สมถกมั มฏั ฐานกบั วทิ ยาศาสตร (๑) โดย ศาสตราจารย นายแพทยอวย เกตุสิงห (คดั จาก นติ ยสารธรรมจกั ษุ ปท ี่ ๘๐ ฉบบั ท่ี ๗ พฤศจกิ ายน ๒๕๓๙) ....................................................................................................................... สพั พะ ปาปส สะ อะกะระณงั , กสุ ะลสั สปู ะ สมั ปะทา, สะจติ ตะ ปะรโิ ยทะปะนงั เอตงั พทุ ธานะ สาสะนงั การไมท าํ บาปทง้ั ปวง, การทาํ กศุ ลใหถ งึ พรอ ม, การชาํ ระจติ ของตนใหข าวรอบ ธรรม ๓ อยา งน้ี เปน คาํ สงั่ สอนของพระพทุ ธเจา ทงั้ หลาย มผี แู สดงความเหน็ บอ ยๆ วา ศาสนาใดๆ ก็เหมอื นกนั เพราะตางก็สอนใหดที ง้ั นน้ั ความเหน็ นถ้ี ูกเพยี งสว นเดยี ว หากพจิ ารณาพทุ ธวจนะท่ีคดั ไวข างบนนี้ จะเหน็ ชดั เจนวา พระพทุ ธศาสนานนั้ สอนมากกวา ใหค นทาํ ความดีและไมท ําความชว่ั คือสอนใหท าํ จติ ใหบ ริสทุ ธส์ิ ะอาดดวย ขอน้เี ปน คุณวเิ ศษของพระพทุ ธศาสนาโดยเฉพาะ เปน ขอ ทคี่ นท่ัวไปเขาใจไดยาก เพราะมองไมเหน็ วา จิตซ่ึง เปน ของลล้ี ับมหศั จรรยน นั้ จะมาชาํ ระซักฟอกไดอ ยา งไร ตองผทู ี่เคยปฏบิ ตั ิในเรอ่ื งจิต จึงจะเหน็ ชองทางทีจ่ ะกระทาํ คอื การปฏบิ ตั ติ ามแนวทพ่ี ระพทุ ธองคท รงวางไว แนวนค้ี ือไตรสิกขา ไดแ ก ศีล สมาธิ ปญ ญา มีคําอธบิ ายวา ศีลชว ยใหก ายวาจาสงบ สมาธทิ าํ ใหกิเลสเบาบางและจิตสงบ เมอ่ื จิต สงบจริงแลว ปญ หาก็เกิด ทาํ ใหบ คุ คลสามารถรเู หน็ ส่งิ ตา งๆ ไดต ามความเปน จริง ชวยใหกําจดั กเิ ลสช้ันละเอียดได และนาํ ไปสคู วามหลดุ พน ในทส่ี ดุ จติ ทีเ่ ปนสมาธยิ อ มมพี ลงั มากนอยไปตามความน่งิ ของจติ เม่ือพลงั เชน นมี้ ากถึงขดี กอ็ าจทําให บุคคลมอี ํานาจพเิ ศษท่เี รยี กวา “อภญิ ญา” เปนเหตุชวนใหเ กิดความเพลดิ เพลนิ จนหลง พระ สัมมาสัมพทุ ธเจาทรงเตอื นสาวกของพระองคม ใิ หหลงอยกู บั เรอ่ื งพลังพิเศษน้ี เพราะไมอาจนําไปสู ความหลดุ พน ทรงสอนใหใ ชจ ิตที่มีสมาธดิ ีแลว นัน้ พจิ ารณาตามแนวทางแหง วปิ สสนากัมมัฏฐาน ตอไป ซึง่ เปน ทางชําระจติ ใหป ลอดจากกเิ ลสโดยตรง และนาํ ไปสนู โิ รธธรรมในทีส่ ดุ 1
ในศาสนาอนื่ บางศาสนามีการปฏิบตั เิ ก่ยี วกับจติ ดวย แตเ ปนเพยี งข้ันสมาธิเทา น้นั ถงึ แมว าศาสนา เหลา นม้ี กั ไมค อ ยจะลงรอยกบั วทิ ยาศาสตร แตปรากฏวา มีผูนาํ วธิ ีของวิทยาศาสตร ไปศกึ ษาการทาํ สมาธิและไดผลทน่ี าสนใจ นอกจากนน้ั ยงั มกี ารนําวิธปี ฏิบตั ใิ นเชิงสมาธไิ ปใชใ นการรกั ษาโรคดวย เน่อื งดว ยการทําสมาธติ ามวธิ ใี ดๆ กต็ าม ยอมมผี ลบางสว นคลายคลงึ กนั ผเู ขยี นเหน็ วา เราไดร ู ผลการวิจัยของผอู ื่นเขาบาง ก็อาจนํามาประยุกตกบั วถิ ขี องเรา ชวยใหเ ขาใจกลไกตา ง ๆ ของ ธรรมชาติในการทําสมาธิ จงึ ไดรวบรวมผลของการวจิ ยั และการปฏิบตั จิ ากหลายแหง มาแสดงไวใน ทต่ี อไปนี้ วธิ ีปฏิบตั สิ มถกัมมฏั ฐานตามแบบของพระพุทธศาสนามอี ยมู าก ในตาํ ราแสดงไวถ ึง ๔๐ วธิ ี หลกั การมอี ยางเดียวคอื กระทาํ ใหจ ิตสงบนง่ิ สวนอบุ ายทีจ่ ะทําใหเ กิดความสงบนม้ี ีตางๆ กนั ไป แม ในวิธเี ดียวกนั กย็ งั มีความแตกตา งในขอปลกี ยอยไปตามสาํ นกั และตามอาจารยผสู อน เพ่อื เปน ตัวอยา งสําหรบั ผูไมเ คยปฏบิ ัติ จะบรรยายโดยสงั เขป เกยี่ วกบั วิธีอานาปานสติ คือการกาํ หนดลม หายใจ วิธนี ้มี ผี นู ยิ มใชแ พรห ลาย เพราะถกู กับจริตของคนสว นมาก และเปน วธิ ที เ่ี หตแุ ทรกแซง นอยกวาวิธอี ื่นๆ วธิ ปี ฏบิ ตั ิของสาํ นักหนง่ึ มีดงั ตอ ไปนี้ (คดั ตดั ตอนจากหนงั สือ \"บันทึกกมั มฏั ฐาน\" ของ พระสาสนโสภณ (เจรญิ สุวฑฺฒโน ป.ธ. ๙)* มหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั จดั พมิ พ พ.ศ. ๒๕๐๕) อานาปานสติ สติกาํ หนดลมหายใจเขาลมหายใจออก ในสติปฏ ฐานสูตรทา นสอนใหผ ทู ่ีจะทําสมาธิ ขัดสมาธิ ต้ังกายตรง มีสตหิ ายใจเขา มสี ตหิ ายใจออก ใหต งั้ สตกิ าํ หนดเปน ขนั้ ๆ ไปคอื ๑. หายใจเขา ยาวกใ็ หร ู หายใจออกยาวกใ็ หร ู ๒. หายใจเขา ส้ันกใ็ หร ู หายใจออกส้ันก็ใหร ู ๓. ศึกษาคือสําเหนยี ก กําหนดกายทงั้ หมดหายใจเขา ศึกษาคอื สําเหนยี ก กําหนดกายทงั้ หมด หายใจออก ๔. ศกึ ษาคือสําเหนียก กาํ หนดสงบระงบั กายสงั ขาร (หมายถึงลมหายใจ) หายใจเขา ศึกษาคอื สาํ เหนียก กําหนดสงบระงบั กายสังขาร (คือลมหายใจ) หายใจออก อธิบายเพิม่ เตมิ ดังตอ ไปน้ี เมื่อลงมือปฏบิ ตั ขิ ั้นที่หน่ึง จติ ยงั ไมส งบ การหายใจยาว ใหกาํ หนดใหร วู า “หายใจเขา ยาว” “หายใจออกยาว” เม่อื ทําสมาธิไปไดบ า ง จติ ละเอยี ดเขา การหายใจกล็ ะเอียดเขา คอื สัน้ และตนื้ เชนนี้ ใหกําหนดใหร วู า “หายใจเขา สัน้ ” “หายใจออกสั้น” เปน ขั้นทีส่ อง ขั้นท่สี าม การสาํ เหนยี กกาํ หนดใหร ูกาย ในวสิ ทุ ธิมรรคแสดงวา “กายทงั้ หมด” น้ี หมายความถงึ กองลมท้ังหมด คอื กําหนดใหร กู ารเคลอื่ นไหวของหนา ทอ ง (นาภ)ี ขณะหายใจออก ก็ยอ นกลบั ขน้ึ มาในทางตรงกนั ขาม ใหกาํ หนดรูต ลอดสาย ทง้ั เวลาหายใจเขา และหายใจออก ขน้ั ทสี่ ี่ การสําเหนยี กกําหนดระงบั กายสังขาร ไดแกก ําหนดลมหายใจท่ีเปนไปตามภาวะของจติ คือ จิตสงบเขา การหายใจกล็ ะเอียดเขา ใหร ักษาความละเอียดไว และกาํ หนดจิตใหล ะเอยี ดยิง่ ขนึ้ 2
ความละเอยี ดของการหายใจกเ็ ชนเดียวกนั แตไ มใหฝ น หรอื บงั คบั ลมหายใจ หรือทาํ เกรง็ ตวั มฉิ ะนนั้ อาจมผี ลแทรกแซง ซงึ่ ไมใ ชท ่ปี ระสงคของอานาปานสติกัมมัฏฐานในการปฏบิ ตั ิ ขั้นท่หี น่ึง และท่ีสองเปนแตการกาํ หนดหรือสงั เกตไปตามท่เี ปน สว นขน้ึ ทีส่ กี่ เ็ ปน ความกา วหนาของขน้ั ทีส่ าม ดังน้ันขั้นทส่ี ามจงึ มีความสาํ คัญเปน พเิ ศษ สําหรบั ขนั้ นใี้ นตอนแรกอาจตอ งสงั เกตตามลมทเี่ ขาและ ออก คอื เวลาลมเขา ก็กําหนดตาม ตั้งแตนาสกิ ไป อรุ ะ (หรอื หทัย) ไปจนถึงนาภี เวลาลมออกกต็ าม จาก นาภี มา อรุ ะ แลวก็ นาสกิ ทาํ เชนน้ี ไประยะหน่งึ จนสามารถกาํ หนดไดถ กู ตอ งตลอดเวลา แต จิตก็ยงั ไมใชส งบ (เพราะตองเคลอื่ นไปตามลมหายใจ) ทา นจงึ ใหค อยกําหนดอยูในทีจ่ ดุ เดยี วคือใน สว น “นาสกิ ” ท่ีลมตองผานเขา และผา นออก (เรียกวาจดุ นมิ ิต คอื กาํ หนด) จุดนส้ี ําหรับคนโดยมาก ไดแ กกระพุงจมกู (หรือปก จมกู ) สําหรับบางคนไดแกสวนของรมิ ฝปากบน ใกลช อ งจมกู วิธสี ังเกต คือกาํ หนดใหร ูตั้งแตล มเริม่ ผา นเขา ไปจนกระทัง่ หยดุ (คือหมด) เปน การกําหนดหายใจเขา แลวก็ เริม่ ผา นออกมาจนกระท่ังหยดุ อีก เปน การกําหนดหายใจออก ใหท ําเชน น้ตี ลอดไป การทาํ งายๆ เชน นี้ ในการปฏิบตั เิ ปน ของยากยงิ่ เพราะจิตมกั จะไมยอมอยูนิง่ เพือ่ กําหนดตามท่ี ตองการ คอยแตจะแกวง กวดั ซัดสายไปจับเร่อื งอ่ืน ตอ งใชส ติคอยดึงกลบั มาอยทู จี่ ุดนมิ ิต แตไ มช าก็ หนไี ปเสียอีก ทานเปรยี บวาจติ มีธรรมชาติเหมอื นลิง ตอ งคอยดึงกลบั เขา ทอี่ ยเู รอ่ื ยๆ ทา นจงึ สอน อบุ ายตาง ๆ สําหรบั ชว ยตงั้ จิตใหอ ยูกับท่ี เชนใหนบั ตามลมหายใจเขา ๑ ออก ๑, เขา ๒ ออก ๒, เขา ๓ ออก ๓, จนถึงเขา ๑๐ ออก ๑๐, แลวกก็ ลบั ไปเขา ๑ ออก ๑ ใหม เมื่อจิตคอ ยเชื่องเขากเ็ ปล่ยี นวิธนี บั เปน เขา ๑ ออก ๒, เขา ๓ ออก ๔, เขา ๙ ออก ๑๐ เม่ือจิตอยู กับจุดนมิ ิตดีแลว ก็เลกิ นบั คอยกําหนดแตอ ยา งเดียว บางอาจารยก ็ใหน กึ พทุ โธ ตามลมหายใจ เชน เขา -พทุ ออก-โธ, เขา พทุ ออก-โธ, หรอื เขา- ออก-พุทโธ, เขา -ออกพุทโธ (บางทานกใ็ หนึกภาวนา พทุ โธ-พุทโธ-พทุ โธ เรอ่ื ยไป โดยไมก ําหนด รว มกบั การหายใจ ตอ เมอ่ื จติ คอ ยนง่ิ ลงแลว จงึ เอามาโยงกบั หายใจ อยา งน้เี ปน อานาปานสติ) ก็แต ในตอนหลงั ยังมีวิธีอนื่ อีกหลายวิธี จะใชวิธีใดก็ตาม เม่ือจิตคอ ยสงบแลว ตอ งเลิกนบั หรอื นึก มฉิ ะนน้ั จติ ก็ไมส งบจรงิ เมอื่ สามารถผูกจิตใหอ ยูกบั นมิ ิต คือสงิ่ ท่กี ําหนดไดแ มช ่วั ระยะหนงึ่ ก็นบั วาเกดิ สมาธิ ขณิกสมาธิคือ สมาธิช่ัวขณะ เปนขนั้ ตํา่ ที่สดุ สงู ขน้ึ ไปไดแก อุปจารสมาธิ คือสมาธทิ ี่เกือบแนวแน ขนั้ สูงสดุ คอื อปั ป นาสมาธิ สมาธทิ ีแ่ นว แน ซ่งึ ทําใหมีเอกคั คตาคือความเสวยอารมณเ ดยี ว หรือท่ีพระอาจารยต าง ทานใชคาํ วา จติ รวม จติ เชน นม้ี ีพลงั มากและสามารถนําไปสคู วามรแู จง เหน็ จริงได การทจี่ ะปฏบิ ตั ิใหไดถงึ ขั้นจติ รวมเปน ของยากมากบางคนเพยี รพยายามอยูหลายๆ ป ก็ยงั ไมไ ด ขณิกสมาธเิ ปน ขน้ั ทไ่ี ดงายทีส่ ดุ และถา ตัง้ อยนู านพอสมควร อาจทาํ ใหเ กดิ ผลแปลกๆ ในทางจติ ใจ ปรากฏการณตางๆ ทม่ี ีแสดงไวในตาํ รากัมมัฏฐาน เชน การเปล่ยี นแปลงทางผสั สะ สวนมากคงเกดิ ในภาวะน้ี เพราะบางคนพอปฏิบตั คิ รั้งแรกกไ็ ดป ระสบ บางสวนของปรากฏการณท่ีอยใู นขนั้ สงู ข้นึ ไป 3
อาจเกดิ ในอปุ จารสมาธิ สว นทเ่ี กดิ ในอปั ปนาสมาธินน้ั คงมลี ักษณะไปในทางอภญิ ญาโดยมาก แต ผลเชน นี้ ทา นวา ไมไดป รากฏแกท กุ ๆ คนที่บรรลถุ งึ อัปปนาสมาธิ ตอ งแลวแตบ ารมแี ละความ เหมาะสมบางอยางในจติ ของผูนนั้ ๆ เพือ่ สงเสริมความเขา ใจในกลไกของการเกิดปรากฏการณต า งๆ ซ่ึงอยา งนอ ยในระดบั ตนๆ เราอาจ อธิบายไดตามเหตผุ ลทางวทิ ยาศาสตร จะไดเสนอปรากฏการณท ่ีเกดิ ขน้ึ แกผปู ฏบิ ัติ และแสดง เหตผุ ลสําหรบั ปรากฏการณนน้ั ๆ ตามหลกั วชิ า เทาท่ีพอจะหาเหตผุ ลได ในตอนหลังจะไดบ รรยาย ผลการวิจยั ท่ีมผี กู ระทาํ ในทอี่ ่ืน รวมทง้ั ความพยายามท่จี ะนําเอาวธิ สี มาธิไปใชรกั ษาโรคดว ย นักปฏบิ ัตผิ หู นง่ึ บรรยายประสบการณระหวางการภาวนาสมถกมั มัฏฐานโดยวธิ อี านาปานสติ ตลอดเวลาหลายป วามที ี่พบบอ ยๆ ดงั น้ี เมอื่ จิตเร่ิมสงบ การหายใจคอ ยๆ ชา ลง และตนื้ เขา ๆ ในตอนทายๆ อาจหายใจเบาและตน้ื มาก จนดู คลายกบั ไมห ายใจเลย ปรากฏวาบางคนเกิดกลัวตายเพราะไมห ายใจ เลยหยุดชะงักการภาวนา เพยี งแคน ี้ ในระยะน้ี บางครงั้ รูสึกตัวเบา บางครงั้ รดู กี วา ตัวพองขนึ้ บางคร้งั รูสกึ วา ตัวเล็กลง บางครั้งสงั เกตวาหไู วกวา ปกติ แมเสยี งทมี่ าจากไกลๆ ก็ไดย ินดังและชัด บางครงั้ รสู ึกวาหองสวางขึน้ ทง้ั ๆ ทกี่ าํ ลังหลบั ตาอยู บางครงั้ รูสึกวา ผิวกายอุนกวา ปกตจิ นถึงรอ น บางครง้ั ขณะท่จี ิตกาํ ลงั สงบ แนว แนด มี าก รา งกายคอ ยๆ โนม ลงไปขางหนา จนกระทง่ั ศรี ษะจดพน้ื และน่ิงอยเู ชน นน้ั เปน เวลานาน ระหวา งนนั้ ความรตู ัวมอี ยเู ปน ปกตสิ ังเกตการหายใจ กเ็ ปน ไปอยางสมาํ่ เสมอและเบา คลายๆ กบั ในคนนอนหลับ แตผปู ฏิบตั ิไมห ลบั เพราะรูต วั ตลอดเวลา และหูไดยินเสียงจากรอบๆ ตวั ได ถา สมาธกิ วดั แกวงไป เชน นึกถึงเรือ่ งอืน่ ข้ึนมานอกจากการหายใจ ตัวกจ็ ะแขง็ และกลบั ตง้ั ขนึ้ มาสู ทานง่ั อยา งปกติไดเองและโดยทนั ที คลา ยๆ กบั เปน ตกุ ตากล (ผูป ฏบิ ัติคนอน่ื มปี ระสบการณ คลายกัน แตว า ตวั ออ นหงายลงไปขางหลัง เมอ่ื สมาธิจติ ตก ตวั กก็ ลบั ตงั้ ข้ึนไปเองเหมือนกัน) ปรากฏการณต ามท่ีบรรยายนี้เขาใจวาเปนผลของสมาธใิ นระดบั ตาํ่ คือขณกิ สมาธิ อยางสงู ก็คงไม เกนิ อปุ จารสมาธิ ปรากฏการณเ หลา นีอ้ าจอธบิ ายกลไกแหงการเกดิ ข้ึนไดต ามหลกั วชิ าสรีรวทิ ยา การหายใจทช่ี า และเบาลง เปน ผลโดยตรงของความสงบทางรา งกายและจติ ใจ ในเวลาธรรมดา คนเรายอ มมคี วามตน่ื เตน อยูบางเสมอ ซงึ่ ทาํ ใหอ วยั วะตางๆ ทํางานในระดบั สูงขน้ั หน่ึงท่ีเราเรยี กวา “ปกติ” คร้ันเมอ่ื จติ เรมิ่ มสี มาธิ ความตนื่ เตน แตเดิมก็คอยๆ นอยลง อวยั วะตา ง ๆ ทาํ งานนอ ยลง โดยเฉพาะหวั ใจ และอวัยวะแหงการหายใจ ซึง่ เปน ตวั หลอ เลยี้ งอวัยวะอน่ื ๆ ตวั อยา งของการทาํ งาน นอยลงทํานองน้ี เหน็ ไดใ นคนทน่ี อนหลบั หวั ใจเตนชาลง และการหายใจก็เบาและชา ดวย เวลาจิตมี สมาธิ ก็มกี ารเปล่ียนแปลงทํานองเดยี วกัน มากนอ ยไปตามระดบั ของสมาธิ ดังนนั้ เมอ่ื สมาธแิ นว แนจรงิ ๆ จึงแทบไมห ายใจเลย พวกโยคีในอินเดยี ท่สี ามารถเขา สมาธแิ ลว ใหเ อาตัวเขา ใสไ วในหบี หรอื ตูปดทบึ หรือแมเ อาลงฝง ท้งั หบี แลวไมเปนอนั ตราย ก็เพราะในภาวะสมาธแิ นวแนร างกายมี การทาํ งานนอ ยมาก ความตองการอากาศหายใจกน็ อ ย เพยี งอากาศทม่ี อี ยูในหบี หรอื ตูก็พอใชไ ปได 4
เปน เวลานาน แตถา ฝง เอาไวน านเกนิ ไป หรอื มอี ะไรไปรบกวนสมาธิ ทําใหร างกายใชอ ากาศมากขนึ้ อากาศหมดไปเรว็ กวาควร โยคีกต็ ายเหมอื นกนั เก่ยี วกับเรือ่ งนศ้ี าสตราจารย บ.ี เค อนันท แหงสถาบนั วทิ ยาศาสตรแ พทยออลอินเดยี ไดท าํ การ ทดลองกบั โยคี ศรรี ามนนั ท โดยใหเขา ไปทําสมาธอิ ยูในหบี ขนาดกวา ง ๔ ฟตุ (๑.๒๐ ม.) ยาว ๖ ฟตุ (๑.๘๐ ม.) และลกึ ๔ ฟตุ (๑.๒๐ ม.) ปดทบึ อากาศเขาออกไมไ ด ครง้ั หนึ่งนาน ๘ ช่ัวโมง และอีก ครั้งหนึง่ ๑๐ ชว่ั โมง โดยไมป รากฏอนั ตรายอยา งใดแกโ ยคี การศกึ ษาทางวิทยาศาสตรแสดงวา ระหวางอยูใ นหบี นน้ั โยคใี ชอ อกซเิ จนนอ ยกวา ธรรมดา ๓๓ ถึง ๕๐ เปอรเ ซน็ ต อัตราชพี จรลดจาก ๘๕ ครั้งตอ นาที ในภาวะธรรมดา เหลือ ๖๐ ถึง ๗๐ ครง้ั (ขน้ึ ๆ ลง ไมสมํ่าเสมอ) การหายใจมี ความเรว็ เกอื บคงที่ (ความต้นื ลึกเขาไมไ ดศ ึกษา แตพจิ ารณาโดยเปรยี บเทียบกบั การใชออกซิเจน เห็นวา นา จะหายใจต้นื เขา ) ระหวา งทําสมาธิคลนื่ ไฟฟา สมองมีลักษณะคลายกับเวลานอนหลบั ๆ ตื่นๆ (รายงานในวทิ ยาสาร อนิ เดยี นเจอรน ลั ล ออฟ เมดคิ ลั รีเสอรช ค.ศ. ๑๙๖๑) ถาจะถือตามหลักวทิ ยาศาสตรท ่ัวไป รายงานน้ีก็มีความหมายนอย เพราะเปน การทดลองในคน เพยี งคนเดยี ว ถาทดลองในคนอนื่ ๆ อีกอาจจะไดผลอยา งอน่ื ก็ได แตเพราะการทาํ สมาธิในระดบั แนว แนม ิใชจ ะมคี นทาํ ไดมากคน และโอกาสทจี่ ะศกึ ษาเชน นี้ก็มนี อ ย รายงานของศาสตราจารย อนันทนจ้ี งึ มีคามากพอใช โดยเฉพาะอยางย่ิงชว ยใหเขาใจไดวา ทาํ ไมโยคจี งึ อยูในท่ีอบั อากาศได นานกวาธรรมดา คนธรรมดา (ทีไ่ มใชโ ยคี) ๒ คน ทศ่ี าสตราจารยอ นันท ทดลองแบบเดยี วกบั โยคี ศรรี ามนนั ท คนหน่งึ อยูไดน าน ๗ ชว่ั โมงโดยมกี ารใชอ อกซเิ จนเกินกวา ปกตเิ ลก็ นอ ย (อาจเปน เพราะความตน่ื เตน ) อกี คนหนงึ่ อยูไ ด ๔ ชั่วโมงโดยใชอ อกซิเจน เทากับเวลาปกติ อยางนอยการวจิ ยั นกี้ แ็ สดงวาโดยการทําสมาธิโยคีสามารถทาํ ใหร า งกายใหอ อกซิเจน นอยกวา ธรรมดา ในการวิจัยอกี ชุดหนง่ึ (รายงานไวใ นวทิ ยาสารฉบับเดียวกนั ในปเดียวกัน) ศาสตราจารย อนนั ท ไดศ กึ ษาโยคีอกี สามคนซึ่งอางวา สามารถทาํ ใหห ัวใจหยดุ เตน ไดตามความตอ งการ ปรากฏ วาพวกน้ันทาํ ไดแตเพยี งใหห วั ใจเตน เบามากจนคลําชีพจรขอ มือไมร สู กึ และฟง เสยี งท่ีหนาอกไมไ ด ยิน แตใ ชเครื่องบนั ทึกคลน่ื ไฟฟาหวั ใจพบวา หวั ใจเตน แตเ บามาก วธิ ที โ่ี ยคีทงั้ สามคนใช ก็มใิ ช เก่ียวกบั เวทยมนตค าถาแตอยา งใด เปน วธิ ีตามธรรมชาติ คอื อดั อากาศในทรวงอกใหเกิดความดนั สูงจนเลอื ดไหลคนื เขาสหู ัวใจนอยลง หัวใจจึงเตน ชา และเบาเปน เร่ืองทรี่ ๆู กนั อยูใ นหมนู ักสรีรวทิ ยา. ในทน่ี ขี้ อแทรกความรสู าํ หรบั ผฝู กสมาธทิ ่เี กดิ ความกลัวเพราะหายใจนอ ยลงๆ ตามลําดบั ทจี่ ิตสงบ มากขนึ้ ๆ การท่ลี มหายใจจะหยุดจนทําใหตายไปเลยนนั้ เปน ไปไมได เพราะธรรมชาตขิ องรางกายมี ระบบประสาทคอยกํากับการหายใจอยู แมว าตามธรรมดาเราอาจบังคับตัวเองใหห ยดุ หายใจไดเปน เวลานานๆ ถา หากหยดุ นานจนรางกายไดรบั ออกซิเจนไมพ อเพยี งกบั ความตอ งการ กลมุ ประสาทท่ี ทําการกํากับการหายใจ (เรยี กวาศนู ยหายใจ) ก็จะออกคําส่ังใหกลามเนื้อของการหายใจเร่ิมทาํ งาน ตอ ไป การท่จี ะ “กล้นั ใจตาย” ก็เปน ไมไดดว ยเหตุผลเชน เดยี วกนั 5
