วิทยาศาสตร์ต้น

144 • ลมทะเล (Sea Breeze) เกิดในฤดรู อ นตามชายฝงทะเล ในเวลากลางวนั เมอ่ื พน้ื ดนิ ไดร บั ความรอ น จากดวงอาทิตยจะมีอุณหภมู สิ ูงกวา พืน้ นา้ํ และอากาศเหนือพนื้ ดินเม่ือไดร บั ความรอ นจะขยายตัวลอยขึ้นสู เบื้องบน อากาศเหนือพ้นื นํา้ ซง่ึ เย็นกวาจะไหลเขาไปแทนที่ เกิดลมจากทะเลพัดเขาหาฝงมีระยะทางไกล ถงึ 16-48 กโิ ลเมตร และความแรงของลมจะลดลงเมื่อเขาถึงฝง • ลมบก (Land Breeze) เกิดในเวลากลางคืน เมือ่ พนื้ ดนิ คายความรอนโดยการแผร งั สอี อก จะ คายความรอ นออกไดเรว็ กวาพื้นนา้ํ ทาํ ใหมอี ณุ หภูมติ ํา่ กวา พืน้ นา้ํ อากาศเหนือพน้ื นํา้ ซ่งึ รอนกวาพนื้ ดนิ จะ ลอยตวั ขน้ึ สูเบื้องบน อากาศเหนอื พ้นื ดนิ ซ่งึ เย็นกวาจะไหลเขาไปแทนท่ี เกิดเปนลมพัดจากฝงไปสูทะเล ลมบก ซึ่งลมบกจะมีความแรงของลมออนกวาลมทะเล จึงไมสามารถพัดเขาสูทะเลไดระยะทางไกล เหมอื นลมทะเล โดยลมบกสามารถพัดเขาสูทะเลมีระยะทางเพียง 8-10 กิโลเมตร เทา นัน้ 2. ลมภเู ขาและลมหุบเขา (Valley Breeze) เปนลมประจําวันเชนเดียวกับลมบกและลมทะเล ลม หุบเขา เกิดขึ้นในเวลากลางวัน อากาศตามภูเขาและลาดเขารอน เพราะไดรับความรอนจากดวงอาทิตย เต็มที่ สวนอากาศที่หุบเขาเบื้องลางมีความเย็นกวาจึงไหลเขาแทนที่ ทําใหมีลมเย็นจากหุบเขาเบื้องลางพัด ไปตามลาดเขาขึ้นสูเบื้องบน เรียกวา ลมหุบเขา ภาพ : การเกิดลมหุบเขาและการเกิดลมภูเขา 3. ลมพดั ลงลาดเขา (Katabatic Wind) เปนลมที่พัดอยูตามลาดเขาลงสูหุบเขาเบื้องลาง ลมนี้มี ลักษณะคลายกับลมภเู ขา แตมกี ําลงั แรงกวา สาเหตุการเกดิ เน่ืองจากลมเยน็ และมีนํา้ หนักมากเคล่ือนท่จี าก ทีส่ งู ลงสูท ต่ี ่าํ ภายใตแรงดึงดดู ของโลก สว นใหญเ กดิ ขน้ึ ใน ชวงเวลากลางคืน เมื่อพื้นดินคายความรอน ออก ในฤดูหนาวบริเวณทรี่ าบสูงภายในทวีปมีหมิ ะทับถมกนั อยู อากาศเหนอื พืน้ ดนิ เย็นลงมาก ทาํ ใหเปน เขตความกดอากาศสูง ตามขอบที่ราบสูงแรงความชันความกดอากาศมีความแรงพอที่จะทําใหอากาศ หนาว จากทส่ี งู ไหลลงสทู ตี่ ่าํ ได บางคร้งั จงึ เรียกวา ลมไหล (Drainage Wind) ลมนม้ี ีช่อื แตกตา งกันไปตาม ทอ งถ่ินตาง ๆ เชน ลมโบรา ( Bora) เปน ลมหนาวและแหง มตี น กาํ เนดิ มาจากลมหนาวในสหภาพโซเวยี ต (ป พ.ศ. 2534 เปล่ียนชอื่ เปนเครอื จกั รภพอสิ ระ) พัดขามภูเขาเขาสูชายฝงทะเลเอเดรียติกของประเทศ

145 ยูโกสลาเวีย จากทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ในฤดหู นาว เกดิ ขน้ึ ไดท ง้ั เวลากลางวนั และกลางคนื แตจะเกิดขึ้น บอยและลมมีกําลังแรงจัดในเวลากลางคืนและสมมิสทราล ( Mistras) เปน ลมหนาวและแหง เชน เดยี วกบั ลมโบรา แตมีความเร็วลมนอยกวา พัดจากภูเขาตะวันตกลงสูหุบเขาโรนทางตอนใตของประเทศฝรั่งเศส ภาพ : ลมพัดลงลาดเขา 4. ลมชนี ุก (Chinook) เปนลมที่เกิดขึ้นทางดานหลังเขา มีลักษณะเปนลมรอนและแหง ความแรงลม อยูในขั้นปานกลางถึงแรงจัด การเคลื่อนที่ของลมเปนผลจากความกดอากาศแตกตางกันทางดานตรงขาม ของภูเขา ภูเขาดานที่ไดรับลมจะมีความกดอากาศมากและอากาศจะถูกบังคับใหลอยสูงขึ้นสูยอดเขา ซงึ่ จะ ขยายตัวและพัดลงสูเบื้องลางทางดานหลังเขา ขณะที่อากาศลอยต่ําลง อุณหภมู ิจะคอ ย ๆ เพ่มิ สงู ขน้ึ ตาม อตั ราการเปลยี่ นอุณหภูมิอะเดียแบติก จงึ เปน ลมรอ นและแหง ลมรอนและแหงที่พัดลงไปทางดานหลังเขา ทางตะวนั ออกของเทอื กเขารอ็ กกี เรยี กวา ลมชีนุก บรเิ วณที่เกดิ ลมเปนบรเิ วณแคบ ๆ มีความกวางเพียง 2-3 รอ ยกโิ ลเมตร เทาน้นั และแผขยายจากทางตะวันออกเฉียงเหนือของมลรัฐนิวเม็กซิโก สหรัฐอเมริกา ไปทางเหนือเขาสูแคนาดา ลมชีนุกเกดิ ขึน้ เม่ือลมตะวันตกชน้ั บนท่ีมีกาํ ลงั แรงพดั ขามแนวเทือกเขาเหนอื ใตค อื เทือกเขาร็อกกี และ เทือกเขาแคสเกต อากาศทางดานเขาที่ไดรับลมถูกบังคับ ใหลอยขึ้น อณุ หภูมิ ลดต่ําลง แตเมื่อลอยต่ําลงไปยังอีกดานของเขา อากาศจะถูกบีบ ทําใหม ีอณุ หภมู ิสูงข้นึ ถาลมที่มลี ักษณะ อยางเดียวกบั ลมชนี ุก แตพัดไปตามลาดเขาของภูเขาแอลปในยุโรป เรียกวา ลมเฟหน ( Foehn) และถาเกิด ในประเทศอารเจนตินา เรียกวา ลมซอนดา (Zonda)

146 ภาพ : ลักษณะการเกิดลมชีนุก 5. ลมซานตาแอนนา ( Santa Anna) เปน ลมรอ นและแหง พดั จากทางตะวนั ออก หรอื ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื เขาสภู าคใตม ลรัฐแคลฟี อรเ นยี จะพดั ผา นบริเวณทะเลทรายและภูเขา จึงกลายเปน ลมรอนและแหง ลมนี้เกิดขึ้นในเขตความกดอากาศสูงบริเวณแกรตเบซิน และเมื่อพดั ผานบรเิ วณใดจะ กอใหเกดิ ความเสยี หายแกพืชผลบรเิ วณนน้ั โดยเฉพาะในฤดูใบไมผลิ เม่ือตน ไมต ิดผลออนและบรเิ วณท่ี มลี มพดั ผา นจะมอี ุณหภูมิสูงขึ้น เชน เมอื่ ลมน้ีพัดเขาสภู าคใตม ลรัฐแคลฟิ อรเนีย ทําใหอ ณุ หภมู ิสูงกวา บรเิ วณทไ่ี มมี ลมนพี้ ดั ผาน 6. ลมทะเลทราย (Desert Winds) เปนลมทองถิ่นเกิดในบริเวณทะเลทราย เวลาเกิดจะมาพรอมกับ พายฝุ ุนหรอื พายทุ ราย คือ ลมฮาบูบ ( Haboob) มาจากคํา Hebbec ในภาษาอาหรับแปลวา ลม ลมฮาบูบเวลาเกิดจะหอบเอาฝุนทรายมาดวย บริเวณที่เกิดไดแก ประเทศซูดานในทวีปแอฟริกา เฉล่ยี จะ เกิดประมาณปละ 24 ครั้ง และบริเวณทะเลทราย ทางตะวันตกเฉียงใตของสหรัฐอเมริกา โดยเฉพาะทาง ภาคใตของมลรัฐแอริโซนา 7. ลมตะเภาและลมวาว เปนลมทองถิ่นในประเทศไทย โดยลมตะเภาเปนที่พัดจากทิศใตไปยังทิศ เหนือคือ พัดจากอาวไทยเขาสูภาคกลางตอนลาง พดั ในชว งเดือนกมุ ภาพนั ธถ ึงเดอื นเมษายน ซงึ่ เปนชว งท่ี ลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ จะเปลี่ยนเปนลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต เปนลมที่นําความชื้นมาสูภาค กลางตอนลาง ในสมัยโบราณลมนี้ จะชวยพัดเรือสําเภาซึ่งเขามาคาขายใหแลนไปตามลําน้ําเจาพระยา และ พัดในชว งทีล่ มมรสมุ ตะวันตกเฉียงใต จะเปลี่ยนเปนลมมรสมุ ตะวันออกเฉียงเหนือ หรอื อาจจะเรยี กวา ลมขาวเบา เพราะพัดในชวงที่ขาวเบากําลังออกรวง

147 เครื่องมือวดั อตั ราเร็วลม เครอ่ื งมือวัดอตั ราเรว็ ลม เรยี กวา แอนนโิ มมเิ ตอร( Anemometer) มีหลายรูปแบบ บางรูปแบบทํา เปนถุงปลอยลู บางรูปแบบทําเปนรูปถวย ครึ่งทรงกลม 3 - 4 ใบ วดั อตั ราเร็วลมโดยสังเกตการณยกตัวของ ถุง หรอื นบั จาํ นวนรอบของถว ยทห่ี มนุ ในหนง่ึ หนว ยเวลา เครื่องมือตรวจสอบทิศทางลม เราเรียกวา ศรลม สวนใหญมีลักษณะเปนลูกศร มหี างเปน แผน ใหญ ศรลม จะหมุนรอบตัวตามแนวราบ จะลูลมในแนวขนานกับทิศทางที่ลมพัด เมื่อลมพัดมา หางลูกศร ซ่งึ มีขนาดใหญจะถูกลมผลักแรงกวา หวั ลูกศร หัวลูกศรจึงชี้ไปทิศทางที่ลมพัดมา เครือ่ งมือที่ใชใ นการวัดกระแสลม ไดแก 1. ศรลม 2. อะนโิ มมเิ ตอร 3. แอโรแวน ภาพ : อะนโิ มมเิ ตอร ผลของปรากฏการณท างลมฟา อากาศทม่ี ตี อมนุษยแ ละสิง่ แวดลอม ประโยชนข องปรากฏการณทางลมฟาอากาศ 1. การเกิดลมจะชวยใหเกิดการไหลเวียนของบรรยากาศ 2. การเกิดลมสนิ คา 3. การเกดิ เมฆและฝน 4. การเกิดลมประจําเวลา ผลกระทบและภยั อนั ตราย 1. ผลกระทบจากอิทธิพลของลมมรสุม เชน น้ําทวม น้ําทวมฉับพลัน 2. ผลกระทบจากอิทธิพลของลมพายุ เชน ตนไมลมทับ คลื่นสูงในทะเล ปรากฏการณธรรมชาติ คือ การเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติ ทั้งในระยะยาวและระยะสั้น สภาพแวดลอมของโลกเปลี่ยนแปลงไปตามเวลา ทั้งเปนระบบและไมเปนระบบ เปนส่ิงท่ีอยรู อบตัวเรา มันสง ผลกระทบตอส่ิงมีชีวิตในธรรมชาติ การเปลี่ยนแปลงบางอยาง มผี ลกระทบตอส่ิงมีชีวิตอยา งรนุ แรง

