สุขภาพ

คูม่ ือ อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลมุ่ ดแู ลผูส้ งู อายุ (LTC)

คูม่ ือ อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลุม่ ดแู ลผสู้ งู อายุ (LTC)

คูม่ อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) กลุม่ ดูแลผสู้ งู อายุ (LTC) พิมพค์ ร้ังท่ี 1 สงิ หาคม พ.ศ. 2560 จ�ำนวน 15,000 เล่ม พมิ พท์ ี่ โรงพิมพ์ชุมนมุ สหกรณ์การเกษตรแหง่ ประเทศไทย จำ� กดั

อสค. เปน็ ผ้ทู �ำงานดูแลสุขภาพของครอบครัวตนเอง ดว้ ยความรัก เป็นผมู้ จี ติ วญิ ญาณอาสาสมคั ร มคี ณุ ธรรม จริยธรรม ในการให้มากกวา่ การรับเป็นพื้นฐาน ถอื เปน็ หน้าทีข่ องตนเองในการดแู ลสุขภาพ โดยไม่รับค่าตอบแทนใดๆ และไม่หวังสง่ิ ตอบแทน รวมถึงจะไม่เรียกร้องส่งิ ตอบแทนใดๆ นอกเหนอื ไปจากการไดช้ ว่ ยเหลือคนในครอบครวั และผู้อื่นให้พ้นทุกข์ มคี วามสขุ และมีสุขภาพดี ดว้ ยจติ เมตตาเปน็ ส�ำคญั

4 คู่มือ อาสาสมัครประจ�ำครอบครวั (อสค.) กลมุ่ ดแู ลผู้สงู อายุ (LTC)

ค�ำนำ� ประเทศไทยได้รับการยกย่องจากองค์การอนามัยโลกและประเทศ สมาชิกท่ัวไปว่า เป็นประเทศที่สร้างระบบการสร้างความรู้ในชุมชน เพ่ือให้คน มีความรู้เรื่องสุขภาพสามารถดูแลสุขภาพของประชาชนในระดับชุมชน ได้เป็นอย่างดี ด้วยการสร้างการมีส่วนร่วมของประชาชนในรูปแบบอาสาสมัคร สาธารณสุขประจำ� หมู่บ้าน (อสม.) ท่ดี ีท่ีสดุ แหง่ หนงึ่ ของโลก ส่วนในระดับครอบครัว ซึ่งเป็นแกนกลางของสังคมที่เป็นรากฐาน ส�ำคัญย่ิงต่อการด�ำรงชีวิตหากมีการสร้างเครือข่ายความรู้ด้านสุขภาพต่อยอด จากชุมชนเข้าสู่ครัวเรือน จะท�ำให้ประชาชนมีความรู้และทักษะในการ วิเคราะห์และจัดการปัจจัยเสี่ยง ภัยสุขภาพ สามารถดูแลสุขภาพคนใน ครอบครัวตนเองได้ ครอบครัวเป็นกลุ่มบุคคล ท่ีมีความผูกพันและใช้ชีวิตร่วมกัน มีปฏิสัมพันธ์เกี่ยวเน่ืองกัน ไม่ว่าจะเป็นพ่อแม่ญาติพ่ีน้อง ซึ่งแต่ละคน จะมีพฤติกรรมสุขภาพท่ีแตกต่างกัน มีปัญหาด้านสุขภาพท่ีอาจจะเหมือนกันหรือ ต่างกันแล้วแต่สุขภาวะของแต่ละบุคคล การท่ีจะท�ำให้ครอบครัวนั้นๆ มี สุขภาพดี มีชีวิตยืนยาว และสามารถอยู่ในสังคมได้อย่างปกติสุขนั้น จะต้องได้รับการดูแล แนะน�ำ ส่งเสริม ป้องกัน จัดการความเส่ียงและ ภัยสุขภาพ ไม่ให้เกิดปัญหาด้านสุขภาพขึ้น หากมีผู้ป่วยหรือผู้ที่มีภาวะพ่ึงพิงใน ครอบครัวต้องได้รับการดูแล ซ่ึงบุคคลที่ดีและเหมาะสมที่สุดก็คือ สมาชิกใน ครอบครัวน้ันๆ เอง กระทรวงสาธารณสขุ โดยกรมสนับสนนุ บริการสุขภาพ จึงได้ดำ� เนนิ งาน อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) ด้วยการนำ� ลูก หลาน ญาติ พนี่ ้องหรือ สมาชิกในครอบครัว รวมถึงเพ่ือนบ้านหรือบุคคลที่ครอบครัวไว้วางใจ ให้มา เป็นผู้ดูแลสุขภาพของครอบครัว น�ำมายกระดับ ปรับทัศนคติ และเพ่ิมเติม ความรู้ร่วมกบั การน�ำเทคโนโลยีสารสนเทศมาใช้มากขึ้น เพ่อื นำ� บุคลากรเหลา่ นนั้ คู่มอื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) 5 กลมุ่ ดแู ลผสู้ งู อายุ (LTC)

มาเป็นพลังและเป็นเครือข่ายเข้าสู่ครัวเรือน ให้มีคนรู้วิธีในการดูแลสุขภาพ คนในครอบครัวได้ โดยการเรียนรู้จากเจ้าหน้าที่สาธารณสุข จิตอาสา และ การเรียนรู้ด้วยตนเอง ในปีงบประมาณ 2560 กระทรวงสาธารณสุขมุ่งเน้น ให้มีการดูแลสุขภาพระดับครอบครัวหรือการส่งเสริมให้ครอบครัวมีศักยภาพ ในการดูแลสุขภาพตนเอง โดยให้ อสค. แสดงบทบาท สมาชิกในครอบครัว มีการประพฤติปฏิบัติตนในการดูแลสุขภาพตนเอง และเกิดผลจากการประพฤติ ปฏิบัติในการดูแลสุขภาพของคนในครอบครัว เช่น สมาชิกในครอบครัว ที่มีภาวะไตเร้ือรัง ลดระยะการป่วยจากระยะท่ี 4 เป็นระยะท่ี 3 หรืออยู่ใน ภาวะคงที่ระยะที่ 4 หรือครอบครัวท่ีมีสมาชิกป่วยด้วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง โดยเฉพาะโรคความดนั โลหติ สูงและเบาหวานสามารถคุมความดนั เบาหวานได้ ไม่มีภาวะแทรกซ้อน หรือครอบครัวท่ีมีผู้สูงอายุติดบ้านติดเตียง ช่วยเหลือ ตัวเองมากขึ้น หรือลดการติดเตียงมาเป็นติดบ้านมากขึ้น จึงได้จัดท�ำคู่มือ อสค. ขนึ้ เพอื่ ใชง้ านการดูแลสขุ ภาพครอบครัวเพอ่ื ดูแลผสู้ งู อายุระยะยาว กระทรวงสาธารณสุข โดยกรมสนับสนุนบริการสุขภาพ จึงได้จัดท�ำ คู่มือ อสค. ในการดูแลสุขภาพครอบครัว เพื่อดูแลผู้สูงอายุระยะยาว ให้สามารถช่วยเหลือตัวเองได้มากข้ึน ลดการติดเตียงมาเป็นติดบ้าน และ มีสังคมมากข้ึน หวังว่าเอกสารฉบับนี้จะเป็นประโยชน์กับอาสาสมัคร ประจ�ำครอบครัว (อสค.) ท่ีจะน�ำไปใช้เพ่ือการดูแลครอบครัวให้มีสุขภาพดี มชี วี ิตยนื ยาว มีคณุ ภาพชีวิตที่ดี สามารถอยใู่ นสังคมไดอ้ ย่างปกตสิ ขุ เปน็ พลัง ในการเสริมการเสริมสร้างศักยภาพการดูแลสุขภาพตนเองระดับครอบครัว ใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพมากขึ้นตอ่ ไป กรมสนบั สนุนบรกิ ารสุขภาพ กระทรวงสาธารณสขุ ตุลาคม 2559 6 คูม่ อื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครวั (อสค.) กล่มุ ดูแลผสู้ ูงอายุ (LTC)

สารบัญ หน้า สว่ นท่ี 1 อาสาสมัครประจำ� ครอบครัว (อสค.) 9 ส่วนที่ 2 การดูแลสขุ ภาพครอบครัว 13 n การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ 13 p สถานการณ์ผสู้ ูงอายใุ นประเทศไทย 13 p กลมุ่ ของผ้สู งู อาย ุ 14 p คุณภาพชวี ติ ทดี่ ีของผู้สงู อายุ 15 n การสง่ เสรมิ สขุ ภาพผูส้ งู อายุ 17 p อาหารและโภชนาการสำ� หรบั ผู้สงู อาย ุ 17 p การออกกำ� ลงั กาย 27 p การดูแลสุขภาพชอ่ งปากของผสู้ ูงอาย ุ 30 p อารมณ์ของผสู้ ูงอาย ุ 33 p การจดั สภาพแวดล้อมท่ีเหมาะสม 34 n การใช้ยาในผู้สูงอาย ุ 40 p หลักการใชย้ าเบือ้ งต้น 40 p ประเภทของยา 41 p ประเภทของยาภายในท่ใี ชก้ บั โรคเร้ือรังที่มกั พบบ่อย 42 ในผูส้ ูงอายุ p ข้อแนะนำ� ในการใชย้ าในวยั สูงอายุ 44 p ข้อควรระวงั ในการใช้ยาในผู้สูงอายุ 45 คู่มือ อาสาสมัครประจ�ำครอบครวั (อสค.) 7 กลุม่ ดูแลผูส้ ูงอายุ (LTC)

สารบัญ (ตอ่ ) หน้า สว่ นที่ 3 อสค. กบั การดูแลผู้สูงอาย ุ 46 n การดแู ลช่วยเหลอื ผ้สู งู อายุทช่ี ่วยเหลอื ตนเองไม่ได้/พึง่ พงิ 46 p การป้องกันภาวะแทรกซ้อน 46 p การดูแลชว่ ยเหลือการปฏิบตั กิ จิ วตั รประจำ� วัน 54 p การดแู ลผู้สูงอายใุ สส่ ายยางหรอื ท่อใหอ้ าหาร 60 p การดูแลผู้สูงอายุที่มเี ครื่องช่วยหายใจ 62 p การดูแลผสู้ ูงอายทุ ่ีใสส่ ายสวนปัสสาวะ 63 p โรคตาท่พี บบอ่ ยในผ้สู ูงอายแุ ละการชว่ ยเหลือดูแล 64 เบอ้ื งตน้ เอกสารอ้างอิง 66 ภาคผนวก 67 คณะผูจ้ ดั ทำ� 71 8 คูม่ อื อาสาสมัครประจำ� ครอบครัว (อสค.) กลุม่ ดูแลผูส้ งู อายุ (LTC)

ส่วนที่ 1 อาสาสมัครประจ�ำครอบครัว (อสค.) เร่ืองสุขภาพ ไม่มีใครดูแลตัวเราได้ดี เท่ากับเราดูแลตัวเราเอง ค่มู ือ อาสาสมัครประจ�ำครอบครวั (อสค.) 9 กลุ่มดแู ลผสู้ ูงอายุ (LTC)

การดูแลสุขภาพ ระดับครอบครัว “คนในแต่ละครอบครัว ดีที่สุด เหมาะสมที่สุด ที่จะท�ำหน้าที่ในการดูแลสุขภาพ คนในครอบครัวของตนเอง” 1100 คู่มคือูม่ ืออาอสาาสสามสัคมรคั ปรรปะรจะำ� จค�ำรคอรบอคบรควั รัว(อ(สอคส.ค) .) กลกมุ่ลดมุ่ ูแดลแู ผลู้สผงู้สองู าอยาุย(Lุ (TLCTC) )

มาเป็น อสค. ดูแลสุขภาพ คนในครอบครัวเรากันเถอะ อาสาสมัครประจ�ำครอบครัว หรือ อสค. คือ คนในครอบครัว ของแต่ละครอบครัว หรือเพ่ือนบ้านที่ได้รับการคัดเลือก และผ่านการเรียนรู้ และฝึกปฏิบัติ ตามที่กระทรวงสาธารณสุขก�ำหนด ให้มาท�ำหน้าที่ดูแลสุขภาพ ของสมาชิกในครอบครัวตนเอง คมู่คือ่มู ืออาอสาาสสามสคัมรคั ปรรปะรจะำ� จคำ� รคอรบอคบรคัวรัว(อ(สอคส.ค) .) 111 กลกุ่มลดมุ่ แูดลูแผลสู้ผูงส้ องู าอยาุย(Lุ (TLCTC) )

