ช่องทางพัฒนาอาชีพต้น

1 หนังสือเรียนสาระทักษะการดาํ เนินชีวิต รายวชิ า ชองทางการพฒั นาอาชีพ (อช21001) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน หลักสตู รการศกึ ษานอกระบบระดบั การศึกษาขน้ั พน้ื ฐาน พุทธศกั ราช 2551 สาํ นกั งานสง เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั สาํ นกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธกิ าร หา มจาํ หนาย หนังสอื เรียนเลมนี้จัดพมิ พดวยเงินงบประมาณแผนดินเพื่อการศกึ ษาตลอดชีวติ สําหรับประชาชน ลขิ สทิ ธิ์ เปนของ สํานักงาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ เอกสารทางวชิ าการลาํ ดบั ท่ี 26/2554

2 หนงั สอื เรยี นสาระทักษะการดาํ เนนิ ชีวติ รายวชิ า ชองทางการพัฒนาอาชพี (อช21001) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน ลขิ สทิ ธเ์ิ ปน ของ สํานักงาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ เอกสารทางวิชาการลาํ ดับที่ 26/2554

3 คาํ นาํ สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ไดดําเนินการจัดทํา หนังสือเรียน ชุดใหมนีข้ ึ้น เพือ่ สําหรับใชในการเรียนการสอนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบ ระดับการศึกษาขั้นพืน้ ฐาน พุทธศักราช 2551 ทีม่ ีวัตถุประสงคในการพัฒนาผูเรียนใหมีคุณธรรม จริยธรรม มีสติปญญาและศักยภาพในการประกอบอาชีพ การศึกษาตอ และสามารถดํารงชีวิตอยูใ น ครอบครัว ชุมชน สังคมไดอยางมีความสุข โดยผูเ รียนสามารถนําหนังสือเรียนไปใช ดวยวิธีการศึกษา คนควาดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรมรวมทั้งแบบฝกหัดเพื่อทดสอบความรูความเขาใจในสาระเน้ือหา โดยเมอ่ื ศึกษาแลวยังไมเ ขาใจ สามารถกลบั ไปศกึ ษาใหมไ ด ผูเรียนอาจจะสามารถเพ่ิมพูนความรูหลังจาก ศึกษาหนังสือเรียนน้ี โดยนําความรูไปแลกเปลี่ยนกับเพ่ือนในชั้นเรียน ศึกษาจากภูมิปญญาทองถ่ิน จากแหลงเรยี นรูแ ละจากส่อื อน่ื ๆ ในการดําเนินการจัดทําหนังสือเรียนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษา ขัน้ พืน้ ฐาน พุทธศักราช 2551 ไดรับความรวมมือที่ดีจากผูท รงคุณวุฒิและผูเ กี่ยวของหลายทานที่คนควา และเรียบเรียงเนื้อหาสาระจากส่ือตางๆ เพื่อใหไดสื่อที่สอดคลองกับหลักสูตร และเปนประโยชน ตอผูเรียนทีอ่ ยูน อกระบบอยางแทจริง สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ขอขอบคุณคณะท่ีปรึกษา คณะผูเรียบเรียง ตลอดจนคณะผูจัดทําทุกทานที่ไดใหความรวมมือดวยดี ไว ณ โอกาสน้ี สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย หวังวาหนังสือเรียน ชุดนีจ้ ะเปนประโยชนในการจัดการเรียนการสอนตามสมควร หากมีขอเสนอแนะประการใด สํานักงาน สงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ขอนอมรับไวดวยความขอบคุณยิ่ง สํานกั งาน กศน.

4 สารบญั คาํ นาํ หนา คาํ แนะนาํ การใชห นังสอื เรียน โครงสรา งรายวชิ าชอ งทางการพฒั นาอาชพี 7 บทท่ี 1 การงานอาชีพ 8 9 เรอ่ื งท่ี 1 ความสําคัญและความจําเปนในการพัฒนาอาชีพ 37 เรือ่ งท่ี 2 การพัฒนากระบวนการผลิตอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก 68 เรื่องท่ี 3 การพัฒนากระบวนการจัดการงานอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก 72 เร่อื งท่ี 4 คณุ ธรรม จรยิ ธรรม 74 เร่ืองที่ 5 การอนุรักษพลังงานและสิ่งแวดลอมในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก 75 บทท่ี 2 ชองทางการพฒั นาอาชีพ 76 เร่อื งท่ี 1 ความจําเปนในการมองเห็นชองทางเพื่อพัฒนาอาชีพ 83 เร่อื งที่ 2 ความเปนไปไดในการพัฒนาอาชีพ 84 เร่อื งที่ 3 การกาํ หนดวธิ กี ารพัฒนาอาชพี พรอมเหตุผล 85 บทท่ี 3 การตัดสินใจเลือกพัฒนาอาชีพ 94 เร่ืองที่ 1 การตดั สนิ ใจเลือกพัฒนาอาชพี บรรณานุกรม

5 คําแนะนาํ การใชหนังสือเรยี น หนงั สอื เรยี นสาระการประกอบอาชีพ รายวิชาชองทางการพัฒนาอาชีพ รหัส อช21001 ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน เปนหนงั สือเรียนท่ีจัดทําข้ึนสาํ หรับผเู รยี นทีเ่ ปน นกั ศึกษานอกระบบ ในการศกึ ษาหนังสอื เรยี นสาระการประกอบอาชีพ รายวิชาทักษะการพัฒนาอาชีพ ผูเรยี นควรปฏบิ ตั ิดงั น้ี 1. ศกึ ษาโครงสรางรายวชิ าใหเขาใจในหัวขอและสาระสาํ คัญ ผลการเรยี นรูท ี่คาดหวัง และขอบขา ย เน้ือหา 2. ศกึ ษารายละเอยี ดเน้ือหาของแตละบทอยางละเอียด และทํากิจกรรมตามที่กําหนด หากยังไมเขาใจ ควรกลบั ไปศกึ ษาและทาํ ความเขา ใจในเนื้อหาน้ันใหมใ หเขา ใจ กอ นทจี่ ะศกึ ษาเรื่องตอไป 4. หนงั สอื เรียนเลมน้ีมี 3 บท คือ บทที่ 1 การงานอาชีพ บทที่ 2 ชองทางการพัฒนาอาชีพ บทที่ 3 การตัดสนิ ใจเลือกพัฒนาอาชีพ

6 โครงสรา งรายวชิ าชอ งทางการพฒั นาอาชพี ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนตน (อช21001) สาระสําคัญ เปนองคความรูเกี่ยวกับการงานอาชีพและเทคโนโลยี ซึ่งประกอบดวยการสํารวจวิเคราะหอาชีพใน ชมุ ชน ประเทศ และโลก เพ่ือนําไปสูการพฒั นาระบสุ งิ่ ท่ตี อ งการพฒั นาอาชีพเหตุผลความจําเปนที่ตองการ พัฒนาอาชีพดานตาง ๆ แสวงหาความรูและเทคนิคการพัฒนาอาชีพวิเคราะห ความรู และเทคนิคที่ไดมา เพื่อ นําไปสูการพัฒนาอาชีพ การตดั สินใจเลือกวิธีการ เพื่อพัฒนาอาชีพและการตรวจสอบความเปนไปไดใ นการ พฒั นาอาชพี ใหผ ูเรียนสามารถเลอื กแนวทางการพัฒนาอาชีพที่เหมาะสมตอตนเองและชุมชนได ผลการเรียนรูท่คี าดหวงั 1. อธิบายความหมาย ความสําคัญ วิเคราะหลักษณะงาน ขอบขายอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก ที่จะนําไปสูการพัฒนาอาชีพที่เหมาะสมกับศักยภาพของตนและสอดคลองกับชุมชน สังคม 2. อธบิ ายเหตผุ ล ปจ จยั ความจําเปนในการพัฒนาอาชีพที่เหมาะสมกับศักยภาพของตนเองได 3. จัดระบบความสําคัญในการตัดสินใจพัฒนาอาชีพได 4. ปฏบิ ตั ิการวิเคราะห เพ่ือการพฒั นาอาชพี ได ขอบขา ยเน้ือหา บทท่ี 1 การงานอาชีพ บทท่ี 2 ชองทางการพัฒนาอาชีพ บทท่ี 3 การตดั สินใจเลือกพัฒนาอาชีพ สื่อการเรียนรู 1. กจิ กรรม 2. หนังสือเรยี น

7 บทท่ี 1 การงานอาชพี สาระสําคัญ อาชีพในปจจุบันมีอยูหลากหลายในสังคม มีทั้งสรางขึ้นใหมจากทรัพยากรที่มีอยู หรือพัฒนาขยาย ขอบขายจากอาชีพหนึ่งเปนอาชีพหนึ่ง หากผูเรียนมีโลกทัศนทางอาชีพจะทําใหมีความรู ความเขาใจ อธิบาย ความสําคัญ และความจําเปน ลักษณะขอบขายกระบวนการผลิตงานอาชีพ การจัดการในงานอาชีพ คุณธรรม จรยิ ธรรม และการอนุรักษพลังงานและสิ่งแวดลอมจะทําใหเห็นชองทางในการพัฒนาอาชีพ ตวั ช้ีวดั 1. อธิบายความสําคัญและความจําเปนในการพัฒนาอาชีพ 2. อธิบายลักษณะขอบขายกระบวนการผลิตงานอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก เพอื่ นํามา วเิ คราะหใ นการพฒั นาอาชพี 3. อธิบายการจัดการในงานอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก เพื่อนํามาวิเคราะหในการ พัฒนาอาชีพ 4. อธิบายคณุ ธรรม จรยิ ธรรมในการพฒั นาอาชพี 5. อธิบายการอนุรักษพลังงานและสิ่งแวดลอมในการพัฒนาอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก ขอบขา ยเน้ือหา เร่อื งที่ 1 ความสําคัญและความจําเปนในการพัฒนาอาชีพ เรอ่ื งท่ี 2 การพัฒนากระบวนการผลิตอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก เร่ืองท่ี 3 การพัฒนากระบวนการจัดการงานอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก เร่ืองที่ 4 คุณธรรม จรยิ ธรรม เรอื่ งท่ี 5 การอนุรักษพลังงานและสิ่งแวดลอมในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก

8 เร่ืองที่ 1 ความสาํ คญั และความจําเปนในการพัฒนาอาชีพ ความสําคัญและความจําเปนของการพัฒนาอาชีพ วิเคราะหลักษณะขอบขายการงานอาชีพ กระบวนการทํางาน การบริหารจดั การของอาชีพตาง ๆ ในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก เพื่อการพฒั นา อาชีพจากการงานอาชีพตาง ๆ ความสําคัญในการพัฒนาอาชีพ การพัฒนาอาชีพเปนสิ่งที่สําคัญในวิถีชีวิตและการดํารงชีพในปจจุบันเพราะอาชีพเปนการสราง รายไดเพื่อเลีย้ งชพี ตนเองและครอบครวั อาชพี กอใหเกิดผลผลติ และการบริการ ซึ่งสนองตอบตอความ ตอ งการของผบู ริโภค และทีส่ าํ คญั คอื การพัฒนาอาชีพมีความสําคัญตอเศรษฐกิจของประเทศชาติ ความสําคัญจึงเปนฟนเฟองในการพัฒนาคุณภาพชีวิต เศรษฐกิจ ชุมชน สงผลถึงความเจริญกาวหนาของ ประเทศชาติ ความจาํ เปน ในการพัฒนาอาชีพ ความจําเปนในการพัฒนาอาชีพในชุมชน สังคม ประเทศ และโลก ที่เหมาะสมกับตนเอง วเิ คราะห ความเปนไปไดตาง ๆ ไดแก การลงทุน การตลาด กระบวนการผลติ การขนสง การบรรจหุ บี หอ การแปรรูป และผลกระทบตอชุมชน และสง่ิ แวดลอ ม ความรูความสามารถของตนเองตอสิ่งที่ตองการพัฒนา การลําดับ ความสําคัญของการพัฒนาที่มีความเปนไปได เพื่อนําขอมูลที่วิเคราะหไ วนาํ ไปปรกึ ษาผรู ู การตัดสินใจเลือก พัฒนาอาชีพที่เหมาะสมกับตนเอง โดยวิเคราะหความพรอมของตนเอง ความตองการของตลาด เทคนคิ ความรู ทักษะในอาชีพ และความรับผิดชอบตอสังคม ทรัพยากรธรรมชาติ และสง่ิ แวดลอ ม

9 เรอ่ื งท่ี 2 การพฒั นากระบวนการผลติ อาชพี ในชมุ ชน สังคม ประเทศ และโลก เปนการวิเคราะห ลักษณะ ขอบขาย กระบวนการผลิตทางอาชีพจากงานตาง ๆ ในวถิ ชี วี ิต ไดแ ก งาน บาน งานเกษตร งานชาง งานประดิษฐ และงานธรุ กจิ 1. งานบาน งานบาน เปนการวเิ คราะหเกี่ยวกบั งานบานและชีวติ ความเปนอยูในบาน ผา และเคร่ืองแตง กาย อาหารและโภชนาการ โดยเนน การแกป ญหาในการทาํ งาน มีความรับผิดชอบ สะอาด มรี ะเบียบ ประหยัด อดออม อนุรกั ษพ ลังงานและสงิ่ แวดลอม เพื่อนําไปสูการสรางงานอาชีพที่เหมาะสมกับศักยภาพของตนเอง และสอดคลองกับชุมชน สงั คม 1.1 บา นและชีวติ ความเปน อยูใ นบา น ความสัมพันธของสมาชิกในบาน บา นเปน ปจจยั ทจ่ี ําเปน ในการดํารงชวี ิต บา นเปนทอี่ าศัยใหค วาม ปลอดภัย ความรกั ความอบอุน รวมกันทํากิจกรรมตาง ๆ เปนศูนยรวมของสมาชิกทุกคนในครอบครัว และมี ความสมั พันธตอ กนั ความหมายของครอบครัว ครอบครวั เปนหนวยหนง่ึ ของสงั คม ประกอบดวยสมาชิกตั้งแต 2 คนข้ึนไปอยูรว มกันบานเดียวกนั ชวยกันดูแลรักษาและออกคาใชจายของบานรวมกัน และยังเปนรากฐานหรือสถาบันที่สําคัญของสังคมใน การใหการศึกษา อบรมเลี้ยงดูและสรางประสบการณดานตาง ๆ แกสมาชิกที่อาศัยอยรู วมกัน ลักษณะของครอบครวั มีดังน้ี 1. ครอบครัวที่ประกอบดวยกลุมคนที่มีความผูกพันกันทางกฎหมาย คือ การสมรส และการรบั บุคคลอื่นเปนบุตรบุญธรรม 2. ครอบครวั ทป่ี ระกอบดว ยกลุมคนท่มี ีความผูกพันกันทางสายเลือด ไดแ ก พอ แม ลูก ปู ยา ตา ยาย พ่ี นอ ง หลาน 3. ครอบครัวท่ีประกอบดวยกลุม คนทม่ี กี ารใชจ ายรว มกนั จากเงินงบประมาณเดียวกันอาจเกี่ยวพัน กันทางสายเลือด หรือไมเกีย่ วพันกัน เชน พอ แม ลกู พน่ี อง นายจาง ลูกจา ง เพ่ือน ความสําคัญของครอบครัว ครอบครัวตองมีหัวหนาครอบครัว โดยปกตจิ ะเปนบดิ า แตบางครอบครัวอาจเปน มารดาหรือญาติ ผใู หญ หัวหนาครอบครัวเปนบุคคลสําคัญในการสรางความสัมพันธและบรรยากาศใหสมาชิกในครอบครัวมี ความรัก ความอบอุน ความเขาใจอันดีตอกัน สมาชิกจะไดรับแบบอยางที่ดีจากครอบครัวทําใหมีจิตสํานึกใน บทบาทภาระหนาที่ของตนเองที่มีตอครอบครัวและสังคม ดงั น้ัน ครอบครัวจึงเปนสถาบันท่สี ําคัญตอการปลูกฝง คุณลักษณะอันพึงประสงคใหเ กดิ แกสมาชิก ของครอบครัว ไดแ ก ความเปนผูม รี ะเบยี บวินัย มีความรับผิดชอบ ซือ่ สตั ยตรงตอเวลา รจู ักการเสยี สละ ซ่งึ เปนรากฐานสําคัญใหสมาชิกของครอบครัวกาวไปสูสถาบันอื่น ๆ ของสังคมไดอยา งมคี ุณภาพ

10 การสรางความสัมพันธในครอบครวั บรรยากาศของครอบครัวที่มีสมาชิกอารมณดีมีความสัมพันธอันดีตอกัน สามารถทําได ดงั น้ี 1. ใหสมาชิกมีสวนรวมแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับงาน หรือปญหาของครอบครัว 2. ฝกใหร ูจักการเปนผฟู งและผพู ูดท่ดี ี 3. ยอมรับนับถอื ในความคิดเหน็ ของผูอ่ืน 4. มอบหมายงานใหเหมาะสมกับวัยและความสามารถ 5. รูจ ักหลีกเลีย่ งการขัดแยง พยายามทําความเขาใจและรูจักการใหอภัยซึ่งกันและกัน 6. มกี จิ กรรมหรืองานทที่ าํ รว มกนั ชวยใหเกิดความสามัคคี การปรับตัวเขาหากัน 7. มีสัมมาคารวะ ประพฤติตนเหมาะสมกับวัยและกาลเทศะ 8. ใหความเคารพนับถือตอผูอาวุโส 9. ใหค วามชว ยเหลอื เอ้ืออาทรและมนี าํ้ ใจอันดตี อกนั 10. รจู กั เสยี สละตามสมควรแกโ อกาส หนาทีค่ วามรบั ผิดชอบของสมาชกิ ในครอบครัว สมาชกิ ทุกคนในครอบครวั มสี วนรวมในการทํางานบา น ไมควรมอบภาระใหก บั ผใู ดผูหนึ่ง งานตาง ๆ จะสําเร็จไดดวยดีตองอาศัยความรวมมือรวมใจของสมาชิกทุกคน ซึ่งหลักในการแบงงานและความ รบั ผิดชอบควรพจิ ารณา ดงั น้ี 1. วิเคราะหและวางแผนรวมกันวามีงานอะไรบางที่จะตองจัดทําในครอบครัว 2. มอบหมายงานใหสมาชิกทําตามความสามารถ ความถนัด และเหมาะสมกับวัย 3. กําหนดหนาที่รับผิดชอบงานของแตละคนใหชัดเจนวาใครมีหนาที่อะไรและมีงานใดที่สมาชิก ควรทํารวมกัน ลักษณะงานในบา น ลักษณะงานในบานมีหลายประการ สมาชิกในครอบครัวควรมีสวนรวม ลักษณะงานในบานแบง ออกได 2 ประเภท คือ 1. งานสว นตวั เปนงานที่สมาชิกตองปฏิบตั สิ ําหรับตนเอง เชน ดา นสขุ ภาพอนามัยตวั เอง คือ การทํา ความสะอาดรางกาย การทําความสะอาดเครื่องใชสวนตัว รับประทานอาหารที่มีประโยชนตอรางกาย พกั ผอนใหเ พียงพอ ดา นการวางแผนมกี ารวางแผนในการใชเ วลาแตล ะวนั ใหเ ปนประโยชนแ ละเหมาะสมกบั ลกั ษณะงานท่ีปฏิบตั ิ 2. งานสว นรวม เปนงานที่ไดรับมอบหมายจากสมาชิกในครอบครัว หรือเปนงานที่แบงเบาภาระของ บิดามารดา ผูปกครอง และสมาชิกในบาน เชน การประกอบอาหาร งานซกั รีดเสอื้ ผา และทําความสะอาด เคร่ืองนงุ หม