148 ตวั อยา งเหตุการณท่ีพบเห็นท่ัวไป ฝนตก ฟารอ ง ฟาผา พายุ และเหตุการณท ไ่ี มพ บบอยนัก เชน โลกรอ น สุรยิ ุปราคา ฝนดาวตก ปฏกิ ริ ยิ าเรอื นกระจก เกิดจากมลภาวะของแกสที่ไดสรางขึ้นในชั้นบรรยากาศของโลกและ ปองกันไมใ หความรอ นนั้นระเหยออกไปในอวกาศในตอนกลางคนื ผลท่ไี ดค ือโลกจะมอี ุณหภมู สิ ูงข้ึนที่ เรยี กวา การเพิ่มอุณหภูมิของผิวโลก แกส็ ท่ีกอเกดิ ภาวะเรือนกระจกคอื

149 มวลอากาศ (Air mass) มวลอากาศ หมายถึง ลักษณะของมวลอากาศที่มีลักษณะอากาศภายในกลุมกอนขนาดใหญมาก มีความชื้น คลายคลึงกัน ตลอดจนสว นตา ง ๆ ของอากาศเทากัน มวลอากาศจะเกดิ ขน้ึ ไดตอ เม่ืออากาศสว นนั้นอยูก ับ ที่ และมีการสมั ผสั กับพ้ืนผวิ โลก ซึง่ จะเปน พ้นื ดินหรือพืน้ นาํ้ ก็ได โดยสัมผสั อยูเปนระยะเวลานาน ๆ จนมี คุณสมบัตคิ ลายคลงึ กับพน้ื ผิวโลกในสว นนน้ั ๆ เราเรียกบรเิ วณพืน้ ผวิ โลกนัน้ วา \"แหลง กาํ เนดิ \" เมอ่ื เกดิ มวลอากาศขนึ้ แลวมวลอากาศน้นั จะเคลอ่ื นทอ่ี อกไปยงั บรเิ วณอน่ื ๆ มีผลทําใหลักษณะของลมฟาอากาศ บริเวณน้ัน ๆ เปลี่ยนแปลงไป เนื่องจากมีสภาพแวดลอมใหม มวลอากาศจะสามารถเคลื่อนที่ไดในระยะ ทางไกล ๆ และยงั คงรักษาคุณสมบตั ิสว นใหญเอาไวได การจําแนกมวลอากาศแยกพิจารณาไดเปน 2 แบบ โดยใชคุณสมบตั ิของอุณหภูมิเปนเกณฑ และการใชล กั ษณะของแหลงกําเนดิ เปน เกณฑในการพจิ ารณา ดงั น้ี 2.1 การจําแนกมวลอากาศโดยใชอุณหภมู ิเปน เกณฑ 2.1.1. มวลอากาศอุน (Warm Air mass) เปน มวลอากาศที่มีอุณหภมู ิสูงกวา อุณหภูมิของอากาศผิวพ้นื ที่ มวลอากาศเคลื่อนที่ผาน มกั มีแนวทางการเคลอื่ นท่จี ากละตจิ ดู ตํ่าไปยงั บริเวณละตจิ ูดสงู ขึ้นไป ใช สัญลักษณแทนดวยตวั อกั ษร \" W \" 2.1.2 มวลอากาศเย็น (Cold Air mass) เปน มวลอากาศทีม่ ีอณุ หภูมิตาํ่ กวาอณุ หภมู ิผวิ พืน้ ทีม่ วลอากาศ เคล่ือนท่ีผาน เปนมวลอากาศที่เคลอื่ นที่จากบรเิ วณละติจดู สงู มายังบริเวณละติจูดตาํ่ ใชส ญั ลักษณแ ทน ดวยอักษรตัว \" K \" มาจากภาษาเยอรมัน คอื \" Kalt \" แปลวา เยน็ 2.2 การจาํ แนกมวลอากาศโดยใชแหลงกําเนิดเปน เกณฑ 2.2.1 มวลอากาศข้วั โลก (Polar Air-mass) 2.2.1.1 มวลอากาศขวั้ โลกภาคพ้นื สมทุ ร (Marine Polar Air mass) มีแหลงกําเนิดจากมหาสมุทร เม่อื มวลอากาศชนดิ นี้เคลอื่ นตวั ลงมายังละตจิ ดู ต่ําจะเปนลกั ษณะของมวล อากาศที่ใหความเย็นและชุมชื้น แหลง กาํ เนดิ ของ มวลลอากาศชนดิ นอ้ี ยูบริเวณมหาสมทุ รแปซฟิ กตอน เหนอื ใกลชองแคบแบริ่ง และเคลื่อนที่เขาปะทะชายฝงทะเลของประเทศสหรัฐอเมริกา ทําใหอากาศหนาว เยน็ และมฝี นตก ในทางกลบั กนั ถา มวลอากาศน้เี คล่อื นทีไ่ ปยังบรเิ วณละตจิ ูดสูง จะกลายเปนมวลอากาศ อนุ เรยี กวา \"มวลอากาศอุนขั้วโลกภาคพื้นสมุทร\" มลี ักษณะอากาศอบอุนและชมุ ชนื้ 2.2.1.2 มวลอากาศขัว้ โลกภาคพื้นทวปี (Continental Polar Air mass) มีแหลงกาํ เนดิ อยูบนภาคพ้ืนทวปี ในเขตละติจูดตํ่า มลี กั ษณะเปน มวลอากาศเยน็ และแหง เมื่อมวลอากาศ เคล่อื นทผ่ี านบรเิ วณใดจะทําใหม ีอากาศเยน็ และแหง ยกตัวอยา งเชน สําหรับประเทศไทยจะไดรับอิทธิพล

150 จากมวลอากาศชนิดนซี้ ง่ึ มแี หลงกาํ เนดิ อยูแ ถบไซบเี รีย เมื่อเคลื่อนที่ลงมายังละติจูดต่ํากวาลงมายังประเทศ ไทยในชวงเดือนพฤศจิกายน ถงึ มกราคม ทาํ ใหป ระเทศไทยมอี ณุ หภมู ติ ํ่าลง ลักษณะอากาศเย็นและแหง ในฤดหู นาว 2.2.2 มวลอากาศเขตรอ น (Topical Air mass) 2.2.2.1. มวลอากาศเขตรอนภาคพน้ื ทวปี (Continental Topical Air mass) มแี หลงกําเนดิ บนภาคพ้ืนทวีป จะมีลกั ษณะการเคลื่อนท่ีจากละติจดู ตาํ่ ไปสูละติจูดสงู ลักษณะอากาศจะ รอ นและแหง แลง ทาํ ใหบรเิ วณทมี่ วลอากาศเคล่ือนที่ผา นมลี ักษณะอากาศรอ นและแหงแลง จงึ เรียกมวล อากาศนี้วา \"มวลอากาศอุนเขตรอนภาคพื้นทวีป \" แหลง กาํ เนดิ ของมวลอากาศชนดิ นอ้ี ยบู รเิ วณตอนเหนอื ของประเทศแม็กซิโก และทางทิศตะวันตกเฉียงใตของประเทศสหรัฐอเมริกา ถาหากมวลอากาศนี้ เคล่อื นท่มี ายงั เขตละตจิ ดู ตํา่ จะทําใหอ ณุ หภมู ิของมวลอากาศลดต่าํ ลงกวา อณุ หภูมขิ องอากาศผวิ พ้นื ทม่ี วล อากาศเคลื่อนที่ผานจึงกลายเปน \"มวลอากาศเย็นเขตรอนภาคพื้นทวีป\" มีลกั ษณะอากาศเยน็ และแหงแลง 2.2.2.2. มวลอากาศเขตรอนภาคพืน้ สมทุ ร (Marine Topical Air mass) มีแหลงกําเนิดอยูบนภาคพื้นสมุทรจึงนําพาความชุมชื้น เม่อื เคลอ่ื นท่ผี านบรเิ วณใดจะทําใหเ กดิ ฝนตก และ ถา เคลือ่ นทไี่ ปยังละตจิ ดู สูงจะทําใหอากาศอบอนุ ขนึ้ ยกตัวอยางเชน ถามวลอากาศเขตรอนภาคพื้นสมุทร เคลื่อนที่จากมหาสมุทรอินเดียเขามายังคาบสมุทรอินโดจีนจะทําใหเกิดฝนตกหนักและกลายเปนฤดูฝน เราเรียกมวลอากาศดังกลาววา \"มวลอากาศอุนเขตรอนภาคพื้นสมุทร \" ในทางกลับกันถามวลอากาศนี้ เคลอ่ื นทีไ่ ปยังเขตละติจดู ต่ําจัะมีผลทาํ ใหอุณหภมู ิลดตํา่ ลง อากาศจะเย็นและชุมชื้น เรยี กวา \"มวลอากาศ เย็นเขตรอนภาคพน้ื สมุทร\" นอกจากมวลอากาศที่กลาวมาแลวยังมีมวลอากาศที่เกิดจากแหลงกําเนิดอื่น ๆ อกี ไดแ ก เขตขวั้ โลก มีมวลอากาศอารกติก เปนมวลอากาศจากมหาสมุทรอารกติกเคลื่อนที่เขามาทางตอน หนือของทวีปอเมริกา และมวลอากาศแอนตารกติก เปนมวลอากาศบริเวณขั้วโลกใต ซึ่งมีอากาศเย็นและ เคลื่อนที่อยางรุนแรงมาก 3. แนวอากาศ (Air Front) หรอื แนวปะทะของมวลอากาศ แนวอากาศ หรอื แนวปะทะมวลอากาศ เกิดจากสภาวะอากาศที่แตกตางกันมาก โดยมีอุณหภมู ิ และความชื้นตางกันมากมาพบกัน จะไมผสมกลมกลืนกันแตจะแยกจากกัน โดยทส่ี ว นหนา ของมวล อากาศจะมีการเปลี่ยนแปลงรูปราง ลักษณะของมวลอากาศท่ีอนุ กวาจะถูกดนั ตัวใหลอยไปอยเู หนอื ลม่ิ มวลอากาศเย็น เนื่องจากมวลอากาศอุนมีความหนาแนนนอยกวามวลอากาศเย็น แนวที่แยกมวลอากาศทั้ง สองออกจากกนั เราเรยี กวา แนวอากาศ โดยทั่วไปแลวตามแนวอากาศหรือแนวปะทะอากาศจะมีลักษณะ ของความแปรปรวนลมฟาอากาศเกิดขึ้น เราสามารถจําแนกแนวอากาศหรือแนวปะทะอากาศของมวล อากาศได 4 ชนดิ ดงั น้ี