ความรสู กึ เกี่ยวกบั รา งกายในระหวา งสมาธิวา “ตวั เบาขึ้น” “ตัวพองข้นึ ” “ตัวเล็กลง” อาจอธิบายได วา เปนเรือ่ งของ “ความเอาใจใส” และ “ความไมเ อาใจใส” ของสมอง ตามปกตนิ น้ั สมองรหู รือรบั รอู ะไรๆ ไดทลี ะอยางเดียวเทา น้ัน แตก ารทาํ งานของสมองวอ งไวมาก เมอ่ื รบั รูเ รือ่ งนแ้ี ลวก็เปล่ียนไปรบั เรื่องนั้นและเร่ืองโนน ตอ ไปโดยรวดเรว็ จนทําใหเรารสู ึกเหมอื นกับ วา รูเ ร่ืองทัง้ หมดไดใ นเวลาเดียวกนั (เปรยี บไดกบั หลักสนั ตติของพระพุทธศาสนา) จติ ของคน ธรรมดาเปน เชน นีค้ ือสอดสา ยหรือกวดั แกวง อยตู ลอดเวลา ความรูตา งๆ ทีไ่ ดร บั จงึ มีความ ครอบคลมุ กวาง แตมคี วามรูผ วิ เผนิ ไมล กึ ซึ้ง ตอเมอื่ ทาํ สมาธิใหจ ติ นิ่งหรอื คอยสงบลง จติ จดจออยู ในสิง่ ใดสงิ่ หนง่ึ จงึ มีความรดู ขี น้ึ ในส่งิ นนั้ ๆ เปรียบเสมือนคนอยูในทม่ี ดื และถอื ไฟฉายกราดไปมาอยางรวดเรว็ ยอ มเห็นไดห ลายอยางกจ็ รงิ แต ไมช ดั เจนสกั อยา งหนงึ่ ตอเมอ่ื ถอื ไฟสองนิ่งๆ ทจี่ ดุ ใดจดุ หนงึ่ จึงเหน็ ไดช ัด ความรสู กึ เก่ยี วกับรางกายก็เชนกนั ในเวลาธรรมดานน้ั เรามีความรูเกยี่ วกบั ตัวโดยไดร ับ “ขา วสาร” จากหลายสวน เชน นยั นต า อวยั วะในหทู เี่ กีย่ วกับการทรงตัวของศรี ษะ กลามเนอ้ื ลาํ ตวั และหลงั กลา มเนอ้ื ของขา นัยนต าบอกความสัมพนั ธกบั สงิ่ แวดลอ ม อวัยวะในหบู อกทาตงั้ ของ ศรี ษะ กลา มเนอ้ื และขอ กระดกู ในสวนอกและหลงั บอกเกย่ี วกบั ลําตัว กลามเน้ือและขอ กระดูกของ ขาบอกเก่ยี วกับขา ประสาทจากผิวหนังท่กี น บอกเกีย่ วกับการนงั่ ประสาทจากผวิ หนังทพ่ี น้ื เทา บอก เกี่ยวกับการยนื กลามเนือ้ และขอ กระดกู ทแ่ี ขนบอกเกย่ี วกบั แขน ฯลฯ “ขาวสาร” จากที่ตา งๆ เหลา น้รี วมกนั ทาํ ใหส มองรูว า รา งกายกาํ ลงั อยูในทา อะไร แมใ นเวลา หลบั ตา ทั้งนี้หมายความวาสมองตอ งเอาใจใสกบั ขาวสาร จากทกุ ๆ สว นในเวลาติดๆ กนั ขณะทําสมาธิผปู ฏิบัตพิ ยายามผกู จติ ใหเ พง (เอาใจใส) เฉพาะที่ จดุ นิมติ (คอื ชองจมูกหรอื รมิ ฝปาก) และพยายามไมเอาใจใสก ับ “ขาวสาร” จากสว นอน่ื ๆ หากทําเชน น้ไี ดส าํ เรจ็ เพยี งใดกม็ ีผลเปน สมาธิ ในขน้ั นนั้ ๆ ความรสู ึกกวา “ตวั เบา” อธบิ ายไดว า เกดิ จากการทสี่ มองเอาใจใสกบั “ขา วสาร” จาก ผิวหนงั ที่กนนอ ยลงหรอื กลาวงายๆ วารับ “ขาวสาร” จากกน นอ ยลง “ขาวสาร” ทางประสาทนี้ วิทยาศาสตรร วู ามีลกั ษณะเหมือนคล่ืนวิ่งเขามายงั สมอง ถาลกู คลน่ื มีจังหวะถี่ (คือหลาย ๆ ลกู มา กระทบใน ๑ หนวย เวลาเชน ๑ วนิ าที) หรอื มคี วามสงู (ความแรงของลูกคลน่ื ) มาก สมองกแ็ ปลวา เหตุกระตนุ นนั้ ๆ มีแรงมาก (หรือน้ําหนักมากหรอื ความดงั มาก) ถามคี วามถนี่ อ ยและความสูงนอ ย สมองกแ็ ปลวาเหตุกระตนุ นั้นออ น เมอ่ื บคุ คลนงั่ ตามปกติ สมองไดร บั “คลื่นของขาวสาร” ทม่ี ี ความถแี่ ละความสงู ในระดับ “ปกต”ิ กร็ สู กึ วารา งกายอยูใ นสภาพ “ปกต”ิ เม่ือเรมิ่ มีสมาธิ สมอง จดจออยแู ตการหายใจ ไมเอาใจใสกับ “ขาวสาร” จากกน จึงทําใหม ีผลเสมอื นวา “ขาวสาร” นนั้ เบา ไปกวา ธรรมดา ตามธรรมชาตนิ น้ั ผิวหนงั ทก่ี น จะถกู กดเบากวา ธรรมดาก็เพราะมอี ะไรมายกรางกาย ข้นึ หรือตวั เบาขน้ึ เพราะฉะนน้ั สมองจงึ แปลวา “ตวั เบา” 6
ความรสู กึ วา ตัวเลก็ ลง อธบิ ายวา เกดิ จากสมองรบั ขา วสารจากผิวกายนอยลง (ทจี่ รงิ นนั้ ผวิ หนังรบั ขาวสารไปตามปกติ แตสมองรบั บา งไมร ับบา ง จึงมีผลเปน การรบั นอ ยลง) สมมติวา ปกติสมอง ไดรับขา วสารจาก ๑๐๐ จุดใน ๑ วนิ าทีแตข ณะทําสมาธสิ มองไมร บั เสยี ๕๐ จดุ รบั เพยี ง ๕๐ จดุ เชนนีก้ จ็ ะทาํ ใหเ กิดความรสู กึ วา ตวั เล็กลงเหลอื ครึ่งเดยี ว ถาสมาธแิ นว แนจนเปนเอกัคคตาจติ รวม เปน หน่ึง แมแ ตจุดนิมติ ก็ไมเอาใจใส ผปู ฏบิ ตั ิกอ็ าจจะรสู ึกเสมือนวา ไมม ีตัว เพราะไมไ ดร บั การบอก เลา จาก “ตวั ” เลย ความรูสกึ วา “ตวั พองข้นึ ” อาจอธิบายไดวา เกิดจากการทส่ี มองยังรบั “ขา วสาร” จากจดุ ตา งๆ ทั่ว ตัว แตทวา “ขา วสาร” เหลานนั้ มคี วามแรงนอยไปกวา ธรรมดา (เพราะความเอาใจใสข องสมอง นอยลง) สมองจงึ แปลวา คาํ บอกเลานน้ั มาจากจุดที่ “ไกล” กวา ปกติ (เปรียบเหมือนการไดย นิ เสยี ง ถา ไดยินเสยี งดงั ก็มักจะแปลวา “เสยี งมาจากใกล” ถาไดย ินเสียงคอย ก็มักจะแปลวา “เสียงมาจาก ไกล”) ผิวหนังจะอยูไกลจากสมองมากกวา ปกตไิ ดก ต็ อ เมื่อ “ตวั โตขน้ึ ” เทา นน้ั เพราะฉะนัน้ สมองจงึ แปลวา “ตวั พองขนึ้ ” การที่ “หูไว” ขึ้น คือไดย นิ เสยี งชัดกวา ปกติก็เปนผลของ “การไมเอาใจใส” ตอ “ขาวสาร” จากสว น ตาง ๆ ของรา งกาย เปนทีร่ ดู ีกนั อยูวา คนทเี่ สียอวยั วะสัมผสั อยา งหนงึ่ ไป อวัยวะสมั ผัสอยา งอ่นื มักมี สมรรถภาพเพิ่มขนึ้ เปน การทดแทน เชน คนตาบอด มักจะมสี ัมผสั ทางผิวหนงั ไวและมีสมรรถภาพ สงู เกนิ ปกติ จนสามารถใชม ือคลํารูลวดลาย และตัวเลขบนธนบัตรได ในการทําสมาธิ ผปู ฏบิ ัตติ ดั ความเอาใจใสก บั “ขา วสาร” จากสว นตา งๆ ของรา งกายเสียเปนสว นมาก เหลอื แตสว นทต่ี ดั ยาก ๆ เชนหู เม่อื เกิดสัมผัสทางอวยั วะนนั้ จงึ ไดผลแรงกวา ธรรมดา ทาํ ใหม ีผลเหมอื นกับวาหไู วกวา ปกติ ทง้ั น้ีอธบิ ายสาํ หรบั สมาธใิ นขน้ั ตํา่ สาํ หรบั สมาธิในขน้ั สงู ซ่ึงมีผูเชอ่ื วาผปู ฏบิ ตั ิอาจมี “หทู พิ ย” ได อาจจะมีกลไกอะไรแตกตา งไปจากกฎเกณฑธ รรมดา ความรสู กึ วา หอ งมแี สงสวางมากขน้ึ ก็คงจะมตี น เหตเุ ชน เดยี วกันกับการท่ี หไู ว ขน้ึ กลาวคอื สมองไว ตอ การบอกเลาของปลายประสาทในนยั นต า (จอตาหรอื เรตนิ า) มากกวา ปกติ ถึงแมวา ความจรงิ แสงสวางภายในหอง จะมเี ทาเดมิ แตเ นอื่ งจากสมองไวขน้ึ จึงแปลวา แสงมากขนึ้ ความรสู กึ เก่ยี วกับความรอ นที่ผวิ กาย เปน ผลของการเปลย่ี นแปลงในการไหลของเลอื ดผา นผิวหนัง ตามปกตนิ ้นั กระแสเลือดเปนตัวนาํ ความรอ น จากสวนลกึ ของรา งกายออกมาปลอยท่ผี ิวหนงั เพ่ือ ปองกันมิใหร า งกายรอนจนเกิดอนั ตราย ความรอ นท่ีมากบั เลอื ดนี้ เปน เหตใุ หเ รารสู กึ อนุ ที่ผิวหนัง ตวั อยางเชนคนท่ีเกดิ ความอาย หลอดเลอื ดท่ีผิวหนังของหนาขยายตวั ข้ึน ทาํ ใหเ ลือดไหลผานมาก ขน้ึ หนาจึงมสี ีแดง พรอ มกันน้นั เลือดกน็ าํ ความรอนมาหนา มากขนึ้ ดว ย จึงรสู ึกรอ นทห่ี นา บางครงั้ จนถึงกบั เหงอื่ ออก ในภาวะตรงกนั ขาม เชน กลัวจนซดี มกั จะรูส กึ เยน็ เพราะหลอดเลอื ดหดตวั แคบลง เลือดไหลผา น นอ ยนาํ ความรอนมานอ ย เวลาคนนอนหลบั จิตใจและรา งกายอยูในสภาพสงบ ระบบประสาทท่ี 7
ควบคุมหลอดเลือดก็ทํางานนอ ยลง หลอดเลือดท่วั รา งกายขยายเล็กนอ ย รวมทงั้ ทผ่ี ิวกายดวย ผวิ หนังจงึ มคี วามอบอนุ ในผทู าํ สมาธิทรี่ ูสกึ วา ตัวอนุ หรือรอ นขนึ้ กค็ งเปน ดวยเหตเุ ชนนี้ กลา วคอื จติ ใจสงบ ระบบประสาททาํ งานนอยลง หลอดเลอื ดทผี่ วิ หนังขยาย เลอื ดมาท่ีผิวหนังมากขึ้น ในบาง คนอาจมคี วามรสู กึ ตรงกันขาม คือ เยน็ ท่ผี ิวหนัง ขอน้อี าจจะเปน เพราะหลอดเลือดท่ัวรางกายขยาย ทาํ ใหความดนั เลอื ดลดตาํ่ ลงไป รางกายตองแกไขดวยการบบี หลอดเลอื ดท่ผี วิ หนังทาํ ใหม ีเลือดไป หลอเล้ียงนอยจึงรูสกึ เยน็ ทีผ่ วิ หนัง ปรากฏการณท ตี่ ัวออ นลงในขณะท่ีสมาธอิ ยูในระดบั สูงพอสมควร จนถึงรางทอดลงไปบนพ้นื มที าน ผูรใู นทางกัมมฏั ฐานใหเหตุผลวา เปน เพราะสตหิ ยอนไปในขณะท่ีสมาธิเขม แขง็ ทําใหเ สยี ดุล ตัวจงึ ออ น ในทางสรีระวิทยาอาจอธบิ ายอาการที่เกดิ ข้นึ น้นั วา คลา ยกับท่เี รียกวา “ไขสนั หลังงนั ” (สไปนลั ช็อค) ซงึ่ เห็นในคนที่ไดร บั อันตรายทําใหไขสนั หลงั ขาดการติดตอกับสมอง (เชน ตกเลอื ดใน สมองบางสว น) ในระยะแรก รางกายสว นท่ีเกี่ยวขอ ง จะมลี ักษณะออนปวกเปย ก กลามเนื้อหยอ น และเคลอ่ื นไหวไมไ ด (ในระยะหลงั กลบั มีอาการกลามเนอื้ ตงึ แขง็ ฯลฯ) การทรี่ างกายของผปู ฏบิ ตั ิ สมาธิออน จนโนม ลงไปถึงพน้ื กอ็ าจจะเปน เพราะเหตอุ ยางเดียวกัน คอื ตามปกติ ไขสนั หลงั ไดร ับ คําสั่งจากสมอง ใหก ระทาํ ใหกลามเนื้อของรา งกายมคี วามตึงตวั พอสมควร ทาํ ใหการทรงตัวและ การเคลื่อนไหวเปน ไปตามปกติ การทาํ สมาธใิ นบางภาวะ ทาํ ใหการติดตอ ระหวางสมองกบั ไขสนั หลงั ขาดตอนไปชัว่ คราว (เพราะจิตเพงอยแู ตเ ฉพาะทจี่ ดุ นิมติ ) จงึ ไดผลเหมอื นกบั ไขสนั หลังถกู ตัด ขาดจากสมอง มเี หตุการณค ลาย “ไขสนั หลังงนั ” เกดิ ขึ้น กลามเน้อื ของรางกายออ นและหยอนตวั ไมส ามารถจะรกั ษาทา น่ังตัวตรงอยูได ตัวจึงงอลงไปทางดา นหนาหรือดานหลัง ครนั้ สมาธติ กไป สมองกลบั ทํางานใหม การตดิ ตอ กบั ไขสนั หลังกลบั เปน ปกติ อาการ “ไขสนั หลงั งนั ” กห็ าย กลามเน้ือกลบั มีความตงึ ตัวเปน ปกติ จึงรง้ั เอารา งกายกลับตัง้ ตรงขนึ้ ใหมโ ดยสมองไมตองออก คาํ สง่ั ปรากฏการณ “ตวั ออน” นี้ เปน เครื่องแสดงใหเหน็ อยางชดั เจนวา กาย กับ จิต น้นั เปนคนละสวน แยกออกจากกนั ได ท้ังสองอยางอยรู ว มกนั มาตัง้ แตเราปฏสิ นธิ จงึ ทาํ ใหเราเขา ใจวาเปน ส่งิ เดียวกนั แทจ รงิ นน้ั “กาย” กบั “จิต” นั้นกเ็ หมอื นเรอื นกบั ผอู าศัย เมื่ออยูสบายก็อยดู วยกนั ไปเรื่อยๆ หาก เกดิ อยูไมสบายข้ึนมาหรือบานจะพงั ผูอาศัยกท็ ้ิงเรอื นไปอยูหลงั อืน่ ถา ผูอาศยั กบั เรอื นเปน สงิ่ เดียวกัน เม่ือเรือนพังผอู าศยั กต็ องสดุ ส้นิ ตามไปดว ย พระพุทธเจาทรงสอนวาเรอื นกายเปน แตเ พยี ง ที่อาศยั ไมใชต ัวตนของเราคอื ไมใ ชส งิ่ เดียวกนั กบั “จติ ” เมือ่ เรือนพัง คอื กายแตกทาํ ลาย ผอู าศัย คอื จิตกตองละไปและหาท่อี าศัยใหม ปรากฏการณ “ตัวออ น” ชวยใหผปู ฏบิ ตั ิเห็นขอน้ไี ดช ัดแจง ขณะทร่ี างกายออนลงๆ จนกระทง่ั ลงไปทอดอยกู บั พนื้ จติ ท่กี าํ ลงั อยูใ นสมาธไิ มไ ดอ อนตามไปดวย แตอยูใ นสภาพแนวแนแ ละแจม ใส สามารถสังเกตไดช ัดเจนวา ขณะน้นั การหายใจชา สมํา่ เสมอและ เบา อยางเดยี วกบั ทเี่ หน็ กําลงั นอนหลบั ตามธรรมชาติ ขอสังเกตนที้ ําใหเ กดิ ความรขู ้นึ มาวา ขณะที่ รางกายกําลงั หลบั นนั้ จิตกําลังตนื่ อยู มไิ ดห ลบั ไปดวย เพราะฉะนน้ั จงึ เปนการแนน อนวา จติ กับกาย นน้ั เปนคนละสวน 8
พระอาจารยท ่ีสอนกมั มัฏฐานมกั เตอื นผูปฏิบตั วิ า อยา ปฏิบตั ดิ วยความตั้งใจอยากเห็นอยางโนน อยา งนี้ เพราะความอยาก(โลภะ)นนั้ จะทําใหไมไดส มาธแิ ละไมเ หน็ อะไร การอยากเหน็ ปรากฏการณ “ตวั ออน” นี้กเ็ ชนกนั จะไมป รากฏแกผ ูตง้ั ใจทาํ สมาธิเพื่อใหเ ห็น แตอ าจจะปรากฏขน้ึ เอง แกผทู ่พี ยายามทาํ สมาธิดว ยใจวางเฉย ไมอ ยากเหน็ หรอื อยากเปน อยางโนน อยางน้ี เห็นไดว า งานรบั ปรากฏการณท ง้ั หลายที่กลาวมาแลวทงั้ หมด เราอาจอธบิ ายตามหลักวชิ า วทิ ยาศาสตรไดวา เกิดขน้ึ มาไดอยางไร แปลวาปรากฏการณเ หลานนั้ เปนเหตุการณตามธรรมชาติ อาจจะเกิดขึ้นแกทกุ ๆ คนทม่ี ภี าวะของจติ เหมาะสม คอื อยใู นภาวะสมาธทิ หี่ นกั แนนพอ อาจกลาว อีกอยางหน่งึ วา ปรากฏการณน ัน้ ๆ ไมใ ชเปน เรือ่ งเฉพาะตวั บุคคล คือไมใ ชเ รื่องของผูวเิ ศษคนใดคน หนึ่ง แตเปน เร่ืองธรรมชาติ เปนเรอื่ งสามัญซึ่งใครๆ กอ็ าจทาํ ใหเกดิ ขึ้นได ถาสามารถทาํ สมาธจิ ิตให เกิดขึน้ พึงสังเกตวา คาํ กลา วขา งตน นห้ี มายถงึ ปรากฏการณท้งั หลาย ที่อาจมีอยูในสมาธขิ นั้ ตา่ํ ยงั มี ปรากฏการณอนื่ ๆ อีก ซงึ่ อาจเกดิ ขึ้นในภาวะสมาธใิ นระดบั สูงกวา และไมอ าจอธบิ ายกลไกไดตาม ความรทู างวทิ ยาศาสตร เชน เรอื่ งตาทพิ ย หรอื การนง่ั ทางในแลว เหน็ อะไรๆ ไดถ กู ตอ งเปน ตน ยงิ่ ปรากฏการณตางๆ ซงึ่ ทานท่ีปฏบิ ัตใิ นขน้ั สดุ ยอดไดป ระสบ เชน ฌานตางๆ ยงิ่ ไมม ที างอธิบายเลย ทเี ดียว จาํ ตองยอมรบั วา เรอื่ งเหลา นน้ั เปน เรอ่ื ง “เหนือวิทยาศาสตร” ฯ (* คอื สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช พระองคปจ จบุ ัน) ..................................... 9
วจิ ารณช วี ประวตั ิ ของ บรมเวชชครุ ุ อาจารยช วี กโกมารภตั โดย ศ.นพ. อวย เกตสุ งิ ห พุทธมามกะสวนมากรูส กึ ทานชีวกโกมารภัตวา เปน แพทยห ลวงผใู หญข องพระเจาพมิ พิสาร มคธราช แหงนครราชคฤห ซึง่ ไดส งไปเปน แพทยป ระจําพระองคพ ระสัมมาสัมพทุ ธเจา และไดเ ปน ผูรกั ษาอาการหอเลือด ทพี่ ระพุทธบาทซ่ึงเกิดจากสะเกด็ หนิ อนั พระเทวทตั ใชคนกลงิ้ ลงมาจาก เขาคชิ กูฏ เพ่อื ใหทบั พระพทุ ธองค เรื่องของทานนอกเหนอื ไปจากน้ีไมใครม ใี ครทราบ จนกระทง่ั ทาน อง สรภาณมธรุ ส (พระอาจารยบ าวเองิ แหงวดั ญวนสะพานขาว ผมู ชี อื่ เสยี งในทางอญั เชิญ วญิ ญาณ) ไดจัดพมิ พห นังสือ “กตญั ุตานสุ รณ ชีวกโกมารภตั ” ขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๒ ในหนังสอื น้ัน มีชวี ประวตั ขิ องทานพระอาจารยชวี กโกมารภตั ซึ่งแปลและรวบรวมจากพระไตรปฎ ก โดย พระอริยเมธี วดั สมั พนั ธวงศ และเรยี บเรียงโดยทา นเปมังกโร ภิกขุ แหง วดั บรมนิวาส (พิมพท ่ี โรงพมิ พสหวทิ ยพานชิ พระนคร ๒๕๐๒) บคุ คลทัว่ ไปทไี่ ดอา นหนงั สอื นี้ยอ มจะมคี วามรสู ึกซาบซงึ้ ใน สตปิ ญ ญาและความสามารถของทานชีวกเปน ทย่ี ง่ิ แตใ นขณะเดยี วกนั ก็อาจเกิดความสงสัยวา เรือ่ ง เหลา นจี้ ะเปนจริงท้ังหมดหรือเปลา โดยเฉพาะอยา งย่งิ ตอนที่เกย่ี วกับการประกอบโรคศิลปข องทาน พระอาจารยน นั้ ดพู ิลกึ กกึ กอื ราวกับเปน เร่ืองแตง ขน้ึ ผเู ขียนในฐานะท่ีเปน พทุ ธมามกและเปนแพทย ไดอ า นทบทวนชีวประวัตขิ องทา นชีวกดวยความ พิจารณา และไตรตรองไดบงั เกิดความรู และความคิดเห็นหลายประการ ซงึ่ คดิ วาอาจจะเปน ประโยชนแ กพ ุทธศาสนกิ ชนทั่วไป ในแงส งเสรมิ ความศรทั ธาในทานพระอาจารยช ีวกโกมารภัต (ซง่ึ ตอไปจะเรียกสน้ั ๆ วา “ทา นชวี ก”) และในความแมน ยําของพระไตรปฎกดวย จงึ ไดเ รยี บเรยี งเรอ่ื ง นีข้ น้ึ กอนอ่นื ควรทราบวา พระอาจารยช วี กโกมารภตั เปน บุคคลท่ีมีตวั ตน ไมใชต ัวละครในเรื่องนิยาย นอกจากจะรเู รือ่ งราวของทานอยใู นพระไตรปฎก ยงั มหี ลกั ฐานทางวัตถเุ ก่ยี วกับความเปน อยูข อง ทานปรากฏมาจนทุกวนั นี้ ผทู ี่ไปนมัสการสังเวชนียสถานทน่ี ครราชคฤห จะไดเ ห็นซากแหง คฤหาสน ของทานอยูใกลกบั ซากของเสนาสนะในอมั พวนั วนาราม ไมไ กลจากเชงิ เขาคชิ กฏู มากนกั เปน พยาน ยืนยนั วา ทานชวี กมีตัวตนจริง สว นเร่ืองของทาน โดยเฉพาะอยา งยงิ่ ทเ่ี กย่ี วกับความสามารถและ สตปิ ญ ญาจะเปนไปไดแ คไ หน อาจเหน็ ไดจ ากบทวจิ ารณตอไปน้ี เพอ่ื ความกระจา งในการอภปิ ราย ผูเขยี นขอแยกการวจิ ารณชีวประวัตขิ องทานชวี ก โดย ๔ แง คือ ๑ ) ในฐานบคุ คลธรรมดา ๒ ) ในฐานพทุ ธมามก 10
๓ ) ในฐานขาราชการ และ ๔ ) ในฐานแพทย ๑. ทา นชวี ก ในฐานบคุ คลธรรมดา - เปน ผมู สี ติ แมแตย ังอยใู นวยั รุนหนุม เปน บุตรบญุ ธรรมของเจา อภยั ราชกุมาร พระโอรสของพระเจาพมิ พิสาร ทานชวี กกม็ ไี ดหลงระเรงิ ในความสุข ซงึ่ เกดิ จากพระอปุ ถมั ภของพระบดิ า ทานคงจะระลกึ วา ฐานะ ของทานขนึ้ อยกู บั ความเมตตาปรานีของผอู น่ื เม่อื ใดผนู ้นั เปล่ยี นใจ ความลาํ บากก็จะเกิดขน้ึ แทนที่ ความสขุ ถาหากทานเองไมม ีทางประกอบอาชีพ ดังนน้ั ทา นจึงไดห นอี อกจากวัง โดยสารพอ คา ไปยัง เมืองตกั กสลิ า และเขาเรียนวชิ าแพทยใ นสํานักของ“ พระฤๅษี โรคาพฤกษตรณิ ณา” โดยทําการรบั ใชพ ระอาจารยแทนคา เลาเรียน แมจะอยใู นฐานะลําบาก ทา นกม็ ิไดยอทอ กลับศึกษาไดดแี ละเร็ว กวาคนอืน่ ๆ เปน อนั มาก ครนั้ เรียนจบแลว ทา นก็มิไดห ลงในความรู กลบั มาใครค รวญวา ตวั จะสามารถรักษาโรคใหค นอืน่ ๆ ไดจริงหรอื ไม ในที่สดุ เรยี นถามพระอาจารย ซ่ึงเขาใจความคิดของทานชีวกดี จึงไดส ่ังใหไ ปคน หา ตน ไมท ใี่ ชเ ปน ยาไมไ ดม าให ทานชวี กเดนิ ทางไปตลอดระยะทางส่ีวนั ก็หาพบไม ครน้ั นําความมา เรยี นพระอาจารย ทา นก็บอกวา “นัน่ แหละแสดงวาเรยี นจบจริง ๆ และมคี วามสามารถจะรกั ษาโรคไดแ ลว เพราะรหู มดทกุ อยา ง” เน่ืองจากเห็นความดขี องทานชวี ก พระอาจารยจ งึ สอนวชิ าพเิ ศษเพมิ่ เตมิ ใหอ ีกซ่งึ ตามธรรมดาไม สอนใคร ดงั นน้ั ทา นชวี กจึงมีความรู และความสามารถเหนือกวา คนอน่ื ๆ ทง้ั หมด และไดเปน บรม แพทยซ ึง่ ไมมีใครเทียบเทียมได หลังจากกลับไปถงึ นครราชคฤหแลว ทานชีวกไดมโี อกาสถวายการรกั ษาโรครดิ สีดวงทวารหนักแด พระเจา พมิ พสิ าร โดยถวายยา ทาครัง้ เดียวกห็ ายเปน ปลดิ ทงิ้ พระเจาพมิ พสิ ารทรงพอพระทยั มาก พระราชทานรางวลั อยางมโหฬาร มเี คร่ืองยศสําหรบั ราชตระกลู ชนั้ สูง พรอ มดว ยหญิงสาวอกี หา รอ ยคน แตง กายดว ยพสั ตราภรณแ ละจินดามณมี คี าลา้ํ รวมมูลคา นบั คณนาไมไ ด แตท า นชีวกมสี ติ พิจารณาเห็นวา รางวัลนน้ั มากมายเกินกวา เหตุ และเกินกวา ฐานะของตน จึงขอถวายคนื พระเจาพมิ พสิ ารทรงโปรดความมกั นอ ย และสงบเสงี่ยมของทา นชีวกเปนอนั มาก จงึ ทรงเปลีย่ น รางวัลเปน คฤหาสนพรอ มดวยขา ทาสบรวิ ารยานพาหนะ และพระอทุ ยานชอ่ื วา สวนอัมพวนั ทา น ชีวกเหน็ วา เปน การสมควรแลว จงึ ไดร ับพระราชทานโดยดษุ ณยี ภาพ พระเจา พมิ พสิ ารไดทรงแตงตัง้ 11