11 การจดั และการดแู ลรกั ษาบาน การใช การเก็บ การบาํ รงุ รกั ษา การเลือก ซอมแซม ตัดแปลง เครอื่ งมือเครือ่ งใชใ นบานใหถูกวธิ แี ละ เหมาะสมกับบริเวณพืน้ ท่ใี นบา น จะชวยใหสะดวกตอการนํามาใชและยืดอายุ การเก็บรักษา ซ่งึ จะเปน ประโยชนตอการจัดและการดูแลรักษาบาน แบง ไดดงั น้ี 1. อุปกรณการทําความสะอาดบาน เชน ไมกวาดประเภทตาง ๆ หลังจากใชแลวควรเก็บในบริเวณที่ ลับตาหรือขา งตูท่สี งู เพื่อหยิบใชไดสะดวกในการใชงานครั้งตอไป สารที่ชวยในการทําความสะอาด เชน ผงซกั ฟอก น้าํ ยาขัดพนื้ ควรเก็บใสภ าชนะท่มี ีฝาปดมดิ ชิด 2. อุปกรณเคร่ืองใชไฟฟา เชน เตารดี โทรทศั น เตาไฟฟา ฯลฯ ควรจดั วางในท่ีอากาศถายเทหรือ หมนุ เวยี นไดรอบ ไมควรมีน้ําขัง และหลงั จากใชงานแลวตอ งถอนปลั๊กออกใหเรยี บรอย 1.2 ผา และเครอ่ื งแตงกาย การเลอื กใชผาและเคร่ืองแตงกายผาและความสําคัญของเสื้อผา ผา เปนเคร่ืองนุง หมที่ใหประโยชน ตอการดํารงชีวิตของมนุษย ผาเปน เครื่องนงุ หมที่ใหความอบอุนแกรางกาย ปอ งกนั อนั ตรายจากการ ปฏิบัติงานตาง ๆ และเพอ่ื ใหเกดิ ความสวยงาม นอกจากน้ันผายังใชในการตกแตงบา นเรือน กอนที่จะนาํ ผา มาใชใหเกิดประโยชนตอการดํารงชีวิต ควรศึกษาและเลือกใชใหถูกตองตามความเหมาะสม การเลือกใชเ สอื้ ผา เคร่ืองแตง กายท่ถี กู ตอ ง จะตอ งคาํ นึงถงึ 1. การสาํ รวจและรจู ักตนเอง การพจิ ารณารปู รา ง ลกั ษณะของผสู วมใส เชน ความสูง เต้ยี ความอวน ผอม สีผิว สตี า สีผม จดุ ดีและจดุ บกพรองของรูปรางหนาตา 2. ในการเลอื กแบบเสอ้ื แบบเสื้อที่ดีควรเปนแบบที่งาย ๆ แตน า สนใจ มีจดุ เดน เพยี งจุดเดยี วไมค วรมี การตกแตงรุงรงั มากเกนิ ไป และเลือกใหเหมาะสมกับบุคลิกของผูสวมใส 3. งบประมาณเรือ่ งเส้ือผา ควรซื้อมาใชแลวคุมคาเงินที่เสียไปและใชไดนาน การทําความสะอาด ดูแลและรกั ษาผาและเคร่อื งแตงกาย เสอ้ื ผา นอกจากจะตองเลอื กเสอ้ื ใหเ หมาะสม ใหถ ูกตองกับบุคลิกภาพ โอกาส สถานทแี่ ลว ผูส วมใส ควรศึกษาการรักษาความสะอาดอยางถูกวิธีเพื่อยืดอายุการใชงาน ความทนทาน รวมทั้งรูจ ักการซอมแซม เส้อื ผาใหอยใู นสภาพพรอมที่จะใชประโยชนไดทันที การทําความสะอาดเสื้อผาควรคํานึงถึงชนิดของผา เสียกอนวาควรใชน ํา้ ยา ผงซักฟอกหรอื สบูชนิดใด ผา ที่ซักน้ันทนตอการขย้ีหรอื ไม และอุณหภมู ิมากนอย เพียงใด รวมทั้งความคงทนของสีผา ควรอานปา ยท่ีติดกบั ตวั เสอื้ ใหล ะเอียดเกย่ี วกบั คุณสมบตั ขิ องเสอื้ ผา ท่ี นํามาใช เพราะผา แตละชนิดการดูแลรกั ษาแตกตางกัน ดงั น้ัน ควรไดศ กึ ษาเพ่ือจะไดมีเสื้อผาทใี่ หมและใช งานไดน าน ๆ การซกั ผา มีจุดมุงหมาย คือ การทําความสะอาด ลบรอยเปอนออกใหห มด การซักผา ทําได 2 วธิ ี คือ 1. ซักดว ยน้าํ เรียกวาซกั เปยก 2. ซักดว ยสารละลายโดยผาตอ งไมถ กู น้ําเรยี กวา ซกั แหง

12 การซกั ผา ที่ถูกตองจะชว ยทาํ ใหผาทนทานและสวยงามอยูเสมอ มลี ําดบั ข้นั ตอน ดงั น้ี 1. ตรวจดูรอยชํารุดของเสื้อผากอนลงมือซกั ถา มรี อยชํารดุ ควรซอมแซมกอ น 2. รูดซิปและปลดเข็มขัดออกจากหวง เพราะจะทาํ ใหฟ นซปิ หรอื เข็มขัดเสียในระหวา งทซี่ ัก 3. ลวงดูกนกระเปา หากมีสิ่งของหรือสิ่งแปลกปลอม ควรเอาออกใหห มด เพราะบางคร้ังส่งิ เหลา นี้ จะทําใหเสอ้ื ผาเปอน ถาซักดวยเคร่ืองจะทาํ ใหเ คร่อื งซักผาเสยี เรว็ 4. กาํ จัดรอยเปอ นและจดุ ดา งดําใหห มดกอนลงมือซัก 5. แยกประเภทของผา กอนท่ีจะนาํ ไปซกั เพราะผาบางชนิดอาจสีตก 6. กอนนาํ ผา ลงไปซกั กับผงซักฟอกหรอื นํา้ สบู ควรซกั น้ําเปลา กอน 1 คร้งั เพื่อขจัดส่งิ สกปรก เชน ฝนุ ละออง หรือคราบสง่ิ สกปรกอนื่ ๆ เพราะผาบางชนิดสกปรกสามารถดูดซึมซับไดรวดเร็วจะทําใหผานั้น เกา เรว็ สีไมส ดใส การรดี ผา ควรปฏิบัติ ดงั น้ี 1. เสียบปลั๊กเตารดี แลว เปดสวิตชปรบั อณุ หภูมิความรอนใหเ หมาะสมกับเน้อื ผาทีก่ ําลงั รด หรอื อา น จากปา ยท่ตี ดิ เส้ือวาควรใชอุณหภมู เิ ทา ไหรในการรดี การรดี ควรกลบั ตะเขบ็ ดา นในทดลองรดี ดกู อน เพื่อ ปองกนั ผา เสียหาย 2. การรีดเตารีดไอนํา้ ควรใชนาํ้ กลั่นเตมิ กอนเสียบปลั๊กไฟเปดสวิตช ไมควรใชน้ําประปาเติมเพราะ ถาใชน้ําเติมไปนาน ๆ ทําใหน้ําทต่ี กตะกอนจบั ตวั ทาํ ใหอุดตันท่ที อไอนา้ํ ได ดงั น้ัน หลังจากเลกิ ใชท ุกคร้งั ควรถา ยนาํ้ ออกใหห มด 3. อยาพรมน้ําเปยกมากจนเกินไป ควรพรมน้ําทิ้งไวประมาณ 5-10 นาที แลว คอยรีด เพราะถาผา เปยกมากเกินไปจะทําใหเสียเวลาการรีดผาและจะเสียคาไฟฟามากขึ้นกวาปกติ 4. ควรรดี ผา หลาย ๆ ตัวในครั้งเดียวกนั ถาผาเนื้อบาง ๆ ควรรีดหลงั สดุ เพราะผาบางไมไดใช อณุ หภมู ิสูง เหมาะทจ่ี ะรดี หลงั จากถอดสวิตชแลว เพอ่ื เปนการประหยดั กระแสไฟฟา และเงนิ อกี ดว ย 5. ระวงั อยา ใหเ ตารีดหลน หรือตก ขณะทกี่ าํ ลังจะหยดุ รีดช่ัวขณะหนงึ่ ควรปด สวติ ช หรือ ถอดปลั๊ก เตารีดเพ่ือปอ งกนั การเกดิ ไฟไหม 6. ขณะทรี่ ดี ผา ควรใหสายเตารีดเรยี บไมม ว นงอ เพราะจะทําใหสายเสียดสีกนั ทาํ ใหฉ นวนหมุ สายไฟไมทนทานจะทําใหเกิดอันตรายได 7. เมอ่ื รีดผา เสรจ็ ทกุ ครัง้ ตองปด สวติ ช ถอดปลกั๊ และเกบ็ พับสายใหเรยี บรอ ยทกุ ครั้ง 8. เตารดี หลงั จากใชแลว หากมสี ิ่งสกปรกตดิ อยู ควรใชผ าชบุ นาํ้ หรอื เบนซินหมาด ๆ เช็ดออกทุกครั้ง การซอมแซมเสื้อผา เสอ้ื ผา ท่ีชํารุดอาจเนื่องมาจากการซักรีด หรอื ถูกสิง่ อื่นเกาะเกยี่ ว ทาํ ใหเสอื้ ผามีรอยตําหนหิ รือ เสยี หาย เส้อื ผาท่ใี สอ ยบู างตัวยังใหม ตองการกลับมาใชประโยชนอีก จงึ จําเปนตองศกึ ษาวธิ ีการซอมแซมให เหมาะสมและถูกวิธี การซอ มแซมเสอ้ื ผา นอกจากจะนํากลับมาใชไดอีก ยังสามารถดัดแปลงเสอื้ ผาใหไ ด แบบใหมแปลกตา ทําใหเกิดความสวยงามยิ่งขึ้นและนาสวมใส

13 กอนทีจ่ ะนาํ เส้ือผา มาซอมแซม ควรพิจารณากอนวาควรซอมแซมวิธีใดจึงจะเหมาะสมโดยพิจารณา จากรอยชาํ รดุ กอ นและวธิ กี ารซอ มแซมสามารถนํากลับไปใชไดอีกนานหรือไมการซอมแซมก็ไมยุงยาก กิจกรรม ใหผูเรียนหาภาพการแตงกายของบุคคลตาง ๆ คนละ 3 ชุด ใหเหมาะสมกับวัย กาลเทศะและฐานะ ทางเศรษฐกิจพรอมทั้งแสดงความคิดเห็น 1.3 อาหารและโภชนาการ การเลือกบริโภคอาหารเครื่องดื่มและมารยาทในการรับประทานอาหาร อาหาร เปนหนึง่ ในปจ จัย 4 ท่ีสาํ คญั ตอ การดํารงชีวิต รา งกายจะเจริญเตบิ โตแข็งแรงและมสี ขุ ภาพทีด่ ตี องไดรับอาหารท่ีถกู สขุ ลกั ษณะ มคี ุณคา ทางโภชนาการเพยี งพอกบั ความตองการของรางกายในแตล ะวยั ซง่ึ มคี วามแตกตา งกัน อาหาร หมายถึง สงิ่ ท่ีกินเขา สรู างกายแลว ไมมีโทษตอ รางกาย แตนําไปใชประโยชนได โดยสรา ง ความเจริญเติบโต ซอ มแซมสว นท่ีสึกหรอ ชวยใหรางกายดําเนินชีวิตตามปกติและปราศจากโรค สารอาหาร หมายถึง สวนประกอบที่เปนสารเคมีที่มีอยูในอาหารและรางกาย สามารถนําไปใช ประโยชนไ ด ไดแก โปรตนี คารโ บไฮเดรต วติ ามนิ เกลอื แร ไขมัน อาหารสมสวน หมายถึง อาหารที่มีสารอาหารครบทั้งปริมาณและคุณภาพตามความตองการของ รางกาย การเลือกบริโภคอาหารใหถกู หลักอนามยั การมีความรูความเขาใจเกี่ยวกับการเลือกบริโภคอาหารใหถูกหลักอนามัย จะชวยปองกันการ แพรกระจายของเชื้อโรคที่มีในอาหารได หลักการเลือกบริโภคอาหารใหถ ูกหลกั อนามยั 1. ควรบรโิ ภคอาหารสกุ เนื่องจากอาหารสุกเปนอาหารที่ผานการฆาเชื้อดวยความรอน จึงมีความ ปลอดภัยมากกวาอาหารดิบ 2. ควรใชชอนกลางประจําสําหรบั ตักกับขาวในการรบั ประทานอาหาร เพื่อเปนการปองกันการ แพรกระจายของโรคที่ติดตอได 3. ควรลา งมือกอ นรับประทานอาหารดวยนํ้าสบูทุกครงั้ โดยเฉพาะผูนยิ มบริโภคขา วเหนยี วและ อาหารอน่ื ๆ ดวยมอื 4. รจู ักเลอื กบรโิ ภคอาหารท่ีสะอาดและปลอดภยั 5. อาหารตองมีคุณคาสูงและราคาไมแพงนัก การเลือกซือ้ อาหารควรพิจารณาถงึ คณุ คาของ สารอาหารตามหลักโภชนาการ

14 6. อาหารตองมีคุณภาพ สังคมในปจจุบันมีการเลือกซื้ออาหารมารับประทานกันมากขึ้น ผบู ริโภค ควรพจิ ารณาอาหารใหวา สดใหม ไมบ ูดเนาหรอื สงกล่นิ เหมน็ ไมควรเกบ็ อาหารทีซ่ ้ือไวนานเกนิ เพราะจะทํา ใหอาหารไมมีคุณภาพ 7. ทําความสะอาดและเก็บภาชนะอุปกรณเครื่องใชอยางถูกตอง หลังทําความสะอาดผึ่งใหแหงและ ควรเก็บเขาที่ใหเรียบรอ ย เพื่อปอ งกันฝุนละอองและไมอ ับชื้น การปฏบิ ตั หิ ลงั รับประทานอาหาร 1. เมื่อรับประทานอาหารอิ่มแลวควรรวบชอนและสอมไวในจาน 2. ชวยกันเก็บภาชนะตาง ๆ เก็บกวาดเชด็ ถูใหเ รยี บรอ ย (รับประทานอาหารที่บาน) 3. ควรลุกจากโตะอาหารพรอมกัน ๆ ถาจาํ เปน ตองลกุ กอนควรกลาวขออนุญาตแลวเก็บเกาอไี้ วใน สภาพเดมิ การเลอื กบริโภคอาหารใหเ หมาะสมตามวยั อาหารสําหรับผูใหญ (อายุ 40 ปขึ้นไป) วัยน้รี า งกายมีการเสริมสรางเซลลตาง ๆ เพื่อรักษา สมรรถภาพการทํางานในรางกายใหคงที่ จึงควรไดรับอาหารครบทั้ง 5 หมแู ละไดส ดั สว นทเ่ี หมาะสม ดงั น้ี โปรตนี นม 1 แกว ตอวนั ไข 1 ฟองตอ วัน หรอื สปั ดาหละ 3-4 ฟอง เนือ้ สตั ว 100 กรัมตอ วัน เคร่ืองในสตั ว 1 ครงั้ ตอสปั ดาห ถวั่ เมลด็ แหง 50 กรมั แปงหรือน้ําตาล (ใน 1 วนั ) ขา วสวยหรอื อาหารจากแปง 3 จาน (250-300 กรมั ) เผอื ก มัน 1 หวั เลก็ นํา้ ตาล 2 ชอ นโตะ นาํ้ มนั หมู 2 ½-3 ถว ยตวง ผัก/ ผลไม (ใน 1 วัน) ผักใบเขยี วสุก ½ ถว ยตวง ผักใบเขียวสด 1 ถว ยตวง ผกั ประเภทหัว ดอก ผล ½ ถว ยตวง ผลไม 1 ผลเลก็ (สม 1 ผล) นํา้ ผลไม ½ ถว ยตวง อาหารสําหรบั ผูสงู อายุ (อายุ 60 ปข ้นึ ไป) วัยนี้มีการเปลี่ยนแปลงไปในทางเสื่อมลงของเซลลอวัยวะ ตา ง ๆไดแ ก เซลลของสมอง ไต หวั ใจ กระดูออน กลา มเน้ือลาย เปนตน และไมสามารถสรางขึ้นใหมได จงึ ควรไดรบั สารอาหารในปรมิ าณท่ีเพยี งพอเชน เดยี วกับวัยผูใหญ

15 การเกบ็ และการถนอมอาหาร วธิ กี ารเกบ็ อาหารประเภทตาง ๆ 1. การเก็บอาหารสด กอนเก็บไวใ นตูเย็นหรือตูแช ตองลา งสง่ิ ปกปรกทต่ี ิดมากบั อาหารออกใหหมด ขณะทีแ่ ชเย็น และจะชวยยืดอายกุ ารเกบ็ อาหารสดได 2. การเก็บอาหารแหง ตองปองกนั ความช้ืนท่ีจะเกิดกบั อาหาร เชน การเกบ็ เมล็ดพชื ควรทําใหแ หง กอน นําไปเกบ็ ในภาชนะมีฝาปดและไมอ ับชน้ื สว นพืชทเ่ี ปนหวั ควรแขวนไวในท่ีโปรง สะอาด มลี มโกรกไดดี ควร นําไปผึง่ แดดออน ๆ เปนประจาํ 3. การเก็บอาหารกระปอง ควรเก็บไวในทที่ ี่มีอากาศเยน็ โปรงและไมอับชืน้ เพราะจะไดป องกนั เช้ือโรค ทีห่ ลงเหลืออยใู นกระปอง 4. การเก็บอาหารปรงุ สาํ เร็จ อาหารท่ีเหลือจากการบริโภค ควรเก็บในตูเยน็ ไมเกนิ 2 วัน กอนนํามา รบั ประทานควรอุนใหรอนจัด เพ่ือทําลายเชื้อจลุ ินทรียท่ที าํ ใหเกิดอาการทองเสีย การถนอมอาหาร คือ วธิ กี ารตาง ๆ ทท่ี ําใหอาหารเกบ็ ไดนานกวาปกติ โดยไมบ ูดเสยี หลักในการถนอมอาหาร หลกั ในการถนอมอาหารสามารถทําไดหลายวธิ ี ดงั น้ี 1. การแชอาหารในอุณหภมู ิตาํ่ วิธนี ้ีชว ยใหอาหารเสยี ชา ลง เพราะแบคทีเรยี และเช้ือราซ่ึงเปน ตนเหตุ ใหญม กี ารเจริญเติบโตไดชา การเก็บอาหารไมใ หเสยี โดยใชอุณหภูมิต่ําน้ีจะเก็บไวไดนานเทาไรขึ้นอยกู บั อุณหภูมิในการเกบ็ วิธีเก็บอาหารในตูเย็น จะเกบ็ อาหารไดใ นระยะสน้ั ประมาณ 1 สปั ดาห แตถ า ตองการเกบ็ อาหารในระยะยาวเปนเดือนหรือเปน ป จะตองใชอณุ หภมู ิต่าํ กวา จุดเยือกแขง็ คือ แชใหอาหารแข็ง อาหารท่ีแช แข็งนีถ้ า นํามาไวในอุณหภูมิสูงขึ้นก็จะเรม่ิ เสยี ไดอีก เชนเดยี วกบั อาหารสดท่ัวไป 2. การตากแหง แบคทีเรยี และเชอ้ื ราในอาหารจะเจริญเตบิ โต ทาํ ใหอาหารเสยี ได ตองอาศัยความช้ืน พอสมควร การตากแหง ทําใหความช้ืนในอาหารต่าํ จนเช้ือจุลนิ ทรยี ไ มส ามารถเจริญเติบโตได อาหารกไ็ มเสยี นิยม ใชกนั มากกับเน้ือสัตว ผักและผลไม เพราะทาํ ไดง า ยและประหยัด การตากแหง อาจจะใชวิธตี ากแดด อบ ปง ยาง หรือรมควันกไ็ ด สาํ หรับวิธหี ลงั น้ี ควันไฟยังมสี ารบางอยา งชว ยถนอมอาหารไมใ หเสยี อกี ดว ย 3. การใชค วามรอน วิธีนี้อาศัยความรอนเพื่อทาํ ลายจุลินทรียท่จี ะทําใหอาหารเสยี และทาํ ลายเอนไซมทาํ ใหป ฏิกริ ิยาดําเนินไปไมไ ด การทําลายจุลินทรยี ดว ยความรอนน้ีอาจทาํ ไดหลาย ๆ ขัน้ เชน 3.1 การทาํ ลายเช้ือจลุ นิ ทรียบ างตัว ใชก ับอาหารบางชนิดทต่ี องการรกั ษาใหค งรูปเดิมไว เชน นมสด ใชวธิ พี าสเจอรไรส ซึ่งใชความรอนต่ําไมถ ึงจุดเดือดเพยี งแตท าํ ลายเช้ือจลุ ินทรียท ี่จะเปนอันตรายแก ผบู ริโภคเทานั้น ฉะน้ัน นมสดทผ่ี า นความรอนไมถงึ จุดเดือดจะยงั มีเชื้อจลุ นิ ทรียอยูตองเกบ็ ไวใ นที่อณุ หภมู ิตํ่า เพื่อไมใ หเสีย 3.2 การทาํ ลายเช้ือจลุ นิ ทรียท ง้ั หมด วิธีนใ้ี ชความรอนสงู ในระยะยาว ใชว ิธสี เตอรริไรส เพื่อฆาเช้ือจลุ ินทรยี ใ นอาหารใหหมดและเก็บอาหารท่ไี มม ีเชื้อจุลินทรยี แ ลวในภาชนะท่ีมิดชิด เชน บรรจุ กระปอง หรือบรรจุขวด อาหารท่ถี นอมดวยวธิ ีน้ีเก็บไวไดน านมาก เพราะไมมีสงิ่ ที่จะทาํ ใหอ าหารเสียเหลืออยู แตว ิธกี ารน้ยี ุงยากไมเหมาะท่ีจะทาํ ในครอบครัว เพราะตนทุนสูงเหมาะในการทาํ เปนอุตสาหกรรมเทาน้ัน