151 3.1 แนวปะทะของมวลอากาศอุน (Warm Front) เกิดจากการที่มวลอากาศอุนเคลื่อนที่เขามายังบริเวณที่มีมวลอากาศเย็นกวา โดยมวลอากาศเย็นจะ ยงั คงตวั บริเวณพนื้ ดนิ มวลอากาศอนุ จะลอยตวั สงู ข้ึน ซึ่งแนวของอากาศอุนจะมีความลาดชันนอยกวา แนวอากาศเยน็ ซึ่งจากปรากฏการณแนวปะทะมวลอากาศอุนดังกลาวนี้ลักษณะอากาศจะอยูในสภาวะทรง ตวั แตถ า ลกั ษณะของมวลอากาศอุนมีการลอยตวั ข้นึ ในแนวดิง่ (มีความลาดชันมาก ) จะกอใหเ กิดฝนตก หนกั และพายฝุ นฟา คะนอง สงั เกตไดจ ากการเกดิ เมฆฝนเมฆนมิ โบสเตรตสั หรอื การเกดิ ฝนซู หรอื เรยี ก อีกอยางหนง่ึ วาฝนไลช าง 3.2 แนวปะทะของมวลอากาศเย็น (Cold Front) เมอื่ มวลอากาศเย็นเคล่อื นตัวลงมายังบรเิ วณทม่ี ลี ะติจดู ตาํ่ มวลอากาศเยน็ จะหนกั จงึ มีการเคลอ่ื น ตวั ติดกบั ผิวดนิ และจะดนั ใหม วลอากาศอนุ ทม่ี คี วามหนาแนน นอ ยกวา ลอยตัวขึ้นตามความลาดเอียง ซ่งึ มี ความลาดชันมากถึง 1:80 ซึ่งปรากฏการณดังกลาวตามแนวปะทะอากาศเย็นจะมีสภาพอากาศแปรปรวน มาก มวลอากาศรอนถูกดันใหล อยตวั ยกสงู ข้ึน เปนลกั ษณะการกอตวั ของเมฆ ควิ มูโลนิมบสั (Cumulonimbus) ทองฟาจะมืดครึม เกิดพายฝุ นฟาคะนองอยางรนุ แร u3591 . เราเรยี กบริเวณดงั กลา ววา “แนวพายฝุ น” (Squall Line) 3.3 แนวปะทะของมวลอากาศซอน (Occluded Front) เม่อื มวลอากาศเย็นเคลือ่ นทใ่ี นแนวทางติดกับแผนดนิ จะดนั ใหม วลอากาศอุนใกลกบั ผวิ โลก เคลอ่ื นทไ่ี ปในแนวเดยี วกนั กบั มวลอากาศเยน็ มวลอากาศอนุ จะถกู มวลอากาศเยน็ ซอ นตวั ใหลอยสูงขึ้น และเนื่องจากมวลอากาศเย็นเคลื่อนตัวไดเร็วกวาจึงทําใหมวลอากาศอุนชอนอยูบนมวลอากาศเย็น เราเรยี ก ลักษณะดังกลาวไดอีกแบบวาแนวปะทะของมวลอากาศปด ลักษณะของปรากฏการณด ังกลาวจะทําใหเ กิด เมฆคิวมูโลนิมบัส (Cumulonimbus) และทาํ ใหเ กดิ ฝนตก หรือพายุฝนไดเชน กนั 3.4 แนวปะทะมวลอากาศคงที่ (Stationary Front) นอกจากแนวปะทะอากาศดังกลาวมาแลวนั้นจะมีลักษณะแนวปะทะอากาศของมวลอากาศคงที่ อกี ชนดิ หนง่ึ (Stationary Front) ซึ่งเปนแนวปะทะของมวลอากาศที่เกิดจากการเคลื่อนที่ของมวลอากาศ อุนและมวลอากาศเย็นเขาหากัน และจากสภาพที่ทั้งสองมวลอากาศมีแรงผลักดันเทากัน จงึ เกดิ ภาวะ สมดุลของแนวปะทะอากาศขึ้น แตจ ะเกดิ ในชว่ั ระยะเวลาใดเวลาหนง่ึ เทา นน้ั เมื่อมวลอากาศใดมี แรงผลักดันมากขึ้นจะทําใหลักษณะของแนวปะทะอากาศเปลี่ยนไปเปนแนวปะทะอากาศแบบอื่น ๆ ทันที

152 4. พายุหมุน พายุหมุนเกิดจากศูนยกลางความกดอากาศต่ําทําใหบริเวณโดยรอบศูนยกลางความกดอากาศต่ําซึง่ กค็ อื ความกดอากาศสูงโดยรอบจะพัดเขาหาศูนยกลางความกดอากาศต่ํา ขณะเดียวกันศูนยกลางความกด อากาศตาํ่ จะลอยตวั สงู ขน้ึ และเยน็ ลงดว ยอตั ราอะเดยี เบตกิ (อณุ หภูมิลดลงเม่ือความสงู เพิ่มข้นึ ) ทาํ ใหเกดิ เมฆและหยาดนาํ้ ฟา พายุหมุนจะมีความรุนแรงหรือไมขึ้นอยูกับอัตราการลดลงของความกดอากาศ ถาอัตราการลดลงของความกดอากาศมีมากจะเกิดพายุรุนแรเงราสามารถแบงพายุหมุนออกเปน3 กลุม ดงั น้ี 4.1. พายุหมนุ นอกเขตรอ น พายหุ มนุ นอกเขตรอ น หมายถึง พายหุ มนุ ที่เกิดขึ้นในเขตละตจิ ูดกลางและเขตละติจดู สงู ซึง่ ใน เขตละติจูดดังกลาวจะมีแนวมวลอากาศเย็นจากขั้วโลกหรือมหาสมุทรอารกติก เคลื่อนตัวมาพบกับมวล อากาศอุนจากเขตกึ่งโซนรอน มวลอากาศดังกลาวมีคุณสมบัติตางกัน แนวอากาศจะเกดิ การเปลย่ี นโดยเรม่ิ มีลกั ษณะโคงเปน รปู คลu่ื 3609 . อากาศอนุ จะลอยตัวสูงขึ้นเหนอื อากาศเยน็ ซง่ึ เชน เดยี วกบั แนวอากาศเยน็ ซ่งึ จะเคล่ือนทีเ่ ขาแทนท่แี นวอากาศอุน ทําใหม วลอากาศอุนลอยตวั สงู ขนึ้ และจากคณุ สมบตั ิการเคลอื่ นที่ ของมวลอากาศเย็นทีเ่ คลอ่ื นตวั ไดเรว็ กวา แนวอากาศเย็นจึงเคลื่อนไปทันแนวอากาศอุน ทาํ ใหเ กดิ ลักษณะ แนวอากาศรวมขน้ึ และเกดิ หยาดนาํ้ ฟา เม่ืออากาศอนุ ท่ถี ูกบงั คับใหลอยตวั ขึ้นหมดไปพายหุ มนุ กส็ ลายตัว ไป อยางไรก็ตามเวลาที่เกิดพายุหมุนนั้นจะเกิดลักษณะของศูนยกลางความกดอากาศขึ้น ซงึ่ ก็คอื ศูนยกลางความกดอากาศต่ํา ลมจะพัดเขาหาศูนยกลาง (ความกดอากาศสูงเคลื่อนที่เขาหาศูนยกลางความ กดอากาศต่ํา ) ซ่งึ ลมพัดเขา หาศูนยก ลางดงั กลา วในซีกโลกเหนือ มีทิศทางการพัดวนทวนเข็มนาฬิกา สวนในซีกโลกใตมีทิศทางตามเข็มนาฬิกา ซึ่งเปนผลมาจากการหมุนของโลกนั่นเอง 4.2 พายทุ อรน าโด (Tornado) พายุทอรนาโด เปนพายุขนาดเล็กแตมีความรุนแรงมากที่สุด มักเกิดในประเทศสหรัฐอเมริกา และ นอกนน้ั เกดิ ทแ่ี ถบประเทศออสเตรเลยี พายุดังกลาวเกิดจากอากาศเคลื่อนที่เขาหาศูนกลางความกดอากาศ ตํ่าอยา งรวดเรว็ ลักษณะพายุคลายปลองไฟสีดําหอยลงมาจากเมฆคิวมูโลนิมบัส (Cumulonimbus) ในมวล พายุมีไอนาํ้ และฝนุ ละออง ตลอดจนวตั ถตุ า ง ๆ ที่ถกู ลมพดั ลอยขึน้ ไปดวยความเร็วลมกวา 400 กโิ ลเมตร / ชั่วโมง เมื่อพายุเคลื่อนที่ไปในทิศทางใดฐานของมันจะกวาดทุกอยางบนพื้นดินขึ้นไปดวย กอ ใหเ กดิ ความ เสียหายมาก พายุทอรน าโดจะเกิดในชวงฤดูใบไมผลิ และฤดรู อ น เนื่องจากมวลอากาศขั้วโลกภาคพื้น สมุทรมาเคลื่อนที่พบกับมวลอากาศเขตรอนภาคพื้นสมุทร และถาเกดิ ขน้ึ เหนือพ้นื น้ําเราเรยี กวา \"นาคเลน นา้ํ \" (Waterspout)

153 4.3 พายุหมนุ เขตรอ น พายหุ มนุ เขตรอ น เปน พายหุ มุนที่เกดิ ขึ้นในเขตรอนบรเิ วณเสน ศูนยส ูตรระหวา ง 8 - 12 องศา เหนอื และใต โดยมากมักเกิดบรเิ วณพ้นื ทะเลและมหาสมทุ รท่ีมีอุณหภูมิของนา้ํ สูงกวา 27 องศาเซลเซยี ส พายุหมุนเขตรอนเปนลักษณะของบริเวณความกดอากาศต่ํา ศูนยกลางพายุเปนบริเวณที่มีความกดอากาศ ต่าํ มากทีส่ ุด เรียกวา \"ตาพายุ\" (Eye of Storm) มีลักษณะกลม และกลมรี มขี นาดเสน ผาศูนยก ลางตัง้ แต 50 - 200 กโิ ลเมตร บริเวณตาพายุจะเงียบสงบ ไมม ลี ม ทองฟาโปรง ไมมีฝนตก สว นรอบๆ ตาพายุจะเปน บรเิ วณทีม่ ลี มพัดแรงจัด มีเมฆครม้ึ มีฝนตกพายุรนุ แรง พายุหมุนเขตรอนจัดเปนพายุที่มีความรุนแรงมาก เกิดจากศูนยกลางความกดอากาศต่ํา ที่มีลมพัดเขาหาศูนยกลาง ในซีกโลกเหนือทิศทางการหมุนของลมมี ทิศทางทวนเข็มนาฬิกา สวนซีกโลกใตมีทิศทางตามเข็มนาฬิกา ความเร็วลมเขาสูศูนยกลางอยูระหวาง 120 - 200 กโิ ลเมตร/ชวั่ โมง พายุในเขตนี้จะมฝี นตกหนกั องคการอุตุนิยมวิทยาโลกแบงประเภทพายุหมุนตาม ความเร็วใกลศูนยกลางพายุ โดยแบงตามระดับความรุนแรง ไดด งั น้ี พายุดเี ปรสช่นั (Depression) ความเรว็ ลมนอ ยกวา 63 กโิ ลเมตร/ ชว่ั โมงเปน พายอุ อ นๆมีฝนตกบางถงึ หนกั พายุโซนรอน (Tropical Storm) ความเร็วลม 64 - 115 กโิ ลเมตร / ชัว่ โมง มีกําลังปานกลางมีฝนตกหนัก พายุหมุนเขตรอ น หรือพายไุ ซโคลนเขตรอ น (Tropical Cyclone) ความเร็วลม มากกวา115 กโิ ลเมตร ตอ ช่วั โมง เปนพายทุ มี่ กี าํ ลงั แรงสูงสุด มฝี นตกหนกั มาก บางครั้งจะมีพายุฝนฟาคะนองดวย พายุหมุนเขต รอ นมีชอ่ื เรยี กตาง ๆ กนั ตามแหลง กาํ เนดิ ดงั น้ี ถาเกิดในมหาสมุทรแปซิฟก และทะเลจนี ใต เรยี กวา ใตฝ นุ (Typhoon) ถา เกดิ ในอา วเบงกอล และทะเลอาหรบั เรียกวา พายุไซโคลน (Cyclone) ถา เกดิ ในแอตแลนตกิ และทะเลแคริบเบียน เรยี กวา พายเุ ฮอรร เิ คน (Hurricane) ถาเกิดในทะเลประเทศฟลิปปนส เรยี กวา พายุบาเกียว (Baguio) ถา เกดิ ทท่ี ะเลออสเตรเลยี เรียกวา พายุวิลลี วิลล่ี (Willi-Willi)

