Draft1_อสต.คู่มือ

48

โรคเท้าช้าง 49 ท่ัวไป อาการ การป้องกัน









54

โรคมาลาเรยี 55 ท่ัวไป อาการ การป้องกัน





58

โรคไขห้ ดู ับ 59 ท่ัวไป อาการ การป้องกัน





62

โรคไข้หวดั นก 63 ท่ัวไป อาการ การปอ้ งกัน





66

โรคฝีดาษวานร 67 ท่ัวไป อาการ การปอ้ งกัน





70

โรคพิษสุนัขบ้า 71 ท่ัวไป อาการ การป้องกัน





74

โรคหนองใน 75 ท่ัวไป อาการ การปอ้ งกัน





78

โรคซิฟิ ลิส 79 ท่ัวไป อาการ การปอ้ งกัน





82

โรคเอดส์ 83 ท่ัวไป อาการ การปอ้ งกัน





กิจกรรม การจดั อนั ดับโรคเเละภัยสุขภาพ วตั ถปุ ระสงค์ • เพ่อื ให้ผเู้ ขา้ ร่วมกจิ กรรมมคี วามรู้ความเข้าใจเกยี่ วกับการปอ้ งกันและควบคมุ โรค ตดิ ต่อ • เพือ่ ใหผ้ ู้เข้าร่วมกจิ กรรมสามารถระบุแนวทางปอ้ งกันและควบคุมโรคตดิ ต่อได้ เหมาะสมและชัดเจน เวลา 120 นาที อุปกรณ์ 1. กระดาษปรู๊ฟ 2. ปากกาเคมี 3. กระดาษกาว 4. สติกเกอร์ ข้นั ตอน 1. อาสาสมคั ร(ท่าน) สอบถามเกี่ยวกับโรคตดิ ตอ่ ในชมุ ชน ค�ำ ถามคือ “โรคตดิ ต่อที่พบ ในชุมชนมอี ะไรบา้ ง?” ใหส้ มาชิกชมุ ชนรว่ มกันตอบ โดยทา่ นเปน็ ผู้เขียนรายช่อื โรค ตดิ ตอ่ ลงบนกระดาษ และให้ขอ้ มลู ในกรณีท่ไี ม่ใช่โรคตดิ ต่อ กอ่ นจะตดั คำ�ตอบนน้ั ทง้ิ โรคตดิ ตอ่ หมายถึง โรคทเ่ี กิดขึ้นในส่ิงมีชวี ิต ซ่งึ สามารถแพร่กระจายไปสคู่ นอ่นื ๆได้ ทงั้ ทางตรงและทางออ้ ม ผา่ นการสมั ผสั โดยตรง การหายใจ การกนิ อาหาร หรอื ชอ่ งทางอ่นื ๆทเ่ี ช้อื โรคสามารถเขา้ สรู่ า่ งกายคนได้ เชน่ ทวารหนกั อวัยวะเพศ บาดแผลตามรา่ งกาย เปน็ ตน้ 2. เม่ือเราทกุ คนทราบวา่ โรคไหนเปน็ โรคตดิ ต่อแล้ว ท่านถามตอ่ “โรคตดิ ตอ่ ใดที่ส่ง ผลกระทบร้ายแรงต่อสมาชิก ครอบครวั ชมุ ชน และสังคม หลงั จากนน้ั ทา่ นแจก สติกเกอร์ไม่เกิน 3 ดวงตอ่ คน 86

3. ท่านชแี้ จงเกณฑก์ ารใหค้ ะแนนแก่สมาชกิ กอ่ นนำ�สตกิ เกอรไ์ ปติดทา้ ยชื่อโรค โดยเกณฑก์ ารใหค้ ะแนนคอื • โรคทม่ี ผี ู้ป่วยจ�ำ นวนมาก • มีอาการรนุ แรง • เสย่ี งตอ่ การเสยี ชวี ติ กรณีไม่มสี ตกิ เกอรส์ ามารถใช้การยกมอื ใหค้ ะแนน โดยจำ�กัดการยกมือไม่เกิน 3 คร้งั ตอ่ คน ตวั อยา่ งตารางใหค้ ะแนน รายช่อื โรคติดต่อ ตดิ สตกิ เกอรใ์ ห้คะแนน คะแนน ล�ำ ดับ โรค โรค โรค โรค โรค 4. สรปุ ผลคะแนนหลงั จากทท่ี ุกคนตดิ สตกิ เกอรเ์ รยี บรอ้ ยแล้ว โดยเขียนหมายเลข ก�ำ กบั อันดับในชอ่ งล�ำ ดบั โดยทีล่ �ำ ดบั ที่ 1 คอื โรคที่มจี ำ�นวนสติกเกอร์มากทส่ี ุด และเรยี งจนถงึ อนั ดับสุดทา้ ยที่มสี ตกิ เกอรน์ อ้ ยสดุ หรือไม่มคี นติด 5. จากนัน้ ตกลงจ�ำ นวนโรคร่วมกันกับสมาชกิ ชุมชนท่ตี ้องการแก้ไขเร่งดว่ น โดยอ้างองิ จากลำ�ดับท่ีร่วมกันใหค้ ะแนน 87