อสค. ต้องท�ำอะไร อสค. มีบทบาทหน้าท่ี 3 ประการหลัก คือ 1. เป็นแกนน�ำปฏิบัติตน ด้านสุขภาพที่มีพฤติกรรม เป็นแบบอย่างให้ครอบครัว และเป็นผู้ดูแลสุขภาพของ คนในครอบครัวตนเอง 3. 2. ประสานงานพัฒนา ถ่ายทอดความรู้ให้ สุขภาพครัวเรือน และ คนในครอบครัวตนเอง เป็นเครือข่ายใยแมงมุม และช่วยเหลือผู้ท่ีอยู่ใน กับ อสม. โดยไม่ซ้�ำซ้อน ภาวะพึ่งพิง บทบาทกัน 1122 คู่มคือูม่ ืออาอสาาสสามสคัมรคั ปรรปะรจะำ� จค�ำรคอรบอคบรควั รวั(อ(สอคส.ค) .) กลกุ่มลด่มุ ูแดลูแผลู้สผงู้สอูงาอยาุย(Lุ (TLCTC) )

ส่วนที่ 2 การดูแลสุขภาพครอบครัว การดูแลสุขภาพผูส้ ูงอายุ สถานการณผ์ ูส้ งู อายใุ นประเทศไทย พ.ศ. 2548 เริ่มเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ พ.ศ. 2553 มีผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไปเพ่ิมขึ้นจาก 10.3% เป็น 11.8% พ.ศ. 2559 พ.ศ. 2564 ประเทศไทยมีผู้สูงอายุ 10,783,380 คน (คิดเป็น 16.5%) พ.ศ. 2574 พ.ศ. 2579 คาดว่าจะมีผู้สูงอายุเพ่ิมข้ึนอีก 20% พ.ศ. 2583 ผู้สูงอายุจะเพ่ิมขึ้นเป็น 27% ประเทศไทยจะมีผู้สูงอายุสูงถึง 1 ใน 3 13 ของประชากรทั้งประเทศ ประเทศไทยจะมีผู้สูงอายุสูงท่ีสุดในอาเซียนถึง 33% (องค์การสหประชาชาติ (UN) ประเมินไว้) คูม่ อื อาสาสมัครประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลุ่มดแู ลผสู้ ูงอายุ (LTC)

กลมุ่ ของผสู้ งู อายุ กลุ่มผู้สูงอายุ จำ� แนกออกเปน็ 3 กล่มุ ได้แก่ กล่มุ ตดิ สงั คม มสี ุขภาพดี และสามารถ อยู่ตามล�ำพังได้ มีจำ� นวน 7,961,690 คน คดิ เป็นร้อยละ 79.5 กลุ่มติดบ้าน กลุ่มติดเตยี ง ต้องการผู้ช่วยเหลอื ตอ้ งการการดแู ลระยะยาว ดแู ลในชวี ิตประจ�ำวัน ดา้ นการแพทย์ รักษาพยาบาล มจี ำ� นวน 1,902,795 คน คิดเป็นร้อยละ 19 และสวสั ดิการสงั คม มจี ำ� นวน 150,220 คน คิดเป็นรอ้ ยละ 1.5 ข้อมลู ณ วนั ท่ี 10 พฤศจกิ ายน 2559 14 คูม่ ือ อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) กลุ่มดูแลผสู้ งู อายุ (LTC)

คุณภาพชวี ติ ทดี่ ีของผสู้ ูงอายุ การดแู ลผสู้ ูงอายุ จ�ำเปน็ ตอ้ งมใี น 4 มิติ ไดแ้ ก่ ดา้ นสขุ ภาพ เศรษฐกจิ สังคม และสภาพแวดลอ้ มและบรกิ ารสาธารณะ คณุ ภาพชีวิตทีด่ ี 4 มติ ิ อยู่อย่างมีความสุข สุขภาพดี สังคมดี มอี าชีพ สภาพแวดล้อมดี ดา้ นสขุ ภาพ ดา้ นเศรษฐกิจ ดา้ นสงั คม ดา้ นสงิ่ แวดลอ้ ม และบริการ สขุ ภาพทดี่ ี มีงานทำ� ผู้สูงอายุตอ้ งอยู่ สาธารณะ ทั้งกาย จติ เพอ่ื ตนเอง ในสงั คมอย่างมี และปญั ญา ให้เกดิ มีรายได้ ความมัน่ คง สรา้ งชมุ ชน ทำ� ให้ผูส้ งู อายุ ที่นา่ อยู่ เกิดสมดลุ ชวี ิต l สร้างหลัก l บ�ำเพ็ญประโยชน์ ประกนั รายได้ เพอื่ สังคม l ซ่อมบา้ น - ขยายโอกาส รวมกล่มุ กัน ให้ผู้สงู อายุ การท�ำงาน จดั กิจกรรม l สรา้ งบ้าน - สนบั สนุนใหม้ ี ไมอ่ ย่โู ดดเดยี่ ว ให้ผูส้ ูงอายุ การจา้ งงาน l ได้รบั การคุ้มครอง อย่างตอ่ เนอื่ ง สิทธทิ พ่ี งึ ได้ l สรา้ งกลไก และมีส่วนรว่ ม การออม กบั ชุมชน คมู่ ือ อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) 15 กลุ่มดแู ลผู้สูงอายุ (LTC)

ในปัจจุบันประเทศไทยมีจ�ำนวนผู้สูงอายุเพ่ิมมากข้ึน ขณะเดียวกัน จ�ำนวนผู้สูงอายุท่ีมีข้อจ�ำกัดในการปฏิบัติกิจวัตรประจ�ำวัน (ติดบ้าน) และ ผู้สูงอายุที่อยู่ในภาวะพึ่งพิง (ติดเตียง) ก็มีมากขึ้นตามไปด้วย จ�ำเป็นต้องมี ผู้ดูแลในครอบครัวที่มีความรู้ และแนวทางการดูแลที่ถูกต้อง กระทรวง สาธารณสุขได้ด�ำเนินการจัดการเรียนรู้ฝึกปฏิบัติ ให้ความรู้แก่สมาชิกในครอบครัว ท่ีคัดเลือกมาเป็นอาสาสมัครประจ�ำครอบครัว (อสค.) เพ่ือให้สามารถดูแล ผสู้ ูงอายุได้ถูกต้อง และเหมาะสม ส่วนผู้สูงอายุติดสังคม กระทรวงสาธารณสุข ได้ส่งเสริมให้มีส่วนร่วม ในการดูแลสุขภาพตนเองระดับครอบครัว เพื่อให้ผู้สูงอายุให้ดูแลตนเองได้ และสามารถน�ำความรู้ที่ได้รับไปช่วยเหลือและดูแลคนในครอบครัวและ เพ่ือนผู้สูงอายดุ ้วยกนั เองทตี่ ิดบ้าน ตดิ เตยี ง ให้ไดร้ ับการดแู ลอย่างต่อเนือ่ งและ กลบั มาพึ่งตนเองได้ 16 ค่มู อื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) กล่มุ ดูแลผู้สูงอายุ (LTC)

การสง่ เสริมสุขภาพผสู้ ูงอายุ 1. อาหารและโภชนาการสำ� หรบั ผูส้ ูงอายุ ในวัยผู้สูงอายุ จะมีการเปลี่ยนแปลงทางร่ายกาย จิตใจ และสังคม โดยเฉพาะทางร่างกาย แต่คง ไม่เทา่ กันทุกคน ทำ� ใหป้ ระสิทธิภาพการท�ำงาน ของอวัยวะต่างๆ เสื่อมถอย การเปลี่ยนแปลงของระบบต่างๆ ของร่างกาย ผู้สูงอายุจึงมีความต้องการพลังงานและสารอาหารเหมือนบุคคลวัยอื่นๆ เพียงแต่ต้องการในปริมาณที่ลดน้อยลง เพื่อให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพแข็งแรง อายยุ นื ควรกนิ ให้เป็น คอื ปฏิบตั ิตามโภชนบัญญัติ ขอ้ ปฏิบัติการกินอาหารเพ่ือสุขภาพท่ีดีของคนไทยหรือโภชนบัญญัติ 9 ประการ 1. กินอาหารครบ 5 หมู่ แต่ละหมู่ให้หลากหลายและหมั่นดูแล น�ำ้ หนักตวั 1.1 กินอาหารครบ 5 หมู่ แต่ละหมู่ให้หลากหลาย ประเทศไทย แบ่งอาหารเป็น 5 หมู่ ดังนี้ หมู่ท่ี 1 นม ไข่ เนอื้ สัตวต์ ่างๆ ถั่วเมล็ดแห้งและงา หมทู่ ่ี 2 ข้าว แป้ง เผือก มัน น้ำ� ตาล หมทู่ ่ี 3 ผักต่างๆ หมู่ที่ 4 ผลไมต้ ่างๆ หมูท่ ี่ 5 ไขมนั และน�ำ้ มนั จากพชื และสตั ว์ ในวนั หนง่ึ ๆ ผสู้ ูงอายุ ควรเลอื กกนิ อาหารให้ครบท้ัง 5 หมู่ ในปริมาณ ทพี่ อเหมาะ และแต่ละหมู่ ควรเลอื กกนิ ให้หลากหลาย เพ่ือใหไ้ ดส้ ารอาหารตา่ งๆ ครบตามความตอ้ งการของรา่ งกาย คู่มอื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครวั (อสค.) 17 กลุ่มดแู ลผสู้ งู อายุ (LTC)

1.2 หมั่นดแู ลน�้ำหนักตัว ผู้สูงอายุ หมั่นดูแลนำ้� หนักตัวให้อยู่ใน เกณฑ์ปกติ ควรชั่งนำ�้ หนกั ตวั อยา่ งน้อยเดือนละครัง้ การประเมนิ วา่ น้�ำหนกั ตวั อยใู่ นเกณฑป์ กติหรอื ไม่ ทำ� ได้หลายวธิ ี 1.2.1 การประเมินด้วยสายตา วิธีนี้ใช้ประเมินผู้สูงอายุที่มี นำ�้ หนกั ตวั นอ้ ย ผอมมากๆ หรอื ผ้สู งู อายุทอ่ี ว้ นมาก สามารถดดู ว้ ยตา เรมิ่ จาก ใช้หลักง่ายๆ โดยยืนตัวตรง มองปลายเท้าของตัวเอง โดยไม่งอตัวหรือก้ม ถ้ามองไม่เห็นปลายนิ้วเท้า แสดงว่าอ้วน หรือดูเงาตนเองในกระจกว่ามีไขมัน ตามส่วนต่างๆ ของร่างกายมากกว่าที่ควรจะเป็นหรือไม่ลักษณะของความอ้วน มี 3 ลกั ษณะ - อว้ นแบบผลแอปเปิล้ มีไขมนั สะสมบรเิ วณส่วนบน ของรา่ งกาย บรเิ วณท้อง กลางลำ� ตวั - อ้วนแบบลูกแพร์ มีไขมันสะสมบริเวณส่วนล่าง ของรา่ งกาย ขาหนีบ สะโพก และตาม แขน ขา - อว้ นแบบผลส้ม อว้ น กลมท้งั ตัว แอปเป้ิล ลูกแพร์ ผลสม้ 1.2.2 การใช้สัดส่วนของรอบเอวหารด้วยรอบสะโพก โดยการวัดเส้นรอบเอวและเส้นรอบสะโพก แล้วน�ำไปค�ำนวณหาอัตราส่วน ของเสน้ รอบเอวตอ่ เส้นรอบสะโพก (Waist Hip Ratio : WHR) ซ่งึ มสี ตู ร = รอบเอว/รอบสะโพก ผูช้ าย ค่า WHR ไมค่ วรเกนิ 1.0 ถา้ ค่า WHR เกนิ ที่ กำ� หนดแสดงว่าอว้ น ผหู้ ญงิ คา่ WHR ไม่ควรเกนิ 0.8 18 คู่มอื อาสาสมัครประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลุ่มดแู ลผสู้ งู อายุ (LTC)

