ที่�่ให้้ความอิิสสระแก่่นัักศึึกษา และที่�่โน้้มน้้อมไปในทางก้้าวหน้้าเช่่นนี้้�แหละที่�่ทำำ�ให้้ ทรรศนะของนัักศึึกษา ม.ธ.ก. มีีต่่อชีีวิิต ต่่อประชาคม และต่่อโลก แตกต่่างไปจาก ทรรศนะของนัักศึึกษาชั้้�นสููงในอดีีต เปนทรรศนะที่�่ออกจะแปลกใหม่่ และที่่�ชนชั้้�น ปกครองไม่ค่ ุ้้�นเคยมาแต่่ก่่อน หากว่่าพวกที่่�มีีอำำ�นาจอยู่่�ในเวลานี้้�จะได้้เคยใช้้ชีีวิิตศึึกษาวิิชาการใหม่่ ๆ เช่่น ที่่�นัักศึึกษา ม.ธ.ก. ศึึกษาอยู่่� หากว่่าท่่านเหล่่านั้้�นจะสนใจศึึกษาความคลี่่�คลายของ สถานการณ์์ใหม่่ ๆ ในโลก โดยปราศจากความลำำ�เอีียง และนำำ�วิิชาความรู้้�ที่่�กำำ�ลััง ศึึกษาอยู่่�เข้้าปรับั กัับความคลี่่�คลายของสถานการณ์์ใหม่่ ๆ แล้้ว บางทีีท่่านจะต้้อง สำำ�แดงท่่าทีีต่่าง ๆ ออกมา ไม่แ่ ตกต่่างไปจากที่�่นัักศึึกษาแสดงอยู่่�ในขณะนี้้� และท่่าน ก็็คงเข้้าใจความคิิดความอ่่านของนัักศึึกษาได้้อย่่างดีีโดยไม่่ต้้องมััวเพ้้อฝัันอยู่่�กัับ นิิทานเก่่าที่่�เล่่ากัันมาว่่า นัักศึึกษา ม.ธ.ก. เปนเครื่่อ� งมือื ของใครต่่อใครนั้้�นอีีกเลย หากว่่าท่่านเหล่่านั้้�นได้้ศึึกษา เข้้าใจความคิิดความอ่่านของนัักศึึกษาอย่่าง ถูกู ต้้องแล้้ว ท่่านก็็ควรเข้า้ ใจต่่อไปด้้วยว่่า การที่่�นัักศึึกษา ม.ธ.ก. ได้้กระทำำ�บางอย่า่ ง ที่่�ท่่านไม่อ่ ยากให้้เขากระทำำ�กัันนั้้�น มันั เปนสิ่่�งที่�่เขายากจะหลีีกเลี่่�ยงได้้ เช่น่ ความสนใจ ของเขาในเรื่่อ� งการเมืือง การอภิิปรายปััญหาเรื่่อ� งการเมืือง การเข้้าร่ว่ มขบวนการ พิิทัักษ์์สัันติิภาพ และการเข้้าร่ว่ มในงานสาธารณะอื่่�น ๆ และหากว่่าท่่านห้้ามปราบ เขาไม่่ให้้สนใจกัับเรื่่อ� งเหล่่านี้้� ให้้ก้้มหน้้าก้้มตางุุด ๆ อยู่่�แต่่ตำำ�ราเรียี นท่่าเดีียว โดย ไม่ต่ ้้องลืืมตาแลไปรอบตััวว่่าอะไรมันั เปนอะไรแล้้ว เขาก็็ไม่ม่ ีวี ัันจะเข้า้ ใจการห้้ามปราบ ของท่่านได้้เลย เราจะลองยกเรื่่อ� งบางเรื่่อ� งขึ้้�นมาพิิจารณา เปนตััวอย่่างแนวความคิิดของ นัักศึึกษาสัักเรื่่อ� งหนึ่่�ง ต่่างว่่าฝ่่ายปกครองมีีความเห็็นว่่า นัักศึึกษาไม่่ควรสนใจกัับ การเมืือง และไม่่ควรจััดให้้มีีการอภิิปรายหรือื โต้้วาทีีการเมืือง นัักศึึกษาก็็จะมีีแต่่ ความฉงนสนเท่่ห์์ใจเปนอย่่างยิ่่�ง เพราะว่่าในประการแรก ในมหาวิิทยาลััยก็็มีี การศึึกษาวิิชาการเมือื งโดยตรงอยู่่�แล้้ว และวิิชาอื่่�น ๆ ที่่�สอนอยู่่�ในมหาวิิทยาลััย ก็็เปน วิิชาที่่�มีีความสััมพัันธ์ก์ ัับการเมืืองอย่่างแน่่นแฟ้้นแทบทั้้�งนั้้�น เมื่่�อนัักศึึกษาก็็เรียี น วิิชาการเมือื งอยู่่�แล้้ว เหตุไุ ฉนจึึงจะไม่ใ่ ห้เ้ ขาสนใจ และอภิิปรายปัญั หาการเมือื ง ซึ่่�งเปน การฝึึกฝนวิิชาความรู้้�ที่่�เขาเรียี นมาเล่่า? ในประการที่�่สอง นัักศึึกษาคงจะสงสััยว่่า จะแยกชีีวิิตของนัักศึึกษาหรือื ของ คนทั่่�วไปออกจากการเมืืองได้้ที่�่ตรงไหน เพราะว่่าทุุกวัันนี้้� แม้้พวกเขาทำำ�งานหาเช้้า กิินค่ำำ� ก็็พููดเรื่่อ� งการเมืือง และอภิิปรายปััญหาการเมืืองกัันออกแซดไปแล้้ว เช่่น ดูนักศึกษา ม.ธ.ก. ดว้ ยแว่นขาว 49
กรรมกรสวนยางภาคใต้้ก็็เข้า้ ใจดีีว่่าการที่่�ราคายางตกต่ำำ�อย่า่ งฮวบฮาบจนเกิิดความ เดืือดร้อ้ นกัันไปทุุกหย่่อมหญ้้านั้้�น สาเหตุุใหญ่่ข้้อหนึ่่�งก็็เนื่่�องมาแต่่เราไปมอบกาย ถวายชีีวิิตของเราไว้้กัับพระพรหมอเมริกิ าแต่่ผู้้�เดีียว และเราได้้ยอมรับั ข้้อตกลงที่่�จะ ไม่ส่ ่่งยางไปขายในประเทศจีีนและประเทศอื่่�น ๆ ที่�่ไม่เ่ ปนมิติ รกัับพระพรหมผู้้�ลิิขิติ ชีวี ิิต ของเรา ในประการที่่�มิใิ ช่เ่ พื่่อ� ประโยชน์์ของเรา แต่่เพื่่อ� ประโยชน์์ของพระพรหมล้้วน ๆ เมื่่�อความเดืือดร้อ้ นอดอยากแผ่่ไปในที่่�ใด ทั้้�งกรรมกร ทั้้�งชาวนา และคนยากจน เข็็ญใจทั้้�งหลาย ก็็พููดกัันถกเถีียงถึึงปััญหาการเมืืองทั้้�งนั้้�น ก็็เหตุุไฉนนัักศึึกษาของ มหาวิิทยาลััยซึ่่�งได้้เล่่าเรียี นวิิชาการเมืือง หรือื วิิชาที่�่สััมพัันธ์ก์ ัับการเมืืองแท้้ ๆ จึึงจะ ถููกตััดสิิทธิมิ ิิให้้สนใจ หรือื มิิให้้อภิิปรายปััญหาการเมืืองเล่่า? นอกจากนั้้�น นัักศึึกษา ก็็ทราบกัันดีีอยู่่�แล้้วว่่า นัักศึึกษาในมหาวิิทยาลััยต่่างประเทศทั่่�วโลก เขาต่่างก็็สนใจ กัับเรื่่อ� งการเมืืองทั้้�งนั้้�น หากนัักศึึกษาของมหาวิิทยาลััยในประเทศไทยไม่่เอาธุุระกัับ เรื่่อ� งการเมือื ง ซึ่่�งก็็หมายความว่่า ไม่เ่ อาธุุระกัับเรื่่อ� งของประเทศและประชาชนเพื่่อ� น ร่ว่ มชาติิแล้้ว เขาก็็จะรู้้�สึึกอดสูลู ะอายใจเปนอย่า่ งยิ่่ง� อาศััยแนวคิิดของนัักศึึกษาโดยย่่อดัังกล่่าวนี้้� การที่่�จะไปแนะนำำ�ให้้เขาเลิิก สนใจกัับการเมือื ง คืือให้้เลิิกสนใจกัับเรื่่อ� งของคนอื่่�นที่่�อยู่่�รอบตััวเขา และให้เ้ ขาสนใจ แต่่เรื่่อ� งส่่วนตััว และประโยชน์์ส่่วนตััวของเขาเท่่านั้้�น พิิจารณาจากระดัับจิิตใจของ นัักศึึกษา ม.ธ.ก. ตามที่่�เขาได้้แสดงให้้ใคร ๆ ได้้เห็น็ แล้้ว เขาย่อ่ มจะรับั เอาคำำ�แนะนำำ� เช่่นนั้้�นไว้้ไม่่ได้้ เขาไม่่อาจหาเหตุุผลแม้้แต่่น้้อยนิิดที่่�จะรับั ไว้้ได้้ หากว่่าฝ่่ายปกครอง จะบีีบบัังคัับให้้เขารับั ไว้้ให้้จงได้้ เขาก็็จะแสดงการคััดค้้านขััดขืืนเปนธรรมดา มิิใช่่ว่่า เขาเปนเด็็กดื้้�อรั้้น� เกะกะ แต่่เพราะเหตุวุ ่่าเขาไม่เ่ ข้า้ ใจมััน นัักศึึกษา ม.ธ.ก. ได้้รับั การ ศึึกษาอบรมมาในการใช้เ้ หตุผุ ล และมโนธรรมของเขา การที่่�จะยุตุ ิิหรือื บรรเทาความกระทบกระทั่่�งระหว่่างฝ่่ายปกครองและนัักศึึกษา ม.ธ.ก. จึึงมีีอยู่่�แต่่ทางเดีียว คืือ ฝ่่ายปกครองจะต้้องพยายามเข้้าใจพื้้�นเพ และธาตุุ ใหม่่ ๆ ของมหาวิิทยาลััยนี้้� ซึ่่�งประกอบเปนความคิิดจิิตใจของนัักศึึกษาในปััจจุุบััน สิ่่�งเหล่่านี้้�ไม่ใ่ ช่เ่ ปนของเร้น้ ลัับ ถ้้าเพียี งแต่่ท่่านพวกผู้้�ปกครองจะอ่่านหนัังสืือพิมิ พ์ข์ อง นัักศึึกษาอยู่่�เสมอ ท่่านก็็จะทราบถึึงพื้้�นเพของมหาวิิทยาลััย และความคิิดจิิตใจของ นัักศึึกษาที่�่เขาได้้เขียี นออกมาให้อ้ ่่านกัันอย่า่ งเปิดิ เผยอยู่่�แล้้ว เว้้นแต่่คนที่�่ไม่ม่ ีนี ััยน์์ตา สำำ�หรับั มองดูคู วามจริงิ เท่่านั้้�น จึึงจะไม่เ่ ห็็นและไม่เ่ ข้า้ ใจสิ่่�งที่่�วางหงายอยู่่�แล้้ว ขอให้้ใคร ๆ จงเชื่่�อเถิิดว่่า รากฐานแห่่งความคิิดจิิตใจของมหาวิิทยาลััยนี้้�เปน สิ่่�งที่่�ไม่่อาจทำำ�ลายได้้ นโยบายบีีบคั้้�นใด ๆ ก็็ไม่่อาจทำำ�ลายได้้ ทางเลืือกที่่�ไปสู่่�ความ 50 วนั ธรรมศาสตรส์ ามคั คี
ราบรื่่น� มีีอยู่่�แต่่ทางเดีียว คืือศึึกษาความเปนจริงิ เข้้าเผชิิญความเปนจริงิ และตั้้�ง รููปนโยบายเสีียใหม่ใ่ ห้้สอดคล้้องกัับความเปนจริงิ พวกท่่านที่่�เรียี กกัันว่่าผู้้�หลัักผู้้ใ� หญ่่จะมีีความคิิดเห็็นของท่่านอย่่างไรก็็มีีกััน ไปเถิิด พวกท่่านที่่�ประสงค์์จะไปใช้้ชีีวิิตอัันริบิ หรี่่ข� องท่่านอยู่่�ในโรงพิิพิิธภััณฑ์์ ก็็จงไป ใช้้อยู่่�ตามความพอใจของท่่านเถิิด พวกท่่านที่่�ไม่่ต้้องการจะคิิดถึึงใครเลย นอกจาก จะคิิดถึึงแต่่ตััวท่่าน วงศ์์วานของท่่าน คิิดถึึงแต่่ผลประโยชน์์และความสุุขสำำ�ราญ ส่่วนตััวท่่านล้้วน ๆ เท่่านั้้�น ก็็เชิิญท่่านไปตามทางของท่่าน แต่่ขออย่่ามาขััดขวาง เหนี่่�ยวรั้้ง� และใช้้อำำ�นาจเกะกะระรานแก่่คนรุ่่�นหนุ่่�มรุ่่�นสาวที่่�เขาต้้องการจะคิิดถึึง คนอื่่�น ที่่�ต้้องการจะคิิดแก้้ไขความสกปรกโสมม ความทุุราจารเลวร้า้ ยในสัังคมเก่่า ที่�่เขาเห็น็ เด่่นชัดั อยู่่�กัับตา คนรุ่่�นหนุ่่�มรุ่่�นสาวที่่�ต้้องการจะก้้าวไปข้า้ งหน้า้ ที่�่ต้้องการจะ เข้้าร่ว่ มกัับประชาชนผู้้�มีีมนุุษยธรรมกำำ�จััดความชั่่�วร้า้ ยและความทุุกข์์ทรมานของ สงคราม คนรุ่่�นหนุ่่�มรุ่่�นสาวที่่�ต้้องการจะเลืือกวิิถีีชีวี ิิตของเขาเอง ขออย่า่ ได้้กัักขังั เหนี่่�ยวรั้้ง� เขาไว้้ในโรงพิพิ ิธิ ภััณฑ์์กัับท่่าน ขออย่า่ ได้้ส่่งมอบมรดก บางชิ้้น� ที่�่เต็็มไปด้้วยกลิ่่�นขื่่น� คาวเน่่าเฟะให้เ้ ขารับั สืืบทอดต่่อไปเลย ผู้้ใ� หญ่บ่ างจำำ�พวก ที่�่ได้้ทำำ�ความผิิดมามากแล้้ว และต้้องการจะทำำ�ความผิิดซ้ำ�ำ ซากต่่อไปจนตาย ก็็เชิิญ ทำำ�ของท่่านไป แต่่อย่่าเหนี่่�ยวรั้้ง� บัังคัับให้้คนรุ่่�นใหม่่ไปนอนตายกัับท่่านในหลุุมเก่่า หลุมุ เดีียวกัันเลย ท่่านพวกผู้้ใ� หญ่่ ท่่านเคยพร่ำ�� สอนปลุกุ ใจพวกเขาอยู่่�ไม่ว่ ายมิใิ ช่ห่ รือื ว่่า อนาคต ของชาติิอยู่่�ในมืือของเยาวชน ใคร ๆ ก็็เฝ้้าฝากฝัังอนาคตไว้้แก่่เขามิิใช่่หรือื ? บััดนี้้� เขาต่่างก็็เตรียี มตััวยืนื ขึ้้�นรับั คำำ�ฝากฝััง และรับั ภาระแล้้ว เขาผู้้�กำำ�อนาคต ไฉนจะมีสี ิิทธิิ วิินิิจฉััยอนาคตน้้อยไปกว่่าผู้้�ที่�่ไม่ม่ ีอี นาคตเล่่า? ท่่านพวกผู้้ใ� หญ่่ ท่่านก็็ได้้อยู่่�ในโลกนี้้�มานานพอแล้้ว และท่่านก็็มีเี วลาแต่่เพียี ง เล็็กน้้อยสำำ�หรับั จะอยู่่�ต่่อไป พวกเด็็ก ๆ พวกเยาวชนรุ่่�นหนุ่่�มสาว เขามีีเวลาข้้างหน้้า อัันยาวนานที่่�จะต้้องอยู่่�ในโลกนี้้�ต่่อไป เพราะฉะนั้้�นก็็เปนการชอบธรรมอย่า่ งยิ่่ง� ที่่�เขา ควรจะมีคี วามคิิดเห็็นในการจััดแจงประชาคมและโลกให้เ้ ปนที่�่ผาสุขุ ตามรสนิิยมและ ทรรศนะของเขา ยิ่่ง� กว่่าบุคุ คลที่�่ใกล้้จะอำำ�ลาโลกไปแล้้วมิใิ ช่ห่ รือื ? จงปล่่อยให้้เขาเปนอิิสสระที่่�จะเลืือกวิิถีีชีวี ิิตของเขาเถิิด แต่่ปล่่อยหรือื ไม่ป่ ล่่อย ก็็เท่่ากััน ก็็เพราะว่่าเขาคงจะแสวงหามันั จนได้้ นัักศึึกษาและบัณั ฑิิตของ ม.ธ.ก. มีคี วามรักั ในมหาวิิทยาลััยของเขา มิใิ ช่เ่ พราะ เหตุแุ ต่่เพียี งว่่า เขาได้้เรียี นในมหาวิิทยาลััยนี้้� เขาได้้วิิชาความรู้้ไ� ปจากมหาวิิทยาลััยนี้้� ดนู กั ศกึ ษา ม.ธ.ก. ด้วยแวน่ ขาว 51
“นักศึกษาและบัณฑิตของ ม.ธ.ก. มีีความรัักในมหาวิิทยาลััยของ เขา มิใิ ช่เ่ พราะเหตุุแต่เ่ พีียงว่า่ เขา ได้้เรีียนในมหาวิิทยาลััยนี้้� เขาได้้ วิชิ าความรู้้�ไปจากมหาวิทิ ยาลัยั นี้้� เขารัักมหาวิิทยาลััยนี้้� เพราะว่่ามีี ธาตุุบางอย่่างของมหาวิิทยาลััย นี้้�ที่่�สอนให้้เขารู้้�จัักรัักคนอื่่�น ๆ รู้้�จัักคิิดถึึงความทุุกข์์ยากของ คนอื่่�น เพราะว่่ามหาวิิทยาลััยนี้้� ไม่่กัักกัันเขาไว้้ในอุุปาทาน และ ความคิดิ ที่่จ� ะเอาแต่ต่ ัวั รอดเท่า่ นั้้น� ชาว ม.ธ.ก. รัักมหาวิทิ ยาลััยของ เขา เพราะว่่ามหาวิิทยาลััยของ ”เขารู้้�จัักรัักคนอื่่น� ด้้วย 52 วนั ธรรมศาสตร์สามคั คี
เขารักั มหาวิิทยาลััยนี้้� เพราะว่่ามีีธาตุุบางอย่่างของมหาวิิทยาลััยนี้้�ที่่�สอนให้้เขารู้้�จััก รักั คนอื่่�น ๆ รู้้�จัักคิิดถึึงความทุกุ ข์ย์ ากของคนอื่่�น เพราะว่่ามหาวิิทยาลััยนี้้�ไม่ก่ ัักกัันเขา ไว้้ในอุปุ าทาน และความคิิดที่่�จะเอาแต่่ตััวรอดเท่่านั้้�น ชาว ม.ธ.ก. รักั มหาวิิทยาลััยของเขา เพราะว่่ามหาวิิทยาลััยของเขารู้้�จััก รักั คนอื่่�นด้้วย “ผู้้�ใดปฏิิเสธเสรีีภาพแก่่คนอื่�่น ผู้้�นั้้�นไม่่ควรมีีเสรีีภาพ และภายใต้้พระผู้้�เป็น็ เจ้้าผู้้�ทรงไว้้ซึ่�ง่ ความยุุติิธรรม จะปฏิิเสธไปไม่ไ่ ด้้นาน” อัับราฮัมั ลิินคอล์์น ดนู กั ศกึ ษา ม.ธ.ก. ดว้ ยแว่นขาว 53
อนุสุ รณ์แ์ ด่่นักั ศึึกษาปััจจุบุ ันั ศาสตราจารย์พ์ ิเิ ศษมารุุต บุุนนาค พิมิ พ์ค์ รั้้ง� แรกใน ธรรมศาสตร์์ (หนัังสืือพิมิ พ์์ ของสโมสร ปีี ๒๕๐๐ ฉบัับที่�่ระลึึก ๕ พ.ย.), หน้้า ๙๐-๙๖.