การสังเกต การเฝา้ ระวงั เหตุการณ์ผิดปกติ และวธิ กี าร ช่องทาง การรายงานเหตุการณ์ ผิดปกติด้านสาธารณสุข นางสาวปภานิจ สวงโท กองโรคเอดส์และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ เหตุการณ์แบบที่ 1 มีจ�ำ นวนผู้ปว่ ยมากผิดปกติ เมื่อเทียบกับเวลาปกติ หรอื มากกว่าจำ�นวนท่คี าดวา่ จะมไี ด้ในชว่ งเวลาหนง่ึ เช่น หมู่บา้ นแหง่ หน่งึ ปกติจะมี ผปู้ ่วยอจุ จาระรว่ งวันละ 1 - 2 ราย ถา้ มีผูป้ ่วยเพิม่ ขน้ึ เป็น 5 รายในวันเดียวกัน เรียกว่า \"โรคอจุ จาระร่วงระบาด\" เหตุการณ์แบบที่ แม้เพียงรายเดียว = เกิดการระบาด 3 มีผู้ป่วยเปน็ โรคท่ีกระทรวงสาธารณสุข กำ�หนดวา่ เป็นโรคอนั ตราย แมเ้ พยี ง 1 ราย เช่น อหวิ าตกโรค โรคไขห้ วัดนก โรคโปลิโอ โรคพษิ สนุ ัขบ้า หรือโรคติดตอ่ อันตรายท่กี �ำ หนดใน 88 พระราชบญั ญตั ิโรคติดตอ่ พ.ศ. 2558

ถ้าเกิด 1 ในเหตุการณ์ดงั ต่อไปน้ี แสดงวา่ ชุมชนของท่านมีการระบาดของโรค เหตุการณ์แบบท่ี 2 มีผู้ป่วยพรอ้ มกันจ�ำ นวนมาก ในเหตุการณ์เดียวกัน หลังจากไปร่วมกิจกรรมบางอย่างด้วยกันมา เช่น มีผูป้ ว่ ยโรคอาหารเปน็ พิษพรอ้ มกัน มากกวา่ 10 รายหลงั จากท่ไี ปร่วมกินเลี้ยงในงานแตง่ งาน หรือ เดก็ นักเรยี นมีอาการ ทอ้ งเสยี มากกวา่ 8 รายหลงั กนิ ขา้ วเทย่ี งทโ่ี รงเรยี น เรยี กไดว้ า่ “โรคอาหารเปน็ พษิ ระบาด” เหตุการณ์แบบที่ 4 มีผู้ปว่ ยเปน็ โรคท่ีไม่รจู้ กั หรอื เหตุการณท์ ไี่ ม่เคยพบในพืน้ ทีม่ ากอ่ น รวมทง้ั เหตกุ ารณท์ ีเ่ ป็นปจั จยั เสยี่ งต่อ การเกดิ โรคในคน เชน่ มีสตั วป์ ว่ ยและตายผดิ ปกตจิ �ำ นวนมาก พบโรคทป่ี ่วย โดยไมท่ ราบสาเหตุ หรอื มเี หตุการณท์ ่กี ระทบต่อส่งิ แวดลอ้ ม และอาจท�ำ ใหป้ ระชาชนเจบ็ ปว่ ยได้ 89

โรคท่ีเกิดการระบาดได้บอ่ ยในพื้นที่ต่าง ๆ โรคอุจจาระรว่ ง โรคอาหารเป็นพิษ โรคมือ เท้า ปาก โรคไขเ้ ลือดออก โรคไขป้ วดข้อยุงลาย โรคไขห้ วดั ใหญ่ โรคไขฉ้ ่ีหนู โรคตาแดง โรคหดั โรคติดเช้ือไวรสั โคโรนา 2019 โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ การทงิ้ ขยะมีพิษหรอื สารอนั ตรายในสิ่งแวดล้อม มีสัตวห์ รอื สัตวน์ ้ำ�ตายเปน็ จ�ำ นวนมาก 90