16 4. วธิ อี ่นื ๆ ไดแ ก การดอง การกวน การแชอ ิม่ ฯลฯ ใชมากกบั ผกั และผลไม ในประเทศเราวิธีเหลานี้ ชว ยถนอมอาหารไวไ ดม าก โดยทําสิ่งแวดลอมใหมีสภาพไมเหมาะสมสําหรับการเจริญเติบโตของ เชื้อจลุ ินทรยี  คณุ คา ทางโภชนาการของอาการที่ถนอมแลว วิธีการถนอมอาหารทุก ๆ วธิ ี ทําใหมีการเปลี่ยนแปลงในตัวอาหารเองมากบางนอยบางแลวแต วธิ ีการ สําหรับคณุ คาทางโภชนาการนน้ั กม็ กี ารเปลี่ยนแปลงเชนเดียวกนั มากนอยขึ้นอยูกับประเภทของ อาหารและวธิ ีการท่ที าํ ถนอมไวโ ดยตากแหง เชน เน้ือเค็ม ปลาแหง ปลากรอบ ฯลฯ ดองหรือหมกั ใสเ กลอื เชน ปลารา หอยดอง ฯลฯ เหลา นี้ โปรตีนในเนอื้ สัตวย ังใชป ระโยชนไ ดแ ตการบริโภคอาหารเหลานจ้ี ะตอง ระวงั ในดา นความสะอาด ควรจะทาํ ใหสกุ ดีเสียกอ น ผกั และผลไม สารอาหารที่สําคัญ คอื วิตามิน โดยเฉพาะอยางยิ่งวิตามินซีสลายตัวไดงายโดยความ รอ น การสัมผัสกับอากาศ ฯลฯ ฉะนั้น ผกั และผลไมทถี่ นอมวติ ามินจะนอยลง เมอ่ื ถูกความรอ นและสมั ผสั กับอากาศ สวนเกลือแรในผกั และผลไมไมค อนมีการเปลย่ี นแปลง กิจกรรม ใหผเู รยี นจดั รายการอาหารและเคร่อื งดื่มเพือ่ สขุ ภาพ 3 มื้อ ใน 1 วนั สําหรบั บคุ คลดังตอไปนี้ (เลอื ก 1 หวั ขอ) - เดก็ วยั เรยี น - ผูใ หญ - ผูส ูงอายุ มอ้ื อาหาร ชอ่ื อาหาร/เคร่ืองดมื่ สว นผสม/วธิ ีปรุง คุณคาทางโภชนาการ การอนุรักษพลังงานและสิง่ แวดลอ ม การอนุรกั ษพ ลงั งานและสง่ิ แวดลอ มในครอบครัว ไดแ ก การใชไฟฟา น้ําประปาอยางประหยัด ดงั น้ี การใชไฟฟา 1. การเลอื กซือ้ เครื่องใชไฟฟาควรเลอื กซือ้ ชนิดประหยัดไฟ เชน หลอดตะเกียบ หรือเคร่ืองใชไฟฟา ที่ระบฉุ ลากประหยัดไฟ

17 2. เครื่องใชไฟฟาที่กินไฟมาก เชน หมอหุงขาว กาตม นํ้า กระทะ เครือ่ งซักผา เตารดี หรอื เครื่องใชไ ฟฟา เสียบปล๊ักทกุ ชนดิ เม่ือใชเสร็จแลว ตองถอดปล๊ักออกทันที 3. การใชเ ตารดี ไฟฟา รีดผา ควรเตรียมเส้ือผาท่ีจะรีด และเตรียมเคร่อื งใชอืน่ ๆ ใหพรอมกอ น เม่ือจะ รีดจงึ เสยี บปลก๊ั ควรรีดครั้งละมาก ๆ ประหยดั ไฟฟามากกวา รดี ทีละนอ ยและบอยครง้ั 4. เครื่องใชไฟฟาท่มี สี วิตซปด เปด เชน หลอดไฟ พดั ลม เมอื่ เลกิ ใชค วรปด สวิตชทนั ที 5. เครื่องปรับอากาศ ตองใชเทาที่จําเปน เม่ือจะออกจากหองหรือหยดุ ใชง าน ควรปดเคร่ืองกอน ประมาณครึ่งชั่วโมง 6. ควรตรวจปลก๊ั สวิตชเ ครื่องใชไฟฟา ในบานทกุ ชนิดใหเรียบรอ ย และอยใู นสภาพดเี สมอเพอ่ื ประหยัดไฟฟาและปลอดภัยจากอบุ ตั ิเหตทุ ี่จะเกิดจากไฟฟา การใชน้ําประปา 1. เมื่อเปดกอกนาํ้ ประปาและใชน ํ้าในปริมาณพอเพียงแลว ปด กอ กนาํ้ ทนั ทีอยางปลอ ยใหนํา้ ไหล จน ลน ภาชนะ 2. หมนั่ ตรวจดูกอกน้าํ ทอนาํ้ ภายในบานและบริเวณบาน ถามีรอยรั่วแตกตองรีบซอมทันที 3. บานที่มีหองสุขาแบบชักโครก ควรเลือกซ้อื ชักโครกแบบประหยดั น้ําและถา ใชขวดพลาสติก กรอกนาํ้ ใหเต็ม แชไ วใ นถงั ชักโครกจะชว ยประหยดั นาํ้ ได 4. น้ําที่ใชแ ลว เชน น้ําซาวขาว นา้ํ ลา งผกั ผลไม น้ําลางจาน นํา้ ทซี่ กั ผา ถา เปนนาํ้ สดุ ทาย จะไมคอย สกปรกสามารถนําไปรดตนไมได 5. กอ นออกไปนอกบา น หรือกอ นนอนควรตรวจดกู อกนํ้าในบา นตอ งปดใหเ รยี บรอย การเก็บขยะภายในบานและการแยกขยะ ปจ จบุ นั ปญหาสง่ิ แวดลอม คือ ขยะ ซ่ึงตอ งกาํ จัดอยา งรวดเรว็ ขยะ นอกจากทําลายสิ่งแวดลอมแลว ยงั เปน จุดรวมของสัตวที่เปนพาหนะนาํ โรค เชน หนู แมลงสาบ ดงั นน้ั การเก็บขยะและแยกขยะที่ถูกวธิ ี ชว ย ใหส ะดวกตอ การนาํ ไปยอ ยสลายหรอื นาํ ไปใชใ หเ กดิ ประโยชน อีกท้ังชว ยรักษาสภาพแวดลอ มทด่ี ี กจิ กรรม 1. ทานมีหลักในการมอบหมายหนาที่ใหกับสมาชิกในครอบครัวอยางไรบาง 2. ครอบครัวหนง่ึ มสี มาชิกทั้งหมด 5 คน และมีความชอบที่ตางกัน ดงั น้ี พอชอบปลูกตนไม แมชอบทําอาหาร ลูกสาวคนที่ 1 ชอบอา นหนงั สือ ลูกชายคนที่ 2 ชอบเลน เกม และลูกชายคนสุดทองชอบเลนกีฬา ทานมีวิธีการแบงหนาที่การทํางานบานใหกับคนในครอบครัวนี้ไดอยางไร

18 2. งานเกษตร งานเกษตร เปนการวเิ คราะหเกี่ยวกบั การปลกู พชื และการเล้ียงสัตว ตามกระบวนการผลิตและการ จัดการผลผลติ มีการใชเทคโนโลยีเพื่อการเพ่ิมผลผลติ ปลูกฝงความรับผิดชอบ การอนุรักษพลังงานและ สิ่งแวดลอมเพื่อนําไปสูการสรางงานอาชีพที่เหมาะสมกับศักยภาพของตนและสอดคลองกับชุมชน สังคม 2.1 การปลูกพชื การปลกู ผกั สวนครวั ปลอดสารเคมี ผักเปนพืชที่เรานํามาประกอบเปนอาหารในชีวิตประจําวัน มีคุณคาทางอาหารที่เปนประโยชนตอ รางกาย การปลูกผักสวนครัวปลอดสารเคมีเปนการปลูกผักโดยไมใชสารเคมี เชน ปุยเคมี และสารปองกัน กาํ จดั ศัตรูพชื แตใชป ยุ คอก ปุย หมกั ชีวภาพ น้าํ สกดั ชีวภาพ และสารสุมนไพรปองกันกําจัดแมลงมาใชในการ ปลูก ทําใหป ลอดภยั กบั ผผู ลติ และผบู รโิ ภค ความหมายของพชื ผักสวนครวั พชื ผักสวนครวั หมายถึง พืชผักทป่ี ลกู ในพ้ืนทีว่ า งในบริเวณบานหรือหนว ยงาน อาจปลูกลงแปลง หรอื ในภาชนะตา ง ๆ เพื่อใชบรโิ ภคในครอบครวั หากมีจํานวนมากเหลือจากการบริโภคก็สามารถนําไป จาํ หนา ยได การแบง ประเภทของพืชผักสวนครวั 1. ผกั กนิ ใบกินตน เชน คะนา ผกั บงุ กะหลาํ่ ปลี ผักกาดขาว 2. ผักกินฝก กินผล เชน พรกิ มะเขือ ถวั่ ฝกยาว ถว่ั แขก ถั่วพู 3. ผักกนิ หัวกินราก เชน ผกั กาดหัว กระชาย ขมิ้น 4. ผกั กินยอด เชน กะหลํ่าดอก ดอกแค ขจร 5. ผักกนิ ดอก เชน ตาํ ลึง ชะอม การคดั เลือกเมล็ดพนั ธุ มีวิธกี ารคดั เลือก ดงั น้ี 1. เปน เมลด็ ท่ีแกเต็มท่ี เก็บจากผลหรือฝกทแี่ กหรือสุกจดั มีอาหารสะสมในเมล็ดมาก 2. เปนเมลด็ ทส่ี มบรู ณ ไมมีรอยแตก หกั ราว หรอื ลบี 3. เปนเมล็ดที่เก็บมาใหม ๆ ไมเ กบ็ ไวน านจนเกนิ ไป 4. เปนเมล็ดที่สะอาดปราศจากโรคและแมลง เคร่อื งมอื และอุปกรณใ นการปลกู ผัก เครื่องมอื และอุปกรณในการปลูกผกั เปน สง่ิ ท่ีชว ยใหท าํ งานไดสะดวกและรวดเร็วย่งิ ข้ึน ไดงานที่มี คณุ ภาพ ประหยดั เวลา แรงงาน และสงผลใหไ ดผ ลผลติ มากยิ่งขนึ้ เชน เครื่องพรวนดนิ อุปกรณรดนาํ้ และ เคร่ืองพน ยา เปน ตน

19 หลักการปลกู ผักสวนครัวปลอดสารเคมี 1. ไมใชสารเคมีใด ๆ ในการปลูกผัก เชน ยาปอ งกันและกาํ จดั เช้ือรา ยาฆาแมลง ปุยเคมี และยากําจัด วัชพชื 2. ใชว ธิ ีการปอ งกนั และกําจัดศตั รูพืชโดยวธิ ีผสมผสาน 3. ใชปุยที่ไดจากธรรมชาติ เชน ปุยคอก ปยุ หมัก อินทรียวัตถุตาง ๆ บํารุงดินโดยใชจุลินทรียเขามา ชว ย 4. ใชปยุ หมกั ชีวภาพ น้ําสกดั ชวี ภาพ นํ้าหมกั สะเดา หรือสารสมุนไพรอยา งสมํ่าเสมอทุก 7-10 วัน ถามี แมลงศัตรูพืชมารบกวน พนสารสมุนไพรกําจัดแมลงใหบอยขึ้นเปน ทกุ 2-3 วนั หรือทุกวนั 5. ไมปลอยใหท ่ีดินวา งเปลา ควรมีการปลูกพืชหมุนเวียน 6. ใชพ นั ธพุ ืชตา นทานโรค 7. เตรียมดนิ ปลกู ใหอ ุดมสมบรู ณ จะทําใหพืชผักสมบูรณแข็งแรงตานทานโรค ใหผ ลผลติ ท่ีดีและมี คณุ ภาพ 8. ปลูกผกั ผสมผสาน โดยปลกู สลบั หรอื คละกนั ในแปลงเดียว ปองกันการทําลายของหนอน และ แมลง 9. ปลูกพืชใหเหมาะสมกับฤดูกาล การเตรยี มดินปลกู ผกั เลอื กสถานท่ีในการปลูกผกั สวนครัว ควรเปน สถานท่ีท่ไี มมีนํา้ ทว มขังไดรับแสงแดดอยางนอ ยวนั ละ 6 ชวั่ โมง ไมม สี ัตวเลี้ยงมารบกวน ใชจ อบหรอื มีดดายหญา บริเวณที่จะปลูกแปลงควรมีขนาดกวา ง 1-1.5 เมตร ยาว 4 เมตร ขุดดินลึกประมาณ 30 เซนติเมตร ตากดิน ยอ ยดินเกบ็ วชั พืช ใสป ยุ คอก ปยุ หมกั จาํ นวน 1 ปบ ตอพื้นท่ี 1 ตารางเมตร และปยุ หมักชีวภาพ 1 กโิ ลกรมั คลุกเคลา ใหเ ขา กัน คลุมดวยฟาง รดนํา้ สกดั ชวี ภาพ 1 ลติ ร ตอ น้ํา 20 ลิตร ใหชมุ หมกั ท้งิ ไว 2-3 วนั การปลกู ผกั สวนครวั มวี ธิ กี ารปลูก ดงั น้ี 1. เพาะกลา แลว ยา ยปลูก อาจเพาะในแปลงหรือในภาชนะจะชวยประหยัดคาเมล็ดพันธุ เชน กะหลา่ํ ปลี กะหลาํ่ ดอก มะเขอื เทศ พรกิ ฯลฯ 2. หวา นเมลด็ ในแปลงปลกู เปนผกั ที่เมล็ดมีราคาไมแพง ปลูกงาย เชน คะนา ผักบงุ กวางตุง ผักกาดขาว ฯลฯ 3. ปลกู แบบหยดหลมุ เปน การปลูกผักทมี่ เี มล็ดใหญ เชน ถ่วั พู ถ่ัวฟก ยาว ฟก ทอง ฯลฯ การบํารงุ รักษาผักสวนครวั มีวิธกี าร ดงั น้ี 1. การรดนาํ้ ควรรดน้ําอยางสม่ําเสมอ เชา และเยน็ ใหชุมชน้ื พอเหมาะอยางใหน ้ําขังแฉะ 2. ใสป ยุ ใชป ยุ ท่ไี ดจ ากธรรมชาติ เชน ปยุ คอก ปยุ หมัก น้ําสกดั ชวี ภาพ หรือปุยหมกั ชวี ภาพ 3. การปองกนั กาํ จัดศัตรูพืช ใชวิธีผสมผสานและใชสารสมุนไพรกําจัดแมลงไมใชสารเคมี

20 การเก็บเกี่ยวผกั สวนครวั การเก็บเกี่ยวและระยะเวลาในการเก็บเกี่ยวของพืชผักแตละครั้งจะแตกตางกันออกไปตามชนิดของ ผัก เชน แตงกวา อายุ 30-45 วนั หลงั ปลกู ผลออ นสเี ขยี วออ นปนขาวไดข นาด ผักบงุ อายุ 25 วนั ตนออนสงู ประมาณ 30 เซนติเมตรขน้ึ ไป ขอ ควรรู ผักกินตนบางชนิดเม่ือโตเตม็ ทีแ่ ลว เหลอื โคนตนทมี่ ีใบติดไว 2-3 ใบ รดนาํ้ ใหปยุ ดูแลรกั ษาตอ ไป จะมีตาขางหรือแขนงผักเกดิ ขึ้นมา สามารถเก็บมารับประทานไดอีก เชน คะนา กะหลา่ํ ปลี ผกั บุง การเกบ็ ผกั ที่ตองถอนออกมาทง้ั ตน ควรรดนาํ้ ใหด ินชน้ื จะทาํ ใหถอนไดง า ย จดั เรยี งเปนกองนาํ สว น รากไปลา งนํ้าเอาดินออก นาํ มาจดั เรยี งใหโคนตนเสมอกนั ดึงในบริเวณโคนตน และใบทเ่ี นา เสยี ออก การแปรรปู พชื ผกั สวนครวั ผักสวนครัวถามีปริมาณมากใชบริโภคในครัวเรือนไมหมดก็สามารถนําไปจําหนายหรือแปรรูปดวย วธิ ีการตาง ๆ เชน การตากแหง เชน พรกิ หอม กระเทียม การทาํ ปุยหมักชีวภาพ ปยุ หมกั ชวี ภาพ ไดจ ากการหมักอนิ ทรียวัตถกุ ับนํ้าสกดั ชีวภาพ เปน การเพิ่มจลุ ินทรียไ ปชว ยยอย สลายอนิ ทรียวัตถทุ าํ ใหดนิ มีความอดุ มสมบรู ณยิ่งขนึ้ วิธใี ชปุยหมกั ชีวภาพกับผักสวนครวั 1. ใสปยุ ลงไปในแปลงปลูกขณะเตรียมดินอัตราสวน 1 กโิ ลกรมั ตอ พน้ื ที่ 1 ตารางเมตร 2. พืชผกั ท่ีมีอายเุ กือบ 2 เดือน เชน ถั่วฟกยาว แตง พรกิ มะเขอื ใชป ยุ ชวี ภาพรองกน หลมุ กอ นปลกู 1 กาํ มือ 3. หลงั จากปลูกผักแลวใสปุย หมกั ชีวภาพทุก 7-10 วนั และรดดว ยนาํ้ สกดั ชวี ภาพ 1 ชอนโตะ ตอ นํา้ 5-10 ลติ ร ทุก 5-7 วนั 4. ดินทใ่ี ชป ุย หมักชีวภาพควรเปน ดินทม่ี สี วนผสมของปยุ หมัก ปุยคอก หรืออินทรยี วัตถเุ พอ่ื เปน อาหารของจุลนิ ทรยี ต อไป 5. บริเวณแปลงปลูกผักควรมีวัสดุคลุมแปลง เพื่อรักษาอุณหภูมิและความชื้นใหเหมาะสมกับการ เจริญเตบิ โตของจลุ นิ ทรยี  6. เพ่อื เปนการประหยัดปยุ หมักชีวภาพ กอนนําไปใชควรนําไปคลุกเคลากับปุยหมัก หรือปยุ คอกใน อตั ราสวนปยุ ชีวภาพ 1 สว น ตอปยุ หมกั หรอื ปยุ คอก 10 สว น การจัดจาํ หนา ย ภาระการตลาด ตองศึกษาความไดเปรียบเสียเปรียบของปจจัยตนทุน อายุของสินคา โควตา และ สิทธิบัตรที่ไดครอบครองหรือแปรรูปกึ่งอุตสาหกรรมเพื่อตอบสนองตลาดภายในประเทศ หากเกนิ ความ พอดีสามารถวางแผนการตลาดสูตลาดตางประเทศได