มีคี วาม คิิดแล้้ว ไม่ส่ ู้้� ทนอยู่่� ให้เ้ ขา บีีบกด ความรู้้� ก็็สิ้้�น ค่่าหมด จะอยู่่� เป็็นคน ทำำ�ไม นายภููมิิ หลัังจากที่�่ประเทศไทยได้้เปลี่่�ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบููรณาญา- สิิทธิริ าชย์์ มาเป็็นระบอบประชาธิปิ ไตย เมื่่�อ พ.ศ. ๒๔๗๕ แล้้ว คณะราษฎรผู้้�พลิิก แผ่่นดิินก็็ได้้พิจิ ารณาเห็น็ ว่่า การปกครองระบอบประชาธิปิ ไตยเป็็นของใหม่แ่ ละแปลก ที่่�สุดุ สำำ�หรับั ประชาชนในยุุคนั้้�น สมควรที่�่จะได้้ดำำ�เนิินการจััดตั้้�งสถาบัันการศึึกษาขึ้้�น สัักแห่่งหนึ่่�ง เพื่่�อให้้ประชาชนได้้มีีโอกาสศึึกษาในแขนงศาสตร์ท์ างการเมืือง เพื่่�อแก่่ การซาบซึ้้�งในระบอบประชาธิปิ ไตยเยี่่ย� งในนานาอารยประเทศ ดัังนั้้�น รัฐั สภาชุุดแรกจึึงได้้ผ่่านมติิการจััดตั้้�งมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์์ และการเมืืองขึ้้�นโดยเอกฉัันท์์ นั่่�นคืือ พ.ร.บ. มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละ การเมืือง พ.ศ. ๒๔๗๖ ดัังปรากฏในคำำ�ปรารภแห่่ง พ.ร.บ. ฉบัับนี้้�ว่่า “เมื่่�อได้้มีีการ ปกครองระบอบรัฐั ธรรมนูญู แล้้ว ก็็จะเป็น็ การสมควรที่่�จะรีบี จััดการบำ�ำ รุุงการศึึกษาวิิชา ธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื งให้้ได้้ระดัับมหาวิิทยาลััยในอารยประเทศ และให้แ้ พร่ห่ ลาย ยิ่่ง� ขึ้้�นโดยเร็ว็ จึึงเป็น็ การสมควรที่่�จะจััดตั้้�งมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง ขึ้้�นเป็็นพิเิ ศษ” พิิธีีเปิิดมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง จึึงได้้มีีอย่่างมโหฬารขึ้้�น ในวัันที่�่ ๒๗ มิิถุุนายน พ.ศ. ๒๔๗๗ ท่่ามกลางความสนัับสนุุนตื่�่นเต้้นและยิินดีีของ ประชาชนทั่่�วไป จากประวััติิกำำ�เนิิดโดยย่่อนั้้�น นัับได้้ว่่า มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์์ และการเมืืองมีีอายุุรุ่่น� ราวคราวเดีียวกัับอายุุระบอบการปกครองประชาธิปิ ไตยของ ประเทศไทยโดยแท้้ อนุสรณแ์ ด่นกั ศึกษาปัจจุบัน 55
จำำ�เดิิมแต่่มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองได้้กำำ�เนิิดขึ้้�นด้้วย เจตนารมณ์์ของคณะราษฎรดัังกล่่าวแล้้วข้้างต้้นแล้้วนั้้�น ได้้มีีประชาชนทุุกวััยนัับ จำำ�นวนหมื่่�น ผู้้�สนใจต่่อระบอบประชาธิปิ ไตยหลั่่�งไหลเข้้าศึึกษาในสถาบัันแห่่งนี้้�ทุกุ ปีี ไม่่ขาดสาย เพีียงชั่่�วระยะเวลาอัันเล็็กน้้อยเท่่านั้้�น ก็็ได้้มีีกลุ่่�มชนผู้้�สำำ�เร็จ็ การศึึกษา นัับจำำ�นวนไม่ถ่ ้้วน ได้้ก้้าวเดิินออกจากกำำ�แพงชราอัันเป็น็ สััญลัักษณ์์ของมหาวิิทยาลััย ออกไปประกอบภารกิิจของตนตามตำำ�แหน่่งหน้้าที่่� และตามอาชีีพที่่�ตนถนััด ทั้้�งใน ด้้านตุุลาการ ด้้านบริหิ าร และทางด้้านนิิติิบััญญััติิ ตลอดจนการประกอบอาชีีพ อิิสระต่่าง ๆ ทั่่�วทุุกมุุมของประเทศ อำำ�นวยคุุณประโยชน์์แก่่ส่่วนรวมอย่่างไพศาล สมด้้วยเจตนารมณ์์ของคณะราษฎร ทั้้�งนี้้�เพราะเหตุุว่่ากลุ่่�มชนเหล่่านี้้�ได้้นำำ�ความรู้้� ในระบอบการเมืืองอัันเป็็นประชาธิปิ ไตย ซึ่่�งได้้ศึึกษาจากสถาบัันแห่่งนี้้� ออกเผยแผ่่ ต่่อประชาชนในภููมิิภาคที่�่ตนประจำำ�อยู่่� ทั้้�งโดยการเผยแพร่เ่ พราะตำำ�แหน่่งหน้้าที่�่ และอาชีีพ ตลอดทั้้�งการเผยแพร่ด่ ้้วยศรัทั ธาของตนที่่�มีีต่่อระบอบประชาธิิปไตย เป็็นส่่วนตััว และด้้วยประการอื่่�นอีีกหลายประการ เหตุุนี้้�จึึงไม่่เป็็นการฝืืนข้้อเท็็จจริงิ แต่่ประการใดที่�่จะกล่่าวเปรียี บเทีียบว่่า มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง คืือ ต้้นกระแสธารแห่่งระบอบประชาธิปิ ไตยอัันบริสิ ุทุ ธิ์์ส� ดใส มีกี ำำ�ลัังแรงไหลเซาะซึึม ไปทั่่�วภููมิิภาคในผืืนแผ่่นดิินไทย นำำ�ความเจริญิ แก่่พืืชพรรณธัญั ญาหารโดยทั่่�วไป หากผู้้ใ� ดทำำ�ลายล้้างหรือื กีีดกั้้�นกระแสรธารนี้้�เสีียแล้้ว ความวััฒนาแห่่งพืืชผลทั้้�งมวล ของประชาธิปิ ไตยจะมีไี ด้้แม้แ้ ต่่เท่่ายองใย ก็็หาไม่่ ภารกิิจและหน้้าที่�่อัันพึึงปฏิิบััติิเมื่่อ� รับั ใช้ป้ ระชาชน เพื่่อ� ให้้ประชาชนได้้เข้า้ ใจถึึง ธาตุุแท้้ของการปกครองระบอบประชาธิปิ ไตยนั้้�น เป็็นภารกิิจอัันสำำ�คััญและยิ่่�งใหญ่่ ปานใดนั้้�น กลุ่่�มชนที่�่ได้้เข้้ามาศึึกษาในมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง และยังั มิไิ ด้้ละทิ้้�งอุดุ มการณ์์เดิิมเสีีย ต่่างก็็ได้้ตระหนัักและสำำ�นึึกถึึงภาระหน้้าที่�่ของตน เป็น็ อย่า่ งดีียิ่่ง� ไม่ม่ ีผี ู้้ใ� ดที่�่จะลืืมเลืือนต่่อสััจจะวาจาอัันก้้องกัังวานของท่่านผู้้�ประศาสน์์- การ ม.ธ.ก. ที่�่แท้้จริงิ (ฯพณ ฯ ปรีดี ีี พนมยงค์์) ที่�่ได้้เปล่่งออกมาทุกุ ครั้้ง� ในงานชุมุ นุมุ ลููก ม.ธ.ก. อย่่างหนัักแน่่นเสมอว่่า มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง คืือ ตลาดวิิทยาการ ที่�่มหาชนมีสี ิิทธิจิ ะเข้า้ มาจัับจ่่ายหาความรู้้ใ� ส่่ตนได้้เสมอ ในทุกุ เวลา และทุกุ โอกาส มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง คืือ สถาบันั การศึึกษาของ ประชาชนทุกุ ชั้้น� และทุกุ เหล่่า… ถ้้อยคำำ�อัันจำำ�หลัักหนัักแน่่นเหล่่านี้้� ถึึงแม้้จะเป็็นถ้้อยคำำ�ในอดีีต ซึ่่�งสหาย นัักศึึกษาจะหาฟัังอีีกไม่่ได้้แล้้วในปััจจุุบัันก็็ตาม แต่่เราก็็กล้้ายืืนยัันได้้ว่่า ถ้้อยคำำ� 56 ธรรมศาสตร์สามัคคี
เหล่่านี้้�ยัังเป็็นถ้้อยคำำ�ที่�่ก้้องกัังวานอยู่่�ในมโนสำำ�นัักของลูกู ม.ธ.ก. ผู้้�มีีเลืือดอัันเข้้มข้้น ทุกุ คนตลอดไป เจตจำำ�นงอัันแรงกล้้าของท่่านผู้้�ประศาสน์์การ ม.ธ.ก. ที่�่แท้้จริงิ ซึ่่�งประสงค์์ จะให้้มหาวิิทยาลััยแห่่งนี้้�เป็็นตลาดวิิชาอัันเสรีี ดัังกล่่าวข้้างต้้นนั้้�น ไม่่อาจประสบผล ได้้ตลอดไป ทั้้�งนี้้�เพราะในช่ว่ งระยะเวลาต่่อมาได้้เกิิดรัฐั ประหารขึ้้�นเมื่่อ� วัันที่่� ๘ พฤศจิิ- กายน ๒๔๙๐ ความผัันผวนอลเวงได้้เกิิดขึ้้�นภายในอาณาจัักรโดมอัันเป็็นที่�่รักั ยิ่่�ง ของนัักศึึกษาทั้้�งหลาย ผลอัันนี้้�ได้้รับั มาจากวิิกฤตการณ์์ทางการเมืืองเป็็นพื้้�นฐาน ผู้้�ประศาสน์์การมหาวิิทยาลััยที่่�แท้้จริงิ ของนัักศึึกษาจำำ�ต้้องระหกระเหิินออกไปนอก ประเทศในฐานะผู้้�ลี้้�ภััยการเมืือง เพราะไม่่อาจจะหาเนื้้�อที่่�ดิินอัันมีีอิิสรภาพในพื้้�น แผ่่นดิินไทยเพื่่อ� การเหยียี บยืนื อยู่่�ได้้ แม้แ้ ต่่ฝ่า่ มือื เดีียว จากนั้้�นมา มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื งได้้ประสบมรสุมุ อย่่าง หนัักหน่่วงที่่�สุดุ สิิทธิแิ ละหน้้าที่่�ต่่าง ๆ ทางการศึึกษาของนัักศึึกษาได้้ถูกู ลิิดรอนอย่า่ ง น่่าใจหาย ประชาชนผู้้�มีีใจเป็็นธรรมได้้แต่่เฝ้้าดููชะตากรรมของสถาบัันแห่่งนี้้�ด้้วย ความรู้้�สึึกอัันสลดและเศร้า้ หมอง แต่่ในขณะเดีียวกััน นัักศึึกษานัับจำำ�นวนพันั ต่่างก็็ได้้ ลุกุ ขึ้้�นยืนื หยัดั ต่่อสู้้�เพื่่อ� ให้้ได้้มาเพื่่อ� สิิทธิแิ ละเสรีภี าพของตนอย่า่ งเด็็ดเดี่่�ยว ปราศจาก ความหวาดหวั่่�นต่่อผองภััยทั้้�งมวล ขบวนการเคลื่่�อนไหวของนัักศึึกษามหาวิิทยาลััยนี้้� แต่่ละครั้้ง� ยัังความสั่่�นสะเทืือนให้้กัับวงการปกครองของรัฐั บาลในสมััยนั้้�นมิิใช่่น้้อย กรณีีชุุมนุมุ กัันเพื่่�อคััดค้้านการตั้้�ง ร.ร. กฎหมายของเนติิบััณฑิิตยสภาของนัักศึึกษา เกืือบ ๘ พันั คน เมื่่อ� วัันที่่� ๓ สิิงหาคม ๒๔๙๑ จนกระทั่่�งมีนี ัักศึึกษาผู้้�มีเี ลืือดอัันเข้ม้ ข้น้ ลงทุุนกรีดี เลืือดของตนเพื่่�อทาแผ่่นดิินโดมก็็ดีี กรณีีนัักศึึกษาหลายพัันเดิินขบวน ประท้้วงการซื้�้อมหาวิิทยาลััย ณ รัฐั สภาแห่่งชาติิ เมื่่�อวัันที่�่ ๑๑ ตุุลาคม ๒๔๙๔ ก็็ดีี ฯลฯ ล้้วนเป็็นการเคลื่่�อนไหวอัันเป็็นประวััติิศาสตร์แ์ ห่่งการต่่อสู้้�ของนัักศึึกษา ผู้้�ต้้องการอิิสรภาพในทางการศึึกษา และเป็็นการต่่อสู้้�ที่่�ได้้รับั ความเห็็นใจจาก ประชาชนผู้้�มีจี ิิตใจเป็น็ ธรรมเป็น็ อย่า่ งดีี แต่่เป็็นที่�่น่่าอนาถใจที่่�วงการปกครองของบ้า้ นเมือื งในขณะนั้้�น เข้า้ ใจเจตจำำ�นง ของนัักศึึกษาทั้้�งหลายผิิดแผกไปจากความเป็็นจริงิ โดยสิ้้�นเชิิง ทั้้�งนี้้�เพราะวงการ ปกครองในขณะนั้้�นหาได้้มองนัักศึึกษาด้้วยแว่่นสีีขาวไม่่ หากแต่่มองด้้วยแว่่นสีีดำำ� สกปรก โดยที่่�ความว่่า การเคลื่่�อนไหวของนัักศึึกษาแต่่ละครั้้ง� เป็็นการเคลื่่�อนไหว ในทางการเมือื งและมีนี ัักการเมือื งหนุนุ หลัังอยู่่� ฉะนั้้�น จึึงจำำ�เป็็นต้้องมีกี ารปราบปราม กัันโดยเด็็ดขาดและเคร่ง่ ครัดั ต่่อไป อนุสรณแ์ ดน่ กั ศึกษาปจั จุบนั 57
ในปีี พ.ศ. ๒๔๙๔ นัักศึึกษาจำำ�นวนหนึ่่�งได้้ถููกขัับไล่่และห้้ามมิิให้้เข้้ามหา- วิิทยาลััย โดยคำำ�สั่่�งของผู้้�รักั ษาการแทนผู้้�ประศาสน์์การ ผู้้�มีียศเป็็นนายพลโทแห่่ง กองทััพบก เพราะท่่านผู้้�นี้้�เข้า้ ใจผิดิ คิิดว่่า นัักศึึกษาจำำ�นวนนี้้�ซึ่่�งสนัับสนุนุ สัันติิภาพและ คััดค้้านการก่่อสงครามนั้้�น เป็็นผู้้�ร่ว่ มการเมืืองในมหาวิิทยาลััยอย่่างแน่่นอน กรณีีนี้้� ได้้กลายเป็็นข้้อพิิพาทขึ้้�นในศาลสถิิตยุุติิธรรม เพราะนัักศึึกษาเหล่่านั้้�นไม่่อาจที่�่จะ แสวงหาความยุุติิธรรมได้้จากสถาบัันอื่่�น คดีีได้้ดำำ�เนิินการไปจนกระทั่่�งผู้้�เป็็นจำำ�เลย ถึึงแก่่กรรมลง นัักศึึกษากลุ่่�มนั้้�นก็็ได้้ระงัับการดำำ�เนิินคดีีต่่อไปในชั้้�นศาลฎีีกา เพื่่�อ เป็็นการอโหสิิให้ก้ ัับความเข้า้ ใจผิิดของผู้้�ตาย ในปีี พ.ศ. ๒๔๙๕ วิิกฤตการณ์์ภายในอาณาจัักรโดมได้้ทวีีความคัับขัันยิ่่�งขึ้้�น สิิทธิิและหน้้าที่่�ต่่าง ๆ ของนัักศึึกษาที่�่ถููกลิิดรอนไปตั้้�งแต่่ปีี ๒๔๙๐ นั้้�น หาได้้มีี สิ่่�งใดกลัับฟื้้� นคืืนดีีขึ้้�นไม่่ เสีียงทอปบู๊๊�ตและเสีียงสเปอร์ข์ องบุุคคลในเครื่่อ� งแบบและ เสีียงแล่่นของยานยนต์์ที่�่ใช้้ในสงคราม เคยเป็็นอยู่่�ในมหาวิิทยาลััยอย่า่ งใด ก็็คงเป็น็ อยู่่� อย่่างนั้้�น นัักศึึกษาจำำ�นวนหมื่่�นตะโกนคำำ�ขวััญอัันกึึกก้้องว่่า เรานัักศึึกษา ม.ธ.ก. หาต้้องการสิ่่�งใดไม่่ เราต้้องการแต่่สถานที่่�ดีีขึ้้�นของการศึึกษา เราต้้องการความ- อิิสระในการศึึกษา เราต้้องการการศึึกษาที่่�เป็็นประชาธิปิ ไตย ผลสะท้้อนที่่�ได้้รับั ในปีี พ.ศ. ๒๔๙๕ นัักศึึกษากลุ่่�มหนึ่่�งได้้ถููกจัับกุุมในคดีี การเมือื งฐานกบฏภายในและภายนอกราชอาณาจัักร อัันเป็น็ ปฏิิปัักษ์์ต่่อคณะรัฐั บาล ในขณะนั้้�น ซึ่่�งเป็็นคดีีกบฏที่่�แปลกพิิสดารเป็็นพิิเศษ เพราะนัักศึึกษาเหล่่านั้้�นมีีแต่่ ปากกา และปากที่�่ร้อ้ งตะโกนก้้องขอความเป็น็ ธรรม ขอเสรีภี าพในการศึึกษา เขาไม่ม่ ีี อาวุธุ ปืืนและไม่เ่ คยจัับอาวุธุ ปืนื ขึ้้�นกบฏกัับรัฐั บาลแม้แ้ ต่่ครั้้ง� เดีียว และเพราะเหตุนุ ี้้�เอง ในการสืืบพยานโจทก์์บางปาก จำำ�เลยบางคนที่่�เป็็นนัักศึึกษาจึึงไม่ม่ ีพี ยานโจทก์์คนใด กล่่าวขวััญถึึงเลย แม้บ้ างคนจะมีพี ยานโจทก์์ให้้การถึึง ก็็ล้้วนเป็็นพยานโจทก์์ที่่�เห็น็ ชัดั ว่่าเป็็นพยานเท็็จทั้้�งสิ้้�น แต่่เขาก็็ได้้ถููกขัังระหว่่างพิิจารณาคดีีเป็็นเวลาถึึง ๒ ปีีเศษ นี่่�คืือวิิธีกี ารแห่่งกระบวนการยุตุ ิิธรรมอัันหนึ่่�ง ผลสรุุปต่่อมา มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองถููกตััดคำำ�ว่่า “การเมืือง” ออกเสีียเพื่�อ่ ที่�่จะสกััดกั้้�นมิิให้น้ ัักศึึกษาสนใจการเมืืองอีีกต่่อไป แต่่เป็น็ ที่�่น่่ายินิ ดีีว่่า การดำำ�เนิินการจัับกุมุ และปราบปรามนัักศึึกษาอย่า่ งรุุนแรง ตลอดจนการสกััดกั้้�นด้้วยวิิธีกี ารต่่าง ๆ ของวงการปกครองในสมัยั นั้้�น ตลอดจนการตััด ชื่อ�่ คำำ�ว่่า “การเมือื ง” ออกจากนามมหาวิิทยาลััยเสีีย หาได้้ทำำ�ให้้พลัังความสามัคั คีีของ นัักศึึกษารุ่่�นหลััง ๆ เสื่่�อมเสีียไปไม่่ ตรงกัันข้า้ ม นัักศึึกษาทั้้�งหลายกลัับมีคี วามสามัคั คีี 58 ธรรมศาสตร์สามัคคี
เป็็นน้ำำ�หนึ่่�งใจเดีียวกัันยิ่่�งขึ้้�น นัักศึึกษาคงเคลื่่�อนไหวต่่อสู้้�มา ด้้วยจิิตใจที่�่ใฝ่่อิิสรภาพ เสรีภี าพ โดยปราศจากความย่่อท้้อ นัักศึึกษารุ่่�นหลัังมีีความตื่่�นตััวในทางการเมืือง ถึึงขนาด เพราะทุุกคนได้้ยึึดถืือหลัักการที่�่ว่่า ศึึกษาเพื่่�อรับั ใช้้ประชาชน เพื่่�อปฏิิบััติิ ภารกิิจให้แ้ ก่่ประชาชนในวัันข้า้ งหน้า้ หาใช่่ศึึกษาเพื่่อ� ชื่่�อเสีียงและวงศ์์ตระกููลตาม ความคิิดเดิิมอัันล้้าสมัยั ไม่่ ดัังนั้้�นเสีียงเรียี กร้อ้ งสิิทธิแิ ละหน้้าที่่�ในทางการศึึกษาของ นัักศึึกษาในรุ่่�นปััจจุุบััน จึึงดัังกึึกก้้องกััมปนาทยิ่่�งกว่่าเสีียงปืืนใหญ่่ในสนามรบหลาย พันั เท่่านััก และเป็็นที่�่ยอมรับั กัันว่่า ความตื่่�นตััวของนัักศึึกษาในปัจั จุบุ ัันนี้้� หาได้้อยู่่�ใน วงจำำ�กััดเฉพาะแต่่ในมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองไม่่ แต่่หากได้้ แพร่ข่ ยายไปถึึงเยาวชนทั้้�งหลายทั่่�วทุกุ สถาบันั การศึึกษา ในด้้านการเมือื ง เป็น็ ข้อ้ เท็็จจริงิ ที่�่ต้้องยอมรับั ว่่า นัักศึึกษาในปััจจุบุ ัันได้้ซาบซึ้้�ง ถึึงสิิทธิแิ ละหน้้าที่�่ ในทางการเมืืองเป็็นอย่่างดีียิ่่�ง ความสกปรกและไม่่เป็็นธรรมจาก การเลืือกตั้้�งครั้้ง� ที่่�แล้้ว๑ ได้้ทำำ�ให้้นัักศึึกษาและนิิสิิตของมหาวิิทยาลััยผู้้�สำำ�นึึกในหน้้าที่่� ทางการเมือื งไม่อ่ าจทนนิ่่�งดูไู ด้้ ดัังนั้้�น การผนึึกกำำ�ลัังครั้้ง� สำำ�คััญอัันเป็็นประวััติิศาสตร์์ ของเยาวชนจากหลายสถาบัันการศึึกษาก็็ได้้เริ่่ม� ขึ้้�นอีีกครั้้ง� หนึ่่�งเมื่่�อเดืือนมีีนาคม ๒๕๐๐ เยาวชนทั้้�งหลายได้้ร่ว่ มกัันเรียี กร้อ้ งให้้มีีการเลืือกตั้้�งใหม่่ เพื่่�อความบริสิ ุุทธิ์์� ในระบอบประชาธิปิ ไตย ณ หน้้าทำำ�เนีียบรัฐั บาล คลื่่�นของเยาวชนเคลื่่�อนตััวอย่่าง เงีียบสงบ และเป็็นระเบีียบ โดยไม่่เกรงขามต่่ออาวุุธปืืนใหญ่่และรถเกราะที่่�จ้้อง จัังก้้าอยู่่� ตลอดจนในสภาพภาวการณ์์อัันฉุุกเฉิินก็็หาได้้ทำำ�ให้้เยาวชนทั้้�งหลาย หวาดเกรงไม่่ และ ณ ที่�่นั้้�น เยาวชนทั้้�งหลายก็็ประสบกัับชัยั ชนะ เพราะความสามัคั คีี ทั้้�งนี้้� เพราะหััวหน้้าคณะรัฐั บาลในขณะนั้้�นเริ่่ม� ฟังั เสีียงของนัักศึึกษานิิสิิตและนัักเรียี น ผู้้�เป็็นเยาวชนของชาติิด้้วยความกริ่่ง� เกรงยิ่่ง� ในการแสดงกำำ�ลัังของเยาวชนคราวนี้้� นัักศึึกษารุ่่�นพี่่�ผู้้�หนึ่่�งซึ่่�งต้้องขัังอยู่่�ในคดีี กบฏสัันติิภาพในเรือื นจำำ�กลางบางขวางจัังหวััดนนทบุุรีี ได้้ยิ้้�มและกล่่าวออกมาอย่า่ ง ภาคภูมู ิวิ ่่า กาลเวลาได้้พิิสููจน์์ให้ค้ ณะรัฐั บาลเห็็นแล้้วว่่า การเคลื่�่อนไหวของนัักศึึกษา และนิิสิิตนั้้�น หามีีนัักการเมืืองผู้้�ใดหนุุนหลัังไม่่ หากเป็น็ การเคลื่�่อนไหวด้้วยจิิตใจอััน บริสิ ุุทธิ์์ใ� นระบอบประชาธิปิ ไตย ท่่านนัักศึึกษาที่่�รััก ขอท่่านจงได้้แบกภาระกิิจในการศึึกษาเพื่่�อรัับใช้้ ประชาชนต่่อไปเถิิด เพราะต่่อไปในวัันข้้างหน้้า ท่่านจะต้้องเป็็นประชาชนผู้้�มีี หน้้าที่่�รับั ผิิดชอบต่่อชะตากรรมของประเทศโดยตรง อนสุ รณ์แด่นักศึกษาปจั จุบนั 59