ใหทานชวี กเปนแพทยป ระจาํ พระองค และประจาํ พระพทุ ธเจาดว ย ทาํ ใหท านมโี อกาลใกลช ิด พระพุทธเจา จนไดป ฏิบตั ิงานท่ีเปน ประโยชนใหญยง่ิ กับพระศาสนา. - เปน ผมู ปี ญ ญา ตามชวี ประวตั ขิ องทานชวี กปรากฏหลักฐานวา ทา นเปนผมู ปี ญ ญาเปน เลศิ และมีความสามารถเหนอื คนอ่ืน ๆ ท้งั น้นี บั ตัง้ แตสามารถเรียนจบวชิ าแพทยภายในเวลา ๗ ป ในเมื่อคนทั่วไปตอ งใชเ วลา ๑๖ ป แมจ ะใชเวลานอ ย แตท า นรูละเอยี ดหมดทุกอยาง แมก ระทงั่ สรรพคณุ ของตนไมทุกตน ปญญา อนั ยอดเยีย่ มชวยใหท านสามารถวนิ ิจฉยั โรคไดแ มน ยํา แมใ นรายที่ลึกลบั สําหรบั คนทั่วไป แลว ก็ สามารถกาํ หนดการรกั ษาอยางไดผลชะงัดทุกครั้ง จนมชี ่ือเสยี งแพรหลายไปในหลายประเทศวา เปน แพทยผูยอดเยยี่ ม ปญญาของทา นน่เี องทาํ ใหท านสามารถคาดคะเนเหตุการณลวงหนา ไดอ ยา งถกู ตอ ง เชน ในการ ถวายการรักษาพระเจา จณั ฑปช โชโต ทา นไดเล็งเหน็ ตง้ั แตต นแลว วา พระเจาจณั ฑปช โชโตทรงมีพระ โทสะรา ย และรงั เกยี จเนยเหลวอยา งทสี่ ุด การทีท่ านแข็งขนื ใหเ สวยเนยเหลวดวยเหตุผลทางวิชา แพทย ถึงแมว าจะทาํ ใหพระโรคหาย พระโทสะก็อาจทําใหต ัวทานตองไดรบั โทษจนถงึ ชวี ิต จึงได วางแผนทางหนที ไี ลไ วโดยเรยี บรอย สามารถพาตัวพน จากอันตรายรา ยแรงไปไดด วยสติปญ ญาของ ตนเอง - เปน ผมู คี วามกตญั ู เจาอภัยราชกมุ าร ไดท รงเกบ็ เอาทารกชีวกโกมารภัต ไปทรงเล้ียงไวจ นเตบิ ใหญ ยอมจะตองทรงมี พระเมตตามากพอสมควร การทท่ี า นชวี กไดหนไี ปเรยี นวชิ าแพทย โดยไมไ ดทลู ลาอยางถกู ตอง คง จะมใิ ชเ พราะการทะเลาะเบาะแวง เพราะถา เปน เชนน้นั ทา นคงไมก ลบั ไปเฝาเจา อภัยราชกมุ าร เมือ่ เรยี นสาํ เร็จแลว ทีน่ า จะเปน ได คอื เมืองตักกศลิ าทอี่ ยูหางไกลมาก และหนทางอาจทรุ กนั ดาร ท้งั เวลาเรียนตามธรรมดาก็ถงึ ๑๖ ป หากทลู ลาพระบิดาอาจไมท รงอนญุ าต ทา นชีวกจงึ ไดใ ชว ธิ หี นี พอเรยี นสําเรจ็ ทา นกม็ ุงหนา คนื สูวังของเจา อภัยราชกุมาร เขาทูลขออภยั โทษ ทงั้ ยังไดถ วาย ทรพั ยสนิ ทง้ั หมดท่หี าไดใ นระหวา งเดนิ ทางกลบั เปนการขอลุแกโ ทษอีกดว ย ที่จรงิ ในตอนนนั้ ทา น ชวี กก็ไดพสิ จู นค วามสามารถตวั เองแลว หากจะคิดตีตนออกหา งจากพระบิดา กค็ งจะไมเดอื ดรอน แตทา นกลบั ตรงไปเขา เฝา และทูลขออภยั พรอมท้ังถวายทรพั ยสนิ คลายกับจะขอถายโทษ เรื่องนี้ แสดงชดั เจนวา ทานเปนผมู กี ตญั ูกตเวทอี ยางเตม็ เปย ม อน่งึ การทีท่ านชีวกไมร บั รางวลั อนั มหาศาลจากพระเจา พมิ พสิ าร ก็อาจเก่ยี วกบั การทที่ า นระลกึ วา พระเจาพมิ พสิ ารทรงเปน พระราชบดิ าของเจาอภยั ราชกมุ ารทา นควรจะรกั ษาโดยไมค ิดคา ตอบแทน ใด ๆ เพ่ือเปน การสนองพระคณุ ของเจาอภัยราชกมุ ารดว ย ย่งิ กวา นน้ั เมอ่ื ทานรักษาโรคปวดศรี ษะ 12
ของเศรษฐสี ําเรจ็ เศรษฐกี ็จะยอมเปนทาสทงั้ ครอบครวั ดังทีส่ ญั ญาไว แตทานไมร ับตามนน้ั ทาน กลบั ขอเพยี งเงินหน่งึ แสนกหาปนะสําหรับตนเอง และอกี หนึ่งแสนกหาปนะถวายพระเจาพิมพิสาร ขอนีเ้ ปน พยานวา ทานระลกึ ถึงพระคุณของพระเจา พมิ พิสารอยเู สมอ และพยายามกระทําปฏกิ าระ ในทกุ โอกาส ๒. ทา นชวี กโกมารภตั ในฐานพทุ ธมามก - เปน ผมู ศี รทั ธามาก ทา นชวี กไดแ สดงความศรทั ธาในพระพุทธศาสนา ตงั้ แตเ รม่ิ เปน ผูม ฐี านะขึน้ มา โดยเฉพาะอยา งย่งิ ทานมคี วามเคารพบูชาในพระพุทธองคอยางสูงสุด ระลกึ ถึงพระองคอยูเสมอ อยากจะไดน ่งั ใกล และฟง ธรรมของพระองคท านทกุ ๆ วัน ดังนน้ั เม่อื ไดร บั พระราชทาน “ผาสวิ ัยยกะ” เปน รางวัล พิเศษจากพระเจา จณั ฑปช โชโตเมอ่ื ทรงหายพิโรธแลว ก็ไดต งั้ ใจเกบ็ รกั ษาไวถวายพระพทุ ธเจา ตอมากไ็ ดตัดสนิ ใจสรา งวดั ข้ึนในสวนอมั พวนั ทไี่ ดรบั พระราชทานจากพระเจา พมิ พิสาร ถวาย พระพทุ ธเจา เพื่อจะไดม โี อกาสเขา เฝาฟง ธรรมบอ ย ๆ อน่ึง ในฐานะแพทยป ระจาํ พระองคพ ระพทุ ธเจา ทานชีวกไดเ อาใจใสดแู ลรักษาสุขภาพของพระภิกษุ และสามเณรโดยทวั่ ไปหมด มไิ ดจ ํากดั แตพ ระพุทธองคห รอื พระสาวกผใู หญ ๆ ทา นเอาใจใสร ักษา พระ และหา งเหินคนไขธ รรมดาฝายคฤหัสถ จนถงึ กบั มผี อู า งวา ผูคนทเี่ ปนโรคตาง ๆ จํานวนมาก เขาไปอปุ สมบท เพอื่ จะไดมที านชวี กเปน หมอรักษา เรอ่ื งนจี้ ะเทจ็ จรงิ เพยี งไรกไ็ มทราบ แตถงึ ออยาง ไรกแ็ สดงวา ทา นชีวกมิไดศรทั ธาแตเฉพาะองคพระพทุ ธเจาเทานนั้ แตศ รทั ธาท้ังพระรัตนตรยั ทีเดียว คอื รวมทง้ั พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ - เปน ผกู ระทาํ ประโยชนพ เิ ศษตอ พระพทุ ธศาสนา นอกจากถวายเสนาสนะและดูแลรักษาสขุ ภาพของพระพทุ ธองคแ ละพระสาวกท่วั ไป ทานชวี กยงั ได ประกอบกจิ ท่ีมคี วามสาํ คัญเปน พิเศษหลายประการ ดังจะกลาวตอ ไปน้ี ๑. ไดร ักษาอาการหอ เลอื ด ทพี่ ระบาทพระพทุ ธเจา ซง่ึ ถกู สะเก็ดหนิ ท่ีพระเทวทัตใหคนกลงิ้ เพือ่ ให ทบั พระองค ดวยความสามารถของทานชีวก อาการน้นั ไดห ายหมดส้นิ เรียบรอ ยภายในวนั เดียว ๒. เม่ือไดร บั ผา “สิวัยยกะ” เปน รางวลั จากพระเจา จณั ฑปช โชโต ก็ไดน ําขนึ้ ถวายพระพทุ ธเจา ที่ อัมพวนาราม และไดถอื โอกาสทลู ขอใหท รงอนญุ าตใหพระภิกษรุ บั ผา จากทายกทายิกามาทาํ จวี รได แทนท่ีจะใชแ ตผาบังสกุ ุลดงั ที่ไดป ฏิบตั มิ าแตต น 13
พระพุทธเจาไดท รงอนญุ าตตามที่ขอ พรของทา นชีวกขอ น้สี าํ คัญเพยี งใด จะเหน็ ไดเ มอ่ื นึกวา ใน ปจจบุ นั นจี้ ะหาผาบงั สุกุลจรงิ ๆ (ทใี่ ชห อ ศพมาแลว) ไดท ไ่ี หนบาง และจะมีพอเพยี งกับจาํ นวนพระ และเณรหรอื ไม ๓. ครง้ั หน่ึงทานชวี กไดพ จิ ารณาเหน็ วา กลุ บุตรจํานวนมากเขา มาอุปสมบท บางคนมรี า งกายทพุ พล ภาพพิการ หรอื เปนโรคเรือ้ รงั ทน่ี า รงั เกยี จ หรอื รักษาไมห าย หากปลอยใหเขา มาโดยอิสระ นานไป คณะสงฆจ ะมแี ตคนไมส มประกอบเปน อนั ตรายแกพระศาสนา ทา นจงึ ไดก ราบบังคมทลู พระพุทธเจา ขอใหห า มบวชสําหรบั บุคคลท่ีเปน โรคหา ประเภท คือ โรคเรื้อน ฝคณั ฑสูตร ขกี้ ลาก โรคมองครอ และลมบาหมู พระพทุ ธองคท รงพจิ ารณาแลวเหน็ ชอบดว ยเหตผุ ล จงึ ทรงอนญุ าต ตั้งแตน น้ั มาก็มกี ารถาม อนั ตรายกิ ธรรมแกผปู ระสงคจะบวช ตราบเทา ทุกวนั นี้ การท่ีทา นชวี กกราบทลู ขอหา มโรคหาอยางน้นั กเ็ พราะเปนโรคทร่ี กั ษาไมห าย (โรคเรอื้ น, โรค มองครอ , โรคลมบาหม)ู หรอื หายยากมาก (ฝค ัณฑสูตร, ขีก้ ลาก) และอาจตดิ ตอ กนั ตอไป ถา ยอมใหบ วช พวกทเี่ ปน โรคก็จะมวั แตร ักษาตัว ไมไดป ฏบิ ตั ธิ รรม อนง่ึ โรคเรอ้ื นเปน โรคติดตอรกั ษาไมห าย (ในสมัยน้นั ) และคนทั่วไปรงั เกียจ ถารบั เขามาคณะสงฆ กจ็ ะถูกรงั เกียจไปดว ย โรคมองครอ (หลอดลมโปง พอง) มิใชโรคตดิ ตอกจ็ รงิ แตทาํ ใหคนไขไออยา งรนุ แรงเปน ระยะ ๆ โดยเฉพาะในตอนดึก และเชา มดื การไอนจ้ี ะขดั ขวางการปฏิบตั ิภาวนาขอพระอนื่ ๆ เพราะหนวกหู โรคลมบา หมนู ้นั แมม ใิ ชโรคตดิ ตอก็จรงิ แตผ เู ปน โรคอาจเกิดชักขนึ้ มาเมอ่ื ไรก็ได เชน ขณะ บณิ ฑบาต หรือขณะทาํ พิธสี งฆ ซง่ึ จะเปน เรอื่ งโกลาหลมาก โรคขี้กลากนาเกลียดและรักษาหายยาก ท้งั ติดตอ งา ยอกี ดว ย ถาระมดั ระวังไมด ีโรคอาจขยายไปทว่ั คณะโดยเรว็ วนั เพราะติดตอ ทางสบงจีวร เครือ่ งอฐั บริขาร หรอื เสนาสนะ โรคฝค ณั ฑสตู ร (ฝรอบชองทวารหนกั ) นัน้ เลา กเ็ ปน โรคเร้ือรงั ทท่ี รมานคนไขม าก ทาํ ใหมเี ลือดมี หนองออกมาจากแผลตลอดเวลา และตอ งมีคนคอยปรนนิบิตทาํ แผลให เพราะทาํ เองไมถนดั ผทู ่ี เปนโรคน้ี ยอ มเปนทีร่ บกวนและทีร่ ังเกียจของผอู ่นื อยางมาก การท่ใี นอปุ สมบทวธิ ีของพระพทุ ธศาสนามกี ารหา มบวช โดยอันตรายิกธรรม ยอ มทาํ ใหพ ระศาสนา บริสทุ ธผ์ิ ดุ ผองข้นึ ทง้ั ยังชว ยสงเสรมิ การปฏบิ ตั ิธรรมของพระภิกษทุ วั่ ไปดว ย ทงั้ นีเ้ ปนผลแหง สตปิ ญ ญาของทานชีวก 14
๓. ทา นชวี กโกมารภตั ในฐานขา ราชการ - เปน ขา ราชการผใู หญข องบา นเมอื ง พระเจาพิมพสิ ารไดท รงต้ังทา นชวี กเปนแพทยหลวงประจาํ พระองค และมหี นาทสี่ าํ คัญอน่ื ๆ อกี ทา นชีวกไดป ฏบิ ตั หิ นาท่ดี ว ยความสามารถ และเอาใจใส มคี วามดคี วามชอบมาก ในท่ีสดุ ไดเปน เอกอัครมหาอาํ มาตย ซง่ึ เปน ตําแหนง สงู สดุ สําหรบั ขา ราชการ นบั วา ทานไดม ีความรบั ผิดชอบท่ี สําคญั ยง่ิ ในบา นเมอื ง - ชว ยสง เสรมิ สมั พนั ธไมตรกี บั ประเทศเพอ่ื นบา น ความรคู วามสามารถของทา นชีวก ไดแพรกระจายออกไปถงึ ประเทศใกลเคยี ง พระเจา จณั ฑปชโชโต แหง อชุ เชนียนคร ตอ งสง ทตู มาขอตวั ไปรักษาโรคของพระองค ทา นชวี กไดร กั ษาใหห ายโดย เรียบรอ ยรวดเร็ว อกี ครัง้ หนึ่งเศรษฐีใหญผ มู ีอทิ ธิพลในกรงุ พาราณสไี ดเดินทางไปขอยมื ตัวทา นชวี ก ตอ พระเจา พิมพิสารเพอื่ ใหไ ปรกั ษาลูก พระเจา พมิ พสิ ารทรงอนญุ าต แลว ทา นชวี กก็ไดร กั ษาให หายขาดอยา งนา พิศวง ความสาํ เร็จทง้ั สองรายน้ี นอกจากจะเปน การเชดิ ชพู ระเกยี รตขิ องพระเจาพิมพสิ ารวาทรงมหี มอ วเิ ศษอยูในราชสาํ นกั ยังเปนการสงเสริมสมั พนั ธไมตรรี ะหวางมคธประเทศกบั ประเทศเพอ่ื นบาน ดวย นับวาเปน ความดคี วามชอบที่สาํ คญั อกี อยางหน่งึ ของทานชวี ก - ชว ยระงบั เหตจุ ลาจล เม่อื พระเจาอชาตศตั รูไดครองราชยแลว ไดห ลงเช่อื พระเทวทัต ทรงทรมานพระราชบดิ าจนเสด็จ สวรรคต ประชาราษฎรมคี วามข้ึงเคียดโกรธแคนจนใกลจะเกดิ การจลาจล ทา นชวี กมองเหน็ อันตรายใหญห ลวงแกช าตบิ านเมอื ง จงึ ไดใ ชส ตปิ ญ ญาของทา นเกลีย้ กลอมและขเู ขญ็ พระเจาอชาต ศัตรูจนทรงยินยอมไปเฝาพระพุทธเจา ณ วดั อัมพวัน พระพุทธองคไ ดท รงเทศนาโปรดจนพระเจา อชาตศตั รูเกดิ ศรัทธาปสาทะในพระธรรม และพระ รัตนตรัย และทรงสารภาพความผิดทไี่ ดป ลงพระชนมส มเดจ็ พระราชบดิ า พระพุทธเจา ทรงแสดง โทษของปต ุฆาต แลวทรงกาํ ชบั ใหร ะวังไมใหก ระทําผดิ รา ยแรงอีก พระเจาอชาตศตั รทู รงแสดงพระองคเปน พุทธมามก และทรงปฏบิ ตั พิ ระองคอ ยา งถกู ทางต้ังแตน น้ั มา เม่ือประชาราษฎรไดท ราบขาวเสด็จไปเฝาพระพทุ ธเจา และสารภาพผิด พรอ มทง้ั ทรงประกาศ พระองคเ ปน พุทธมามก ก็คลายความโกรธแคน และเลิกคดิ ท่ีจะทําการขบั ไลพ ระเจา อชาตศตั รอู อก 15
จากราชสมบัติ นบั วาทา นชีวกไดส ามารถปอ งกันอนั ตรายอนั ใหญหลวง มไิ ดเกิดแกพระราชวงศ และบา นเมอื ง ดว ยสตปิ ญญาของทา น ๔. ทา นชวี กโกมารภตั ในฐานแพทย - เปน นกั ศกึ ษาทยี่ อดเยยี่ ม ทานชวี กไดศึกษาแพทยด ว ยความสมคั รใจของทานเอง แมวา ทา นตองทาํ งานรบั ใชพ ระอาจารยเ ปน คาศึกษาไปดว ยในระหวา งน้นั ทา นกศ็ กึ ษาจบภายใน ๗ ป แทนทจ่ี ะเปน ๑๖ ปเ ชน คนอน่ื ๆ ทานได พิสูจนค วามรอบรูเรอื่ งสรรพคณุ ยา ดวยการเสาะหาตน ไม และพบวา ทุก ๆ อยา งใชเปนยาไดท ง้ั นั้น พระอาจารยมีความพอใจในความสามารถของทา นมากจงึ ไดสอนวชิ าพิเศษให ดงั นน้ั ทานจงึ มี ความรคู วามสามารถเหนอื กวาแพทยค นอนื่ ๆ ในสมัยเดยี วกนั สําหรบั ขอ ทว่ี า ทา นชวี กเดินทางไปถึงสว่ี ัน ไมพ บตน ไมสกั ตนเดียวที่ใชเปนยาไมได บางทา นอาจ สงสยั วา เปนการอา งเกนิ ความจรงิ แตต ามความรทู างวิทยาศาสตร ตน ไมท กุ ตน (ที่มสี เี ขียว) มี คลอโรฟล ด ซงึ่ มีสรรพคณุ ในการดดู หรอื ทําลายกลนิ่ นอกจากนน้ั พชื ทกุ อยางมี เซ็ลลโู ลส และ เฮมเิ ซ็ลลโู ลส ซงึ่ มสี รรพคณุ ดูดซบั สารพิษ (เชน ยาเขียว) และกระตนุ การเคลอ่ื นไหวของลําไส (ใชแ กอ าการทอ งผกู ) ดังน้นั ที่กลาววา “ตน ไมทุกอยา งใชเปน ยาได” จึงเปน ความจรงิ ไมม ตี นใดเลยทใ่ี ชเ ปนยาไมไ ด มแี ตว าจะใชห รอื ไมเทา นนั้ - เปน ผสู ามารถพเิ ศษในการตงั้ ตาํ รบั ยาและปรงุ ยา เพราะทานชีวกมคี วามรยู อดเยยี่ มในเร่อื งสรรพคุณยา และเรอ่ื งการรกั ษาโรค ทานจงึ สามารถ จัดหาใหเหมาะกับคนไขแ ตละคน และโรคแตละโรค ตามความรใู นปจ จบุ นั ยาท่ีพสิ ดารทีส่ ดุ ที่กลาวถึงในประวตั ิ คอื ยาถา ยทถ่ี วายพระพทุ ธเจา ซ่ึงมี กลีบบัวขาบควั่ ผสมตวั ยาสําคัญ (ทมี่ ฤี ทธิถ์ า ย) และใชโ ดย “ดูดกลน่ิ ” เขา ทางจมูก ยา ๑ หอ มียา ๑ กาํ มือ ทาํ ใหถ าย ๑๐ คร้ัง ถวายไว ๓ หอ ใหถา ยตดิ ตอกัน ๓๐ ครง้ั น้ีในตอนทา ยทําใหห ยุดถา ยโดย สรงนา้ํ อนุ เรอื่ งนีผ้ ูทมี่ ใิ ชแ พทยอาจมคี วามสงสยั หลายประการ ผเู ขยี น(ซง่ึ เปนแพทย) สงสยั แตเ ฉพาะที่วา “ถาย ๑๐ ครง้ั ” ดวยยา ๑ หอ คอื สงสัยวา “ถาย ๑ ครงั้ ” หมายความวาอะไร ถาหมายความวา “ถา ยจนหมดในพักหนึง่ ๆ” ถาย ๓๐ คร้งั คงทําใหเพลยี มากเทา ๆ กบั คนทเี่ ปน บิดอยางแรง เพราะฉะนัน้ ผเู ขยี นใครแสดงความเหน็ วา “ถาย ๑ ครัง้ ” คงหมายความถึง “การ 16
อจุ จาระออกมา ๑ กอ น หรอื ๑ ตอน หรือ ๑ ขยกั ” คอื ตรงกบั การบบี รูด ๑ ครั้งของลําไส ตาม ความเขา ใจนี้ “ยา ๑ หอ ทาํ ใหถาย ๑๐ ครง้ั ” หมายความวาทําใหเกิด “คลืน่ บีบรูดของลําไส ๑๐ คลน่ื มีอจุ จาระถูกบบี ออกมา ๑๐ กอ น หรอื ๑๐ ตอน หรือ ๑๐ ขยกั ” ผทู ี่มีความรยู อดเย่ยี มใน เรอื่ งสรรพคณุ ยา เชนเดยี วกับทานชีวก คงจะสามารถปรุงยาใหทาํ ใหเกิดผลดงั กลา วน้ไี ด สาํ หรบั วิธีบริหาร(ใช) ยาโดยการสูดดมเขา ไปในทางจมกู (เหมอื นดมยาแกห วดั ) นั้นไมม อี ะไรสงสัย รูกนั อยูว า สารระเหยบางอยางอาจซึมผานเยอื่ บุโพรงจมกู หรอื ถงุ ลมของปอดเขาสกู ระแสเลือดแลว ไหลไปท่วั รา งกายได ขอ ที่เปน ปญหาคือ ทา นชวี กใชอ ะไรเปน ตวั ยาสําคญั ทท่ี าํ ใหถ าย และซมึ เขา รางกายโดยวธิ ีสดู ดม ผูเขียนสารภาพวา ไมม คี วามรเู รือ่ งน้ี แตเ ช่ือวา อาจเปน ไปได และคิดวา คงจะเปน ยาทกี่ ระตนุ ระบบ ประสาทเสรี (ซงึ่ ทํางานโดยเปน อิสระตอจติ ใจ) ควบคมุ การทาํ งานของลาํ ไสและอวัยวะอน่ื ๆ ทเี่ ดา เชนนอี้ าศยั ขอ ท่แี สดงไวว า “วิธที าํ ใหหยุดถาย คอื การอาบนํ้าอนุ ” นํ้าอนุ กระตุนผิวหนงั ยอมกระตุน ไปถึงระบบประสาทเสรี และในกรณถี า ยยานี้ คงจะไปแกฤ ทธขิ์ องยาถา ย ทาํ ใหก ารถา ยหยุด เรือ่ งยาถา ยพิเศษนี้ เปน พยานหลักฐานถึงความสามารถยอดเย่ยี มในเรือ่ งยาและการจัดตํารบั ยา และวิธบี รหิ ารยา ซงึ่ ทาํ ใหท า นสามารถพลิกแพลงวธิ ใี ชย าไดต ามความพอใจ กรณรี กั ษาพระเจาจณั ฑปช โชโต แสดงทง้ั ปญ ญา และความรอบรขู องทานชวี ก พระเจา จณั ฑปช โชโต ประชวรโรคเรอื้ รงั จนผอมเหลอื ง หมอในประเทศหมดความสามารถ ตอ งเชญิ ทา นชวี กไปชวย ทานเหน็ วาตองรกั ษาดว ยเนยเหลว แตข ดั ขอ งเพราะพระเจาจณั ฑปช โชโตไมยอม เสวยโดยเดด็ ขาด ทา นชีวกใชค วามรูของทา นแปลงรปู เนยเสยี จนพระเจาจณั ฑปช โชโตสงั เกตไมได เมื่อเสวยลงไปแลว คร้งั เดียว พระโรคของทานก็หายสนทิ พระโรคนน้ั ในหนงั สอื “กตญั ุตานสุ รณฯ” แสดงวาเปน “วณั โรค” ผเู ขยี นเหน็ วาไมใช เพราะถาเปน วัณโรคจรงิ คงจะไมห ายเพราะเสวยยาหนเดยี ว ผูเ ขยี นเขาใจวา พระเจาจณั ฑปช โชโตคงประชวร เพราะขาดอาหารไขมัน เพราะทานไมโปรดและไมยอมเสวย ในไขมนั มสี ารบางอยา ง (กรดไขมัน) ซึ่งรางกายจําเปนตองไดร บั จากภายนอก (คอื โดยทางอาหาร) พวกหมอหลวงเมอื งอุชเชนรี ูไ มถึงโรค เมอื่ เหน็ ผอมเหลอื งก็วินจิ ฉยั วาเปน “วัณโรค” จึงรักษาไมห าย แตท านชวี กมีความรแู ละชาํ นาญมากกวา วนิ จิ ฉยั ถูกตอ งวาประชวรเพราะขาดไขมนั จึงกาํ หนดจะ รักษาดวยเนยใส เมื่อพระเจาจณั ฑปช โชโตเสวยเนยใสเขา ไปครง้ั เดียว โรคกห็ าย เพราะการรกั ษา ตรงกบั โรค 17
อปุ สรรคสําคัญในการรักษา คือ คนไขไมย อมรบั เนยอยา งเดด็ ขาด ถา ทานชีวกไมม ีความสามารถ ยอดเยีย่ มในการปรงุ และแปลงลกั ษณะของยา การรักษาก็คงจะทําไมไ ด การทีท่ านไดแ ปลงเนยใส ซึ่งเปน ของธรรมดาๆ ใครๆ กร็ จู กั ดีใหม ลี กั ษณะอยางอน่ื จนพระเจาจณั ฑปช โชโตทรงดูไมอ อก ตอ ง นับวาทา นชีวกมคี วามสามารถในดา นนีย้ อดเยย่ี มจริง ๆ พระเจา จณั ฑปช โชโตเสวยเนยใสแปลงรูปเขา ไปแลว ยาถกู ยอย เนยใสคนื รปู พระเจา จณั ฑปช โชโตจงึ ไดทรงทราบความจรงิ ทรงพิโรธมาก จะใหจบั ทา นชีวกไปประหาร แตท า นอาศยั ปญ ญาของทาน เล็งเหน็ เหตุการณล ว งหนา และใชอ บุ ายเอาชางเรว็ ของพระเจา จณั ฑปช โชโตเองขหี่ นีไปเสียไกลแลว พระเจาจณั ฑปช โชโตสง มหาดเล็กช่อื “นายกาโก” ซงึ่ เดนิ เรว็ กวาชา ง ติดตามไปทนั ที่ใกลช ายแดน แตกถ็ กู อบุ ายของทา นชีวกทําเอานอนแบบ็ ตดิ ตามตอไปไมไหว ที่จรงิ ทานชีวกจะขบั ชา งขา มชายแดนไปเสียเลยก็ไดเพราะใกลมากแลว แตท านกลบั หยดุ พกั รบั ประทานอาหาร คอยจนนายกาโกตามไปทนั ผเู ขยี นเดาวา เพ่อื จะใหนําเอาชางกลบั ไป นายกาโก ไดร บั คําเตอื นจากพระเจา จณั ฑปชโชโตแลว ไมใหกนิ อาหารของทา นชวี ก เพราะเกรงจะถูกวางยา แตทา นชีวกหลอกใหน ายกาโกกินมะขามปอ มซงึ่ ทา นลวงจากยามออกมาให โดยนายกาโกไมรวู า ขณะท่ีลวงนนั้ ทานไดเอาเลบ็ หยกิ ที่ผิวมะขามปอ ม ใหย าซงึ่ ติดไวท ่ีเลบ็ แทรกเขาไปในเนอ้ื พอนาย กาโกกินเขา ไปประเด๋ียวเดยี วกถ็ ายอุจจาระแบบทองรวงจนหมดแรงลงนอน ทา นชีวกมอบชางคืนไว แกนายกาโกแลวเดินทางกลับกรงุ ราชคฤหโดยปลอดภยั เร่อื งนแ้ี สดงทงั้ ปญ ญา และความรขู องทานชวี ก ปญญาทา นชวยใหค าดการถกู ตอ งวา นายกาโกคง ไมย อมกินอาหารหรอื นา้ํ เพราะเกรงจะถกู วางยา แตน ายกาโกเดินมาไกลยอ มกระหายน้าํ ทานกลบั หา มไมใ หดมื่ นา้ํ วา จะทําใหไมส บาย (ซง่ึ ทาํ ใหน ายกาโกเห็นวา ทา นหวงั ดี เลยหมดความระวงั ตวั ) แลวกถ็ ูกวางยา มะขามปอมเหมาะทส่ี ดุ สาํ หรบั การใชประโยชนในที่น้ี เพราะเปนสงิ่ ทร่ี กู ันทวั่ วา แกก ระหายนํา้ ไดด ี นอกจากน้ียังมรี สฝาดมาก ซึ่งชว ยกลบรสยาถา ยทหี่ ยิกเขา ไปในเนื้อ ปญหาท่ยี งั ตอบไมไ ด คอื ทา นใชย าอะไร ? ยาที่แพทยแผนปจ จุบนั รจู ักวาเปนยาถายแรงท่สี ดุ คอื นา้ํ มนั สลอด แตจ ะตอ งใชถ งึ สามหยด ซ่ึงคง จะมากเกินกวา ทจี่ ะใชเ ลบ็ หยิกใสเ ขา ไปในลูกมะขามปอ มได ทางทจ่ี ะเปนไปไดม ีสองทาง ทางทห่ี นง่ึ คือ ทานชีวกมยี าถายของทาน ซงึ่ ในปจจบุ นั น้ี ไมม ใี ครรูจัก ทางทส่ี อง คอื ทา นชีวกไดใ ชค วามรขู องทา นทาํ ใหน ้ํามันสลอดขน เขาหลายเทา จนกลายเปน คลายขี้ ผงและมฤี ทธแิ์ รงเพ่มิ ขน้ึ จนปรมิ าณเทาขเี้ ล็บ กท็ ําใหถา ยจนหมดแรง 18
