาวิิทยาลััย วิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง (ต.ม.ธ.ก. รุ่่�น ๕) จากนั้้�นเข้า้ ศึึกษาต่่อในมหาวิิทยาลััย วิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง ขณะเดีียวกัันได้้รับั ราชการในตำำ�แหน่่งเสมียี นกระทรวง ยุุติิธรรม จนสำำ�เร็จ็ การศึึกษาได้้รับั ปริญิ ญานิิติิศาสตรมหาบััณฑิิตในปีี ๒๔๙๐ ภายหลัังในปีี ๒๔๙๓ ได้้รับั ทุนุ จากบริษิ ััทนครหลวงประกัันชีีวิิต ไปศึึกษาต่่อที่่�สำำ�นััก Gray’s Inn จนเป็็นเนติิบัณั ฑิิตอัังกฤษในปีี ๒๔๙๙ 144 ธรรมศาสตรส์ ามคั คี
บทบาทในสัังคม หลัังจบการศึึกษาได้้กลัับมารับั ราชการในตำำ�แหน่่งผู้้�ช่่วยผู้้�พิิพากษา และเป็็น อาจารย์์พิิเศษในมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ สอนวิิชาภาษาอัังกฤษเกี่่�ยวกัับกฎหมาย และวิิชากฎหมายลัักษณะทรัพั ย์์ กฎหมายลัักษณะหุ้้�นส่่วนและบริษิ ััท กฎหมาย วิิธีีพิิจารณาความอาญา นอกจากนี้้�ยัังมีีบทบาทในสัังคมเป็็นนายกพุุทธสมาคม แห่่งประเทศไทย ประธานสภาสัังคมสงเคราะห์์แห่่งชาติิ นายกสภามหาวิิทยาลััย รามคำำ�แหง รวมไปถึึงรัฐั มนตรีวี ่่ากระทรวงยุตุ ิิธรรมอีีกด้้วย บทบาทในมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ในปีี ๒๕๒๑ อาจารย์์ประภาศน์์ได้้รับั แต่่งตั้้�งให้้ดำำ�รงตำำ�แหน่่งอธิิการบดีี โครงการแรกที่�่ดำำ�เนิินการ คืือ การพัฒั นาวิิทยาเขตที่�่ ๒ เป็็นนโยบายเร่ง่ ด่่วน กำำ�หนด ให้้ที่�่ดิินมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ท์ ี่่�ทุ่่�งรังั สิิตเป็็นวิิทยาเขตแห่่งใหม่่เพื่่�อพััฒนา มหาวิิทยาลััย แบ่ง่ เป็็น ๒ ระยะ คืือ ระยะที่�่ ๑ (๒๕๒๒-๒๕๒๙) เป็น็ ขั้้น� การเตรียี ม- การ ก่่อสร้า้ งสาธารณููปโภค อาคารเรียี นรวมกลุ่่�มวิิทยาศาสตร์์ หอพัักนัักศึึกษา เป็็นต้้น สำำ�หรับั ระยะที่�่ ๒ (๒๕๓๐-๒๕๓๓) จะดำำ�เนิินการก่่อสร้า้ งอาคารสถานที่่� กลุ่่�มคณะสัังคมศาสตร์แ์ ละมนุษุ ยศาสตร์์ และสิ่่�งก่่อสร้า้ งอื่่�น ๆ นอกจากนี้้�ได้้ขยาย และปรับั ปรุุงยกฐานะเดิิมจากแผนกอิิสระฯ ขึ้้�นเป็็นคณะวารสารศาสตร์แ์ ละสื่่�อสาร มวลชน จััดตั้้�ง “สำำ�นัักพัฒั นาการทรัพั ยากรมนุษุ ย์”์ ต่่อมาได้้เปลี่่�ยนชื่อ่� เป็น็ สถาบันั วิิจััย ในปีี ๒๕๒๓ จััดตั้้�งศูนู ย์ค์ อมพิวิ เตอร์์ ซึ่่�งในเวลาต่่อมา คืือ สถาบันั ประมวลข้อ้ มูลู และ การพัฒั นา