1.2.3 การหาค่าดัชนีมวลกาย โดยการชั่งน้�ำหนักตัว เป็นกิโลกรัม วัดส่วนสูง เป็นเมตร แล้วน�ำไปค�ำนวณโดยใช้สูตร ดชั นีมวลกาย = น�ำ้ หนกั (กิโลกรัม)/ส่วนสูง (เมตร)² ดชั นมี วลกาย นอ้ ยกวา่ 18.5 (กิโลกรมั )/(เมตร)² = ผอมหรือน้�ำหนัก ต่�ำกว่าเกณฑ์ 18.5 - 24.9 (กิโลกรัม)/(เมตร)² = น้�ำหนกั ตวั ปกติ 25.0 – 29.9 (กโิ ลกรมั )/(เมตร)² = น�ำ้ หนักเกิน ต้ังแต่ 30 (กโิ ลกรัม)/(เมตร)² = โรคอว้ น หากน�ำ้ หนักตัวน้อย ผู้สงู อายคุ วร - กินอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการมากขึ้น เช่น เนื้อสัตว์ โดยเฉพาะเนอื้ ปลา นม ไข่ ถัว่ เมล็ดแห้ง ผัก ผลไม้ - ออกกำ� ลังกายเพือ่ กระตุน้ ให้เกิดความอยากอาหาร - พักผ่อนใหเ้ พยี งพอ - ทำ� จติ ใจใหเ้ บกิ บาน ไมเ่ ครียด หากนำ�้ หนกั ตวั มาก ผู้สงู อายคุ วร - กนิ อาหารใหห้ ลากหลายครบ 5 หมู่ ท้ัง 3 ม้อื แต่ลดปริมาณ - ลดอาหารประเภทไขมัน แป้ง น�ำ้ ตาล อาหารรสหวานและ เครื่องด่มื ทีป่ รุงแต่งรสหวาน - กนิ ผัก ผลไม้ รสไมห่ วานจดั ใหม้ ากขน้ึ - ไมก่ นิ จุบจบิ - ออกก�ำลงั กาย และใหร้ า่ งกายมกี ารเคล่อื นไหวใชพ้ ลังงาน - มีความตัง้ ใจ มุง่ มั่นท่จี ะลดน้ำ� หนกั คู่มอื อาสาสมัครประจ�ำครอบครวั (อสค.) 19 กลมุ่ ดูแลผสู้ ูงอายุ (LTC)

2. กนิ ขา้ วเป็นอาหารหลัก สลบั กับอาหารประเภทแป้งเป็นบางมือ้ ข้าวเป็นอาหารหลักของคนไทย เป็นแหล่งอาหารส�ำคัญที่ให้พลังงาน สารอาหาร ที่มีมาก ในข้าวได้แก่ คารโ์ บไฮเดรต และโปรตีน ผลติ ภัณฑ์จากขา้ ว และธัญพืชอ่ืนๆ ได้แก่ ก๋วยเตี๋ยว ขนมจีน เส้นหม่ี บะหม่ีวุ้นเส้น ตลอดจน แปง้ ตา่ งๆ ให้พลงั งานเชน่ เดยี วกันผ้สู ูงอายุ ควรกนิ ขา้ วกลอ้ ง หรอื ข้าวซ้อมมอื เพราะมีสารอาหารโปรตีน ไขมัน ใยอาหาร แร่ธาตุ และวิตามินในปริมาณ ท่สี ูงกวา่ ข้าวทขี่ ดั สีจนขาว หากรา่ งกาย ได้รับอาหารประเภทข้าวและแป้งเกิน ความต้องการ จะถูกเปลี่ยนเป็นไขมัน เก็บไว้ตามส่วนต่างๆ ของร่างกายเมื่อ สะสมมากขนึ้ ทำ� ใหเ้ กดิ โรคอว้ นได้ 3. กนิ พชื ผักใหม้ ากและกินผลไมเ้ ป็นประจำ� ปี ผัก และผลไม้ เป็นแหล่งส�ำคัญของวิตามิน เช่น เบต้าแคโรทีน วิตามินซี และแร่ธาตุ รวมทั้งสารอ่ืนๆ ท่ีจ�ำเป็นต่อร่างกาย เช่น ใยอาหาร ซ่ึงช่วยในการขับถ่าย และน�ำโคเลสเตอรอล สารพิษท่ีก่อมะเร็ง บางชนิด ออกจากร่างกายผู้สูงอายุ ควรกินพืชผักให้หลากหลาย ท้ังผักสีเขียว สีเหลือง สลบั กนั ไป แตค่ วรต้มผกั ใหส้ กุ หรอื นงึ่ จนสกุ ไม่ควรบริโภคผักดิบเพราะย่อยยาก และอาจเกิดปญั หาท้องอืด ทอ้ งเฟ้อได้ ผลไม้ ควรกนิ เป็นประจ�ำแตค่ วรจ�ำกดั ปริมาณการกนิ ผลไม้ทม่ี ีรสหวานจดั เช่น ลำ� ไย ทเุ รยี น ขนนุ เปน็ ต้นผูส้ งู อายุ ควรกนิ ผกั และผลไม้ตามฤดูกาล 20 คู่มือ อาสาสมคั รประจ�ำครอบครวั (อสค.) กลมุ่ ดแู ลผสู้ ูงอายุ (LTC)

4. กนิ ปลา เน้อื สตั วไ์ มต่ ิดมัน ไข่ ถั่วเมลด็ แห้ง เปน็ ประจำ� อาหารกลุ่มนี้ให้สารอาหารโปรตีน ช่วยในการเสริมสร้างร่างกายให้เจริญเติบโต และซ่อมแซมเนื้อเยื่อซ่ึงเสื่อมสลายให้อยู่ใน สภาพปกติปลา เป็นแหล่งอาหารโปรตีนที่ดี ย่อยง่าย ไขมันต�่ำ เหมาะกับผู้สูงอายุ แต่ต้อง ระวังก้างปลา ขณะรับประทานถ้ากินปลาเล็กปลาน้อย ปลากระป๋อง จะได้ แคลเซียม ท�ำให้กระดูและฟันแข็งแรงถ้ากินปลาทะเล ซึ่งมีสารไอโอดีนจะ ปอ้ งกนั การขาดสารไอโอดีนไดเ้ นื้อสัตวไ์ ม่ตดิ มัน ถา้ กินจะลดการสะสมของไขมนั ในร่างกายการประกอบและปรุงเนื้อสัตว์ควรสับให้ละเอียด และต้มให้เปื่อย เพ่ือให้ผสู้ ูงอายสุ ะดวกตอ่ การเคี้ยว และการย่อยอาหารไข่ ใหส้ ารอาหารโปรตีน และแร่ธาตุเหล็กในปริมาณสูง ผู้สูงอายุ ที่มีภาวะโภชนาการปกติ กินไข่ สัปดาห์ละ 2-3 ฟอง และควรปรับปรุงไข่ให้สุกด้วยความร้อน ถ่ัวเมล็ดแห้ง เป็นแหล่งอาหารโปรตีนท่ีดี หาง่ายราคาถูก ถ่ัวเมล็ดแห้งน�ำมาประกอบ อาหารไดท้ งั้ อาหาร คาว-หวาน หรอื จะบรโิ ภค ในรูปของผลิตภณั ฑต์ ่างๆ เชน่ เตา้ หู้ น้�ำเต้าหู้ อาหารทท่ี �ำจากถั่ว เช่น ถ่วั กวน ขนมไสถ้ ั่วตา่ งๆ ควรกนิ สลับ กับเน้ือสัตว์ เป็นประจ�ำ งาด�ำ อุดมด้วยโปรตีน ไขมัน วิตามินอี แคลเซียม ผู้สงู อายุ ควรกินงาดำ� เปน็ ประจ�ำ 5. ดืม่ นมให้เหมาะสมตามวยั นม เป็นแหล่งของสารอาหารแคลเซียม และฟอสฟอรัส ช่วยให้ กระดูกและฟัน แข็งแรง และยังเป็นแหล่งโปรตีน วิตามินบีสอง ผู้สูงอายุ ควรด่ืมนมพร่องมันเนย วันละ 1 แก้ว ควบคู่กับการออกก�ำลังกาย จะท�ำให้ กระดูกแข็งแรง ชะลอความเสื่อมสลายของ กระดูกผู้สูงอายุ บางคนไม่สามารถด่ืมนมสดได้ เกิดปัญหาท้องเดินหรือท้องอืด แต่สามารถ ปรับเปลี่ยนวิธีการด่ืมนมโดยการดื่มนมคร้ังละ นอ้ ยๆ แล้วคอ่ ยๆ เพ่มิ ขน้ึ หรอื ด่ืมนมหลงั อาหาร คู่มอื อาสาสมัครประจำ� ครอบครัว (อสค.) 21 กลมุ่ ดูแลผูส้ งู อายุ (LTC)

หรือเปล่ียนเป็นโยเกิร์ตชนิดครีม น้�ำเต้าหู้ ให้สารอาหารโปรตีน วิตามิน แร่ ธาตุต่างๆ ที่มีประโยชน์ต่อรา่ งกาย แตม่ แี คลเซยี มน้อยกว่านมวัว ผู้สงู อายุ ด่ืม ได้เปน็ ประจำ� เช่นกนั 6. กนิ อาหารทมี่ ีไขมันแตพ่ อควร ไขมนั ให้พลงั งาน ความอบอ่นุ แก่ร่างกาย และเป็นตัวนำ� วิตามินทลี่ ะลาย ในไขมัน เช่น เอ ดี อี เคไขมันในอาหาร มีทั้งประเภทไขมันอิ่มตัว และไขมัน ไม่อิ่มตัว ไขมันอิ่มตัวได้จาก เนื้อสัตว์ หนังสัตว์ น้ำ� มนั จากพืช เครื่องในสตั ว์ อาหารทม่ี ีโคเลสเตอรอลสงู เช่น ไขแ่ ดง ตบั ปลาหมกึ หอยนางรม ถา้ กนิ มาก จะท�ำให้ระดับโคเลสเตอรอลในเลอื ดสูง เสี่ยงตอ่ การเปน็ โรคหวั ใจ ผูส้ งู อายุ - ควรกินอาหารประเภททอด ผัด และแกงกะทแิ ตพ่ อควร - เลือกกินอาหารประเภทต้ม น่ึง ย่าง (ท่ีไม่ไหม้เกรียม) อบ ยำ� แกงไม่ใสก่ ะทิ เปน็ ประจำ� 7. หลีกเลยี่ งการกนิ อาหารรสหวานจดั และเคม็ จดั - การกนิ อาหารรสหวานมาก เสยี่ งตอ่ การเกิดโรคอ้วน โรคหัวใจ และหลอดเลือดได้ - การกนิ อาหารรสเคม็ จดั เสย่ี งต่อการเกิดโรคความดันโลหิตสงู ผู้สูงอายุ ควรหลีกเล่ียงขนม หวาน เคร่ืองด่มื ประเภทนำ้� หวาน อาหาร หมกั ดอง อาทเิ ชน่ ผกั ดอง ผลไม้ดอง ไข่ เคม็ ปลาร้า ปลาเคม็ เนือ้ เค็ม เตา้ เจยี้ ว เป็นต้น ขนมขบเคี้ยว ขนมอบกรอบ ขนมอบฟู แบบฝรงั่ 22 คมู่ อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) กลมุ่ ดูแลผู้สูงอายุ (LTC)

8. กินอาหารทส่ี ะอาด ปราศจากการปนเป้อื น สารปนเปื้อนในอาหาร หมายถึง สารที่ปนเปื้อนมากับอาหารซึ่ง เกดิ จาก - กระบวนการผลิต ปรุง ประกอบ - การจ�ำหน่ายอาหารท่ีไม่ถูกสุขลักษณะ เช่น ตามแผงลอยบน บาทวถิ ี - การใช้สารปรุงแตง่ อาหารทีไ่ ม่ไดม้ าตรฐานและการใช้ เชน่ สาร บอแรกซ์ ฟอร์มาลิน สารฟอกขาว - การใช้สีสงั เคราะหใ์ นปริมาณมาก หรือใช้สีย้อมผ้า - ยาฆ่าแมลง - สารกันรา - สารพิษจากพืชและสัตว์ตามธรรมชาติ ผสู้ ูงอายุ ควรจะต้องรู้จักวธิ กี ารเลือกซอ้ื ปรงุ ประกอบอาหารให้ สะอาดและปลอดภัย 9. งดหรอื ลดเคร่อื งดืม่ ทมี่ ีแอลกอฮอล์ การด่ืมสุราหรือเครื่องดื่มที่มี แอลกอฮอล์เป็นประจ�ำ จะมีโทษและเป็น อันตรายต่อสุขภาพ มีความเส่ียงต่อการเกิด โรคความดันโลหิตสงู โรคตบั แขง็ โรคมะเร็ง หลอดอาหาร เป็นต้น ผู้สูงอายุ ท่ีดื่มเป็น ประจ�ำ ต้องลดปริมาณการด่ืมให้น้อยหาก งดด่มื ได้ ก็จะเปน็ ผลดีตอ่ สุขภาพ เมื่อผู้สูงอายุ ได้ปฏิบัติตามโภชนบัญญัติ 9 ประการแล้วต้องรู้จัก เลอื กกินอาหารใหไ้ ด้ สัดสว่ น ในปริมาณทีเ่ หมาะสม ตามธงโภชนาการ คูม่ อื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) 23 กลุ่มดแู ลผู้สูงอายุ (LTC)

องธงโภชนาการ ~ 23 ~ สัดส่วนอาหารของธงโภชนาการ ที่แนะนําใ2น4แตล ะคกลวมู่ ่มุือนั ดอแู สาลสผาําู้สสหงู มอคัรารยบั ปุ (LรผTะจC�ำสู )คงูรออบาครยัวุ(อสค.)