154 4.3.1 การเกิดพายหุ มุนเขตรอน การเกดิ พายุหมุนเขตรอน มกั เกิดบรเิ วณแถบเสนศูนยส ูตรบริเวณละติจูด 8 - 15 องศาเหนือ ใต ดังกลาวมาแลวขางตน สว นบรเิ วณเสน ศนู ยส ตู รจะไมเ กดิ การกอ ตัวของพายุหมุนแตอ ยา งใด เนื่องมาจากไมมี แรงลม \"คอรอิ อรสิ \" (ซึ่งเปนแรงเหวี่ยงที่เกิดจากการหมุนรอบตัวเองของโลก บรเิ วณเสนศูนยสตู รจะมีคา เปน ศนู ย) ลําดับการเกิดของพายุหมุนเขตรอนเปนดังนี้ 1. สภาวะการกอตัว (Formation) มกั เกิดการกอ ตัวบรเิ วณทะเล หรือมหาสมุทร ทีม่ อี ุณหภมู ิสงู กวา 27 องศาเซลเซยี ส 2. สภาวะทวีกาํ ลังแรง จะเกิดบริเวณศูนยกลางความกดอากาศต่ํา เกิดลมพัดเขา สศู นู ยกลาง มีเมฆ และฝนตกหนกั เปน บรเิ วณกวา ง 3. สภาวะรุนแรงเต็มท่ี (Mature Stage) มกี าํ ลังลมสงู สุด ฝนตกเปนบริเวณกวางประมาณ 500 - 1,000 กโิ ลเมตร 4. สภาวะสลายตัว (Decaying Stage) มกี ารเคลื่อนตัวเขาสูภาคพ้ืนทวีป และลดกําลังแรงลง อันเน่อื งมาจากพืน้ แผนดินมีความชนื้ นอยลง และพัดผานสภาพภูมิประเทศที่มีความตางระดับ ทําใหพายุ ออ นกําลังลงกลายเปนดเี ปรสช่นั และสลายตัวลงไปในที่สุด 4.3.2 พายหุ มนุ เขตรอ นในประเทศไทย สว นใหญเกอื บท้ังหมดเปนพายหุ มุนเขตรอนท่ีเกดิ ในมหาสมุทรแปซิฟก หรอื ในทะเลจนี ใต และ การเคลื่อนตัวเขาสูประเทศไทย นอกนน้ั กอ ตวั ในเขตมหาสมทุ รอนิ เดยี เมื่อพิจารณาประกอบกับสภาพ ทางภูมิศาสตรของประเทศไทยในดานทําเลที่ตั้ง พบวา มกั ไมค อ ยไดรบั อทิ ธพิ ลจากพายุใตฝนุ (Typhoon) มากนัก เนื่องจากทิศทางการเคลื่อนตัวโดยสวนมากมีการเคลื่อนตัวจากทางดานทะเลจีนใต เคล่ือนเขาสู ประเทศไทยทางบริเวณภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หรอื ภาคเหนอื ในชวงเดือนกรกฎาคม ถงึ เดอื นกนั ยายน โดยมากมักออนกําลังลงกลายเปนพายุดีเปรสชั่น หรือสลายตัวกลายเปนหยอมความกดอากาศต่ําเสียกอน เนื่องจากพายุเคลอ่ื นตวั เขา สแู ผนดินจะออ นกําลงั ลงเมอ่ื ปะทะกับลกั ษณะภมู ปิ ระเทศเทอื กเขาสงู แถบ ประเทศเวียดนาม กมั พูชา และเทือกเขาชายแดนของประเทศไทยเสียกอน ระบบการหมุนเวียนของลมจึง ถกู กดี ขวาง เปน เหตุทําใหพ ายุออ นกําลังลงนั่นเอง สวนทางดานภาคใตของประเทศไทยมีลักษณะภูมิ ประเทศที่เปนคาบสมุทรยื่นยาวออกไปในทะเล ชายฝงทะเลภาคใตทางดานทิศตะวันตกมีแนวเทือกเขาสูง ชนั ทอดตวั ยาวตลอดแนวจงึ เปน แนวกนั พายไุ ดด ี สวนทางดานภาคใตทางฝงทิศตะวันออกไมมีแนวกําบัง ดังกลาวทําใหเกิดความเสียหายจากพายุไดงายกวา โดยมากมักเกิดพายุเขามาในชวงเดือนตุลาคม ถงึ เดอื น ธนั วาคม เปน ตน ตวั อยา งเชน ความเสียหายรายแรงจากพายุใตฝุนเกย ที่พัดเขาทางดานภาคใตทางดานฝง ทะเลตะวันออกของประเทศเมื่อ วนั ท่ี 4 พฤศจิกายน 2532 ทําใหเกิดความเสียหายเปนอยางมาก โดยทว่ั ไป ประเทศไทยมักจะไดรับอิทธิพลจากพายุดีเปรสชั่นมากที่สุด โดยเฉลย่ี ปล ะ 3 - 4 ลูก สําหรับการเกิดพายุ หมนุ เขตรอ นในประเทศไทยมกั เกดิ ในฤดฝู น ตั้งแตเ ดือนพฤษภาคม เปน ตน ไปจนถงึ เดอื นตลุ าคม จะเปน

155 พายุหมุนเขตรอนทีก่ อ ตัวข้นึ ในบริเวณมหาสมุทรอนิ เดยี บริเวณมหาสมุทรแปซิฟกและทะเลจีนใต สามารถแยกพิจารณาไดดังนี้ ชวงเดือนพฤษภาคม กอนเขาฤดูฝนอาจจะมีพายุไซโคลนจากอาวเบงกอล เคลอ่ื นตัวเขาสปู ระเทศ ไทยทางดานทิศตะวันตก ทําใหมีผลกระทบตอภาคตะวันตกของประเทศ ชวงเดือนกรกฎาคม ถงึ เดอื นกนั ยายน อาจจะมีพายุใตฝุนในมหาสมุทรแปซิฟกพัดผานเขามาทางภาค ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอนบน ทาํ ใหม ีผลกระทบตอ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ และภาคเหนอื ตอนบน ชว งเดอื นกนั ยายน ถึงปลายเดือนตุลาคม อาจจะมีพายหุ มุนเขตรอ นในทะเลจนี ใตพัดผา นเขา มา ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง ทําใหมผี ลกระทบตอภาคตะวนั ออก ภาคกลาง ตอนลางของ ภาคเหนอื และตอนลางของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวมทั้งเขตกรุงเทพมหานคร และปรมิ ณฑล สําหรับชวงตนฤดูหนาวประมาณเดือนพฤศจิกายนถึงตนเดือนมกราคม มักจะมีความกดอากาศต่ํา ในตอนลางของทะเลจีนใตพัดผานเขามาในอาวไทย ทาํ ใหมผี ลกระทบตอ ภาคใตฝ ง ตะวนั ออกต้งั แต จังหวัดชุมพรลงไป ปจจุบันเราสามารถทราบไดลวงหนาถึงการเกิดพายุหมุนเขตรอนและทิศทางการเคลื่อนที่โดยการ ใชเครื่องมือตรวจอากาศที่ทันสมัย ไดแ ก ดาวเทียมอตุ นุ ิยมวิทยา เรดารต รวจอากาศ เปน ตน อยางไรก็ตาม ผลกระทบจากความเสียหายอันเนื่องมาจากพายุหมุนเขตรอน อาทิเชน ฝนตกหนักตดิ ตอ กนั อาจทําใหเ กดิ นาํ้ ปา ไหลหลากได ทําใหเสนทางคมนาคมถูกตัดขาดรวมทั้งแนวสายไฟฟา และเสาไฟฟา พนื้ ท่ี เกษตรกรรมไดรับความเสียหาย ตลอดจนทาํ ใหเ รอื เลก็ และเรอื ใหญอ บั ปางได 4.3.3 การเรียกชอ่ื พายุหมุน สาํ หรบั ในเขตภาคพน้ื มหาสมทุ รแปซฟิ ก เหนอื ดา นตะวนั ตก และทะเลจนี ใต นกั อุตุนิยมวิทยาได ตงั้ ชอ่ื พายไุ ว 5 ชุด แตล ะชดุ ประกอบดวยชอ่ื พายุหมุน 28 ชอื่ โดยความรวมมือในการเสนอชื่อของ 14 ประเทศในแถบภูมิภาคดังกลาว นํามาใชเปนชื่อพายุหมุนเขตรอน การใชจะใชหมุนเวียนกันไปตามแถว โดยเริม่ ตัง้ แตแถวแรกของสดมภท่ี 1 ไปจนถึงชื่อสุดทายของสดมภ แลวจึงขึ้นไปใชชื่อของแถวแรกของ สดมภท ่ี 2 เชน \"ดอมเรย\"(Damrey) ไปจนถงึ \"ทรามี\" (Trami) แลว จึงขึน้ ไปท่ี \"กองเรย\" (Kong-Rey) เปน ตน สําหรับประเทศไทยไดเสนอชื่อพายุหมุนเขตรอน คือ พระพริ ณุ , วภิ า, เมขลา, นดิ า , กหุ ลาบ, ทเุ รียน, รามสูร, หนมุ าน , ชบา และขนนุ ( ตารางที่ 1)

156 ตารางที่ 1 แสดงรายชอ่ื พายหุ มนุ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตอนเหนอื ดา นตะวนั ตก ประเทศที่ตงั้ ชือ่ สดมภท ่ี 1 สดมภท ่ี 2 สดมภที่ 3 สดมภที่ 4 สดมภท่ี 5 Cambodia ดอมเรย กองเรย นากรี กรอวาญ สารกิ า China หลงหวาง ยทู ู ฟงเฉิน ตูเจี๊ยน ไหหมา Dpr Korea โคโรจิ โทราจิ คาเมจิ เมมิ มอิ ะริ Hk.China ไคตก๊ั มานยี่ ฟอ งวอง ฉอยหวน่ั มางอน Japan เทมบิน อุซางิ คัมมุริ ขอบปุ โทะคาเงะ Loa Pdr. โบลาเวน ปลาบึก พนั ฝน เกศนา นกเตน Macau จนั จู วทู บิ หวงั ฟง พารมา มยุ ฝา Malaysia เจอลาวตั เซอพตั รซู า มเี ลอ เมอรบ คุ Micronesia เอวนิ ลา ฟโ ท ซินลากู เนพาทัค นนั มาดอล Philippines บิลิส ดานสั ฮากุปด ลปู ค ทาลัส Ro Korea เกมี นารี ซังมี ซดู าล โนรู Thailand พระพริ ณุ วภิ า เมขลา นดิ า กหุ ลาบ U.S.A. มาเรีย ฟรานซสิ โก ฮโี กส โอเมส โรเค Viet Nam เซลไม เลคคีมา บาวี คอนซอน ซอนคา Cambodia โบพา กรอซา ไมส กั จนั ทู เนสาด China หวคู ง ไหเย่ียน ไหเ ฉิน เตย้ี มู ไหถ งั Dpr Korea โซนามุ โพดอล พงโซนา มนิ ดอนเล นอเก Hk.China ซานซาน แหลง แหลง ยนั ยนั เทงเทง บนั หยนั Japan ยางิ คะจคิ ิ คจุ ริ ะ คอมปาซิ วาชิ Loa Pdr. ชางสาร ฟาใส จนั ทรห อม น้าํ ตน มัทสา Macau เบบินกา ฮวั เหมย หลนิ ฝา หมาเหลา ซนั หวู Malaysia รมั เบีย ทาปา นังกา เมอรนั ติ มาวา Micronesia ซูลิค มิเทค ซูเดโล รานานิม กโู ซว Philippines ซิมารอน ฮาจิบิส อมิ บโุ ด มาลากัส ทาลิม Ro Korea เซบี โนกรู ี โกนี เมกิ นาบี Thailand ทุเรียน รามสรู หนมุ าน ชบา ขนนุ U.S.A. อโู ท ซาทาน อโี ท โคโด วนิ เซนเต Viet Nam ทรามี ฮาลอง แวมโค ซองดา เซลลา ที่มา : ศนู ยอ ตุ นุ ยิ มวทิ ยาภาคเหนอื จงั หวดั เชยี งใหม ,2544.