จิิตวิิญญาณธรรมศาสตร์์
โอวาทของผู้้�ประศาสน์์การ ศาสตราจารย์์ ดร.ปรีดี ีี พนมยงค์์ หลวงประดิษฐ์มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค์) (๑๑ พฤษภาคม ๒๔๔๓ - ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖) ผปู้ ระศาสน์การมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตรแ์ ละการเมอื ง (พ.ศ. ๒๔๗๗-๒๔๙๕)
บรรณาธิิการตั้้�งชื่่�อบทความใหม่่ โดยคััดลอก มาจาก “คำำ�ปราศรัยั ของนายปรีดี ีี พนมยงค์์ ต่่อ ธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตและเนติิบััณฑิิต นัักสัันติิภาพ ที่�่ได้้มาเยี่่�ยม ณ บ้้านพัักชานกรุุงปารีสี เมื่่�อวัันที่่� ๒๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๔” ท่่านธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตและเนติิบััณฑิิต นัักสัันติิภาพ ผู้้�เป็็นกััลยาณมิิตร ของผมทั้้�งหลาย โอกาสนี้้�เป็็นโอกาสที่่�ผมมีีความปลาบปลื้้�มเป็็นอย่่างยิ่่�งในการที่�่ท่่านทั้้�งหลาย ผู้้ใ� ฝ่่ในสัันติิภาพของชาติิไทยที่่�จะคงอยู่่�ด้้วยกัันอย่า่ งสัันติิกัับประเทศต่่าง ๆ ที่่�มีรี ะบบ สัังคมต่่าง ๆ กััน ได้้อุตุ สาหะเดิินทางจากกรุุงเทพฯ หลายพันั กิิโลเมตรมาประชุมุ ที่่�กรุุง เบลกราด เพื่่�อแสวงหาสัันติิภาพ โดยวิิถีีทางกฎหมาย ซึ่่�งเป็็นวิิถีีทางอัันหนึ่่�งซึ่่�งท่่าน ทั้้�งหลายมีีความรู้้�ความชำ�ำ นาญ และเมื่่อ� เสร็จ็ ภารกิิจแล้้ว ก็็ยัังเสีียสละโดยไม่่เห็็นแก่่ ความเหนื่่�อยยาก เดิินทางต่่อมาจนถึึงกรุุงปารีสี เพื่่อ� ทััศนาจรสิ่่�งที่่�เพิ่่ม� ความรู้้ใ� นทาง ประวััติิศาสตร์แ์ ละความรู้้�ทั่่�วไป ซึ่่�งองค์์การที่�่เป็น็ ธุุระในการเดิินทางได้้กำำ�หนดรายการ ไว้้แทบจะหาเวลาว่่างเป็็นของส่่วนตััวได้้ยาก แม้ก้ ระนั้้�นท่่านทั้้�งหลายก็็ยังั ได้้อุทุ ิิศเวลา อัันมีีค่่าส่่วนหนึ่่�งของท่่านมาเยี่่�ยมผมจนถึึงที่่�พััก ณ ชานกรุุงปารีสี ผมจึึงขอขอบคุณุ ท่่านทั้้�งหลาย ในมิติ รไมตรีจี ิิตอัันแสดงออกซึ่่�งความเป็็นกััลยาณมิติ รของผม เมื่่�อเราได้้พบกััน ก็็เป็็นธรรมดาที่่�เราต้้องสนทนากััน แต่่การสนทนาของเรา ไม่่เป็็นภััยต่่อผู้้ใ� ด เราได้้สนทนากัันส่่วนมากถึึงความระลึึกแต่่หนหลััง เมื่่�อครั้้ง� ท่่าน ทั้้�งหลายได้้เริ่่ม� เข้้าเรียี นตั้้�งแต่่เมื่่�อครั้้ง� เรามีีเตรียี มปริญิ ญาของมหาวิิทยาลััยวิิชา ธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง และบางท่่านก็็ได้้เรียี นจนเสร็จ็ ชั้้น� ปริญิ ญาตรีแี ละปริญิ ญา โท และบางท่่านซึ่่�งมีีอายุุมากจััดอยู่่�ในรุ่่�นน้้องของผมที่�่โรงเรียี นกฎหมาย กระทรวง ยุตุ ิิธรรม แม้จ้ ะมิไิ ด้้เรียี นจากผมโดยตรง แต่่ก็็ได้้อ่่านคำำ�สอนและตำำ�ราของผมอยู่่�บ้า้ ง จึึงเรียี กผมว่่าอาจารย์์ เหมืือนดัังรุ่่�นน้้อง ๆ และก็็เป็็นธรรมดา ที่�่ผู้้�รักั ชาติิอัันแท้้จริงิ โอวาทของผ้ปู ระศาสน์การ 63
ทั้้�งหลายไม่อ่ าจงดเว้้นแสดงออกถึึงความเป็็นห่่วงใยในชาติิไทยอัันเป็็นที่�่รักั ยิ่่ง� ของเรา เกี่่�ยวข้้องกัับบางสิ่่�งบางอย่่างของหลััก ๖ ประการที่่�คณะราษฎรได้้แถลงไว้้เมื่่�อวัันที่่� ๒๔ มิิถุนุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ในการขอพระราชทานรัฐั ธรรมนูญู จากพระบาทสมเด็็จ พระปกเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว ซึ่่�งท่่านทั้้�งหลายยังั จำำ�ได้้ และบางท่่านก็็ยังั จำำ�เพลง ๒๔ มิถิ ุนุ า ที่่�ราษฎรไทยได้้ร้อ้ งกัันมาเป็น็ เวลาช้า้ นาน และเป็น็ ที่่�ยอมรับั กัันมากกว่่า ๒๐ ปีี หลััก ๖ ประการอย่า่ งย่อ่ ๆ ก็็คืือ ความเป็็นเอกราชสมบูรู ณ์์ของชาติิ, การรักั ษา ความปลอดภััยในประเทศ เพื่่�อให้้การประทุุษร้า้ ยต่่อกัันลดลงให้้มาก, การบำำ�รุุง ความสุุขสมบููรณ์์ของราษฎรในทางเศรษฐกิิจ, ให้้ราษฎรมีีสิิทธิิเสมอภาค และมีี เสรีภี าพอัันเป็น็ สิิทธิขิ องมนุษุ ยชน และก็็ดัังที่่�ท่่านทั้้�งหลายได้้ทราบแล้้วว่่าสหประชา- ชาติิได้้มีีปฏิิญญา ในเรื่่อ� งนี้้� เมื่่�อ ค.ศ. ๑๙๔๘ และหลัักประการที่�่ ๖ คืือ ให้้การ- ศึึกษาอย่่างเต็็มที่่�แก่่ราษฎร ซึ่่�งท่่านทั้้�งหลายที่�่เป็็นนัักศึึกษามาแล้้วนั้้�น ก็็ได้้กล่่าวถึึง สภาพการณ์์แต่่หนหลัังที่�่ท่่านทั้้�งหลายได้้ประสบมาในระหว่่างที่�่ท่่านศึึกษาอยู่่�ที่�่ สถาบัันของเรา และทุุกท่่านก็็ยัังมีีความทรงจำำ�ในเรื่่อ� งนี้้�ได้้ดีีอยู่่�ว่่า มหาวิิทยาลััย ของเราได้้เอาใจใส่่ที่�่จะให้ผ้ ู้้�ต้้องการศึึกษาได้้มีโี อกาสศึึกษาอย่า่ งเต็็มที่่� บางท่่านก็็ได้้ระลึึกว่่า เมื่่อ� ครั้้ง� กระทรวงธรรมการสมัยั นั้้�น ได้้จััดระบบการศึึกษา ใหม่ใ่ ห้้มีเี ตรียี มอุดุ มศึึกษาแทนมัธั ยม ๗ และ ๘ ซึ่่�งมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละ การเมืืองของเรา เรียี กว่่าเตรียี มปริญิ ญา เราได้้ยอมรับั หลัักการที่่�มีีการสอบแข่่งขััน ให้้เข้้าเรียี นตามจำำ�นวนที่�่กำำ�หนด แต่่เนื่่�องจากมีีผู้้�สมััครมากเกิินกว่่าจำำ�นวนที่่�จะรับั เป็็นนัักศึึกษาเตรียี มปริญิ ญา ทางผมซึ่่�งเป็็นผู้้�ประศาสน์์การก็็คิิดว่่า พวกที่�่สอบได้้ เกิินกว่่าจำำ�นวนที่�่กำำ�หนดไว้้จะไปเรียี นที่่�ไหน ก็็ไม่ม่ ีที ี่่�เรียี น จึึงได้้จััดให้เ้ ขาเหล่่านั้้�นเป็น็ นัักเรียี นสมทบเตรียี มปริญิ ญาและเรียี นหลัักสูตู รเหมือื นกัันกัับเตรียี มปริญิ ญา ในการนี้้� ก็็ต้้องเตรียี มสถานที่�่ให้้พอ คืือ ในชั้้�นแรกก็็ดััดแปลงอาคารเก่่า ซึ่่�งกรมช่่างแสงเก็็บ อาวุธุ ยุทุ ธภััณฑ์์ไว้้ในบริเิ วณวัังหน้้าที่่�มหาวิิทยาลััยซื้�อ้ มานั้้�น ให้้เป็็นที่�่เรียี น แม้จ้ ะเป็็น พื้้น� ดิินหรือื พื้้น� อิิฐ แต่่ที่่�สำำ�คััญก็็คืือได้้มีที ี่่�เรียี น ต่่อมาเมื่่อ� มหาวิิทยาลััยมีที ุนุ ขึ้้�น ก็็ได้้สร้า้ งอาคารเพื่่อ� ให้้นัักศึึกษามีที ี่่�เรียี น แต่่ใน ปีีหลััง ๆ ตึึกก็็ไม่พ่ อที่่�จะให้้เรียี น เพราะต้้องการช่ว่ ยผู้้�ซึ่่�งไม่ม่ ีที ี่�่เรียี น ดัังนั้้�น จึึงได้้สร้า้ ง โรงไม้้มุุงหลัังคาจากบนพื้้�นดิินในบริเิ วณมหาวิิทยาลััย ซึ่่�งยัังมีีที่�่ว่่างอยู่่� เพื่่�อช่่วยให้้ ผู้้�ประสงค์์ศึึกษาได้้มีสี ถานที่่�ศึึกษา เพราะเราเห็็นว่่า สาระแห่่งการศึึกษามีคี วามสำำ�คััญ แม้ส้ ถานที่่�จะเรียี นภายใต้้หลัังคาจาก 64 จิตวญิ ญาณธรรมศาสตร์
ในวัันนี้้� ผมมีคี วามยินิ ดีีที่�่ธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตบางคนที่่�มาพบผม ซึ่่�งมีตี ำำ�แหน่่ง เป็น็ ตุลุ าการชั้้น� ผู้้ใ� หญ่แ่ จ้้งว่่าได้้เคยศึึกษาในโรงที่่�มุงุ ด้้วยหลัังคาจาก ในฐานะศิิษย์เ์ ก่่า ที่่�ละการเรียี นภาษาฝรั่่ง� เศสมาเกืือบ ๓๐ ปีีแล้้ว ไม่่เคยมาเมืืองนอกก่่อนเลย เพิ่่�งจะ มาคราวนี้้� ท่่านผู้้�นั้้�นเปรียี บตนเองเหมือื นดัังลูกู ทุ่่�ง ผมจึึงได้้ทดลองนำำ�จดหมายภาษา ฝรั่่ง� เศส ซึ่่�งองค์์การแห่่งหนึ่่�งเขีียนมาถึึงให้้ดูู แล้้วให้้ลองอ่่านให้้ฟััง ก็็ยัังอ่่านให้้ผม ฟัังได้้ มีคี ลาดเคลื่่�อนเพียี งเล็็กน้้อยเท่่านั้้�น และก็็ยังั สนทนาถึึงวิิชาอื่่�น ๆ ที่่�เคยเรียี นมา เมื่่�อยัังเป็็นวััยรุ่่�นอยู่่�ที่�่แผนกเตรียี มปริญิ ญาฯ ก็็ทำำ�ให้้ผมยิินดีีที่�่ธรรมศาสตรบััณฑิิต บางคนที่�่ผ่่านเตรียี มปริญิ ญาฯ ใต้้หลัังคาจาก ยัังมีีพื้้�นความรู้้�เบื้้�องต้้นอัันเป็็นความรู้้� ทั่่�วไปดีีอยู่่�มาก จึึงขอสรรเสริญิ ส่่วนธรรมศาสตร์ผ์ู้้�อื่่�นที่่�ได้้เรียี นบนตึึก ก็็เป็็นเพราะเมื่่�อสอบแข่่งขัันเข้้าเรียี น ปริญิ ญาฯ ได้้ที่�่ดีีกว่่า ก็็เป็็นธรรมดาว่่าได้้เรียี นบนตึึกและก็็ได้้มีีความรู้้�ตามหลัักสูตู ร เหมืือนกัับเพื่่�อนนัักศึึกษาอื่่�น ๆ โดยมิิได้้มีีความดููหมิ่่�นดููแคลน ใครได้้เรียี นที่่�ตึึกและ ใครได้้เรียี นใต้้หลัังคาจาก ความสามััคคีีที่่�แสดงให้้ผมเห็็นในการที่�่ร่ว่ มเดิินทางมา ด้้วยกััน และที่่�ได้้ต่่อสู้้�เพื่่�อความเป็็นธรรมของธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตจนบรรลุผุ ลสำำ�เร็จ็ ที่่�ให้้ธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตและนิิติิศาสตร์บ์ ััณฑิิตได้้เป็็นวิิสามััญสมาชิิกแห่่งเนติิ- บัณั ฑิิตยสภา ก็็แสดงถึึงความสามัคั คีีของธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตส่่วนมากที่่�สุดุ ที่่�ได้้ต่่อสู้้� เพื่่อ� ความยุตุ ิิธรรม ผมจึึงขอถืือโอกาสสรรเสริญิ และขอบใจไว้้อย่า่ งมาก ณ ที่�่นี้้�ด้้วย ขอกล่่าวถึึงสถานที่�่เรียี นกฎหมายอีีกสัักเล็็กน้้อยว่่า ในสมััยที่�่ผมเรียี นโรงเรียี น กฎหมาย กระทรวงยุุติิธรรม และเนติิบััณฑิิตอีีกท่่านหนึ่่�งซึ่่�งมาด้้วยวัันนี้้� แม้้จะเป็็น รุ่่�นน้้องแต่่อาจเคยเรียี น ณ สถานที่�่เดีียวกััน ก่่อนที่่�จะย้า้ ยไปเรียี นอาคารห้า้ งแบดแมน เก่่า ซึ่่�งต่่อมาเป็็นอาคารกรมโฆษณาการ หรือื อาจมีีคนแจ้้งให้้ทราบว่่า โรงเรียี น กฎหมายเดิิมนั้้�นเป็็นอาคารไม้้สองชั้้�นตั้้�งอยู่่�ระหว่่างศาลสถิิตยุุติิธรรมเก่่าและเก๋๋งจีีน ที่่�ชั้้�นล่่างเป็็นศาลอาญา ชั้้�นบนเป็็นที่�่ทำำ�การเนติิบััณฑิิตยสภา โรงเรียี นกฎหมายเป็็น เรือื นไม้้ดัังกล่่าวนั้้�น ก็็เป็็นสถานที่�่เพาะเนติิบััณฑิิตรุ่่�นเก่่าหลายรุ่่�น เวลาสอบไล่่ก็็ไป สอบกัันที่่�ระเบีียงวััดพระแก้้ว คืือ ในสมัยั นั้้�นมีสี ถานที่่�ที่�่พอเรียี นพอสอบไล่่ที่่�ไหนก็็เรียี น และสอบกัันที่่�นั่่�น มิไิ ด้้เปลืืองงบประมาณของแผ่่นดิินที่่�จะต้้องถืือเอาอาคารโอ่่อ่่าเป็น็ เงื่่อ� นไขสำำ�คััญ บางท่่านก็็ได้้ถามถึึงความเก่่าเรื่่อ� งการศึึกษาของเนติิบััณฑิิตยสภาว่่าจััดแบบใด เอาหลัักมาจากประเทศไหน ผมก็็ได้้ชี้้�แจงว่่า เสด็็จในกรมหลวงราชบุุรีี ท่่านได้้ทรง เริ่่ม� จััดขึ้้�นโดยหลัักความเหมาะสมแก่่สภาพของไทยเป็็นใหญ่่ แม้้ว่่าจะมีีหลายสิ่่�ง โอวาทของผู้ประศาสน์การ 65
หลายอย่่างท่่านได้้เอาหลัักแห่่งการศึึกษาที่�่บาร์ข์ องอัังกฤษมา แต่่ท่่านไม่่ได้้เอามา ทั้้�งดุ้้�น ขอให้ท้ ่่านทั้้�งหลายเมื่่อ� กลัับไปประเทศไทย แล้้วเอาหลัักสูตู รโรงเรียี นกฎหมาย ตั้้�งแต่่สมัยั ในกรมพระองค์์นั้้�นมาเทีียบดูกู ัับหลัักสูตู รของบาร์อ์ ัังกฤษนั้้�น ก็็จะเห็น็ ได้้ว่่า สมัยั นั้้�นบาร์อ์ ัังกฤษไม่ม่ ีกี ารสอนกฎหมายระหว่่างประเทศแผนกคดีีเมือื ง แต่่นัักเรียี น กฎหมายไทยรุ่่�นที่่� ๑ ได้้เรียี นกฎหมายระหว่่างประเทศคดีีเมือื ง โดยเจ้้าพระยาอภััย- ราชา สยามานุกุ ูลู กิิจ (โรแลง ยััคแมงส์์) เป็็นผู้้�สอน ต่่อมาในปีี พ.ศ. ๒๔๖๒ ซึ่่�งเป็็น ปีที ี่�่โรงเรียี นกฎหมาย กระทรวงยุตุ ิิธรรม แบ่ง่ การสอนออกเป็็น ๒ ภาค ในภาคที่่� ๑ ก็็มีี วิิชาที่�่เรียี กว่่า “ธรรมศาสตร์”์ หรือื จูรู ิสิ ปรููเด้้นซ์์ ในภาษาอัังกฤษ ที่�่บาร์อ์ ัังกฤษสมัยั นั้้�น ไม่ม่ ีกี ารสอน ก็็นัับว่่าโรงเรียี นกฎหมาย กระทรวงยุตุ ิิธรรมได้้มีหี ลัักสูตู รก้้าวขึ้้�นมาอีีก ก้้าวหนึ่่�ง (วิิชาธรรมศาสตร์น์ ั้้�นเมื่่�อได้้ตั้้�งมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง แล้้ว ได้้เปลี่่�ยนชื่อ�่ เรียี กว่่า ความรู้้�เบื้้อ� งต้้นแห่่งกฎหมาย) บาร์ข์ องอัังกฤษนั้้�นเป็็นประเพณีีของอัังกฤษโดยเฉพาะ ซึ่่�งแต่่เดิิมเป็็นสถานที่�่ ผููกขาดการว่่าความและอบรมทนายความ แม้้ผู้้�เสร็จ็ จากมหาวิิทยาลััยมีีปริญิ ญา สูงู เพีียงใดก็็จำำ�ต้้องมาศึึกษา ซึ่่�งเป็็นประเพณีีเฉพาะของอัังกฤษ ส่่วนในประเทศไทย ที่�่ผมยังั เป็็นนัักเรียี นกฎหมายอยู่่� ก็็ปรากฏแก่่ตนเองว่่า เนติิบััณฑิิตยสภานั้้�นไม่ผ่ ููกขาด เป็น็ ทนายความตามแบบอัังกฤษ คืือ ผู้้ใ� ดที่่�พอมีคี วามรู้้ใ� นทางกฎหมาย ก็็ขออนุญุ าต เป็็นทนายความเฉพาะเรื่่อ� งได้้ เช่น่ ผมเมื่่อ� ครั้้ง� เป็็นนัักเรียี นกฎหมาย ก็็เคยขออนุญุ าต พิิเศษเป็็นทนายความในคดีีระหว่่างอััยการสมุุทรปราการ โจทก์์ นายลิิมซุ่่�นหงวน จำำ�เลย ซึ่่�งถููกฟ้้องว่่า เรือื ใบเดิินทะเลของตนไปชนพลัับพลาในหลวงที่�่ปากน้ำำ� ผม ในฐานะทนายต่่อสู้้�ว่่าเป็็นภััยนอกอำำ�นาจ เวลานั้้�นยัังไม่่มีีประมวลผลกฎหมายแพ่่ง และพาณิิชย์์ที่�่ใช้้ศััพท์์ใหม่่ว่่าเหตุุสุุดวิิสััย ผมจึึงต้้องใช้้ศััพท์์เก่่าที่่�ปรากฏในกฎหมาย ลัักษณะเบ็็ดเสร็จ็ อ้้างคดีีตััวอย่่างสมััยพระเอกาทศรถ ในคดีีจีีนก๋๋งเซ่่งที่่�เป็็นผู้้�เช่่า สำำ�เภาไปค้้าขายและถูกู พายุอุ ัับปางลงกลางทะเล เจ้้าของเรือื ได้้ฟ้้องเรียี กค่่าเสีียหาย คดีีว่่ากัันจนถึึงฎีีกาต่่อพระเอกาทศรถ ซึ่่�งทรงวิินิิจฉััยว่่าเป็็นภััยนอกอำำ�นาจ ผู้้�เช่่าเรือื ไม่ต่ ้้องใช้ค้ ่่าเสีียหาย ขอให้ท้ ่่านทั้้�งหลายไปตรวจดูคู ำำ�พิพิ ากษาฎีีกาในปีี พ.ศ. ๒๔๖๓ ผมได้้กล่่าวเลยไปถึึงฎีีกาเก่่า ๆ ดัังกล่่าวแล้้วออกจะมากไป แต่่สาระก็็อยู่่�ที่�่ว่่า เนติิบััณฑิิตสภาของไทยสมััยนั้้�นมิิได้้เอาอย่่างอัังกฤษมาทั้้�งดุ้้�น ท่่านผู้้ใ� หญ่่สมััยนั้้�น ถืือว่่าชาติิไทยเป็น็ ชาติิเอกราช ไม่ใ่ ช่เ่ ป็น็ เมือื งขึ้้�นของอัังกฤษ ที่�่อัังกฤษทำำ�อย่า่ งไร เรา ต้้องทำำ�อย่่างนั้้�น หรือื ฝรั่่ง� เศสทำำ�อย่่างไร เราจะเอาอย่่างนั้้�น เราเอาสิ่่�งที่่�ดีีของเขามา โดยสมานกัับสภาพท้้องที่่�กาลสมัยั ให้้เหมาะสมแก่่ไทยเรา 66 จิตวิญญาณธรรมศาสตร์