21 กิจกรรม ใหผูเรียนวางแผนการปลูกผักลงในตารางดานลาง ขั้นตอน วิธีการปฏิบตั ิ 1. การเตรียมการกอนปลูก ............................................................................................................ 2. การเตรยี มอปุ กรณ ............................................................................................................ 3. การเตรยี มดนิ ............................................................................................................ 4. วธิ ีปลกู ............................................................................................................ 5. การดูแลรักษา ............................................................................................................ 6. การเก็บเกี่ยว ............................................................................................................ กจิ กรรม จงตอบคําถามตอไปนี้ 1. ผกั สวนครวั คืออะไร 2. การปลูกพืชสวนครัวปลอดสารเคมีมีประโยชนอยางไร 3. วัสดอุ ปุ กรณในการทําปยุ หมักชวี ภาพมีอะไรบาง 4. อินทรยี วัตถใุ นทองถ่ินของผูเ รียน ที่สามารถนํามาทําปุยหมกั ชีวภาพมีอะไรบาง 5. วิธีการปองกันและกําจัดแมลงสําหรับการปลูกผักปลอดสารเคมีมีวิธีการอยางไรบาง 2.2 การเล้ยี งสัตว การเล้ียงสัตวมีจุดประสงคที่สาํ คัญ คอื เพื่อเปนอาหารของประชากรภายในครอบครัว หมบู านใน ประเทศ และเพื่อประชากรโลก ซึง่ อาหารทีไ่ ดจ ากสตั ว ไดแก อาหารประเภทเน้ือ นม และไข อาหารประเภท เนอ้ื ไดจาก โค กระบอื สุกร สัตวปก สัตวน ํา้ จระเข อาหารประเภทนมไดจากโคนม แพะนม และควายนม เปน ตน อาหารประเภทไขไดจากไขไก ไขเปด ฯลฯ นอกจากนี้ การเลย้ี งสัตวย ังใหประโยชนใ นดา น เคร่ืองนุงหม ยารกั ษาโรค เคร่ืองประดับและกอใหเกิดรายไดจากผลประกอบการจากอุตสาหกรรมการเลี้ยง สตั ว สภาพปญหาของการเลี้ยงสัตว ปญหาของการเลี้ยงสัตวในประเทศไทยมีมากที่กําลังรอการแกไข ซึ่งเราสามารถแบงสภาพปญหา ออกเปนหวั ขอใหญ ๆ ได 5 ปญ หา คอื 1. ปญหาเรอ่ื งคน ปญหาของคนในภาคเกษตร คือ ผลิตไดแตขายไมออกคนยงั ขาดความรเู ร่อื ง การตลาด ขาดการชวยเหลือจากภาครัฐอยางจริงจัง ขาดความชวยเหลือเพื่อตั้งกลุมซึ่งจะทําอยางไรใหคนเกิด ความเอ้ือเฟออาทรตอเพ่ือนรวมอาชพี

22 2. ปญ หาเร่ืองเงินทุน หมายถึง เงินทนุ เกษตรกรสว นใหญคดิ ได ทําไดและทาํ ไดด แี ตข าดเงนิ ทนุ ใน การดาํ เนินกจิ กรรมการเลย้ี งที่ตอ เนอื่ ง ทาํ ใหข าดรายไดหมุนเวียนในฟารม 3. ปญ หาเรอ่ื งปจจยั การเลย้ี ง เรม่ิ จากท่ดี ิน โรงเรยี น อุปกรณการเล้ียง ธรรมชาตใิ นทองถิ่น เปน ปญหาท่ผี ูเลย้ี งสัตวและหนวยงานภาครัฐตอ งรว มมือกนั แกไข 4. ปญหาเร่อื งการจัดการฟารม เกษตรกรขาดความรู ความเขาใจเกี่ยวกับกระบวนการเลี้ยงสัตวใน เรื่องความสมดุลของการลงทุนกับผลตอบแทนที่คุมคาที่สุด รวมถึงการใชแรงงาน เงินทุน และปจจัยการ เลี้ยงไมเหมาะสมกอใหเกิดปญหาในดานการจัดการฟารมในเวลาตอมา 5. ปญ หาเร่อื งกิจกรรมดานการตลาด เกษตรกรในประเทศไทยปจ จบุ นั ประสบปญหาน้ีเปน หลัก หลักการเลยี้ งสตั วท ด่ี คี วรคาํ นึงถึงปจ จยั น้เี ปน ปจจัยแรกในการท่ีจะตัดสินใจลงทุนในการเล้ียงสตั ว ชนิดและประเภทของสตั วท ่ีควรเลย้ี ง สัตวเ ลีย้ งทส่ี ําคัญทางเศรษฐกจิ แบง ออกตามชนิดและประเภทได ดงั น้ี 1. สตั วใ หญ ไดแ ก โค หรอื วัว แบงออกเปน 3 ประเภท คือ โคนม เลย้ี งเพ่อื ตองการนํา้ นมเปนหลกั โคเน้ือเล้ยี งเพ่ือ ตอ งการเนื้อเปนหลกั โคก่ึงเนือ้ ก่งึ นมเล้ียงไวเ พ่ือตองการทง้ั เน้ือและนม กระบอื หรอื ควาย แบง ออกเปน 2 ประเภทใหญ คือ กระบอื ปลกั เลีย้ งเพ่ือใชง านและใหเ นื้อ กระบือ แมนํา้ (กระบือนม) เลย้ี งไวเพ่อื ตองการนํา้ นม 2. สัตวเ ลก็ ไดแก - สุกร แบงออกเปน 2 ประเภทคอื สกุ รเน้ือ ไดแ ก สุกรท่ีนําเขาจากตางประเทศเมื่อ ปรับปรุงพนั ธแุ ลว จะใหเนื้อเปนหลกั สกุ รน้ํา ไดแ ก สกุ รพ้นื เมอื งในประเทศ สุกรประเภทนเี้ ลยี้ งงายใหเน้ือ นอยมีมันมาก - แพะ แบง ออกไดเ ปน 2 ประเภท คอื แพะนมเล้ยี งไวเ พื่อใหน มเปนหลัก แพะเนื้อใหเนอื้ เปนหลักเลี้ยงงา ยโตเรว็ - แกะ เล้ียงเพ่ือใหข นเปนหลักมากกวา เนอื้ 3. สตั วปก ไดแก - ไก แบง ออกเปน 3 ประเภท ไดแก ไกเ นือ้ ไกไข ไกส วยงาม - เปด ไดแก เปด เนอ้ื เปดไข 4. สตั วน า้ํ ไดแก - ปลาทะเล - ปลาน้ําจดื - ปลาสวยงาม - ปลานํา้ กรอย - สตั วค ร่ึงบกครึ่งนาํ้

23 การเลอื กสถานที่เลยี้ งสัตว เม่อื ตองการเล้ยี งสัตว ส่ิงที่ตองคาํ นึงเปนอันดบั แรก คือ สถานท่สี ําหรับเลยี้ ง ยอ มตองการสถานที่อนั จําเพาะและเหมาะสมกับตัวของเขาเอง ตามหลักธรรมชาติชนิดของสัตว ภูมิอากาศ รวมถึงความเหมาะสม ของสตั วช นิดนัน้ ๆ ยงั ตองคํานงึ ถึงเปา หมายของการเลีย้ งวาจะเลี้ยงสตั วเ พ่อื อะไร เพ่ือนันทนาการ เพอื่ การคาหรืออื่น ๆ เมื่อทราบความตอ งการเปนเบื้องตน แลว จึงควรพจิ ารณาสถานทีเ่ ลีย้ งสัตวซ ง่ึ จะมี ขอ พิจารณาสถานท่เี ล้ยี งสัตว ดงั นี้ ขนาดและสดั สว นรา งกายสัตวทีจ่ ะเลี้ยง - พ้นื ท่ตี ั้งฟารม ท่ีเหมาะสมตามประเภทของสัตวนั้น ๆ - ประเภทของโรงเรือน - ขนาดของโรงเรือนเลี้ยงสตั ว และการตอ เตมิ ในอนาคต - มแี หลงน้ําพอเพียง - การคมนาคมสะดวก - สภาพภูมิอากาศเหมาะสมกับชนิดและประเภทของสัตว การคัดเลือกพันธุ ลกั ษณะพนั ธุสัตว 1. สตั วพ ันทาง คอื สัตวที่ผสมพันธโุ ดยธรรมชาติ ไมมกี ารคัดเลือกสายพันธทุ ําใหสตั วเลี้ยงดอย คุณภาพทางดานผลผลิต สีสัน รูปรางและไมสามารถประมาณการผลผลิตที่คาดวา จะไดรับแนนอนได 2. สัตวพนั ธแุ ท คือ สตั วท ี่ไดรับการคดั เลือกแลว เม่ือมีการผสมพนั ธุสตั ว ลูกที่ได จะมีลกั ษณะ เหมือนพอ แมท ง้ั รปู ราง สีสนั นํา้ หนัก เมื่อโตเต็มทที่ ้ังไดร ับการยอมรบั จากสมาคมผเู ลย้ี งสัตวและสามารถ ประมาณการการใหผลผลิตได การปองกันและดูแลรกั ษาโรคสัตว นกั เล้ียงสัตวท ด่ี ีควรคาํ นึงถึงการปองกนั รกั ษาสขุ ภาพของสัตวเปน อันดบั ตน ซงึ่ เปน วิธที ป่ี ระหยัด ทั้งเงินและคารักษาโรค โรคสตั ว มี 2 สาเหตใุ หญ คือ 1. โรคท่ีเกิดจากเชื้อโรค เชน แทงตดิ ตอ วัณโรค ปากและเทาเปอ ย หวดั ไก ฯลฯ 2. โรคที่ไมเกิดจากเชื้อโรค เชน โรคกระเพาะและลําไส บาดแผลหรือของมีคมบาด เปนตน การถนอมอาหารและการแปรรปู การถนอมอาหารเปน การเกบ็ รกั ษาอาหารท่เี หลอื เพอ่ื ใชบ ริโภคในมอ้ื ตอ ไป โดยใหคุณคาของ อาหารสูญเสียนอยทส่ี ดุ การถนอมอาหารวธิ ีงา ย ๆ มีดงั นี้ 1. การทําใหแ หง เนอื้ สัตวบ กและสตั วน า้ํ มกี ารทําแหง เชนเดยี วกัน เม่ือมีเน้ือสดหรือปลาสดเหลอื มาก ใหนําเนื้อหรือปลามาทําใหเปนชิ้นบาง ๆ ตามความพอใจ นํามาคลุกเกลือเพื่อปองกันการเนาเสีย วางแผ บนตะแกรงหรือกระจาด แลว นาํ ไปผง่ึ แดดจนแหงในระหวางตากควรกลับชิ้นเนื้อใหทุกสว นไดร บั ความ

24 รอนโดยท่ัวถงึ เมื่อแหง แลวนาํ มาเก็บโดยการผ่งึ กระจาดในท่ไี มอ ับชนื้ เพราะจะทาํ ใหมีกลน่ิ เหมน็ เราเรียกวา เนื้อเค็มหรือปลาเค็ม ระยะเวลาการเก็บรักษาจะมากหรือนอยขึ้นอยูกับความเค็ม และความแหงของเนื้อถา แหง มากจะเกบ็ ไวไ ดน านระหวา งการเกบ็ ควรนาํ ออกผึง่ แดดบา งเพอ่ื ใหอาหารเกบ็ ไวไ ดนานขน้ึ 2. การหมักเกลือ การถนอมผลิตผลการเกษตร อาจจะใชเกลือเปนตัวชวยในการรักษาไมใหเนา เสยี ทางดานเนื้อสัตว จะเนาเสยี ไดง ายควรนําเนื้อมาห่นั เปน ชิ้นบาง ๆ นาํ ไปหมักกบั เกลอื เกลอื จะเปนตวั รักษา ไมใ หอ าหารเนา โดยการดูดน้ําในเนื้อออกมาแลวสงความเค็มเขาไปแทนที่การหมักเหลือถานําเนื้อไปตากให แหง จะทาํ ใหเ น้ือเกบ็ ไดนาน การถนอมอาหารประเภทเนื้อมวี ธิ กี ารทาํ หลายอยาง ตามลกั ษณะของเนื้อสัตวแ ตละชนิดผูเรียนควร ศึกษาเพ่มิ เติมจากตําราถนอมอาหาร ศึกษาในหัวขอที่นาสนใจบางครั้งอาจจะเปนอาชีพเสริมสรางรายไดแก ครอบครวั ได การจดั การผลผลิตและการจัดจําหนาย การจัดการผลผลิตทางดานสัตว ความไดเปรียบหรือเสียเปรียบขึ้นอยูกับราคาในตลาดและตนทุนใน การยืดอายุการขายเพ่ือรอราคาใหสงู ขน้ึ เพ่อื ระบายสนิ คาออกสตู ลาด ตลาดการคา สัตว แบง ออกเปน 2 ระบบ ระบบตลาดภายในประเทศ ไดแก พอคาคนกลาง โรงงานแปรรูป ตลาดรวบรวมผลผลิตขนาดใหญ กลมุ คนเหลานจี้ ะรวบรวมผลผลิตจากผูเลีย้ งสัตวเพื่อที่จะไดก ระจายไปตามแหลง รบั ซอ้ื ทว่ั ไปภายในประเทศ โดยการขายสตั วเปน หรอื แปรรูปไปสูผบู ริโภคปลายทาง ตลาดตางประเทศ เมอ่ื ความตองการภายในประเทศลดนอยลง เนื่องจากเกินความพอดีเราสามารถ สงออกผลิตภัณฑจากสัตวออกนอกประเทศได ปจจุบันมีการคาและการลงทุนเพื่อการสงออกหลายรูปแบบ ลักษณะการจดั จําหนา ยสัตวเลย้ี งหรอื ผลติ ภัณฑ - การคา ขายลูกสตั ว เชน ลูกสกุ ร ลูกปลา เพอื่ นาํ ไปเลี้ยง เปนตน - การคา ขายสัตวใหญ เพอ่ื นาํ ไปเปน อาหารหรอื วตั ถปุ ระสงคอ่นื - การคา ขายสัตวพอ พันธุ แมพ นั ธุ เพือ่ ใชท าํ พนั ธุ - การคาขายซากสัตวชําแหละ เปนการบริการในทองถิ่น - การคาขายผลติ ภัณฑจากสตั ว เชน นม ไข หนัง เขา ฯลฯ - การทํากิจการโรงงานที่เกี่ยวของกับสัตว เชน โรงงานผลิตภัณฑอาหารสตั ว โรงฟอกหนัง โรงงาน แปรรปู เนื้อ เปน ตน กิจกรรม ใหผ ูเ รยี นคิดวิธีทจ่ี ะใชพลังงานจากธรรมชาติ มาประกอบการเลยี้ งสตั วใ หม ากท่สี ุดโดยไมทาํ ลาย สิ่งแวดลอมมาคนละ 1 เร่ือง พรอ มอภปิ รายในกลมุ

25 3. งานชา ง งานชาง เปน การวเิ คราะหเกี่ยวกับการทํางานตามกระบวนการของงานชาง ซงึ่ ประกอบดว ย การ บํารงุ รักษา การติดตั้งและประกอบ การซอ ม และการผลิต เพื่อจะนําไปสูการสรางงานอาชีพที่เหมาะสมกับ ศักยภาพของตนและสอดคลองกับชุมชน สังคม 3.1 การตดิ ตง้ั และการประกอบ เครื่องมือเครื่องใชหลาย ๆ ชนดิ กอนนาํ ไปใชง านตองนาํ ชนิ้ สว นแตล ะช้ินมาประกอบกนั ใหเ ปน เคร่ืองมอื เคร่ืองใชเ คร่ืองนั้น ๆ แมก ระทง่ั เครื่องใชในบา นท่ีเรยี กวา เฟอรนเิ จอรแบบถอดประกอบ การ ประกอบตองทําตามลําดับขั้น ดงั น้ี 1. อานแบบหรือผังทีต่ ดิ มากับชุดอปุ กรณ โดยทั่วไปเคร่อื งมอื เคร่ืองใชที่โรงงานผลิตมาจําหนายมัก มีรูปแบบ ผัง การติดต้งั การประกอบ คณุ ลักษณะของเครื่อง การใชงาน การรักษา ตลอดถงึ ขอ ควรระวงั ความปลอดภยั ในการใชท่ีอาจจะเกิดแกผ ูใช และความปลอดภัยตอเครื่องมือ ใหอายุการใชงานนานขึ้น และ ความปลอดภัยในการเก็บรักษา เปน ตน เครื่องมือเครื่องใชบางชิ้นตองนําชิ้นสวนมาปรับแตงใหเหมาะสม แลวนําแตล ะชน้ิ มาประกอบกนั แบบหรือผังอาจจะเขียนคลายของจริง ยอขนาดหรือขนาดเทาของจริง ถา ขนาดเทาของจริงใหนําชิ้นสวนเหลานั้นทาบลงกับแบบ เพื่อตรวจสอบวา อุปกรณช ิน้ นั้นเปนชน้ิ เดยี วกับแบบ ถาแบบผังมีขนาดเล็กกวา ของจรงิ ใหเทียบเคียงกันวารปู รางเหมอื นกันหรือไม มีสว นโคง เวา หยกั นนู ก่ีแหง อยางไร การติดตงั้ การประกอบตองใชชิ้นไหนเปนหลัก ชิ้นรองประกอบอยางไร เรียงตามลําดบั กอ นหลัง อาจมีหมายเลขกํากับตําแหนงที่ตอเชื่อม อาจจะใชต ะปคู วง นอ็ ต สกรู หรือล่ิมเสยี บขดั กันเทานั้น หรืออาจ ตองใชกาว ใชตะก่ัวบัดกรี 2. ตรวจสอบจาํ นวนชนิ้ สว นกบั แบบใหถกู ตอ ง กอ นประกอบชิ้นสว นใหตรวจนับกอ นวาช้นิ สว น ของเครือ่ งนั้น ๆ มจี ํานวนกชี่ ้ิน ถูกตองตรงตามแบบที่แนบมากับเครื่องหรือไม เครื่องมือเครื่องใชบางชนิด บางประเภทอาจมีหลายรนุ แตละรนุ คลา ยคลึงกนั อาจแตกตางเฉพาะขนาดหรืออุปกรณบางชิ้น แบบทุกรุน ใชอ ันเดียวกนั แตจะกาํ หนดในหมายเหตุเฉพาะแตล ะรุนไว รุนน้ัน ๆ ประกอบอุปกรณกี่ช้นิ ช้นิ ใดไมม ีในรุน นัน้ สภาพของชิ้นสวนชํารุดหรือไม หากชํารุดแตกหักไมควรนํามาประกอบใช 3. อา นทาํ ความเขาใจขั้นตอนการประกอบ ขน้ั ตอนการประกอบจะกาํ หนดไวใ นแบบเปน ชน้ิ สว น หลักและช้ินสว นชิน้ ตอ ๆ ไปตามลําดับ 1 2 3 ชิน้ สวนหลักวางอยางไร หงาย ควํ่า เอยี ง นอน ยนื ชิ้นสว นชิ้น ท่ี 1 ประกอบทางดานไหน บน ลา ง ซาย หรอื ขวา ชิ้นสวนชนิ้ ตอ ๆ ไป วางตอ จากช้ินไหนอยางไร 4. ลงมือประกอบตามลําดับข้ันตอนท่ีกาํ หนด นําชิ้นสวนที่เปนหลักวางในตําแหนงและทิศทางที่ เหมาะสม อาจตองใชอ ปุ กรณห รือเครอ่ื งมืออ่ืนจบั ยึด หรือตองมคี นชวยจับ นาํ ชน้ิ สวนลาํ ดับที่ 2 3 4 และ 5 ตามลําดับมาประกอบตามลําดับ ตามแบบกําหนด หามนาํ ช้ินสว นอน่ื มาประกอบกนั กอนโดยปฏบิ ตั ิ นอกเหนือไปจากแบบอาจจะทําใหประกอบยาก และทาํ ใหช น้ิ สว นเสยี หาย 5. ประกอบใหครบทุกช้นิ กอนลงมอื ทดลองใช ประกอบชิ้นสวนใหครบทุกชิ้นกอนทดลองใช บางครั้งผูประกอบอยากลองทั้งที่ประกอบชิ้นสวนไดเพียงบางชิ้น อยากจะทดสอบที่ละขั้น ๆ ในระหวา ง