- เปน ผรู อบรเู รอื่ งสรรพคณุ ยา และวธิ ใี ชย า ความสามารถของทา นชวี กในดา นท้งั สองนี้ ปรากฏในประวตั ิเกยี่ วกับคนไขอกี สามคน คือ การรกั ษา ภริยาเศรษฐเี มืองสาเกต (คนไขค นแรกของทา น) การรกั ษาพระโรครดิ สดี วงของพระเจาพมิ พสิ าร และการรกั ษาโลหิตปุ บาทของพระพทุ ธเจา ทง้ั สามรายน้ี ทานชวี กวางยาคร้งั เดยี วโรคกห็ าย แสดง วาทานใชย าถูกกับโรค และใชวิธีทใี่ หผ ลดีสมบูรณ ภรยิ าเศรษฐเี มอื งสาเกตน้ัน ปวดศรี ษะมาถงึ ๗ ป ไมม ีใครรักษาหาย ทานชีวกเอาเนยใสเค่ียวบนไฟ จนเปลย่ี นรสและกล่ิน ผสมตัวยาสําคญั แลว ใหค นไขสดู เขา ทางจมูก “และอาเจยี นออกมาทางปาก” รักษาครั้งเดียวหายขาด พิจารณาตามเร่ือง ผูเ ขียนคิดวา ภริยาเศรษฐเี ปน โรคโพรงอากาศขางจมกู อักเสบ (ไซนัสไอตสิ ) ชอ ง ระบายอากาศของโพรงตบี อากาศถา ยเทไมไ ด หนองคางอยูขา งในจึงปวดศรี ษะรนุ แรง ยาทที่ า น ชวี กใหค นไขน ัดเขาไปคงจะละลายอยูในเนยใส อาศยั ความล่นื ของไขมนั ผานชองตบี เขา ไปได ยังผลใหช องขยายหนองออกมาได และเชื้อโรคถูกฆาตาย หนองไหลลงไปในคอ คนไขอ าเจียน ออกมา โรคกห็ าย แมใ นปจจบุ นั นี้ การรักษาโรคไซนสั อกั เสบกไ็ มคอ ยไดผล เพราะยาไมผ า นเขาไปในโพรงกระดกู ถา หากมใี ครเอาวธิ ขี องทานชีวกมาลองใชด บู าง อาจจะไดผ ลดีกวากนิ ยา หรือผาตดั ก็ได โรคริดสดี วงทวารหนัก เปน โรคเร้ือรงั รกั ษายาก สมัยนนี้ ยิ มวธิ ีศลั ยกรรมตดั เอาออก (แลว บางทกี ็ เปน ใหม ) หมอแบบเดิม โดยเฉพาะหมอจีน ใชวธิ ีเอายาทาให “หวั ฝอ ” แลวหลดุ ออกมา ซึง่ ตอ งทาํ หลายยก ทานชีวกรักษาพระเจาพิมพิสารโดยทายาหนเดยี วก็หายสนทิ ยาของทา นคงจะทําใหหวั รดิ สดี วงฝอ แลว แหง หายเขาไปในเน้อื โดยตรง คงไมใชชนิดกัดใหห วั หลุดออกมาอยางทห่ี มอจนี นยิ ม ใช เพราะอยางหลังน้ยี ังมแี ผลเปน ซึ่งจะตองรกั ษาอีกหลายวัน เมอ่ื พระเทวทตั ใหส มนุ กลงิ้ กอนหนิ เพ่อื ใหไ ปทบั พระพทุ ธเจา จนสะเกด็ กระเดน็ ไปทําใหข อพระบาท หอ เลือด ทา นชีวกรักษาโดยเอายาพอกแลว พนั ผา ทง้ิ ไวห ลายช่วั โมง ระหวางนนั้ ทา นเขาไปรักษา คนไขใ นนครราชคฤห ต้ังใจจะกลบั ไปแกผาพันแผลเอง แตบ งั เอญิ ประตูเมืองปด ออกไมไ ด ตองรอ ดวยความกระสบั กระสา ยตลอดคนื พอเชา รบี ออกไปเฝา ก็พบวาทกุ ๆ อยางเรยี บรอ ย เนอื่ งดว ย พระพุทธเจา ทรงทราบดว ยญาณและใหพระอานนทเอาผาออกเม่ือถึงเวลา ปรากฏวาแผลหาย เรยี บรอ ย แพทยแผนรกั ษาอาการหอ เลอื ดดวยยาผสมสารเคมีซง่ึ ละลายกอ นเลือด ยงั ตอ งใชเ วลาสหี่ าวนั ยา ของทา นชวี กใชเปน ชั่วโมง ๆ เทา นนั้ 19
- เปน ผสู ามารถในการผา ตดั ในแงข องวิชาการ การรักษาโรคของทา นชวี กทนี่ า ทึ่งทส่ี ดุ คอื การเปดกะโหลกศรี ษะเศรษฐเี มือง ราชคฤหเ พอ่ื รกั ษาอาการปวดศรี ษะรนุ แรงและเรื้อรัง ทา นไดพบ “หนอนสองตัว” อยูภายใต กะโหลกศรี ษะ จงึ เอาออกเสยี แลวปด กะโหลกไวอยา งเดมิ เศรษฐีก็หายเปน ปรกติ งานของทานชวี กท่กี ลาวนเ้ี ปน ศัลยกรรมสมอง ซึ่งเปนการผาตัดชนั้ ยอด แมในปจจบุ ันนกั โบราณคดี พบบอยๆ วา กะโหลกศรี ษะของคนสมัยกอนมีรอยถกู เจาะรู และสนั นษิ ฐานวา เปน ผลของการรักษา โรคสมอง วธิ แี บบนจ้ี ึงไมใ ชข องใหม แตค งมมี านานแลว ดงั น้นั เรือ่ งทานชีวกเปดกะโหลกศรี ษะคนไข จึงเปน ไปได นอกจากนใ้ี นการขดุ คน ทางโบราณคดที เี่ มืองตักกสลิ า ไดพบเครอ่ื งมือผาตดั อายมุ ากกวา พนั ป ซึ่งมี ลักษณะบง ไปทางเครื่องใชส าํ หรับผาตัดกะโหลกศรี ษะ แสดงวาศัลยกรรมสมองอาจจะมใี นประเทศ อนิ เดยี มาตั้งแตสมยั ของทา นชวี ก หรอื หลังจากนนั้ ไมน าน ก็ได สาํ หรบั “หนอน” ภายในกะโหลกศรี ษะของเศรษฐนี ั้น คงไมใ ชห นอนทีเ่ กดิ จากไขแ มลงวนั เพราะถา เปน เชนน้นั จะตอ งมีแผลทะลเุ ขาไปจากภายนอก แตไมป รากฏวา เศรษฐมี แี ผลท่ศี รี ษะ ดงั นน้ั นา จะ เปน “หนอนพยาธ”ิ มากกวา ตามความรปู จ จบุ นั (โดยคําบอกเลา ของ ศาสตราจารย นายแพทยแทน จงศุภชยั สิทธ์ิ คณะ เวชศาสตรเขตรอ น มหาวิทยาลัยมหดิ ล) ตัวพยาธทิ อี่ าจเขาไปอยูภ ายในกะโหลกศีรษะ หรอื สมอง นนั้ มอี ยหู ลายอยา ง รวมทงั้ “ตวั จี๊ด”, แองจโิ อสรองกยี ล สั , ซิสตเิ ซอรค สั และ ฟาสซิโอลา ตัวจด๊ี นน้ั ไมเ คยปรากฏในประเทศอนิ เดยี (จาํ ตองเดาวา ในสมยั พทุ ธกาลกค็ งไมม ีเหมอื นกนั ) แองจโิ อสต รองกยี ลสั และ ซิสตเิ ซอรค สั มีความสมั พันธกบั หมซู ่ึงในอินเดยี มนี อ ย สวน ฟาสซิโอลานั้น อยใู น วัว ซงึ่ มอี ยูทุกหนทุกแหง ไขข องมนั ออกมากับมลู ววั ซงึ่ อาจไปปนเปอ นผกั คนกนิ ผักไดไ ขเ ขา ไปใน ลําไส ตวั ออ นฟกออกมาแลว ไชเขาไปในหลอดเลอื ดและลอ งลอยไปท่วั รา งกาย บางตวั อาจเขาไป อยูใ นสมอง หรอื ภายในกะโหลกศีรษะได ผูเ ขียนคดิ วา “หนอน” ทีท่ านชีวกเอาออกมาจากกะโหลกศรี ษะของเศรษฐนี ั้น นาจะเปนตัวนี้ มากกวาอนื่ เพราะในประเทศอนิ เดียนนั้ ววั เพน พานไปทว่ั ทุกแหง สว นหมนู ้ันคอนขางจะหายาก ชาวเมืองจึงมโี อกาสกินผกั ที่เปอ นมลู วัวมากกวา ข้หี มู ดงั นน้ั หนอนพยาธิในกะโหลกศรี ษะของเศรษฐี ซึง่ ทานชีวกเจาะกะโหลกเอาออกมาได จงึ นา จะเปน พยาธทิ ี่มาจากววั คอื ฟาสชโิ อลา เฮพาติคา หรอื ฟาสซโิ อลา จกิ นั ตคิ า ตวั พยาธิทเ่ี ขาไปอาศยั พักพงิ อยใู นรา งกายมนษุ ย ไมว า จะเปน ตวั อะไร ยอ มอาศัยยงั ชีพอยดู วย อาหาร และออกซิเจน ซงึ่ ไหลมากบั เลือดของมนษุ ยผใู หทอ่ี าศัย 20
พยาธบิ างอยา ง เชน พยาธปิ ากขอ อาจกินเลือดของผใู หอาศัยเสียจนผนู นั้ เกิดอาการโลหติ จาง บางอยา ง เชน ตัวตืด กเ็ พยี งแตแ ยงอาหาร ทําใหผูใ หอ าศยั ขาดอาหาร ผอมแหงแรงนอ ย สาํ หรบั หนอนฟาสซโิ อลา สองตัวในศรี ษะเศรษฐี ไมไ ดแ ยงอาหาร หรอื ทําลายเม็ดเลอื ดมากนกั แตไปแยง เนือ้ ทอ่ี ันจํากัดภายในกะโหลกศรี ษะ ทําใหสมองถูกเบยี ด จนเกิดอาการปวดศรี ษะอยา งรนุ แรง และ ไมม ีเวลาหาย จนกระทง่ั ทานชวี กหยบิ ตวั พยาธอิ อกไป สาํ หรบั กรณลี ูกเศรษฐี เมืองพาราณสี ท่เี ปน โรคมอี าการผอมเหลอื งแพทยอ ่นื รักษาไมห าย ทา นชีวก วินิจฉยั วา เปน ฝใ นลาํ ไส และรกั ษาโดยการผา ทอ ง แลว ตดั เอาลาํ ไสสว นที่เปนโรคออกทิง้ ไป สวนที่ เหลือเอาตอกันเขาอยา งเดมิ ลกู เศรษฐหี ายจากโรค และกลบั มรี า งกายอวนทว นเปน ปรกติ ขอ นาสนใจในรายน้ีมีอยูสองประการ คือ ทานชวี กทาํ อยางไร คนไขจ ึงไมร สู ึกเจ็บปวดในขณะผา ตัด ประการหน่ึง กบั โรคทใี่ นลําไส คือโรคอะไร อีกประการหนง่ึ สําหรบั การตัดเอาลาํ ไสออกท้ิงเสยี ตอนหน่งึ แลวเอาสว นท่ีเหลอื มาตอกนั นน้ั ในสมยั นนี้ บั วา เปนการ ผาตดั ทไี่ มยากนัก แตใ นสมยั โนน อาจจะเปน อยา งอน่ื หมอท้ังเมอื งพาราณสีจงึ รักษาไมได (แตก าร รักษาไมไ ดห รอื ไมห ายนน้ั อาจเปน เพราะวนิ จิ ฉัยไมถ กู สวนทา นชีวกวินิจฉยั ไดถ ูกตอ ง จงึ รกั ษาได) การที่ทา นชีวกผาตดั เปดหนาทองเอาลําไสออกมาไดโดยสะดวก ทานตอ งมีวธิ ีทาํ ใหคนไขไมรสู กึ เจ็บเสียกอน ผเู ขยี นคิดวา วิธที นี่ าจะเปนไดท ี่สดุ คอื การใชฝน ซึ่งรูจ ักกันมาตงั้ แต “สมัยกอ น ประวตั ศิ าสตร” (คือกอ นพทุ ธกาล) ไมต องสงสัยวาทานชวี กจะตอ งมคี วามรูอยางดใี นเรอื่ งฝน และ สามารถเอามาใชท ําใหค นไขสน้ิ ความรูสึกเจบ็ ปวด อีกวิธหี นึง่ ที่ทานอาจจะใชไ ด คือ การสะกดจิต ซ่ึงรูจกั กันมานมนานแลว ทานชีวกเปน ลกู ศิษยฤ ๅษี คงจะไดศ ึกษาเร่อื งการปฏบิ ัตทิ างจิตมาเปน อยางดแี ละมคี วามสามารถใน การสะกดจติ โดยเฉพาะอยา งย่ิงในเมอื่ ทา นเกง ทางการผา ตดั ดว ย ทานยอ มจะตอ งเตรยี มตวั เรียน วิชานั้นไว เพ่ือใชป ระโยชนใ นการปฏบิ ตั ิ อาํ นาจจิตของทา นอาจจะมปี ระโยชนอ ยางอน่ื อกี ในการ ประกอบวชิ าชีพของทาน เชน ใหเพง ดูภายในรางกาย แทนใชเ ครอ่ื งเอกซเรยในสมยั ปจ จบุ นั ดว ย เหตุนที้ า นชีวกจงึ วินจิ ฉัยโรคไดแมนยํา และรักษาไดผ ลดกี วา แพทยคนอนื่ ๆ ทีใ่ นลําไสของลูกชายเศรษฐีนน้ั ผูเ ขยี นคิดอยางตน้ื ๆ วา นา จะเปน จากวณั โรคมากกวา อยางอน่ื วณั โรคลําไส ซ่ึงมักลงทา ยดวยฝเ รอ้ื รัง เปน โรคที่แพรห ลายมากโรคหนึง่ โดยเฉพาะในหมคู นที่ดืม่ นาํ้ นมวัว คอื แมว ัวมีเชอ้ื วณั โรค เชอ้ื ออกมากบั นา้ํ นม คนดืม่ น้าํ นมโดยไมไ ดทาํ ลายเชอ้ื เสียกอน เช้อื วณั โรคกเ็ ขา ไปถงึ ลาํ ไส ยดึ เปน แหลง ทีพ่ ักพิงขยายพนั ธตุ อไปจนกลายเปนฝขน้ึ ชาวอินเดียดมื่ น้ํานม มานมนานแลว แตก ารทาํ ลายเช้ือในน้าํ นมเพงิ่ รจู กั กนั เมอื่ ศตวรรษทผ่ี านไป สมยั พทุ ธกาลยังไมม ี ความรูเรอื่ งเชอ่ื จลุ นิ ทรีย และการทาํ ลายเชอื้ เปน การงา ยที่ลูกเศรษฐี (และคนใดคนหน่งึ ) จะไดร บั เช้อื วัณโรคเขา ไปกบั นาํ้ นม และเกดิ เปนผใี นลําไสข ้ึน ผทู ี่เปน โรคนีไ้ ดรบั ผลรายจากสองทางคือ จาก 21
พษิ ของเชือ้ วณั โรค และจากการทม่ี ีฝอยูในลําไส เพราะฉะนนั้ ลกู เศรษฐจี งึ มีอาการผอมเหลอื งเปน สาํ คัญ เนอ่ื งจากวณั โรคลาํ ไสม ักจะมีแหลง โรคท่ีอน่ื อีกดวย โดยเฉพาะทปี่ อด ซ่งึ ตอ งรกั ษาดวยยา ทานชวี กอาจจะมียาวเิ ศษของทาน ซงึ่ สามารถรักษาวัณโรคในตําแหนง อน่ื ใหห ายไปดวย ลูกเศรษฐี จึงกลบั มีสขุ ภาพดีโดยรวดเรว็ - เปน ผมู ลี กั ษณะของแพทยท ส่ี มบรู ณ การท่ีจะเปน แพทยท ่ดี ีเปน เรื่องยากยง่ิ โดยเฉพาะท่ปี รากฏอยใู นปจ จบุ นั นมี้ แี พทยจํานวนมากทมี่ ี วิชาความรูส งู มคี วามสามารถรกั ษาโรคไดด ี แตข าดคณุ สมบัตขิ องแพทยแ ท ซึ่งขอนย้ี อมลบลาง ความดใี นสว นอืน่ ๆ ใหเ หลอื นอยไปเปน อนั มาก ใครไดอา นประวัตขิ องทา นชีวกแลว ยอ มจะเกดิ ความรูสึกวา ทานชางเปน คนดจี ริง ๆ ไมใ ชเพียงแต เปน หมอเกง เทา นนั้ ทา นมีศีล และมธี รรมะเตม็ เปยมอยใู นจิตใจของทาน ซึ่งทําใหก ารปฏิบตั ิของ ทานทุกๆ อยา งเปนไปในแงท พ่ี งึ นยิ มนบั ถอื ทงั้ นนั้ ความจริงขอ นี้จะเหน็ ไดจ ากขอ สรุปตอ ไป ซงึ่ มี เหตกุ ารณเปน หลกั ฐานพยาน (๑) ทา นเปน ผรู สู ึกรบั ผดิ ชอบตอความปลอดภยั ของคนไข ไมยอมรักษาใครจนแนใจวามคี วามรู จรงิ ๆ (กรณคี น หาตน ไมท ไ่ี มม สี รรพคณุ เปน ยา) (๒) ทา นไมถ อื โกรธคนไข แมจ ะถูกยั่วหรอื เหยยี ดหยาม (กรณีภริยาเศรษฐีไลอ อกจากบาน แตท าน ไมถอื กลบั เสนอตัวซ้ํา จนไดรักษาใหห ายจากโรค) (๓) ทานตงั้ ใจชวยคนไข แมร วู า ตนเองอาจตอ งเสียหาย หรอื แมไ ดรบั อันตราย (กรณรี ักษาพระเจา จัณฑปช โชโต ยอมเส่ยี งภัย ใชยาซึ่งรูวาคนไขเกลยี ดอยา งย่งิ ) (๔) ทา นเหน็ คนไขท ุกคนสาํ คัญ ตัง้ ใจรักษาทุกคน มไิ ดเลอื กเอาใจใสแ ตเ ฉพาะคนที่ฐานะดี หรอื มี ความสาํ คัญ (กรณกี ลับไปดคู นไขใ นเมอื งราชคฤห ในเมอ่ื รกั ษาพระพทุ ธเจายังไมเสร็จ แตม ีโอกาส พอจะไปได) (๕) ทา นไมทาํ อนั ตรายใคร แมมีเหตผุ ลและมโี อกาสจะทาํ ไดง า ย (กรณนี ายกาโกตามจับตวั ทา น จะ เอาไปใหพระเจา จณั ฑปช โชโตลงโทษ ทา นอาจวางยาใหต ายหรือทํารายตอนทน่ี อนหมดแรงอยู อยา งไมม ีทางสู แตท า นไมไดท าํ ) (๖) ทา นไมรดี นาทาเรน คนไข เรยี กคา รกั ษาแตพอสมควรกับเหตกุ ารณและฐานะของบคุ คล (กรณี รักษาเศรษฐีกรงุ ราชคฤห ซง่ึ สญั ญาจะยอมตัวเปน ทาสพรอ มดวยครอบครวั ทานลดหยอ นให เอา เพยี งเงนิ จํานวนหน่งึ ซง่ึ เปน เรือ่ งเลก็ นอ ยสําหรับเศรษฐี ) 22
(๗) ทานมกั ใหความรูแ กคนไขและญาติ ไปพรอ มกบั ใหก ารรกั ษา ซึ่งอาจมปี ระโยชนส ําหรบั การ ปฏบิ ตั ิตัวตอไปภายหลงั (กรณผี า ตัดลูกชายเศรษฐเี มอื งพาราณสี เสรจ็ แลว ยงั อธบิ ายใหพ วกญาติ ทราบความเปน ไปของโรค) (๘) ทา นเพงเลง็ ถึงจติ วทิ ยาของคนไขด วย ไมเ พยี งแตต ง้ั หนารักษาโรค (กรณีผา กะโหลกศรี ษะ เศรษฐเี มอื งราชคฤห ทานใหค นไขเตรยี มใจไวว า จะตองนอนตะแคงขางขวา ๗ เดอื น ตะแคงขา ง ซา ยอกี ๗ เดอื น และนอนหงาย ๗ เดือน แตทจี่ ริงตอ งนอนทาละ ๗ วนั เทานนั้ ) หากในปจ จุบนั น้ี แพทยผ ใู ดมีพฤติกรรมอยา งทา นชวี ก ถงึ แมวาจะมีความสามารถในทางรกั ษาไม เทา เทียมทาน แพทยผ นู น้ั ยอ มจะไดช ื่อวาเปน “แพทยทด่ี ี” และยอ มจะมผี คู นเคารพนบั ถอื ไปทว่ั บานท่วั เมอื ง เทา ทปี่ รากฏอยูใ นความสงั เกตของคนสว นมาก แพทยสมยั นี้มกั จะเพงเลง็ แตเ รอื่ ง ความรแู ละแบบฉบบั ของฝรัง่ ผทู ่ียดึ แบบท่เี คยสงั่ สอนอบรมมาแตเกากอ นนนั้ หายากเต็มที เพราะ ถือวา แบบอยางนั้นๆ เปน ของโบราณ สมัยนใี้ ชไ มไ ดเ สียแลว - สรปุ ทา นชวี ก หรอื อาจารยชีวกโกมารภัต เปน สัตบุรษุ ควรแกก ารเคารพกราบไหว ทานมไิ ดเ ปน แตเ พยี ง แพทยผ ยู ง่ิ ใหญท ี่สดุ ในสมัยของทา น แตยงั เปนคนดีมคี วามกตญั ูกตเวท,ี มสี ต,ิ มปี ญ ญา และมี ศีลธรรม ทานเปน ผูเสียสละ จติ ใจเปย มไปดวยจาคะ และปริจาคะ เมตตากรณุ า ความสาํ เรจ็ ของทานอยทู ท่ี ําอะไรทาํ จริง, มีความเพยี ร, ใสใ จและใฝตรอง โดยมีความหวังดตี อ คนไข หรอื ตอสว นรวมเปน หลัก หากพิจารณาทานในแงข องคน ทา นก็เปน คนทหี่ าไดยาก มองในแงข องขา ราชการ ทานก็เปน ขนุ นาง ท่จี งรักภกั ดเี ปน เย่ยี ม, ดใู นแงข องพุทธศาสนกิ ชน ทา นก็เปนอบุ าสกผูไดท ง้ิ รอยไวชัว่ นริ นั ดรใ นพระ ศาสนา, เพงทา นในฐานทีเ่ ปนแพทย ทา นก็เปนแพทยชนั้ ยอด ทง้ั ในดา นปฏบิ ัติและจริยธรรม ทา น เปน ธรี ชนทหี่ าไดย ากยง่ิ ดงั นัน้ จงึ เปนการสมควรยงิ่ แลว ท่แี พทยไ ทยเดมิ ท้ังหลายจะยกยอง และเทิดทนู ทานวา เปน ปรมาจารย. ........................................ 23
ธรรมโอวาท สาํ หรบั ผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรม จากหนังสอื \"ธรรมโอวาทสาํ หรบั ผปู ระกอบวชิ าชีพเวชกรรม\" จดั พิมพโดย ชมุ นมุ พุทธธรรมศริ ริ าช คณะแพทยศาสตรศ ริ ริ าชพยาบาล เนือ่ งในโอกาสครบ ๔๐ ป ชมุ นุมพทุ ธธรรมศริ ิราช โดย ศจ.นพ.อวย เกตสุ งิ ห, ศ.นพ.ประพนั ธ อารียมติ ร, ศ.นพ.โรจน สวุ รรณสุทธิ ....................................... \"ขอ ทน่ี าพศิ วงเกีย่ วกบั พระพทุ ธศาสนาประการหนง่ึ ก็คอื โดยวธิ งี ายๆ ไมตองอาศัยอปุ กรณ อันใดเลย ผปู ฏิบตั สิ ามารถบรรลผุ ลอยางทนี่ กั วิทยาศาสตรไ มส ามารถทาํ ได แมดวยอปุ กรณท ่ี ทนั สมยั ท่สี ุดและราคาแพงท่สี ดุ ท่ีนา สังเกตอกี ประการหนงึ่ ก็คือ ความกา วหนา ทางพระพทุ ธศาสนาทาํ ใหช ีวติ งา ยและสงบ สว นความกา วหนาทางวิทยาศาสตรท ําใหช วี ิตยากและยุง\" - โดย ศาสตราจารย นายแพทยอวย เกตสุ งิ ห คาํ นาํ โดย ศาสตราจารย นายแพทยอ ดุ ม โปษะกฤษณะ คณบดคี ณะแพทยศาสตรศ ริ ริ าชพยาบาล ตาํ ราตา ง ๆ เกี่ยวกบั การแพทยม อี ยูเ ปน อนั มาก ใครอยากจะศกึ ษาก็หาไดโ ดยสะดวก หองสมดุ เกย่ี วกบั การแพทยของเรากําลงั เจรญิ ตกึ ทีจ่ ะเปดใหม ชอ่ื \"หอสมดุ ศริ ริ าช\" ใหญโต กวา งขวาง จะเปนเครื่องเชิดชโู รงเรียนแพทยข องเราเปน อันมาก แพทยเรานนั้ มไิ ดอยูไ ดเ ปนสขุ เพราะมวี ชิ าความรูทางแพทยอ ยา งเดยี ว ถา มธี รรมะอยใู นใจ รว มดวย ก็จะมีความสขุ สงบย่ิงกวา มแี พทยห ลายคนทม่ี คี วามรูความสามารถมากทางการแพทย แตขาดธรรมะในใจ ไมม ีสมั มาวาจา อาจจะบรภิ าษใครๆ กไ็ ด ตอ ธารกํานัล บางคนคดิ วาตนมี ความรูความสามารถ ไมม ใี ครสู มอี หงั การแยงความดูแลผูปว ยของคนอน่ื โดยสําคญั ผดิ คดิ วา ตน จะรกั ษาไดด กี วา เจา ของไข บางคนมคี วามพยาบาท เมื่อไมช อบใครแลวตองทําลายใหพนิ าศไป แพทยเหลานนั้ ยอ มไมม คี วามสขุ แมภ ายนอกจะรสู กึ ย่งิ ใหญก ็ตาม แพทยท ส่ี ําเรจ็ ปรญิ ญาใหมๆ แมจ ะไดเ รียนธรรมะมาตง้ั แตศ รี ษะเทากําปน มอื เมื่อไมได ปฏบิ ตั ใิ หตดิ ตวั เปน นสิ ัยเสมอ ก็ลมื เหมอื นวิชาแพทยท่กี ําลงั เตม็ เปย มอยเู วลานี้ ถาไมน าํ ออกมาใช และฝกฝนอยเู รอื่ ยๆ ช่ัวเวลาไมถงึ เดือนก็จะลืมเสยี มากกวาคร่งึ 24