“ทา่ นผู้ใหญ่สมัยน้ั นถือวา่ ชาติไทย เป็็นชาติิเอกราช ไม่่ใช่่เป็็นเมืืองขึ้้�น ของอัังกฤษ ที่่�อัังกฤษทำ�ำ อย่่างไร เราต้้องทำำ�อย่่างนั้้�น หรืือฝรั่่�งเศส ทำำ�อย่่างไร เราจะเอาอย่่างนั้้�น เรา เอาสิ่่�งที่่�ดีีของเขามา โดยสมานกัับ สภาพท้้องที่่�กาลสมััยให้้เหมาะสม ”แก่่ไทยเรา โอวาทของผ้ปู ระศาสน์การ 67
มีบี างคนเคยกล่่าวไว้้ว่่า ผมได้้นำำ�หลัักสูตู รของฝรั่่ง� เศสมาวางไว้้ในแผนกเตรียี ม ปริญิ ญาและการศึึกษาปริญิ ญาของมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง ผู้้�ที่่� เคยกล่่าวเช่น่ นั้้�นไม่พ่ ิจิ ารณาให้้รอบคอบว่่า ในประเทศฝรั่่ง� เศสเองมีหี ลัักสูตู รอย่า่ งใด และที่�่ผมได้้นำำ�ไปสำำ�หรับั มหาวิิทยาลััยของเรานั้้�น เป็็นการเอาอย่่างของประเทศ ฝรั่่ง� เศสหรือื ของประเทศใดมาทั้้�งดุ้้�น ผมได้้กล่่าวแล้้วว่่า สิ่่�งใดของอัังกฤษหรือื ฝรั่่ง� เศส หรือื ของประเทศใดซึ่่�งเป็็นวิิธีกี ารที่�่ดีี เราก็็ย่่อมที่�่จะเอามาแต่่เพีียงเป็็นเยี่่�ยง แล้้ว ปรับั ปรุุงให้เ้ หมาะสมแก่่สภาพท้้องที่่�กาลสมัยั ของไทย และมีสี ่่วนที่่�เราเห็น็ ว่่าเหมาะสม ของเราเอง ปรุุงแต่่งขึ้้�นเพื่่อ� ของไทยเราโดยเฉพาะ ก็็ผู้้�ที่่�เคยกล่่าวตำำ�หนิิเช่น่ นั้้�นรังั เกีียจ หลัักสูตู รที่�่อ้้างว่่าเอามาจากฝรั่่ง� เศส เขาจะให้้เอาหลัักสูตู รอะไรที่�่มิไิ ด้้มีตี ััวเยี่่ย� งมาจาก ประเทศอื่่�นบ้า้ ง แต่่ใครจะว่่าอย่่างไรก็็ช่่างเถิิด ปััญหาก็็อยู่่�ที่่�ว่่าผู้้�ที่่�สำำ�เร็จ็ การศึึกษาเตรียี ม ปริญิ ญาก็็ดีี ผู้้�ที่�่เป็็นธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตก็็ดีี มีคี วามพอใจในความรู้้�ที่�่ได้้ศึึกษามาจาก หลัักสูตู รนั้้�นหรือื ไม่่ และได้้ใช้ค้ วามรู้้�นั้้�น ๆ ประกอบอาชีพี หรือื ไม่่ เท่่าที่�่ผมได้้รับั ทราบ จากท่่านทั้้�งหลายที่่�มาในวัันนี้้� และจากเพื่่�อนของท่่านที่่�มิิได้้มาในวัันนี้้� ก็็แสดงความ พอใจซึ่่�งมิิใช่่แสดงความพอใจเพื่่�อจะเอาใจผม แต่่ความสำำ�เร็จ็ ในการงานที่�่ท่่าน ได้้บรรลุผุ ลสำำ�เร็จ็ เป็็นบทพิสิ ูจู น์์คำำ�พูดู อัันจริงิ ใจของท่่าน ในส่่วนผม ซึ่่�งเป็็นผู้้�ประศาสน์์การ ได้้วางหลัักสููตรโดยคำำ�นึึงที่่�จะให้้นัักศึึกษา ที่�่สำำ�เร็จ็ การศึึกษามีีโอกาสประกอบอาชีีพได้้อย่่างกว้้างขวาง โดยมิิให้้จำำ�กััดอยู่่�เพีียง กฎหมายแต่่เพีียงอย่่างเดีียว เพราะอาชีีพนี้้�มีีอยู่่�จำำ�กััด ดัังนั้้�น ในชั้้�นเตรียี มปริญิ ญา จึึงพยายามให้้ได้้ศึึกษาวิิชาหลาย ๆ อย่่าง ซึ่่�งไม่่มีีในมหาวิิทยาลััยฝรั่่ง� เศส แต่่เพื่่�อที่่� จะให้้ผู้้�สำำ�เร็จ็ เตรียี มปริญิ ญา แม้้จะมิิได้้เป็็นธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิต ก็็ไปประกอบอาชีีพ ลูกู จ้้างในวิิสาหกิิจ หรือื ไปประกอบอาชีีพอิิสระได้้ ซึ่่�งผมมีีความยิินดีีที่่�หลายคนได้้มีี ความสำำ�เร็จ็ ในการค้้าและการเศรษฐกิิจต่่าง ๆ และบางคนก็็อาศััยวิิชาดนตรีที ี่�่ตาม หลัักสููตรเตรียี มปริญิ ญาบัังคัับให้้เล่่นเครื่่อ� งดนตรีไี ด้้อย่่างน้้อยคนละหนึ่่�งอย่่างนั้้�น เมื่่�อนัักศึึกษาผู้้�นั้้�นไม่่สามารถเรียี นชั้้�นปริญิ ญาตรีไี ด้้สำำ�เร็จ็ ก็็ไปเล่่นดนตรีรี ่ว่ มกัับ วงดนตรีี แล้้วในที่่�สุุดก็็เป็็นหััวหน้้าวงดนตรีี ถืือเอาการดนตรีเี ป็็นอาชีีพสำำ�คััญ ส่่วน ผู้้�สำำ�เร็จ็ ชั้้น� ปริญิ ญาตรีี ซึ่่�งมีกี ารเรียี นทั้้�งกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน รวมทั้้�ง เศรษฐศาสตร์ด์ ้้วยนั้้�น นอกจากเป็็นผู้้�พิิพากษา อััยการ และทนายความแล้้ว ก็็เป็็น นายอำำ�เภอ ผู้้�ว่่าราชการจัังหวััด นายตำำ�รวจ สหกรณ์์ และเจ้้าหน้้าที่�่ในกระทรวง การคลััง, การเศรษฐกิิจ, การทูตู และอื่่�น ๆ อีีกมากหลาย ดัังนั้้�น ถ้้าผมจะให้น้ ัักศึึกษา 68 จติ วิญญาณธรรมศาสตร์
“ขอให้ท่านทั้งหลายได้ เดินก้าวหน้าต่อไป โดย ไม่ต้องกังวลบุคคลใด ๆ ที่่� จ ะ ม า รั้้� ง ใ ห้้ถอ ย ห ลัั ง คว า ม ก้้ า ว ห น้้ า ข อ ง วิิทยาศาสตร์์และสรรพ- วิิชาทั้้�งปวง ตลอดจน คว า ม ก้้ า ว ห น้้ า ข อ ง มนุุษยสัังคมอาจถููกรั้้�ง ไ ว้้ ไ ด้้ บ า ง ร ะ ย ะ เ ท่่ า นั้้� น แ ต่่ ใ นที่่� สุุ ด ก็็ ไ ม่่ มีี พลัั ง ใด ๆ ที่่�จะยัับยั้้�งไว้้ได้้ ชั่่ว� กัลั ปาวสาน คือื ความ- ก้้าวหน้้าจะต้้องมีีชััยต่่อ ”ความล้้าหลังั โอวาทของผ้ปู ระศาสน์การ 69
ชั้้�นปริญิ ญาตรีเี รียี นต่่อกฎหมายอย่่างเดีียว ก็็คงจะต้้องคอยตำำ�แหน่่งว่่าง ซึ่่�งมีีอยู่่� จำำ�กััดเฉพาะในทางกฎหมายเท่่านั้้�น ที่�่กล่่าวมาแล้้วนี้้�เป็น็ บทพิสิ ูจู น์์ในทางปฏิิบัตั ิิ ท่่าน ทั้้�งหลายเป็น็ ผู้้�แสดงให้ป้ ระจัักษ์์แก่่ราษฎรไทยแล้้ว บััดนี้้�จะขอกล่่าวในทางทฤษฎีีของวิิทยาศาสตร์ส์ ัังคมว่่า การที่่�ผมได้้กำำ�หนด ให้้นัักศึึกษาชั้้�นปริญิ ญาตรีเี รียี นเศรษฐศาสตร์น์ ั้้�น ก็็มีีเหตุุผลว่่า มนุษุ ยชาติิที่�่ร่ว่ มกััน อยู่่�เป็็นมนุษุ ยสัังคมนั้้�น ก็็โดยต้้องมีีเศรษฐกิิจเป็็นรากฐาน คืือ จำำ�ต้้องมีีปััจจััยในการ ดำำ�รงชีีพ และออกแรงงานทางกายหรือื ทางสมองเพื่่�อผลิิตปััจจััยในการดำำ�รงชีีพนั้้�น ขึ้้�นมา และในการนั้้น� ก็็จำำ�ต้้องมีคี วามสััมพันั ธ์ร์ ะหว่่างกัันในการผลิิตชีวี ปัจั จััย เศรษฐกิิจ จึึงเป็น็ รากฐานสำำ�คััญของมนุษุ ยสัังคม ส่่วนสัังคมใดจะเป็็นไปโดยวิิธีใี ดนั้้�น ก็็สุุดแท้้ แต่่ความสััมพันั ธ์ใ์ นการผลิิตชีวี ปัจั จััย คืือ ถ้้าเป็น็ ความสััมพันั ธ์ฉ์ ัันท์์พี่่น� ้้องอย่า่ งระบบ ปฐมสหการ สถาบัันการเมืืองของสัังคมก็็เป็็นไปเช่่นนั้้�น ถ้้าเป็็นไปตามระบบทาส ศัักดิินา ระบบทุนุ หรือื ท่่านทั้้�งหลายไปกรุุงเบลกราดมา ซึ่่�งที่�่นั่่�นเขาเรียี กว่่าสัังคมนิิยม ตามแบบของเขา สถาบันั ของสัังคมนั้้�น ๆ ก็็เป็น็ ไปตามความสััมพันั ธ์ใ์ นทางเศรษฐกิิจ ของเขา และประเทศจำำ�ต้้องมีกี ฎหมาย กฎหมายนั้้�นก็็บัญั ญัตั ิิขึ้้�นตามระบบของแต่่ละ สัังคม ซึ่่�งมีรี ากฐานมาจากระบบเศรษฐกิิจของสัังคม ฉะนั้้�น การที่่�ให้้นัักศึึกษาชั้้�นปริญิ ญาตรีี ซึ่่�งแม้้จะดำำ�เนิินอาชีีพกฎหมาย ได้้เรียี นเศรษฐศาสตร์ก์ ็็เพื่่อ� ให้ร้ ู้้�พื้้น� ฐานของสัังคม ซึ่่�งเป็น็ ที่่�มาแห่ง่ สถาบันั การเมือื งและ กฎหมายของสัังคม และก็็ให้้มีคี วามรู้้�กว้้างขวางในทางเศรษฐกิิจ แม้ผ้ ู้้�ดำำ�เนิินวิิชาชีพี ทางกฎหมาย ภาษิิตโบราณเคยกล่่าวไว้้ว่่า “รู้้ไ� ว้้ใช่่ว่่า ใส่่บ่่าแบกหาม” ท่่านทั้้�งหลาย ที่�่มาในวัันนี้้�ก็็ดีี อีีกหลายคนที่�่มาพบผมก็็ดีี ไม่่เคยมาร้อ้ งอุุทธรณ์์ต่่อผมว่่า ท่่านถููก แบกวิิชาที่�่ผมให้้ไว้้จนหามไม่ไ่ หวแล้้ว แต่่ตรงกัันข้า้ มกลัับบอกผมว่่าอยากจะหาความรู้้� เพิ่่�มเติิม ผมก็็ชรามากแล้้ว จึึงขอให้้ท่่านทั้้�งหลายได้้ค้้นคว้้าศึึกษาด้้วยตนเองต่่อไป ตามแนวที่่�ผมเคยให้้การอบรมไว้้เมื่่�อก่่อนแจกปริญิ ญาบััตรว่่า ปริญิ ญาที่�่มอบให้้นั้้�น เปรียี บประดุจุ เพีียงแต่่ยื่่�นกุญุ แจให้้เท่่านั้้�น ขอให้้ท่่านนำำ�กุญุ แจนั้้�นไปไขคลัังมหาศาล แห่่งความรู้้�ของมนุษุ ยชาติิที่�่ได้้สะสมมา และกำำ�ลัังพััฒนาอยู่่�ในทุุกวัันนี้้� และกำำ�ลััง พัฒั นาต่่อไปในอนาคต ขอให้้ท่่านทั้้�งหลายได้้เดิินก้้าวหน้้าต่่อไป โดยไม่่ต้้องกัังวลบุุคคลใด ๆ ที่�่จะมา รั้้ง� ให้ถ้ อยหลััง ความก้้าวหน้้าของวิิทยาศาสตร์แ์ ละสรรพวิิชาทั้้�งปวง ตลอดจนความ- ก้้าวหน้้าของมนุษุ ยสัังคมอาจถููกรั้้ง� ไว้้ได้้บางระยะเท่่านั้้�น แต่่ในที่่�สุุดก็็ไม่่มีีพลัังใด ๆ ที่่�จะยับั ยั้้ง� ไว้้ได้้ชั่่ว� กััลปาวสาน คืือ ความก้้าวหน้้าจะต้้องมีชี ัยั ต่่อความล้้าหลััง 70 จิตวิญญาณธรรมศาสตร์
ในโอกาสนี้้� ขออวยพรให้้ธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิต เนติิบััณฑิิต ผู้้ใ� ฝ่่ในสัันติิภาพ ซึ่่�งเป็็นกััลยาณมิิตรของผม ทั้้�งที่่�มาในวัันนี้้�และมิิได้้มาในวัันนี้้� จงประสบสิิริสิ วััสดิ์์� พิิพััฒนมงคล พร้อ้ มด้้วยความเจริญิ ก้้าวหน้้า และบำ�ำ เพ็็ญคุุณประโยชน์์เพื่่�อความ ยุุติิธรรมของราษฎร และความเป็็นเอกราชประชาธิปิ ไตยของชาติิไทย อัันเป็็นที่่�รักั ยิ่่ง� ของเราทุกุ คนนั้้�นเทอญ โอวาทของผูป้ ระศาสนก์ าร 71
ธรรมศาสตร์์ มีีเสรีภี าพทุกุ ตารางนิ้้�ว ศาสตราจารย์ส์ ััญญา ธรรมศัักดิ์์� สญั ญา ธรรมศกั ด์ิ (๕ เมษายน ๒๔๕๐ - ๖ มกราคม ๒๕๔๕) อธกิ ารบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (พ.ศ. ๒๕๑๕-๒๕๑๗)
คััดจากหนัังสืือ สััญญาธรรมานุสุ รณ์์ (อนุสุ รณ์์งาน พระราชทานเพลิิงศพ นายสััญญา ธรรมศัักดิ์์� ท่่าน- ผู้้�หญิิงผงา ธรรมศัักดิ์์� ณ เมรุุหลวงหน้้าพลัับพลา อิิสริยิ าภรณ์์ วััดเทพศิิรินิ ทราวาส กรุุงเทพมหานคร วัันเสาร์ท์ ี่่� ๒๑ กัันยายน ๒๕๔๕), น. ๙๒-๙๕. หมายเหตุุบรรณาธิิการ สำำ�หรับั คำำ�กล่่าวที่่�ว่่า “ธรรมศาสตร์ม์ ีีเสรีภี าพทุุกตารางนิ้้�ว” เชื่�่อกัันว่่าเป็็น คำำ�กล่่าวของอาจารย์์สััญญา ธรรมศัักดิ์์� ระหว่่างดำำ�รงตำำ�แหน่่งอธิกิ ารบดีี บ้้างก็็ ว่่ามาจากการปฐมนิิเทศนัักศึึกษาใหม่ข่ องมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ พ.ศ. ๒๕๑๔ บ้้างก็็ว่่ามาจากคำำ�ปรารภของอธิกิ ารบดีีเรื่่อ� งการเชีียร์ข์ องคณะในมหาวิิทยาลััย ลงวัันที่่� ๒๗ กัันยายน ๒๕๑๔ ซึ่่�งมีคี วามตอนหนึ่่�งว่่า “นัักศึึกษามีีสิิทธิทิ ี่�่จะแสดงความคิิดเห็็น คำำ�พููด หรืือการขีีดเขีียน มหา- วิิทยาลััยไม่่เคยกีีดกัันเลย ถ้้าหากการกระทำำ�นั้้�นไม่่ล่่วงล้ำำ�สิิทธิขิ องผู้้�อื่�่น และก็็ เป็็นเรื่อ�่ งของนัักศึึกษาบางคนซึ่�่งย่่อมมีีความคิิดเห็็นทางการเมืืองได้้ สำำ�หรับั การ แต่่งกายนั้้�น นัักศึึกษาควรแต่่งให้้เหมาะสมกัับสภาพ เพื่�่อให้้เป็็นที่�่น่่าเลื่�่อมใส เครื่อ�่ งแบบของมหาวิิทยาลััยก็็มีีอยู่�่แล้้ว เพราะฉะนั้้�น จึึงขอให้้อยู่�่ในดุุลยพิินิิจ ความรับั ผิดิ ชอบของนัักศึึกษาเอง สุุภาพสตรีีควรแต่่งกายให้้สวยและสุุภาพ ส่่วน สุุภาพบุุรุุษควรจะแต่่งกายสุุภาพและเข้ม้ แข็ง็ ” ในที่�่นี้้�ขอนำำ�เสนอ “บัันทึึกความรู้้�สึึกของอธิกิ ารบดีี” ลงวัันที่�่ ๑๑ ตุุลาคม ๒๕๑๖ ก่่อนที่�่จะเกิิดโศกนาฏกรรม “วัันมหาวิิปโยค” ๑๔ ตุุลาคม ๒๕๑๖ ซึ่่�ง อาจารย์ส์ ััญญาส่่งถึึงนายกองค์์การนัักศึึกษาฯ (พีรี พล ตริยิ ะเกษม) ประธานสภา นัักศึึกษาฯ (ภูมู ิสิ ััน โรจน์์เลิิศจรรยา) กรรมการบริหิ าร อ.ม.ธ. สมาชิิกสภาฯ และ นัักศึึกษา มธ. ทุกุ คน เป็็นการให้ท้ ราบจิิตใจกัันระหว่่างครููกัับศิิษย์์ ธรรมศาสตร์มเี สรภี าพทุกตารางนว้ิ 73
สองสามวัันมานี้้� อาจารย์์เป็็นอะไรไป รู้้�สึึกวิิตกและเสีียใจอยู่่�เป็็นระยะ ๆ ไม่ส่ ร่า่ งซา วัันเสาร์ท์ ี่่� ๖ ต.ค. ๑๖ พอพีรี พลโทรศััพท์์มาบอกว่่า นัักศึึกษาและอาจารย์์ มธ. ถูกู จัับ ก็็ใจหายวาบ รู้้�สึึกทัันทีีว่่า เรื่่อ� งไม่ด่ ีีเกิิดขึ้้�นแล้้ว อะไร ๆ จะตามมาก็็ไม่ร่ ู้้� วัันจัันทร์ท์ ี่่� ๘ ต.ค. ๑๖ พีรี พลและภูมู ิสิ ัันมานั่่�งคอยในห้อ้ ง หน้้าตาวิิตกนััก บอก ว่่า นัักศึึกษาเห็็นจะมีปี ฏิิกิิริยิ าแน่่ ก็็ยิ่่ง� ใจไม่ส่ บาย จะถืือท้้ายเรือื ไปล่่มหรือื รอดก็็ไม่แ่ น่่ คราวนี้้� ที่่�ช่ว่ ยได้้ตอนนั้้�นก็็เพียี งให้้สติิว่่า ๑. ปฏิิกิิริยิ าถ้้าจำำ�ต้้องมีี ก็็ขอให้้ใจเย็น็ ๆ คิิดให้ร้ อบคอบ และควรให้เ้ ป็น็ ไปตาม ระเบีียบแบบแผน ๒. อย่า่ ใช้ค้ วามรุุนแรงเป็็นอัันขาด ๓. อย่า่ ออกนอกมหาวิิทยาลััยเป็็นอัันขาด ๔. อย่า่ เอาเรื่่อ� งส่่วนตััวมาพัวั พันั กัับหลัักการ ใจอาจารย์น์ ี้้�นึึกไปว่่า ทำำ�ไมหนอเหตุกุ ารณ์์และปฏิิกิิริยิ าจึึงต้้องมาเกิิดขึ้้�นตอนนี้้� ด้้วยเล่่า กำำ�ลัังจะสอบกลางปีอี ยู่่�แล้้ว เป็็นผลได้้ผลเสีียของนัักศึึกษาเป็น็ พันั ๆ คน แล้้ว ใครเล่่าเป็น็ ผู้้�รับั กรรม วัันอัังคารที่่� ๙ ต.ค. ๑๖ เช้้ามืืดได้้รับั ข่่าวว่่า นัักศึึกษาสไตร๊ค๊ ์์แน่่ ก็็นึึกว่่า สไตร๊ค๊ ์์ คืือ การที่�่นัักศึึกษาจะไม่เ่ ข้า้ ห้อ้ งสอบ แต่่ที่�่ไหนได้้ บััดเดี๋๋�ยวเดีียวเท่่านั้้�น คณบดีีรายงานมาว่่า อาจารย์์ที่่�ไปออก ข้อ้ สอบ เข้า้ ตึึกคณะไม่ไ่ ด้้ นัักศึึกษาปิดิ ประตูเู อาโซ่ล่ ่่าม เอาปูนู เทใส่่รููกุญุ แจ ถอดสลััก ไฟลิิฟต์์ออก ใช้้ลิิฟต์์ไม่่ได้้ และเป็็นดัังนี้้�ทุุกคณะที่�่กำำ�ลัังมีีการสอบวัันนี้้� อาจารย์์นี้้� เสีียใจมาก รู้้�สึึกเหมืือนถููกญี่่�ปุ่่�นบุุกกรุุงเทพฯ เมื่่�อ ๒๔๘๕ ใจคิิดไปว่่า แล้้วอย่่างนี้้� 74 จิตวญิ ญาณธรรมศาสตร์