ความสูญเสียจากโรคระบาด ท�ำ ใหม้ ผี ู้เสยี ชีวติ ผปู้ ว่ ยและญาติ ทกุ ขท์ รมาน ก่อนวัยอันสมควร จากการเจบ็ ป่วย เกดิ ความเครียด วิตกกงั วล และมปี ัญหาสุขภาพจิต ผปู้ ่วยและญาติ ตอ้ งเสียคา่ ใชจ้ ่ายใน ประเทศชาตสิ ญู เสยี ทางเศรษฐกจิ เช่น การดแู ลรักษาพยาบาล และสูญเสยี โรคไข้หวดั นก ท�ำ ใหเ้ ป็ด ไก่ และไขข่ ายไมไ่ ด้ รายไดจ้ ากการไปท�ำ งานไมไ่ ด้ ตอ้ งทำ�ลายท้งิ จำ�นวนมาก “การหาสาเหตุ และการควบคมุ โรค ทำ�เพ่ือแก้ปัญหา ไม่ใช่การจบั ผิด ไม่ใช่การค้นหาคนทำ�ผิด คนในชุมชนควรจะใหค้ วามรว่ มมือ ทุกฝา่ ย” 91

แนวทางการแจง้ ขา่ วเม่ือพบการระบาดของโรค ชาวบา้ นแจง้ เหตุมายัง อสต. อสต. ใหค้ ำ�แนะนำ� ไม่ใชก่ ารระบาด วธิ กี ารป้องกันโรค อสต.ตรวจสอบ กับประชาชน ข้อเท็จจรงิ ขา่ ว ยืนยันแล้ววา่ เป็นจรงิ อสม. อสต. รายงาน ไปท่ี รพ.สต. กระบวนการถัดไป ของศูนย์รบั แจง้ ข่าว แจง้ ขา่ วเรว็ ควบคมุ โรคเรว็ รเู้ รว็ 92

กระบวนการของเจา้ หน้าที่ศูนย์รบั แจง้ ขา่ ว อสม. อสต. รายงาน ไปที่ รพ.สต. รบั ขา่ ว ข่าวทงั้ หมดท่ีได้รบั จะนำ�ไปบันทึกเป็น หลักฐานในทะเบียนรบั แจง้ ขา่ ว ตรวจสอบ ความน่าเชื่อถือ พิจารณาจากที่มาของขา่ ว รายละเอยี ด ที่ตรงกันทุกแหลง่ ข่าว และข่าวที่มีหลักฐานยืนยัน ตรวจสอบ ข้อเท็จจรงิ ตรวจสอบข้อเท็จจรงิ ของเหตุการณ์ และหาขอ้ มูลเพ่ิมเติมจากท่ีเกิดเหตุ ควบคุมโรค วเิ คราะหว์ า่ โรคน้ันผิดปกติจรงิ หรอื ไม่ น่าจะแพรร่ ะบาดหรอื เกิดความเสียหาย เพ่ิมข้ึนหรอื ไม่ เตือนภัย รบี รายงาน เตือนภัย และส่งข่าวต่อไป ยังผู้เก่ียวข้องเพื่อรว่ มกันควบคมุ การระบาด ตรวจสอบ ความผิดปกติ รบี ดำ�เนินการควบคมุ โรค 93

วธิ กี ารแจง้ ข่าวจากอาสาสมัคร ศูนย์รบั แจง้ 1 จงม่ันใจก่อนวา่ เปน็ เหตุการณ์ผิดปกติจรงิ ตามเกณฑ์แจ้งข่าว ไมค่ วรแจง้ ขา่ วลอื หรอื ข่าวท่บี อกต่อกัน มาโดยไม่มหี ลกั ฐาน 2 ช่องทางการแจง้ ข่าว ทำ�ได้หลายช่องทาง - บอกขา่ วดว้ ยตนเองท่ีโรงพยาบาลหรอื สถานอี นามยั - แจ้งทางโทรศพั ทไ์ ปทีเ่ จา้ หน้าที่สาธารณสุขใกลบ้ ้าน - แจง้ ข่าวผ่านอาสาสมคั รสาธารณสุข (อสม.) - แจ้งเหตกุ ารณเ์ สย่ี งต่อโรคหรอื เหตรุ �ำ คาญทเ่ี ทศบาลหรือ องคก์ ารบรหิ ารส่วนต�ำ บล (อบต.) 3 เเจง้ รายละเอยี ดใหค้ รบ - ชอ่ื ผแู้ จ้งพรอ้ มเบอรโ์ ทรศัพท์ - ชือ่ โรคทท่ี ราบ รายละเอียดของอาการหรอื เหตกุ ารณ์ทีส่ งสยั - จ�ำ นวนผปู้ ว่ ยและผเู้ สยี ชีวิต (ถ้ามี) - วัน เดอื น ปี และสถานท่ีเกิดเหตุ ข้อมูลรพ.สต.ใกล้บ้านน้ันมีความสำ�คัญ รพสต.ในพ้ืนท่ี เบอรโ์ทรศัพท์ รพสต.ในพื้นที่ “กรอกข้อมลู ด้วยนะ” 94