157 5. พายุฝนฟาคะนอง (Thunderstorm) พายฝุ นฟา คะนอง หมายถึง อากาศทม่ี ีฝนตกหนกั มีฟา แลบฟารอง เปนฝนที่เกิดจากการพาความ รอ น มลี มพดั แรง เกิดอยางกระทนั หันและยตุ ิลงทนั ทที ันใด พายุฝนฟาคะนองเกิดจากการที่อากาศไดรับ ความรอนและลอยตัวสูงขึ้นและมีไอน้ําในปริมาณมากพอ ประกอบกับการลดลงของอุณหภูมิ จงึ เกิดการ กลน่ั ตวั ควบแนน ของไอนาํ้ และเกดิ พายฝุ นฟา คะนอง พายุฝนฟาคะนองประกอบดวยเซลลอากาศจํานวน มาก ในแตล ะเซลลจ ะมอี ากาศไหลขน้ึ และลงหมนุ เวยี นกนั พายุฝนฟาคะนองเกิดมากในเขตรอน เนอ่ื งจาก อากาศชนื้ มากและมีอณุ หภูมสิ ูง ทําใหมีสภาวะอากาศไมทรงตัว พายุฝนฟาคะนองมักเกิดจากเมฆคิวมู โลนมิ บัส (Cumulonimbus) 5.1 ขัน้ ตอนการเกิดพายฝุ นฟาคะนอง 5.1.1 ระยะการเกดิ เมฆควิ มูลสั (Cumulus Stage) หรือข้นั กอตวั เมอ่ื อุณหภูมผิ วิ พ้ืนเพม่ิ สงู ขึน้ จะทาํ ให มวลอากาศอุนลอยตัวขึ้นบน เกดิ การกลัน่ ตัวของไอน้าํ เปน เมฆคิวมูลัส (Cumulus) มวลอากาศรอนจะ ลอยตวั สูงขนึ้ เรอื่ ย ๆ ทําใหมวลอากาศยกตัวสูงขึ้นสูเบื้องบนตลอด และเร็วขน้ึ 5.1.2 ระยะการเกิดพายุ (Mature Stage) ระยะนี้พายุจะเริ่มพัดเกิดกระแสอากาศจมตัวลม เนื่องจากฝนตกลงมาจ ะดึงเอามวลอากาศใหจม ตวั ลงมาดว ย และมวลอากาศอุนก็ยังคงลอยตัวขึ้นเบื้องบนตอไป จากผลดังกลาวทําใหเกิดสภาพอากาศ แปรปรวน และลมกระโชกแรง เนื่องมาจากมวลอากาศในกอนเมฆมีความแปรผันมาก มกี ารหมนุ เวยี น ของกระแสอากาศขึ้นลง เกดิ ฟา แลบ ฟารอง รวมทั้งอาจมีลูกเหบ็ ตกดว ยเชน กัน 5.1.3 ระยะสลายตัว (Dissipating Stage) เปนระยะสดุ ทา ยเมอ่ื ศูนยกลางพายจุ มตัวลงใกลพ ้ืนดนิ รูปทรงของเมฆจะเปลี่ยนจากเมฆคิวมูโลนิมบัส (Cumulonimbus) เปน เมฆอลั โตสเตรตสั (Altostratus) หรอื เมฆซโี รควิ มูลัส (Cirrocumulus) ฝนจะเบา บางและหายไปในที่สุด อยางไรก็ตามการเกิดพายุฝนฟาคะนองดังกลาว หากมีศูนยกลางพายุหลายศูนยกลางจะทําใหเกิด พายุฝนฟาคะนองยาวนานมาก และเกิดกระแสอากาศที่รุนแรงมากจนสามารถทําใหเกิดลูกเห็บได ชวงเวลาของการเกิดพายุฝนฟาคะนองประมาณ 1 - 2 ชั่วโมง 5.2 ชนดิ ของพายฝุ นฟาคะนอง 5.2.1 พายุฝนฟาคะนองพาความรอน (Convectional Thunderstorm) เปนพายุฝนที่เกิดจากการพาความรอน ซง่ึ มวลอากาศอุนลอยตัวสูงขน้ึ ทําใหอุณหภมู ขิ องอากาศ เยน็ ลง ไอน้ําจะกลั่นตัวกลายเปนเมฆควิ มโู ลนมิ บสั (Cumulonimbus) และเกดิ เปน พายฝุ นฟา คะนอง มกั เกิดเนื่องจากโลกไดรับความรอนจากดวงอาทิตย ทําใหพนื้ ดนิ รอ นขนึ้ มาก อากาศบรเิ วณพ้นื ดนิ จะลอย สงู ขน้ึ เกดิ เปน เมฆควิ มโู ลนมิ บสั (Cumulonimbus) มกั เกิดในชวงบา ยและเยน็ ในวันท่ีอากาศรอนจัด

158 5.2.2 พายฝุ นฟา คะนองภเู ขา (Orographic Thunderstorm) เกิดจากการที่มวลอากาศอุนเคลื่อนที่ไปปะทะกับภูเขา ขณะที่มวลอากาศเคลื่อนที่ไปตามลาดเขา อากาศจะเย็นตัวลง ไอนา้ํ กลนั่ ตัวกลายเปนเมฆควิ มโู ลนมิ บสั (Cumulonimbus) ทําใหเ กิดลักษณะของฝน ปะทะหนาเขา พายลุ ักษณะนจ้ี ะเกิดบริเวณตนลมของภเู ขา เมฆจะกอ ตวั ในแนวตง้ั สงู มาก ทําใหล กั ษณะ อากาศแปรปรวนมาก 5.2.3. พายุฝนฟา คะนองแนวปะทะ (Frontal Thunderstorm) เกิดจากการปะทะกันของมวลอากาศ มักเกิดจากการปะทะของมวลอากาศเย็นมากกวา มวลอากาศอุน มวลอากาศอุนจะถูกดนั ใหยกตัวลอยสูงขน้ึ ไอนํ้ากล่ันตัวกลายเปนเมฆคิวมูโลนิมบสั (Cumulonimbus) และเกิดเปนพายุฝนฟาคะนองแนวปะทะอากาศเย็น อากาศเย็น มวลอากาศอุน เคลือ่ นทไ่ี ป การเคลื่อนที่มาปะทะกันของปะทะภูเขา มวลอากาศอุนและเย็น ทําใหเกดิ พายฝุ นฟา คะนอง 5.3 ปรากฏการณท เ่ี กิดจากพายฝุ นฟาคะนอง ขณะเกดิ พายุฝนฟา คะนองจะเกิดฟาแลบ ฟารอ ง ฟาผา ลูกเหบ็ ตก มีลมกระโชกแรงเปนครั้ง คราว โดยในรอบ 1 ป ทั่วโลกมพี ายุฝนฟา คะนองเกิดข้ึนถงึ 16 ลา นครง้ั โดยเฉพาะในเขตละตจิ ดู สงู และใน เมืองท่อี ากาศรอนช้นื จะมีจํานวนวนั ท่ีมพี ายุฝนฟาคะนองเกดิ ไดถ งึ 80 - 160 วนั ตอ ป สําหรับประเทศไทยมัก เกดิ มากในเดอื น เมษายน - พฤษภาคม เปนชวงท่ีเกิดพายุฝนฟาคะนองมากท่สี ดุ 5.3.1 การเกิดฟาแลบ เกดิ ข้นึ พรอมกบั ฟารอง แตม นษุ ยเรามองเห็นฟา แลบกอ นไดย ินเสยี งฟา รอง เนื่องจากแสงเดินทางเร็วกวาเสียง (แสงมอี ตั ราเร็ว 300,000 กโิ ลเมตร/วนิ าที สวนเสยี งมอี ตั ราเรว็ 1/3 ของ แสง) ประกายไฟฟาของฟาแลบ 1 ครง้ั มปี ริมาณไฟฟา จาํ นวนสูงถงึ 200,000 แอมแปร และมีความตาง ศกั ยถ งึ 30 ลา นโวลต ฟาแลบเกิดจากประจไุ ฟฟาเคล่ือนที่จากกอนเมฆสูกอ นเมฆ จากกอ นเมฆสพู ้นื ดิน โดยมขี นั้ ตอนคอื ประจไุ ฟฟา ที่เคลอื่ นท่ีถายเทในกอนเมฆมกี ารเคลื่อนทหี่ ลดุ ออกมาและถายเทสูอาคาร สง่ิ กอ สราง หรือตนไมส งู บนพน้ื ดิน เหตกุ ารณเ หลานีใ้ ชเ วลานอยกวา 1 วนิ าที และเกดิ เปน แสงของฟา แลบ ซึ่งบางครั้งลําแสงมีความยาวถึง 60 - 90 เมตร 5.3.2 การเกิดฟารอ ง เนื่องจากประกายไฟฟาของฟาแลบทาํ ใหอากาศในบริเวณนัน้ มีอณุ หภูมสิ งู ข้นึ ถงึ ประมาณ 25,000 องศาเซลเซยี ส อยางเฉียบพลัน มีผลทําใหอากาศมีการขยายตัวอยางรวดเร็วและรุนแรง ทําใหเ กิดเสยี ง \"ฟารอง\" เนื่องจากฟารอ งและฟา แลบเกดิ ขึ้นพรอมกนั ดังน้ันเมื่อเรามองเหน็ ฟา แลบ และ นับจาํ นวนวินาทตี อไปจนกวา จะไดย ินเสียงฟารอง เชน ถา นบั ได 3 วนิ าที แสดงวาฟาแลบอยูหางจากเรา ไปประมาณ 1 เมตร และสาเหตุทเี่ ราไดยินเสียงฟารอ งครวญครางอยางตอเนื่องไปอกี ระยะหนง่ึ เนอ่ื งจาก มีสาเหตุมาจากการเดินทางของเสียงมีความตางกันในเรื่องของระยะเวลาและระยะทางที่คาบเกี่ยวกัน นน่ั เอง