26 ประกอบ เน่ืองจากช้นิ สวนตองใชยึดโยงซงึ่ กนั และกนั หากประกอบยังไมส มบูรณห ากทดลองจะทําใหเกิด การแตกหกั ชาํ รดุ ได ดงั นัน้ ตองประกอบทุกชิ้นสวนใหครบถวนตามแบบกอนแลวจึงทําการทดสอบ 6. ชน้ิ สวนช้ินใดประกอบยากอยา ฝน ใหค อย ๆ พจิ ารณา การประกอบชิ้นสวนอาจจะพิจารณา รปู แบบไมชัดเจนหรือแบบผังที่ใหมาไมชัดเจน ในสว นท่ีซอ นหรือทับกนั หรือบางจุดตองใชภาพขยาย ยุงยากอานแบบไมเขาใจ หรือมองอยา งผวิ เผินใชค วามเคยชินตัดสนิ ใจประกอบ อาจจะขัดกนั ตองพยายามฝน กดผลักจนประกอบได อาจจะทาํ ใหช ิน้ สวนนัน้ โคง งอ และหกั ในที่สุด หากรสู ึกวาการประกอบชิ้นสวนนั้น ไมสะดวกยุงยากใหก ลับไปพจิ ารณาแบบผงั ใหมอกี ครัง้ ชิ้นสวนถูกตองตามแบบรุนจริงหรือไม กจิ กรรม ใหประกอบโตะอาหาร จาํ นวน 1 ตวั ตามแบบ วสั ดอุ ุปกรณ 1. พ้นื โตะ ขนาด 100 x 20 x 10 เซนตเิ มตร สําเร็จรูป จาํ นวน 1 ชิน้ 2. ขาโตะ ไมแทง ส่เี หลยี่ มยาว 1.2 เมตร จาํ นวน 4 ทอ น 3. นอ็ ตพรอ มแหวนรอง จาํ นวน 4 ชุด เคร่อื งมอื กญุ แจเล่ือน กุญแจลอ็ ก และคีมปากแบนขนาดใหญ ข้นั ตอนการประกอบ 1. เตรยี มเครื่องมือและวสั ดใุ หพรอ ม 2. วางพื้นโตะบนพ้นื หรอื บนโตะ ทํางาน หงาย พ้ืนโตะ (งาน) ข้นึ 3. นําขาโตะหมายเลข 1 วางบนพ้ืนใหส กรูทต่ี ิดกับขาโตะเสยี บในชองหมายเลขท่ี 1 บนพืน้ โตะ 4. ใสน ็อตเขากบั สกรู หมุนน็อตจนแนน 5. ปฏิบตั ขิ นั้ ที่ 3 และ 4 กับขาโตะหมายเลข 2 6. ปฏบิ ตั ิข้นั ที่ 3 และ 4 กับขาโตะหมายเลข 3 7. ปฏบิ ตั ิข้นั ท่ี 3 และ 4 กับขาโตะหมายเลข 4 8. จับโตะทป่ี ระกอบเสร็จแลววางกับพนื้ ใชมือสองขางผลักดู แข็งแรงหรือไม หากโอนเอนใหป รบั หมนุ นอ็ ตใหแ นน ขน้ึ 3.2 การบํารงุ รกั ษา เครื่องมือเครื่องใช เมอ่ื ใชไ ปนานมักสึกหรอ สภาพชาํ รุด คลาดเคลื่อนจากสภาพเดิม ฝุนละอองเกาะ สกปรก ตองดแู ลรักษา ปรบั แตง ทําความสะอาด ดังน้ี 1. การปรับแตงเคร่ืองมือเครื่องใช เครื่องมือเครื่องใชที่ประกอบขึ้นขากชิ้นสวนหลาย ๆ ช้นิ โดยการ ใชการเชื่อมยดึ นอ็ ต สกรู หรือวิธีอน่ื ใด เมื่อใชงานไปนาน จากการสนั่ สะเทือน จากการเคลื่อนยายหรือ อบุ ตั ิเหตุ ตําแหนงเชอ่ื มตอระหวางช้นิ สว นอาจจะเคลื่อนจากท่เี ดิม ตองรีบแกไขปรบั แตง ใหอ ยใู นสภาพปกติ

27 กอนใชงานตอไป หากคดิ วา ไมเ ปน ไร ชํารดุ เลก็ นอย ยังใชการไดไมเปน ไร หากใชตอไปอาจจะเกิดอันตราย กบั ผใู ชและอาจจะเกดิ ความเสยี หายตอเครื่องมือไดด วย 2. การทําความสะอาดประจาํ วัน/ สัปดาห/ เดอื น/ ป เครอ่ื งมอื เครื่องใชทกุ ชิน้ กอ นนาํ ไปใชง านตอง ตรวจสภาพใหพรอ มกอนและหลังการใชงานแลว กอ นเก็บเขา ตูห รือท่ีเกบ็ ใหท าํ ความสะอาดเสยี กอนเปนการ ทําความสะอาดประจําวัน เครื่องมือเครื่องใชบางชนิดอาจมีเศษวัสดุ ขยะจากการทํางานเขาไปติดสะสม ภายในเคร่ือง ไมสามารถทําความสะอาดอยางงา ย ๆ ได ควรมีวนั หยุดพกั เคร่ือง ทําความสะอาดประจํา สปั ดาห หรือประจาํ เดือน หรือประจําป แลว แตชนิดของเครื่องมือนัน้ ๆ 3. ปรบั เปลี่ยนอะไหลตามอายกุ ารใชงาน เครื่องมือเครื่องใชทุกชิ้นใชไปนาน ๆ ชน้ิ สว นโดยเฉพาะท่ี มีการเคลื่อนไหวจะสึกหรองาย เชน เครอ่ื งมือประเภทเคร่ืองกลเคร่ืองไฟฟา เมือ่ ใชง านระยะหนึ่งจะตอ ง ปรับเปลย่ี นชน้ิ สวนใหมตามที่คมู อื ของเครื่องน้ัน ๆ กาํ หนด เชน การเปลย่ี นแหวน เปลี่ยนบูต กระเด่ือง คนั กระแทก นํ้ามนั เครอื่ ง นา้ํ มนั หลอ ลน่ื จาระบี เปน ตน 4. นําไปใหศูนยบริการตรวจสภาพตามกําหนด เครอ่ื งมือเครื่องใชบางชนิด ใชเทคโนโลยีคอนขาง สูง ตอ งใชเ ครอ่ื งมือเครอ่ื งวัดพเิ ศษเฉพาะ ผูใชงานไมสามารถซอมบํารุงไดเอง ตองนําไปใหศ นู ยบ ริการชว ย ตรวจสอบ ปรบั แตงใหเทานั้น ซง่ึ คมู ือทีม่ ากับเคร่ืองจะระบไุ ววา ใชงานไปเปนระยะเวลานานเทาไร ควร นําไปบริการตรวจสภาพ ผูใชตองปฏิบัติตามคูมือเพื่อยืดอายุการใชงานของเครื่องมือเครื่องใช 5. การขดั ของบางลกั ษณะตอ งใหชา งซอ มเทา นั้น หา มซอมเอง เครื่องมือบางชนิด เชน เครื่องไฟฟา เคร่ืองกล ผูใชไมสามารถซอมเองได เพราะบรษิ ัทผูผลิตสงวนไวส ําหรบั ผูผ ลิต ผูแ ทนจําหนา ยเทา นนั้ หาก ผใู ชแกไขเองอาจจะทาํ ใหชาํ รุดเสียหายมากข้ึน กจิ กรรม ใหนํารถจักรยานยนตไ ปตรวจสภาพตามท่ีกําหนดแลวบันทึกการซอ มบํารุงมาดวย 3.3 การซอ ม เครื่องมือเครื่องใช หากรูสึกวาใชงานไมคลอง ตดิ ขดั ไมส ะดวกสบาย หรือมีความรสู กึ วาไม ปลอดภยั ควรดาํ เนินการตรวจซอมกอนนําไปใช ดงั น้ี 1. ศกึ ษาใหรจู ักคุณลกั ษณะของเครื่องมอื เคร่อื งใช เคร่ืองมือเครื่องใชท ุกชนดิ ที่วางจาํ หนา ยใน ทองตลาด ในชุดหรือกลองบรรจุจะมีตัวเครื่องมือเครื่องใช ยังมีคูมือและใบรับประกันติดมาดวยใหอาน รายละเอียดคูม อื ซ่งึ จะประกอบดวยคณุ ลักษณะของเครอื่ งมือนนั้ การใชงาน การบาํ รงุ รกั ษา ขอ ควรระวงั และอื่น ๆ เฉพาะคณุ ลกั ษณะของเครอื่ ง ประกอบดว ย นาํ้ หนกั ขนาดกวา ง ยาว สงู วัสดทุ ใ่ี ชถา เปนเคร่ืองกล เครื่องไฟฟา จะบอกขนาดกําลัง แรงมา ความสามารถในการทํางานยาวนานเทาใดควรพักหรือใชได ตลอดเวลา เปน ตน หากเกดิ การชาํ รุดดว ยอาการหนง่ึ อาการใด มักจะบอกขั้นตอนการตรวจสอบและตรวจ ซอมเบือ้ งตน ไวใ นคมู ือ ใหลองทาํ ตามขนั้ ตอนทร่ี ะบุในคูมือน้ัน 2. ตรวจสภาพภายนอก กอ นถอดชน้ิ สว นใด ใหตรวจสอบภายนอกกอ นวาสภาพภายนอกเปน อยางไร แตกหกั หรือไม ยุบ บุบสลาย อาจทําใหกระทบตอชิ้นสว นภายในได แตถ า สภาพภายนอกปกตแิ สดง

28 วาการขัดของเกิดจากสภาพการใชงาน จงึ ตอ งถอดชิน้ สว นประกอบภายนอกออก แลว คนหาชิ้นสว นท่ีชํารุด เสยี หายตอ ไป 3. ถอดช้ินสวนประกอบออกตรวจสอบ ชิ้นสวนภายนอกท่ีประกอบเปนตวั เคร่ือง อาจประกอบดว ย ชน้ิ สว นหลาย ๆ ช้ิน ตองนําคูมอื ผงั การประกอบเคร่ืองมาพจิ ารณาในการถอดชนิ้ สว นดว ย ใหถ อดยอ นถอย จากลําดับสุดทายไปหาลําดับที่ 1 โดยใชไขควรหรือคีม หรอื กุญแจเลอ่ื น แลว แตก รณี บางชนิดอาจใชเปน เขี้ยวหรือเดือยเกาะเกี่ยวกัน อาจใชม ือกดสว นหนง่ึ ดนั สว นหนง่ึ แลว ปลดออก การถอดบูต สลักบางชิ้นอาจ ตอ งใชเ ครอ่ื งมือประเภทเคร่ืองดดู 4. หากเห็นวาชิ้นสวนใดสกึ หรอตอ งเปลี่ยนใหม ช้ินสว นท่ีเก่ยี วขอ งกบั การหมุน การกระแทก การ เคลื่อนที่ ช้นิ สวนทที่ าํ ใหเกิดการเคลื่อนไหวใชไปนานวันจะเกิดการสกึ หรอ เม่ือถอดช้ินสว นมาดแู ลว เหน็ วา สกึ หรอควรเปลย่ี นใหม 5. ประกอบใหอ ยใู นสภาพปกติ เมือ่ เปลย่ี นอะไหลใ หมท ุกชนิ้ แลวใหตรวจความเรียบรอย ใสอะไหล ใหมเขาไปในสภาพเดมิ หรอื ไม หากปกติแลว ใหประกอบช้นิ สวนอน่ื ใหเปนตวั เครอ่ื งเขา ปกตติ ามขั้นตอน การประกอบเครื่อง จากประสบการณที่ถอดหรือดูจากคูมือประกอบ 6. ทดสอบขั้นตน เมื่อประกอบเครื่องเสร็จแลวใหทดลองเครื่องกอนนําไปใชงานจริง ถาเปน เครอ่ื ง ประเภทไฟฟาใหก ดสวิตชแ ลว สังเกตวา มีสงิ่ ผิดปกตหิ รอื ไม กลน่ิ เหมน็ ไหม เครือ่ งรอนผดิ ปกติ หากผิดปกติ เพยี งนดิ หนอยควรปดสวติ ชทนั ทแี ลว ตรวจสอบใหม ถา ประเภทเคร่ืองยนตใหติดเครื่องยนตเดนิ เปลาระยะ หนงึ่ กอน 7. ทดลองใชงานจรงิ ระยะหน่ึง หลังจากทดลองเครื่องจนใชไดจริงแลว ใหใ ชด ว ยความระมดั ระวงั คอยสังเกตอาการเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดขึ้นในระหวางการใชงาน หากมีเสียง อาการสน่ั รอ นจดั ผิดปกติ ให หยุดพกั การทํางานไวกอน แลวทําการตรวจสอบตามกระบวนการตรวจสอบแลว จงึ นาํ ไปใชง านตอ ไป 8. นาํ ไปใชงานจรงิ เมื่อเคร่ืองท่ซี อ มแซมใชงานไดต ามปกตแิ ลว จึงนําไปใชงานจริง กจิ กรรม ใหซ อมเคร่ืองใชในบานหน่ึงชิน้ แลว บนั ทกึ ขน้ั ตอนการซอ มไวด ว ย 4. งานประดษิ ฐ งานประดิษฐ เปนการวิเคราะหเกี่ยวกับการทํางานดานการประดิษฐสิ่งของเครื่องใชที่เนนความคิด สรา งสรรค โดยเนน ความประณตี สวยงาม ตามกระบวนการงานประดิษฐและเทคโนโลยี และเนน การ อนรุ กั ษและสืบสานศิลปวฒั นธรรม ขนบธรรมเนยี มประเพณไี ทย ตามภูมิปญ ญาทองถ่ินและสากลเพือ่ นําไปสูการสรางงานอาชีพที่เหมาะสมกับศักยภาพของตนเองและสอดคลองกับชุมชน สังคม ความหมายของงานประดษิ ฐ ประดิษฐ แปลวา คิดทําขึ้น งานประดิษฐจึงหมายถึงการนําเอาวัสดุตาง ๆ มาทาํ เปน ผลิตภัณฑใ หม เพ่ือประโยชนใ ชสอยดา นตา ง ๆ เชน เปน ของเลน ของใช หรือเพื่อความสวยงาม

29 ประโยชนของงานประดษิ ฐ มีดังนี้ 1. เปน การใชเวลาวางใหเกิดประโยชน 2. มีความภาคภูมิใจในผลงานของตน 3. มีรายไดจากผลงาน 4. มีความคิดริเริ่มสรางสรรคผลงานใหม ๆ 5. เปนการฝก ใหรูจ กั สังเกตสิ่งรอบ ๆ ตวั และนํามาใชใหเกิดประโยชน ลักษณะของงานประดษิ ฐ แบงเปน 2 ประเภท คือ 1. งานประดษิ ฐท ว่ั ไปเปนงานที่บุคคลสรางขึ้นมาจากความคิดของตนเองโดยอาศัยการเรียนรูจากสิ่ง รอบ ๆ ตัว นํามาดัดแปลงหรือเรียนรูจากตํารา เชน การประดิษฐของใชจากเศษวัสดุ การประดิษฐดอกไม 2. งานประดิษฐที่เปนเอกลักษณไทยเปนงานที่ไดรับการสืบทอดมาจากบรรพบุรุษในครอบครัวหรือ ในทอ งถนิ่ หรือทาํ ข้ึนเพ่อื ใชในงาน หรือเทศกาลเฉพาะอยาง เชน มาลัย บานศรี งานแกะสลัก ประเภทของงานประดษิ ฐ งานประดิษฐตาง ๆ สามารถเลือกทําไดตามความตองการและประโยชน ใชส อย ซึ่งอาจแบงประเภทของงานประดิษฐตามโอกาสใชสอย ดงั น้ี 1. ประเภทที่ใชเปนของเลน เปนของเลน ทผ่ี ใู หญในครอบครวั ทาํ ใหล กู หลานเลน เพ่ือความ เพลดิ เพลนิ เชน งานปน ดินเปน สตั ว ส่ิงของ งานจักสานใบลานเปนโมบาย งานพับกระดาษ 2. ประเภทของใช ทําขึ้นเพื่อเปนของใชในชีวิตประจําวัน การสานกระบุง ตะกรา การทําเครื่องใช จากดนิ เผา จากผา และเศษวสั ดุ 3. ประเภทงานตกแตง ใชตกแตงสถานที่ บานเรือนใหสวยงาม เชน งานแกะสลักไม การทํากรอบรูป ดอกไมประดิษฐ 4. ประเภทเครื่องใชในงานพิธี ประดิษฐขึ้นเพื่อใชในงานเทศกาล หรอื ประเพณีตา ง ๆ เชน การทํา กระทงลอย ทาํ พานพุม มาลัย บายศรี วสั ดุและอปุ กรณท่ใี ชในงานประดษิ ฐ การเลอื กใชวัสดอุ ุปกรณใ นการประดิษฐช ้ินงาน ตองเลือกใหเหมาะสมจึงจะไดงานออกมามีคุณภาพ สวยงาม รวมทงั้ ตองดูแลรกั ษาอปุ กรณเคร่ืองใชเหลา นี้ใหอยูในสภาพทใี่ ชงานไดตลอดเวลา 1. วสั ดแุ ละอปุ กรณในงานประดิษฐ แบงออกเปนประเภทตาง ๆ ดงั น้ี ประเภทของเลน - วสั ดุที่ใช เชน กระดาษ ใบลาน ผา เชอื ก พลาสติก กระปอง - อปุ กรณท ่ีใช เชน กรรไกร เข็ม ดา ย กาว มีด ตะปู คอ น แปรงทาสี ประเภทของใช - วสั ดทุ ีใ่ ช เชน กระดาษ ไม โลหะ ดนิ ผา - อุปกรณทีใ่ ช เชน เล่ือย สี จักรเยบ็ ผา กรรไกร เคร่ืองจกั เจาะ

30 ประเภทของตกแตง - วสั ดุท่ใี ช เชน เปลือกหอย ผา กระจก กระดาษ ดนิ เผา - อุปกรณท่ใี ช เชน เข็มเย็บผา เข็มรอยมาลัย คมี คอ น เขม็ หมุด 2. การเลือกใชและการบาํ รงุ รักษาอปุ กรณ มีหลกั การดังน้ี 1. ควรเลือกใชใหถ ูกประเภทของวสั ดแุ ละอปุ กรณ 2. ควรศึกษาวิธีการใชกอนลงมือใช 3. เมอื่ ใชแ ลว เกบ็ ไวใ หเปนระเบียบเรียบรอย 4. ซอ มแซมเครื่องมอื ท่ชี าํ รุดใหพรอ มใชเสมอ การประดษิ ฐช น้ิ งาน ข้ันตอนในการปน 1. กาํ หนดโครงสรา ง รูปรา งของชน้ิ งาน ตามลักษณะสดั สวนของช้ินงาน การยอ สว น ขยายสว น 2. ศึกษาลักษณะธรรมชาติของชิ้นงานที่ตองการปน เชน ตัวสตั วต า ง ๆ ศึกษารูปทรงภายนอก ภายในรายละเอียดตาง ๆ เชน ลําตัว หวั หู หาง ฯลฯ ในการเลยี นแบบใหเ หมอื นจรงิ หรือเปนรูปรางที่ แตกตางไปจากความเปนจริง รูปรางตลกขบขัน วัสดอุ ุปกรณทใี่ ชใ นการปน 1. แปง หรือดนิ สาํ หรับปน 2. กาวลาเทกซ กาวไฟฟา (กาวปน ) 3. ลวดขนาดตา ง ๆ 4. การไกร ปากคีม เข็มเยบ็ ผา ไมจิ้มฟน 5. ดา น เอน็ เชือก 6. ถงุ พลาสติกหรือแผนพลาสตกิ สําหรับรองพับ 7. โลชั่นหรือครมี ทาผวิ 8. ภาชนะสําหรับจัดวาง 9. สสี ําหรบั ผสมแปงหรือดิน อาจใชสีผสมอาหาร สโี ปสเตอร วธิ ีการผสมแปง 1. แปง กาว สารกนั รา โลชั่นใสก ะละมงั คนสว นผสมใหเขา กัน 2. โลชั่นทามือ นวดแปง จนเปน กอ นนม่ิ นวดบนพน้ื โตะ จนแปง เนยี นนมุ ไมต ิดมอื 3. เกบ็ แปงใสถ งุ พลาสตกิ แบง ผสมสีตามตองการ ในปจจุบันมีแปงและดินสําเร็จขายแตราคา คอนขางแพง กจิ กรรม ใหผูเรยี น ตอบคําถามตอไปนี้ 1. ความแตกตางของชิ้นงานปนในสมัยโบราณกับปจจุบันมีความแตกตางกันอยางไรบาง