ตําราทเ่ี กยี่ วกับพทุ ธธรรมสาํ หรบั แพทยน นั้ มนี อย เลม แรกทีอ่ อกมาคอื หนงั สอื จรรยา แพทย ของทานเจาพระยาพระเสด็จสุเรนทราธบิ ดี ทแี่ ตง ไวเม่ือ ร.ศ. ๑๒๗ และก็ใชเปนหนังสือ จรรยาสําหรบั สอนนักเรียนในโรงเรียนสามญั ทวั่ ไปอยหู ลายสบิ ป ผมรสู ึกยินดเี ปน อยา งยิง่ ทมี่ ี หนังสอื พทุ ธธรรม สาํ หรบั แพทยและพยาบาลเกดิ ขนึ้ อีก ๑ เลม ในยุคปรมาณู ทา นผรู วบรวมและเรยี บเรียงทั้งสองคนเปน ผทู คี่ วรแกก ารคาราวะเปนอยา งย่งิ เพราะทาน ทัง้ สองไดศ ึกษาพทุ ธธรรมจนมคี วามรูแตกฉาน ทานมไิ ดเ ปนผรู ูเทานนั้ แตท า นไดป ฏบิ ตั ติ นเปน แบบอยางทดี่ ตี ามทท่ี า นรซู ้งึ เปน ของประเสริฐสดุ หนงั สอื ฉบบั นไี้ มค วรมีคาํ นํา เพราะเมือ่ ทานเห็น ช่ือผูเขียน คือ ศาสตราจารย นายแพทยอ วย เกตสุ ิงห ก็เหมอื นทา นเหน็ วสั ดทุ ่มี ีตราบอกวา Made in Germany ทา นผเู ขียนคนท่สี องคอื นายแพทยป ระพนั ธ อารยี มิตร ทานผนู มี้ คี วามสะอาดและ สงบมาก จึงมผี รู จู ักนอยในฐานะผปู ฏบิ ัตธิ รรม ทานศาสตราจารยอ วย ไดรวบรวมขอธรรมะไว ๔ หัวขอใหญ คือ ๑. ธรรมะทเี่ กย่ี วขอ งกบั หนา ทขี่ องแพทยแ ละพยาบาลโดยตรง ๒. ธรรมะทเี่ กย่ี วกบั การสรา งตวั ๓. ธรรมะทเี่ กย่ี วกบั การรกั ษาตวั ๔. ธรรมะทเี่ กยี่ วกบั หมคู ณะ นายแพทยประพนั ธ ไดอ ธบิ ายใหพวกเราฟงอยางแจมแจง ถงึ ความสาํ คญั ของพทุ ธศาสนา โดยเฉพาะอยางย่ิงคือ อรยิ สจั จ หนงั สอื เลมน้ี ควรเปน คมู อื สาํ หรบั นําตดิ ตวั ไปเพอื่ พลกิ ดแู ละปฏบิ ัติตาม ชั่วชีวิตของเรา ......................................... 25
หวั ขอ พทุ ธธรรมสาํ หรบั แพทยแ ละพยาบาล ศจ.นพ.อวย เกตสุ งิ ห *********************************** สาราณยี กรสโมสรนกั ศึกษาแพทยศริ ิราช ขอใหผเู ขยี นรวบรวมหวั ขอ ธรรมะทเี่ ห็นวา เหมาะสมสาํ หรบั แพทยและพยาบาลตลอดจนนักศึกษา มาใหตีพมิ พใ นหนังสอื น้ี เพื่อเปน เครอื่ ง เตอื นใจและเปน แนวทางในการปฏบิ ตั หิ นา ท่ี ผูเขียนสนองคาํ ขอรอ งดวยความเตม็ ใจ เพราะแนใจวา งานชนิ้ นจ้ี กั เปนประโยชนแ กผ อู านซ่ึงจะนําไปใชไดตลอดชีวติ แตโดยทรี่ ูอยูวาตวั ยังเปน เพยี ง นกั ศึกษาคนหน่ึงในเรื่องพระพุทธศาสนา จงึ ไมค อยไวใจตนเองนัก เม่ือรวบรวมตาํ ราไดจ นเปน ที่ พอใจแลว ไดนําไปกราบเรยี นปรกึ ษาเจาพระคุณพระสาสนโสภณ (สมณศกั ดิใ์ นขณะน้นั ของสมเด็จ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราชสกลมหาสงั ฆปรนิ ายก) วดั บวรนเิ วศวหิ าร ซ่ึงเปน พระอาจารยท ี่ เคารพนบั ถือยา งยงิ่ องคห นง่ึ ทา นไดกรณุ าตรวจทบทวนใหแ ละแนะนาํ เพม่ิ เตมิ อกี บางประการ ซงึ่ นบั วาเปนพระคณุ อยา งสูง ธรรมะของพระพทุ ธองคเปน สัจจะ คือความจรงิ แท ทรงภาษติ ไวส าํ หรับทุกคนเพื่อจะนาํ ไปใชใ ห บงั เกดิ ประโยชน และใชไ ดท กุ กาลเวลา ไมม ีเกา พนสมยั หวั ขอธรรมะท่รี วบรวมมาน้มี ใิ ชจ ะดี สาํ หรบั แพทยแ ละพยาบาลเทาน้นั แตดสี ําหรบั ทกุ ๆ คน ในทางกลบั กนั แพทยแ ละพยาบาลกต็ อ ง ใชธรรมะอน่ื ๆ ท่ีคนท่วั ไปใชดว ย มิใชจ ะใชแ ตท ปี่ รากฏในบทความนี้ อยา งไรกด็ ี ธรรมะทรี่ วบรวมไว นี้ แพทยแ ละพยาบาลคงจะตอ งใชบ อยมากกวา คนอนื่ ๆ จงึ ควรเอาใจใสเ ปน พเิ ศษเพื่ออบรมใหเกิด คุณธรรมท่ีสาํ คญั ๆ ข้นึ ท่ตี ัวของตัวเอง โดยทที่ ง้ั หนากระดาษและเวลามีจํากดั มาก ในบทความนีจ้ งึ เขยี นแตห วั ขอ ธรรมกบั คําขยายเพียง สัน้ ๆ เปนการแนะนําใหรจู ักเทานนั้ ผทู ีส่ นใจจะศกึ ษาใหล ะเอยี ดลออตอไปควรอา นหนงั สือ ประเภท \"ธรรมวภิ าค\" หรือ \"ธรรมวจิ ยั \" ซ่งึ มจี าํ หนายทม่ี หามกฏุ ราชวทิ ยาลยั หนา วดั บวรนิเวศวิหาร ๑. ธรรมะทเ่ี กย่ี วกบั หนา ทข่ี องแพทยแ ละพยาบาลโดยตรง พรหมวหิ าร ธรรมเครอื่ งอาศยั ของผเู ปน ใหญ - เมตตา ความรกั ใคร, ปรารถนาจะใหผ อู ่ืนเปน สุข - กรณุ า ความสงสาร, คดิ จะชว ยใหผ อู ื่นพน ทุกข - มทุ ติ า ความพลอยยินดเี มอื่ ผอู น่ื ไดด ,ี แมการนน้ั จะทําใหตนกลับดอ ย - อุเบกขา ความวางเฉย ไมยินดียนิ รายเมอ่ื ผูอ ื่นไดรบั เคราะห ความวิบัต,ิ โดยเฉพาะเม่ือ พจิ ารณาแลว วา เปนผลกรรมของผนู ัน้ เอง, ไมม ที างชวย 26
ธรรมเปน โลกบาล ธรรมคมุ ครองโลก - หริ ิ ความละอายแกใจไมท าํ ผิดแมใ นทีซ่ ง่ึ ไมอาจมีใครพบเห็น - โอตตปั ปะ ความเกรงกลัวตอ บาป, ไมทาํ กรรมช่วั เพราะกลวั ผลรายทีจ่ ะตามมา ธรรมอนั ทาํ ใหง าม ธรรมกอ ใหเ กดิ ความนยิ มเหนอื รปู รา งหรอื อาภรณ - ขันติ ความอดทน, ตอการรบกวนทางจิตใจและทางกาย - โสรจั จะ ความสงบเสงี่ยม ไมเหอเหิมแมจ ะอยใู นฐานะสงู หรอื ไดด ีเกนิ หนาผูอ นื่ ๒. ธรรมะเกย่ี วกบั การสรา งตวั อฏั ฐงั คกิ มรรค มรรคมอี งคแ ปด, คอื ทางดาํ เนนิ ไปสคู วามสาํ เรจ็ ชนั้ สงู - สมั มาทฏิ ฐิ ความเห็นชอบ, คอื คดิ เหน็ ถูกตอ งตามทาํ นองคลองธรรม - สมั มาสงั กัปปะ ความดําริชอบ, คือไมโ ลภ ไมพยาบาท ไมเ บียดเบียนผอู นื่ - สัมมาวาจา ความเจรจาชอบ, คอื เวนจากการพดู เทจ็ เวนจากการพดู สอ เสยี ด เวน จากการ พูดคาํ หยาบ เวน จากพูดเพอ เจอ - สัมมากัมมนั ตะ ความทําการงานชอบ คอื เวน จากการฆา สัตว เวนจากการลักทรัพย เวน จากการประพฤติผิดในกาม - สัมมาอาชวี ะ ความเลี้ยงชีวติ ชอบ คอื เวน จากการหากนิ ในทางทจุ รติ - สมั มาวายามะ ความเพยี รชอบ คอื เพยี รปอ งกนั มิใหค วามชั่วเกิดขน้ึ เพยี รละความชว่ั ท่ี เกิดข้นึ แลว เพยี รสรา งความดใี หเกิดขน้ึ เพียรรักษาความดที ม่ี ีอยแู ลว - สมั มาสติ ความระลกึ ชอบ คือพจิ ารณาใหเ หน็ ความเปนจริงเกี่ยวกบั รางกาย ความรสู ึก ความทกุ ขค วามสขุ และเรื่องราวตางๆ - สมั มาสมาธิ ความต้งั ใจไวช อบ คอื มจี ิตใจแนว แนและมัน่ คงในการงาน ไมหวน่ั ไหวไปตาม อารมณ อทิ ธบิ าท ธรรมเครอื่ งใหส าํ เรจ็ ความประสงค ๔ อยา ง - ฉนั ทะ ความพอใจในการงานของตนไมเบอื่ หนาย - วิรยิ ะ ความเพยี รเพ่ือประกอบการงานน้นั ๆ ไมทอ ถอย - จิตตะ ความเอาใจฝก ใฝในการงาน ไมท อดทงิ้ - วิมงั สา ความหม่นั ตริตรองพิจารณาเหตุผลในการงาน ไมห ยุดนง่ิ กศุ ลกรรมบถ ทางประกอบกรรมดี - ปาณาตปิ าตา เวรมณี เวน จากการฆาสัตว - อทินนาทานา เวรมณี เวน จากการถือเอาสิ่งทเี่ จา ของเขามิไดให - กาเมสุมจิ ฉาจารา เวรมณี เวนจากการประพฤตผิ ดิ ในกาม 27
- มสุ าวาทา เวรมณี เวน จากการพดู เทจ็ - ปสุณายวาจาย เวรมณี เวนจากการพูดสอเสียด - ผรสุ าย วาจาย เวรมณี เวน จากพูดคําหยาบ - สัมผปั ปลาปา เวรมณี เวน จากการพดู เพอเจอ - อนภชิ ฌา เวน จากความโลภอยากไดข องผอู น่ื - อพยาปาทา เวนจากความพยาบาทปองรายผูอนื่ - สัมมาทฏิ ฐิ มคี วามเหน็ ชอบตามคลองธรรม ทฏิ ฐธมั มกิ ตั ถประโยชน ธรรมซงึ่ ใหป ระโยชนใ นปจ จบุ นั - อฏุ ฐานสมั ปทา ความถึงพรอมดวยความหมน่ั ในการประกอบอาชีพ ในการศึกษา และใน การทําธุระหนา ที่ - อารักขสมั ปทา ความถงึ พรอมดว ยการรกั ษา เชน รักษาทรพั ยทหี่ ามาได รกั ษาการงาน ไมใ หตกตาํ่ เปน ตน - กลั ยาณมิตตตา ความมเี พื่อนเปน คนดี ไมค บคนชวั่ - สมชีวติ า ความเลย้ี งชีวิตโดยควรแกก ําลังทรพั ยและฐานะ ไมใ หฝดเคืองหรอื ฟมุ เฟอยเกิน ควร วฑุ ฒิ ธรรมเปน เครอื่ งเจรญิ - สัปปรุ สิ งั เสวะ การคบหาแตผ ปู ระพฤติดดี ว ยกาย วาจา ใจ (สัตบรุ ุษ) - สัทธัมมสั สวนะ ฟงคาํ สง่ั สอนของผรู ดู วยความเคารพ - โยนิโสมนสกิ าร ตรติ รองใหร จู ักสง่ิ ดสี ง่ิ ชัว่ โดยวิธที ีช่ อบ - ธัมมานุธมั มปฏิปตติ กระทาํ การตางๆ โดยสมควรแกเ หตผุ ล ตามทีไ่ ดตรองเหน็ แลว สปั ปรุ สิ ธรรม ธรรมของสตั บรุ ษุ - ธมั มัญตุ า ความเปน ผรู จู กั เหตุ วา อะไรเปน เหตขุ องอะไร - อตั ถัญตุ า ความเปน ผรู ูจักผล วาอะไรเปน ผลของอะไร - อตั ตัญตุ า ความเปน ผรู จู กั ตน วาประพฤตเิ ชน ไรจึงสมควรแกฐานะ - มตั ตญั ตุ า ความเปน ผูรปู ระมาณ วาแสวงหาเครอ่ื งเลยี้ งชวี ติ เพียงไรจงึ เปน การสมควร - กาลญั ุตา ความเปน ผรู ูก าลเวลา วา เมือ่ ใดสมควรกระทําอะไร - ปริสญั ุตา ความเปน ผรู ูจกั ประชมุ ชน วา จะตอ งปฏบิ ัตแิ กห มูใดเชนไร - ปุคคลปโรปรญั ตุ า ความเปนผรู ูจักเลอื กบุคคล วา คนไหนควรคบ คนไหนไมค วรคบ 28
๓. ธรรมะเกยี่ วกบั การรกั ษาตวั สมั ปรายกิ ตั ถธรรม ธรรมใหป ระโยชนภ ายหนา - สทั ธาสมั ปทา ความถึงพรอ มดวยศรทั ธา คือเช่อื สงิ่ ที่ควรเชอ่ื เชน เชื่อวา ทําดไี ดดี ทําชวั่ ได ชั่ว เปน ตน - สีลสัมปทา ความถึงพรอ มดว ยศลี คอื รักษากาย วาจา เรยี บรอ ยดี ไมท ําการลว งละเมดิ ขอ หา ม - จาคสัมปทา ความถึงพรอ มดว ยการบรจิ าคทาน คือแจกจา ยโภคทรัพย เปน การเฉลีย่ ความสขุ ใหแกผอู นื่ - ปญ ญาสมั ปทา ความถงึ พรอ มดวยปญ ญา คอื รจู ักบาปบญุ คณุ โทษ ประโยชน มใิ ช ประโยชน ปน ตน ธรรมวา ดว ยการใชโ ภคทรพั ยโ ดยควร - ใชเล้ยี งตัว มารดาบิดา บตุ ร ภรรยา บา วไพรใ หเปน สุข - ใชเ ลย้ี งเพ่ือนฝูงใหเปนสขุ - ใหบ ําบัดอนั ตรายทเี่ กดิ แตเ หตตุ า งๆ - ใหทาํ พลี ๕ ประการ คอื ญาติพลี (สงเคราะหญ าต)ิ , อตถิ พิ ลี (ตอ นรบั แขก), ปพุ พเปตพลี (ทาํ บุญอทุ ิศใหผ ูตาย), ราชพลี (ถวายเปน หลวง เชน เสียภาษ)ี , เทวตาพลี (ทําบญุ อุทศิ ให เทวดา), บรจิ าคทานในสมณพราหมณผปู ระพฤติชอบ อบายมขุ เหตแุ หง ความฉบิ หายซงึ่ พงึ เวน การดม่ื นาํ้ เมา มโี ทษ ๖ ประการ คอื เสยี ทรพั ย, กอ เหตทุ ะเลาะววิ าท, เปน โรค, เสอื่ มเกียรติเสียชื่อเสียง, ถูกตเิ ตยี นทําใหห มดอาย, ทอนกาํ ลังปญ ญา การเทยี่ วกลางคนื มโี ทษ ๖ ประการ คือ ชอ่ื วา ไมร ักษาตวั , ชอื่ วาไมร กั ษาลกู เมีย, ช่ือวาไมร กั ษาทรัพยสมบัต,ิ เปน ท่ีระแวงของคนอืน่ , มกั ถูกใสค วาม, ไดความลําบากตา งๆ การเทยี่ วดกู ารละเลน มโี ทษตามสงิ่ ทไี่ ปดู การเลน การพนนั มโี ทษ ๖ ประการ คอื เมอื่ ชนะยอ มกอเวร, เมอื่ แพย อมเสียดายทรพั ย, ทรัพยย อมฉบิ หาย, ไมม ผี ูเช่ือถอื , เปนทห่ี มนิ่ ประมาทของเพ่ือน, ไมมีใครประสงคจ ะแตง งานดว ย 29
การคบคนชวั่ เปน มติ ร มโี ทษตามบคุ คลทคี่ บ คอื นาํ ใหเ ปน นกั เลงการพนัน, นําใหเปนนักเลงเจา ช,ู นําใหเ ปนนกั เลงสรุ า, นําใหเปนนกั ลอ ลวงดว ยของปลอม, นาํ ใหเ ปนนกั ลอลวงซง่ึ หนา , นําใหเ ปน คนหัวไม การเกยี จครา นทาํ การงาน มโี ทษ ๖ ประการ คือ มักใหอ า งวาหนาวนกั , หรอื รอนนกั , หรือเยน็ แลว, หรอื ยงั เชาอย,ู หรือหิวนกั , หรอื กระหายนกั , แลวไมท าํ การงาน ทศิ หก หนา ทอ่ี นั พงึ ปฏบิ ตั ติ อ บคุ คลอน่ื ๑. ปรุ ตั ถมิ ทสิ คอื ทศิ เบอื้ งหนา ไดแ กบ ดิ ามารดา บุตรพึงบาํ รงุ ดว ยสถาน ๕ คือ - ทานไดเ ลยี้ งมาแลว เล้ยี งทา นตอบ - ทํากจิ ของทา น - ดํารงวงษส กุล - ประพฤตติ นใหสมควรเปนทายาท - เมือ่ ทานลว งลบั ทําบญุ อุทิศใหท าน ๒. ทกั ขณิ ทสิ คอื ทศิ เบอ้ื งขวา ไดแ กค รอู าจารย ศิษยพ งึ บํารงุ ดวยสถาน ๕ คอื - ดว ยลุกขน้ึ ยนื รบั - ดวยเขา ไปคอยยนื รบั ใช - ดว ยเชอื่ ฟง - ดว ยอุปฏฐาก - ดวยการเรยี นศลิ ปวทิ ยาโดยเคารพ ๓. ปจ ฉมิ ทสิ คอื ทศิ เบอื้ งหลงั ไดแ ก ภรรยาและบตุ ร สามีพงึ บาํ รงุ ภรรยาดวยสถาน ๕ คือ - ยกยอ งนัถือวา เปน ภรรยา - ไมด หู มนิ่ - ไมประพฤตลิ วงใจ - มอบความเปน ใหญในบา นให - ใหเคร่อื งแตง ตัวโดยควร 30
มารดาบดิ าพงึ อนเุ คราะหบ ุตรดว ยสถาน ๕ คอื - หามไมใ หท ําความชั่ว - สอนใหต ัง้ อยูในความดี - ใหศ กึ ษาศลิ ปวทิ ยา - หาภรรยา(หรอื สามี)ทสี่ มควรให - มอบทรัพยใหเ มอื่ ถงึ กาลอนั ควร ๔. อตุ ตรทสิ คอื ทศิ เบอ้ื งซา ย ไดแ กม ติ ร กลุ บตุ รพงึ บาํ รงุ มติ รดว ยสถาน ๕ คอื - ใหปน สิง่ ของ - เจรจาดว ยถอยคาํ ไพเราะ - ประพฤติการทเ่ี ปน ประโยชนให - วางตนเสมอ - พูดตามความสตั ยจริง มิตรทไ่ี ดรบั การบาํ รงุ ฉะนีย้ อมตอบแทนดวยสถาน ๕ คอื - ชวยปองกนั เมอ่ื ประมาท ทาํ ความผดิ พลาด - ชว ยรักษาทรัพยให - ใหพึง่ พงิ เม่อื มภี ัย - ไมท อดทิ้งในยามตกยาก - นับถอื ตลอดถงึ วงษญ าติ ๕. เหฏฐมิ ทสิ คอื ทศิ เบอ้ื งตาํ่ ไดแ ก บา วไพร นายพงึ บาํ รุงดว ยสถาน ๕ คือ - จัดการงานใหโดยสมควรแกก ําลงั - ใหอาหารและรางวลั - รกั ษาพยาบาลในเวลาเจบ็ ไข - แจกของแปลกใหก นิ - ปลอยใหไ ปเทีย่ วตามเวลาสมควร ๖. อปุ รมั ทสิ คอื ทศิ เบอ้ื งบน ไดแ ก สมณพราหมณ กลุ บตุ รพงึ บํารงุ ดวยสถาน ๕ คอื - ทําอะไรๆ ใหดว ยเมตตา - พูดอะไรๆ ดว ยความเมตตา - คิดถงึ ดวยเมตตา - เชอื้ เชญิ ใหเ ขาบาน 31
- บํารุงดว ยเคร่ืองอปุ โภคบริโภค อภณิ หปจ จเวกขณ ธรรมอนั พงึ พจิ ารณาเนอื งๆ ๑. ควรพจิ ารณาทกุ ๆ วนั วา เรามีความแกเปน ธรรมดา ไมล ว งพน ความแกไปได ๒. ควรพจิ ารณาทุกๆ วนั วา เรามคี วามเจ็บไขเปนธรรมดา ไมลว งพนความเจ็บไขไ ปได ๓. ควรพจิ ารณาทกุ ๆ วันวา เรามคี วามตายเปนธรรมดา ไมลว งพนความตายไปได ๔. ควรพจิ ารณาทุกๆ วนั วา (วันหนึ่ง,อาจเปน วนั น้ี)เราจกั ตอ งพลดั พรากจากของรักของชอบใจท้งั สิ้น ๕. ควรพิจารณาทุกๆ วนั วา เรามีกรรมเปน ของตัว, เรามกี รรมเปน ผูใ หผลของการกระทาํ ของเรา, เราทําดจี ักไดด ,ี ทําชั่วจักไดช ั่ว ๖. กตญั กู ตเวที ความเปน ผูสาํ นึกในอปุ การะทม่ี ีผูก ระทาํ ไวแ กตน แลว กระทาํ ตอบแทน ๔. ธรรมะเกยี่ วกบั หมคู ณะ สงั คหวตั ถุ คณุ ธรรมอนั ชว ยยดึ เหนย่ี วจติ ในของผอู น่ื - ทาน การใหป น สง่ิ ของของตนแกผ สู มควรไดร บั - ปย วาจา การเจรจาดวยวาจาทอี่ อ นหวาน - อตั ถจรยิ า การประพฤติสิ่งที่เปน ประโยชนแ กผ อู นื่ - สมานตั ตตา การวางตนเสมอกบั ผอู นื่ , ไมถ ือตวั สาราณยี ธรรม ธรรมเปน ทตี่ งั้ แหง ความนกึ ถงึ - การชว ยขวนขวายกจิ ธรุ ะของเพือ่ นดว ยเมตตา ทั้งตอ หนา และลบั หลัง - การชว ยตกั เตอื นหรือแนะนาํ เพือ่ นดวยเมตตา ทง้ั ตอ หนา และลบั หลัง - คอยคดิ แตส งิ่ ท่เี ปนประโยชนแกเพอ่ื นดวยเมตตา ท้ังตอหนา และลบั หลงั - แบงปน สงิ่ ทตี่ นไดต นมีแกเพื่อน ไมหวงแหน - ระวงั รักษากายกรรม วจกี รรม ใหมคี ุณธรรมเสมอกับเพื่อน ไมป ระพฤตเิ ปน ท่รี งั เกียจ - มีความคดิ เห็นรว มกบั เพอ่ื น ไมท ะเลาะววิ าทเพราะความเห็นแตกตา งกัน อปรหิ านยิ ธรรม ธรรมไมเ ปน ทต่ี ง้ั แหง ความเสอ่ื ม นาํ มาซงึ่ ความเจรญิ ของหมคู ณะ - หม่นั ประชมุ กนั เนืองนิตย - เมอ่ื ประชมุ ก็พรอ มเพรียงกันประชมุ เมอื่ เลกิ ประชุมกพ็ รอ มเพรียงกนั เลกิ และพรอ ม เพรียงกันชว ยทํากิจทต่ี อ งกระทํา - ไมบ ญั ญัตสิ ่ิงที่พระพทุ ธเจาไมบญั ญตั ิขน้ึ ไมถ อนส่งิ ทพ่ี ระองคท รงบญั ญตั ไิ วแ ลว - ผูใ ดเปน ผใู หญเปน ประธานในหมคู ณะ เคารพนบั ถือทา นเหลานั้น เชอื่ ฟงถอยคาํ ทาน 32
- ไมลอุ ํานาจแกค วามอยากทเี่ กิดขึ้น - ยินดีในที่สงบสงัด ไมม ่วั สมุ โดยไมส มควร - ต้งั ใจอยูวา เพอ่ื นซึ่งยงั ไมมาสสู ํานกั ขอใหม า ทม่ี าแลว ขอใหอยเู ปน สขุ ธรรมะของพระพทุ ธเจามคี ณุ ลกั ษณะวิเศษ คือผูกระทาํ ตามยอ มไดร บั ผล, ไมวาจะกระทําโดย เลก็ นอ ยหรือมากมายเพียงใด, ผูท ํามาก, ยอมไดผ ลมาก หรือผลในขนั้ สูง, ผทู ํานอย, กไ็ ดผลนอ ย หรือในขนั้ ตาํ่ , แตผลนน้ั มเี สมอ คนสว นมากทีไ่ มเหน็ ประโยชนของธรรมะ เปน เพราะศึกษารแู ลว ไมไดป ฏบิ ตั ิ คอื ไมไ ดน ํามาใชห รือ ไมไดป ระพฤตติ าม หรือประพฤติดวยความเหน็ ผดิ หรอื เขา ใจผดิ เพราะฉะน้ัน ผใู ดอา นหัวขอ ธรรมะท่ีรวบรวมไวน ี้แลว อยากใหเ กดิ ประโยชนจรงิ จัง ควรจะนาํ ไปปฏบิ ตั ดิ ว ย ในขน้ั ตน อาจเลอื ก ใหเพียงบางขอ เชน ทที่ ําไดงา ยๆ จาํ ไวและตงั้ ใจประพฤตใิ หตรงอยูเ สมอ ไมช า จะเห็นผลดที ่เี กดิ ขน้ึ ภายในจติ ใจของตนเอง ขั้นตอไปจงึ เพิ่มขอ ปฏบิ ตั ิใหมากข้ึนและยากขนึ้ เปน ลาํ ดบั หากกระทําได เชนนี้ จะไดป ระโยชนแ ทจ ริง จะเห็นคณุ ของพระธรรม บังเกดิ ศรัทธาปสาทะ เปน เครอ่ื งยึดเหนยี่ วให ดําเนนิ ชีวิตตอไปในทางแหงสมั มาทฏิ ฐิ ซง่ึ เปน ทางทจ่ี ะใหค วามสขุ และความสงบอยางแทจรงิ *************************** \"ถาจติ ใจของแพทยเราถูกแผดเผาอยดู วยความโลภอยากได จะเปน ทรัพย ตาํ แหนง หนาท่กี ารงาน เกียรติยศ ช่อื เสยี ง ฯลฯ ...สตปิ ญญาของผูนน้ั ก็จะถูกบดบงั เสีย ดว ยความเดอื ดพลา นของความ ทุกข... จะมีอาการเหมอื นตกนรกทงั้ เปน ซง่ึ เปน ที่นา หวาดเสียว และเปน อนั ตรายอยางยงิ่ สาํ หรบั มนษุ ยเรา จะมอี ะไรทนี่ า อนั ตรายย่ิงไปกวา นอ้ี ีกเลา\" - โดย ศาสตราจารย นายแพทยป ระพนั ธ อารยี มติ ร *************************** ไดมีสงิ่ ตา งๆ งอกออกมาจากพุทธศาสนาทแี่ ทอีกมากมาย จนหุมเนอ้ื แทของพุทธศาสนาเสยี จน มองไมเหน็ .. สว นท่ีเปนเน้อื งอกออกมาจากพระพทุ ธศาสนาและถกู เรียกอยางผิดคลุมๆ ไปวา “พุทธศาสนา” จะ เหน็ ไดจ ากตัวอยางดงั น้ี เชน เครอ่ื งราง, ของขลัง, พิธรี ีตอง, รูปปน...ฯลฯ ถา เรายดึ ถอื สิ่งทงี่ อกมา ภายหลังเสียแลวยอ มไมไดร บั ผลอนั เปน ส่ิงทด่ี ที ีส่ ดุ ท่ีมนษุ ยควรจะได ในการมีโอกาสเกดิ มาเปน มนษุ ย และพบพระพุทธศาสนา นบั วาเปน ส่ิงทนี่ าเสยี ดายอยา งย่ิง\" - โดย ศาสตราจารย นายแพทยป ระพนั ธ อารียมติ ร *************************** 33