ปริมาณอาหารทแ่ี นะนำ� ในแตล่ ะวันสำ� หรับผูส้ ูงอายุ กลุม่ อาหาร หนว่ ย พลงั งาน (กโิ ลแคลอร)ี 1,600 กลุ่มข้าว-แปง้ ทัพพี 8 ผกั ทัพพี 6 ผลไม้ ส่วน 4 เน้อื สตั ว์ ชอ้ นกนิ ข้าว 6 นม แก้ว 1 น�้ำมนั น้�ำตาล และเกลอื ช้อนชา กินแต่น้อยเท่าท่จี �ำเปน็ ตามตารางข้างต้น หน่วยตวงวัดที่ใช้เป็นหน่วยที่ใช้ในครัวเรือน เช่น ทัพพี ชอ้ นกินข้าว และแก้วยกเวน้ ผลไม้ แนะน�ำเป็นส่วน คมู่ ือ อาสาสมัครประจ�ำครอบครวั (อสค.) 25 กลุ่มดแู ลผูส้ งู อายุ (LTC)

กนิ อาหารใหห้ ลากหลายในแต่ละกลุ่มอาหาร ผู้สูงอายุ กินอาหารสลับสับเปลี่ยนชนิดของอาหารในกลุ่มเดียวกันได้ แต่ไม่สามารถกินสับเปลี่ยนทดแทนอาหารต่างกลุ่มได้ เนื่องจากพลังงานและ ปริมาณสารอาหารไม่เทา่ กัน ข้าว - แป้ง ขา้ วสกุ 1 ทพั พี (60 กรมั ) = ข้าวเหนียว ½ ทพั พี (35 กรัม) = ก๋วยเต๋ยี ว 1 ทัพพี (60 กรมั ) = ขนมจนี 1 จับ (60 กรัม) = ขนมปัง 1 แผน่ (30 กรัม) ผัก (1 ทัพพี = 40 กรมั ) ฟักทอง 1 ทัพพี = ผกั คะน้าสุก 1 ทัพพี = ผักบุง้ จีนสกุ 1 ทัพพี = แตงกวาดบิ 2 ผลกลาง ผลไม้ 1 ส่วน = เงาะ 4 ผล = ฝรัง่ ½ ผลกลาง = กลว้ ยน้�ำหวา้ 1 ผล = สม้ เขยี วหวาน 1 ผลใหญ่ = มะมว่ งดิบ ½ ผล= สับปะรด หรือมะระกอสุก หรือแตงโม 6-8 ชิ้นพอค�ำ = ลองกองหรือ ลำ� ไยหรืออง่นุ 6-8 ผล เนือ้ สตั ว์ ปลาทู 1 ชอ้ นกินข้าว (1/2 ตวั ขนาดกลาง) = เนื้อหมู 1 ช้อน กินข้าว = ไข่ไก่ ½ ฟอง = เต้าหู้ขาวแข็ง ¼ ชิ้น = ถว่ั เมลด็ แห้งสกุ 2 ช้อนกนิ ข้าว นม นมสด 1 แกว้ = โยเกริ ต์ 1 ถ้วย = นมพร่องมนั เนย 1 แก้ว หมายเหตุ ถ้าไม่ดื่มนม ให้กินปลากระป๋อง 2 ชิ้น หรือปลาเล็ก ปลานอ้ ย 2 ช้อนกนิ ขา้ ว หรือเต้าหู้แขง็ 1 แผ่น โรคท่ีพบบ่อยในผู้สูงอายุ มักเป็นโรคเร้ือรังและมีความเก่ียวข้องกับ พฤติกรรมการบริโภคอาหารและการด�ำเนินชีวิต ดังนั้นผู้สูงอายุ ควรรู้จัก เลือกรบั ประทานอาหารและอาหารท่ีควรงด โรคที่พบบ่อยในผู้สูงอายุ ได้แก่ โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง ภาวะไขมันในเลอื ดสงู โรคหัวใจขาดเลือด โรคเก๊าฑ์ 26 ค่มู อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) กลุม่ ดแู ลผสู้ ูงอายุ (LTC)

2. การออกกำ� ลังกาย การออกก�ำลังกายจะท�ำให้ผู้สูงอายุมีความแข็งแรงทางกายดีขึ้น ชว่ ยใหก้ ล้ามเนอื้ แขง็ แรง การทรงตวั ดี ปอด หวั ใจ หลอดเลือด ทำ� งานได้ดีขึน้ ชะลอความเสอ่ื มของอวยั วะตา่ งๆ ลดปจั จยั เสี่ยงตอ่ การเกิดโรคต่างๆ ชว่ ยให้ ระบบขับถ่ายดีขึ้น ช่วยรักษาโรคบางชนิด เช่น โรคเบาหวาน โรคไขมัน ในเลอื ดสงู และยังช่วยใหพ้ ลงั งานทางเพศดีขนึ้ อกี ดว้ ย รูปแบบการออกกำ� ลังกายเพอ่ื สุขภาพของผสู้ งู อายุ 1. การเดินเพื่อสุขภาพ เดินเร็วกว่าปกติ กระตุ้นการเต้นของหัวใจ ก้าวเท้า สม�่ำเสมอ แกว่งแขนสบายๆ การลงเท้าให้ส้นสัมผัสพ้ืนก่อน แลว้ ฝ่าเทา้ จะตามมา 2. กายบริหาร เป็นวิธีการท่ีดีอย่างยิ่ง เพราะกายบริหารมีหลายท่า เพื่อก่อให้เกิดการออกก�ำลังกายทุกสัดส่วนของร่างกาย เป็นการฝึกให้เกิด ความอดทน แขง็ แรง การทรงตัว การยดื หยนุ่ ของขอ้ ต่อได้ดี 3. ว่ายน้�ำ เดินในน�้ำ เป็นการออกก�ำลังกายที่ดีอย่างหน่ึง เพราะ กล้ามเน้ือทุกส่วนได้มีการเคล่ือนไหว เป็นการฝึกความอดทน ความอ่อนตัว และความคล่องแคล่วว่องไว เหมาะส�ำหรับผู้ท่ีข้อเข่าเส่ือม เพราะน้�ำหนัก ไมไ่ ดล้ งเขา่ ท�ำให้เข่าไม่มีการเจบ็ ปวด 4. ขจี่ กั รยาน เปน็ การออกกำ� ลังกายท่ดี ีมาก เพราะเกดิ ประโยชน์ทง้ั ความอดทน การทรงตัว และความคลอ่ งแคล่วว่องไว มีความสุขใจ 5. ร�ำมวยจนี เป็นการออกก�ำลังกายทเี่ หมาะสมส�ำหรับผู้สงู อายุที่ได้ ทง้ั ความอดทน ความแขง็ แรง ความยดื หยนุ่ และการฝกึ ทรงตวั ของร่างกาย คมู่ อื อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) 27 กลมุ่ ดแู ลผูส้ งู อายุ (LTC)

6. โยคะ เป็นการออกก�ำลังกายที่จะท�ำให้ผู้ปฏิบัติมีสุขภาพดี ทั้งร่างกาย และจิตใจ โยคะท่ีใช้ออกก�ำลังกายเป็นโยคะเบ้ืองต้น บริหาร ท่ามือเปล่า ท่ีมกี ารหายใจเข้า – ออก ควบคูไ่ ปด้วยท่าต่างๆ ท่ใี ช้ฝึกมีหลายท่า แต่การฝึกโยคะเป็นเรื่องละเอียดอ่อน จ�ำเป็นต้องฝึกกับผู้มีความรู้ความ ช�ำนาญ ไม่แนะนำ� ให้ฝกึ ด้วยตนเอง 7. ฝึกในสวนสุขภาพ ปัจจุบันน้ีในสวนสาธารณะใหญ่ๆ หลายแห่ง มีการจัดแบ่งเป็นสัดส่วนขึ้น เรียกว่า สวนสุขภาพ เพ่ือให้ประชาชนเข้าไป ออกก�ำลังกาย ในสวนสุขภาพเช่นนี้ จะจัดให้มีฐานฝึกเป็นจุด ๆ เพ่ือให้ ผู้ออกก�ำลังกาย ได้ฝึกออกก�ำลังกายให้ได้ผลในเร่ืองความอดทน ความแข็งแรง ความยดื หยนุ่ การทรงตัว ความคลอ่ งแคล่ววอ่ งไวฯ นบั วา่ เหมาะสมกับผ้สู งู ขอ้ แนะนำ� ในการออกก�ำลงั กายท่วั ไป 1. ควรออกกำ� ลังกายทีใ่ ช้กล้ามเน้อื มดั ใหญ่ เช่น แขน ขา ล�ำตัว 2. ควรออกก�ำลงั กายอย่างน้อยสัปดาหล์ ะ 3 - 5 วัน 3. ควรออกกำ� ลังกายอย่างนอ้ ยคร้ังละ 30 - 60 นาที 4. ควรออกก�ำลังกายที่มีการเพิ่มความเหน่ือยเพิ่มขึ้นเท่าท่ีร่างกาย จะรับได้ และหยุดพักเปน็ ชว่ งสน้ั ๆ เพือ่ ไมใ่ ห้เกดิ อาการวงิ เวียนหรือหยดุ พกั ขณะที่เปลีย่ นท่าหยดุ พักเมอ่ื ตอ้ งการ 5. ก่อนออกก�ำลังกายทุกคร้ัง ควรอบอุ่นร่างกายและผ่อนคลาย ร่างกายดว้ ยการเดินหรอื ทำ� ท่ากายบรหิ าร อย่างน้อยครงั้ ละ 5 - 10 นาที เพ่ือ ปอ้ งกนั การบาดเจบ็ 28 ค่มู ือ อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลมุ่ ดแู ลผ้สู ูงอายุ (LTC)

ขอ้ ควรระวงั ในการออกก�ำลงั กายในวัยสูงอายุ ขอ้ ควรระวัง 10 ประการในการออกกำ� ลงั กาย หากมอี าการใดอาการหนงึ่ ใน 10 ขอ้ นี้ ให้หยดุ ออกก�ำลังกายแล้วปรกึ ษาแพทย์ทันที 1. หัวใจเตน้ ผิดปกติ หวั ใจเตน้ เรว็ ไม่สม�่ำเสมอ 2. เจ็บทบ่ี รเิ วณหวั ใจ ปวดแนน่ บรเิ วณลน้ิ ป่ี 3. หายใจไมเ่ ต็มอ่ิม รู้สกึ เหน่อื ย 4. ร้สู ึกวงิ เวียน เวียนหัว ควบคุมลำ� ตัวหรอื แขนขาไม่ได้ 5. เหงอ่ื ออกมาก ตัวเย็น 6. รูส้ ึกหว่นั ไหวอยา่ งทันทีโดยหาสาเหตุไมไ่ ด้ 7. มีอาการออ่ นแรงหรอื เปน็ อมั พาต บรเิ วณแขนขาอย่างกะทนั หนั 8. มีอาการตามัว 9. มอี าการพดู ไม่ชัด หรอื พดู ตะกุกตะกกั 10.หวั ใจเตน้ แรง แมจ้ ะหยดุ พักประมาณ 10 วนิ าทีแลว้ ก็ตาม ค่มู ือ อาสาสมัครประจ�ำครอบครัว (อสค.) 29 กลุ่มดูแลผ้สู งู อายุ (LTC)