159 5.3.3 การเกดิ ฟาผา เปนปรากฏการควบคูกันกั บฟา แลบ และฟา รอ ง เน่ืองจากประจไุ ฟฟาไดมีการหลุด ออกมาจากกลุมเมฆฝน และถา ยเทลงสพู น้ื ดนิ ตน ไม อาคารหรือส่งิ กอ สรา ง ตลอดจนสง่ิ มีชวี ติ อน่ื ๆ ฟา ผาอาจกอ ใหเกิดอันตรายถงึ ชีวติ ได เนื่องจากมีพลังงานไฟฟาสูง ความรุนแรงของกระแสไฟฟาจาก ฟาผา เพียงพอทจ่ี ะจุดหลอดไฟฟา ขนาด 60 แรงเทยี นใหส วา งไดถ งึ จาํ นวน 600,000 ดวง เลยทเี ดยี ว 6. รองมรสุม (Monsoon Trough) เกิดจากแนวความกดอากาศต่ํา ทําใหเ กดิ ฝนตก ซึ่งเปนลักษณะอากาศของประเทศไทย แนวรอ งความกดอากาศตาํ่ จะอยใู นแนวทศิ ตะวนั ตก และทศิ ตะวนั ออก รองมรสุมจะมีการเปลี่ยนแปลง ตําแหนงตามการเคลื่อนที่ของดวงอาทิตย เชน เมื่อดวงอาทิตยโคจรออมไปทางทิศเหนือ รอ งมรสมุ กจ็ ะ เคลอื่ นที่ตามไปดวย การเคลื่อนที่ของรองมรสุมมีผลตอการเปลี่ยนทิศทางการรับลม เชน รองมรสุมที่ เคลื่อนที่ไปทางดานทิศเหนือ บริเวณที่รับลมทางดานทิศเหนือจะเปลี่ยนไปเปนการรับลมจากทางดานทิศใต ทันที รองมรสุมมีผลตอ การเกดิ ฝนตกอนั เนือ่ งมาจากสาเหตขุ างตนคือ ทําใหอากาศบริเวณดังกลาวยกตัวลอย สูงขนึ้ ขยายตัวกลายเปนเมฆฝน บริเวณรองมรสุมจึงมักมีเมฆมากและมีฝนตก สวนประเทศไทยรองมรสุม เกิดจากการปะทะกันของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต และลมมรสมุ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มผี ลทาํ ใหเกดิ ฝนตกเปนบรเิ วณกวา ง ถาแนวชนของรองมรสุมทั้งสอง ชนกันยิ่งแคบจะเกิดเปนพายุฝนฟาคะนองไดงาย และถาเกิดรองมรสุมนาน จะสงผลใหเกิดฝนตกนานทาํ ใหเ กิดน้าํ ทว มไดเชนกัน ทีม่ า : ศูนยอตุ ุนยิ มวิทยาภาคเหนอื จงั หวดั เชยี งใหม , 2544.

160 พายไุ ซโคลนนารกีส นารกีส เปนชื่อของเด็กหญิงชาวมุสลิม แปลวา ดอกไม และใชเปนชื่อพายุไซโคลนที่เสนอโดยประเทศ ปากีสถาน ไซโคลนนารกีส เปน พายุหมุนทีเ่ กดิ ขนึ้ ในอา วเบงกอล จัดเปนพายหุ มนุ เขตรอน ( Tropical Cyclone) ชนดิ หนง่ึ ภาพ พายุไซโคลนนารกีส http://en.wikipedia.org/wiki/Cyclone_Nargis ขอ มูลพายไุ ซโคลนนารก ีส ประกอบดวย ประเด็น รายละเอยี ด วนั ท่ี 27เมษายน 2551 แหลง กาํ เนดิ อา วเบงกอลตอนกลาง มีศูนยกลางอยูท ี่ละตจิ ดู 15.9 องศาเหนอื ลองตจิ ดู 93.7 องศาตะวนั ออก ความเร็วลม 215 กิโลเมตรตอช่วั โมง ความกดอากาศต่ํา 962 มิลลิบาร อตั ราเรว็ ในการเคลื่อนท่ี ประมาณ 16-18 กิโลเมตรตอชวั่ โมง วนั ท่ีสรางความเสยี หาย วันท่ี 3 พฤษภาคม 2551 พ้ืนที่ท่ีไดรับความเสยี หาย บริเวณสามเหลี่ยมปากแมน้ําอิระวดี และนครยางกุง ประเทศพมา

161 พายุไซโคลน พายุไซโคลน เปน พายหุ มุนเขตรอน (Tropical Cyclone) ท่เี กดิ ข้ึนในบรเิ วณอาวเบงกอล หรือมหาสมทุ ร อนิ เดยี พายหุ มุนเขตรอนเกิดในบรเิ วณเสนศนู ยสูตรระหวาง 23.5 องศาเหนือ กับ 23.5 องศาใต โดยจะเรม่ิ กอตวั จากหยอมความกดอากาศตาํ่ ในทะเล แลวไตระดบั ขึน้ ไปเรอ่ื ยๆ จนกลายไปเปนพายุดีเปรสชัน พายุ โซนรอ น และพายหุ มนุ เขตรอ น ตามระดับความเร็วลมสูงสุดใกลศูนยกลางของพายุ ชื่อพายุ พายดุ เี ปรสชนั พายโุ ซนรอ น พายหมุนเขตรอน (Depression) (Tropical Storm) (Tropical Cyclone) กําลังแรง ออ น ปานกลาง รนุ แรง ความเร็วลมสูงสุดใกลศูนยกลาง ไมเกิน 61 กม./ชม. ระหวา ง 62-117 กม./ชม. ตง้ั แต 118 กม./ชม. ข้ึนไป การต้ังช่อื ไมมกี ารต้ังช่อื พายุ มกี ารต้งั ช่ือพายุ มีการตงั้ ชอ่ื พายุ หมายเหตุ : การเรียกชนิดของพายุจะแตกตางกันตามแหลงที่เกิด เชน • เกดิ ในมหาสมทุ รแปซฟิ ก เหนอื ดา นตะวนั ตก มหาสมทุ รแปซฟิ ก ใต และทะเลจนี ใต เรยี กวา พายุ ไตฝ ุน • เกิดในอา วเบงกอลหรือมหาสมุทรอนิ เดยี เรียก พายุไซโคลน • เกดิ ในมหาสมทุ รแอตแลนตกิ เหนอื ทะเลแครบิ เบยี น อา วเมก็ ซโิ ก และทางดา นตะวนั ตกของ เม็กซโิ ก เรียก พายเุ ฮอรร เิ คน • เกดิ ในทะเลประเทศฟล ิปปนส เรียก พายุบาเกียว • เกดิ แถบทวปี ออสเตรเลยี เรยี ก พายุวิลลี-วิลลี่ การกอ ตัวของพายุไซโคลน พายุไซโคลน เปนพายทุ เ่ี กดิ ขนึ้ ในบรเิ วณแถบเขตรอ น กอ ตัวข้ึนในทะเลทมี่ คี วามกดอากาศตาํ่ ซึง่ มนี ํา้ อุนอยางนอ ย 27 องศาเซลเซยี ส และมีปริมาณไอนาํ้ สูง อากาศท่รี อนเหนือนํา้ อุนจะลอยตวั สูงข้นึ และ อากาศบริเวณโดยรอบที่เย็นกวาจะพัดเขามาแทนที่ แตเนื่องจากโลกหมุน ทําใหลมที่พัดเขามา เกิดการ หมนุ ไปดว ย โดยพายหุ มนุ เขตรอ นเหนอื เสน ศนู ยส ตู รจะหมนุ ในทศิ ทางทวนเขม็ นาฬกิ า สว นพายหุ มนุ เขตรอนใตเ สนศนู ยส ตู รจะหมุนในทศิ ทางกลบั กนั คือตามเข็มนาฬิกา พายหุ มนุ เขตรอ นเม่อื อยใู นสภาวะท่ีเจรญิ เติบโตเต็มท่ี จะเปน พายุท่มี คี วามรนุ แรงทีส่ ดุ ชนดิ หน่งึ ในบรรดาพายทุ ี่เกิดขนึ้ ในโลก มเี สน ผานศูนยกลางต้งั แต 100 กโิ ลเมตรข้นึ ไป และเกดิ ขึ้นพรอ มกบั ลมท่ี พัดแรงมาก

162 ผาพายุไซโคลน การกอตัวของพายุไซโคลนแตละครั้ง ประกอบดวยสวนประกอบสําคัญ 3 สว น ไดแ ก • ตาพายุ (Eye) เปนบริเวณจุดศูนยกลางของการหมุนของพายุ และเปนบริเวณที่มีความกดอากาศต่ํา ลมพัดเบา ไมมีฝน มีเสนผานศูนยกลางประมาณ 10-50 กโิ ลเมตร • ขอบตาพายุ หรือ กําแพงตา ( Eye Wall) เปน พื้นท่ีรอบๆ ตาพายุ เปน บรเิ วณทป่ี ระกอบดว ยลมท่ี พดั รุนแรงที่สดุ • บรเิ วณแถบฝน (Rainbands) เปนบรเิ วณท่ปี ระกอบดว ยเมฆพายุ และวงจรการเกดิ ไอนํ้า โดยมีการ กลน่ั ตวั เปนหยดนาํ้ เพอื่ ปอ นใหแ กพายุ ลักษณะการเกดิ \"พายุงวงชาง\" หรอื \"นาคเลน นาํ้ \" มี 2 แบบ ไดแ ก 1. เปน พายทุ อรนาโด ท่ีเกดิ ขนึ้ เหนอื ผนื น้าํ (ซง่ึ อาจจะเปน ทะเล ทะเลสาบ หรอื แอง นํ้าใดๆ) โดย พายทุ อรน าโด จะเกดิ ข้นึ ระหวา งท่ีฝนฟา คะนองอยางหนัก เรยี กวา พายุฝนฟาคะนองแบบซูเปอรเซลล (Supercell thunderstorm) และมีระบบอากาศหมุนวนที่เรียกวา เมโซไซโคลน ( Mesocyclone) จึงเรียกพายุ นาคเลนนํ้าแบบนวี้ า นาคเลนน้ําท่ีเกิดจากทอรนาโด (Tornado waterspout) 2. เกดิ จากการทีม่ วลอากาศเย็น เคลอ่ื นผา นเหนือผิวนา้ํ ทีอ่ ุน กวา โดยบรเิ วณใกลๆ ผิวนาํ้ มี ความชื้นสูง และไมคอยมีลมพัด (หรือถา มกี พ็ ดั เบาๆ) ผลกค็ อื อากาศทีอ่ ยตู ดิ กับผืนนาํ้ ซ่ึงอนุ ในบางบริเวณ จะยกตวั ขน้ึ อยา งรวดเรว็ และรนุ แรง ทําใหอากาศโดยรอบไหลเขามาแทนที่ จากนั้นจึงพุงเปนเกลียวขึ้นไป แบบน้ีเรยี กวา \"นาคเลน นาํ้ \" (True waterspout) ซึ่งมักเกิดในชวงอากาศดีพอสมควร (fair-weather waterspout) อาจเกดิ ไดบ อ ย และประเภทเดียวกับกรณีที่เกิดขนึ้ ในประเทศไทย เนื่องจากในชว งทีเ่ กิด มักจะมีพายฝุ นฟาคะนองรว มอยดู วย ความแตกตางของ 2 แบบนกี้ ็คอื นาคเลนน้ําที่เกิดจากทอรนาโดจะเริ่มจากอากาศหมุนวน (ใน บรเิ วณเมฆฝนฟา คะนอง) แลวหยอนลํางวงลงมาแตะพื้น คืออากาศหมุนจากบนลงลาง สว นนาคเลน นาํ้ ของแทจ ะเรมิ่ จากอากาศหมนุ วนบรเิ วณผิวพน้ื นา้ํ แลวพุงข้ึนไป คืออากาศหมุนจากลางขึ้นบน ในชวงที่ อากาศพุง ขึน้ เปน เกลยี ววนน้ี หากน้ําในอากาศยังอยูในรูปของไอน้ํา เราจะยังมองไมเห็นอะไร แตห าก อากาศขยายตวั และเยน็ ตวั ลงถึงจดุ หนึ่ง ไอนา้ํ กจ็ ะกล่นั ตัวเปน หยดนํา้ จาํ นวนมาก ทาํ ใหเ ราเห็นทอ หรอื \"งวงชาง\" เชอ่ื มผนื นา้ํ และเมฆ ซ่งึ เปน ทีม่ าของช่อื \"พายุงวงชาง\" โดยสวนใหญมีความยาวประมาณ 10 - 100 เมตร ขนาดเสน ผา นศนู ยก ลางมีตัง้ แต 1 เมตร ไป จนถงึ หลาย 10 เมตร โดยในพายอุ าจมที อ หมนุ วนเพยี งทอ เดยี วหรอื หลายทอ กไ็ ด แตล ะทอ จะหมนุ ดว ย อตั ราเรว็ ในชว ง 20-80 เมตรตอ วินาที กระแสลมในตวั พายุเร็วถงึ 100 - 190 กโิ ลเมตรตอ ชว่ั โมง และอาจ สูงถงึ 225 กโิ ลเมตรตอชั่วโมง ซึ่งสามารถคว่ําเรือเล็กๆ ไดสบาย ดังนั้น ชาวเรือควรสังเกตทิศทางการ เคลอ่ื นทใ่ี หด ี แลว หนีไปในทิศตรงกันขา ม นอกจากน้ี พายุชนดิ นี้ยังสามารถเคล่อื นท่ีไดเ รว็ ต้ังแต 3 - 130