จะเป็็นผู้้�บริหิ าร มธ. ไปได้้อย่่างไร แต่่พอได้้สติิก็็คิิดปลอบใจตนเองว่่า นัักศึึกษาที่่� เขาทำำ�คงคิิดแต่่เพีียงว่่าจะกัันไม่่ให้้มีีการสอบเพื่่�อประท้้วงการจัับกุุมเท่่านั้้�น ก็็พอ ปลอบใจตนเองไปได้้บ้้าง แต่่ก็็ไม่่วายวิิตกว่่า ทำำ�กัันครั้้ง� นี้้�ได้้ครั้้ง� หนึ่่�งแล้้ว ถ้้าภาย หน้้าเอาแบบอย่า่ งทำำ�กัันบ่่อย ๆ เข้า้ มธ. จะยืนื อยู่่�ได้้อย่า่ งไร คงเป็็นลมฟุบุ ไปสัักคราว เป็น็ แน่่ ยิ่่ง� ซ้ำ�ำ ร้า้ ยหนัักเข้า้ ได้้รับั รายงานติิดตามมาว่่า นัักศึึกษาเอาธงชาติิยอดโดมลง (แล้้วชัักธงดำำ�ขึ้้�นครึ่่�งเสา) อาจารย์์นี้้�ตกใจมากอย่่างยิ่่�ง เพราะการที่�่ทำำ�กัับธงชาติิ อย่า่ งนี้้� ในหลัักการถืือว่่าลบหลู่่�ทั้้�งชาติิ ศาสนา และพระมหากษััตริยิ ์์ เพราะธงไตรรงค์์ ของเราให้ส้ ีีมีคี วามหมายอย่า่ งนั้้�น อัันเป็็นสััญลัักษณ์์ของชาติิไทยทั้้�งชาติิ นัักศึึกษาที่�่คิิดเอาลงคงไม่ร่ ู้้�ว่่าหนัักถึึงอย่า่ งนี้้� คงจะคิิดแต่่ว่่าไว้้ทุกุ ข์เ์ ท่่านั้้�น ก็็แต่่ ยังั ดีี พอขอให้้เข้า้ ไปแก้้ไข ก็็ทำำ�ตามภายในครึ่่ง� ชั่่ว� โมง แต่่ผ้า้ ดำำ�ที่่�ป้้ายชื่อ�่ หินิ อ่่อนเมื่่อ� วานยังั อยู่่� มีคี นเขาว่่า “ธรรมศาสตร์ต์ ายเสีียแล้้ว หรือื ” วัันอัังคารที่่� ๙ วัันพุุธที่่� ๑๐ ต.ค. ๑๖ อ.ม.ธ. ยื่่�นหนัังสืือขอให้้เลื่่�อนการสอบ ก็็จะให้้ทำำ�อย่่างไร ไม่่เลื่่�อนไม่่งด มัันก็็ทำำ�ไม่่ได้้อยู่่�เองแล้้ว ตามข้้อเท็็จจริงิ ที่่�เห็็นอยู่่� ตำำ�ตา แต่่ความวิิตกกัังวลมีอี ยู่่�ข้า้ งหน้้าอีีก ๑. เมื่่อ� ไหร่ถ่ ึึงจะเปิิดการสอบได้้อีีก ๒. จะสอบเมื่่อ� ไหร่อ่ ีีกก็็ต้้องให้้เวลาดูหู นัังสืือเข้า้ ไปอีีกหลายวััน ๓. ระยะเวลาจะร่น่ เข้า้ ไปชิดิ การเปิิดภาคสอง ถ้้าเปิดิ ช้า้ ก็็ต้้องเลื่่�อนสอบกลาง ภาคสองไปอีีก ๔. สอบภาคสองช้้าก็็กระเทืือนถึึงซััมเมอร์แ์ น่่ คนที่่�จะเก็็บหน่่วยกิิตหรือื สอบ แก้้ตััวจะทำำ�อย่า่ งไร ๕. การได้้ปริญิ ญาช้า้ สมัคั รงานได้้ช้า้ ก็็ตามมา ๖. การจััดสอบวิิชาต่่าง ๆ ตามหน่่วยกิิต จะทำำ�ให้้ปวดหััวแน่่ (ท่่านรองฝ่่าย วิิชาการและคณบดีีจะปวดหััวกว่่าเพื่่อ� น) ผลที่่�เป็็นปฏิิกิิริยิ าลูกู โซ่่นี้้� นัักศึึกษาก็็คงเห็็นกัันล่่วงหน้้าแล้้วทุกุ คน เพราะเป็็น ผู้้�มีสี ติิปััญญา แต่่ก็็ได้้ตััดสิินใจทำำ� และก็็ทำำ�ไปแล้้วด้้วยความสมัคั รใจของตนเอง ธรรมศาสตรม์ เี สรีภาพทุกตารางนว้ิ 75
วัันอัังคารที่่� ๙ วัันพุุธที่่� ๑๐ วัันพฤหััสบดีีที่่� ๑๑ ต.ค. ๑๖ จะกิินจะนอน ไม่่เป็็นสุุข คอยแต่่รับั ข่่าวคราวของลานโพธิ์์� (ขอบคุุณท่่านรองอธิกิ าร และอาจารย์์ และนายก อ.ม.ธ. ประธานและสมาชิิกสภาฯ ที่�่บอกให้้ทราบเสมอ ๆ ทุุกระยะ) ธรรมศาสตร์์ ท่่าพระจัันทร์์ แคบนิิดเดีียว แม้จ้ ะมีีเสรีภี าพทุกุ ตารางนิ้้�วอย่่างที่่�เขาว่่า ก็็จะรับั คนตั้้�งพันั ตั้้�งหมื่่น� ตลอดวัันตลอดคืืนไปได้้นานเท่่าใด เด็็ก ๆ จะไปกิินกัันที่�่ไหน จะไปถ่่ายกัันที่่�ไหน ไต้้ฝุ่่�นก็็กำำ�ลัังพาฝนมา ลูกู หลานเจ็็บไข้้ไป พ่อ่ แม่จ่ ะวุ่่�นใจเท่่าไร อีีกข้้อ คนเข้้ามากัันเป็็นพัันเป็็นหมื่่�นนั้้�น รู้้�หรือื ว่่าใครเป็็นใคร? ถ้้าเป็็นนิิสิิต นัักศึึกษาก็็พอทำำ�เนา แต่่ที่�่ไม่่ใช่่ล่่ะ? เธอ ๆ ที่่�เป็็นหััวหน้้ารู้้�หรือื ว่่า อัันธพาลหรือื นัักฉกชิงิ วิ่่�งราวจะไม่แ่ ทรกเข้า้ มาด้้วย และถ้้าใครจะมาแกล้้งสวมรอย ปุุงปัังขึ้้�นกัับนิิสิิตนัักศึึกษา ใครจะรับั รองได้้ว่่า จะไม่่เป็็นการจุุดฉนวนให้้วุ่่�นวายกัันใหญ่่ และถ้้าทะลัักออกไปภายนอกด้้วย ก็็คาด- การณ์์ไม่ถ่ ูกู ว่่าจะเกิิดอะไรขึ้้�น อาจารย์น์ ี้้�วิิตกจริงิ ๆ พวกเธอ ๆ รักั ษาสถานการณ์์ไว้้ได้้ แน่่หรือื เปล่่า? อุ่่�นใจอยู่่�นิิดว่่า พวกเธอประกาศหลััก “อหิิงสา” และจนบััดนี้้�ก็็ยัังถืือปฏิิญญา แน่่นว่่า “ไม่อ่ อกไปข้า้ งนอก” แต่่ก็็อดหวั่่�นใจไม่ไ่ ด้้จริงิ ๆ 76 จติ วญิ ญาณธรรมศาสตร์
ธรรมศาสตร์ก์ ัับการเมืือง ศาสตราจารย์์ ดร.ป๋๋วย อึ๊�๊งภากรณ์์ ปว๋ ย อึง๊ ภากรณ์ (๙ มนี าคม ๒๔๕๙ - ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๔๒) อธกิ ารบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (พ.ศ. ๒๕๑๘-๒๕๑๙)
บรรณาธิิการเรียี บเรียี งมาจากบทความ ชื่่�อเดีียวกัันนี้้�ของอาจารย์์ป๋๋วย ซึ่่�งมาจาก การแสดงปาฐกถา ณ โรงแรมราชศุุภมิิตร เมื่่�อวัันที่�่ ๑๓ มิิถุุนายน ๒๕๑๘ ในวััน เ ลืื อ ก ตั้้� ง น า ย ก ส ม า ค ม เ ศ ร ษฐ ศ า ส ต ร์ ์ปีี ๒๕๑๘–๒๕๑๙. คนเราเมื่่�อแก่่ ๆ แล้้วมัักจะพููดถึึงอดีีต ด้้วยสายตามองไปสู่่�อนาคต แต่่อดีีต ก็็เป็็นของสำำ�คััญ เพราะฉะนั้้�นขอพูดู เรื่่อ� งประวััติิของธรรมศาสตร์์ ม.ธ.ก. และ มธ. เป็น็ ตอนที่�่ ๑ ถััดไปในตอนที่่� ๒ ผมจะขอพูดู เรื่่อ� งการเมือื ง และตอนที่่� ๓ ผมจะขอพูดู ถึึง เรื่่อ� งปััจจุบุ ัันและอนาคต ประวััติิศาสตร์์ ม.ธ.ก. – มธ. มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองก่่อตั้้�งขึ้้�นเมื่่�อปีี ๒๔๗๗ มีีกำำ�เนิิด มาจากโรงเรียี นกฎหมายซึ่่�งกรมหลวงราชบุุรีฯี ได้้ตั้้�งไว้้ในปีี ๒๔๔๐ และในหลวง รัชั กาลที่่� ๕ ท่่านตั้้�งให้้เป็็นโรงเรียี นหลวง คืือ ก่่อนนี้้�ยัังเป็็นโรงเรียี นเถื่่�อน พอรัชั กาล ที่�่ ๕ ท่่านตั้้�งให้เ้ ป็็นโรงเรียี นหลวงในปีี ๒๔๕๔ เป็็นโรงเรียี นกฎหมายสัังกััดกระทรวง- ยุตุ ิิธรรม ต่่อมาในปีี ๒๔๖๗ รัฐั บาลในขณะนั้้�นได้้ตั้้�งสภานิิติิศึึกษาขึ้้�นเพื่่อ� ที่�่จะอำำ�นวย การในโรงเรียี นกฎหมายของกระทรวงยุตุ ิิธรรมเพื่่อ� ที่่�จะให้้เป็น็ แหล่่งผลิิตเนติิบัณั ฑิิต ต่่อมาในปีี ๒๔๗๖ ระหว่่างโรงเรียี นกฎหมายก็็ตั้้�งอยู่่�มาเรื่่อ� ย ๆ ในปีี ๒๔๗๖ นั้้�น โรงเรียี นกฎหมายไปรวมกัับโรงเรียี นข้้าราชการพลเรือื นซึ่่�งอยู่่�ในจุุฬาลงกรณ์์ มหาวิิทยาลััย รวมกัันเรียี กว่่า คณะนิิติิศาสตร์์ อยู่่�ในสัังกััดของจุุฬาลงกรณ์์มหา- วิิทยาลััย ท่่านทั้้�งหลายคงจะทราบและจำำ�ได้้ว่่าเป็็นช่่วงรัฐั บาลของพระยามโนปกรณ์์ นิิติิธาดา ซึ่่�งในระหว่่างนั้้�น หลวงประดิิษฐ์ม์ นูธู รรมได้้ถูกู เนรเทศไปอยู่่�ในยุุโรปในฐาน ที่�่เป็็นผู้้�ที่�่ถูกู กล่่าวหาว่่าเป็็นคอมมิวิ นิิสต์์ ธรรมศาสตร์กบั การเมือง 79
แต่่ต่่อมาในปีี ๒๔๗๖ นั่่�นเอง หลวงประดิิษฐ์ม์ นูธู รรมได้้กลัับมาในประเทศไทย แล้้วก็็ได้้มีีการตั้้�งกรรมการขึ้้�นสอบสวนว่่าเป็็นคอมมิิวนิิสต์์จริงิ หรือื ไม่่ ซึ่่�งใคร ๆ ก็็รู้้�ว่่า คำำ�ตอบนั้้�นมีีมาตั้้�งแต่่ดั้้�งเดิิม คืือ ไม่่เป็็นจริงิ เพราะฉะนั้้�นในปีี ๒๔๗๗ ม.ธ.ก. จึึงได้้ ก่่อกำำ�เนิิดขึ้้�น เหตุุที่่� ม.ธ.ก. กำำ�เนิิดขึ้้�นในปีี ๒๔๗๗ นั้้�นก็็มีีความเกี่่�ยวพัันกัับหลวงประดิิษฐ์์ มนููธรรมอยู่่�อย่่างมาก เพราะเหตุุว่่า หลวงประดิิษฐ์ม์ นููธรรมเคยเรียี นหนัังสืืออยู่่�ที่�่ ฝรั่่ง� เศส และในประเทศฝรั่่ง� เศสนั้้�น นอกจากจะมีมี หาวิิทยาลััยปารีสี แล้้ว ยังั มีโี รงเรียี น ที่่�ลืือชื่�่ออยู่่�แห่่งหนึ่่�ง คืือ École libre des sciences politiques คืือ The School of Political Science โรงเรียี นนี้้�มีีชื่�่อเสีียงเหลืือเกิินว่่าได้้ทำำ�ให้้ประเทศฝรั่่ง� เศส มีีการศึึกษาทางด้้านรัฐั ศาสตร์แ์ ละการเมืืองอย่่างสูงู เพราะฉะนั้้�นเมื่่�อหลวงประดิิษฐ์์ มนูธู รรมเป็็นผู้้�ก่่อตั้้�งมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์น์ ั้้�น ได้้ลอกแบบมาจาก École libre des sciences politiques มาตั้้�งชื่่�อโดยที่�่ท่่านประยุุกต์์กัับสภาพการเรียี นกฎหมาย ในประเทศ คืือ นัักเรียี นกฎหมายในประเทศไทยขณะนั้้�น ไม่่ว่่าจะเรียี นอะไร จะต้้อง เรียี นวิิชาธรรมศาสตร์์ นิิติิศาสตร์์ ก็็เลยเอาธรรมศาสตร์ม์ ารวมกัับ sciences politiques ก็็เลยเป็็นธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง นี่่�เป็็นเค้้าของมหาวิิทยาลััยเรา คราวนี้้�อยากจะเรียี นเรื่่อ� งตััวของผมเองบ้้าง ทุุกคนก็็คงจะทราบดีีแล้้วว่่า ผมเป็็นนัักเรียี นรุ่่�นแรกที่่�เข้้าศึึกษาในมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง พ.ศ. ๒๔๗๗ แต่่ในขณะเดีียวกัันเมื่่อ� ผมจบธรรมศาสตร์ไ์ ปแล้้ว ผมก็็เผอิิญเคราะห์ด์ ีี ได้้ทุุนของรัฐั บาลให้้ไปศึึกษาต่่างประเทศ ผมก็็ขึ้้�นไปบนตึึกโดม ในขณะนั้้�นเป็็น ห้้องสมุดุ ของมหาวิิทยาลััย แล้้วก็็คิิดว่่าเราจะไปเรียี นที่�่ไหนดีี ปรากฏว่่ามีหี นัังสืือคู่่�มือื ของการศึึกษาวิิชาเศรษฐศาสตร์อ์ ยู่่�เป็็นปึึกใหญ่่และเป็็นของฝรั่่ง� เศส แล้้วเขาก็็อ้้าง ว่่า ไอ้้ที่่�มหาวิิทยาลััยที่�่มีชี ื่อ่� อยู่่�ในขณะนั้้�น คืือ London School of Economics and Political Science (LSE) ทีีนี้้�ถ้้าอ่่านประวััติิของ LSE จะเห็็นได้้ว่่า ผู้้�ที่�่ก่่อตั้้�ง London School of Economics and Political Science นั่่�นคืือพวกเฟเบีียน โซเชีียลิิสต์์ มีี Bernard Shaw Sidney และ Beatrice Webb แล้้วเขาก็็ลอกแบบมาจาก École libre des sciences politiques ซึ่่�งก็็เข้า้ กัันดีีกัับวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื ง เมื่่�อผมไปอยู่่�ใน LSE ก็็รู้้�สึึกอบอุ่่�นใจเหมืือนกัันกัับอยู่่�ในธรรมศาสตร์แ์ ละ การเมืือง LSE แก่่กว่่าธรรมศาสตร์อ์ ยู่่�ประมาณเกืือบ ๔๐ ปีี ของเขานี่่�เกิิดปีี ๒๔๓๘ ของเราเกิิดในปีี ๒๔๗๗ ในทััศนะของผมมีีอคติิพอใช้้ คืือ รู้้�สึึกว่่า ๒ สถาบัันนี้้�ยััง 80 จติ วญิ ญาณธรรมศาสตร์
ดำำ�รงชื่อ่� เสีียงอยู่่�เรื่่อ� ย ๆ ส่่วน École libre des sciences politiques ที่่�ปารีสี นั้้�น บัดั นี้้� ได้้กลายเปลี่่�ยนแปลง ไม่่ใคร่ม่ ีีชื่�่อเสีียงแล้้ว เป็็นโรงเรียี นธรรมดาไปเพราะฉะนั้้�น ก็็เป็็นที่่�ยืืนหยััดกัันอยู่่�เสมอว่่า ถ้้าหากพููดถึึงยุุโรปแล้้ว เรื่่อ� งสัังคมศาสตร์น์ ี้้�ไม่่มีีใคร เกิิน LSE แต่่ถ้้าพูดู ถึึงเอเชียี แล้้ว สัังคมศาสตร์ไ์ ม่ค่ วรมีใี ครที่่�จะดีีเกิินกว่่ามหาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์์ โปรดคำำ�นึึงถึึงคำำ�ที่�่ผมใช้ว้ ่่า “ควร” มันั อาจจะยังั ไม่ใ่ ช่ ่ มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมือื งมีชี ีวี ิิตอยู่่�ตลอดมา และก็็ในระหว่่าง สงครามโลกครั้้ง� ที่�่ ๒ ก็็เป็น็ ที่่�ซ่อ่ งสุมุ อั้้�งยี่่ใ� หญ่่ คืือ เสรีไี ทย เป็น็ ที่�่ทำำ�การสำำ�หรับั เสรีไี ทย จะได้้ใช้้วิิธีตี ลบตะแลงเพื่่�อที่่�จะทำำ�ให้้ญี่่�ปุ่่�นเชื่�่อ และก็็ในขณะเดีียวกัันก็็เอาพวกที่่�จะ ต่่อสู้้�กัับญี่่ป� ุ่่�นนั้้�นเข้า้ มาเลี้้�ยงไว้้ในมหาวิิทยาลััยของเราที่่�ตึึกโดมนี่่�แหละครับั ไม่ใ่ ช่ท่ ี่่�อื่่�น เพราะฉะนั้้�นถ้้าพููดไปแล้้ว แม้้ว่่าวิิชาความรู้้�ของเรามัันก็็ดีีอยู่่�แล้้ว แต่่ความที่�่ มหาวิิทยาลััยของเราบำำ�เพ็็ญตนให้้เป็็นประโยชน์์แก่่ประชาชนและประชาชาติินั้้�น ได้้เริ่่ม� ทำำ�มาตลอดไม่่มีีที่�่สิ้้�นสุุด และในขณะนั้้�นถ้้าหากเกิิดว่่าญี่่�ปุ่่�นเกิิดชนะขึ้้�นมา ก็็เชื่�่อว่่ามหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองของเราคงไม่่มีีอยู่่� ต้้องกระเด็็น ไปหมด แต่่เคราะห์์ดีีที่่�เขาได้้ไปหมด จึึงได้้ดำำ�รงชีพี ของมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์์ และการเมือื ง ก็็ดำำ�รงกัันมาจนกระทั่่�งปีี ๒๔๙๕ ซึ่่�งรัฐั บาลในสมัยั นั้้�นเห็น็ ว่่ามีบี ุคุ คลหลายคน เป็็นอัันตรายแก่่บ้้านเมืือง เพราะฉะนั้้�น มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง นี่่�เอาการเมืืองออกไปเสีียดีีกว่่า ก็็เลยกลายเป็็นมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์เ์ ฉย ๆ วิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองก็็เหลืือธรรมศาสตร์เ์ ฉย ๆ ส่่วนผู้้�ประศาสน์์การ ซึ่่�ง นัับว่่าเป็น็ ผู้้�ที่่�บริหิ ารสูงู สุดุ ของมหาวิิทยาลััย ก็็เปลี่่�ยนกลายเป็็นอธิกิ ารบดีี ผมอยากจะเสนอให้้พวกเรานั่่�งคิิดกัันสัักนิิดว่่า คำำ�ว่่า “ผู้้�ประศาสน์์การ” กัับ “อธิกิ ารบดีี” มัันแตกต่่างกัันอย่่างไร อธิกิ ารบดีี อธิกิ ารก็็ใหญ่่ บดีีก็็ใหญ่่ ถ้้าเช่่นนั้้�น ก็็ใหญ่่ ๒ หน (หััวเราะ) อธิกิ ารบดีีมันั ใหญ่เ่ หลืือเกิิน ใหญ่่ ๒ หน ส่่วนผู้้�ประศาสน์์การ นั้้�นถ้้าเปิิดพจนานุกุ รมดูู แปลว่่า ผู้้�อำำ�นวยการ ผู้้�รับั ใช้้ ซึ่่�งรับั ใช้้ ตรงกัับหน้้าที่่�ของผม ซึ่่�งกำำ�ลัังทำำ�อยู่่�ในขณะนี้้� คืือ รับั ใช้้อาจารย์์เอย รับั ใช้้นัักศึึกษาเก่่านัักศึึกษาใหม่่เอย นี่่�มัันผิิดกัันอย่่างนี้้� แต่่ว่่าในขณะนั้้�นปีี พ.ศ. ๒๔๙๕ ผู้้�ที่�่มีีอำำ�นาจในบ้้านเมืืองเห็็นว่่า อย่า่ รับั ใช้ก้ ัันเลย เป็น็ ใหญ่ก่ ัันดีีกว่่า ก็็เลยเป็็นใหญ่่ ๒ ครั้้ง� อธิกิ ารก็็ใหญ่่ บดีีก็็ยังั ใหญ่่ อยู่่� ธรรมศาสตร์กับการเมือง 81