31 2. อปุ กรณท ีใ่ ชใ นงานประดิษฐมีอะไรบา ง มีวิธีการใชอยางไร 3. ขอปฏบิ ตั หิ ลงั จากใชอุปกรณท กุ คร้งั ควรทําอยางไร 4. การประดษิ ฐช ้ินงานดว ยตนเอง มีขอดีอยางไร 5. งานธุรกจิ งานธรุ กิจ เปนการวิเคราะหงานหรือกิจกรรมที่เปนการนําเอาทรัพยากรตาง ๆ มาใชร ว มกนั หรือ เปล่ียนสภาพเพอื่ ที่จะกอใหเกดิ คณุ คา ทสี่ งู กวา เดิม โดยท่ผี ูซ ึง่ เปน เจาของหรือผูจดั การหวงั วา ส่ิงท่ีตนทําน้ัน จะยง่ั ยนื และเจริญกา วหนาตอไปในอนาคต โดยในงานหรือกจิ กรรมทางธรุ กิจจะกลา วถงึ งานการตลาด งานการ ผลติ หรือบรกิ าร งานการเงินและบัญชี และงานทรัพยากรมนุษย ความรูธรุ กิจในชีวติ ประจาํ วนั ปจ จุบนั ชีวิตคนเราสวนใหญเ กยี่ วพันกบั เรอื่ งธุรกจิ เกอื บท้ังส้ิน เพอ่ื ความอยรู อด ความสะดวกสบาย จะตอ งอาศยั ปจ จยั ตา ง ๆ ในการดาํ เนนิ ชวี ิต อันไดแ ก ปจ จัย 4 ซึง่ กค็ อื อาหาร เครื่องนุง หม ทอ่ี ยูอ าศัยและยา รกั ษาโรค ความตองการเหลานั้นเปนสาเหตุทําใหเกิดกิจกรรมที่เกี่ยวของกับการผลิต การจําหนาย การซือ้ ขายแลกเปลี่ยน ความหมายของธุรกิจ ธรุ กิจ คือ กิจการท่กี อ ใหเ กิดสินคาและบริการ ชอ งทางการประกอบธุรกิจไมใชเพียงแตมุงหวังผล กําไร แตมุงอํานวยสินคาและบริการเพื่อสนองความตองการของมนุษย จุดมุงหมายของธุรกจิ คือ 1. เพอื่ ใหบริการแกผ บู รโิ ภคอุปโภค 2. นาํ ผลกาํ ไรมาสผู ลู งทุน 3. เพอ่ื ความอยรู อดและเจรญิ เตบิ โต ความสมั พนั ธระหวา งธุรกิจกับบุคคล เราอาจแบงความสัมพันธระหวางธุรกิจกับบุคคลออกเปน 2 ลกั ษณะ คอื 1. ความสัมพันธของธุรกิจกับบุคคลในฐานะผูบริโภค คือ การบริโภคสิ่งของ เครื่องใช เชน เสอ้ื ผา อาหาร นอกเหนือจากปจ จยั 4 เนื่องจากคนเรามคี วามตองการไมมสี น้ิ สดุ 2. ความสัมพันธของธุรกิจกับบคุ คลในฐานะผผู ลิต เมื่อเปน ผูบริโภคจะตองผลติ ใหไ ดมลู คา เทา กับ มูลคาการบริโภค มฉิ ะนน้ั จะยากจน เชน การเปนผูผ ลิตในครอบครวั ชวยพอแมทํางาน ธุรกจิ ทีเ่ กี่ยวของในชวี ิตประจําวนั ประเภทของธุรกจิ ท่ีเกี่ยวของในชีวิตประจําวัน มดี ังนี้ 1. ธรุ กิจผลิตสินคา เปน ธุรกจิ ที่ผลิตสินคาสนองความตอ งการของผูบ ริโภค ไดแ ก ธุรกิจการเกษตร ธรุ กจิ เหมืองแร ธุรกจิ อุตสาหกรรมในครวั เรือน อุตสาหกรรมโรงงาน และธรุ กจิ กอสราง

32 2. ธรุ กิจจําหนายสนิ คา เปนธุรกจิ ที่กระจายสนิ คา จากผูผ ลิตไปยังผูบ รโิ ภค เชน การจําหนา ยสนิ คา ท่ี ใชในการดํารงชีวิต สินคาที่อํานวยความสะดวกสบาย ซึ่งธรุ กิจประเภทน้เี ปนธุรกิจขายปลีกและขายสง 3. ธรุ กจิ การบรกิ าร เปนธุรกิจใหบรกิ ารแกล กู คา ไดแ ก ธนาคาร โรงแรม โรงเรยี น โรงภาพยนตร การคมนาคมและการขนสง กจิ กรรม ใหผ เู รยี นศกึ ษาคน ควาเรอ่ื งประเภทของธุรกิจทีเ่ กย่ี วของกบั ชีวติ ประจําวนั บันทึกเปนรายงานสง และนํามาอภิปรายในการพบกลุม งานสาํ นกั งาน การจดั เกบ็ เอกสารทางธรุ กิจ ความหมายของเอกสารทางธุรกิจ หมายถึง เอกสารตา ง ๆ ที่ทําขึ้นเปน ลายลกั ษณอ ักษร อาจจะเขยี น ขน้ึ เองในลกั ษณะของจดหมาย พิมพเปนแบบฟอรม เชน ใบเสร็จรับเงนิ ใบกํากบั สินคา เปน ตน เพอ่ื ใชเปน หลกั ฐานในการดาํ เนนิ งานตาง ๆ ทางธุรกิจ หรือใชในการอางองิ กรณที มี่ ปี ญหาเกดิ ขึ้น ความสําคัญและประโยชนของเอกสารทางธุรกิจ คือ ใชเ ปน ขอ มลู สนบั สนนุ ดา นการบรหิ ารงานให มปี ระสทิ ธภิ าพ เพื่อประโยชนในการคาระหวางประเทศ เพ่อื ใหเ กิดความเปนธรรม ใชคมุ ครองสิทธิแกผู ลงทุน ใชประกันในการขอเครดิต เพอ่ื ใชเ ปนหลกั ฐานในการตรวจสอบของกรมสรรพากรและการเรยี กรอ ง คาเสียหาย ประเภทของเอกสารทางธุรกิจ จาํ แนกได ดงั น้ี 1. เอกสารการเครดติ และการเงนิ ไดแ ก เชค็ ตว๋ั แลกเงิน ต๋ัวสญั ญาใชเ งิน ใบหุน พนั ธบัตร เปน ตน 2. เอกสารการซื้อขายและขายสินคา หรอื เอกสารการคา เชน ใบเสนอราคา ใบเสร็จรบั เงนิ 3. เอกสารการขนสง เชน ใบรบั สินคา ขน้ึ เรือ ใบตราสงสินคา สญั ญาเชา เหมาซ้ือ 4. เอกสารประกันภยั ไดแ ก ใบคําขอทําประกัน กรมธรรมประกนั ภยั เปน ตน 5. เอกสารการนําเขาและสงออก เชน ใบขนขาเขา ใบตราสง ใบรับของจากทาเรือ การจดั เก็บเอกสารทางธรุ กิจ เอกสารทางธุรกิจมีความสําคัญ จะตองมีการเก็บเอกสารใหเปนระบบ เพอ่ื ใหค นหาไดสะดวกหยบิ ใชไ ดง า ยและใชเปน หลักฐานอา งอิงกรณีทีม่ ปี ญหาเกิดข้ึน วธิ กี ารจัดเกบ็ เอกสาร ที่นยิ มใชกันคือ การเก็บ ตามลําดบั ตวั อักษร ชือ่ บรษิ ัท หางราน การเก็บเอกสารตามตัวเลขโดยใชตัวเลขแทนชื่อบุคคล หางราน บรษิ ัท การเก็บเอกสารตามชื่อเรื่องและการเก็บเอกสารตามภูมิศาสตร ใชช ื่อสถานที่ ประเทศ จงั หวดั อาํ เภอ เปน หนวยจดั เกบ็

33 การใชเครื่องใชสํานักงานและการบาํ รงุ รักษา เครื่องใชสํานักงาน หมายถึง เครื่องมือเครื่องใชสํานักงานที่จัดทําขึ้นเพื่ออํานวยความสะดวกสบาย ในการปฏิบตั งิ านสํานักงานใหเปนอยางมีประสทิ ธภิ าพ เชน เคร่ืองพิมพด ีด เคร่ืองคํานวณเลข โทรศพั ท โทรสาร เครอ่ื งถา ยเอกสาร และเครอ่ื งคอมพวิ เตอร เปน ตน การเลือกใชเครื่องใชสํานักงานชนิดใด ขนาด เทาใด ขึน้ อยกู ับขนาดและความจําเปนของแตละธรุ กิจ ความสําคัญและประโยชนของเคร่ืองใชสาํ นักงาน คอื ทําใหงานมีความถูกตอง แมน ยาํ ลดความ ผดิ พลาด ลดตนทุนในการทํางาน ชว ยใหง านเสร็จดว ยความรวดเรว็ เรยี บรอ ย สวยงาม และทุนแรงผูปฏิบตั ิ ลดความเมื่อยลา การบํารงุ รักษาเคร่ืองใชส ํานักงาน มีการบาํ รุงรักษา อาจทําได 3 วธิ ี คือ 1. เรียกใชบ ริการเปน ครั้งคราว 2. ทาํ สญั ญารบั บรกิ ารจากผจู ําหนา ยโดยตรง 3. ศกึ ษาวธิ กี ารบํารงุ รกั ษาจากหนงั สอื คูมอื การใช การนาํ เทคโนโลยีมาใชใ นงานธุรกิจ ปจจุบันหนวยงานธุรกิจจํานวนมากไดนําเทคโนโลยีมาใชงานธุรกิจ เพ่ือชวยในการปฏบิ ัตงิ าน ใน สํานักงานมีประสิทธิภาพมากขึ้นและสะดวกขึ้น ดงั น้ี 1. งานพิมพเอกสาร โดยใชค อมพิวเตอรพิมพเอกสารตาง ๆ แทนเครื่องพิมพดดี 2. งานฐานขอมูล ใชค อมพิวเตอรเพ่อื รวบรวม ประมวลผล บันทึกและจดั เก็บขอมูลตา ง ๆ 3. งานติดตอสื่อสาร โดยใชค อมพวิ เตอรเ พ่ือรวบรวม ประมวลผล บนั ทกึ และจดั เก็บขอมูลตา ง ๆ 4. งานดา นการเงนิ และการบัญชี เชน การนาํ คอมพวิ เตอรเขา มาใชใ นการทําบัญชเี งินเดือน เปนตน งานการเงินและบญั ชี เปาหมายท่ีสาํ คญั ของตนเองและครอบครวั กค็ อื การทําใหความเปนอยูของครอบครัวดีขึ้น ไม ประสบปญหาเรื่องการใชจายเงิน การใชจายเงินท่ีดกี ็ควรทจี่ ะจดั ทําแผนการใชจ า ยเงนิ และจดั ทํางบประมาณ ของตนเองและครอบครัวอยา งเปนระบบ บุคคลในครอบครัวก็ตองชวยกันบันทึกบัญชีเงินสดของตนเองและ ครอบครัวอยางเปนระบบ เพ่ือทจ่ี ะไดน าํ ของแตล ะคนมารวบรวม ทําการเปรียบเทียบงบประมาณกับการจาย จริงของครอบครัว เปาหมายที่สําคัญอีกประการหนึ่งก็คือ การที่ตนเองและครอบครัวมีเงินออมและสามารถ นําเงินออมนั้นไปลงทุนทําธุรกิจ การทํางบประมาณของตนเองและครอบครัว งบประมาณ หมายถึง การวางแผนประมาณการรายรับ-รายจา ย เพื่อเปนแนวทางในการใชจายอยาง ประหยัด งบประมาณแบงออกไดเปน 2 สว น คือ 1. รายรบั แบงออกเปน - รายรบั ประจาํ วนั เปนรายไดท ่แี นนอน เปนรายสัปดาห รายเดือน - รายรบั จร เปนรายไดท เ่ี กิดขึ้นไมแนน อน เปนบางครั้งบางคราว

34 2. รายจาย แยกประเภทได ดังน้ี - รายจายเพื่อความตองการพื้นฐาน ไดแก คาอาหาร ท่ีอยู เสื้อผา และคายา - รายจา ยเพื่อดาํ เนนิ ชีวิตประจาํ วัน ไดแ ก คาน้ํา คาไฟฟา คาโทรศัพท ฯลฯ - รายจายเพื่อประโยชนระยะยาว เชน เงนิ ออมเพอ่ื การศกึ ษา เงนิ ประกนั ชวี ิต - รายจา ยอ่ืน ๆ เชน คาของขวัญในโอกาสตาง ๆ เงินทําบุญ เงินบริจาค เงินชวยงาน ขน้ั ตอนการจัดทาํ งบประมาณ 1. ประมาณการรายรับประจําเดือน 2. ประมาณการรายจายประจําเดือน ตามความจําเปนกอนหลัง 3. ประมาณการรายรับ-รายจายตองเทา กนั

35 ตวั อยา งประมาณการรายรับ-รายจายของครอบครวั งบประมาณเดอื นมีนาคม 2553 ประมาณการรายรับ เงนิ เดือนสามี 6,400 เงนิ เดือนภรรยา 4,500 รวม 10,900 ประมาณการรายจาย รายจายเพอื่ ความตอ งการขั้นพ้ืนฐาน คาเชาบาน 1,500 คาอาหาร 4,000 คาเสอ้ื ผา 500 คารักษาพยาบาล 500 6,500 รายจา ยเพือ่ การดาํ เนินชีวิตประจาํ วนั 1,400 2,500 คารถ 600 คา กา ซหงุ ตม 250 คาไฟฟา 250 คาน้ําประปา 150 คาโทรศัพท 150 รายจายเพื่อประโยชนระยะยาว คา ประกันชวี ิต 500 เงินฝากธนาคารเพื่อการศึกษา 1,000 เงนิ ออม 1,000 รายจายอ่นื ๆ 500 รวม 10,900

36 ประโยชนของการจดั ทาํ งบประมาณ มีดงั นี้ 1. ทําใหมีแผนการใชจายเงินอยางเปนระบบ 2. ชวยลดปญหาการใชจายเงินมากกวารายได 3. สามารถจัดสรรเงินออมไวใชจายในอนาคต การออมทรัพยแ ละการลงทุนกบั ธนาคารและสถาบันการเงิน การออมทรัพย หมายถึง การนาํ เงินรายไดส ว นท่ีจดั สรรไวเ พอื่ ประโยชนในอนาคต หรอื ในยาม จาํ เปน การลงทุน หมายถึง การนําเงินออมที่สะสมไวไปใชเ พือ่ ใหเ กดิ ประโยชนหรอื วัตถุประสงค อยางใด อยางหนึ่งโดยเฉพาะ สถาบนั การเงนิ หมายถึง องคการทางการเงินที่จัดขึ้นมาเพื่อดําเนินงานทางดานการเงิน ทําหนาที่ เปนสื่อกลางทางการเงิน ไดแ ก ธนาคาร บริษัทเงินทุน บริษัทหลักทรพั ย เปน ตน ประเภทของการลงทนุ เราสามารถที่จะนําเงินออมที่มีอยูไปลงทุนได 2 ประเภทใหญ ๆ คือ พนั ธบัตร และหนุ ซึ่งทง้ั สอง ชนดิ เรยี กวา หลกั ทรัพย 1. พันธบัตร คือ ตวั สัญญาใชเงนิ ทีร่ ัฐบาลหรือบรษิ ัทเปนผูออกโดยสญั ญาวา จะใชเ งนิ ภายใน ระยะเวลาทก่ี ําหนดพรอมดอกเบี้ย 2. หนุ ของบรษิ ัท หุน หมายถึง ใบรับรองวา เปน ผูมีสว นในกจิ การหรือเปนเจาของบริษทั กิจกรรม 1. ใหผ เู รยี นจดั ทําบัญชีเงินสดของตนเอง เปนรายบุคคล 2. ระยะเวลาในการปฏิบัติงานประมาณ 1 สปั ดาห 3. นําเสนอผลการปฏิบตั งิ านโดยการสมุ ตัวอยา ง

37 เรือ่ งท่ี 3 การพฒั นากระบวนการจัดการงานอาชพี ในชมุ ชน สงั คม ประเทศ และโลก 1. การจดั การการผลิต กระบวนการของการจัดการการผลิต มีความสําคัญ จําเปน ตองมขี ้ันตอนที่กาํ หนดไวก อนหลงั อยา งชดั เจน เพ่ือใหผดู ําเนนิ การ สามารถปฏิบัติตามไดอยางถูกตอง กระบวนการผลิต จําเปนตองมีความเขาใจและสามารถจัดระบบการ บรหิ ารจดั การ ไดอ ยา งมปี ระสทิ ธิภาพ เพราะเปนการกําหนดแนวทางการสื่อสาร การประกันคณุ ภาพ การ ประเมิน การควบคุม การตดิ ตามตรวจสอบ การดาํ เนนิ งาน การแกป ญ หา เปนเครื่องมือในการสราง นวตั กรรม รวมถึงการพยากรณส ิ่งที่จะเกิดขึ้น กระบวนการของการจัดการ เปนการนําทรัพยากรมาเปนผลผลิต ดงั น้ี ปจจัยนาํ เขา กระบวนการ ปจจยั นําออก Inputs Processes Outputs ทรพั ยากรการจดั การ หนา ทก่ี ารจดั การ 1. สินคา 1. คน 1. การวางแผน 2. เงิน 2. การจดั องคก ร 2. บรกิ าร 3. วสั ดุอุปกรณ 3. การจดั คนเขา ทาํ งาน 4. วธิ กี าร 4. การอาํ นวยการ 5. การควบคมุ จากแผนภาพขางตน ปจจยั นําเขา ไดแ ก คน เงนิ วัสดุอุปกรณ และวธิ กี าร ถกู นําเขาสูกระบวน การ ของการแปรรูปทรัพยากร โดยหนา ท่กี ารจดั การ 5 ประการ คือ การวางแผน การจัดองคกร การจัดคนเขา ทํางาน การอํานวยการ และการควบคุม เม่ือผานกระบวนการแปรรูปแลว ผลลพั ธที่ไดจะเปน ปจ จัยนาํ ออก ไดแ ก สินคาตาง ๆ หรืออาจอยูในรูปของการบริการ กระบวนการของการจัดการการผลิต เปน การวเิ คราะห ลักษณะ ขอบขาย ทเ่ี ก่ยี วของกับการจัดการ การผลติ ไดแ ก การวางแผน การจัดทําโครงการ การใชวสั ดุอุปกรณ การใชแรงงาน การใชสถานที่ และการ ใชทุน แนวคดิ สําคญั การวางแผนงานเปนกิจกรรมเบื้องตนของการปฏิบัติงานใหผูปฏิบัติงานทราบถึงแนวทางวาตองทํา อะไร ที่ไหน เมอ่ื ใด อยางไร โดยมกี ระบวนการของการวางแผนเพ่ือใหไ ดแ ผนงานทด่ี ี สามารถปฏิบัติให