163 กิโลเมตรตอ ช่วั โมง แตสว นใหญจ ะเคลอื่ นทค่ี อ นขา งชา ประมาณ 18 - 28 กิโลเมตรตอช่วั โมง ท้ังนี้ พายุนี้ มอี ายไุ มยืนยาวนกั คอื อยูในชวง 2 - 20 นาที จากนั้นก็จะสลายตัวไปในอากาศอยางรวดเร็ว อยางไรก็ตาม ดร.อานนท สนทิ วงศ ณ อยธุ ยา ผอ.ศูนยเ ครือขายงานวิเคราะหว จิ ัย และฝก อบรม การเปลี่ยนแปลงของโลก แหงภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต กลาวถึงปรากฏการณ พายุงวงชาง วา ปรากฏการณดังกลา วสว นใหญม ักจะเกิดในน้าํ โดยเฉพาะในทะเลจะเหน็ บอยกวา ในนํ้าจืด สาํ หรบั ประเทศไทยเคยเกดิ ปรากฏการณนข้ี นึ้ แตไมบอ ยนัก และไมเ ปน อันตราย เพราะมีขนาด 1% ของพายุทอร นาโด ฝนกรด การเผาผลาญนํ้ามนั เช้ือเพลิงจะสง ผลใหก า ซซลั เฟอรไดออกไซดแ ละไนโตรเจน ออกไซดเกดิ ขึน้ กาซเหลานี้จะลอยสูงขึ้นในชั้นบรรยากาศจากโรงงานอุตสาหกรรม โรงผลติ ไฟฟา ยานพาหนะและแพรก ระจายลงในนาํ้ ซง่ึ จะระเหยเปน เมฆและรวมตวั กนั เปน กรดตกลงมาเรยี กวา ฝน กรด ฝนกรดอาจสรางความเสียหายโดยตรงใหแกตนไม ถาน้ําในแมน้ําและทะเลสาบกลายมาเปนกรด พชื และสัตวจะไมส ามารถดาํ รงชีวติ อยูได ฝนกรดยังสรางความเสียหายใหกับอาคาร และส่ิงปลูกสราง ดว ย ภาพ : การเกิดฝนกรด

164 ภัยพิบตั ิ หมายถึง เหตุการณที่อาจเกิดจากธรรมชาติ หรือเกิดจากการกระทาํ ของมนษุ ยท ี่อาจเกดิ ขึ้น ปจจุบันทนั ดว นหรือคอย ๆ เกิด มีผลตอชุมชนหรือประเทศชาติ ภยั พบิ ตั อิ าจเปน ไดท้งั เหตกุ ารณท่ี เกดิ ขน้ึ ตามธรรมชาติ เชน อุทกภยั หรือเปนเหตุการณที่มนษุ ยก ระทําขนึ้ เชน การแพรก ระจายของ สารเคมี เปนตน

165 เรือ่ งท่ี 4 ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม ส่งิ แวดลอมมที ัง้ ส่งิ ที่มีชวี ติ และไมม ีชวี ิตเกดิ จากการกระทาํ ของมนษุ ยห รอื มีอยตู ามธรรมชาติ เชน อากาศ ดิน หิน แรธ าตุ นํ้า หว ย หนอง คลอง บงึ ทะเลสาบ ทะเล มหาสมทุ ร พชื พรรณสตั วตาง ๆ ภาชนะเครือ่ งใชตาง ๆ ฯลฯ สิง่ แวดลอ มดังกลาวจะมกี ารเปล่ยี นแปลงอยเู สมอ โดยเฉพาะมนุษยเปน ตัวการสําคัญยิ่งที่ทําใหสิ่งแวดลอมเปลี่ยนแปลงทั้งในทางเสริมสรางและทําลาย จะเหน็ วา ความหมายของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มีความสัมพันธกนั อยา งใกลชดิ ตา งกนั ท่ีส่ิงแวดลอ มนน้ั รวมทกุ สิง่ ทุกอยางที่ ปรากฏ อยรู อบตวั เรา สวนทรัพยากรธรรมชาติเนน สง่ิ ที่ อํานวยประโยชนแ กม นษุ ยม ากกวา สง่ิ อน่ื ประเภทของทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอม ทรพั ยากรธรรมชาติ แบงตามลักษณะที่นํามาใชไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอื 1. ทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวไมหมดสิ้น ไดแ ก 1) ประเภทที่คงอยูตามสภาพเดิมไมมีการเปลี่ยนแปลงใด ๆ เลย เชน พลังงาน จากดว ง อาทติ ย ลม อากาศ ฝนุ ใชเ ทา ไรกไ็ มมกี ารเปลย่ี นแปลงไมรจู กั หมด 2) ประเภทที่มีการเปลี่ยนแปลงได เน่อื งจากถูกใชในทางทีผ่ ิด เชน ท่ดี ิน นํา้ ลักษณะภูมิ ประเทศ ฯลฯ ถาใชไมเปนจะกอใหเกิดปญหาตามมา ไดแ ก การปลกู พืชชนดิ เดยี วกันซาํ้ ๆ ซาก ๆ ในท่เี ดมิ ยอมทาํ ใหด ินเสอ่ื มคุณภาพ ไดผ ลผลิตนอ ยลงถา ตอ งการใหด ินมีคณุ ภาพดีตอ งใสปุย หรอื ปลูกพืชสลับและ หมนุ เวยี น 2. ทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวหมดสิ้นไป ไดแ ก 1) ประเภทที่ใชแลว หมดไป แตสามารถรักษาใหคงสภาพเดิมไวได เชน ปาไม สตั วป า ประชากรโลก ความอุดมสมบูรณของดิน น้ําเสียจากโรงงาน น้ําในดิน ปลาบางชนิด ทัศนียภาพอันงดงาม ฯลฯ ซง่ึ อาจทําใหเกิดขนึ้ ใหมไ ด 2) ประเภทที่ไมอาจทําใหมีใหมได เชน คุณสมบัติธรรมชาติของดิน พรสวรรคของ มนุษย สตปิ ญญา เผาพนั ธุข องมนุษยช าติ ไมพ มุ ตน ไมใ หญ ดอกไมป า สตั วบ ก สตั วน ้ํา ฯลฯ 3) ประเภทท่ีไมอาจรกั ษาไวได เมอ่ื ใชแ ลว หมดไป แตยังสามารถนํามายุบให กลบั เปน วตั ถเุ ชนเดมิ แลวนํากลบั มาประดิษฐขึน้ ใหม เชน โลหะตาง ๆ สงั กะสี ทองแดง เงิน ฯลฯ 4) ประเภทท่ีใชแลวหมดส้ินไปนํากลับมาใชอกี ไมไ ด เชน ถานหิน นาํ้ มันกาซ อโลหะ สว นใหญ ฯลฯ ถูกนาํ มาใชเ พยี งครง้ั เดียวก็เผาไหมหมดไป ไมสามารถนํามาใชใหมได ทรัพยากรธรรมชาติหลักที่สําคัญของโลก และของประเทศไทยไดแ ก ดิน ปา ไม สัตวปา นา้ํ แร ธาตุ และประชากร (มนุษย)

166 สงิ่ แวดลอ ม สงิ่ แวดลอมของมนษุ ยท ี่อยูร อบ ๆ ตัว ทง้ั สิง่ ท่ีมชี วี ิตและไมมชี วี ติ ซ่งึ เกดิ จาก การกระทําของ มนุษยแบง ออกเปน 2 ประเภท คอื 1. สิ่งแวดลอมทางธรรมชาติ 2. สง่ิ แวดลอ มทางวฒั นธรรม หรอื สง่ิ แวดลอ มประดษิ ฐ หรอื มนุษยเสรมิ สรา งกําหนดขึ้น ส่งิ แวดลอ มธรรมชาติ จาํ แนกได 2 ชนิด คือ 1) สง่ิ แวดลอ มทางกายภาพ ไดแก อากาศ ดนิ ลกั ษณะภมู ิประเทศ ลักษณะ ภูมิอากาศ ทศั นียภาพตาง ๆ ภูเขา หวย หนอง คลอง บึง ทะเลสาบ ทะเล มหาสมุทรและ ทรัพยากรธรรมชาติทุกชนิด 2) สิ่งแวดลอมทางชีวภาพหรือชีวภูมิศาสตร ไดแก พืชพนั ธธุ รรมชาติตางๆ สตั วปา ปา ไม สงิ่ มชี วี ติ อ่ืน ๆ ที่อยูรอบตัวเราและมวลมนษุ ย ส่ิงแวดลอ มทางวฒั นธรรม หรือสิ่งแวดลอ มประดษิ ฐ หรือมนษุ ยเ สรมิ สรา งข้นึ ไดแ ก สิ่งแวดลอมทางสังคมที่มนุษยเสริมสรางขึ้นโดยใชกลวิธีสมัยใหม ตามความเหมาะสมของสังคม เศรษฐกิจ การเมือง ศาสนา และวฒั นธรรม เชน เคร่อื งจักร เครือ่ งยนต รถยนต พดั ลม โทรทศั น วิทยุ ฝนเทยี ม เขอ่ื น บานเรอื น โบราณสถาน โบราณวตั ถุ อ่นื ๆ ไดแ ก อาหาร เครอื่ งนงุ หม ทอี่ ยอู าศยั คา นยิ ม และสุขภาพอนามัย ประโยชนข องทรพั ยากรธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติมีประโยชนมหาศาลตอมนุษยชาติทั้งทางตรงและทางออม แตละชนิดมี ประโยชนแ ตกตา งกัน ดงั น้ี น้ํา มนุษยใ ชบริโภค อปุ โภค ทสี่ ําคญั ก็คือ นํ้าเปนปจจยั สาํ คญั สาํ หรั บทรัพยากร ธรรมชาติ ชนดิ อน่ื ดว ย เชน สตั วปา ปา ไม ทงุ หญา และดนิ ดิน ทรัพยากรธรรมชาติสว นใหญ มดี ินเปน แหลงอาศัย หรอื บอ เกดิ มนุษยส ามารถสรา ง ทรัพยากรธรรมชาติบางชนิดทดแทนไดโดยอาศัยดินเปนปจจัยสําคัญ นอกจากมนุษยจะอาศัยอยูบน พืน้ ดินแลว ยังนําดินมาเปน สว นประกอบสาํ คัญในการสรา งท่อี ยูอาศัย เปนแหลง ทาํ มาหากิน ทํา การเกษตร ทําการอตุ สาหกรรม เครอ่ื งปน ดินเผาตาง ๆ ถาขาดดินหรือดินขาดความอุดมสมบูรณ ทรัพยากร ทเี่ ปน ปจจยั 4 ในการดาํ รงชวี ติ จะนอ ยลงหรอื หมดไป ปา ไม ประโยชนที่สําคัญของปาไมคือ ใชไมในการสรางที่อยูอาศัย เปนที่อาศัยของสัตวปา เปน แหลงตน นา้ํ ลําธาร เปนแหลงหาของปา เปน ปจ จยั สําคัญท่ีทําใหเ กิดวฏั จกั รของนา้ํ ทําใหอ ากาศบริสุทธิ์ ชว ยอนรุ กั ษดิน เปนแหลง นนั ทนาการ นอกจากน้ีปา ไมยงั กอ ใหเกดิ การอุตสาหกรรมอกี หลายชนดิ ทาํ ให ประชาชนมีงานทํา เกิดแหลงอาชีพอิสระ และเปนแหลงยาสมุนไพร