การเมือื ง พวกเราเห็็นเขาตััดเรื่่อ� งการเมืืองออกจากชื่�่อของเรา เราเสีียใจ แต่่ว่่าเราเป็็น นัักวิิทยาศาสตร์ใ์ นทางสัังคม เราพยายามเอาอคติิออกจากใจของเราแล้้วก็็มานั่่�งคิิด ดูวู ่่า มันั ตััดได้้อย่า่ งไร การเมือื งนี่่�มันั ตััดกัันได้้อย่า่ งไร มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองออกมาจากการเปลี่่�ยนแปลง การปกครอง ๒๔๗๕ ในขณะนั้้�นพวกรุ่่�นพี่่ข� องผมเป็น็ นัักเรียี นกฎหมาย พวกนัักเรียี น กฎหมายที่�่จะเสีียสละชีีวิิตในปีี พ.ศ. ๒๔๗๕ ทำำ�นองเดีียวกัับพวก ๑๔ ตุุลาคม พวก ๑๔ ตุุลานี่่�มัันโม้้มาก วีีรชนเอย อะไรเอย ได้้ ๒๔๗๕ อย่่างพวกนัักเรียี นกฎหมาย ตาย ๗ ชั่่ว� โคตร ถ้้าหากว่่าถูกู จัับเข้า้ ไป ๗ ชั่่ว� โคตร เพราะฉะนั้้�นพวกเราบางทีีถ้้าไม่ร่ ู้้� ประวััติิศาสตร์์ บางทีีเราก็็นึึกว่่าอย่า่ งนั้้�นอย่า่ งนี้้� แล้้วเราเอออวยนัักศึึกษากัันได้้ก็็เป็็น ที่่�ดีี เพราะฉะนั้้�นในเรื่่อ� งแรก ๒๔๗๕ เราทั้้�งหลายในขณะนั้้�นซึ่่�งผมอยู่่�มัธั ยม ๘ เท่่านั้้�น พวกพี่่ � ๆ เขาไปกััน ผมก็็ไปกัับเขาเหมือื นกััน ในขณะนั้้�นมีอี ยู่่� ๒ กลุ่่�ม ในพวกเราที่�่ยอม เสีียสละเพื่่�อชาติิ เพื่่�อจะเปลี่่�ยนแปลงการปกครอง กลุ่่�มหนึ่่�ง คืือ นัักเรียี นกฎหมาย อีีกกลุ่่�มหนึ่่�ง คืือ พวกทหารหนุ่่�ม ในขั้้�นแรกก็็กลมเกลีียวกัันอย่่างดีีเหลืือเกิินทีีเดีียว ก็็ทำำ�นองเดีียวกัับหลวงประดิิษฐ์ฯ์ หลวงพิบิ ูลู ฯ กลมเกลีียวกััน แต่่ต่่อมาก็็ทำำ�นองเดีียว กัับกระทิิงแดงกัับศููนย์์นิิสิิตนัักศึึกษา ของพวกนี้้�ไม่่ใช่่ของใหม่่ มัันเป็็นของเก่่า ก็็เกิิด แยกกััน มัันก็็ใครเด่่นกว่่าใคร อัันนี้้�เป็็นเรื่่อ� งของการเมืือง เพราะฉะนั้้�น ในขณะนั้้�น จะเห็็นได้้ว่่า นัักเรียี นกฎหมายซึ่่�งเป็็นพวกรุ่่�นพี่่�ของเรา ธรรมศาสตร์บ์ ััณฑิิตทั้้�งหลาย เป็น็ การเมือื งเต็็มเปาไม่ม่ ีหี ย่อ่ น ถััดมาในระหว่่างสงครามโลกครั้้ง� ที่�่ ๒ เมื่่�อทหารกัับพลเรือื นแตกแยกกััน เสรีไี ทยก็็เกิิดขึ้้�น นี่่�ก็็เป็็นธรรมดา ธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองก็็ยุ่่�งเข้้ามาในการเมืือง ระหว่่างประเทศ เข้้ามาเป็็นเสรีไี ทยอย่่างเต็็มที่�่ นี่่�เป็็นของที่่�ผมมองเห็็นว่่า พวกเราที่่� ก่่อกำำ�เนิิดมาจากมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละ การเมืืองมัันหนีีการเมืืองไม่่ได้้ ถึึงแม้้ว่่าคุุณจะต้้องตััดหางเราด้้วนแค่่ไหน หางมัันก็็ ยังั อยู่่� และมันั ยังั กระดิิกอยู่่�นั่่�นแหละ การเมือื งมันั ยังั อยู่่� มันั ไปไม่ไ่ ด้้ เหตุผุ ลข้อ้ ที่่� ๒ ที่่�ว่่าการเมือื งตััดไม่ไ่ ด้้ คืือ หนึ่่�ง เราสอนอะไร เราเรียี นอะไรกััน กฎหมาย รัฐั ศาสตร์์ เศรษฐศาสตร์์ สัังคมวิิทยา พาณิิชย์์ บััญชีี วารสาร ได้้พวกเหล่่านี้้�รวมทั้้�งศิิลปศาสตร์์ ประวััติิศาสตร์์ จิิตวิิทยา พวกเหล่่านี้้� ถ้้าคุุณเอาการเมืืองออกไปแล้้ว วิิชาเหล่่านี้้�เป็็นวิิชาชนิิดไหน 82 จติ วญิ ญาณธรรมศาสตร์
เรียี นกัันไปเป็น็ หุ่่�นเท่่านั้้�น ทำำ�บััญชีที ำำ�ไป ไม่ไ่ ด้้คิิดหรอกว่่า บัญั ชีมี ันั ถูกู หรือื ผิิด มันั โกง กัันแค่่ไหนอะไรนี่่� เศรษฐศาสตร์ก์ ็็เรียี นไป Marginal Aggregate คุุณว่่ากัันไปมััน ไม่ไ่ ด้้เรื่่อ� งสัักอย่า่ ง นิิติิศาสตร์ก์ ็็เรียี นกัันไป จำำ�นำำ� จำำ�นอง ตััวแทน และกรอบของสัังคม เป็็นอย่า่ งไร ช่า่ งมันั เป็น็ ไร มันั จะเรียี นอย่า่ งนี้้�ไม่ไ่ ด้้ เรียี นอย่า่ งนี้้�เรียี นไปเป็น็ หุ่่�นแท้้ ๆ เพราะฉะนั้้�นมันั จะต้้องมีี Interdisciplinary นัักปราชญ์ใ์ นคณะเศรษฐศาสตร์์ ในปััจจุุบัันเรียี น Economics equitive simultaneous อย่่างนี้้�อย่่างนั้้�น แล้้วก็็คิิด ไม่่ออกหรอกครับั ต้้องไปใช้้เครื่่อ� งคอมพิิวเตอร์์ ได้้คอมพิิวเตอร์ก์ ็็ทำำ�ผิิดเรื่่อ� ง ก็็โถ ทำำ�ไมไม่่เรียี นสิ่่�งที่�่เห็็นชััด ๆ หญ้้าปากคอก คืือ ที่�่เขาเรียี กกัันว่่าเรียี น Political Economy นี่่�แหละสำำ�คััญเหลืือเกิิน ไปเรียี นอะไรก็็ไม่ร่ ู้้� เรียี นมันั ใช้้ไม่ไ่ ด้้ เศรษฐศาสตร์์ นี้้�มัันสูงู ๆ ขึ้้�นไป แต่่อย่่าลืืมว่่า กรอบของการเมืืองมัันบัังคัับวิิชาอยู่่� ไม่่ว่่าเราจะเรียี น อะไรอยู่่�ก็็ตาม นี่่�เป็็นของสำำ�คััญเหลืือเกิิน สอง อีีกประการหนึ่่�งที่่�ผมอยากจะเรียี นให้้ทราบว่่า สิ่่�งที่่�ผมประทัับใจมาก เหลืือเกิิน คืือ ที่่�โรงเรียี นผมที่่�ลอนดอน ส่่วนมากเราเรียี กกัันว่่า LSE อาจารย์์ของ ผม คืือ ลอร์ด์ รอบบิินส์์ แกบอกว่่าอย่่างนี้้� นี่่�พวกคุณุ เรียี น Economics, specialist economics ถ้้าคุณุ เรียี น Economics โอเค เรียี นไป แต่่แกบอกว่่า คุณุ เรียี นไปครึ่่ง� โรงเรียี นเท่่านั้้�น ชื่�อ่ ของโรงเรียี นเรายาวตั้้�งโยชน์์ มัันยาวอย่า่ งนี้้� London School of Economics and Political Science ถ้้าคุณุ เรียี น Economics อย่า่ งเดีียวครึ่่ง� โรงเรียี น ถ้้าคุณุ เรียี น Political Science ด้้วยเต็็มโรงเรียี น เพราะฉะนั้้�นเอายังั ไง เราต้้องเรียี น Political Science ด้้วยตาม นี่่�เป็็นธรรมดา เราทิ้้�งไม่ไ่ ด้้ ตอนที่่�ผมจะรับั เป็็นอธิกิ ารบดีีนี่่� ผมก็็เห็็นว่่าประเพณีีของไทยเรานี้้� อธิกิ ารบดีี ที่่�ดีีที่่�สุดุ คืือ อธิกิ ารบดีีที่่�เป็็นใบ้้ หมายความว่่าไม่่ออกเสีียงเรื่่อ� งการเมืืองอะไรทั้้�งสิ้้�น เข้้ามาก็็ขอรับั กระผม (หััวเราะ) ใต้้เท้้า (หััวเราะ) แล้้วแต่่รัฐั บาลท่่านก็็แล้้วกััน (ปรบมืือ) แล้้วแต่่มติิคณะรัฐั มนตรี ี มติิคณะรัฐั มนตรีมี าอย่่างนี้้�ก็็เอาอย่่างนี้้� ผมก็็ขอ ตั้้�งเงื่่อ� นไขไว้้ว่่า อย่า่ ให้ผ้ มต้้องเป็น็ อย่า่ งนั้้�นเลย ผมขอสิิทธิใิ ห้ผ้ มได้้พูดู เรื่่อ� งการเมือื ง บ้า้ ง จะพูดู ที่�่ไหนก็็แล้้วแต่่ ขอให้้ผมมีโี อกาส สรุุปแล้้วการตััดการเมือื งออกจากการเรียี นวิิชามนุษุ ยศาสตร์แ์ ละสัังคมศาสตร์์ แล้้วทำำ�ไม่่ได้้ ถ้้าทำำ�ได้้ก็็หมายความว่่า เราก็็ไม่่ได้้ให้้การศึึกษาที่่�ถูกู ต้้อง ชนิิดที่่�จำำ�กััด จริงิ ๆ แล้้วก็็เป็็นอัันตรายแก่่สัังคม ไม่่ใช่่เป็็นเพีียงแต่่ว่่าเป็็นสิ่่�งที่่�ไม่่ควรทำำ� แต่่เป็็น สิ่่�งที่่�เป็็นอัันตรายแก่่สัังคม จะเห็็นได้้ว่่า โลกมัันเปลี่่�ยนอยู่่�เสมอ เมื่่�อก่่อนนี้้�ใครสอน มาร์ก์ ซิิสม์์ ใครสอนเลนิินนิิสม์์ ใครอ่่านหนัังสืือเหล่่านี้้�ถูกู จัับเข้้าคุกุ หมด ทีีนี้้�เมื่่อ� อััด ๆ ธรรมศาสตร์กบั การเมือง 83
“สรุปแล้วการตดั การเมืองออกจาก การเรีียนวิิชามนุุษยศาสตร์์และ สัังคมศาสตร์์แล้้วทำำ�ไม่่ได้้ ถ้้าทำ�ำ ได้้ ก็็หมายความว่่า เราก็็ไม่่ได้้ให้้การ- ศึึกษาที่่�ถููกต้้อง ชนิิดที่่�จำำ�กััดจริิง ๆ ”แล้้วก็เ็ ป็น็ อัันตรายแก่ส่ ังั คม 84 จติ วิญญาณธรรมศาสตร์
กัันเข้้าไว้้ พอหลััง ๑๔ ตุุลาคมเป็็นอย่่างไร พวกนี้้�ก็็เหมืือนพวกเราตอนเด็็ก ๆ พ่่อแม่่ เขาไม่่ให้้อ่่านหนัังสืือโป๊๊ เราก็็หลบอ่่าน สมััยนี้้�เราจะโทษเด็็กได้้อย่่างไร ในเมื่่�อเขาจะ อ่่านแต่่มาร์ก์ ซิสิ ม์์ เขาไม่อ่ ่่านอดััม สมิธิ เขาอาจจะเอาเผง ๆ อัันนี้้�อ่่านแล้้วสนุกุ ดีี สมิธิ มาแชลล์์ มันั ชืดื มันั ไม่ม่ ีปี ฏิิวััติิ (ปรบมือื ) และมันั ไม่ค่ ่่อยจะด่่าใคร เพราะเขาไม่ค่ ่่อย ชอบ มันั สวิิงกลัับเข้า้ มานี่่�เป็็นอัันตรายอย่า่ งยิ่่ง� การกำำ�จััดตััดการเมือื งออกจากมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์น์ ี่่�เป็็นของที่่�ไม่ค่ วรจะ กระทำำ� แต่่ว่่าถ้้าหากเราจะมาเปลี่่�ยนแปลงกันั ในขณะนี้้ม� ันั ก็ไ็ ม่จ่ ำ�ำ เป็น็ เพราะเรารู้้�แล้ว้ ว่า่ ธรรมศาสตร์จ์ ะต้้องรวมอยู่่�กัับการเมือื งเหมือื นกัับไทยกัับสยาม จะเอาไทยแลนด์์หรือื สยามผมไม่ว่ ่่า ขอให้้มีตี ััวจริงิ อยู่่�แล้้วกััน ขอให้้มันั เป็น็ เอกราชมีอี ธิปิ ไตยอยู่่�ก็็พอ เพราะ ฉะนั้้�น มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์จ์ ะมีกี ารเมือื งอยู่่�ในชื่อ�่ หรือื ไม่ไ่ ม่ส่ ำำ�คััญ แต่่การเมือื ง มันั ต้้องมีอี ยู่่�แล้้ว ผมไม่แ่ คร์์ ปััจจุบุ ันั และอนาคต หนัังสืือพิิมพ์์ลง พวกทหารพููด ดร.ป๋๋วยมาเป็็นอธิกิ ารบดีีในไม่่ช้้าหรอก ท่่าน หลวงประดิิษฐ์์ฯ จะมาเป็็นประธานาธิิบดีี เดี๋๋�ยวนี้้�พระบรมฉายาลัักษณ์์ลงจาก ธรรมศาสตร์ห์ มดแล้้ว รููปปรีดี ีี พนมยงค์์ ขึ้้�นหมดแล้้ว เรื่่อ� งแค่่นี้้�ใครเดิินดููใน ธรรมศาสตร์ส์ ัักนิิดหนึ่่�งก็็รู้้�ว่่า มัันเป็็นอย่่างไร มัันจริงิ มัันเท็็จแค่่ไหน แต่่ไม่่ใช่่วิิสััย คนไทยที่�่จะหาสััจจะอย่า่ งนี้้� อ้้าว เขาลืือกััน เชื่อ่� มันั ดีีกว่่า พวกเราเป็็นอย่า่ งนี้้�เสีียด้้วย เพราะฉะนั้้�น ผมอยากจะเรียี นว่่า ท่่านทั้้�งหลาย ถ้้าท่่านสงสััยธรรมศาสตร์์ เมื่่อ� ไหร่เ่ ดิินไปดูู ไม่ต่ ้้องให้อ้ ธิกิ ารบดีีมาอธิบิ ายว่่า มันั จะเป็น็ อย่า่ งไร เดิินไปดูเู อาเอง แล้้วก็็จะเห็็น มีบี างคนเดิินเข้า้ ไปในตึึกโดม ซึ่่�งเดี๋๋�ยวนี้้�เขาบังั คัับให้อ้ ธิกิ ารบดีีมาอยู่่�ที่่� ตึึกโดม มัันไม่่ค่่อยจะสบายเท่่าไร เดิินเข้้าไปดูู เอ๊๊ะ นี่่�รููปใคร ไม่่รู้้�ครับั รููปในหลวง รัชั กาลที่�่ ๕ และก็็ถามว่่าในหลวงรัชั กาลที่�่ ๕ ตั้้�งโรงเรียี นกฎหมาย เราก็็เลยตั้้�งรููปท่่าน ที่่�นั่่�น เพราะฉะนั้้�น ดูไู ด้้ครับั ไม่เ่ ป็น็ ไร ข้้อกล่่าวหาอีีกอัันหนึ่่�ง คืือ เดี๋๋�ยวนี้้�นัักศึึกษาเป็็นอัันธพาล ไม่่ว่่านัักศึึกษาจะ ทำำ�อะไร ข่่มขู่่�อาจารย์์ จะเป็็นอย่่างไรก็็ตาม อธิกิ ารบดีีจะต้้องเข้้าข้้างนัักศึึกษาเสมอ นัักศึึกษาไม่่พอใจอาจารย์์ไปฟ้้องอธิกิ ารบดีีจะต้้องเข้้าข้้างนัักศึึกษาเสมอ นัักศึึกษา ไม่พ่ อใจอาจารย์ไ์ ปฟ้้องอธิกิ ารบดีีไล่่อาจารย์อ์ อก อะไรเหล่่านี้้� ข้อ้ เหล่่านี้้� ถ้้าผมจะไล่่ ธรรมศาสตรก์ บั การเมอื ง 85
กัันจริงิ ๆ แล้้ว คณะเศรษฐศาสตร์เ์ กืือบไม่ม่ ีอี าจารย์เ์ หลืืออยู่่� ไม่เ่ หลืือเลย อย่า่ ว่่าแต่่ คณะอื่่�นลำำ�เอีียง ไม่ม่ ีธี รรมเนีียมครับั การที่�่นัักศึึกษาเริ่่ม� เสีียชื่่�อในครั้้ง� นี้้� มัันเริ่่ม� มาจากพวกเราเอง พวกอาจารย์์ พวกรัฐั บาลป้้อยอต่่าง ๆ ป้้อยอถึึงขนาดว่่า หลััง ๑๔ ตุลุ าแล้้ว พวกเธอเป็น็ ยอดมนุษุ ย์์ แล้้ว พวกเธอจะช่่วยบ้้านเมืืองได้้โดยออกไปสอนประชาธิปิ ไตยกัับชาวชนบท แล้้วก็็ ปล่่อยออกไป พวกนี้้�ก็็สบาย ฮึึกเหิิมไปด่่าคนนั้้�นคนนี้้� ชนบทไม่ด่ ีี กำำ�นัันไม่ด่ ีี ข้า้ หลวง ไม่ด่ ีีมันั ก็็มีี แต่่อยากจะเรียี นอยู่่�ข้อ้ หนึ่่�งว่า่ record จากข้อ้ เท็จ็ จริงิ นักั ศึึกษาธรรมศาสตร์์ มีีจำำ�นวนไม่่กี่่�คนที่�่ไป เพราะเหตุุว่่าในตอนนี้้�ต้้องสอบต้้องเรียี น ตอนนั้้�นที่�่ทำำ�เสีียชื่�่อ พวกนิิสิิตนัักศึึกษานั้้�น ไม่่ใช่่นัักศึึกษาธรรมศาสตร์์ นี่่�เป็็นของแน่่ เป็็นของที่่�เช็็คกัันได้้ แน่่ ๆ นัักศึึกษาเก่่า ไม่ว่ ่่าจะเป็น็ เศรษฐศาสตร์ห์ รือื จะเป็็นที่�่ไหนอะไรก็็ตาม เวลานี้้�เข้า้ ไปในธรรมศาสตร์แ์ ล้้วรู้้�สึึกกลุ้้�มใจ ผมเองก็็กลุ้้�มใจ มันั กลุ้้�มใจ เพราะ อะไร มัันเกะกะรุุงรังั โปสเตอร์น์ ั่่�นโปสเตอร์น์ ี่่� ถ้้าไม่่ด่่าคึึกฤทธิ์์ก� ็็ด่่าคนอื่่�น ถ้้าไม่่ด่่า คนอื่่�นก็็ด่่า ดร.ป๋๋วย เดี๋๋�ยวก็็นิิทรรศการละ เดี๋๋�ยวก็็วุ่่�นไอ้้โน่่นไอ้้นี่่� พอวัันอาทิิตย์์เข้้า ก็็หนัังสืือเทศน์์หนัังสืือธรรมเยอะ ซึ่่�งก็็เป็็นของดีี แต่่มัันเกะกะ และนัักศึึกษาก็็ใช้้ หอประชุุมใหญ่่อยู่่�เรื่่อ� ย ๆ เหล่่านี้้�เป็็นของที่่�เราจำำ�เป็็นจะต้้องพยายามแก้้ไขให้้ความ- สะอาดมัันมีี ให้้ความระเบีียบเรียี บร้อ้ ยมัันมีี ให้้ส่่งเสริมิ ในสิ่่�งที่�่เราควรจะส่่งเสริมิ แต่่ว่่าพยายามป้้องกัันในสิ่่�งที่�่ไม่ค่ วรจะส่่งเสริมิ ทีีนี้้�ใครเล่่าที่�่ปล่่อยให้้นัักศึึกษาทำำ�ได้้ตามใจชอบ ผมอยากจะเรียี นว่่า ปีกี ลายนี้้� อาจารย์์สััญญา ธรรมศัักดิ์์� ยัังเป็็นอธิกิ ารบดีีอยู่่� แล้้วก็็ใครต่่อใครบ้้าง รักั ษาการบ้้าง ไม่่รักั ษาการบ้้าง ในปีีกลายนี้้� ๒๕๑๗ มีีวัันอยู่่� ๓๖๕ วััน ใน ๑ ปีี นัักศึึกษาใช้้ หอประชุุม ๑๗๓ วััน ไม่่มีีใครทััดทาน ขอเมื่่�อไร ได้้เมื่่�อนั้้�น เรื่่อ� งอะไรขอได้้ทั้้�งนั้้�น ในเดืือนกรกฎาคม ๒๕๑๗ มีี ๓๑ วััน นัักศึึกษาใช้ห้ อประชุมุ ๒๗ วััน เรื่่อ� งอะไรก็็ไม่ร่ ู้้� และผมก็็เคยเข้้านั่่�งฟััง ในขณะนั้้�นผมมิิได้้รับั ผิิดชอบในเรื่่อ� งงานของมหาวิิทยาลััย เห็็นเขามีีอภิิปรายกัันผมก็็ไปนั่่�งฟััง มัันน่่าเบื่่�อเหลืือเกิิน มัันซ้ำ�ำ ๆ ซาก ๆ แล้้วก็็ดารา เก่่าทั้้�งนั้้�นขึ้้�นมาเล่่น คนนั้้�นคนนี้้� ของที่่�จะเป็็นประโยชน์์ต่่อประเทศจริงิ ๆ มันั ก็็มีหี รอก แต่่ของที่�่ควรจะด่่าในเมือื งไทยมีเี รื่่อ� งที่�่จะด่่าเยอะ (หัวั เราะ) แต่่ว่่ามันั ซ้ำ�ำ และผมก็็ฟังั ๒ ทีี ๓ ทีี ครั้้ง� ที่�่ ๒ ผมก็็หลัับไป มันั น่่าเบื่่อ� และก็็ไม่เ่ ป็็นประโยชน์์ต่่อนัักศึึกษา ไม่เ่ ป็็น ประโยชน์์ต่่อภาพพจน์์นัักศึึกษา ผมก็็เลยมาบอกว่่า คุณุ เอาเรื่่อ� งซ้ำ�ำ ๆ ซาก ๆ คุณุ ทำำ�ไม ไม่เ่ อาของจริงิ ๆ มา ใครจะรัฐั ประหารเราเรียี กคนได้้ทัันทีี ซึ่่�งเราไม่เ่ ห็็นด้้วยว่่า การที่่�จะ เป็็นเผด็็จการซ้า้ ย เผด็็จการขวา เราไม่ย่ อมแน่่ อย่า่ งนี้้�ละก็็โอเค ประชาชนก็็อยู่่�ข้า้ งเรา 86 จติ วญิ ญาณธรรมศาสตร์
แต่่ว่่าประเดี๋๋�ยวก็็มิิถุนุ ายนคุณุ ก็็จะใช้้หอประชุุม ๓ วััน กรกฎาคมคุณุ จะใช้้หอประชุุม ๑๕ วััน อย่า่ งนี้้�ไม่ถ่ ูกู เอาเรื่่อ� งจริงิ ๆ จััง ๆ ดีีกว่่า เป็น็ สิ่่�งที่�่เราต้้องการ แต่่ผมอยากจะขอพููดแทนนัักศึึกษาสัักนิิดหนึ่่�งว่่า ลัักษณะประชาธิปิ ไตยนั้้�น มันั จำำ�เป็น็ ต้้องมีี Pressure group จำ�ำ เป็น็ จะต้อ้ งมีกี ำ�ำ ลังั กดดันั มิฉิ ะนั้้น� แล้ว้ มันั ก็ไ็ ม่ใ่ ช่่ ประชาธิปิ ไตย เพราะฉะนั้้�น เราจะไปว่่า นัักศึึกษาทำำ�ผิดิ เสมอก็็ไม่ถ่ ูกู ผมได้้ยินิ อยู่่�เสมอ ในเวลานี้้� เดี๋๋�ยวนี้้�เขาเอากฎหมู่่�มาข่ม่ กฎหมาย ซึ่่�งก็็เป็็นของจริงิ ว่่า ถ้้าหากมันั เป็็นจริงิ ๆ มัันเป็็นเช่่นนั้้�น กฎหมู่่�จะมาบัังคัับกฎหมายนั้้�นก็็ไม่่สมควร แต่่คนที่่�พููดเช่่นนั้้�นมัักจะ ลืืมไปอีีกอย่า่ งว่่า ทั้้�งเดี๋๋�ยวนี้้�และเมื่่อ� ก่่อนนี้้� เขาไม่ไ่ ด้้เอากฎหมู่่�มาบังั คัับกฎหมายก็็จริงิ แต่่เขาเอากฎคนเดีียวหรือื ๒ คนมาข่ม่ กฎหมายอยู่่�เสมอ ผมพููดมามากแล้้วและก็็รู้้�สึึกว่่า ถ้้าใครจะเอาที่�่ผมพููดไปบิิดเบืือนมัันก็็คงจะ ทำำ�ได้้สำำ�เร็จ็ (หััวเราะและปรบมืือ) แต่่อยากจะเรียี นว่่า ในนามของผู้้�บริหิ ารมหา- วิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ข์ องเรายังั เอาใจใส่่เรื่่อ� งการเมือื งยังั คง เอาใจใส่่ในเรื่่อ� งทุุกข์์สุขุ ของประชาชน ยัังเปิิดประตููกว้้างสำำ�หรับั ประชาชนอย่่างที่�่ผม เขีียนไว้้ ใครจะไปจากท่่าพระจัันทร์ไ์ ปถนนพระอาทิิตย์์ หรือื จากถนนพระอาทิิตย์์ไป ท่่าพระจัันทร์์ ก็็เดิินผ่่านได้้สบายเสรีี ใครจะ demonstrate ใครจะอะไรที่�่สนามหลวง ก็็มาใช้ส้ ้้วมที่่�ธรรมศาสตร์์ ถ้้าหากว่่าเป็็นชาวไร่ช่ าวนามาจากที่�่ไหนเขาก็็เข้า้ มา เราจะ ยอมเขาหรือื ไม่ย่ อม เขาก็็เข้า้ มา เมื่่อ� เขาเข้า้ มา เราจะไล่่เขาได้้อย่า่ งไร คราวสุดุ ท้้ายผมก็็เขียี นไปถึึงท่่านนายกฯ ถึึงปลััดทบวงว่่า ชาวนามาแล้้วนะครับั ๒,๐๐๐ คน จะให้ธ้ รรมศาสตร์ร์ ับั ไหม ถ้้าไม่ใ่ ห้้ธรรมศาสตร์ร์ ับั ก็็ให้้ไปอยู่่�ที่�่อื่่�น หาที่่�ให้้ ท่่านก็็บอกว่่าดีีแล้้ว (หััวเราะ) ดีีแล้้วหมายความว่่าอย่า่ งไร ก็็หมายความว่่า อย่า่ งไร เราไปเที่่�ยวในต่่างจัังหวััด ทำำ�งานในต่่างจัังหวััด ไป ๒๐–๓๐ คน เขาอุุตส่่าห์์หาฟููก หาอาหารมาเลี้้�ยงเราอยู่่�อย่า่ งสุขุ สบาย พวกชนบทมาเพื่่อ� ประท้้วงต่่อรัฐั บาลต่่อสัังคม อัันไม่่ยุุติิธรรมของเขานี่่� แล้้วเราให้้เขามาอยู่่�ที่่�ธรรมศาสตร์์ พวกเราทำำ�อะไรให้้เขา ไม่ไ่ ด้้ ฟูกู เราก็็หาให้เ้ ขาไม่ไ่ ด้้ เขาก็็บอกว่่าไม่ต่ ้้องหา เขาปัดั กวาดเอง ที่่�เตีียน ๆ นี่่�นอน ได้้ไม่อ่ ะไร ข้า้ วปลาเราช่ว่ ยนิิด ๆ หน่่อย ๆ นี่่�เป็็นของเราที่่�น่่าจะกระทำำ� เพราะฉะนั้้�น ที่่�ผมอยากจะเรียี นก็็คืือว่่า ธรรมศาสตร์เ์ ราต้้องเอาใจใส่่ต่่อ การเมือื ง ไม่ม่ ีปี ััญหา เพราะเหตุวุ ่่า ถ้้าไม่ม่ ีกี ารเมือื งแล้้ว ธรรมศาสตร์ม์ ันั จะไปไม่ร่ อด และหมายความว่่า วิิชาความรู้้�จะก้้าวหน้้าไปนั้้�น มันั เป็น็ ของหลอก ไม่ใ่ ช่เ่ ป็็นของจริงิ เราจำำ�เป็็นที่�่จะต้้องเอาใจใส่่กัับการเมืือง เราจำำ�เป็็นที่่�จะต้้องเอาใจใส่่กัับทุุกข์์สุุขของ ประชาชน ทุกุ ข์ส์ ุขุ และเอกราชของประเทศ ไม่ม่ ีปี ัญั หา เราจำำ�เป็น็ จะต้้องทำำ� ธรรมศาสตรก์ ับการเมอื ง 87