3. การดูแลสขุ ภาพช่องปากของผสู้ งู อายุ ปญั หาสขุ ภาพช่องปากของผู้สูงอายุ ได้แก่ การสูญเสยี ฟนั โดยเฉพาะ การสูญเสียฟันท้ังปาก ส่วนผู้ที่ยังมีฟันก็เป็นโรคท่ีเสี่ยงต่อการสูญเสียฟัน ซี่ต่อไปมากข้ึน ส่งผลกระทบต่อผู้สูงอายุมากมาย คือ การปวดฟัน เสียวฟัน มีผลต่อการกิน การนอนหลับ สุขภาพไม่แข็งแรง ส่งผลต่อคุณภาพชีวิต ทั้งร่างกาย จิตใจ และสังคม เช่น ผู้สูงอายุท่ีสูญเสียฟันบางส่วนหรือทั้งปาก จะรู้สึกอาย ขาดความมั่นใจในสังคม ไม่ม่ันใจ ขณะพูดยิ้ม หรือเค้ียวอาหาร นอกจากนี้เช้ือโรคหรือการติดเชื้อต่างๆ จากในช่องปากยังสามารถแพร่ไปยัง อวยั วะอ่นื ๆ ได้ เชน่ ที่ปอด หวั ใจ ตา เปน็ ตน้ ดังนนั้ การดูแลสขุ ภาพช่องปาก ผู้สูงอายุ นอกเหนือจากการให้บริการรักษาโดยทันตแพทย์หรือเจ้าหน้าท่ี สาธารณสุขแล้ว ผู้สูงอายุยังต้องดูแลอนามัยช่องปากด้วยตนเองเพื่อลด การสูญเสยี ฟัน การดูแลอนามยั ชอ่ งปากสำ� หรับผู้สูงอายุ 1. การท�ำความสะอาดฟันแท้ หรอื ฟนั ถาวร 1.1 การแปรงฟัน ผู้สูงอายคุ วรแปรงฟันวันละ 2 ครงั้ ๆ ละ 2 นาที ใชแ้ ปรงสฟี ันขนนุ่ม เน้นการแปรงบรเิ วณขอบเหงอื ก ขยับแบบกลมๆ จะช่วย ป้องกันคอฟันลึก หรือขยับแล้วปัดลง บางรายอาจแนะน�ำให้ใช้ผ้าก๊อซ เช็ดแทนแปรงสีฟัน การเปลี่ยนแปรงสีฟันไม่จ�ำเป็นต้องเปลี่ยนทุก 3 เดือน แต่ถา้ ผูส้ ูงอายุเจบ็ ปว่ ย เชน่ ป่วยด้วยไขห้ วดั ใหญ่ หลงั จากหายแลว้ ควรเปล่ยี น แปรงสีฟนั ใหม่ ส่วนการแปลงล้ิน อาจใช้แปรงสีฟนั หรอื แปรงส�ำหรับแปรงลนิ้ เฉพาะในการแปรงได้ 1.2 การใช้ไหมขัดฟัน ไหมขัดฟันมีลักษณะเป็นเส้นแบน มีท้ัง ขนาดเล็กและใหญ่ ให้เลือกใช้ตามขนาดความกว้างของซอกฟัน ใช้ส�ำหรับ ช่วยท�ำความสะอาดซอกฟนั โดยใชค้ วบคู่กบั แปรงสีฟัน อย่างนอ้ ยวันละ 1 ครัง้ ในผู้สูงอายุท่ีไม่สามารถใช้นิ้วพันไหมขัดฟัน หรือใช้ไหมขัดฟันชนิดเป็นเส้นได้ 30 คมู่ อื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลุ่มดแู ลผู้สูงอายุ (LTC)

อาจเลือกใชไ้ หมขดั ฟันแบบมีด้ามจบั โดยใชม้ อื เดียว หรืออุปกรณท์ ำ� ความสะอาดฟัน อยา่ งอ่ืนทดแทน เชน่ ใช้ไม้จ้ิมฟันท่ีถูกวธิ ี ใชแ้ ปรงซอกฟัน หรือใชผ้ ้ากอ๊ ซ 1.3 การใช้แปรงซอกฟัน เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ท�ำความสะอาด ซอกฟันซที่ เ่ี ปน็ ชอ่ ง หรอื ฟนั หา่ ง ใชง้ ่ายเหมาะส�ำหรบั ผูส้ ูงอายุ วิธกี ารใชเ้ ลอื ก ขนาดแปรงให้ส่วนท่ีเป็นขนแปรงมีขนาดใหญ่ว่าซอกฟันท่ีจะท�ำความสะอาด เลก็ นอ้ ย จมุ่ น�้ำใหข้ นแปรงอ่อนน่มุ สอดเบาๆ เข้าไประหว่างซอกฟนั ท่เี อียงไป ทางปลายฟันขยับเข้าออกแนวนอน 1.4 การทำ� ความสะอาดเยื่อบชุ ่องปากและล้นิ เพอ่ื ขจัดคราบอาหาร และจุลินทรีย์ท่ีตกค้างอยู่บริเวณเยื่อบุช่องปาก กระพุ้งแก้ม เพดานปาก ด้านบนของล้ิน ทำ� ความสะอาดทุกครัง้ หลังอาหารโดยแปรงสีฟนั หรอื อาจใช้ ไมก้ วาดลิ้นวางลงบนล้ินกวาดจากโคนลิน้ ออกมาดา้ นปลายลนิ้ ท�ำซ�ำ้ 4-5 ครงั้ ส่วนเยื่อบุช่องปาก กระพงุ้ แกม้ เพดานปาก อาจใชแ้ ปรงสีฟนั ขนนุ่ม หรือใช้ น้วิ มือกวาดเบาๆ 1.5 การใชน้ �ำ้ ยาบ้วนปาก ผ้สู งู อายคุ วรใชน้ ำ้� ยาบว้ นปากท่ไี มผ่ สม แอลกอฮอล์ แต่มีฟลูออไรด์ผสม ไม่ควรใช้น้�ำยาบ้วนปากประเภทผสม น�้ำยาฆ่าเชื้อ น้�ำยาบ้วนปากที่มีความเข้มข้นของฟลูออไรด์ต่�ำ หาซ้ือได้ท่ัวไป ตามรา้ นคา้ สามารถใช้ได้ทกุ วนั แต่ถ้ามีความเข้มขน้ สงู ใช้ไดส้ ัปดาหล์ ะ 1 ครัง้ และต้องอยูภ่ ายใต้การดูแลของทนั ตบคุ ลากร 1.6 การใช้ไม้จิ้มฟัน ไม้จ้ิมฟันใช้ช่วยท�ำความสะอาด ขจัดคราบต่างๆ ที่อยู่ระหว่างซอกฟัน มักใช้ได้ถนัดในฟันหน้า ควรใช้ในกรณีที่มีเหงือกร่น มีช่องเห็นชัด หรือมีช่องระหว่าง แยกรากฟัน แม้วา่ ไมจ้ ิ้มฟนั ใช้ง่ายกวา่ ไหมขดั ฟัน แตก่ ็มีขอ้ จำ� กัด มากกว่า ตรงที่ใช้ได้เฉพาะผู้ท่ีมีช่องระหว่างซี่ฟัน ไม่สามารถใช้ขัด ท�ำความสะอาดตรงมุมโคง้ ของฟนั และซอกฟนั ปกติ เพราะโอบรอบฟนั ไมไ่ ด้ 2. การท�ำความสะอาดฟนั เทียม (ฟันปลอม) 2.1 ฟันเทียมชนิดถอดได้ อาจมีส่วนตะขอท่ีใช้ยึดฟันข้างเคียง ฐานพลาสติก หรือโลหะวางบนเหงือก หรือเพดานปากเพ่ือรับแรงบดเค้ียว ควรถอดฟันเทียมออกเพ่ือล้างท�ำความสะอาดทุกคร้ังหลังรับประทานอาหาร คมู่ อื อาสาสมัครประจำ� ครอบครัว (อสค.) 31 กลุ่มดูแลผสู้ ูงอายุ (LTC)

พร้อมกับท�ำความสะอาดฟันแท้ในปากเพื่อป้องกัน ไม่ให้เกิดฟันผุและมีกล่ินปาก นอกจากน้ี ควรถอด ฟันเทียมออกก่อนนอน เพ่ือให้เหงือกได้พัก และ ฟันเทียมท่ีถอดออกต้องล้างน้�ำให้สะอาด แช่น�้ำไว้ ทุกครงั้ เพอ่ื ไม่ใหฐ้ านพลาสติกของฟันเทียมแห้ง 2.2 ฟันเทียมชนิดติดแน่น จะสวมทับลงไปบนซ่ีฟัน หรือใช้ฟัน ขา้ งเคียงช่องวา่ งเปน็ หลักยดึ ฟันเทยี มชนิดนีไ้ ม่จะมตี ะขอ หรอื ฐานบนเหงือก หรือเพดานปาก ไม่สามารถถอดออกได้ ดังนั้น การรักษาความสะอาด นอกจากแปรงฟันตามปกติแล้วควรใช้ไหมขัดฟันสอดเข้าท�ำความสะอาดใต้ ฐานของฟันเทยี มตดิ แน่นด้วย 2.3 ควรตรวจเช็คสภาพของฟันเทียมอยู่เสมอ และควรเปล่ียน ฟันเทยี มให้พอดกี บั ลกั ษณะของฟัน หากการเรียงตวั ของฟนั เปลี่ยนแปลงไป 3. การรับประทานอาหารทีไ่ ม่ท�ำอันตรายต่อสุขภาพชอ่ งปาก - รับประทานอาหารเป็นมื้อไม่กินจุบจิบ เพ่ือลดการตกค้างของ เศษอาหาร แต่ถ้าเลอื กไมไ่ ดค้ วรเลือกอาหารพวกโปรตนี และผลไม้ โดยเฉพาะ ผลไมท้ ่ีมีลกั ษณะเปน็ เสน้ ใย รสไม่หวานจัด เช่นฝรัง่ พุทรา ชมพู่ มนั แกว ถว่ั ธญั พืช - ลดอาหารรสหวานจัด เช่น แป้ง น�้ำตาลท่ีนิ่ม หรือเหนียวติด ฟันให้นอ้ ยลง - หลกี เลย่ี งเคร่ืองด่มื เชน่ ชา กาแฟ ซึ่งสารคาเฟอนี เปน็ อนั ตราย ต่อระบบการท�ำงานของหัวใจ ความดันโลหิต และน้�ำอัดลมที่มีน�้ำตาลและ ความเป็นกรดสูง มีผลต่อการเกิดฟันผุ การสึกกร่อนของฟัน ควรเปลี่ยนเป็น นมสด หรอื น�้ำผลไม้ ผใู้ สฟ่ นั เทียมควรระมดั ระวังเป็นพเิ ศษในการรบั ประทาน ควรหลีกเลยี่ งอาหารเหนยี วและแขง็ 4. การดูแลผูส้ ูงอายทุ ป่ี ากแหง้ ใหจ้ บิ น้�ำบ่อยๆ หรือเคียวหมากฝรั่ง หรอื หาอาหารชนดิ ที่เห็นแล้ว ท�ำให้น้�ำลายไหล เช่น สะเดาน�้ำปลาหวาน มะขามป้อม แต่ต้องระวังอย่าให้ หวานมาก 32 คู่มอื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลุม่ ดูแลผู้สูงอายุ (LTC)