\"แทท ่ีจรงิ นน้ั ไมม ีใครเลยทจ่ี ะไมมที กุ ข ทกุ คนลอ มรอบไปดวยเหตทุ กุ ข และถกู รมุ อยตู ลอดเวลา เวนแตว าสว นมากหลงผดิ ไป และมัวเมาดวยเครอ่ื งพรางจนไมร หู รอื ไมอ าจสังเกตไดว า ภาวะนน้ั ๆ เปน ทกุ ข\" - โดย ศาสตราจารย นายแพทยอ วย เกตสุ งิ ห *************************** \"เมอื่ รปู (รา งกาย) เลอื กไมไ ด, บังคบั ไมไ ด แลว ยงั เปน ไปเพ่ืออาพาธอกี เชน น,้ี จะยดึ ถือวาเปนของ เราไดอ ยา งไร ถายดึ เราก็จะตอ งเปลย่ี นแปลงแปรปรวนไปกับรปู เมอ่ื รูปเปล่ียนแปลงแปรปรวน เมือ่ รปู อาพาธเรากอ็ าพาธไปดวย เกิดเปนความเดือดรอ น ถา หากถอื ไดต ามทท่ี านสอน นกึ เสียวา รปู กายเปน เพียงที่พึง่ ที่อาศยั เมอื่ เกดิ การเสอ่ื มโทรมหรอื วกิ าร ความวนุ วายทางจติ กจ็ ะไมมี หรอื มี แตน อ ย\" - โดย ศาสตราจารย นายแพทยอ วย เกตสุ งิ ห *************************** \"พระพทุ ธเจา พระองคผ ูต นื่ และสวางไสวดว ยพระปญ ญาคุณ พระกรณุ า และพระบริสุทธคิ ุณ จงึ ทรงเปน พระสัพพญั ู รอบรใู นศาสตรและศลิ ปท ้ังปวง ไมม ผี ิด ไมม ีพลาด ไมมีผูเสมอเหมอื น ทั้ง พระธรรมของพระองคน ั้นกเ็ ปน อกาลิโก ไมมคี วามจาํ กดั ดว ยกาลเวลา เปนสจั จะความจริงแทไมว า ในสมยั ใด\" - โดย ศาสตราจารย นายแพทยอ วย เกตสุ ิงห *************************** ก 34
ชวี ติ พระปา โดย ศจ.นพ.อวย เกตสุ งิ ห สพพฺ ปาปสสฺ อกรณํ การไมท าํ บาปทง้ั ปวง กสุ ลสสฺ ปู สมปฺ ทา การยงั กศุ ลใหถ งึ พรอ ม สจติ ตฺ ปรโิ ยทปนํ การชาํ ระจติ ใหบ รสิ ทุ ธ์ิ เอตํ พทุ ธฺ านสาสนํ นคี้ อื คาํ สอนแหง พระพทุ ธเจา ทง้ั หลาย พระภิกษุในพระพทุ ธศาสนาแบง ออกไดเปนสองฝาย ฝา ยปริยตั มิ ุงศึกษาโดยการทองบน ตาํ รา สว นมากอยทู ว่ี ัดในเมอื งหรอื หมบู านเพื่อความสะดวกในการเสาะหาอาจารย จึงเรยี กวา พระ ฝา ยคามวาสี คือพระบา น อีกฝา ยหนงึ่ มงุ ศกึ ษาโดยการกระทาํ และอยูตามปาตามเขาท่ีสงบสงดั สะดวกตอ การปฏบิ ัติ จึงเรียกวาพระฝายอรญั วาสี คือพระปา หรือพระธดุ งคกมั มฏั ฐาน ในหนังสอื น้ี ใชชือ่ พระปา เพราะสั้นและเขาใจงา ย ตัวพระเองทานกช็ อบชอื่ นนั้ เมื่อพระอาจารยฝ น อาจาโร แหง วดั ปา อดุ มสมพร (สกลนคร) ไดร บั นมิ นตไ ปเทศนโปรดทายกทายิกาท่ีวัดบวรนเิ วศวหิ าร เน่ืองในวัน เฉลิมพระชนมพรรษาเม่ือ พ.ศ. ๒๕๑๘ ทานไดออกตวั วา “อาตมาเปน คนปา เทศนไ มด ”ี แตพ ระ อโุ บสถในวนั นนั้ แนนขนดั ไปดวยคนซงึ่ ตัง้ ใจไปฟงทานทั้งนนั้ และยังไดอ าราธนาใหท า นเทศนซ ํ้าในวัน หลงั อีก คนนยิ มฟง ทาน เพราะนอกจากทานมีดีเปน สวนตวั แลว ทานยงั เทศนธ รรมะปาอกี ดว ย เทศนข องพระปาไมม พี ธิ ีรีตอง มแี ตเ นอื้ ลวน ๆ และตรงจดุ สดุ ยอด คอื เทศนเ รื่องจิตและการอบรม จิตซงึ่ นาํ ไปสกู ารหลดุ พนโดยเฉพาะ ในสมัยพทุ ธกาลพระทกุ องคคงเปน พระปา พระพทุ ธองคเองกท็ รงเปน พระปา และไดทรงกาํ ชบั สาวกของพระองคใหออกไปสโู คนไม คหู าหรือเรอื นรา ง เพ่ือปฏบิ ตั ภิ าวนา ในสมยั นี้พระสว นใหญ เปน ฝา ยปริยตั ิ พระปฏบิ ตั ิแท ๆ นนั้ มีนอ ยนบั ตัวถว น ท้ังนเ้ี ขา ใจวา เนอ่ื งจากชีวติ ของพระปานน้ั ลาํ บากลาํ เคญ็ ยากท่ีคนทัว่ ไปจะทนได และอาจารยฝ า ยปฏบิ ัตทิ ด่ี ีแทนน้ั หายาก ในสมยั หา สิบป หลังน้ี อาจารยท ี่ขนึ้ ชือ่ ลือชาท่ีสดุ นาจะไดแ กทา นพระอาจารยม ่ัน ภรู ทิ ตั โต แหง สกลนคร ผไู ด บาํ เพ็ญความเพยี รในขนั้ เอกอจุ นบรรลถุ งึ ธรรมช้ันสงู สดุ ดังมพี ยานหลักฐานปรากฏอยู คืออฐั ขิ อง ทา นไดกลายเปน พระธาตุ ดังที่มบี รรยายไววาเปนลกั ษณะของพระอรหันตสาวก ศิษยานศุ ษิ ยไ ด นํามาประดษิ ฐานไวในพิพิธภัณฑบริขารทว่ี ดั ปาสทุ ธาวาสในจังหวดั สกลนคร กอนมรณภาพ (พ.ศ. ๒๔๙๒) ทา นพระอาจารยมัน่ ไดอบรมสง่ั สอนลูกศษิ ยช ัน้ อาจารยไวเ ปน อันมาก ซ่ึงไดสบื ตอ ระเบียบ ระบบและวิธีการของทานมาจนถึงปจจบุ นั เมอื่ ศษิ ยห ลายองคถงึ แกมรณภาพ อฐั ขิ องทา นก็ไดแปร สภาพไปในทาํ นองเดยี วกับของทา นพระอาจารยม นั่ ปรากฏการณเหลา นไี้ ดเรง เราความศรทั ธาของ ประชาชนในการปฏิบตั กิ ัมมฏั ฐานเปน อยางยิ่ง เปน เหตุแหงการฟน ฟวู ดั ปาและชกั จงู ใหม ีผบู วชเปน พระปา เพ่มิ ขน้ึ เปนจํานวนมาก 35
ศษิ ยเ อกองคห นงึ่ ทที่ านพระอาจารยมน่ั ไวว างใจ คอื ทา นพระอาจารยฝน อาจาโร ทา นผนู บี้ าํ เพญ็ บารมีในทางพระปา มาตง้ั แตตน และไดรักษาขอ วตั รปฏิบตั อิ ยา งเครง ครัดตราบสนิ้ ชีวิต ตลอดเวลา กวาหาสบิ ป ทานไดมชี ีวิตอยูแตในวดั ปาและไดจ ารกิ ไปในเขตแควน ทรุ กันดารตางๆ แทบทัว่ ประเทศ คณุ ธรรมของทา นไดป รากฏแกคนท้ังหลายจนเปน ท่เี ลอื่ งลอื ไปทุกหนทกุ แหง ไมม ีขอ สงสยั เลยวา ทานเปน พระปาที่ยอดเย่ยี มองคห นึง่ ในสมัยนี้ ในโอกาสถวายเพลงิ ศพของทา นในเดือนมกราคม ๒๕๒๑ ผเู ขียนเหน็ สมควรจะนําความเปนอยขู อง พระปามาเผยแพรเ พ่ือผทู ยี่ ังไมท ราบจะไดท ราบวา การเปนพระปา นน้ั หมายความวา อยา งไร และ ทา นพระอาจารยฝ น ตอ งผานภาวการณต า ง ๆ อยางไรบา งกอ นท่จี ะไดม าเปน “ทา นอาจารยใหญ” ดงั ทพ่ี ระปาสายทานพระอาจารยม น่ั ไดถ วายสมญาไว ผเู ขยี นอาศยั ประสบการณสวนตัวจากการอยู ใกลช ิดกบั พระกมั มัฏฐานในเวลารว มย่สี บิ ป ประกอบกบั คําบอกเลา และประวตั ขิ องพระอาจารย ผูใหญ ๆ หลายทาน หวงั วาจะสามารถเสนอภาพท่ีใกลค วามจริงได ถา หากมขี อผิดเพย้ี นประการใด ขอความกรณุ าใหทานผรู ูโปรดแนะนําเพอื่ แกไ ขในโอกาสตอ ไป การเขา เปน พระปา การเริ่มตน ชวี ติ แบบพระปา อาจทาํ ไดส องวธิ ี วิธที ีห่ นงึ่ บวชเปน พระภกิ ษุเสียกอนในท่อี นื่ แลว ขอไปพาํ นักในวดั ปา ถา ทา นอาจารยใหญค ือสมภารอนุญาต กไ็ ดต ั้งตน ตามตอ งการ โดยมากวดั ทม่ี ี ชอื่ เสยี งดี ๆ นนั้ จะเขาวธิ นี ี้ยากมาก เพราะทา นอาจารยใหญจะตองสอบสวนความประพฤติและ ประวตั เิ สียกอ น จนเปน ทพ่ี อใจจงึ อนญุ าต ขอสาํ คญั ทพ่ี จิ ารณา คอื การปฏบิ ัติตามพระวนิ ัยและ อุปนสิ ัยทเ่ี หมาะกบั การเปนพระปา ทานอาจารยบางองคเ ครงครัดมาก ถาสงสยั ก็ไมร ับเสยี เลย เพราะเกรงจะเขา ไปทาํ พระของทานปน ปว นไปดว ย ผูเ ขียนเคยเหน็ และเคยทราบรายหนงึ่ มีฝรง่ั บวช และจาํ พรรษาอยูในวดั ใหญแหง หนง่ึ ในกรงุ เปน เวลาหลายพรรษา จนทา นเจา อาวาสไววางใจมาก เกิดอยากไปอยวู ดั ปา แหงหน่ึงที่วินัยเครง ครดั จึงขอจดหมายเจา อาวาสแนะนาํ ไป ทานอาจารยวดั ปา พจิ ารณาแลว ไมรบั ขอครง้ั ที่สองกไ็ มร บั คร้ังท่ีสามกไ็ มรบั อีก พอดีทานอาจารยวดั ปา เขา กรุงเทพ ฯ มาพักอยทู ี่วดั ใหญท ี่กลา วถงึ พระฝรั่งขอใหเจา อาวาสไปฝากดว ยตนเอง ทานอาจารยว ดั ปา ก็เลยตองรับอยา งไมเตม็ ใจ ปรากฏวา พระรปู นั้นไปอยูไดไมนานก็หนีกลบั เพราะทนระเบยี บของ วัดไมไหว ผใู กลช ดิ กบั ทา นอาจารยองคน ัน้ เชือ่ วา ทา นคงพจิ ารณาเหน็ ลว งหนาแลววา พระรปู นน้ั ไมดี จริง ทานไมอ ยากเสยี เวลา จึงไมร บั ต้ังแตต น อยางไรก็ตาม วธิ นี ้ีเปนวิธที พ่ี ระสวนมากผานเขา สูวดั ปา คือบวชมาจากทีอ่ นื่ ทั้งนเี้ พราะสมภารวดั ปา สว นมากไมไ ดรบั อนญุ าตเปน อปุ ช ฌาย ไมใชเ พราะทานไมสามารถ แตเพราะทานไมส นใจ ทา น ใฝใจแตจ ะอบรมลูกศิษยข องทาน พวกนจ้ี ึงตองบวชมาจากวดั อนื่ แตโดยมากมกั ไปขออนญุ าต เสยี กอ นเปน การลว งหนา วา บวชแลวจะมาอยดู ว ย.. 36
วธิ ีท่สี องทจี่ ะเร่ิมเขาเปนพระปา คือวิธี “ผาขาว” หรอื หดั มาตงั้ แตเ บอื้ งตน วิธนี ม้ี ผี ูใชม ากเหมอื นกัน โดยเฉพาะพวกชาวบานท่ยี งั ไมแนใจนกั วา จะทนชวี ิตพระปา ไหว หรอื พวกเด็ก ๆ ทอี่ ยากจะลองชีวิต ในวดั ดบู าง “ผา ขาว” หรอื “ปะขาว” คอื ผปู วารณาตัวเปน อบุ าสก ถอื ศลี แปดและอาศยั อยูในวดั ทําหนาทีเ่ ปน ลูกศษิ ยพระและฝก การปฏิบตั ไิ ปดว ย ตอ งทําหนาทใ่ี หเ รียบรอยเปน ทพ่ี อใจของสมภารหรืออาจารย ทเี่ ปน ผปู กครอง จึงจะไดร ับอนุญาตใหบ วช วธิ นี ด้ี ที ี่อาจารยม เี วลาศึกษานิสยั ใจคอใหแ นใ จวา จะเปน พระปาไดดีและถกู ตอ งจริง ๆ เสียกอน บางคนเปนผาขาวไดสองสามเดอื นกบ็ วช บางคนเปนอยนู บั ป บางคนทไี่ มม ที นุ พอก็ตอ งเปน ผา ขาวอยจู นพบผอู ุปการะจัดการบวชให บางคนเร่ิมดวยเปน “ผา ขาวนอ ย” ตัง้ แตอายสุ ิบหรอื สบิ เอ็ดขวบ พอรเู รื่องวดั ดีกบ็ วชเปน เณร เมื่ออายุครบกบ็ วชพระ ทาน เหลา นม้ี กั จะมคี วามคลอ งแคลว เปน พิเศษ ทงั้ ในการรบั ใชพ ระอาจารยและปฏบิ ัตภิ าวนา เปน ที่นาสงั เกตวาในวัดปามักไมคอยมีลูกศษิ ยพ ระ ทง้ั นีเ้ พราะพวกลกู ศิษยถือแคศ ลี หา บางทยี งั ไม คอยครบ มกั รบกวนการปฏบิ ตั ขิ องพระดวยประการตาง ๆพระปาทา นจึงไมค อ ยนยิ ม การอยู - วดั ปา วดั ปาเปน คนละอยางกบั วัดบา น สาํ หรบั ผทู ่ีเคยไปเปนครง้ั แรก ความรสู กึ ที่กระทบจติ ใจ เมื่อยางเขาเขตวัดปา คอื ความรมรน่ื ซงึ่ เกิดขนึ้ จากตนไมน อยใหญท เี่ ปน สวนปา ในวัด มวี ดั ปา นอ ย แหง ทไี่ มม ปี าในวัด วดั เชน นมี้ องจากสายตาของนกั ธดุ งคกมั มฏั ฐานคงไมเปนทีน่ า พอใจนกั สง่ิ กระทบใจประการท่สี องคือความสะอาดและมรี ะเบียบ ถนนและทางเดนิ เตยี นโลง ไมมีกงิ่ ไม ใบไมร วงหลน เกลื่อนกลาด ดังทนี่ า จะเปน เพราะมตี น ไมอ ยโู ดยรอบ แมกระท่งั สวมซึง่ วดั ทยี่ ากจนยงั ใชแ บบของชาวบาน ก็ยังรกั ษาความสะอาดไดด ี ในวัดท่ีฐานะดี มีสวมราดนาํ้ แบบทนั สมัย สวมของ บา นในกรุงบางบานอาจจะสะอาดนอ ยกวา เสยี ดวยซํา้ ความรูส ึกประการทสี่ ามทบ่ี งั เกดิ แกผไู ปเย่ยี มคอื ความเงียบ บางเวลาเงียบจนกระทั่งใบไมตกกไ็ ด ยินเสยี งดงั “ปก ” เสยี งพูดคุยกนั ดงั ๆ เหมือนตามบานไมมีโอกาสจะไดย นิ เลย เวลาทีพ่ ระปา จะ พดู คุยกนั กม็ ีเวลาเตรยี มฉันจงั หนั เวลานัดดมื่ นาํ้ ในตอนบา ย และเวลาพรอมกันปดกวาดถนน หนทางและลานวัด ถา เห็นพระสองหรอื สามองคส นทนากนั อยู ก็ฟง แตไ กลไมร ูเรอื่ งวาทานพดู อะไร กนั เพราะทานพดู คอ ยมาก พระตะโกนเรียกกนั หรอื คุยกนั สนกุ สนานเฮฮา เปนเรอื่ งทไ่ี มไดพ บเลย เมื่อประมาณเจด็ แปดปม าแลว มีสตรชี าวตางประเทศผหู น่งึ เกิดสนใจอยากดชู ีวิตของพระบา นไดข อ อนุญาตเปน ทางการเขาไปพักอยใู นวัดแหงหน่ึงซงึ่ มชี อื่ เสียงมากในความเครง วนิ ยั สตรีผูนนั้ ไปอยไู ด เจ็ดวนั กก็ ลบั และไปรายงานตอ พระเถระผใู หญและเจานายบางองควาวดั ท่ีไปดูมานน้ั ใชไมไ ดเ ลย 37
สมภารปกครองไมด ี ลูกวดั แตกความสามคั คีกันหมด แมแตเวลาฉันจงั หนั กไ็ มมีใครพดู จาอะไรกนั ดังนน้ั ความดีกก็ ลายเปน ไมดไี ป ยกเวนลักษณะเปน ปา มตี น ไมรม ครมึ้ ซ่ึงคลา ย ๆ กนั ทกุ วัด วดั ปาแตล ะวดั กม็ ีภมู ิประเทศและ บรเิ วณแวดลอ มแปลก ๆ กนั ไป บางแหงมปี าลอ มรอบ มีทวี่ างเฉพาะบริเวณกฏุ ิ บางแหง มีพนื้ ท่ี คลายสวน เปน ทร่ี าบ มีแตต น ไมข นาดกลางขน้ึ อยทู วั่ ไป บางวดั อยทู เ่ี ชิงเขา บางวัดอยูบนไหลเ ขา บางวัดขนึ้ ไปถึงยอดเขา แตล ะวัดกม็ ขี อ เสียขอ ดปี ระจํา เชน วดั อยใู นทรี่ าบ ไปมาสะดวก แตอ ากาศ มักรอ นอบอา วและทึบ วัดอยูบนเขา จะไปไหนแตล ะทตี องเหนอื่ ยหอบ แตม กั จะอากาศดี ปลอด โปรง เยน็ สบาย ชวนใหปฏิบตั ไิ ดม าก การทีพ่ ระภกิ ษรุ ปู ใดจะเลือกอยวู ัดไหน เหตผุ ลสาํ คญั ทส่ี ดุ คอื พระอาจารยข องวดั นน้ั จะตองมี ธรรมะสงู และมอี ปุ นสิ ยั ถูกกัน เชื่อวา จะถา ยทอดความรแู ละแนะนําแกไขขอปญ หาในการปฏบิ ตั ไิ ด รองลงไปไดแ กทําเลและลักษณะอนื่ ๆ ของวดั ตลอดจนลมฟา อากาศ และอนั ดบั ท่สี ามไดแ กลักษณะ ของสหธรรมกิ (พระรว มศึกษาดวยกนั ) ซ่งึ จะตองไปดว ยกันได แมวดั จะเปน ทอ่ี ยทู ่ไี มค อ ยสบายนัก แตถ าอาจารยด แี ละสอนเกง ผหู วังกา วหนากย็ งั พอทนได ถึงแมว ัดจะสวยงาม อากาศดี มีความ สะดวกสบาย แตถาอาจารยไมถูกนสิ ยั กัน สอนกันไมไ ด ก็ไมม ีใครยอมอยู ทงั้ น้ีเพราะพระปานนั้ บวชเพ่ือความหลุดพน ไมใ ชเ พ่ืออยูไ ปวนั ๆ หน่งึ จงึ ไมใ ครย อมเสยี เวลาถาเหน็ วา อยูไ ปก็ไมไ ดผล กฏุ พิ ระปา พระปา มกั ไมค อยเอาใจใสกบั ท่ีอยูอ าศัย นอกเหนือไปจากขอใหบ ังแดดบงั ฝนและกน้ั ลม หนาวไดพ อสมควร แตกอ นน้ี เม่ือชาวกรงุ เทพ ฯ ยงั ไมคอยสนใจพระปา กฏุ ิสว นมากเปนของสรา ง ข้ึนชว่ั คราว มพี นื้ เปน ไมฟาก (ไมไ ผท บุ แลวแผอ อก ) หลังคาหญา หรอื ใบไม และเสาไมก ระบอกหรือ เสาอยา งเสาเขม็ ฝาเปนกระดาษเหนียวๆ กรรุ ะหวา งตะแกรงสานดว ยไมไ ผ บานประตหู นาตางก็ แบบเดยี วกบั ฝา เปด โดยวิธเี ลอ่ื นหรือค้าํ กฏุ แิ บบนใ้ี นหนารอนสบายดีเพราะลมเขาไดท กุ ทาง แตใ น หนาฝนมักจะเปยกเพราะหลังคาหรอื ฝารัว่ ในหนาหนาวเปนเวลาทเ่ี ดอื ดรอ นทสี่ ดุ เพราะลมเยน็ เยอื กไหลเขา มาไดท กุ ทาง จนแทบเหมอื นอยูก ลางแจง ผูเขียนเคยอาศยั กฏุ ิแบบน้ีในฤดรู อนปห น่งึ ที่จงั หวัดอดุ รฯ มีความพอใจวา เยน็ ดี บงั เอิญคนื หนงึ่ ฝน ตกหนัก อากาศกลบั เปน หนาว ความเยน็ เขามาไดท ง้ั ขางบนขา งลางและขา งๆ เสอื้ ผามีไปเทา ไรเอา มาใสหมดก็ยงั ไมหายหนาว ลงทา ยตอ งจดุ ตะเกียงรั้วทมี่ ีอยู ใชเ ปน เตาผิง คนื นน้ั ตองน่ังนกเกอื บทัง้ คนื เพราะนอนลงมนั หนาวทนไมไ หว (เวลาอากาศหนาว ถา หมผา แลวนัง่ จะอุนกวาลงนอน) เมอื่ มผี ูศรทั ธาสนบั สนุนมากขน้ึ กฏุ ิของพระปา ก็คอยๆ เปลยี่ นจากกุฏชิ ่วั คราวเปน ก่ึงถาวรหรือถาวร ไมว า จะเปน ประเภทไหน กฏุ ิในวดั ปามกั จะมลี ักษณะคลายๆ กัน ตา งกนั แตข นาดและวสั ดกุ อ สราง กุฏชิ ั่วคราวมกั จะเต้ีย ยกพน้ื สูงจากพน้ื ดนิ ประมาณ ๕๐ หรอื ๖๐ ซ.ม. เพยี งใหพน จากการรบกวน 38
ของสัตว เชน หนหู รืองู ถาเปนกุฏิถาวรมักจะทําใตถนุ สงู พอเขาไปอาศัยนงั่ หรอื ยืนได ตามธรรมดา มหี องอยหู นึ่งหอ งเปน ทน่ี อนหรือน่ังภาวนาและเก็บส่ิงของ ขนาดเฉลย่ี ประมาณ ๒ เมตรครง่ึ สีเ่ หลี่ยม มเี ฉลียงสําหรบั น่ังพักหรอื รบั แขก ขนาดพอกับความตองการ คอื ถา เปน พระผใู หญก็กวา ง หนอย ถาเปน ผนู อ ยกแ็ คบๆ ถา สรา งกวา งขวางก็เปน ภาระหนกั ในการรักษาความสะอาด เสียเวลา ภาวนา และถากวางใหญม ากกผ็ ิดพระวินัยอกี ดวย สมัยนี้พวกศรทั ธาทรี่ ํา่ รวยไปสรา งกุฏิถาวรถวายวดั ปาเสยี มากมาย จนกฏุ แิ บบเกาแทบจะไมม ี เหลือใหดู สมภารทเ่ี ครง ครดั ทา นไมยอมใหสรางใหญโ ตหรือหรหู ราเกินไป เพราะเกรงวาจะทาํ ให พระคนุ กบั ความสบายแบบชาวบาน จนตดิ สขุ ไมอ ยากออกไปทนความลําบากในการเดินธดุ งค ซงึ่ เปน หนา ท่สี ําคญั ของพระปา โดยทั่วไปภายในกฏุ ิมกั จะมีแตกลดพรอมดว ยมงุ กลด เพอื่ ปนู อน เครอื่ งอัฎฐบรขิ าร ผา หมนอน จวี ร ตะเกยี งหรอื เทียนไข และหนงั สอื ทีห่ วั นอนอาจมีหงิ้ พระต้งั รปู พระอาจารยต า งๆ ของจาํ เปน ท่ี ตองมีคือขวดนํา้ และถว ยน้ํา ของมีคา สําหรบั ขโมยไมม ีอะไร เพราะฉะนนั้ จึงไมม ขี าวพระปา ถูกจีห้ รอื ปลนเชน พระในเมืองซ่งึ ถกู ทาํ รายหรอื ฆาตาย เพราะฝา ฝนขอ หามของพระพทุ ธเจา ทไี่ มใหส ะสม สมบัตใิ ดๆ กฏุ ิแตละหลงั ผอู าศัยอยูตองระวงั รกั ษาเองใหส ะอาดทัง้ ในกฏุ ิและบรเิ วณ บนกุฏสิ ิ่งของตางๆ ตอ ง วางไวเปน ที่และมรี ะเบียบ สมภารทีเ่ อาใจใสมกั จะแอบเดนิ ไปดบู อยๆ และในเวลาตางๆ กนั เพอ่ื ไมใหมีการปฏบิ ตั ิแบบผกั ชโี รยหนา พวกศรทั ธาท่รี ่ํารวยพยายามอยเู สมอทจ่ี ะทําบญุ กบั พระปา โดยเช่ือวา ไดก ุศลแรง เพราะทานเครง ทั้งวนิ ยั และการปฏบิ ตั ิ แตบ างทีความศรทั ธาของทา นเหลานั้นกท็ าํ ใหพ ระตองลาํ บาก นอกจากสรา ง กุฏใิ หพระอยูส บายแลว ยังพยายามใหค วามสะดวกตา งๆ เพม่ิ ขนึ้ เชน กระแสไฟฟา พดั ลม แมกระท่ังตเู ยน็ บางวดั ยอมรบั ความกาวหนา เหลานน้ั โดยดุษณี ทาํ ใหค นเกาๆ คดิ เปนหว งวาพระ ปา จะกลายเปนพระบานไปเสียหมด แตกย็ ังมีวัดทรี่ ักษาสภาพวัดปา ไวไดดวยดี ผูเขยี นรูเรอื่ งวัดๆ หน่งึ ในจังหวัดอดุ รฯ ซ่งึ ตอ งอาศยั ใชน ้าํ บอ ทกุ ๆ วนั พระตองตักน้ําขนึ้ มาใสป บ บรรทกุ รถเขน็ ไปใสตุมตามกฏุ ิตา งๆ เปน งานหนักมาก ศรทั ธาคณะหนง่ึ จึงขอถวายเครื่องสบู น้าํ พรอมดว ยถงั สงนํ้าและทอประปา แตทา นสมภารไมร ับ บอกวา จะทําใหพระเณรสบายมากไป เลย ลมื ความทกุ ขซงึ่ เปน เหตุกระตนุ ใหป ฏิบตั กิ ัมมัฏฐาน ทวี่ ดั เดียวกนั มผี ูจะถวายเงนิ ตอ ไฟฟา ของ ทางการเขา ไปให ทานก็ไมร บั บอกวาพระปา ใชตะเกียงหรือเทียนไขกส็ วางพอแลว เพราะไมต อง อา นเขยี นอะไร พอค่ําลงกเ็ ขา ทภี่ าวนา ทีว่ ัดน้หี นังสอื พมิ พท า นกไ็ มใหพ ระอา น วทิ ยุไมใหฟง แตก ย็ งั มีคนแยง กนั ไปอยูกับทา น รวมท้ังชาวตา งประเทศ 39