38 สาํ เรจ็ ไดตามวตั ถุประสงคท่กี าํ หนด การวางแผนงานที่ดีจะเปนเครื่องมือของฝายปฏิบัติการที่จะชวยใหการ ดําเนินการมีความชัดเจน ราบรน่ื และประหยัดทรัพยากร การดาํ เนินกจิ กรรมใดกต็ าม ส่ิงทตี่ อ งมอี ันดบั แรกน้นั ก็คือ วัตถุประสงคหรือเปาหมายการประกอบ ธรุ กิจกเ็ ชน กนั จะตอ งกําหนดวัตถุประสงคหรือเปา หมายใหชัดเจน การวางแผนจะเปนการกาํ หนดแนวทาง ของการดําเนินกิจกรรมวาจะทําอะไร เม่ือใด อยางไร โดยใชทรัพยากรตาง ๆ เพอ่ื ใหเกิดความสําเร็จตาม วตั ถปุ ระสงคท ่ตี องการ กจิ กรรมทท่ี ํา วัตถุประสงค การวางแผน 1. การวางแผน “การวางแผนเปนจุดเริ่มตนของการทํางานตามนโยบาย เพื่อบรรลุวัตถุประสงคขององคกรโดย กาํ หนดกิจกรรมไวชัดเจนวา จะใหใ ครทําอะไร ที่ไหน เมื่อใด เพราะอะไร ดวยวธิ ใี ด เมือ่ พบปญ หาและ อุปสรรคที่คาดวาจะมีจะเกิดอยา งนัน้ อยา งนแี้ ลว จะแกไขอยา งไร ในชวงเวลาขา งหนาของการดาํ เนินการ ภายใตงบประมาณที่ตั้งไว” นอกจากความหมายดังกลาวขางตน สามารถแสดงองคประกอบของการวางแผนงานไดด งั น้ี 1. การวางแผนเปนจุดเริ่มตนของการลงมือทํางาน เปนรากฐานหรือหนาที่ประการแรกของ กระบวนการการจัดการ 2. แผนงานตองสอดคลองหรือรับใชนโยบาย ซึ่งนโยบายสนองตอบวัตถุประสงคขององคกร 3. ในแผนงานประกอบดวยกิจกรรมตาง ๆ ตามลําดับความสําคัญและวิธีการทํางานอยางเปน ขน้ั ตอน 4. ทุกขั้นตอนของแตละกิจกรรม สามารถตอบคําถามได ดังนี้ 4.1 ใคร (ตามหนาทแ่ี ละความรบั ผดิ ชอบท่ไี ดร ับมอบหมายใหทาํ ) 4.2 ทําอะไร เรอ่ื งอะไร (ตามภาระงาน) 4.3 ทําที่ไหน จุดที่ทํางานหนวยงานที่ทํา 4.4 ทําเมอื่ ใด คือ เริ่มตนทําตามกิจกรรมทีม่ อบหมายเม่ือใด จะส้ินสดุ ลงเม่ือใด 4.5 แสดงเหตุผลวา ทาํ เชน นี้ (กจิ กรรม) เพราะอะไร จะไดผลอยางไร

39 4.6 กาํ หนดวธิ ที าํ งานในแตล ะขน้ั ตอนเอาไวช ัดเจนพรอมกบั แสดงปญ หาและอุปสรรคที่ คาดวา เมื่อทําถึงขั้นตอนนั้นแลว อาจเกดิ อะไรข้นึ บางและจะไดดตี อ งกําหนดหรอื แสดงวธิ ีการแกป ญ หาและ วิธหี ลกี เล่ียงอปุ สรรคนั้น ๆ เอาไวด ว ย 5. ตองกําหนดชวงเวลาของแผนไวตามลักษณะหรือชนดิ ของแผนงานนน้ั 6. ในทกุ กจิ กรรมจะตองใชทรัพยากรหรืองบประมาณเทาใดกาํ กับไวดว ยจะย่งิ ดี เมื่อรวมแลว จะ ทราบวาแผนงานนี้จะตองใชงบประมาณเทาใด ความสําคัญของการวางแผน การวางแผน เปนการกําหนดแนวทางวาจะทําอะไร เมื่อใด อยางไร โดยใชทรัพยากรตาง ๆ ของ องคกร ทําใหเห็นถึงความชัดเจนที่จะดําเนินไปสูความสําเร็จตามวัตถุประสงคทีต่ องการ หากการดําเนนิ การ ใดปราศจากการวางแผนจะกอใหเกิดปญหาตาง ๆ ขึ้นดังนี้ 1. เกิดความสับสนวาจะตองทําอะไร ทําเมื่อใด ทําอยางไร 2. เกิดความเสี่ยงตอความสําเร็จ เพราะไมทราบแนวทางวาจะมีโอกาสสําเร็จตามวัตถุประสงคได อยางไร 3. เกิดความสูญเสียในการใชทรัพยากรตาง ๆ ซึ่งนํามาใชอยางไมเหมาะสมไมมีประสิทธิภาพสูงสุด และการสูญเสียเวลา 4. เกิดการทํางานที่หลงทิศทาง เบี่ยงเบนออกจากวัตถุประสงคเดิม 5. ไมสามารถติดตามความกาวหนาของงานและไมสามารถประเมินผลงานได การวางแผนจึงมีความสําคัญที่ชวยใหผูปฏิบัติงานไมเกิดความสับสนวาจะตองทํางานอะไร ทํา เมื่อใด งานใดทํากอน งานใดทําหลัง และทํางานโดยวิธีอยางไร เมื่อทํางานแลวสามารถติดตามความกาวหนา ของงานวาสําเร็จมากนอยเพียงใด มีโอกาสดําเนินถึงผลสําเร็จตามวัตถุประสงคหรือไมและสามารถ ประเมินผลงานไดวามีความสําเร็จเพียงใด ประเภทของแผนงาน การแบงประเภทของแผน มีการแบงในหลายลักษณะ ดังนี้ 1. แบงการวางแผนตามระยะเวลา แบงได 3 ประเภท 1.1 แผนระยะส้ัน เปน แผนงานท่ีเกี่ยวขอ งกับกจิ กรรมเฉพาะอยาง หรือกิจกรรมท่มี ี ระยะเวลาดาํ เนนิ การไมนาน โดยปกติมักจะมีระยะเวลาดําเนินการไมเกิน 1 ป เชน แผนงานประจาํ ป แผน งบประมาณ แผนงานเฉพาะกิจ เปนตน 1.2 แผนระยะปานกลาง เปนแผนงานที่มีระยะเวลาดําเนินการยาวนานกวา 1 ป สวนใหญจะ มีระยะเวลา 3-5 ป กลาวคือ มีระยะเวลาไมสั่นจนไมสามารถเห็นความสําเร็จ แตกไ็ มย าวนานเกนิ ไป เชน แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแหงชาติ แผนโครงการกอสรางรถไฟฟา แผนการสรางเข่ือนเก็บกกั นา้ํ เปน ตน 1.3 แผนระยะยาว เปน แผนงานทม่ี รี ะยะเวลาดาํ เนินการยาวนานกวา 5 ป ประมาณ 5-10 ป เชน แผนรณรงคใหคนไทยรูหนงั สอื ไทย 100 % แผนการพฒั นาทกุ หมบู านปลอดฝนุ แผนการบรกิ าร

40 ใหท ุกหมบู า นมโี ทรศพั ทใ ช แผนการขยายไฟฟาท่ัวทกุ หมูบาน เปน ตน แผนระยะยาวสวนใหญจะเปน แผนการจัดบริการของทางราชการ สวนทางดานธุรกิจเอกชนอาจมีบางในธุรกิจขนาดใหญหรือธุรกิจขาม ชาติ เชน แผนการขยายสาขามินิมารททั่วทุกจังหวัด แผนการขยายขอบขายบริการสัญญาณโทรศัพทมือถือ ครอบคลุมทุกพื้นที่ของประเทศไทย เปนตน 2. แบงการวางแผนตามขอบเขตของการวางแผน เปนการจัดแบงโดยพิจารณาเนื้อหาของแผนวามี ขอบเขตครอบคลุมเพียงใด มี 5 ประเภท คือ 2.1 แผนแมบ ท เปนแผนหลักที่ครอบคลุมแผนระดับรองลงมาทั้งหมดโดยแผนระดบั รอง ตองมีความสอดคลองกับแผนแมบท 2.2 แผนกลมุ หนา ที่หรือกลมุ งาน เปน แผนกวา ง ๆ ทคี่ รอบคลมุ ขอบเขตของกลมุ หนาที่ เชน แผนงานขาย แผนการเงิน แผนการตลาด แผนการผลิต เปน ตน 2.3 โครงการ เปนแผนงานเฉพาะกจิ ทเ่ี กย่ี วของกบั หนว ยงานใหญ ๆ มากกวาหน่งึ ขึ้นไป เชน โครงการสงเสริมการขายในฤดูรอน โครงการจัดแสดงสินคา โครงการจัดงานกาชาดประจําป เปนตน 2.4 แผนสรปุ เปนแผนท่ีจดั ทําข้นึ เพือ่ สรุปรวมแผนกลุมหนา ที่หรือโครงการตา ง ๆ เขา ดว ยกนั เปน หมวดหมู เชน แผนการศกึ ษา แผนสาธารณสุข แผนการเกษตร เปน ตน 2.5 แผนกิจกรรม เปนแผนท่ีแสดงกจิ กรรมตา ง ๆ ของแตละสว นงาน เปน แผนในระดับ แผนขององคกร มีรายละเอียดในการปฏิบัติงาน ซึ่งถือวาเปนแผนในระดับลางขององคกร 3. แบงการวางแผนตามลักษณะของการใช 3.1 แผนงานท่ีใชประจํา เปน แผนทใี่ ชใ นการปฏิบตั ิงานท่ีมกี ารทําซํา้ ๆ หรอื ใชสําหรับการ แกปญ หาทเ่ี กดิ ขึน้ เปนประจํา เชน ระเบยี บวธิ ีปฏิบตั งิ าน กฎ เปนตน 3.2 แผนงานท่ใี ชค ร้ังเดียว เปนแผนท่กี ําหนดขนึ้ เพอ่ื การปฏบิ ัติงานเฉพาะครั้งหรือใชเ พียง ครั้งเดียว เชน แผนเฉพาะกิจ โครงการ งบประมาณ เปนตน 4. แบงการวางแผนตามขอบขายของการใชแผน 4.1 แผนกลยทุ ธ เปนแผนที่มีขอบขายกวาง ครอบคลุมทุกสวนขององคกรเปนแผนระยะยาว ที่กําหนดแนวทางของการใชทรัพยากรใหมีประสิทธิภาพสูงสุดภายใตสภาวะแวดลอมทั้งภายในและ ภายนอกองคกร 4.2 แผนกลวธิ ี เปนแผนที่มีขอบขายที่แคบ กําหนดเฉพาะรายละเอียดของการปฏิบัติงานวา ควรทาํ อยา งไรเพอ่ื ใหงานบรรลุผลสําเรจ็ อยา งมีประสทิ ธภิ าพสูงสุดเปน แผนทม่ี ีระยะเวลาส้นั 1-5 ป ลกั ษณะของแผนท่ดี ี ลกั ษณะของแผนทด่ี ีควรประกอบดวยลักษณะดังตอ ไปน้ี 1. มีวัตถุประสงคหรือเปาหมายที่ชัดเจน เขาใจงาย วัตถุประสงคหรือเปาหมายตองไมมากจนไม สามารถกําหนดแผนงานทร่ี ัดกมุ ได

41 2. ตอ งครอบคลุมรายละเอยี ดอยา งเพียงพอทจ่ี ะสามารถปฏิบตั ใิ หส าํ เร็จตามวัตถปุ ระสงคห รือ เปาหมาย 3. มีความยืดหยุนพอสมควร สามารถปรับใชกับสถานการณที่เปลี่ยนแปลงไปได 4. มรี ะยะเวลาการดาํ เนนิ การทแ่ี นน อน 5. มีการกําหนดบทบาทหนาที่ของผูปฏิบตั ิตามแผนชัดเจน 6. ผูท่เี กย่ี วขอ งกบั แผนมสี ว นรว มในการวางแผนชัดเจน 7. ใชข อ มูลเปน พื้นฐานในการตดั สนิ ใจทุกขนั้ ตอน เทคนคิ การวางแผนท่ดี ี 1. กาํ หนดวตั ถปุ ระสงคห รือเปา หมายใหช ดั เจน 1.1 วตั ถุประสงค หมายถงึ ส่ิงทต่ี องการใหเกดิ ข้ึนในอนาคต วตั ถุประสงคของการวางแผน ของแตละระดับ การจัดการจะมีลักษณะที่แตกตางกันตามบทบาทหนาที่ที่รับผิดชอบ วัตถุประสงคของ องคก รยอ มตอ งรับผิดชอบความสําเรจ็ ในภาพรวมขององคก ร วตั ถปุ ระสงคข องกลุมหนาทร่ี บั ผิดชอบตอ ความสําเร็จในภาระหนาที่หนึ่ง วัตถุประสงคของกิจกรรมรับผิดชอบตอความสําเรจ็ ในกจิ กรรมหน่งึ 1.2 เปา หมาย เปน ส่งิ ที่ตองการใหเ กดิ ข้ึนในอนาคตเชนกนั แตจะมลี ักษณะเฉพาะเจาะจง กวาวัตถปุ ระสงค มกั ระบเุ ปนเลขทชี่ ัดเจน เชน ตองการสรางผลกําไรปละ 10,000,000 บาท ตอ งการผลติ ใหไ ดป ละ 500 คัน ตองการทํายอดขายใหไดปละ 30,000,000 บาท อยางไรก็ตามการกําหนดวัตถุประสงคและเปาหมายขององคกรจะตองมีความสอดคลองกับ กลยุทธและนโยบายขององคกรดวย 2. กําหนดกิจกรรมเปนแนวทางหรือรองรับการปฏิบัติงานใหเกิดความสําเร็จตามวัตถุประสงค ดงั น้ี 2.1 วิเคราะหกิจกรรมที่ตองการ 2.2 กาํ หนดผูรับผิดชอบแตละกิจกรรม 2.3 กําหนดระยะเวลาดําเนินการของแตละกิจกรรม ตลอดจนความสัมพันธระหวางกิจกรรม 2.4 กําหนดงบประมาณของแตละกิจกรรม 3. วิเคราะหหรือตรวจสอบความเปนไปไดของแผน แผนงานตาง ๆ ที่ถูกเขียนขึ้นจากความรู ความสามารถของผูบริหารที่แตกตางกันอาจไมมีความสมบูรณหรืออาจเปนไปไมไดในทางปฏิบัติ จําเปนตองมีการวิเคราะหหรือตรวจสอบวาแผนที่เขียนขึ้น มีความเปนไปไดมากนอยเพียงใด อาจมีการ ปรับปรุงแผนใหมีความสมบูรณยิ่งขึ้น เปนการทบทวนแผนกอนที่จะนําไปปฏิบัติจริง เชน 3.1 กจิ กรรมท่กี าํ หนดข้ึนไมสอดคลองตอความสําเร็จตามวัตถุประสงค 3.2 กิจกรรมไมครบถวนที่จะทําใหสําเร็จตามวัตถุประสงค

42 3.3 ผูรบั ผิดชอบที่ระบุไวในแผนอาจไมเหมาะสมไมสามารถปฏิบัติงานตามแผนให บรรลผุ ลได 3.4 ระยะเวลาในแผนไมเ หมาะสม 3.5 งบประมาณที่ต่ําเกินไปจนไมสามารถปฏิบัติตามแผนได หรืออาจสูงเกินไปทําให สิ้นเปลอื งคาใชจายในการดําเนินการ 4. การกําหนดรายละเอยี ดของแผน มกั จะเกีย่ วขอ งกบั การตดั สินใจเลือกวธิ ีการวาควรทําอยา งไร หลกั ในการพจิ ารณาตัดสินใจเลือกมี 4 ข้ันตอน ดังนี้ 4.1 กาํ หนดประเดน็ ปญหาใหชดั เจน 4.2 กําหนดทางเลือกตาง ๆ ที่สามารถแกป ญหาน้ันไดหลาย ๆ ทางเลือก 4.3 ประเมินขอดี ขอเสียของทางเลือกแตละทางเลือกวามีอยางไร 4.4 ตัดสินใจเลือกทางเลือกท่ีดที ่ีสดุ ภายใตส ภาวะแวดลอ มภายในและภายนอกองคกร ประเดน็ ปญหา ทางเลือก 1 พิจารณาขอดี ทางเลือกท่ดี ที ส่ี ดุ ทางเลือก 2 ขอ เสยี ทางเลือก 2 แตละทางเลือก ภายใตส ภาวะ แวดลอ มภายใน และภายนอก องคกร ดังนน้ั ผูจัดการฝา ยผลิตจะตองตัดสนิ ใจเลือกวิธที ี่ 1 ซง่ึ จะใหโรงงานมผี ลกําไรเพ่ิม 1,690,000 บาท กระบวนการวางแผน การวิเคราะหกิจกรรม เปนการกําหนดกิจกรรมที่จะตองทําในแผน ผทู ีท่ ําหนาทีว่ ิเคราะหจะตองมี ความรเู ก่ียวกบั เร่ืองท่ีจะทําอยา งดี จึงจะสามารถระบุกิจกรรมที่ตองทําไดถูกตองครบทุกกิจกรรมและเขียน ความสัมพันธของกิจกรรมตาง ๆ ได ตลอดจนการกําหนดระยะเวลาของกิจกรรมและการกําหนด งบประมาณที่ตองใชไดถูกตอง การวิเคราะหกิจกรรมโดยการวิเคราะหกระบวนการของภาระงานที่ทํา ถือวาภาระงานหนงึ่ ๆ สามารถแยกเปนงานยอยหลาย ๆ งาน ซึ่งมีความเชื่อมโยงกัน มกี ารลําดบั ทาํ กอนและหลัง ดงั น้ี 1. ภาระงานหนึ่งสามารถแยกเปนงานยอยไดหลาย ๆ งาน 2. งานยอยแตละงานมีความเชื่อมโยงกัน

2.1 งานยอ ยเชอ่ื มโยงในแนวนอน 43 งานยอย งานยอย งานยอย งานยอย 2.2 งานยอยเช่อื มโยงในแนวต้งั งานยอย งาน งานยอย ประกอบ งานยอย รวมกนั 2.3 งานเชอื่ มโยงในลกั ษณะผสม งานยอย งานยอย งานยอย งานยอย งานยอย งานยอย 3. งานยอยแตละงานมีลําดับการทํากอนและทําหลัง หรือบางงานอาจทําพรอมกัน ตวั อยา งการวิเคราะหงานของรานอาหารตามสัง่ วัตถุประสงคของราน ปรงุ อาหารตามสงั่ จําหนา ยลูกคา รายการอาหาร จัดซ้อื จดั เตรยี ม จดั ปรุง จัดบรกิ าร ลกู คา จดั เกบ็ ที่ลกู คา สงั่ วัตถุดบิ วัตถุดบิ อาหาร ลูกคา ภาชนะเพื่อ นําไปลาง จดั เกบ็ เงิน