4. อารมณข์ องผสู้ งู อายุ หากผู้สูงอายุต้องการมีสุขภาพที่ดีต้องควบคุมอารมณ์ให้ได้ หากเกิด อารมณ์ไม่ดี หงดุ หงิด โกรธ เศรา้ กลวั รา่ งกายจะท�ำงานผิดปกติและหลั่งสาร Cortisol ออกมา ผู้สูงอายจุ ะดูแลและควบคมุ อารมณไ์ ดโ้ ดยดูแลจติ ใจ ดังน้ี 1. ยอมรับบทบาท และสถานภาพท่ีเปล่ียนแปลง เมื่อมีอายุมากข้ึน ตอ้ งพอใจ และยอมรับความเปน็ จริงของชีวิตทเ่ี กดิ แก่ เจบ็ ตาย เปน็ ธรรมชาติ ภูมใิ จในความดงี าม เป็นตวั อย่างเตอื นใจลกู หลาน สร้างสัมพันธท์ ่ดี กี ับลกู หลาน ใหค้ วามช่วยเหลอื ตามความเหมาะสม 2. เม่ือกังวลใจ ควรปรกึ ษาคนใกล้ชดิ เพ่ือบ้าน สมาชิกชมรมผู้สงู อายุ เจ้าหน้าทีข่ องรัฐ ปฏบิ ัตธิ รรม เป็นตน้ 3. ท�ำงานอดเิ รกท่ีเพลิดเพลนิ และมคี ณุ คา่ ทางจิตใจ เช่น ปลูกตน้ ไม้ เลี้ยงสัตว์ จะชว่ ยใหไ้ มเ่ หงา และมคี วามสุข 4. พบปะสังสรรค์กับบุคคลอื่น พูดคุยหรือปรับทุกข์กัน และร่วม กจิ กรรมกับเพื่อนๆ ในชมรมผู้สงู อายุ 5. ยึดหลักศาสนาเป็นที่พึงทางใจ สวดมนต์ ปฏิบัติธรรม ฝึกสมาธิ ท�ำบุญ ตามความสะดวกและเหมาะสมกับสภาพเศรษฐกิจ เวลา และ สภาพร่างกายของผู้สงู อายุ คู่มอื อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) 33 กล่มุ ดแู ลผู้สงู อายุ (LTC)

5. การจัดสภาพแวดลอ้ มทีเ่ หมาะสม การจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมทเ่ี หมาะสมสำ� หรบั ผ้สู งู อายุ เป็นผล ให้ผู้สูงอายุใช้ชีวิตในบั้นปลายอย่างมีความสุข ปลอดภัย จากอันตรายและ อบุ ัตเิ หตตุ ่างๆ ซึง่ เปน็ สาเหตุของการบาดเจบ็ พกิ าร และเสยี ชีวิต การจดั สภาพแวดล้อมในห้องนำ้� 1. ไม่ควรอยู่ห่างจากห้องนอนผู้สูงอายุเกิน 9 ฟุต เพราะผู้สูงอายุ มักมีปัญหาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ อาจไม่สะดวกในการไปห้องน้�ำ แต่ถ้า หอ้ งน�ำ้ อยู่ไกลอาจแก้ปญั หาโดยการใชก้ ระโถน หรอื หมอ้ นอนไว้ในหอ้ งนอน 2. ภายในหอ้ งนำ้� ควรมรี าวยึดเกาะ หรือตลอดทางเดนิ ไปหอ้ งนำ้� 3. พ้ืนห้องน�้ำควรปุด้วยวัสดุเน้ือหยาบ หรือแผ่นยางกันล่ืน ไม่มี ตระไคร่น้�ำ หรอื เปียกชื้น หากเป็นไปได้ควรแยกห้องอาบน้ำ� แยกจากห้องส้วม 4. อุปกรณ์ภายในห้องน�้ำ ควรมีเก้าอี้ส�ำหรับน่ังอาบน้�ำโดยเฉพาะ ผู้สูงอายุ แต่ตั้งเป็นเก้าอี้ที่ยึดติดกับพ้ืน เพ่ือป้องกันการลื่นไถล ควรผูกสบู่ ตดิ กบั เชอื ก หรือมีซองตาขา่ ยน่มิ ๆ หุ้ม เพ่อื ป้องกนั สบู่หลุดมือ หากผสู้ งู อายุ ก้มเก็บอาจเกิดการหกล้มได้ง่าย ควรใช้ฝักบัวอาบน้�ำแทนการตักอาบด้วยขัน โถส้วมควรเป็นแบบน่ังราบจะดีกว่าแบบนั่งยองๆ ควรมีกระดิ่งหรือโทรศัพท์ ภายในห้องน้�ำเพื่อขอความช่วยเหลือหากมีเหตุฉุกเฉิน ควรมีแสงสว่างเพียงพอ และการใหส้ ีของฝาผนงั และพน้ื ห้องควรเป็นสตี ดั กนั ตลอดจนเคร่อื งสุขภณั ฑ์ อ่นื ๆ เชน่ โถสว้ ม อ่างลา้ งหนา้ ควรมีสตี า่ งจากพน้ื ห้อง 5. ประตูห้องน้�ำควรเปิดโดยการผลักออกมาฝั่งด้านนอกห้องน้�ำ เพ่ือใหส้ ามารถชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายไุ ด้เวลาเกดิ เหตุฉกุ เฉนิ 34 คมู่ ือ อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) กลุม่ ดูแลผ้สู งู อายุ (LTC)

การจัดสภาพแวดลอ้ มภายในหอ้ งนอน 1. ไม่ควรจัดเตียงนอนผู้สูงอายุให้ ชิดผนังมากจนเกินไป จะท�ำให้ไม่สามารถ เข้าช่วยเหลือได้ทันการในเวลาเกิดเหตุฉุกเฉิน ควรจัดเตียงนอนให้อยู่ในต�ำแหน่งที่สามารถ เข้าถึงได้ง่าย ความสูงอยู่ในระดับท่ีผู้สูงอายุนั่งแล้วสามารถวางเท้าได้ถึงใน ระดับตั้งฉากกับพ้ืน ท่ีนอนไม่ควรนุ่ม หรือแข็งเกินไป มีโต๊ะข้างหัวเตียงเพื่อ วางสิ่งของท่ีจ�ำเป็นและสามารถเอื้อมถึงได้ และควรมีโคมไฟบนหัวเตียงหรือ บนโต๊ะข้างเตียง เพ่ือให้ผู้สูงอายุสามารถเปิด-ปิดไฟได้สะดวกในเวลาที่จะลุก ไปเขา้ หอ้ งนำ้� เพอ่ื เปน็ การปอ้ งกนั การหกล้ม 2. แสงสว่างภายในห้องนอนมีเพียงพอ สวิตช์ไฟควรเป็นสีสะท้อน แสงเพ่ือความสะดวกในการมองเห็น และอยู่ในต�ำแหน่งที่ไม่สูงหรือต�่ำเกินไป อาจมีไฟฉายขนาดท่ีพอเหมาะ และหลีกเล่ียงการใช้ตะเกียง เทียนไข หรือ สูบบหุ รเ่ี วลานอน เพือ่ ปอ้ งกนั ไฟไหม้ 3. เก้าอีส้ �ำหรบั ผสู้ ูงอายตุ ้องมีพนักพงิ มที ่วี างแขน ความสงู พอเหมาะ โดยเมื่อนงั่ แลว้ สามารถวางเทา้ ถงึ พ้นื หวั เข่าต้งั ฉากกับพ้ืน 4. ตู้เส้ือผ้าไม่ควรสูงจนต้องปีน ถ้าจ�ำเป็นต้องปีนเอาส่ิงของ ควรใช้ ม้าต่อขาที่มั่นคง ไม่มีล้อเล่ือนและการวางสิ่งของถ้าหนักควรอยู่ช้ันล่างสุด หรอื ตู้ไมค่ วรตำ่� เกนิ ไปจนต้องกม้ ตัวไปหยบิ สง่ิ ของ 5. หอ้ งนอนไม่ควรมโี ทรทศั น์ เพราะจะรบกวนการนอนหลบั พักผอ่ น ของผสู้ งู อายุ 6. ถ้ามีแสงสว่างจ้าส่องเข้าไปในห้องนอนควรใช้ผ้าม่านบังแสง หรือ ผา้ มา่ นชนดิ ปรับแสงได้ ซ่งึ จะป้องกันการปวดแสบตาได้ 7. ประตู หรือหนา้ ตา่ งที่เปน็ กระจกใส ควรตดิ เครื่องหมาย เพ่อื เปน็ สญั ลกั ษณใ์ หท้ ราบว่าเป็นกระจก ปอ้ งกันการเดินชน 8. ฝาผนังอาจติดรูปท่ีมีความหมายส�ำหรับผู้สูงอายุ เพ่ือเป็นการ ระลึกถงึ ความหลัง ป้องกันภาวะซมึ เศรา้ ได้ 9. สงิ่ ของทไ่ี มจ่ ำ� เป็นไม่ควรน�ำมาวางในหอ้ งนอน คมู่ อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) 35 กลมุ่ ดแู ลผสู้ ูงอายุ (LTC)

บันได 1. บันไดควรมรี ปู รา่ งทรงกลม 2 ข้าง เพ่ือความสะดวกในการยึดเกาะ มีแถบสีหรือสัญลักษณ์ท่ีบอกต�ำแหน่งบนสุด หรือล่างสุด และราวบันได ควรยาวกว่าตวั บนั ไดเล็กน้อย เพื่อปอ้ งกนั การพลัดตกหกล้ม กรณที ก่ี ้าวผดิ 2. ความสูงของบนั ไดแต่ละขน้ั ไม่ควรเกิน 6 นิว้ 3. ขอบบันไดแต่ละข้ันควรติดวัสดุกันล่ืน และมีแถบสีที่แตกต่างกัน จากขัน้ อืน่ เพอ่ื บอกต�ำแหน่งของ ขน้ั แรก และขนั้ สุดท้าย และสขี องบันไดและ สขี องพนื้ หอ้ งไม่ควรเป็นสเี ดยี วกัน 4. แสงสว่างบริเวณบนั ไดต้องเพียงพอ มสี วิตซไ์ ฟทง้ั ชั้นบนและชั้นล่าง ตามขนั้ บันไดจะตอ้ งไม่มี แสงสะทอ้ น หรอื ขดั จนเงามนั อาจท�ำใหม้ แี สงสะท้อน ทำ� ให้ก้าวผดิ ขน้ั ได้ หรือเกดิ การลื่นไถลได้งา่ ย 5. ไม่วางสิ่งของใดๆ ตามข้ันบันได โดยเฉพาะบันไดข้ันบนสดุ หรือล่างสุด เชน่ รองเท้า สัตวเ์ ล้ยี ง พรมเชด็ เทา้ ซ่ึงตามปกตพิ รมเชด็ เทา้ ทด่ี ีต้องเกาะกบั พืน้ ขอบพรมไมส่ งู 6. ไมค่ วรถือสิง่ ของทัง้ 2 มือเวลาขนึ้ -ลงบันได อย่างน้อยควรเหลือมอื ไวอ้ ีกข้างเพ่อื จับราวบันได 36 ค่มู ือ อาสาสมคั รประจ�ำครอบครวั (อสค.) กลมุ่ ดูแลผู้สงู อายุ (LTC)

พืน้ ห้อง พื้นห้องไม่ควรขัดจนเป็นมัน เพราะจะเกิดแสงสะท้อนขัดขวาง การเดนิ ของผสู้ งู อายุ หรอื ลงน้ำ� มนั จนลืน่ ควรเกบ็ สายไฟให้เรียบรอ้ ยป้องกัน การสะดดุ หกล้ม ปลก๊ั ไฟไมค่ วรอยตู่ ่ำ� ป้องกันการเดนิ ชน สขี องฝาผนงั ควรเปน็ สีอ่อนและต่างจากสีของพ้ืนห้อง และไม่ควรมีธรณีประตู ถ้าแก้ไขไม่ได้ ควรท�ำสีท่ีแตกต่างจากพ้ืนห้อง ส่ิงของเครื่องใช้ ควรจัดให้เป็นระเบียบ เปน็ ทีเ่ ป็นทางไมก่ ดี ขวางทางเดิน ขา้ วของเครอื่ งใช้ ข้าวของเคร่ืองใช้ควรจัดวางส่ิงของให้เป็นระเบียบ เป็นท่ีเป็นทาง ไม่กีดขวางทางเดินและไม่ควรเปล่ียนที่เก็บหรือวางของบ่อย เพราะผู้สูงอายุ จะไม่สะดวกในการหยิบใช้ส่ิงของ และอาจหลงลืม ข้าวของเครื่องใช้ควร ค�ำนึงถึงสี เน่ืองจากสายตาของผู้สูงอายุมักจะมองเห็นสีสว่างได้ดีกว่าสีทึบ ดังน้ันผู้สูงอายุจะมองเห็นสีเหลือง สีส้ม และสีแดง ได้ดีกว่าสีเขียว สีม่วง สีน้�ำเงิน นอกจากนั้นน�้ำหนักของสิ่งของควรจะ มีน้�ำหนักเบาเพื่อความสะดวกและปลอดภัย ในการหยิบจบั ของใช้ผู้สงู อายุควรค�ำนึงถงึ 1. เสอ้ื ผ้า ไม่ควรคับหรือหลวมเกนิ ไป โดยเฉพาะถา้ สวมเสอื้ ผ้ารมุ่ ร่าม มเี ชอื กผูกอาจ เกิดการเกาะเก่ียวสิ่งของหรือสะดุดล้มได้ง่าย ความหนาของเส้ือผ้าควรเหมาะกับภูมิอากาศ เนื่องจากในวัยสูงอายุการระบายความร้อนไม่ดี และเส้ือผ้าไม่ควรหนักเกินไปจะท�ำให้ผู้สูงอายุ ต้องรับน�้ำหนักเสื้อผ้ามากอาจหอบเหนื่อย ไดง้ ่าย คมู่ ือ อาสาสมัครประจ�ำครอบครัว (อสค.) 37 กลุ่มดูแลผู้สูงอายุ (LTC)