พวกชาวกรงุ ทเ่ี คยเห็นแตวดั ทรี่ กรงุ รังไรร ะเบยี บ เม่ือไดไ ปเยีย่ มวัดปา เปน คร้ังแรกมกั จะตอ งอทุ าน วา นที่ านทาํ อยา งไรวดั จงึ สะอาดฉะนี้ ทงั้ ๆ ทมี่ ตี นไมเ ตม็ ไปทกุ แหง ทางเดินของทานแทบไมม ีใบไม สวมก็สะอาด ศาลากส็ ะอาด สะอาดไปหมดทกุ แหง คําตอบคือพระปาทา นปฏบิ ัติตามวินยั ทา น ตองรกั ษาเสนาสนะ (ทอ่ี ยู) และบริเวณใหส ะอาด ทกุ ๆ เชา ตั้งแตยงั ไมสวา ง พอทา นเลิกนงั่ สมาธิใน ตอนเชา ทานกป็ ด กวาดกฏุ ิ พอสางๆ กช็ ว ยกันกวาดถูศาลาการเปรียญ การถพู ้นื ของทา นเปน การ “ถไู ถ” จริงๆ ไมใ ชเพยี งเอาผา มาลูบๆ ทานใชล กู มะพรา วทยุ ตดั คร่งึ แทนแปรง และโกงโคงถกู ัน อยางเอาเปน เอาตาย ถา สมภารยงั หนมุ ทา นก็รว มถูดว ย ดงั นนั้ พนื้ ศาลาของวดั ปาสว นมากจึงเปน ตัวอยา งของความสะอาด และเปน เครื่องวดั ความสามคั คแี ละวินยั บางแหงพน้ื เปน มนั จนลนื่ ใคร เดนิ ไมร ะวังตองหกลมกนกระแทก ทกุ ๆ วนั เวลาบาย ๑๕ ถงึ ๑๖ นาฬิกา เปนเวลากวาดของวดั ปาสวนมาก พอไดเ วลาพระแตล ะรปู ก็ ลงมอื กวาดดว ยไมกวาดไมไ ผด ามยาวๆ ออกจากกุฏิของตนมงุ ไปสมทบพบกนั ทศี่ าลาใหญ ตาม ธรรมดาทา นสมภารก็กวาดดว ย จะมียกเวน ก็แตผูอ าพาธเทา น้ัน งานกวาดน้ีเปลอื งแรงมาก เพราะ ไมกวาดหนกั และดามยาว กวาจะเสร็จกเ็ หงอื่ ทวมตัว เปนการออกกาํ ลงั ทดี่ ีย่ิง พระปา ทา นเดนิ จงกรมเดนิ บณิ ฑบาตทกุ วนั ถูศาลาทุกวัน และกวาดวัดทกุ วัน ทานจงึ แขง็ แรงและสุขภาพดี ประชาธปิ ไตย และสงั คมนยิ มแบบพทุ ธ พระพุทธศาสนาเปน ตัวอยา งของประชาธปิ ไตยและสงั คมนยิ ม ตงั้ แตเรม่ิ เขา มาบวชเปน สมาชิกของวัด ก็ตอ งผานการลงมติของคณะสงฆเ สยี กอ น ของตางๆ ทม่ี ีผถู วายแกว ัดยอมเปนของ กลาง ใครจะเอาไปเปนประโยชนสวนตวั ไมไ ด ทุกคนมีสว นทีจ่ ะไดร บั ประโยชนจากของสงฆ ถามีการ พิพาทกนั กต็ อ งตั้งกรรมการพิจารณา เหลา นี้เปนตวั อยางของประชาธปิ ไตยและสงั คมนิยม แตเปน แบบพทุ ธ คอื เปนการสมัครใจ ไมบ ังคบั ถาไมพอใจก็ไปท่อี น่ื เสีย แลวกย็ ังมีคารวะ มีอาวุโส มี บารมี มีกรรม มีวบิ าก ไมใ ชทุกคนเทา กนั หมด ในวดั ปา ทา นใชระบบน้อี ยา งเครง ครดั มลี าภส่งิ ใดมาสูว ัด สมภารเปน ผูส่ังใหแ จกจาย หรอื ใหเ ก็บ สะสมไว พระรปู ใดขาดแคลน พระรปู นัน้ ไดรบั กอนหรือมากกวา เครือ่ งอปุ โภคบริโภคหรือปจจยั ก็ ข้ึนอยูใ นระบบเดยี วกนั อาหารท่บี ณิ ฑบาตมาได เอามาเทรวมกันกอ น แลว จึงแจกไปใหท ่ัวกนั ผา ที่ ไดม าจากผา ปา หรอื กฐนิ เกบ็ เขาไวเปน กองกลาง พระรปู ใดมจี วี รเกา และชาํ รดุ มากแลว สมภารเปน ผสู งั่ จา ยใหตามความจําเปน ปจ จยั ทมี่ ผี มู าถวายวัดเขาบญั ชขี องวัด ปจ จยั ทเี่ ขามาถวายเฉพาะตัว เขาบญั ชีเฉพาะตัวผูนนั้ ๆ ดังน้ันวดั ใดมีพระทมี่ ีผเู คารพนบั ถอื มาก พระในวดั นน้ั ก็พลอยไดร บั ประโยชนไ ปทัว่ กนั วดั ทที่ า นพระอาจารยฝ น อาจาโร ทานเคยจําพรรษาและดแู ลอยู มวี ัดปาอุดมสมพร สํานักสงฆถาํ้ ขาม และวดั ปาภธู รพทิ ักษ ทุกวัดมนี ธิ เิ ปน กองกลางซึ่งตั้งขน้ึ ดว ยปจ จัยทม่ี ีผมู าถวายในโอกาสตา ง ๆ ทา นอาจารยพ ิจารณาวา เปน เงนิ ถวายสงฆ ทา นกใ็ หข น้ึ บญั ชเี ปนของวัด เอาไวใ ชป ระโยชนบํารุงวัด 40
และบาํ รุงพระภิกษใุ นวดั แตล ะวดั มนี ิธิเปน มลู คา นบั แสนๆ บาท สวนปจจยั ทม่ี ีผูศรัทธาถวายทา น เปน สว นตัว ทานก็ใหข นึ้ อกี บญั ชหี นงึ่ สําหรบั ทา นจะไดส งั่ จายเพื่อการกุศลหรือสาธารณประโยชน ตา งๆ เชน ชว ยวดั ท่ขี าดแคลน สรางตึกคนไข สรางโรงพยาบาล ทําถนน ทาํ เข่อื นเปน ตน วดั ปาท่มี ี พระภิกษุมากพอสมควรยอมมพี ระทําหนาทเี่ ปน พสั ดุ เกบ็ รักษาเขาของตางๆ ทีม่ ีผถู วาย เพอื่ ความ สะดวกในการแจกจา ยแกภกิ ษผุ ูมีความขาดแคลนตอไป เพราะประชาธปิ ไตยและสังคมนิยมแบบน้ี พระในวัดปาไมต อ งเปน หวงเรอื่ งจีวร อาหารหรอื ปจ จยั ตราบใดท่พี ระอน่ื ๆ มี เรากต็ อ งมดี วย พระปามคี วามสามคั คเี พราะรวู า จะตอ งรว มกนิ รวมอยู แบง กนั กนิ แบง กนั ใช เพราะฉะนนั้ ถา พระรปู ใดปฏบิ ตั ผิ ดิ ระเบียบวินัย ก็จะตองถกู ตักเตอื น ถายังไมฟ ง ก็ จะตอ งถูกตงั้ กองรงั เกียจ พระปาไมค อ ยยอมอดทนตอ พระที่ทําผิดเพราะไมล ะอาย เพราะถา ขนื ปลอ ยไป วัดจะเสียชอ่ื แลวกจ็ ะเดอื ดรอ นไปดวยกนั ทกุ คน การขบฉนั ผูเขยี นเคยไดย นิ พระบา นบางรปู แสดงคตวิ า เปน พระตอ งกินอยา งเสือ คอื เวลามนี อ ยก็ตอ ง ทนหิว ถงึ เวลามมี ากกต็ องกนิ ใหเ ต็มที่ พระปา ทานมคี ตอิ กี อยางหนง่ึ ไมว าวันไหน ลาภจะมากนอ ย เทาใด ตองฉนั นอ ยเอาไว แมจ ะมอี าหารลน เหลอื กไ็ มยอมฉนั จนอมิ่ ตือ้ เพราะถา ทําเชน นน้ั จะงวง ภาวนาไมได ขอ นีเ้ ปน เรือ่ งของธรรมชาติ ถา มีอาหารมากในกระเพาะและลาํ ไส เลือดจะข้นึ ไปเลย้ี ง ทีน่ นั้ มาก สมองจะมีเลอื ดนอ ย ทาํ ใหเ กิดอาการงว งและซมึ เพราะฉะนั้นอาหารจึงเปน ศัตรขู องการ เจรญิ ภาวนา พระปาจะถือหลักฉนั นอ ยเปน ประจํา ยิง่ ในระหวา งท่ีเรมิ่ ความเพยี ร เชนระหวาง พรรษา ย่ิงฉนั นอยลงไปอีก บางองคไ มฉันเสยี หลายๆ วนั ทานวา จติ โปรง และภาวนาไดดขี น้ึ เปน เรื่องธรรมดาสําหรับวดั ปาทม่ี พี ระอดอาหารพรอ มๆ กนั หลายๆ องค บางองคสามวนั เจด็ วนั บาง องคอ ดสองสามสปั ดาหก ็มี อยางไรก็ตาม การอดอาหารอาจไมเ หมาะสําหรับบางคน อยา งเชน ทา นพระอาจารยฝ น ทา นพบวา อดแลวกลับปฏบิ ัตไิ มได ทานจึงเลกิ อด และไมคาดค้ันลูกศิษยอ งคใดใหอ ด ปลอ ยใหลองดเู องวาอด ดีหรอื ไมอ ดดี แตท า นเปน นักคน ควาทดลอง ในเร่ืองอาหารกเ็ หมอื นกัน ครั้งหนงึ่ เมอ่ื อยูบนถ้าํ ขาม ทา นไมฉ นั อาหารอน่ื ฉันแตห นอ ไมสดตม จมิ้ น้าํ ปลา ฉนั อยหู ลายเดือนและสบายดี นอกจากระวังตัวไมฉ นั มาก พระปา ทา นยงั ระวงั ไมใหต ดิ รสอาหารดว ยโดยการหลกี เล่ียงอาหารที่ อรอ ย ท้งั น้เี พราะเกรงวาจะ “ตดิ สขุ ” ในเวลาฉนั ตอ งพจิ ารณาตามแบบท่ีพระพทุ ธเจาสอน พดู งา ย ๆ วากินเพอื่ อยู เพราะฉะนนั้ ทานจึงเงยี บสงบระหวางฉัน ไมสนทนาพาทีอะไรกนั เพราะทานตอง เพง เลง็ ท่อี าหารไปดวย วดั ปา ในสายทานพระอาจารยมน่ั มีระเบยี บเก่ียวกบั การฉนั เปนอยางเดียวกัน คอื ฉนั มื้อเดียวในตอน สาย ฉนั อาหารทไ่ี ดจ ากบิณฑบาตและฉนั ในบาตร มีเฉพาะนํา้ และสงิ่ ท่ีใชด ่ืมเทานน้ั ทเี่ อาใสถ วยไว 41
นอกบาตรได เพราะฉะนน้ั พระปาตอ งออกบณิ ฑบาตทุกวนั นอกจากอาพาธหรือเดินไมไ ด ตาม ธรรมดาวดั ปา ตอ งอยูห า งหมบู า นเพ่ือใหพน จากการรบกวนจากคน สตั วแ ละเสยี ง แตตอ งไมไกล เกินไปจนเดนิ ไปบณิ ฑบาตไมไ หว โดยมากเวน ระยะหา งจากหมบู า นประมาณสองถงึ สามกิโลเมตร ซึ่งพอจะเดนิ ไปกลับไดภ ายในหนง่ึ ช่ัวโมงครึ่ง ตามปกตอิ อกจากวัดประมาณ ๖ น. เศษ หลงั จากทาํ ความสะอาดตอนเชา เสรจ็ กอนจะออกตอ งจดั บาตรใหพรกั พรอมโดยผูกมดั บาตรใหแ นน และเรยี บรอ ย พระปา ทา นสะพายบาตรเวลาไป บณิ ฑบาต เพราะระยะทางไกลและขากลบั บางทบี าตรหนกั มาก เวลาออกจากวัดเดนิ ไปเปน กลุม พระผนู อยอยูขา งหนา ผูใหญอ ยูขางหลงั พอเขาเขตบานพระขางหนา หยดุ คอยใหผ ใู หญข น้ึ ไปนําเดนิ เขา หมบู านเปน แถวเรียงหนึง่ ตามลาํ ดบั อาวโุ ส และรบั อาหารโดยมรี ะเบียบนาดู เมอื่ รบั ไปทัว่ แลวก็ วกกลบั วดั บางทีพระผนู อ ยรบั บาตรของพระผใู หญไ ปสะพายแทน บางทชี าวบา นขออาสาสะพาย หรอื อุม ไปใหจนถึงวดั ทุกองคข นึ้ ไปรวมบนศาลาท่ีนง่ั ฉนั แลวเขา ทนี่ ั่งฉนั และจัดอาหารลงบาตร ท่ี นัง่ นนั้ ไดจ ดั ปอู าสนะไวเรยี บรอ ยกอนออกบิณฑบาต ดงั น้ันพอมาถึงก็เขา ทไ่ี ดเ ลย นั่งเรียงกัน ตามลําดับอาวโุ ส พระทกุ องคถ ายบาตรเอาอาหารใสล งในถาดท่วี างไวเ ปน ของกลาง พระเจา หนา ท่ี ยกถาดไปถวายทานสมภารใหห ยบิ กอน แลว สงตอ ไปตามลําดับ โดยวธิ นี ้ีพระทุกๆ รปู ต้งั แตผ ูน อ ย ถึงผูใ หญจ งึ มโี อกาสไดอาหารอยา งเดียวกัน อาหารทีเ่ ลือกเอาไวน ้ัน แตล ะรปู จดั ลงในบาตรสาํ หรบั ทีจ่ ะฉนั ตอไป การจดั อาหารลงบาตรน้ี แตกตางกันไป บางองคว างเรียงแยกเปน สิ่งๆ (ภายในบาตร) บางองคว างสุมๆ ลงไป ทขี่ นั้ อกุ ฤษฏ นัน้ คลกุ เคลา ทุกๆ อยางเขา ดว ยกนั จนไมร วู า อะไรเปน อะไร ทง้ั นี้เพ่อื ตดั เรอื่ งความอยาก ความนา กิน และความอรอยใหห มดไป ในสมยั ทผี่ เู ขยี นและเพ่อื นๆ ไปวดั ปาครั้งแรกๆ พระทา นยงั อตั คดั เรื่องอาหารมาก เราอยากใหท านไดฉ ันของแปลกๆ จงึ ชว ยกนั ทําขาวเหนยี วน้าํ กะททิ ุเรยี นไปถวาย องคล ะชาม พระทานรับไปแลว เรานึกวา ทา นจะวางเอาไวฉนั ทหี ลัง ทา นกลบั เอาเทลงไปในบาตร หมดท้ังชาม พวกเรานึกสงสารวาไปทาํ ใหท านฉันลําบากมากขึ้น ตงั้ แตน นั้ ไมกลาถวายของฉันทีเ่ ปน นา้ํ และมีกลน่ิ แรงอีกเลย เมื่อจัดอาหารลงบาตรเสรจ็ แลวกเ็ อาผาปด ปากบาตรไว คอยจนเสรจ็ พรอ มกัน องคท เ่ี ปน ประธาน วา ยะถาสัพพฯี (บางวดั ประธานวา ยะถา องคอ ืน่ พรอ มกันวา สัพพ)ี เสรจ็ แลวจงึ เปด ผา คลมุ ปาก บาตรข้นึ พรอมกนั พจิ ารณาอาหารในบาตรตามหลักทีพ่ ระพทุ ธเจาทรงสอนไว เชน ใหสํานึกวาฉัน เพื่อใหค ลายทกุ ขท เ่ี กิดจากความหวิ ไมใชเ พื่อรสอรอ ย ฯลฯ เสร็จแลว จงึ ลงมือฉนั ระหวา นน้ั ไมมี ใครพดู เพราะตา งองคต องพจิ ารณาไปเรอื่ ยๆ ใครฉนั เสรจ็ ก็เช็ดถูพน้ื ศาลาตรงบรเิ วณที่ตัวนง่ั ยก บาตรออก เอาเครือ่ งปูลาดเกบ็ เขา ที่ อาหารเหลอื กนบาตรเทลงถาดมอบแกผทู ี่ตองการ (อาหารกน บาตรอาจารยผูใหญๆ มีคนคอยแยง กนั เพราะเชอื่ วากนิ แลวจักเจริญในธรรมและมสี ตปิ ญญาดี) บาตรนัน้ นําไปลางและเช็ดถูจนสะอาด ควาํ่ ผง่ึ แดดใหแหง 42
วธิ อี นโุ มทนา (คอื วา ยะถาสพั พี) เสยี กอ นฉันน้เี หมาะสําหรบั ทายกทายกิ าทม่ี ีการงานประจําวนั คือ พอพระอนุโมทนาเสรจ็ แลว พวกทายกกเ็ อาอาหารที่เหลอื จากพระไปลงมอื กินไดเลย ไมตอ งรอจน พระฉนั อิ่มและอนุโมทนาเสยี กอน ดงั ท่ีปฏิบัตอิ ยตู ามวัดทวั่ ๆ ไป ตามวถิ ขี องพระปา บางทีพระยัง ฉันไมเ สรจ็ ชาวบา นกก็ นิ ขาวอม่ิ และแยกยายกนั ไปทํางานไดแ ลว บาตรเปนบรขิ ารที่สําคญั ย่ิงสําหรบั พระปา จะไปไหนๆ แมจ ะรบี รอ นเพยี งใดตองจดั เอาไปดว ยเสมอ บาตรของทา นมักจะใหญกวางกวา บาตรของพระบา น ไมใชเ พราะพระปาฉนั มากกวาพระบาน แต เพราะทานถอื ธดุ งคฉนั ในบาตร ถา บาตรแคบกจ็ ดั อาหารและฉนั ไมส ะดวก นอกจากนั้นเวลาทา น เดินทางเชน ไปธดุ งค ทานยังใชบ าตรแทนกระเปาเดนิ ทาง บรรจเุ ครอ่ื งอฐั บรขิ ารตา งๆ แลว สะพาย ไปเปน ความสะดวกมาก เพราะฉะนนั้ ทานตอ งรักษาบาตรใหส ะอาดอยเู สมอ พอฉันแลว ก็รบี ลาง ฟอกสบูห รอื ผงซกั ฟอกใหหมดกลนิ่ เช็ดขดั ใหสะอาด แลว ผึ่งแดดใหแหง สนทิ ตองรกั ษาไมใ หเ กดิ สนิม ถา เกิดขน้ึ ตอ งทําพิธี “ระบม” คือสมุ ดว ยไฟฟน จนหมดสนมิ เสยี เวลาและเปลอื งฟนมาก เก่ียวกับเร่อื งบาตร ทานพระอาจารยฝน เคยเลาใหฟ งวา ในสมยั เมอ่ื สมเด็จพระวชริ ญาณวงศ (ตอมาเปน สมเดจ็ พระสงั ฆราชเจา กรมหลวงวชิรญาณวงศ) วัดบวรนิเวศฯ เปน เจา คณะจังหวัด จนั ทบุรี มีผฟู องถงึ ทาน วา พระกมั มัฏฐานทีจ่ ังหวดั นนั้ ไมป ระพฤติตามแบบฉบบั ของพระธรรมยุต เชน เวลาบิณฑบาตกใ็ ชว ิธสี ะพายบาตรแทนท่ีจะอุม และขอ อ่นื ๆ อีกหลายขอ สมเด็จ ฯ ทา นสนใจ พระกัมมฏั ฐานอยแู ลวจึงเดนิ ทางไปยงั วัดท่ถี กู ฟอง ซึ่งในตอนนนั้ ทา นอาจารยกงมา จริ ปุญโญ เปน สมภาร เมอื่ ไดซ กั ถามดกู ท็ ราบความจริงวา พระปาทานสะพายบาตรเวลาเดนิ ไปจากวัด เพราะทา น ตอ งไปไกลมาก แตพอถึงตอนรบั บาตรทา นก็ปฏบิ ตั ิเหมือนพระธรรมยุตท้งั หลาย ขออนื่ ๆ ก็เปน เรือ่ งของความเขา ใจผดิ พอดที า นอาจารยก งมากาํ ลังจะออกธุดงค สมเดจ็ ฯ จงึ ขอไปดว ย ทาน อาจารยก ็จัดกลดและบรขิ ารอนื่ ๆ ทีจ่ าํ เปนให ไปคางแรมอยใู นปา แขวนกลดไวห างกนั พอสมควร คนื นนั้ ฝนตกอยางหนกั จนกลดไมส ามารถจะกน้ั ไวไ ด สมเดจ็ ฯ เปยกไปทง้ั ตวั บรขิ ารตา งๆ ก็เปย ก ปอนไปดวย รงุ ขนึ้ เชาตอ งครองจวี รทั้งเปยกๆ พอไปพบกบั ทา นอาจารยก งมา สมเดจ็ ฯ ก็ประหลาด ใจวา ทําไมจวี รของทา นแหง ดี เหมือนกับไมไ ดถ ูกฝนเลย ทา นจงึ แอบถามเณรวา ทานอาจารยม ีคาถา อะไรดหี รอื ฝนจงึ ไมเปย ก เณรกร็ บั สมอา งวา ทานคงจะมคี าถากนั ฝนเปย ก หลงั จากไดพจิ ารณาใกลช ิดแลว เหน็ วาจีวรของทานอาจารยกงมาไมเ ปย กจริงๆ สมเดจ็ ฯ กอ็ ดถาม ทานไมไ ดวาใชค าถาอะไรจงึ ไมเ ปย กฝน ทานอาจารยก งมายมิ้ บอกวา ขอรบั เกลากระผมมีคาถา แลว ก็หยิบบาตรข้นึ ใหส มเด็จฯ ดู และบอกวานแ่ี หละครับคาถาของเกลา กระผม ทแ่ี ทค อื ทา น อาจารยเ ปน พระปา ทา นมปี ระสบการณม าก พอฝนตกทา นก็เอาจวี รและสงั ฆาฏใิ สบ าตรปด ฝาไว จึงไมเปยกเลย 43
แมข าว เม่อื ผูเขียนและเพื่อนๆ ไปเย่ียมวัดปาเปน ครง้ั แรก ไดเ รยี นรูขนบธรรมเนียมอะไรแปลกๆ หลาย อยาง วนั แรกที่ขนึ้ ไปบนศาลาตอนฉันจังหัน พวกผชู ายกไ็ ปชว ยยกอาหารสง อาหาร ประเดยี๋ วพวก เราคนหนงึ่ ถือกระทอนออกมาจากวงพระ แลวบอกวาทานจะเอากะป เราพากนั สงสัยวาพระท่นี ่ี ทาํ ไมตอ งฉนั กะปกบั กระทอ น เราไมร ูจ ะไปหาทไ่ี หน เพอ่ื นคนนน้ั กก็ ลับไปบอกพระวากะปไ มมี ทาน อาจารยใ หญจ ึงบอกวาไมใชกะป ใหเอาไปทํากัปปย ะ (คอื แกะเปลอื กเสยี ใหถ กู ตามพระวนิ ยั ) อีกตอนหนึ่ง พวกเราสงสัยเปนกําลงั วา ทาํ ไมผหู ญิงเมืองนช่ี อบชอื่ ขาว เดยี๋ วพระองคน ี้ใหเ อาของสิง่ นัน้ ไปใหแ มขาว แลว ก็ชไ้ี ปทแี่ มชคี นหนึ่ง เดี่ยวพระอกี องคใหเอาของอีกอยา งไปใหแ มช อี ีกคนหนง่ึ ชือ่ แมข าวเหมอื นกนั แมช ีคนที่สามกช็ อื่ ขาว เพือ่ นทเี่ ปน ชาวเมอื งนน้ั ตอ งอธบิ ายจึงทราบวา แมช นี น้ั ทางภาคอีสานเขาเรียกวาแมขาว ทาํ นองเดียวกับพอ ขาวหรือผาขาวและผา ขาวนอ ย เน่ืองจากวัดปา สว นมากไมมลี กู ศษิ ย มีแตผ าขาวซงึ่ ไมม คี วามรูเรอ่ื งการครวั แมข าวจงึ มบี ทบาท สําคัญมากสําหรบั วัดทีอ่ ยหู างไกลจากหมบู า นและอตั คดั เรอื่ งบณิ ฑบาต ตองอาศัยทําอาหารเอง เพมิ่ เติมใหเพียงพอ แมข าวสว นมากเปนญาตขิ องสมภารหรอื พระองคใ ดองคห นึง่ ซึง่ ตามออกมาอยู วดั ถามจี าํ นวนนอ ย แมข าวขนึ้ ตรงกบั ทานสมภาร ถามีมาก สมภารกต็ ง้ั คนหนงึ่ ขึ้นเปน หัวหนา ปกครองกันเอง และจดั การปลกู กฏุ ิเปน นคิ มแมช ขี นึ้ แมข าวทาํ ประโยชนใหแ กว ัดมาก นอกจากทาํ จังหันใหฉ นั แลวยังทาํ นํ้าอฏั ฐบานสาํ หรบั ดมื่ นอกเพล จดั ดอกไมบชู าพระ ฯลฯ ถา หากไมม แี มข าวบางวัดแทบจะตงั้ อยไู มได เพราะพระจะตอ งอดอยากมาก แตแ มขาวเองกต็ อ ง ลาํ บากไมน อ ย และบางคนตอ งอทุ ศิ ตวั ใหแ กพ ระศาสนาไมยง่ิ หยอนกวาพระเทาไรนัก แมข าวตอ ง ถอื ศีลแปดและรบั ประทานอาหารมอ้ื เดยี วเหมอื นพระ แตตองตน่ื แตมดื เพอื่ หุงหาอาหาร นาํ ไป ถวายพระ เก็บเอาภาชนะไปทําความสะอาดแลว ก็ทํางานอนื่ ตอไป เชน ปด กวาด ทาํ สวน พรวนดนิ รดนํา้ เขา ปาขน้ึ เขาไปเก็บหนอไมแ ละผกั ในปา ฯลฯ ตอ งทาํ งานตัวเปน เกลยี วท้ังวนั แลว ก็ตอง ภาวนาและเดินจงกรมทํานองเดียวกบั พระ นับวา แมขาวตอ งทํางานหนักมากจริง ๆ บางคนปฏบิ ัติ ไดผ ลจนบรรลุถึงธรรมชนั้ สูงเปน ทย่ี กยองและเปน ตวั อยางของพระกม็ ี ขณะเดียวกนั คนสว นมากไมคอ ยนกึ ถึงแมข าว เพราะเหน็ เขา ก็นกึ ถึงแตแ มช ที เี่ หน็ อยใู นบานในเมอื ง ไมค อ ยจะเกดิ ความศรทั ธา ก็เลยไมไ ดศึกษาถึงความเปน อยแู ละฐานะของแมข าว แมขาวจงึ ถูก มองขามไปทัง้ ๆ ท่ีเปน กระดูกสนั หลงั ของวดั เชน เดยี วกบั ชาวนากระดกู สนั หลงั ของชาตทิ ีไ่ มค อยมี คนเอาใจใส 44