และสำำ�นัักงานทะเบีียนและวััดผลการศึึกษา ในปีี ๒๕๒๔ ได้้ริเิ ริ่่ม� โครงการ รับั นัักศึึกษาเรียี นดีีจากชนบท ขึ้้�นเป็็นปีีแรก สำำ�หรับั นัักเรียี นมััธยมปลาย ที่่�มีีผลการ- เรียี นดีีเด่่นมาจากครอบครัวั เกษตรกร หรือื ด้้อยฐานะทางเศรษฐกิิจ โดยที่่�หลัังจาก หมดวาระแล้้ว ท่่านได้้เข้้ามาเป็็นนายกสภามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ (๒๕๒๕- ๒๕๓๖) อีีกด้้วย ท�ำ เนยี บผู้ประศาสนก์ ารและอธกิ ารบดี 145 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๑๐ ศาสตราจารย์์ คุุณหญิิงนงเยาว์์ ชััยเสรีี (พ.ศ. ๒๕๒๕-๒๕๓๑) คุุณหญิิงนงเยาว์์ ชััยเสรีี (๒๔ ตุุลาคม ๒๔๗๗ - ปััจจุุบััน) เป็็นบุุตรของ นายหวัังและนางน้้อย อโณทััยวงศ์์ สำำ�เร็จ็ การศึึกษาจากโรงเรียี นราชิินีี โรงเรียี น เตรียี มอุดุ มศึึกษา และคณะพาณิิชยศาสตร์แ์ ละการบัญั ชีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ (เกีียรติินิิยมอัันดัับหนึ่่�ง) ต่่อมาได้้รับั ทุนุ การศึึกษาจากสภาพัฒั น์์ฯ ไปศึึกษาต่่อระดัับ ปริญิ ญาโทสาขาการบััญชีี ณ มหาวิิทยาลััยอิิลลิินอยส์์ ประเทศสหรัฐั อเมริกิ า 146 ธรรมศาสตร์สามัคคี
บทบาทในสังั คม เมื่่�อสำำ�เร็จ็ การศึึกษาปริญิ ญาโท จึึงกลัับมาทำำ�งานใช้้ทุุนที่่�สภาพััฒน์์ฯ เริ่่ม� ต้้น ทำำ�งานในตำำ�แหน่่งเศรษฐกรโท สำำ�นัักงานคณะกรรมการพััฒนาเศรษฐกิิจและสัังคม แห่่งชาติิ เป็็นหนึ่่�งในผู้้�ร่า่ งแผนพััฒนาเศรษฐกิิจของประเทศไทยฉบัับแรก ต่่อมา อาจารย์์ป๋๋วยจึึงชวนให้้โอนย้้ายมาเป็็นอาจารย์์ สัังกััดคณะพาณิิชย์์ฯ ในปีี ๒๕๐๗ ต่่อมาคุณุ หญิงิ นงเยาว์์ได้้รับั การแต่่งตั้้�งเป็็นรองอธิกิ ารบดีีสมัยั อาจารย์ป์ ๋ว๋ ย นอกจากนี้้� ในปีี ๒๕๔๐ ได้้รับั แต่่งตั้้�งเป็็นรัฐั มนตรีวี ่่าการทบวงมหาวิิทยาลััย และเป็็นกรรมการ ตรวจเงินิ แผ่น่ ดิิน เมื่่อ� ปีี ๒๕๔๓ บทบาทในมหาวิิทยาลัยั ธรรมศาสตร์์ คุณุ หญิิงนงเยาว์์เคยดำำ�รงตำำ�แหน่่งคณบดีีพาณิิชยศาสตร์แ์ ละการบััญชีี และ ได้้รับั แต่่งตั้้�งให้้เป็็นอธิกิ ารบดีีหญิิงคนแรกของมหาวิิทยาลััย ในปีี ๒๕๒๕ โดยได้้ วางแผนจััดการงบประมาณเพื่่อ� นำำ�มาพัฒั นามหาวิิทยาลััยขยายการเรียี นการสอนไป ยัังศููนย์์รังั สิิต ริเิ ริ่่ม� จััดตั้้�งคณะวิิทยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี คณะแพทยศาสตร์์ และ คณะวิิศวกรรมศาสตร์ต์ ่่อไป ซึ่่�งการจััดตั้้�งคณะแพทยศาสตร์น์ ั้้�นกองทุนุ ไจก้้า ประเทศ ญี่่�ปุ่่�น ตกลงให้้ความช่่วยเหลืือภายใต้้เงื่่�อนไขที่�่มหาวิิทยาลััยต้้องจััดตั้้�งโรงพยาบาล ขึ้้�นก่่อนเพื่่�อรองรับั การเรียี นภาคปฏิิบััติิ แต่่เนื่่�องจากงบประมาณรัฐั ไม่่เพีียงพอ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ต้้องรับั ภาระในการระดมเงินิ ทุนุ เพื่่อ� จััดสร้า้ งโรงพยาบาลธรรมศาสตร์์ ในปีี ๒๕๒๙ ก็็สามารถดำำ�เนิินการก่่อสร้า้ งและเปิิดให้้บริกิ ารให้ป้ ีี ๒๕๓๐ นอกจากนี้้� ในปีี ๒๕๒๗ ยัังจััดตั้้�ง “กองทุุนธรรมศาสตร์์ ๕๐ ปีี” เพื่่�อนำำ�มาสนัับสนุนุ การศึึกษา และพััฒนางานต่่าง ๆ จััดตั้้�งสถาบัันวิิจััย สถาบัันฝึึกอบรมเพื่่�อการพััฒนา และ สถาบัันภาษา นอกจากนี้้�ยัังได้้ผลัักดัันให้้เกิิดโครงการรับั นัักศึึกษาผู้้�มีีความสามารถ ดีีเด่่นในทางกีีฬา ในปีี ๒๕๓๑ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ตััดสิินใจลาออกจากอธิกิ ารบดีีเพื่่อ� ไป พัฒั นาโรงพยาบาลธรรมศาสตร์เ์ ฉลิิมพระเกีียรติิตามที่่�ได้้ตั้้�งใจไว้้จนสำำ�เร็จ็ ลุลุ ่่วง และ ในปีี ๒๕๓๔-๒๕๔๐ จึึงได้้กลัับเข้า้ มาทำำ�หน้้าที่่�นายกสภามหาวิิทยาลััย ทำ�เนยี บผปู้ ระศาสน์การและอธกิ ารบดี 147 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
๑๑ ศาสตราจารย์เ์ กีียรติคิ ุณุ เกริกิ เกียี รติิ พิิพััฒน์์เสรีีธรรม (พ.ศ. ๒๕๓๑-๒๕๓๔) เกริกิ เกีียรติิ พิิพััฒนเสรีธี รรม (๑๑ กัันยายน ๒๔๘๐ - ปััจจุบุ ััน) สำำ�เร็จ็ การ- ศึึกษาจากโรงเรียี นโรจน์์ปััญญา โรงเรียี นพิิษณุุโลกพิิทยาคม โรงเรียี นพณิิชยการ พระนคร และเข้้าเรียี นระดัับปริญิ ญาตรีใี นคณะพาณิิชยศาสตร์แ์ ละการบััญชีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ซึ่่�งขณะนั้้�นยัังเปิิดเป็็นตลาดวิิชา เมื่่�อเรียี นจบได้้สอบเข้้า ทำำ�งานที่่�กรมวิิเทศสหการ ต่่อมาในปีี ๒๕๐๖ คณะเศรษฐศาสตร์ป์ ระกาศรับั อาจารย์์ ที่่�จบปริญิ ญาตรีจี ึึงสมัคั รสอบเป็็นอาจารย์์ และได้้ทุนุ ไปเรียี นต่่อที่�่ University of the Philippines ประเทศฟิิ ลิิปปิินส์์ (๒๕๑๒) และด้้านเศรษฐศาสตร์ท์ ี่�่ University of Illinois at Urbana-Champaign รัฐั อิิลลิินอยส์์ ประเทศสหรัฐั อเมริกิ า (๒๕๑๕) 148 ธรรมศาสตรส์ ามคั คี
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