2. รองเท้า ที่เหมาะสมคือรองเท้าหุ้มส้น ไม่คับเกินไปอาจท�ำให้เจ็บเท้า เกิดบาดแผล หรือ เปน็ หูด-ตาปลาได้ ในขณะเดียวกนั ตอ้ งไม่หลวมเกนิ ไป เพราะท�ำให้การเดินไม่สะดวกหกล้มได้ง่าย รองเทา้ ท่ีเหมาะสมควรมีลกั ษณะดงั นี้ • ความยาว มีช่องว่างระหว่างปลายนิ้วเท้า น้ิวที่ยาวที่สุด ถึงหวั รองเท้า 1.25 ซม. ความกวา้ ง น้วิ เท้าวางได้ไม่ซ้อนกนั • ความลึก รองเทา้ ด้านบนตอ้ งไม่กดหลงั เทา้ หรอื นว้ิ เท้า • เคร่ืองผกู รดั อาจเปน็ เชอื ก หวั เขม็ ขัด จะเหมาะสมกวา่ ชนิดตดิ ซปิ เพราะแบบซิปเท้าไม่สามารถขยายตวั ได้ • ส้นรองเทา้ ไม่ควรสงู เกนิ 3.75 ซม. • พ้ืนรองเทา้ ควรเปน็ พ้นื ยาง ไมล่ น่ื • วัสดุที่ท�ำ หนังสัตว์ดีที่สุดเพราะมีความยืดหยุ่นดีกว่าพลาสติก ซ่ึงจะเหมาะส�ำหรบั ผ้สู ูงอายุทก่ี ลนั้ ปัสสาวะไม่อยู่ 3. แก้วน�้ำ ถ้วยชาม ควรเป็นชนิดที่มีหูจับ น้�ำหนักเบา เลือกสี ที่ผู้สูงอายุมองเห็นได้ง่าย แก้วนม หรือแก้วน้�ำด่ืมไม่ควรจะเป็นสีใส เพราะมองยาก หรือแก้วนมที่ดีควรใช้สีตัดกับสีของนม เช่น นมสีขาวควรใส่ ในแกว้ สเี ขม้ จะทำ� ใหผ้ สู้ ูงอายทุ ราบวา่ นมอย่ใู นระดบั ใดของแก้ว 4. ผ้าปูโต๊ะควรเป็นสีต่างจากแก้วน�้ำ หรือจานชาม เพราะถ้าเป็น สเี ดียวกนั หมดผูส้ ูงอายุจะแยกสีไม่ออกวา่ บนโตะ๊ มีของวางอยู่ 5. ไม้เท้าควรมียางกันล่ืนบริเวณปลายไม้ ความยาวอยู่ในระดับ ที่มอื หอ้ ยลงในทา่ สบาย งอศอกเลก็ นอ้ ย ฝ่ามอื วางบนหัวไมเ้ ท้าพอดี 6. โทรศัพท์ควรวางไว้ในต�ำแหน่งท่ีสามารถเอ้ือมมือถึง กรณีหกล้ม ลงกับพื้น จะได้ขอความช่วยเหลือได้ทันที และถ้าหกล้มอย่าเพ่ิงลุกข้ึน ให้นอนนิ่งๆ ไว้ก่อน ส�ำรวจดูว่ามีอะไรหักบ้างหรือไม่ อาจใช้วิธีตรวจสอบ จากความเจ็บปวดก็ได้ ถ้าแน่ใจว่าไม่มีอะไรหักจึงลุกขึ้น ถ้าสงสัยควรร้องขอ ความช่วยเหลือ หรอื ขยบั ตวั ไปยงั ท่ีวางโทรศัพทข์ อความชว่ ยเหลือ 38 ค่มู ือ อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) กลมุ่ ดูแลผู้สงู อายุ (LTC)

7. สลากยา หรือของบริโภค เช่น เกลือ น้�ำตาล ควรปิดชื่อตัวโต เพื่อให้มองเห็นชัดเจน บริเวณทางเดิน ควรติดไฟฟ้าให้สว่าง มีราวกลมจับ ตลอดทางเดิน ไมม่ ีส่ิงกดี ขวาง ข้อควรคำ� นึงถงึ ทส่ี ำ� คัญอ่ืนๆ 1. ไม่วางพรมเช็ดเท้า สายไฟ สายโทรศัพท์เกะกะ เพราะจะท�ำให้ สะดดุ และหกลม้ 2. เฟอร์นิเจอร์ในบ้านต้องม่ันคง แข็งแรง ผู้สูงอายุจะได้ไม่เสีย การทรงตวั เวลาจบั เพือ่ พยงุ ตัว 3. ตรวจตราเคร่ืองใช้ไฟฟ้าและแก๊สให้อยู่ในสภาพดี ถ้าช�ำรุดให้ ซอ่ มแซมหรอื เปล่ยี นใหม่ ถอดปลกั๊ เครอ่ื งใชไ้ ฟฟา้ หรอื ปิดแก๊สหลงั ใชง้ านแล้ว ทุกครัง้ 4. หากผ้สู ูงอายุมปี ัญหาในการทรงตัวควรใช้ไม้เท้าชว่ ยเดิน 5. ควรมีโทรศัพท์และเขียนหมายเลขโทรศัพท์ขอความช่วยเหลือ เมื่อเกิดเหตุฉุกเฉินไว้ให้ผู้สูงอายุติดต่อ โดยใช้ตัวหนังสือขนาดใหญ่ ชัดเจน ใชส้ ีตดั กบั สพี ืน้ กระดาษ วางในตำ� แหน่งท่ีอ่านได้งา่ ย หรอื ใกลท้ ีว่ างโทรศพั ท์ 6. ก่อนนอนควรตรวจตรา ปิดประตูหน้าต่าง ถอดปล๊ักไฟ ปิดเตา แกส๊ ให้เรยี บรอ้ ย เพือ่ ความปลอดภยั ในชวี ิตและทรพั ยส์ นิ ค่มู ือ อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) 39 กลมุ่ ดูแลผูส้ งู อายุ (LTC)

การใช้ยาในผูส้ ูงอายุ หลกั การใช้ยาเบ้ืองตน้ ผู้สูงอายุมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านต่างๆ ของร่างกายที่เส่ือมไปตาม อายุทม่ี ากขนึ้ ผู้สงู อายสุ ่วนใหญ่มักจะมโี รคประจำ� ตวั จงึ ต้องมีความระมัดระวัง ในการใช้ยาเพิ่มมากข้ึนเป็นพิเศษ ดังน้ันผู้ดูแลผู้สูงอายุท่ีบ้านควรมีความรู้ เบอ้ื งต้นอย่างง่าย ดังนี้ หลักการใชย้ า เพอ่ื ใช้ประกอบการพิจารณากอ่ นให้ยา ดงั น้ี 1. ถกู ตอ้ งกบั คน คือ ตัวผู้ป่วยสูงอายุ 2. ถูกชนิดยา ซึง่ จะบ่งบอกถึงสรรพคณุ ยาในการรกั ษาโรคแต่ละโรค ที่แตกต่างกัน 3. ถูกขนาดยา เช่น เป็นมิลลิกรมั เมด็ แคปซูล หรือเปน็ หยด 4. ถูกทาง เชน่ ทางปาก ทางผิวหนัง หยอดตา หรือเหน็บทวารหนัก 5. ถูกเวลา เช่น ก่อนอาหารเช้า หรอื หลงั อาหาร หรือใหเ้ มอ่ื มีอาการ และให้วนั ละก่ีครงั้ เป็นต้น 40 คมู่ อื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) กลุม่ ดูแลผสู้ ูงอายุ (LTC)

ประเภทของยา แบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญๆ่ คือ 1. ประเภทยาใช้ภายใน ได้แก่ ยาที่ให้เข้าไปในร่างกาย โดยการ รับประทาน หรอื การฉดี เชน่ ยาเมด็ แคปซูล ยาน้�ำ ยาผง หรอื ยาฉีด เปน็ ตน้ 2. ประเภทยาใช้ภายนอก ได้แก่ ยาที่ใช้ภายนอกร่างกาย ห้ามรับประทาน เช่น ครีม ยาหยอดตา ยาเหน็บ ยาพ่น เป็นต้น (มกั เขียนฉลากสีแดงตดิ ข้างกล่องว่า “ยาใช้ภายนอก หา้ มรบั ประทาน”) ค่มู ือ อาสาสมัครประจำ� ครอบครัว (อสค.) 41 กลุ่มดูแลผสู้ งู อายุ (LTC)

ประเภทของยาภายใน ทใี่ ช้กบั โรคเร้ือรังทมี่ ักพบบอ่ ยในผสู้ ูงอายุ 1. ยารักษาโรคความดนั โลหติ สงู มีจุดประสงค์เพ่ือลดระดับความดันเลือดให้ต่�ำลง จะโดยวิธีการ ขับปัสสาวะ หรือการลดการทำ� งาน ของหัวใจ ซงึ่ แพทย์มกั ให้ยาในผทู้ ไ่ี ม่สามารถ ควบคุมความดันเลือดให้อยู่ระดับท่ีปกติได้ และมักให้พร้อมกับค�ำแนะน�ำ การปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหาร เช่น ลดการกินเค็ม อาหารท่ีมีมัน หรือกะทิ ของหมักดอง ลดเครื่องดื่มท่ีมีแอลกอฮอล์และงดสูบบุหรี่ และ ลดความวติ กกังวล หมั่นออกกำ� ลงั กาย พักผ่อนให้เพียงพอ เปน็ ตน้ ผลข้างเคียงที่อาจพบจากการใช้ยา ระดับความดนั เลอื ดตำ�่ หนา้ มืด คล้ายจะเป็นลม หรืออาจมีคลน่ื ไส้ อาเจยี น ขอ้ ควรปฏิบัติ ควรนอนพกั และวัดระดับความดันเลือด หรือน�ำส่งแพทย์ 2. ยารกั ษาโรคเบาหวาน มีจุดประสงค์เพื่อลดระดับน�้ำตาลในเลือดโดยเพ่ิมการดูดซึมน�้ำตาล ไปใช้ให้เกิดพลังงาน ไม่สะสมในกระแสเลือดมากเกินไป มีท้ังชนิดฉีดและ รับประทาน ผลข้างเคียงที่อาจพบจากการใช้ยา ระดับน้�ำตาลในเลือดต�่ำเกินไป อาจมอี าการใจสัน่ เหง่อื ออก ตวั เย็น หนา้ มืดคล้ายจะเป็นลมหมดสติได้ ข้อควรปฏิบัติ ควรพกลูกอมหรือให้ด่ืมน้�ำหวานสักแก้วถ้าไม่ดีข้ึน หรือหมดสติควรพาไปพบแพทย์ โดยด่วน (ถ้าหมดสติห้ามให้อาหารและน้�ำ ทางปาก เพราะอาจสำ� ลักได)้ 3. ยารกั ษาโรคหวั ใจ มีจุดประสงค์เพื่อเพ่ิมประสิทธิภาพหรือช่วยลดการท�ำงานของหัวใจ ท�ำใหห้ ัวใจสามารถบบี ตวั สูบฉีดเลอื ดไปเลยี้ งรา่ งกายได้ดีข้ึน 42 ค่มู ือ อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) กล่มุ ดแู ลผู้สูงอายุ (LTC)