การอบรมและการปฏบิ ตั ิ การอบรมของพระปาดาํ เนินตามหลกั ไตรสิกขา คอื ศลี สมาธิ ปญ ญา โดยเครง ครดั ตวั จักรสําคญั ทส่ี ดุ ในการนค้ี อื พระอาจารย ซ่งึ เปน ผูท่พี ระปา ตอ งพยายามเสาะหาอยางยิ่งเพื่อจะไดอ งคท ี่ เหมาะสม สง่ิ สําคัญในอาจารยทต่ี อ งเสาะหา ไมใ ชเ พยี งแตความรแู ละประสบการณเ ทา นน้ั แตต อง ไดอปุ นสิ ัยใจคอที่เขากันไดอ ีกดวย นอกจากนนั้ ยงั มเี รื่องความสามารถในการอดทนตอ กนั การสอน ที่ปลอดโปรง แมก ระทงั่ คําพดู และวิธีพดู ทีท่ ําใหเขา ใจกนั งา ย บางคนเชอ่ื วา เก่ยี วกบั บารมีของแตละ คน หรอื ความเคยเปนศษิ ยอ าจารยก นั มาแตป างกอ น จะอยา งไรกต็ าม ท่เี คยพบมานนั้ มีพระบาง รปู ทองเท่ยี วไปตามวดั ตา ง ๆ วัดแลว วดั เลา กห็ าอาจารยท ถี่ กู ใจยังไมไ ด สว นพระองคอ นื่ พอเขา ไป วดั แรกก็พบอาจารยท เ่ี หมาะสมแลวกอ็ ยูดว ยกนั นบั สบิ ๆ ป เปน ความจริงวาในชวี ิตของพระปา อาจารยเปน ผูช ต้ี นตาย ช้ปี ลายเปน พระภกิ ษอุ งคใ ดองคหนึง่ จะ ตดิ ขัดอดั อั้น ไมไดผ ลอะไรเลยในการภาวนา หรอื จะวเิ ศษเลอเลศิ หรือแมถ ึงวมิ ตุ ิหลุดพน ก็เพราะ อาจารย ในการปฏบิ ตั ภิ าวนานน้ั ยากนกั ยากหนาท่ผี ปู ฏบิ ตั จิ ะบกุ ฝา อปุ สรรคตาง ๆ นานา ไปจนถึงจดุ หมาย ปลายทางไดโ ดยลาํ พังตน ในตอนแรก ๆ อาจไดผลดอี ยา งราบร่นื แตพอไปไดสกั ระยะหนึ่งกม็ ักจะมี อปุ สรรคเกดิ ขน้ึ ในรูปของนิวรณท ที่ าํ ใหต ดิ ขลกุ ขลกั ไมกาวหนา หรอื นิมติ ตาง ๆ ชักชวนใหหลงใหล เพลิดเพลินจนพลาดออกไปนอกทาง โดยลาํ พงั ผูปฏบิ ัติ เปน การยากหรอื แมเปนไปไมไดทจ่ี ะแกไขเร่ืองแทรกซอ นตาง ๆ ไดด วยตนเอง จําเปน ตองมอี าจารยคอยชวยแนะนํา อาจารยจ ะตอ งเปน ผูท่ีมคี วามชํานาญมากและเคยผานปญ หา ตา ง ๆ น้นั มากอนแลวดวยตนเอง มฉิ ะนน้ั จะไมสามารถแกปมทีล่ กึ ลับได คนอยางนหี้ าไมไดงาย ๆ ดงั นั้นเมื่อมอี าจารยด ีอยทู ไี่ หน พระปาก็จะพยายามเขาไปอยทู น่ี ีเ่ พ่ือฝากตัวกับทาน เม่อื ทา นรับ เอาไว แตล ะรปู จะตอ งใชเ วลาและโอกาสใหเปนประโยชนม ากท่สี ดุ นอกจากฟงคําสอนรวมกนั แลว จะตองพยายามซักถามอาจารยเ ก่ียวกับปญ หาของตนใหป ลอดโปรงไปใหไ ด อาจารยท ่ีดียอมใหโอกาสแกศิษยท กุ คน ตั้งใจอบรมสง่ั สอนและแนะชองทางสาํ หรับการกาวหนา นอกจากนีย้ งั เอาใจใสในสารทกุ ขส กุ ดบิ การกนิ การอยู การเจ็บไขไ ดป ว ยและความตอ งการอน่ื ๆ พระปา นัน้ สวนไมนอ ยมาจากปา จรงิ ๆ บางองคอ านหนงั สอื แทบไมออก บางองคไมม ีทรพั ยสินใด ๆ ติดตวั มาเลย แมแตอ ัฐบรขิ ารกร็ วบรวมไดอยา งแสนเขญ็ อาจารยตองแผเ มตตาธรรมแกลูกศษิ ย ทุก ๆ รปู และใหค วามอนุเคราะหท กุ ๆ อยาง ทานตอ งทําตัวเปน ทง้ั พระอาจารยและพอแม และ ศิษยกต็ อบแทนทา นอยา งกบั อาจารยแ ละกบั บิดามารดารวมกัน เวลาพดู ถึงอาจารย พระปา จะตอ ง เรียกทา นวา “พอแมค รูอาจารย” ทุกครัง้ 45
การปฏบิ ัตอิ าจารยิ วัตรก็เปนไปโดยสมบรู ณแ บบเสมอ พวกเราพลอยจับใจและปลม้ื ใจไปดว ยทุก ครั้งทไ่ี ดเ หน็ พระปา บางองคเปน ผูใ หญแ ละเปน อาจารยเองแลว กุลีกุจอรบั ใชอ าจารยข องทา นดว ย ประการตา งๆ เวลาไปบณิ ฑบาตก็รบั บาตรถอื ไป ถงึ หมบู า นกส็ ง บาตรให พอรับบาตรเสร็จแลว กร็ บั เอาไปถอื และนําไปจนถึงวัด เอาข้ึนศาลา วางเขาทีเ่ รียบรอย พออาจารยจะข้ึนศาลาก็มศี ิษยค อยตัก นํ้าราดเทา ขนึ้ ถึงขา งบนกม็ พี ระคอยเอาผา เช็ดเทา ให ที่นง่ั ของทา นกม็ ผี าปูและมนี ้ําจัดไวเรียบรอ ย ถึงเวลาจัดบาตรก็มีผคู อยเลื่อนอาหารเขา ไปให ฉนั เสรจ็ กม็ ีผรู บั บาตรไปทาํ ความสะอาดอยา งหมด จด ฯ ล ฯ ถาทานอาจารยช อบฉันหมาก ศษิ ยก็รบี ยกตะกราหมากไปตาํ มาถวาย เวลาทานรบั แขก ก็มพี ระมาคอยนงั่ พัดโบก เวลาสรงนํ้ามีพระมาคอยราดนา้ํ และถตู วั บางวัดถึงกับมกี ารจองไวกอน วาวนั น้คี นน้ันจะถตู รงนี้และคนน้ีจะถตู รงน้ัน เวลานอนก็มคี นมาบบี นวดจนหลบั ถา อาพาธก็ผลัดเวร กันมาเฝา ตลอดคืนตลอดวนั ดงั น้ันจงึ สมกบั ทท่ี า นเปนพอ แมครอู าจารยข องพระและเณรทง้ั วดั การอบรมพระปาตามวัดตางๆ ในสายทานพระอาจารยม น่ั สงั เกตวา อาศัยหลกั อยางเดียวกนั แต การปฏบิ ตั แิ ตกตางกนั ไปตามความเหน็ และความถนัดของทา นอาจารยซ่ึงเปน สมภาร ทีจ่ ะบรรยายตอไปนเ้ี ปนตัวอยางแบบกลาง ๆ ศลี ทกุ วดั มกี ารเนน เร่อื งศลี พระปาทกุ องคจ ะตอ งรักษาศีลอยา งบริสทุ ธ์ิ ไมใ หมีดางพรอยหรอื ทะลโุ หว แหวง ประการใด ในกระบวนไตรสกิ ขา ศลี เปน ขอ ที่งา ยทสี่ ุดและเทากบั เปน เครอื่ งทดสอบพระภิกษุ เพราะการรักษาศลี ตอ งการเพียงความต้งั ใจเทา นน้ั ถาผูใ ดรักษาศลี ใหบ รสิ ทุ ธิ์ไมไ ด ผนู นั้ ก็ไมม หี วงั ท่ี จะกา วหนาไปถงึ ธรรมชน้ั สูง อนงึ่ ศีลเปน เครอ่ื งรองรบั หรือเปน ฐานของสมาธิ ทําใหส มาธิเกิดงา ยและต้งั อยูโดยมน่ั คง ศีลตองดี กอ น สมาธิจึงจะดไี ด นอกจากนใี้ นการทอ งเทยี่ วแสวงหาท่สี ปั ปายะสําหรับอบรมจติ ตอ งฝา อันตรายตาง ๆ นานา พระปาทา นมคี วามเชอ่ื ม่นั วาศลี ทบ่ี รสิ ทุ ธจ์ิ ะเปน เกราะทด่ี ีทสี่ ดุ พระอาจารย ผใู หญแ ตล ะองคม ปี ระวัตไิ ดบกุ ปาฝา ดงไปในแดนของสตั วร า ย เชน เสอื ชาง และงู ทนแดดทนฝน ทนลมหนาว ตอ งผจญกับมนษุ ยท ี่ต้งั ตนเปน ศตั รู แตเพราะทา นรกั ษาศีลบรสิ ทุ ธิ์ สตั วร า ยและ คนรายตลอดจนอากาศรายก็ไมสามารถจะทําอนั ตรายทา นได เพราะฉะนั้นพระปาทจ่ี ะออกธดุ งคตอ งแนใ จวา ศลี ของทานบรสิ ทุ ธ์จิ ริง ๆ เพื่อใหม น่ั ใจในขอนี้และ แนใจวา จะไมพ ล้ังเผลอ ทานจึงรกั ษาศลี ใหบ รสิ ุทธอ์ิ ยูเปน ธรรมดา กลาวไดวา ศีล ๒๒๗ ทเี่ คยมีพระ บานประกาศในทีป่ ระชุมวา ไมม ใี ครรกั ษาได พระปาไมเพยี งแตถ อื ทกุ ขอ ทา นถอื ถงึ ทุกตัวอักษร ทเี ดยี ว 46
พระอาจารยใหญองคห นึง่ เคยเลา ใหผ ูเขยี นฟงวา คราวหน่ึงทา นออกธุดงคเขา ไปในปาลึกพรอ มกบั พระหนมุ องคห น่งึ ไปหยุดพักใกลห มบู า นแหงหน่งึ ในตอนเชา ไปบณิ ฑบาต ชาวบา นไดใสเ กลอื มาให ดวย ทานพจิ ารณาเกลอื แลวสงสัยวาจะไมบ รสิ ทุ ธิค์ อื มีกลิน่ อาหารตดิ อยู พอฉนั อมิ่ แลว ทา นจึง บอกพระหนมุ ใหท ราบขอสงสัยและส่ังใหส ละเสีย พระรปู นนั้ ก็รบั คาํ ในคนื นนั้ ตา งเขาท่ีภาวนา ภายในกลดซงึ่ อยหู างกนั พอสมควร ทานอาจารยน งั่ ไปไดพ ักใหญ กไ็ ดยนิ เสยี งพระหนมุ มาเรียกอยา งตกอกตกใจ และเลา วามมี ดดาํ ตวั โต ๆ อยางทไี่ มเคยเหน็ มากอ นนับแสนนับลา นตวั มารายลอ มรอบกลดของทาน มจี าํ นวนมากจนถึง เดินซอ นกนั หลายชั้น ทําทที า คลา ยจะบกุ เขา ไปในกลด ทา นเลยตอ งหนมี า ทานอาจารยจงึ ถามวา ไดท ําผิดศีลอะไรบา งหรอื เปลา พระหนุมสารภาพวา เสยี ดายเกลือทที่ า นส่ังให ทิ้ง จึงเกบ็ หอ ใบตองไวแ ละตอนเยน็ ไดเ อาออกมาฉนั กบั มะขามปอม (มะขามปอมมพี ทุ ธานญุ าตให ฉนั ในเวลาวกิ าลได) ทา นอาจารยจ ึงใหพ ระนน้ั ปลงอาบัตเิ สีย แลวกลบั ไปท่ีกลด พอไปถึงก็พบวา กองทัพมดมหมึ านน้ั ไดห ายไปหมดแลว โดยไมเหลอื รอ งรอย ทา นอาจารยฝน อาจาโร กเ็ คยเลาเร่ืองผีก็องกอยในปา จงั หวดั นครราชสมี า ท่เี ลยี บเคียงจะเขา ไปทํา รายเด็กตดิ ตามของทานคนหน่ึงซึ่งแอบไปฆาสตั วก นิ เปนอาหาร ทา นอาจารยตองเพงหาตวั ผี พอ ทา นเล็งไปเจอะหนา มนั ก็รบี หนีไป ถาไมมที า นอาจารยเ ด็กคนนนั้ อาจถกู ผดี ดู เลอื ดดงั ทช่ี าวปาเขา กลัวกไ็ ด รุงขน้ึ ทานอาจารยตอ งสง ตวั เด็กกลบั บาน ใหอ ยูตอ ไปไมไ ด เพราะไมม ศี ลี คมุ ครอง ภาวนา ในวัดปา การไหวพ ระสวดมนตรว มกนั นนั้ มนี อ ย โดยมากกระทําเฉพาะวนั พระทมี่ สี วดปาฏิโมกข ใน วนั ธรรมดาตา งองคต างสวดในกฏุ ขิ องตนตามความพอใจ การสวดมนตม ผี ลใหใ จสงบลง เปน การ เตรยี มสําหรบั การภาวนาตอ ไป ตามธรรมดาพอฉนั เสรจ็ จดั การเรอ่ื งบาตรเรียบรอยแลว กลบั ถึง กุฏพิ ระปาทา นกล็ งมอื ภาวนา สวนมากมกั เรม่ิ ดวยการเดนิ จงกรม เพ่ือแกอ าการงว งซ่งึ อาจเกดิ ขึน้ ภายหลังอาหาร ใกล ๆ กบั กุฏทิ กุ หลังมที างเดนิ จงกรมสรางไว กวางประมาณ ๑ เมตรเศษ และยาว ๑๐ ถงึ ๑๕ เมตร ตองทาํ ใหต รงและรักษาใหส ะอาด มหี ลักสําหรบั แขวนหรอื ตัง้ โคมในเวลากลางคนื เพื่อจะได ไมเหยียบสัตวตายหรอื ถกู งูกัด พระสายทา นอาจารยมั่นนิยมเดนิ จงกรมเหมือนกับเดนิ ไปธรุ ะอยางธรรมดา ไมเ ดนิ ยองยา งหรอื จํา้ พรวดพราด ระหวางเดินอาจบริกรรมคาถาหรอื พจิ ารณาเก่ียวกบั สงั ขารรางกาย จดุ ประสงคเพ่อื ให เกดิ ความสงบ เกิดสมาธิหรือปญญา จะเดินนานเทาไรแลว แตบคุ คล บางคนเดนิ หนง่ึ หรอื สองชัว่ โมง 47
บางคนเดนิ สามสี่ชัว่ โมง หยุดเดนิ กเ็ ขา ทน่ี ง่ั ภาวนา พอเมื่อยหรอื งว งก็ออกมาเดินอกี สลบั กนั เรือ่ ยไปจนถึงเวลาดมื่ นํ้ารวมกันในตอนบา ย นาํ้ ด่มื อาจเปน กาแฟดาํ น้าํ หวาน หรอื นํา้ อฏั ฐบาน (น้ําผลไมคนั้ ) อยางใดอยา งหนึง่ ด่ืมแลวกวาด วดั กวาดเสรจ็ สรงนํ้า ซกั สบงและองั สะแลว เอาไปตาก ตอ จากนน้ั เปนเวลาวา ง ใครจะทาํ อะไรก็ได ผูทกี่ าํ ลงั พากเพยี รมากก็เขาทีภ่ าวนาตอ บางวัดทา นอาจารยข้นึ ศาลาเทศนส ง่ั สอนในตอนหัวคํา่ ทกุ คนื อยางเชนทวี่ ดั ทานอาจารยฝนในสมัยท่ีทานยังแขง็ แรงดีอยู สอนเสร็จแลวกน็ ง่ั ภาวนาพรอ มกัน อีกประมาณหน่งึ ชั่วโมง แลวจึงแยกยายกลบั กฏุ ิ และปฏบิ ัตติ อไปตามลําพงั โดยมากเดินจงกรม สลับกับนง่ั สมาธิ เชน ในตอนกลางวัน จนถึงหา ทมุ หรือสองยามจึงนอน ประมาณตสี ามตน่ื ขนึ้ นงั่ จน เกือบสวา ง หลงั จากนน้ั กเ็ ตรยี มออกบณิ ฑบาต เปน จบรอบกจิ วตั รประจําวนั อยางกลาง ๆ บางองคท ก่ี ําลงั “เรง ความเพียร” มากอาจไมนอนเลย น่งั กับนอนตลอดคนื ตอนกลางวันหลงั จังหัน แลว จึงลงนอนสองสามชว่ั โมง แลวปฏบิ ตั ติ อ บางองคถ อื ธุดงคเ นสชั ชกิ ังคะ ไมลงนอนเลย กระทาํ แตอริ ยิ าบถสาม คือน่ังยนื เดนิ ไมน อน ถางว งกน็ งั่ หลบั เปนวธิ หี ัดใหจ ิตมีกาํ ลงั เขม แขง็ การฝก อยา งอื่นกม็ ีอีก เชน อดอาหาร ซงึ่ ไดผลสองตอ คือจิตเขม แขง็ และจติ เบาดวย ภาวนาไดผ ลดกี วา ธรรมดา พระบางองคอ ดอาหารเสียจนฝา ยผอมเพราะเหน็ วาอดแลว ไมงว ง จติ ปลอดโปรง พิจารณาปญ หาตา ง ๆไดดกี วา ธรรมดา ในการภาวนา พระปา สายทา นพระอาจารยมนั่ สวนมากใชบริกรรม “พทุ โธ” บางทีกร็ วมกบั อานา ปานสั สติ เชน หายใจเขานึก “พุท” หายใจออกนกึ “โธ” สองวิธนี ใี้ ชก ันทัว่ ๆ ไป พระอาจารยบางองค อาจกําหนด “อารมณ” ใหเฉพาะพระองคห น่งึ ๆ ไปกไ็ ด เพอื่ ใหเหมาะกบั “จริต” อาจารยท ุกองค คอยตดิ ตามการดาํ เนนิ ของการปฏบิ ตั ิอยเู สมอโดยการซักถามปรากฏการณทางจิตของศษิ ย ดงั นน้ั จงึ สามารถดัดแปลงแกไขการปฏบิ ัตใิ หเ หมาะกบั ภาวะของแตละคน ชว ยใหไดผ ลดขี ึ้นเรื่อย ๆ ถา หากมอี ะไรแทรกแซงเขา มา เชน นมิ ติ เหน็ ภูตผปี ศาจหรอื เห็นยกั ษ ฯลฯ อาจารยกช็ ้แี จงใหทราบ ความหมายของนมิ ติ นนั้ ๆ และบอกวิธจี ะปอ งกันไมใ หเ กดิ ข้ึนตอไป หลกั สาํ คญั ประการหนึง่ ซงึ่ ทา นอาจารยในสายของทา นพระอาจารยมนั่ เนน อยเู สมอคอื ธรรมะ ทง้ั หลายอยภู ายในกายของเราเอง ในการพจิ ารณาใหส ง จิตเขา ไปภายในกาย ศกึ ษาภายในกายไมใ ห สง ออกไปภายนอก นอกจากไมไ ดป ระโยชนแลว ยงั จะเกิดการลอ งลอยของจติ อีกดว ย ระหวางเขาพรรษา เปน โอกาสทพ่ี ระปาจะไดศ ึกษาเลาเรยี นกบั อาจารยข องตนอยา งใกลช ดิ และ ไดผ ลเตม็ ท่เี พราะอยดู วยกนั ถงึ สามเดือนเตม็ พอออกพรรษา รบั กฐนิ แลว ทงั้ พระอาจารยและศษิ ย ตา งก็ออกธุดงคเพอี่ เสาะแสวงหาที่สาํ หรบั การภาวนา กฐินของวดั ปา ทอดกันอยา งไมม ีพธิ รี ีตองอะไร สิ่งสาํ คญั มแี ตผ าขาวสาํ หรบั เย็บจวี ร และอัฐบริขาร บรวิ ารกฐนิ จะมากนอย จะมอี ะไรบา งกแ็ ลวแตผ ูศรัทธา การทอดกม็ ีแตพ ระชุมนุมกันบนศาลา 48
ทายกและทายกิ าขนของไปกองไวข างหนาพระ ประธานยกผาขาวขึ้นกลาวคําถวาย พระรบั ถาไปทํา พิธีกรานกฐนิ เสรจ็ แลวประเคนของทเี่ หลอื เปน เสรจ็ พิธี ตอไปพระทา นก็จดั การตดั ยอมจีวรตาม แบบ กนิ เวลาไมชาก็เสรจ็ อนุโมทนาแลวก็หมดธรุ ะ ตอจากนน้ั ตางก็ออกเดนิ ทางไปสจู ุดหมายในปา ในดง หาภเู ขาและถํา้ ท่ีวิเวก เพื่อกระทําการ “ชําระจติ ใหบ ริสุทธ”์ิ ตามวธิ ที ่พี ระพทุ ธเจา ทา นสอนไว การออกธดุ งคอ าจตางคนตางไปหรอื ไปเปน หมูก ็ได พระท่ีพรรษายังออนตองไปกบั อาจารยองคใด องคหนง่ึ การ “ทอ งเท่ียวกมั มฏั ฐาน” นไี้ มใชเ รอ่ื งสนกุ อยา งทัศนาจร แตเตม็ ไปดวยอนั ตราย นานาประการ มพี ระอาจารยไ ปดว ยยอ มใหค วามอุนใจ เพราะมที งั้ คนคอยชว ยและคอยสอน การธดุ งคมปี ระโยชนม าก นอกจากจะไดพบท่ีสัปปายะเหมาะแกการปฏิบัติภาวนา ยังไดฝก หดั จิตใจ ใหมีความอดทนเขม แขง็ และไวว างใจตนเองดว ย อีกทางหนึ่งการธดุ งคเ ปน การอบรมใหย ดึ มั่นใน ไตรสรณคมนคอื พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ ในกลางปา ดง หางไกลจากเพอื่ นมนษุ ย ลอมรอบไป ดวยสิงหส าราสตั ว ทีพ่ งึ่ อ่ืนใดไมม ี นอกจากพระรัตนตรัยและศลี ที่บริสทุ ธ์ิ อน่ึงความหวาดกลวั ชวย ใหจิตสงบไดง า ยข้ึน ดังนน้ั พระที่ทานตอ งการกาวหนาจงึ พยายามไปธดุ งคใ นบรเิ วณทม่ี อี ันตราย มาก ๆ เชนจากสัตวรา ยตา ง ๆ ถา ยังไปไกลไมได ทานมักยึดปาชาเอาผเี ปน ครสู อนไปกอน ตอ มี โอกาสจงึ ไปแสวงหาเสอื และชางเปนครูชนั้ สูงตอไป พระอาจารยแ ตละองคม ักชอบทส่ี ัปปายะแตกตางกนั บางองคช อบดงดบิ หรือปาทบึ บางองคช อบ ปา โปรง บางองคช อบถํ้า บางองคชอบภเู ขาเตีย้ ๆ บางองคช อบภเู ขาสูง ๆ ทานทีอ่ ยูในปา มกั ไดผ จญ กับเสือหรือชาง สว นทานทชี่ อบถํ้ามกั พบกบั งู หรอื ภูตผี ทกุ ๆ องคไ ดต อ สกู บั ไขแ ละโรครา ยอนื่ ๆ ในปา มาแลวอยางโชกโชน พระอาจารยท เ่ี ชีย่ วชาญในเรื่องธดุ งคกัมมฏั ฐานจงึ มจี ิตใจแข็งแกรง มีศรทั ธาแนน หนาในพระ รตั นตรัย และมีความเพยี รมาก หลายองคมปี ระวตั ขิ องการ “สูตาย” มาแลวในการเดินเขาไปหา เสอื หรอื ชา ง หรือในการน่ังโดยไมยอมลกุ จากทถ่ี าไมสําเร็จผลทมี่ ุง หมาย กวาจะไดรบั สมมตเิ ปน อาจารยธ ดุ งคกัมมัฏฐานก็ตอ งสอู ยา งถวายชีวติ มาแลว เพราะฉะน้นั อาจารยดี ๆ จึงหาไดย ากย่งิ นกั ตามประวตั ขิ องทานพระอาจารยฝน น้ี ทานไดเ อาชวี ิตเขา เสีย่ งกับอันตรายมานับครง้ั ไมถ ว น ทั้งกบั คนและกับสตั ว และเคยยอมนัง่ ตาย จนเกิดความรยู อดเยย่ี มในเรอื่ งสงั ขาร คณุ ธรรมของทานจงึ ฟุง เฟอ งอยา งหาทเ่ี ปรยี บยาก และทานไดส ามารถใชอ าํ นาจพิเศษของทานชี้ชอ งทางสวา งและชวย เปลื้องทกุ ขใ หแกผ มู จี ิตศรัทธานบั เปน แสน ๆ คน ทา นพระอาจารยต ื้อ แหงวดั แมร มิ (เชียงใหม) ซง่ึ เปน ศษิ ยของทา นพระอาจารยมนั่ รนุ ใกล ๆ กบั ทานพระอาจารยฝ นและเปนพระอาจารยท ม่ี ีชอ่ื เสียงมากอกี องคห น่ึง ไดส รปุ คณุ ธรรมของพระปาไว ดงั นี้ : 49
“นกั ธรรมนกั กมั มฏั ฐานตอ งมนี ิสยั อยางเสือโครง คอื (๑) นาํ้ จิตนา้ํ ใจตองแขง็ แกรง กลาหาญ ไมก ลวั ตอ อนั ตรายใด ๆ (๒) ตอ งเท่ยี วไปในเวลากลางคนื ได (๓) ชอบอยูในท่สี งดั จากคน (๔) จะทําอะไรตองมุงความสาํ เรจ็ เปน จุดหมาย” อนั ตรายของพระปา พระพทุ ธเจาทรงเตอื นสาวกของพระองคใ หร ะวงั อนั ตราย ๔ ประการ คอื ความเบ่ือหนา ยตอคําสอนของอาจารย ๑ ความเหน็ แกป ากแกทอง ๑ ความเพลิดเพลนิ ในกามคณุ คือ เหน็ แกค วามสขุ สบาย ๑ และความรกั ผหู ญิงอีก ๑ แมพ ระปา จะอยถู งึ กลางดงพงพี ทา นกฝ็ า อันตรายเชน เดยี วกนั ทานจึงตองอาศัยอาจารยท ่เี ขม งวด กวดขนั คอยใหส ตเิ พ่ือไมใ หปลอ ยตนเปน เหย่ือใหอนั ตรายทั้งสีน่ น้ั ยา่ํ ยี ในวดั ท่ีดที านสมภารยอม ควบคุมท้งั เคร่อื งอปุ โภคและบริโภค ไมป ลอ ยใหฟุม เฟอยจนฟงุ เฟอ และจํากัดการตดิ ตอกับคน ภายนอกซ่ึงอาจจะชวนใหเ ขว บางวดั ถงึ กบั หามอานหนังสอื พมิ พเพราะเกรงจะดงึ ความสนใจออกไป ขา งนอก วทิ ยุและโทรทศั นเ ปน ไมต อ งฝน ถึง เพราะไมม ีวันจะไดฟ ง หรือไดชม อันตรายของพระปามีมากเปน พเิ ศษในระหวา งการธดุ งคกมั มัฏฐาน โดยเฉพาะถา ไปโดยลาํ พงั ความยงุ ยากจากผหู ญงิ เคยมีตวั อยางมาแลวแมแ กอ าจารยช น้ั ผูใ หญ อนั ตรายจากสัตวป าเปน เร่ือง ทีร่ ูลว งหนาอยแู ลว นอกจากน้ันยงั มอี นั ตรายจากความเจ็บไข โดยเฉพาะอยา งยิง่ ไขปาหรือ มาลาเรีย และจากคนพาล อนั ตรายจากสัตวปา ทานปอ งกันไดดีดวยความประพฤติปฏบิ ัติและการ ยึดถือพระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ เหตุการณท พี่ ระถกู สตั วทําอันตรายมไี มม ากเทาที่นกึ กลวั กนั ไป ไขปา เปนเหตอุ นั ตรายมากกวาสัตว ปห น่งึ ๆ มีพระเสยี ชวี ติ ดวยไขห ลายองค สมยั กอ นมอี นั ตราย มากเพราะยาทศี่ ักด์สิ ทิ ธย์ิ งั ไมม ี สมยั นมี้ ยี าดีแลว แตพ ระอาจยังไมร จู ักใช อนั ตรายจากคนในสมยั นอี้ าจจะมากกวาแตก อ น เพราะคนไมกลวั บาปและไมย อมเวน แมแ ตพระ อยางไรก็ดี กรณที ีพระถูกทาํ รายหรือถูกฆาตายนน้ั สว นมากเพราะสะสมเงนิ ทองไวกับตัว อันเปน ขอ ที่พระพทุ ธเจา ทรงหาม ถารักษาศีลบรสิ ทุ ธิ์ อนั ตรายขอนกี้ ็ไมม ี ยังเหลือแตเ หตจุ ากความพยาบาท หรืออิจฉารษิ ยา ซึง่ เปน เรื่องของกรรมเกา กรรมใหม แมพ ระชนั้ วเิ ศษก็ยงั หนไี มพ น ในปจ จบุ นั นี้คน หนั มาทะนุบํารุงพระปา มากขึน้ อันตรายอยา งใหมกม็ ีตามมาคอื ความฟุม เฟอ ย ดังกลา วแลวใน ตอนตน ในระยะสบิ ปห ลังนี้ การคมนาคมดีขนึ้ มาก มีถนนไปไดแทบทุกหนทุกแหง ทายกทายิกาท่ี รํา่ รวย แยง กันบํารุงวัดปาเพราะเหน็ วา ไดบ ญุ มาก กฏุ ไิ มกระบอกเปลย่ี นเปน กุฏไิ มจ ริงหรือแมตกึ ศาลาหลังคาสงั กะสีกลายเปนโบสถว ิจิตรพสิ ดาร บางทียงั ขนาดมหึมาเสียดว ย โคมรั้วและเทยี นไข เปล่ยี นเปน หลอดนีออนและโคมใชแ บตเตอรี่ จะไปไหนไกลหนอ ยกน็ ัง่ รถยนตแทนเดนิ (แตค งยงั ไม 50
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