“ธรรมศาสตร์เราต้องเอาใจใสต่ ่อ การเมือง ไมม่ ีปัญหา เพราะเหตุว่า ถ้าไม่มีการเมืองแล้ว ธรรมศาสตร์ มันจะไปไม่รอด และหมายความวา่ วิชาความรู้จะกา้ วหน้าไปนั้น มัน เป็นของหลอก ไมใ่ ช่เป็นของจริง เราจ�ำเปน็ ท่ีจะต้องเอาใจใสก่ ับ การเมือง เราจ�ำเปน็ ที่จะต้องเอาใจ ใส่กับทกุ ขส์ ุขของประชาชน ทุกขส์ ขุ และเอกราชของประเทศ ไม่มปี ัญหา ”เราจ�ำเปน็ จะต้องท�ำ 88 จติ วญิ ญาณธรรมศาสตร์
แต่่ว่่าการเอาใจใส่่กัับการเมืืองนั้้�นมีีขอบเขตอยู่่� และขอบเขตนั้้�นคืืออะไร คติิของผมก็็คืืออย่่างที่่�ผมได้้เขีียนและได้้พููดอยู่่�ตลอดเวลา คืือ สัันติิประชาธรรม หมายความว่่า เราจำำ�เป็็นที่�่จะต้้องมีีประชาธิิปไตย เราจำำ�เป็็นจะต้้องมีีเสรีภี าพ สมภาพ ภราดรภาพ หลีีกเลี่่�ยงไม่ไ่ ด้้ แต่่นอกไปจากนั้้�นเราจำำ�เป็น็ จะต้้องมีสี มรรถภาพ สมรรถภาพก็็เกิิดจากวิิชาความรู้้�ซึ่่�งเราจะประสิิทธิปิ ระสาทให้้แก่่นัักศึึกษาของเรา และนอกจากนั้้�นเราจะต้้องทำำ�ตััวอย่่างให้้แก่่เด็็กรุ่่�นหลัังนี้้�ว่่า เราไม่่จำำ�เป็็นที่่�จะต้้อง ใช้้วิิธีฉี ้้อฉล วิิธีโี กงเขา เราก็็สามารถที่่�จะยืืนหยััด ทำำ�ให้้บ้้านเมืืองของเราดีีขึ้้�น ก็็คืือ หมายความว่่า เรามีีศีีลธรรม ข้้อสุุดท้้ายที่�่เราจำำ�เป็็นจะต้้องแนะนำำ�กัับนัักศึึกษา รุ่่�นใหม่ ่ ๆ ของเราก็็คืือว่่า วิิธีที ี่่�จะนำำ�ไปสู่่�เป้้าหมายหรือื ประชาธรรม กล่่าวคืือ จะต้้องมีี เสรีภี าพ จะต้้องมีีภราดรภาพ จะต้้องมีีสมรรถภาพ และจะต้้องมีีธรรมะนั้้�น วิิธีกี ารที่�่ ดีีที่่�สุุด คืือ สัันติิวิิธีี อย่่าใช้้วิิธีีรุุนแรง ต้้องพยายามที่�่จะใช้้สติิปััญญาของเราเป็็น ประโยชน์์ แทนที่่�จะใช้ค้ วามรุุนแรงซึ่่�งเป็น็ ธรรมชาติิของสััตว์์เดรัจั ฉานทั้้�งหลาย ทำำ�ให้้ เกิิดสิ่่�งที่�่เราต้้องการ หวัังว่่า ธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืืองจะคู่่�กัันไป และจะคู่่�กัันไปด้้วยสัันติิประชา- ธรรม ธรรมศาสตร์กับการเมือง 89
ธรรมศาสตร์์และการเมือื ง ศาสตราจารย์์ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ ชัยั เสรีี คััดจากหนัังสืือ กึ่�่งศตวรรษธรรมศาสตร์์ (กรุุงเทพฯ: มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์,์ ๒๕๒๗), น. ๖๕๑-๖๖๙. คุณหญงิ นงเยาว์ ชยั เสรี (๒๔ ตลุ าคม ๒๔๗๗ - ปั จจบุ นั ) อธกิ ารบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (พ.ศ. ๒๕๒๕-๒๕๓๑)
“สััมภาษณ์์พิิเศษคุุณหญิิงนงเยาว์์ ชััยเสรี,ี ” ใน ดิิฉัันชื่่�อ...นงเยาว์์ ชััยเสรีี (กรุุงเทพฯ: แปลน สารา, ม.ป.ป.), หน้้า ๓๖-๕๒. รู้�จ้ ัักธรรมศาสตร์์ ขณะที่�่เรียี นอยู่่�โรงเรียี นเตรียี มอุุดมศึึกษา ในปีี พ.ศ. ๒๔๙๔ เกิิดเหตุุการณ์์ กบฏแมนฮััตตััน ทำำ�ให้้มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ต์ ้้องมาขอใช้้พื้้�นที่�่โรงเรียี นเตรียี ม- อุุดมศึึกษา พญาไท เป็็นสถานที่�่ทำำ�การเรียี นการสอน นัับเป็็นครั้้ง� แรกที่�่ทำำ�ให้้ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ได้้เห็็นนัักศึึกษาธรรมศาสตร์์ และรับั รู้้�ว่่ามีมี หาวิิทยาลััยอีีกแห่่งหนึ่่�ง ของประเทศนี้้� ทั้้�งที่�่ขณะเรียี นชั้้�นมััธยมศึึกษาอยู่่�โรงเรียี นราชิินีี ซึ่่�งตั้้�งอยู่่�ปากคลอง- ตลาด ไม่ไ่ กลจากมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ม์ ากนััก แต่่คุณุ หญิงิ ไม่ร่ ู้้�จััก “ตอนนั้้�นธรรมศาสตร์ถ์ ูกู ยึึด พวกนัักศึึกษาก็็ต้้องตระเวนตามอาจารย์์ไปเรียี น ที่�่โน่่นที่่�นี่่�บ้้าง กลุ่่�มหนึ่่�งเขาก็็มาเรียี นที่�่โรงเรียี นเตรียี มอุดุ มศึึกษา พอโรงเรียี นเราเลิิก เราก็็เดิินออกมาเห็็นนัักศึึกษาพวกนี้้�เดิินเข้้ามาเรียี น เราก็็ถามกัันว่่าเขาเป็็นใคร มาเรียี นอะไร ทำำ�ให้้ได้้ยิินชื่่�อมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์เ์ ป็็นครั้้ง� แรก (แม้้ว่่าตอนนั้้�น ธรรมศาสตร์จ์ ะเปิิดมาปีีเดีียวกัับที่่�คุุณหญิิงนงเยาว์์เกิิด คืือเปิิดมา ๑๖ ปีีกว่่าแล้้ว) ที่�่จริงิ ตอนนั้้�นดิิฉัันเรียี นอยู่่�โรงเรียี นราชิินีี ปากคลองตลาดก็็ไม่่ไกลจากมหาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์ม์ าก แต่่เราก็็ไม่่รู้้�จัักมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เพราะตอนนั้้�นยัังเด็็ก ๆ เรียี นหนัังสืือเสร็จ็ ก็็กลัับบ้้าน ไม่่ได้้เตร็ด็ เตร่ไ่ ปไหน พอได้้ยิินชื่�่อ ‘ธรรมศาสตร์’์ ก็็สนใจถามประวััติิ ถามว่่าที่�่นี่่�เขาเรียี นอะไร เขาก็็เล่่าให้้ฟัังว่่า ที่�่นี่่�เป็็นมหาวิิทยาลััย เหมืือนจุุฬาฯ มีีชื่่�อเสีียง คืือ เข้้าง่่าย คืือไม่่ต้้องสอบเข้้า แต่่จบยาก เป็็นตลาดวิิชา ตอนที่�่รู้้�จััก เพราะธรรมศาสตร์โ์ ดนทหารยึึด นัักศึึกษาเลยต้้องมาเรียี นที่�่โรงเรียี น เตรียี มอุดุ มศึึกษา เลยเริ่่ม� สนใจมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ต์ ั้้�งแต่่บััดนั้้�น เพราะรู้้�สึึกว่่า ท้้าทายและน่่าจะมีอี ิิสระ” ธรรมศาสตร์และการเมอื ง 91
ในปีี พ.ศ. ๒๔๙๕ ที่่�คุุณหญิิงนงเยาว์์เข้้าเรียี นที่�่ธรรมศาสตร์์ เป็็นปีีที่่�มีีการ- เปลี่่�ยนชื่่�อมหาวิิทยาลััย จากมหาวิิทยาลััยวิิชาธรรมศาสตร์แ์ ละการเมืือง (ม.ธ.ก.) เป็็น มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ (มธ.) แต่่คุณุ หญิงิ นงเยาว์์บอกว่่า “พวกเราก็็ยังั รู้้�สึึกว่่า เราเป็็น ม.ธ.ก.” ธรรมศาสตร์์และการเมือื ง นัับแต่่เหตุุการณ์์ ๑๔ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ จนถึึง ๖ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ หลายครั้้ง� นัักศึึกษาธรรมศาสตร์ใ์ นนาม อมธ. หรือื องค์์การนัักศึึกษามหาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์ไ์ ด้้จััดให้้ “ม็็อบชาวนา” เข้้ามาปัักหลัักประท้้วงอยู่่�ภายในมหาวิิทยาลััย เป็น็ ประจำำ� โดยมีกี ารตั้้�งเวทีีปลุกุ ระดม กล่่าวโจมตีีรัฐั บาล คุุณหญิิงนงเยาว์์เล่่าว่่า ความเปลี่่�ยนแปลงที่�่เห็็นได้้ชััดระหว่่างก่่อนและหลััง ๑๔ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ ก็็คืือความสััมพัันธ์ร์ ะหว่่างนัักศึึกษาและอาจารย์์ โดยที่�่ ก่่อนเหตุุการณ์์นี้้� นัักศึึกษามีีความสนิิทสนมกัับอาจารย์์มาก ว่่ากล่่าวตัักเตืือนกัันได้้ นัักศึึกษามีีอะไรก็็มาปรึึกษาอาจารย์์ แต่่พอหลัังเหตุุการณ์์นั้้�นเป็็นต้้นไป อาจารย์์ เริ่่ม� กลััวนัักศึึกษา เพราะสมััยนั้้�นถ้้าพููดอะไรผิิดหููนัักศึึกษา ก็็จะถูกู นัักศึึกษาเล่่นงาน ด้้วยการปิิดโปสเตอร์โ์ จมตีีด่่าว่่าทัันทีี ในความเห็็นของคุุณหญิิงนงเยาว์์นั้้�น อาจารย์์ป๋๋วย อึ๊�๊งภากรณ์์ เองไม่่ได้้ สนัับสนุนุ “วิิธีกี าร” การเรียี กร้อ้ งทางการเมืืองของนัักศึึกษา หลายครั้้ง� ยัังพยายาม ห้้าม เพราะเป็็นห่่วงว่่าจะมีี “อัันตราย” เกิิดขึ้้�นกัับลููกศิิษย์์ อาจารย์์ป๋๋วยเองมีีความ พยายามที่่�จะเจรจากัับองค์์การนัักศึึกษามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์แ์ ละสภานัักศึึกษา โดยชี้้แ� จงให้้นัักศึึกษาทราบว่่า มหาวิิทยาลััยเปิดิ โอกาสให้้นัักศึึกษาแสดงความคิิดเห็น็ ได้้อย่่างเสรีี แต่่ไม่่ควรจะกล่่าวพาดพิิงโจมตีีใครด้้วยถ้้อยคำำ�รุุนแรงให้้เกิิดความ เสีียหาย แต่่นัักศึึกษาก็็ไม่่ค่่อยฟััง และยัังคงดำำ�เนิินการทางการเมืืองต่่อไป อีีกทั้้�งยััง ขยายการประท้้วงออกนอกมหาวิิทยาลััย โดยการนำำ�พวงหรีดี ไปวางหน้้าสำำ�นัักงาน ของสื่่�อมวลชน ทั้้�งวิิทยุุและสำำ�นัักพิิมพ์์ต่่าง ๆ เช่่น หนัังสืือพิิมพ์์ ดาวสยาม ซึ่่�งเป็็น ปฏิิปัักษ์์กัันมาโดยตลอด เมื่่�อเกิิดเรื่่อ� งขััดแย้้งกัับหนัังสืือพิิมพ์์ หนัังสืือพิิมพ์์ก็็หัันมา ลงข่่าวเล่่นงานอาจารย์์ป๋๋วยในฐานะอธิกิ ารบดีี และกล่่าวหาว่่า อาจารย์์ป๋๋วยให้้การ สนัับสนุนุ นัักศึึกษาด้้วยการไม่่ห้้ามปราม สาเหตุุที่�่เลืือกเล่่นงานอาจารย์์ป๋๋วย อาจ 92 จิตวิญญาณธรรมศาสตร์
เป็็นเพราะเห็็นว่่า การโจมตีีนัักศึึกษานั้้�นไม่่ได้้ประโยชน์์ เพราะไม่่มีีใครรู้้�จัักนัักศึึกษา แต่่ทุกุ คนรู้้�จัักอาจารย์ป์ ๋๋วย นอกจากนั้้�นสถานีีวิิทยุุยานเกราะก็็ออกรายการกล่่าวให้้ร้า้ ยอาจารย์์ป๋๋วยอยู่่� เป็็นประจำำ� สถานการณ์์เหล่่านี้้�ทำำ�ให้้ทีีมผู้้�บริหิ ารทั้้�งทีีม รวมถึึงคุุณหญิิงนงเยาว์์ ได้้รับั ผลกระทบด้้วยเป็น็ อย่า่ งมาก เพราะจะต้้องคอยใช้้ไหวพริบิ รับั มือื กัับสถานการณ์์ เฉพาะหน้้าวัันต่่อวััน งานด้้านนโยบายพััฒนามหาวิิทยาลััยทั้้�งเรื่่อ� งการปรับั ปรุุง กายภาพ ปรับั ปรุุงหลัักสููตร หรือื แม้้แต่่โครงการที่�่จะขยายไปรังั สิิตของอาจารย์์ป๋๋วย ก็็พลอยหยุดุ ชะงักั ไปด้้วย คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ให้ค้ วามเห็น็ ว่่า วิิธีกี ารเจรจากัับนัักศึึกษาของอาจารย์ป์ ๋ว๋ ยนั้้�น ไม่่เป็็นที่�่ยอมรับั ของอาจารย์์ส่่วนใหญ่่ เพราะเห็็นว่่า อาจารย์์ป๋๋วยเข้้าข้้างนัักศึึกษา ทั้้�งที่�่สถานการณ์์จริงิ ก็็คืือ ฝ่่ายบริหิ ารไม่่สามารถห้้ามปราม หรือื ยุุติิเหตุุการณ์์ใด ๆ อัันเนื่่�องมาจากนัักศึึกษาได้้เลยแม้้แต่่น้้อย เพราะนัักศึึกษาไม่่รับั ฟััง และเมื่่�อเกิิด เหตุุการณ์์แต่่ละครั้้ง� สิ่่�งที่่�อาจารย์์ป๋๋วยทำำ�ได้้มากที่่�สุุดก็็คืือการเรียี กมาเจรจา แต่่ ตััวแทนที่�่มาร่ว่ มเจรจาก็็ไม่่เคยรับั ปากในทัันทีี มัักจะอ้้างว่่าต้้องไปปรึึกษากัับคณะ- กรรมการหรือื สมาพันั ธ์น์ ัักศึึกษาเสีียก่่อน ที่่�จริงิ แล้้ว หลัังเหตุุการณ์์ ๑๔ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ ขณะที่�่อาจารย์์ป๋๋วยยััง ไม่่เข้้ามาบริหิ ารมหาวิิทยาลััย เหตุุการณ์์ภายในมหาวิิทยาลััยยัังไม่่สู้้�มีีปััญหาขััดแย้้ง มากนััก แต่่เมื่่อ� อาจารย์ป์ ๋ว๋ ยทำำ�หน้้าที่�่อธิกิ ารบดีีใน พ.ศ. ๒๕๑๘ เป็น็ ต้้นมา ทุกุ อย่า่ ง ในมหาวิิทยาลััยเริ่่ม� เป็น็ ที่่�เฝ้้าระวัังตรวจสอบจากเจ้้าหน้้าที่�่รัฐั ฝ่า่ ยความมั่่น� คง เพราะ เพ่่งเล็็งที่�่อาจารย์์ป๋๋วยตั้้�งแต่่ช่่วงที่�่ทำำ�โครงการหลายโครงการ เช่่น โครงการบััณฑิิต อาสาสมััครที่่�มุ่่�งศึึกษาพััฒนาชนบท และเป็็นประโยชน์์ต่่อคนจน ชนชั้้�นชาวนาและ กรรมาชีีพ มีีการส่่งฝ่่ายสัันติิบาลเข้้ามาแวะเวีียนแทรกซึึมในมหาวิิทยาลััยโดย ตลอด ยิ่่�งการชุมุ นุมุ ของนัักศึึกษามีบี ่่อยครั้้ง� มากขึ้้�นเท่่าใด บรรยากาศของความรู้้�สึึก ไม่ป่ ลอดภััยก็็มีเี พิ่่ม� มากขึ้้�นเท่่านั้้�น สร้า้ งความหนัักใจให้้กัับคณะผู้้�บริหิ ารมหาวิิทยาลััย อย่า่ งมาก สำำ�หรับั คุณุ หญิงิ นงเยาว์์เอง เห็น็ ว่่าบรรยากาศทางวิิชาการของมหาวิิทยาลััย ก็็เริ่่ม� อ่่อนตััวลง กำำ�ลัังคนส่่วนใหญ่่ของมหาวิิทยาลััยต้้องเฝ้้าระวัังการจััดการความ- ปลอดภััยภายในมหาวิิทยาลััยเป็น็ หลััก ธรรมศาสตรแ์ ละการเมือง 93