44 ตวั อยา งนี้จะพบวา การขยายอาหารตามสั่งซึ่งเปนภาระงานของรานอาหารสามารถแยกออกเปนงาน ยอ ยไดหลายงาน เชน งานจดั ซ้อื วัตถุดบิ งานจัดปรุงอาหารตามสั่ง งานบริการลูกคา งานจัดเกบ็ เงิน งาน จัดเก็บภาชนะไปทําความสะอาด ซึ่งงานยอยเหลานี้มีลําดับการทํางานกอนหลังและเชื่อมโยงทั้งในแนวนอน และแนวตง้ั ตวั อยา งการวิเคราะหง านของธรุ กจิ โรงพมิ พใ นระบบออฟเซท็ วตั ถปุ ระสงค เพ่อื จัดพมิ พงานตามท่ีลกู คาสั่งพิมพ รับคําสงั่ พิมพ ออกแบบสั่งพิมพ จดั ทาํ แมพมิ พ จดั บริการ งานจากลูกคา จัดซอ้ื กระดาษ จัดสง การ ลกู คา พิมพ ตวั อยางการวเิ คราะหง านของฝา ยสนิ เชอื่ ของธนาคารพาณิชย สมหุ บัญชี อนุมัติ จายเงิน เงินกู ทกี่ ู ลูกคา งาน งาน งาน งานขอ นําลูกคา แสดง ตรวจสอบ ประเมิน วเิ คราะห ความจํานง หลกั ทรัพย อนมุ ัติ ไป ขอกูเ งิน เอกสาร สินเชอื่ เงนิ กู จาํ นอง หลกั ฐาน ขนั้ ตน จากงานยอยตางๆ ที่ผานการวิเคราะหไดแลวนํามาจัดทําเปนแผนอยางคราว ๆ หรือเปนแผนใน รายละเอยี ดเพ่ือนาํ ไปปฏิบัติแลวแตก รณี ดงั นี้

45 จากตวั อยา ง ลกั ษณะงานยอ ย ระยะเวลาดาํ เนนิ การ ผูรบั ผดิ ชอบ งบประมาณ 1. งานจัดซอื้ วัตถดุ บิ 2. งานจดั เตรยี มวัตถดุ บิ 3. งานจัดปรุงอาหาร 4. งานจดั บรกิ ารลูกคา 5. งานจดั เก็บเงิน 6. งานจัดเก็บภาชนะไปลาง จากตวั อยา ง ลักษณะงานยอย ระยะเวลาดาํ เนนิ การ ผูรับผิดชอบ งบประมาณ 1. ออกแบบสิ่งพิมพ 2. จัดซื้อกระดาษ 3. จัดทาํ แมพมิ พ 4. จัดการพมิ พ 5. จัดสง ลกู คา จากตวั อยา ง ลกั ษณะงานยอ ย ระยะเวลาดาํ เนนิ การ ผรู ับผิดชอบ งบประมาณ 1. งานตรวจสอบเอกสารหลักฐาน ขัน้ ตน 2. งานประเมินหลักทรพั ย 3. งานวเิ คราะหส นิ เช่ือ 4. งานขออนุมัติเงินกู 5. นําลูกคาไปจํานอง 6. จา ยเงินกู แผนทไี่ ดผ า นการทําข้ึนแลว ควรจะไดตรวจสอบถึงขั้นตอนตาง ๆ วาครบถว นเพยี งพอทจ่ี ะ ดําเนินการไปสูความสําเร็จตามแผนได ตรวจสอบระยะเวลาวา สามารถดาํ เนนิ การใหแ ลว เสรจ็ ไดตามแผน

46 หรอื ไม ตรวจสอบผูรับผิดชอบวามีความสามารถที่จะดําเนินการใหเสร็จตามแผนได ตลอดจนการตรวจสอบ งบประมาณที่ใชวาเพียงพอหรือเหมาะสมตอการดําเนินการตามแผน การดาํ เนินงานตามแผนในระยะเวลาหนง่ึ อาจจะพบวาแผนยังมีความบกพรอง ซง่ึ จะทราบไดก ็ ตอเมื่อตองมีการปฏิบัติจรงิ เมื่อพบความบกรองจะตองมีการปรับปรุงแผนใหดีขึ้นตามหลักการวางแผนที่วา การวางแผนจะตองมีความยืดหยุนพอสมควรที่ทําการปรับปรุงแผนงานตามสภาพการณที่เปลี่ยนไป กิจกรรม ใหผูเรียนกําหนดสินคาทจี่ ะออกสตู ลาดมา 1 ชนดิ และวางแผนการตลาด อธิบายมาพอเขาใจ 2. การจัดทาํ โครงการ แนวคิดสาํ คญั โครงการเปนงานลักษณะหนึ่งที่นิยมนํามาใชในการดําเนินกิจกรรมอยางใดอยางหนึ่ง ลักษณะของ งานโครงการเปนงานที่มีกําหนดเวลาแลวเสร็จที่แนนอน มีการประเมินผลสําเร็จเมือ่ สิ้นสุดโครงการเปน ลักษณะงานที่ไมเหมาะที่จะจัดดําเนินการในระยะยาวหรืองานประจาํ การจัดการงานโครงการจึงมีลักษณะ ของการจัดการที่แตกตางจากการดําเนินงานประจํา ความสําคัญของงานโครงการก็คือ การควบคุมเวลาให โครงการมีการเดนิ การใหเ สร็จสนิ้ ในระยะเวลาท่ีกาํ หนดท่ีส้ันท่ีสุด เพื่อสามารถควบคุมตนทุนรายจายให ตํา่ สดุ ซ่งึ ตน ทุนรายจายเหลาน้ีจะแปรตามระยะเวลาของโครงการหากโครงการมีการเสร็จที่ลาชาออกไป โครงการเปนสิ่งที่พบเห็นไดเสมอในการจัดการองคกรทั่วไป มีการแบงแยกงานในองคกรมาบริหาร ในรูปของโครงการ ไมว า จะเปน หนว ยงานของรัฐหรอื หนวยงานเอกชน และไมวาจะเปนองคกรขนาดใหญ หรือองคกรขนาดเล็กก็ตาม การจัดการงานโครงการก็เปนที่นิยมอยางแพรพลาย การทําความเขาใจเกี่ยวกับ การจัดการงานโครงการเปนสิ่งที่นาสนใจที่สามารถนําไปใชประโยชนไดสําหรับนักบริหารโดยทั่วไป ความหมายของโครงการ 1. โครงการ หมายถึง งานที่มีการดําเนินการในขอบเขตที่จํากัด โดยมุงหวังความสําเร็จของงานเปน สาํ คัญ 2. จากความหมายขางตน มีสาระสําคัญ ดงั น้ี 2.1 เปนงานที่มีขอบเขตจํากัด ไดแ ก 2.1.1 ปริมาณงานที่จํากัด งานโครงการจะเปนงานที่มีเนื้องานจํากัด เชน โครงการ จัดงานฉลองปใหม โครงการกอสรางสะพาน โครงการรณรงคงดสูบบุหรี่ในที่สาธารณะ โครงการขยาย ตลาดสินคาในภาคอีสาน โครงการปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิตในโรงงาน เปนตน 2.1.2 มีเวลาทจ่ี ํากัด โครงการจะมีการจํากัดเวลาการดําเนินการ เพอ่ื ใหเหน็ ความสําเร็จในเวลาที่แนนอน เชน 1 สปั ดาห 3 เดือน 1 ป เปน ตน 2.2 เปน เงินท่ีตอ งการเห็นความสําเร็จทช่ี ัดเจน จะมีการประเมินผลงานเมื่อสิ้นสุดโครงการ เพื่อวัดผลงานวามีความสําเร็จมากนอยเพียงใด

47 ลักษณะของโครงการ ในเรื่องของการวัดความสําเร็จของงานจะแตกตางจากการดําเนินงาน ปกติทั่วไป งานโครงการตองการวัดความสําเร็จของงานในเนื้องานโครงการเทานั้นวามีความสําเร็จมากนอย เพยี งใด สวนการวัดความสําเร็จของงานทั่วไปจะวัดความสําเร็จของงานในระยะเวลาหนึ่งวามีความสําเร็จ เพียงใด และยังมีการดําเนินการตอไป ซึ่งเมอื่ ครบระยะเวลาหนง่ึ กจ็ ะมีการวัดผลงานเปนชว ง ๆ ตอ ไป เชน กาํ หนดวดั ผลงานเดือนละคร้ัง หรือวัดผลงานเปนรายไตรมาสหรือเปนรายป เปน ตน ความสําคัญของโครงการ การดาํ เนินโครงการมีการใชทรัพยากรตาง ๆ ขององคกร ซงึ่ เก่ยี วพนั กับคาใชจา ยทเ่ี กดิ ขน้ึ จากการใช ทรัพยากร การกําหนดงานโครงการมีการจัดทํางบประมาณที่ตองใชตลอดโครงการและกําหนดระยะเวลา สิ้นสุดของโครงการ หากการดําเนินโครงการเสร็จสิ้นตามระยะเวลาที่กาํ หนด จะมีการใชเงินตาม งบประมาณ แตหากการดําเนินงานโครงการมีการเลื่อนกําหนดเวลาแลวเสร็จออกไปจะมีผลทําใหตองเพิ่ม งบประมาณคาใชจาย การดําเนินงานโครงการจึงตองมีการควบคุมเวลาใหแลวเสร็จตามระยะเวลาที่กําหนด เพือ่ ควบคุมตนทุนคาใชจายและผลกระทบตา ง ๆ ที่อาจเกิดขน้ึ ได ลักษณะของงานโครงการ 1. งานโครงการเปนงานที่มีกําหนดระยะเวลาที่แนนอน มีระยะเวลาเริม่ ตนและระยะเวลาสิ้นสดุ ซึ่ง แตกตางจากการดําเนินการประจํา จะมีระยะเวลาเริ่มตน แตจะมกี ารกาํ หนดเวลาส้ินสดุ ท่แี นน อน ระยะเวลา การดําเนินการของโครงการมีระยะเวลาแตกตางกันตามลักษณะของเนื้องาน โครงการบางลักษณะมี ระยะเวลาส้ันต้งั แต 1 สปั ดาห ถงึ 1 ป เชนโครงการจัดงานคอนเสิรตหารายได โครงการสรางสะพานลอย สําหรับคนขามถนน 2. งานโครงการมีการบริหารแยกออกจากงานประจํา ลักษณะของงานโครงการจะมีการจัดสรร งบประมาณและทรัพยากรแยกออกจากหนวยงานประจํา บางโครงการมีการแยกจากหนวยงานประจําอยาง เดน ชดั ไดแ ก งานโครงการพิเศษ ซึ่งจะมีงบประมาณของโครงการโดยตรง มกี ารจัดสรรทรัพยากรเพ่ือใชใ น โครงการโดยตรง สวนบางโครงการอาจจะมีการแยกจากหนวยงานเปนบางสวนและดําเนินการควบคูกับ หนว ยงานประจาํ โครงการลักษณะนีจ้ ะมีงบประมาณที่ใชในโครงการเทาที่จําเปนและทรัพยากรสวนหนึ่งจะ ใชร ว มกบั หนว ยงานประจาํ ไดแ ก แผนงานโครงการตาง ๆ 3. งานโครงการจะมีผูบริหารโครงการรับผิดชอบงานโครงการโดยตรง เพื่อใหก ารดําเนินงาน โครงการมีความเดนชัด มีผทู ําหนาท่ีจัดการและตดั สนิ ใจโดยตรง ทําใหงานมีความกาวหนาตามลําดับ หาก งานโครงการไมเปนไปตามแผนงานก็สามารถระบุผูรับผิดชอบได 4. งานโครงการมีการประเมินผลงานทั้งโครงการเมื่อสิ้นสุดโครงการ งานโครงการจะเกี่ยวของกับ รายรบั และรายจา ยท่ีเกิดข้ึนในการดาํ เนนิ การ เมื่อสิ้นสุดโครงการจะมีการประเมินถึงผลงานที่ไดร ับวา เปนไปตามวัตถุประสงคของโครงการหรือไม และมีรายรับรายจายเปนอยางไร เพื่อประเมินวาโครงการมี ความสําเร็จมากนอยเพียงใด แตกตางจากการดําเนินงานประจําจะมีการประเมินผลตามระยะเวลาชวงหนึ่ง

48 เชน 1 เดือน 3 เดือน หรอื 1 ป เปน การวัดผลสาํ เรจ็ ในชว งเวลาหน่ึงเทานั้น ไมใชการวัดผลสําเร็จตลอดอายุ ของการดาํ เนนิ การ ตวั อยางการจดั งานรูปโครงการของบริษัทรบั เหมากอ สรางแหงหน่ึง เปน ดังน้ี บรษิ ัทรบั เหมา กอสราง ฝายวางแผนงาน ฝายการตลาด ฝา ยบุคลากร ฝา ยวิศวกรรม ฝา ยกอสราง ฝา ยจัดซื้อวสั ดุ ฝา ยบัญชี และการขาย และสถาปต ย อปุ กรณ และ การเงนิ กรรม โครงการ ฝายการตลาด ฝา ยบุคลากร ฝา ยวิศวกรรม ฝา ยกอสราง ฝา ยจดั ซื้อวัสดุ ฝา ยบัญชี กอสรา ง และการขาย และสถาปต ย อปุ กรณ และ สะพานขาม การเงนิ แมนํ้า กรรม โครงการ ฝายการตลาด ฝา ยบุคลากร ฝา ยวิศวกรรม ฝายกอสรา ง ฝายจดั ซอื้ วสั ดุ ฝา ยบัญชี กอ สรา งศูนย และการขาย และสถาปต ย อปุ กรณ และ การเงนิ ราชการ กรรม จงั หวัด โครงการสรา ง ฝายการตลาด ฝา ยบุคลากร ฝา ยวิศวกรรม ฝา ยกอสรา ง ฝา ยจัดซ้อื วัสดุ ฝา ยบัญชี เข่อื น และการขาย และสถาปต ย อปุ กรณ และการเงิน กรรม

49 เทคนคิ การบรหิ ารงานโครงการ 1. เทคนิคการดําเนินงานโครงการ การดาํ เนินงานโครงการมีลักษณะคลายการจดั การองคกรโดยเรม่ิ จากการกําหนดวัตถุประสงคของโครงการใหชัดเจนวาตองการทําอะไร จากวัตถุประสงคจะนํามาวางแผน ของโครงการ ดงั น้ี วัตถุประสงคของโครงการ แผนงานของโครงการ การวางแผนงานของโครงการก็เหมือนการวางแผนโดยทั่วไปวาจะใหใครทําอะไร ที่ไหน และ อยางไร ซึ่งเปนการกําหนดกิจกรรมที่ทําและกําหนดการใชทรัพยากรตาง ๆ ทั้งคน เงนิ วัสดุอุปกรณ ตลอดจนวธิ กี าร ทรัพยากรเหลานี้จะถูกตีมูลคามาเปนงบประมาณที่ใช หรือแผนงานโครงการไดรบั การ อนมุ ตั ใิ หดาํ เนินการแลว จะมีการจัดโครงสรางองคกร จัดบุคลากรเขาทํางาน มีการอํานวยการและการ ควบคุมงานเชนเดียวกับการจัดองคกร วัตถุประสงค ของ โครงการ แผนการ จดั โครงสรา ง จัดบุคลากร อาํ นวยการ ควบคุม ของ องคก รของ เขาทํางาน งาน โครงการ โครงการ การวางแผนงานของโครงการเพื่อกําหนดแนวทางปฏิบัติใหสามารถดําเนินการโครงการสําเร็จได ตามวัตถุประสงคที่ตองการ การจัดโครงสรางองคกรของโครงการเพื่อใหเห็นภาพที่ชัดเจนในการปฏิบัติงาน รองรับแผนงานของโครงการ การจัดบุคลากรเขาทํางานตามโครงสรางองคกรของโครงการเพื่อใหมีบุคลากร ที่จะปฏิบัติงานตามแผนงานของโครงการ ตลอดจนมีการอํานวยการและควบคุมงานเพื่อใหงานมีการปฏิบัติ ตามขั้นตอนของแผน เกิดความสําเร็จตามแผนได

50 2. เทคนิคการจัดการทรพั ยากรในงานโครงการ 2.1 เทคนิคการจัดการบุคลากร เนื่องจากงานโครงการเปนงานที่มีกําหนดเวลา โดยเฉพาะ โครงการทมี่ ีกําหนดเวลาสัน้ การจัดหาบุคลากรเขาทํางาน ควรจัดหาบุคคลที่มีความรู ความสามารถที่ เหมาะสมเขาทํางานในโครงการ โดยไมตองมีกระบวนการพัฒนาบุคลากรกอนเขาทํางาน ตลอดจนใน ระหวางการดําเนินงานโครงการก็จะไมมีขั้นตอนการพัฒนาบุคลากรเชนกัน สําหรับโครงการที่มีระยะเวลา ดาํ เนนิ การยาวนานหลายป อาจมีการพัฒนาบุคลากรกอนเขาทํางานหรือพัฒนาบุคลากรในระหวา งดาํ เนินการ กไ็ ดแ ตจะพัฒนาบุคลากรเทาทจี่ าํ เปนตอการดาํ เนนิ งานโครงการใหเสร็จส้นิ 2.2 เทคนิคการจดั หาวสั ดุอปุ กรณและเคร่ืองจักร การจัดหาวสั ดใุ นงานโครงการควรจดั หา เทาที่จะตองใชในงานโครงการเทานั้น ไมจําเปนตองมีวัสดุคงเหลือเหมือนการดําเนินงานประจํา เพราะหาก มีสินคาคงเหลืออาจไมมีประโยชนที่จะใชไดตอไป สว นการจดั หาอปุ กรณที่มมี ูลคาไมสูงนัก กจ็ ดั ซ้อื เทา ที่ จําเปนตองใช สาํ หรบั อุปกรณท ม่ี ีราคาสงู หรือเครื่องจกั รทม่ี ีราคาสูงควรใชว ธิ ีการเชาซ่ึงจะทําใหตนทนุ รวมมี คาตา่ํ กวา และเม่อื ส้นิ สดุ โครงการก็จะไมต องเหลืออุปกรณห รือเครื่องจักรเกา ที่จะเปนภาระแกโ ครงการ 2.3 เทคนิคการจัดสรรการเงิน การจัดสรรการเงินในงานโครงการจะเนนการใชเงินทุน หมนุ เวยี นเปน หลกั การลงทุนในสินทรัพยถาวรควรจะใหมีนอยที่สุดเทาที่จําเปนหรืออาจไมควรมีสําหรับ งานโครงการที่จําเปนตองใชสินทรัพยที่มีราคาสูง เชน ทีด่ ิน อาคาร เครอ่ื งจกั ร ควรใชวิธกี ารเชาเพื่อลดการ ใชเงินทุนถาวรซึ่งเปนเงินทุนระยะยาว และเมือ่ ส้ินสุดโครงการกจ็ ะไมตอ งมีภาระกับสินทรัพยถาวรเหลาน้ี อีกท้ังยังทําใหตน ทุนรวมในการลงทุนตาํ่ กวา ดว ย 3. เทคนิคการบริหารเวลาในงานโครงการ เวลาในการดําเนินงานโครงการเปนสิ่งสําคัญ หากโครงการลาชาออกไปจากแผนงานจะมีผลตอ คาใชจายทส่ี งู ข้นึ การดําเนินงานโครงการจึงตองมีการควบคุมเรื่องเวลาเพื่อใหงานเสร็จสิ้นตามแผนงาน โดยปกติงานโครงการหนึ่ง ๆ ยอมแบงออกเปนกิจกรรมยอย ๆ หลาย ๆ กจิ กรรม แตล ะกจิ กรรมมี ความสมั พนั ธที่สามารถเขยี นเปน แผนผงั แสดงความสมั พันธก นั ไดในลักษณะของโครงขายงาน กิจกรรม ใหผูเรียนเขยี นโครงการอาชีพของตนเองมา 1 อาชีพ 3. การใชวัสดุอปุ กรณ เครื่องมือ หมายถึง ส่งิ ตา ง ๆ ท่มี นุษยค ิดคน ข้ึนหรือประดิษฐข นึ้ มาใชเพอ่ื ความสะดวก รวดเรว็ ประหยดั เวลาและแรงงาน วสั ดุ หมายถึง ส่ิงที่ใชแลวสนิ้ เปลืองและหมดไป เชน เน้ือ สารใหสี เกลอื ขาว กระเทียม พรกิ ขห้ี นู อุปกรณ หมายถึง ส่งิ ทีใ่ ชแ ลวยังคงเหลือ สามารถใชไดอีก เชน เครอ่ื งบดเน้ือ เครอ่ื งอัดไส เคร่ืองชง่ั ชนดิ ละเอยี ดและชนิดหยาบ อุปกรณเครือ่ งครวั ตาง ๆ ไดแ ก มีด เขยี ง ถาด กะละมงั หมอ เตา ยกตัวอยาง การทําแหนม