ตัวอย่างสถานการณ์ พบการระบาดของโรคทอ้ งร่วง ณ หมูบ่ ้านกอไก่ หากทา่ นเป็นอสต.ในชมุ ชนดังกลา่ ว ต้องแจ้งข่าวไปยงั โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพต�ำ บล (สถานีอนามยั ) ในชุมชน เจา้ หน้าที่ สวสั ดีค่ะ รพ.สต.จอจานค่ะ สวสั ดีครบั ผมชือ่ นายสุชาติ เปน็ อสต. ประจ�ำ หมู่บ้านกอไก่ จงั หวดั ขอไข่ครบั เจา้ หน้าท่ี สวสั ดีค่ะ คณุ สุชาติ มีธรุ ะอะไรคะ ผมขอแจง้ ขา่ วเก่ียวกับการเกิดอาการท้องเสีย ในหมู่บา้ นกอไก่ครบั พบผู้มีอาการท้องเสียจ�ำ นวน 12 ราย ระหวา่ ง วนั ที่ xx – xx เดือน xxxx ครบั เจา้ หน้าท่ี มีข้อมูลเหตุการณ์ไหมคะ เมื่อสัปดาหท์ ่ีแล้วมีงานบวชของหลานผูใ้ หญ่บ้าน ครบั จดั ท่ีวดั พอพาน สอบถามผู้ป่วยแล้ว พบวา่ ทงั้ 12 คนมารว่ มงานบวชดงั กล่าวครบั โดยทงี่ านมีการจดั เลี้ยงโต๊ะจนี 100 ท่ีน่ังครบั เจา้ หน้าท่ี รบั ทราบข้อมูลค่ะ ขอเบอรต์ ิดต่อคณุ สุชาติค่ะ 000-000-0000 ครบั เจา้ หน้าที่ ขอบคณุ คุณสุชาติค่ะ หน่วยงานจะส่งเจา้ หน้าที่ ลงพ้ืนที่ไปสอบสวนโรคเพิ่มเติมนะคะ รายละเอยี ดจะแจง้ ใหท้ ราบทางโทรศัพท์อกี ครงั้ ค่ะ ขอบคณุ ครบั 95

การค้นหา และติดตามผู้สัมผัสโรคเบ้อื งต้น การตดิ ตามผสู้ ัมผสั การระบุตัวบคุ คลท่อี าจจะสัมผสั กับผู้ป่วย โดยการสอบถาม ข้อมลู จากผสู้ มั ผัส ประเมนิ จัดแบง่ กล่มุ เส่ยี ง และด�ำ เนินการป้องกันการแพร่เชอ้ื รวมไปถงึ ตรวจการติดเชอื้ ทางห้องปฏิบตั กิ าร กักตวั และด�ำ เนนิ การรกั ษา ความสำ�คญั ของตดิ ตามสมั ผสั โรค เพื่อการเฝ้าระวงั กักกนั โรค การรักษา และการ ป้องกันโรคไมใ่ ห้แพร่กระจายกเ็ ป็นสง่ิ ส�ำ คัญในการควบคุมการระบาดของโรค การปฏิบัติตามคำ�แนะนำ�จากองค์กร สาธารณสุขและหน่วยงานที่เก่ียวขอ้ งเก่ียวกับ การปอ้ งกันโรค เช่น การล้างมือบอ่ ยครงั้ โดยใช้สบู่และน้ำ� หรอื ใช้แอลกอฮอล์เจล ทำ�ความสะอาดมือ การสวมหน้ากากอนามัย การกักกันโรค การเวน้ ระยะหา่ งทางสังคม เป็นส่ิงท่ีสำ�คัญในการลดการแพรก่ ระจายของ เชื้อโรคในสังคม ผสู้ ัมผัสโรค คอื บคุ คลที่มีการสมั ผัสกบั ผปู้ ว่ ยหรือผทู้ ี่อยู่ใกล้ชิดกบั ผปู้ ว่ ย เปน็ บุคคลทีม่ ีการสัมผัสวตั ถหุ รอื พืน้ ผวิ ที่ปนเปอื้ นด้วยเชอ้ื โรค สำ�หรับบุคคลทเี่ ปน็ ผสู้ มั ผัสโรค จะมีความเสย่ี งในการติดเช้ือโรค ซ่งึ ขนึ้ อย่กู บั ระยะเวลาทอ่ี ยใู่ กลช้ ิดกับผ้ปู ว่ ย ความแขง็ แรงของรา่ งกาย และระบบภูมิคมุ้ กัน ของบุคคล รวมไปถงึ การสวมใส่อปุ กรณป์ ้องกันตนเอง ถา้ บคุ คลนั้นสวมอปุ กรณ์ ป้องกนั ตนเองจะชว่ ยลดความเสี่ยงในการตดิ โรคได้ 96