“แสดงว่า่ เขาไม่่เข้้าใจความเป็็นธรรมศาสตร์์เลย” ในยุุคที่่�อาจารย์์ป๋๋วย อึ๊�๊งภากรณ์์ ทำำ�หน้้าที่�่อธิกิ ารบดีี (พ.ศ. ๒๕๑๘-๒๕๑๙) นั้้�น คณะผู้้�บริหิ ารเกืือบไม่่ได้้ทำำ�งานบริหิ ารมหาวิิทยาลััยเลย เพราะต้้องใช้้เวลา ส่่วนใหญ่่ส่่งผู้้�แทนไปเจรจากัับทั้้�งฝ่่ายผู้้�นำำ�นัักศึึกษาว่่าให้้ผ่่อนคลายวิิธีกี ารรุุนแรง ลง และกัับฝ่่ายเจ้้าหน้้าที่่�รัฐั และตำำ�รวจสัันติิบาลให้้เข้้าใจว่่า นัักศึึกษาธรรมศาสตร์์ ไม่่ได้้ทำำ�การนอกเหนืือจากสิิทธิทิ ี่่�กฎหมายกำำ�หนดขึ้้�น และทำำ�ความเข้้าใจกัับคณะ ผู้้�บริหิ ารประเทศขณะนั้้�นว่่า ผู้้�บริหิ ารมหาวิิทยาลััยสามารถจััดการเรื่่อ� ง “ภายใน” มหาวิิทยาลััยได้้ ทว่่าการแก้้ต่่างแทนเหล่่านี้้� กลัับทำำ�ให้้เจ้้าหน้้าที่�่รัฐั เพ่่งเล็็งคณะ ผู้้�บริหิ ารมหาวิิทยาลััยในยุุคอาจารย์์ป๋๋วย ว่่ามีีแนวโน้้มเป็็นคอมมิิวนิิสต์์แบบเดีียวกัับ นัักศึึกษา ในช่่วงเวลานั้้�น นัักศึึกษาได้้ใช้้หอประชุุมใหญ่่ในการอภิิปรายโจมตีีรัฐั บาล ในกลุ่่�มนัักศึึกษาเอง (ไม่่นัับม็็อบชาวนา ม็็อบกรรมกร) ก็็ไม่่ได้้มีีแต่่นัักศึึกษา ธรรมศาสตร์เ์ พียี งสถาบันั เดีียว แต่่มีนี ัักศึึกษามาจากหลากหลายสถาบันั แม้ค้ ุณุ หญิงิ นงเยาว์์หรือื อาจารย์์ท่่านอื่่�นจะเข้้าไปปราม หรือื ชี้้�แจงว่่า มหาวิิทยาลััยเป็็นสถานที่่� ราชการ ไม่่ควรติิดป้้ายประกาศกล่่าวร้า้ ยหรือื โจมตีีใคร แต่่นัักศึึกษาก็็ไม่่รับั ฟัังโดย อ้้างว่่าเป็็น “สิิทธิ”ิ ยิ่่�งเมื่่อ� คุณุ หญิงิ นงเยาว์์พยายามไปแกะป้้ายต่่าง ๆ ออก นัักศึึกษา ก็็นำำ�ป้้ายใหม่ม่ าติิดทัับที่่�เดิิม เหตุกุ ารณ์์เป็น็ ไปในรููปแบบนี้้�แทบทุกุ วััน จนทั้้�งอาจารย์-์ ป๋๋วย คุณุ หญิิงนงเยาว์์ และผู้้�บริหิ ารประสบกัับภาวะเครียี ดมากขึ้้�นทุุกทีี ในห้้วงเวลา นั้้�นคณะผู้้�บริหิ ารมหาวิิทยาลััยมีีแต่่ความวิิตกและหนัักใจ เพราะเมื่่�อฟัังการปลุุก- ระดมจากฝ่่ายที่่�ไม่่หวัังดีีผ่่านหนัังสืือพิิมพ์์ ดาวสยาม และสถานีีวิิทยุุยานเกราะแล้้ว ก็็เป็็นห่่วงความปลอดภััยของนัักศึึกษา ไม่่ว่่าจะสถาบัันใดก็็ตามที่�่มาทำำ�กิิจกรรมอยู่่� และเป็็นห่ว่ งทรัพั ย์ส์ ิินของมหาวิิทยาลััยด้้วย คุุณหญิิงนงเยาว์์เล่่าถึึงความขััดแย้้งทางความคิิดของคนกลุ่่�มต่่าง ๆ ในช่่วง เวลาก่่อนเหตุุการณ์์ ๖ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ โดยระบุุว่่า ขณะนั้้�นตััวท่่านเองไม่่ได้้ มีีบทบาทเกี่่�ยวข้้องด้้านนี้้�มากนััก ภาระและความหนัักใจส่่วนใหญ่่ตกอยู่่�กัับอาจารย์์ ป๋๋วย อึ๊�๊งภากรณ์์ ในฐานะที่�่เป็น็ อธิกิ ารบดีี และอาจารย์เ์ สน่่ห์์ จามริกิ รองอธิกิ ารบดีีฝ่่าย วิิชาการมากกว่่า แต่่เหตุกุ ารณ์์เวลานั้้�นกลัับกลายเป็น็ ว่่า ยิ่่ง� อาจารย์แ์ ละผู้้�บริหิ ารห้า้ ม นัักศึึกษาก็็ยิ่่�งมีีการตอบโต้้แรงขึ้้�น ซึ่่�งยิ่่�งทำำ�ให้้คณะผู้้�บริหิ ารมหาวิิทยาลััยถูกู ต่่อต้้าน จากคณาจารย์์และเจ้้าหน้้าที่�่ด้้วยความไม่่เข้้าใจถึึงความยากลำำ�บากในการบริหิ าร ในภาวะเช่น่ นี้้� 94 จิตวญิ ญาณธรรมศาสตร์
แม้จ้ ะต่่อต้้านและไม่เ่ ห็็นด้้วยที่่�อาจารย์ป์ ๋ว๋ ยใช้ว้ ิิธีเี จรจากัับนัักศึึกษา แต่่อาจารย์์ ที่่�ไม่่พอใจอาจารย์์ป๋๋วยเหล่่านั้้�นก็็ไม่่กล้้าทำำ�อะไรด้้วยตััวเอง เพราะมีีความ “เกรง” นัักศึึกษาอยู่่�ด้้วยกัันทุกุ คน เพราะหากใครทำำ�ให้้นัักศึึกษาไม่่พอใจแล้้ว ก็็จะถูกู สืืบค้้น เรื่่อ� งส่่วนตััว และนำำ�กล่่าวให้ร้ ้า้ ยบนเวทีีและติิดโปสเตอร์ป์ ระจาน เมื่่�อเกิิดวิิกฤติิศรัทั ธาเช่่นนี้้� อาจารย์์ป๋๋วยก็็พยายามแก้้ปััญหาด้้วยการลงโทษ อมธ. ด้้วยการออกมติิให้้ยุุบ อมธ. ทั้้�งชุุด และดำำ�เนิินการเลืือกตั้้�ง อมธ. “ชุุดใหม่่” แต่่เมื่่�อตรวจนัับคะแนน ก็็ปรากฏว่่า คณะที่่�ได้้รับั การเลืือกตั้้�งเข้้ามา “ใหม่่” ก็็ยัังคง เป็็น อมธ. ชุุดเดิิมนั่่�นเอง ดัังนั้้�น ธรรมศาสตร์จ์ ึึงยัังคงเป็็นเวทีีและเป็็นศููนย์์กลาง การต่่อสู้้�เพื่่อ� ความเป็็นธรรมทางสัังคม และมีกี ารชุมุ นุมุ ใหญ่บ่ ่่อยครั้้ง� คุุณหญิิงนงเยาว์์เองเข้้าใจดีีว่่า ฝ่่ายนัักศึึกษามีีความคิิดว่่า มหาวิิทยาลััย ธรรมศาสตร์น์ ั้้�นเป็็นของประชาชน และเมื่่�อเป็็นของประชาชนแล้้ว ก็็ไม่่มีีเหตุุผลว่่า ชาวนาเข้้ามาอยู่่�ไม่่ได้้ เมื่่�อชาวนาที่�่เดิินขบวนประท้้วงรัฐั บาลเข้้ามาปราศรัยั อยู่่�ใน มหาวิิทยาลััย ฝ่่ายเจ้้าหน้้าที่�่รัฐั ก็็มองว่่า นี่่�เป็็นการ “ซ่่องสุุม” กัันของพวกที่�่มีีจิิตใจ โน้้มเอีียงไปในทางลััทธิคิ อมมิิวนิิสต์์ เวลานั้้�นอาจารย์์ป๋๋วยในฐานะอธิกิ ารบดีี ได้้แจ้้ง แก่่รัฐั บาลว่่า “กิิจกรรมของนัักศึึกษาธรรมศาสตร์เ์ ป็น็ สิิทธิติ ามรัฐั ธรรมนููญ” ในเวลา เดีียวกัันก็็โน้้มน้้าวนัักศึึกษาธรรมศาสตร์ว์ ่่า “ให้ช้ ุุมนุุมโดยสงบด้้วยสัันติิประชาธรรม” แต่่ภาพของอาจารย์์ป๋๋วยกลัับถููกมองจากฝ่่ายเจ้้าหน้้าที่�่รัฐั ว่่า “ส่่งเสริมิ ให้้นัักศึึกษา ธรรมศาสตร์เ์ ป็น็ คอมมิิวนิิสต์์” ในขณะที่่�ฝ่า่ ยนัักศึึกษาเองก็็มองอาจารย์ป์ ๋ว๋ ยว่่า “เป็น็ ตััวแทนฝ่า่ ยบริหิ าร พวกเดีียวกัับรัฐั บาล” สำำ�หรับั เจ้้าหน้้าที่่�รัฐั เห็็นว่่า ในฐานะอธิิการบดีี อาจารย์์ป๋๋วยย่่อมมีีอำำ�นาจ สั่่�งห้า้ มและลงโทษนัักศึึกษาได้้ แต่่กลัับไม่ด่ ำำ�เนิินการ ซึ่่�งคุณุ หญิงิ นงเยาว์์มองปัญั หานี้้� แล้้ว มีคี วามเห็็นว่่า กลุ่่�มคนที่่�คิิดเช่น่ นั้้�น “แสดงว่่าเขาไม่เ่ ข้้าใจความเป็น็ ธรรมศาสตร์์ เลย” กระทิิงแดงเผาโรงพิิมพ์์ธรรมศาสตร์์ อัันที่�่จริงิ แล้้วสัังคมไทยหลัังเหตุกุ ารณ์์ ๑๔ ตุลุ าคม พ.ศ. ๒๕๑๖ นั้้�นมีีความ- ตื่่�นตััวทางการเมือื งสูงู มาก นัักศึึกษาและประชาชนเริ่่ม� ตระหนัักถึึงสิิทธิขิ องตน มีกี าร จััดตั้้�งองค์์กรต่่าง ๆ ขึ้้�นมาเพื่่�อเรียี กร้อ้ งสิิทธิติ ่่าง ๆ มีีการอภิิปรายปััญหาบ้้านเมืือง ในที่�่สาธารณะมากขึ้้�น และมีกี ารรวมตััวของกลุ่่�มต่่าง ๆ เช่น่ กลุ่่�มชาวนา กลุ่่�มกรรมกร ธรรมศาสตรแ์ ละการเมือง 95
สหภาพเพื่่อ� สิิทธิเิ สรีภี าพประชาชน (สสส.) เป็็นต้้น แต่่ในช่ว่ งนั้้�นเป็็นช่ว่ งเวลาที่�่สัังคม อีีกส่่วนหนึ่่�ง โดยเฉพาะกลุ่่�มผู้้�ปกครองกำำ�ลัังหวาดกลััวภััยคุุกคามจากความคิิด แบบคอมมิิวนิิสต์์ เมื่่�อเห็็นนัักศึึกษารวมตััวกัันได้้เป็็นกลุ่่�มก้้อนและเริ่่ม� มีีพลัังมากขึ้้�น จึึงมีคี วามพยายามที่่�จะแบ่่งแยกและทำำ�ลายด้้วยการแยกสายของนัักเรียี นอาชีวี ะออก มา โดยเฉพาะกลุ่่�มที่�่นิิยมความรุุนแรง และตั้้�งชื่อ่� ว่่า กลุ่่�มกระทิิงแดง ในเดืือนตุลุ าคม พ.ศ. ๒๕๑๗ ด้้วยการสนัับสนุนุ ด้้านอาวุธุ จากเจ้้าหน้้าที่�่อาวุโุ สในกองทััพ ทำำ�ให้้กลุ่่�ม กระทิิงแดงเคลื่่�อนไหวด้้วยความรุุ นแรงเพื่่�อต่่อต้้านกัับการต่่อสู้้�ด้้วยสัันติิวิิธีีของ ขบวนการนัักศึึกษา เหตุุการณ์์การปะทะกัันระหว่่างกลุ่่�มกระทิิงแดงและนัักศึึกษาธรรมศาสตร์์ ก่่อนเหตุุการณ์์ ๖ ตุุลา ก็็คืือเหตุุการณ์์เผาโรงพิิมพ์์ธรรมศาสตร์ใ์ นวัันที่�่ ๘ สิิงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๘ ในวัันนั้้�นขณะที่�่มีกี ารประชุมุ สภามหาวิิทยาลััย อาจารย์ป์ ๋๋วยไม่ไ่ ด้้อยู่่�ในที่่�ประชุมุ เพราะเดิินทางไปราชการต่่างประเทศ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ได้้รับั แจ้้งว่่า “กลุ่่�มกระทิิงแดง” กำำ�ลัังจะยกกำำ�ลัังบุุกมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ในขณะที่�่บรรยากาศภายนอก ห้้องประชุุม นัักศึึกษา และประชาชนกลุ่่�มต่่าง ๆ ก็็เข้้ามาทำำ�กิิจกรรมทางการเมืืองใน พื้้�นที่�่ของธรรมศาสตร์ต์ ามปกติิ คุุณหญิิงนงเยาว์์ทราบโดยสััญชาตญาณในทัันทีีว่่า น่่าจะเกิิดเหตุรุ ุุนแรงในมหาวิิทยาลััยเป็น็ แน่่ จึึงนำำ�เรื่่อ� งนี้้�เข้า้ ที่�่ประชุมุ สภามหาวิิทยาลััย ซึ่่�งก็็เห็็นสมควรให้้สั่่�งปิิดมหาวิิทยาลััยเป็็นการชั่่�วคราวทัันทีี โดยประกาศให้้นัักศึึกษา และเจ้้าหน้้าที่่�ทุุกคนออกจากมหาวิิทยาลััย แต่่ไม่่ได้้แจ้้งเหตุุผลในประกาศว่่าเป็็น เพราะสาเหตุใุ ด จะด้้วยเพราะนัักศึึกษาก็็ได้้รับั การแจ้้งเตืือนในเรื่่อ� งเดีียวกัันมาก่่อน หรือื เพราะ เชื่�่อฟัังความหวัังดีีของผู้้�บริหิ ารมหาวิิทยาลััยไม่่ทราบได้้ แต่่ก็็ต้้องต้้องถืือเป็็นความ- โชคดีีที่่�ครั้้ง� นั้้�นนัักศึึกษายอมรับั ฟัังคำำ�เตืือน และอพยพออกจากมหาวิิทยาลััยแทบ ทั้้�งหมดในเวลาไม่่ถึึงหนึ่่�งชั่่�วโมง คุุณหญิิงนงเยาว์์เองก็็ให้้เจ้้าหน้้าที่่�คอยตรวจสอบ ข่า่ วสารตลอดเวลาว่่า กลุ่่�มกระทิิงแดงเคลื่่�อนขบวนมาถึึงจุดุ ใดแล้้ว และด้้วยความ- รับั ผิิดชอบต่่อหน้้าที่่� คุุณหญิิงนงเยาว์์จึึงเป็็นกลุ่่�มสุุดท้้ายที่่�ออกจากธรรมศาสตร์์ พร้อ้ มด้้วยเจ้้าหน้้าที่�่อีีก ๔-๕ คน วิินาทีีที่่�นั่่�งรถออกจากธรรมศาสตร์์ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ ภาวนาให้้ธรรมศาสตร์ร์ อดและปลอดภััย แต่่คำำ�ภาวนาของคุุณหญิิงก็็ไม่่เป็็นผลนััก คุุณหญิิงนงเยาว์์ให้้รถพาไปที่่� โรงพยาบาลศิิริริ าช ซึ่่�งอยู่่�ฝั่�่งตรงข้้ามแม่่น้ำำ�กัับมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์เ์ พื่่�อรอดูู 96 จิตวิญญาณธรรมศาสตร์
เหตุกุ ารณ์์ ขณะนั้้�นเป็็นเวลาประมาณ ๑๖ นาฬิิกา กลุ่่�มกระทิิงแดงบุุกเข้้าไปทำำ�ลาย ทรัพั ย์์สิิน และจุุดไฟเผาโรงพิิมพ์์มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ คุุณหญิิงนงเยาว์์ได้้แต่่ มองเข้้าไปในมหาวิิทยาลััยด้้วยความรู้้�สึึกที่่�เจ็็บปวด เพราะรู้้�สึึกเหมืือนเจ้้าของบ้้าน ที่�่ยืนื มองโจรผู้้�ร้า้ ยเข้า้ ไปขโมยและเผาทำำ�ลายบ้า้ นของตััวเอง โดยที่�่ไม่ส่ ามารถปกป้้อง ขัดั ขวางได้้ หลัังเหตุุการณ์์สงบ เจ้้าหน้้าที่่�ภายนอกเข้้ามาดัับไฟและสำำ�รวจความเสีียหาย เมื่่�อรัฐั มนตรีวี ่่าการทบวงมหาวิิทยาลััยในสมััยนั้้�น คืือ พลโท ชาญ อัังศุุโชติิ ไป ตรวจสอบสถานที่่�เกิิดเหตุุ ได้้สั่่�งการให้ร้ ัฐั บาลจ่่ายเงินิ ชดเชยความเสีียหายทั้้�งหมด เหตุุการณ์์กลุ่่�มกระทิิงแดงบุุกเผาธรรมศาสตร์ใ์ นวัันนั้้�น ไม่่ได้้ทำำ�ให้้นัักศึึกษา เปลี่่�ยนแปลงทิิศทางในการเคลื่่�อนไหวแต่่อย่่างใด ยัังคงดำำ�เนิินการชุุมนม ประท้้วง ติิดป้้ายโปสเตอร์โ์ จมตีีรัฐั บาลต่่อไป สิ่่�งเดีียวที่่�พอจะรู้้�สึึกในแง่ด่ ีีได้้ก็็คืือ ไม่ม่ ีนี ัักศึึกษา ต้้องเสีียชีวี ิิตไปกัับเหตุกุ ารณ์์นี้้�เลย จอมพล ประภาสกลับั เมือื งไทย หลัังจากเหตุุการณ์์เผาโรงพิิมพ์์ธรรมศาสตร์ใ์ นปีี พ.ศ. ๒๕๑๘ นัักศึึกษา ยัังคงเคลื่่�อนไหว ทางการเมืืองอย่่างต่่อเนื่่�อง จนเหตุุการณ์์เริ่่ม� คุุกรุ่่�นอีีกครั้้ง� ในวัันที่�่ ๑๕ สิิงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ จอมพล ประภาส จารุุเสถีียร ซึ่่�งลี้้�ภััยการเมืืองไป ประเทศจีีน ได้้กลัับเข้้ามาในประเทศไทย ท่่ามกลางการต่่อต้้านจากหลายฝ่่าย โดยเฉพาะศููนย์์กลางนิิสิิตนัักศึึกษาแห่่งประเทศไทย ซึ่่�งเข้้ามาเปิิดการชุุมนุุมใน ธรรมศาสตร์เ์ พื่่อ� ให้จ้ อมพล ประภาสกลัับออกนอกประเทศ คุุณหญิิงนงเยาว์์ได้้รับั รายงานข่่าวจากแหล่่งข่่าวว่่า ครั้้ง� นี้้�รัฐั บาลจะเอาจริงิ ในการปราบปรามนัักศึึกษา ตอนนั้้�นภายนอกมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์ม์ ีีเจ้้าหน้้าที่่� ติิดอาวุธุ ฝ่่ายรัฐั บาลล้้อมธรรมศาสตร์ไ์ ว้้เป็น็ จำำ�นวนมาก แม้้ใจหนึ่่�งจะคิิดว่่า เจ้้าหน้้าที่่� คงไม่่ทำำ�อะไรนัักศึึกษา แต่่เมื่่�อเห็็นปลายกระบอกปืืนเล็็งมาในธรรมศาสตร์์ ก็็ทำำ�ให้้ วางใจไม่่ได้้ มหาวิิทยาลััยต้้องเรียี กประชุุมคณะผู้้�บริหิ ารที่�่บ้้านของ ดร.ประกอบ หุุตะสิิงห์์ นายกสภามหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เพื่่�อร่ว่ มกัันหาทางออก ที่�่ประชุุม ขอให้อ้ าจารย์ป์ ๋๋วยบันั ทึึกเทป ถ้้อยแถลงเพื่่อ� เจรจาหว่่านล้้อมให้้นัักศึึกษายุตุ ิิการชุมุ นุมุ เมื่่�อนำำ�เทปที่�่อาจารย์์ป๋๋วยพููดเกลี้้�ยกล่่อมให้้นัักศึึกษาหยุุดการชุุมนุุมไปเปิิด ในมหาวิิทยาลััย นัับเป็น็ ความโชคดีีอีีกครั้้ง� หนึ่่�งที่่�นัักศึึกษายอมรับั ฟัังและยุตุ ิิการชุมุ นุมุ ธรรมศาสตรแ์ ละการเมอื ง 97
และเดิินทางออกจากธรรมศาสตร์แ์ ต่่โดยดีี จึึงทำำ�ให้้ไม่่มีีเหตุุรุุนแรงเกิิดขึ้้�นในวัันนั้้�น และเหตุุการณ์์ก็็คลี่่�คลายไปได้้ด้้วยดีี เพราะจอมพล ประภาสยอมเดิินทางออกนอก ประเทศ เณรถนอม หนังั สืือพิิมพ์์ ดาวสยาม และวิิทยุุยานเกราะ หลัังจากการกลัับออกนอกประเทศของจอมพล ประภาส เหตุกุ ารณ์์ก็็ดูเู หมือื น จะสงบลง แต่่ภายในธรรมศาสตร์ก์ ็็ยัังไม่่เคยว่่างเว้้นจากการปราศรัยั ชุุมนุุมของ นัักศึึกษาและบรรยากาศที่�่เต็็มไปด้้วยความหวาดระแวงและไว้้ใจใครไม่ไ่ ด้้ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์เล่่าว่่า ผู้้�บริหิ ารต้้องรับั ทั้้�งศึึกภายในและภายนอก วิิธีกี ารแก้้ปััญหานั้้�น ไม่่มีี ตำำ�ราคู่่�มือื ใด ๆ บอกไว้้ คุณุ หญิงิ นงเยาว์์ต้้องใช้้ไหวพริบิ เฉพาะหน้้า ที่่�กลั่่�นกรองมาจาก สติิปััญญา ประสบการณ์์ และที่่�สำำ�คััญคืือ ทุกุ การตััดสิินใจนั้้�นต้้องมองไปข้า้ งหน้้าและ คาดการณ์์ว่่า สิ่่�งใดจะเกิิดขึ้้�นจากการตััดสิินใจ คุุณหญิิงและทีีมผู้้�บริหิ าร รวมทั้้�งอาจารย์์ป๋๋วย แทบไม่่มีีคู่่�คิิด ยิ่่�งตอนนั้้�น อเมริกิ าซึ่่�งเป็็นผู้้�นำำ�โลกเสรีปี ระชาธิิปไตยเพิ่่�งแพ้้สงครามเวีียดนามซึ่่�งได้้รับั การ สนัับสนุนุ จากพรรคคอมมิิวนิิสต์์จีีน ทำำ�ให้้กระแสความหวาดกลััวคอมมิิวนิิสต์์แพร่่ กระจายไปทั่่�ว และผู้้�มีีอำำ�นาจรัฐั ยัังคงมองสถานการณ์์ในธรรมศาสตร์เ์ ป็็นเรื่่อ� งของ การให้ท้ ้้ายนัักศึึกษา และไม่ย่ อมใช้อ้ ำำ�นาจเข้า้ จััดการกัับนัักศึึกษาอย่า่ งเด็็ดขาด ต่่อมาในวัันที่�่ ๑๙ กัันยายน พ.ศ. ๒๕๑๙ จอมพล ถนอม กิิตติิขจร ซึ่่�งถููก ขัับไล่่ออกนอกประเทศ หลัังเหตุุการณ์์ ๑๔ ตุุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ และไปบรรพชา เป็็นสามเณรที่่�วััดไทยในสิิงคโปร์์ ได้้รับั อนุญุ าตให้้เข้้าอุุปสมบทที่่�วััดบวรนิิเวศวิิหาร ศูนู ย์ก์ ลางนิิสิิตนัักศึึกษาแห่ง่ ประเทศไทย (ศนท.) จึึงได้้จััดชุมุ นุมุ ใหญ่เ่ พื่่อ� ขับั ไล่่ “เณร ถนอม” ออกจากประเทศ มีีการปิิดประกาศในที่่�สาธารณะ เพื่่�อประณามจอมพล ถนอม และมีกี ารชุมุ นุมุ อย่า่ งต่่อเนื่่�อง การปิิดป้้ายและชุุมนุมุ ประท้้วงของ ศนท. ได้้รับั การต่่อต้้านอย่่างรุุนแรงจาก ฝ่า่ ยที่�่เป็น็ ปฏิิปัักษ์์กัับขบวนการนัักศึึกษา เหตุกุ ารณ์์รุุนแรงจนมีนี ัักศึึกษาธรรมศาสตร์์ และจุฬุ าฯ ถูกู รุุมทำำ�ร้า้ ย บางคนมีอี าการสาหััส ที่�่จัังหวััดนครปฐมมีพี นัักงานการไฟฟ้้า ส่่วนภูมู ิภิ าค ๒ คน ออกไปปิดิ ป้้ายประกาศประท้้วงจอมพล ถนอม ถูกู คนร้า้ ยซึ่่�งต่่อมา สืืบทราบว่่าเป็็นตำำ�รวจนครปฐมฆ่า่ และนำำ�ร่า่ งไปแขวนคอในที่่�สาธารณะ 98 จติ วิญญาณธรรมศาสตร์
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