ผลข้างเคียงที่อาจพบจากการใช้ยา อาจเกิดการเต้นของหัวใจ ผิดปกติเช่น เต้นช้าไปหรือเต้นเร็วไป ท�ำให้เกิดอาการเหน่ือยหอบ, เจ็บแน่น หน้าอก อ่อนเพลียไม่มีแรง เป็นตน้ ข้อควรปฏิบัติ หากมียาอมใต้ล้ินให้อมคร้ังละ 1 เม็ด ถ้าไม่หาย ใหอ้ มติดต่อกัน 3 ครง้ั ห่างกันครั้งละ 5 นาที ถา้ ไมด่ ขี ้ึนในระหวา่ งอมยาเม็ดที่ 2 ควรน�ำส่งแพทย์ทันที หากมีอาการเจ็บแน่นหน้าอกควรน�ำส่งถึงมือแพทย์ ภายในเวลาไมเ่ กนิ 2 ช่ัวโมง 4. ยารักษาการเจ็บปว่ ยทวั่ ไป 1. ยาลดไข้ ปวดหัว ตัวร้อน เช่น พาราเซตามอล (500) ขนาด รบั ประทาน 2 เมด็ ทกุ 4 - 6 ชั่วโมงหรือเม่อื มีอาการ 2. ยาแก้ปวดข้อ กระดูก กล้ามเน้ือ เช่น อินโดซิด บรูเฟน ไอบรูเฟน นาโพซิน ขนาดรับประทาน ตามขนาดที่ก�ำหนดไว้ ไม่ควรรับประทาน ตอนท้องว่างเพราะจะท�ำให้เป็นแผลในกระเพาะอาหารได้ หรือหากใช้เป็น ระยะเวลานานๆ อาจจะท�ำให้ผู้สูงอายุซึมและสับสนได้ และไม่ควรรับ ประทานในระยะเวลานานเกนิ ไป เพราะอาจท�ำให้ผปู้ ว่ ยสูงอายซุ มึ สบั สนได้ 3. ยาแก้คล่ืนไส้ อาเจียน เมารถ เชน่ ดรามามิน โมตเิ ลียม เปน็ ตน้ รับประทานกอ่ นเดนิ ทางประมาณคร่ึงชัว่ โมง 4. ยาแก้ท้องเสีย เช่น ผงเกลือแร่ (ขนาดรับประทานตามที่ระบุข้าง ซอง) หรอื ถ้าไม่มี ใช้น้�ำต้มสกุ 1 ขวดกลม (750 ซซี ี) หรอื 3 แก้ว + เกลือ ½ ช้อนชา นำ้� ตาลทราย 2 ช้อนโต๊ะ รบั ประทานภายใน 24 ชัว่ โมง (ระวังการใช้ ในผทู้ ่ีเปน็ โรคไต) 5. ยาแก้ไข้หวัดลดน้�ำมูก เช่น ทิฟฟี่ แอคติเฟต (ควรระวังการใช้ยา ประเภทนใ้ี นผู้สงู อายหุ ากจำ� เป็นตอ้ งใชค้ วรปรึกษาแพทย)์ นอกจากนีย้ งั มี ยาแก้ แพ้ ยาแก้ไอ ยาขบั เสมหะ เปน็ ต้น หมายเหตุ ถ้ายาเป็นแคปซูลไม่ควรแกะออกเพราะจะท�ำให้การออก ฤทธ์ิของยาไม่ดเี ทา่ ทีค่ วร คมู่ อื อาสาสมัครประจ�ำครอบครวั (อสค.) 43 กลมุ่ ดแู ลผสู้ ูงอายุ (LTC)

ขอ้ แนะน�ำในการใช้ยาในวยั สูงอายุ 1. ผู้ดูแลควรศึกษาถึง รูปร่าง ลักษณะและสรรพคุณของยาแต่ละ ชนิดท่ีรับประทานอยู่เป็นประจ�ำและแนะน�ำผู้สูงอายุทราบด้วย (เวลาแพทย์ถาม ถ้าจ�ำสรรพคุณยาไม่ได้ ก็ต้องบอกรูปร่างลักษณะของยาได้ เช่น เม็ดกลมแบน ขนาดเล็กสีสม้ รับประทานครั้งละหนึ่งเมด็ ตอนเช้า เป็นต้น) 2. เขียนขนาดและวิธีรับประทานตัวโต ๆ ติดบนฉลากยา (กรณี ท่ีผู้สูงอายุยงั อ่านหนังสือได้ด)ี 3. อาจใส่กลอ่ งแยกช้ันยา เชน่ เชา้ – กลางวนั – เย็น – ก่อนนอน (ก่อนหรือหลังอาหาร) เพราะเคยมีผู้สูงอายุหลงลืมรับประทานยาซ้�ำ ท�ำให้ เกดิ อนั ตรายมาก 4. สถานทเ่ี ก็บยา ควรใหป้ ลอดภยั และเกบ็ ไว้ห่างจากมอื เด็ก (เพราะ เคยมีเด็กหยิบยาไปรับประทานโดยผู้ใหญ่ไม่ทราบซ่ึงอันตรายมาก) บางชนิด ต้องเก็บใหพ้ น้ แสง (มักมีขวดสีชาหรอื ห่อฟอย) ยาฉดี เบาหวานและยาหยอดตา จะเกบ็ ไว้บริเวณฝาต้เู ย็น 5. ถ้าเป็นไปได้ผู้ดูแลผู้สูงอายุควรหยิบยาให้รับประทานเองกับมือ วธิ นี ้จี ะปลอดภยั ทส่ี ุด 6. ผ้ดู ูแลควรหมั่นพาผูส้ ูงอายุ ไปพบแพทย์เป็นประจ�ำตามก�ำหนดนัด หรือไปก่อนก�ำหนดนัดเมื่อมีอาการ ผิดปกติข้ึน 44 คู่มือ อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) กล่มุ ดแู ลผู้สูงอายุ (LTC)

ขอ้ ควรระวังในการใช้ยาในผสู้ งู อายุ 1. ยามีปฏิกิริยาต่อกัน คือ การเกิดปฏิกิริยาระหว่างการใช้ยาตั้งแต่ 2 ชนดิ ขนึ้ ไป ซง่ึ บางครั้งสามารถใชย้ าร่วมกันไดแ้ ตค่ วรเพ่ิมระยะเวลาให้ห่างกนั ประมาณ 1-2 ชม. เพื่อป้องกันการลดการดูดซึมของยาอีกตัวหนึ่ง เช่น ยาแกป้ วดหลายชนิด จะใชค้ วบค่กู บั ยาลดกรดหรอื ยาเคลือบกระเพาะ 2. ยาเม็ดบ�ำรุงเลือดไม่ควรรับประทานร่วมกับนม เพราะจะท�ำให้ ประสทิ ธภิ าพของยาลดลง ควรรับประทานเวน้ ช่วงหา่ งจากการดม่ื นม 2 ช่วั โมง 3. การหยบิ ยาผดิ ลืมกินยาหรอื กนิ ยาเกนิ ขนาดจากการหลงลมื เชน่ คนไข้รับประทานยา ลดความดนั โลหิต 2 คร้งั (เพราะคิดว่ายงั ไมไ่ ด้กิน) ท�ำให้ เกิดอาการหน้ามืด เวียนศีรษะเนื่องจากระดับความดันโลหิตลดลงต�่ำเกินไป ซึ่งขอ้ นีจ้ ะเปน็ อนั ตรายตอ่ ผูส้ ูงอายมุ ากอาจท�ำให้สมองขาดเลือดไปเล้ียงได้ 4. การชอบรับประทานยาสมุนไพรบางชนิดท่ีไม่ได้รับการรับรอง มาตรฐาน หรอื การรับประทานยาชุดท่ีซอ้ื รับประทานเอง ตามค�ำแนะนำ� ของ เพอ่ื นบ้านหรอื หมอต๋ี ซึ่งส่วนใหญ่จะมสี ารสเตียรอยด์ จะมีอาการดีขนึ้ ในชว่ ง แรกๆ แตเ่ ม่อื รับประทานไปนานๆ จะเกดิ ผลเสียต่อไตและสขุ ภาพอยา่ งมาก 5. หากเกดิ อาการแพ้ยา เชน่ มผี ่นื ข้นึ คัน บวม แนน่ หน้าอก หายใจ ไม่ออกให้หยุดยาทันทีและรีบมาพบแพทย์ และจ�ำยาชนิดที่แพ้ไว้เพ่ือให้ ประวัติต่อการรกั ษาทกุ คร้ัง 6. ผลข้างเคียงของยาบางชนิด เช่น ยาลดความดันบางกลุ่มท�ำให้ ไอมาก ยาบางกลุ่มท�ำให้ท้องเสีย ปากแห้ง เป็นต้น อาการต่างๆ เหล่าน้ี ควรปรึกษาแพทย์ 7. การใช้ยาสมนุ ไพรหรอื ยาแพทยแ์ ผนโบราณ ยาผีบอก ควรใช้การ พิจารณาและควรระมัดระวัง ศึกษาจากผู้ที่ผ่านการอบรมมาเท่าน้ัน เพราะ อาจเกดิ อันตรายตอ่ ไตและตบั ไดภ้ ายหลัง คู่มอื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) 45 กลมุ่ ดแู ลผู้สงู อายุ (LTC)

ส่วนที่ 3 อสค. กับการดูแลผู้สูงอายุ การดแู ลชต่วนยเเหองลไือมผไ่ ูส้ดูง/้ อพา่ึงยพุทิงชี่ ่วยเหลือ อสค. จะต้องช่วยเหลอื ดูแลผสู้ งู อายุท่ชี ่วยเหลอื ตนเองไม่ได้ ดังนี้ 1. การป้ องกันภาวะแทรกซ้อน 1.1 จัดทา่ ของสว่ นตา่ งๆ ของรา่ งกายให้อยู่ในทา่ ทเ่ี หมาะสม ข้อไหล่ ข้อศอก ขอ้ มือ นว้ิ มือ ลำ� ตัว ข้อสะโพก ขอ้ เขา่ และขอ้ เทา้ 1.2 พลิกตะแคงตวั เพอื่ ปอ้ งกนั แผลกดทับและข้อตดิ กรณีรู้สกึ ตวั พลิกตะแคงตัวบอ่ ยๆ ทุก 30 นาที ยกเวน้ ชว่ งทน่ี อนหลบั กรณไี ม่รูส้ ึกตวั พลกิ ตะแคงตวั ทุก 2 ช่ัวโมง สลบั ทา่ ตะแคงซา้ ย นอนหงาย ตะแคงขวา นอนคว่�ำ (ถ้าท�ำได)้ 46 คมู่ อื อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) กลุ่มดูแลผสู้ ูงอายุ (LTC)

~5~ ททําอ�ำยอายงถ่ากูงวถิธูกี ดวว ิธยี เดท้วคนยคิเทคนคิ ยก ยก จัดจัด ดดึงึง ดู ดู ทานอนหงาย เร่มิ จากนอนหงาย คอยพลิกไปดา นขาง ทานอนตะแคง ทานอนตะแคงกงึ่ ควาํ่ ทานอนหงายศีรษะสงู คูม่ ือ อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) 47 กลมุ่ ดูแลผสู้ ูงอายุ (LTC)

1.3 จัดให้ผสู้ งู อายุอยูใ่ นท่านง่ั บ่อยๆ 1.4 การบริหารขอ้ ต่างๆ การเคลอื่ นไหวขอ้ ส่วนแขน การยกแขนข้ึน-ลง ยกแขนผปู้ ว่ ยข้ึน ยกแขนผู้ปว่ ยจนถงึ เหนอื ศรี ษะ เร่ิมตน้ ผ้ดู ูแลจบั ข้อมอื ค่อยๆ วางลง และข้อศอกผูป้ ่วย การกางแขนออกและหุบแขนเข้า กางแขนผ้ปู ่วยออก ยกแขนผูป้ ่วยจนถงึ เหนอื ศรี ษะ เร่ิมต้นผดู้ ูแลจับข้อมอื ค่อยๆ หบุ แขนเข้า และข้อศอกผปู้ ว่ ย 48 คู่มอื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) กลุ่มดแู ลผ้สู งู อายุ (LTC)