167 สตั วป า มนุษยไดอ าหารจากสัตวปา สัตวป าหลายชนดิ ไดห นงั นอ เขา งา กระดกู ฯลฯ มาทาํ ของใช เครื่องนุงหม และประกอบยารักษาโรค สัตวปาชวยใหเกิดความงดงามและคุณคาทางธรรมชาติ ชวยรักษาดุลธรรมชาติ แรธ าตุ มนษุ ยนาํ แรธ าตุตาง ๆ มาถลงุ เปน โลหะ ทาํ ใหเกิดการอตุ สาหกรรมหลายประเภท ทาํ ใหราษฎรมีงานทํา สงเปนสินคาออกนํารายไดมาสูประเทศปละมาก ๆ นอกจากนี้ยังมีผลพลอยไดจากการ ถลุงหรือกล่ันอกี หลายชนดิ เชน ยารักษาโรค น้ํามันชักเงา เครื่องสําอาง แรบางชนิดเกิดประโยชนใน การเกษตร เชน แรโ พแทสเซยี ม ใชทาํ ปุย เปนตน ทรัพยากรธรรมชาตติ างเปน ปจ จยั เอ้อื อํานวยตอ กัน เชน ดินเปนทเี่ กดิ ท่อี ยอู าศยั ของสัตวป า ปา ไม ชวยรกั ษาดินและเกดิ ปุย ธรรมชาติ นา้ํ เปน ปจ จัยสาํ คญั ชว ยในการดาํ รงชีวติ ของสัตว พชื ปา ไม ทําให เกิดวัฏจักรของน้ํา ซึ่งทําใหเกิดความสมดุลทางธรรมชาติ กอ ใหเ กิดส่งิ แวดลอมท่ีดีและเหมาะสมกับการ ดํารงชีวิตของมนุษย ปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม การพัฒนาที่ผานมาไดระดมใชทรัพยากรธรรมชาติ โดยเฉพาะทีด่ ิน ปา ไม แหลงนาํ้ ทรัพยากร ชายฝง ทะเล ทรพั ยากรธรณี ในอัตราที่สูงมากและเปนไปอยางไมมีประสิทธิภาพ จนมีผลทาํ ให ทรพั ยากรธรรมชาตเิ หลา นเ้ี กดิ การรอ ยหรอ และเสื่อมโทรมลงอยางรวดเร็ว รวมท้งั เรม่ิ สง ผลกระทบตอ การดํารงชีวิตของประชาชนในชนบท ที่ตองพึ่งพาทรัพยากรเปนหลกั ในการยงั ชพี ไดแ ก ทรพั ยากรปาไม พื้นที่ปาไมมีสภาพเสื่อมโทรมและมีแนวโนมลดลงอยางมาก เนื่องมาจากสาเหตุ สําคัญหลายประการ ไดแก การลักลอบตัดไมทําลายปา การเผาปา การบกุ รกุ ทําลายปาเพื่อตองการท่ีดิน เปน ท่ีอยูอาศัย และทําการเกษตร การทําไรเลือ่ น ลอยของชาวเขาในพื้นที่ตนน้ําลําธาร และการใชทด่ี นิ เพอื่ ดําเนินโครงการของรัฐบาล เชน การจัดนิคมสรางตนเอง การชลประทาน การไฟฟา พลังน้าํ การกอ สราง ทาง กิจการรักษาความมั่นคงของชาติ เปนตน การท่ีพืน้ ทีป่ า ไมท วั่ ประเทศลดลงอยางมาก ไดส ง ผล กระทบตอการควบคุมระบบนิเวศโดยสวนรวมอยางแจงชัด เชน กรณีเกิดวาตภัยและ อุทกภยั ครั้งรายแรง ในพืน้ ทภ่ี าคใต ปญหาความแหงแลงในภาคตางๆ ของประเทศ

168 ภาพ : การตัดไมทําลายปา ทรพั ยากรดนิ ปญหาการพังทลายของดินและการสูญเสียหนาดิน โดยธรรมชาติ เชน การชะลาง การกัดเซาะของน้ําและลม เปนตน และที่สําคัญคือ ปญหาจากการกระทําของมนุษย เชน การทําลายปา เผา ปา การเพาะปลกู ผิดวธิ ี เปน ตน กอใหเกดิ การสญู เสียความอุดมสมบรู ณของดินทาํ ใหใชประโยชนจ าก ทด่ี นิ ไดล ดนอ ยลง ความสามารถในการผลิตทางดานเกษตรลดนอยลง และยังทําใหเกิดการทับถมของ ตะกอนดนิ ตามแมน าํ้ ลาํ คลอง เข่ือน อา งเก็บน้ํา เปนเหตใุ หแ หลง น้าํ ตน้ื เขนิ ทรัพยากรทด่ี ิน ปญหาการใชที่ดินไมเหมาะสมกับสมรรถนะของที่ดิน และไมคํานึงถึงผลกระทบ ตอ สิ่งแวดลอ ม ไดแ ก การใชท ดี่ ินเพื่อการเกษตรกรรมอยางไมถ กู หลกั วิชาการ ขาดการบํารุงรักษาดิน การ ปลอยใหผิวดินปราศจากพืชปกคลุม ทาํ ใหส ูญ เสยี ความชมุ ชืน้ ในดิน การเพาะปลกู ท่ี ทําใหด ิน เสยี การใชปยุ เคมีและยากําจัดศัตรูพืชเพอ่ื เรงผลติ ผล ทําใหด นิ เส่อื มคุณภาพและสารพษิ ตกคา งอยูในดนิ การบุกรุกเขาไปใชประโยชนที่ดินในเขตปาไมบนพื้นที่ที่มีความลาดชันสูง รวมทั้งปญหาการขยายตัวของ เมอื งที่รุกลํา้ เขาไปในพื้นท่เี กษตรกรรม และการนํามาใชเปนที่อยูอาศัย ที่ตั้งโรงงานอุตสาหกรรม หรอื การเกบ็ ท่ดี ินไวเ พือ่ การเกง็ กําไร โดยมิไดมีการนํามาใชประโยชนแตอยางใด ทรพั ยากรแหลง น้ํา การใชประโยชนจากแหลงน้ําเพื่อกิจกรรมตางๆ ยังมีความขัดแยงกัน ขน้ึ อยู กับวตั ถุประสงคข องแตละกจิ กรรม กอ ใหเ กิดความยุงยากตอการจดั การทรพั ยากรนา้ํ และการพฒั นาแหลง น้ําความขัดแยงดังกลาวมีแนวโนมวาจะสูงขึ้น จากปรมิ าณนาํ้ ทเ่ี กบ็ กักไดมจี าํ นวนจํากัด แตความตองการ ใชนาํ้ มีปริมาณเพม่ิ ข้นึ ตลอดเวลา ทงั้ ในดา นเกษตรกรรม อุตสาหกรรม และการอุปโภคบริโภค เปน ผลให มีน้ําไมเพียงพอกับความตองการ

169 ปะการัง ปะการังที่สวยงามในเมืองไทยหลายแหงตองเสื่อมโทรมลงอยางนาเสียดาย โดยเฉพาะ ปญหาการถูกทําลายโดยฝมือมนุษย นับเปนปญหาสําคัญของความเสื่อมโทรมของปะการัง ไดแ ก การ ระเบิดปลา เปนการทําลายปะการังอยางรุนแรง ซึ่งเทากับเปนการทําลายที่อยูอาศัยของสัตวและพืชใน บรเิ วณนัน้ และเปนการทําลายการประมงในอนาคตดวย การอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม หมายถึง การใชทรัพยากรธรรมชาติและ สงิ่ แวดลอมอยา งฉลาด โดยใชใ หน อ ยเพื่อใหเ กิดประโยชนสงู สุด โดยคาํ นงึ ถงึ ระยะเวลาในการใชให ยาวนาน และกอ ใหเกิดผลเสยี หายตอ สิ่งแวดลอมนอ ยท่สี ุด รวมทง้ั ตองมีการกระจายการใช ทรัพยากรธรรมชาติอยางทั่วถึง อยางไรก็ตาม ในสภาพปจจุบันทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมี ความเสื่อมโทรมมากขึ้น ดังนั้นการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมจึงมีความหมายรวมไปถึง การพฒั นาคุณภาพสงิ่ แวดลอ มดวย การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมสามารถกระทําไดหลายวิธี ทั้งทางตรงและ ทางออม ดังนี้ 1. การอนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอมโดยทางตรง ซึ่งปฏบิ ตั ไิ ดใ นระดบั บคุ คล องคกร และระดับประเทศ คือ 1) การใชอ ยา งประหยดั คอื การใชเทาทีม่ ีความจําเปน เพื่อใหมที รัพยากรไวใ ชไ ดน าน และเกิดประโยชนอยางคุมคามากที่สุด 2) การนาํ กลับมาใชซ ํา้ อกี สิ่งของบางอยางเมื่อมีการใชแลวครั้งหนึ่งสามารถที่จะนํามาใช ซํ้าไดอกี เชน ถุงพลาสติก กระดาษ เปนตน หรอื สามารถที่จะนํามาใชไ ดใ หมโดยผา นกระบวนการตาง ๆ เชน การนํากระดาษที่ใชแลวไปผานกระบวนการตาง ๆ เพ่อื ทาํ เปนกระดาษแขง็ เปน ตน ซึง่ เปนการลด ปริมาณการใชทรัพยากรและการทําลายสิ่งแวดลอมได 3) การบรู ณ ะซอมแซม สิ่งของบางอยางเมื่อใชเปนเวลานานอาจเกิดการชํารุดได เพราะฉะนั้นถามีการบูรณะซอมแซม ทําใหสามารถยืดอายุการใชงานตอไปไดอีก 4) การบําบดั และการฟน ฟู เปนวิธีการที่จะชวยลดความเสื่อมโทรมของทรัพยากรดวยการ บําบัดกอ น เชน การบําบัดน้าํ เสียจากบา นเรอื นหรอื โรงงานอตุ สาหกรรม เปนตน กอ นทจี่ ะปลอ ยลงสู แหลงนํา้ สาธารณะ สว นการฟนฟูเปนการรอ้ื ฟน ธรรมชาตใิ หกลบั สูสภาพเดมิ เชน การปลูกปาชาย เลน เพื่อฟนฟูความ สมดุลของปาชายเลนใหกลับมาอุดมสมบูรณ เปนตน 5) การใชส งิ่ อื่นทดแทน เปนวิธีการที่จะชวยใหมีการใชทรัพยากรธรรมชาตินอยลงและไม ทําลายสิ่งแวดลอม เชน การใชถุงผาแทนถุงพลาสติก การใชใบตองแทนโฟม การใชพลังงานแสงแดด แทนแรเ ชือ้ เพลิง การใชปุยชีวภาพแทนปยุ เคมี เปน ตน

170 6) การเฝาระวงั ดแู ลและปอ งกัน เปน วธิ กี ารทีจ่ ะไมใ หท รพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม ถูกทําลาย เชน การเฝา ระวังการท้ิงขยะ ส่งิ ปฏิกลู ลงแมนาํ้ ลาํ คลอง การจัดทําแนวปองกันไฟปา เปนตน 2. การอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมโดยทางออม สามารถทาํ ไดหลายวธิ ี ดังน้ี 1) การพัฒนาคุณภาพประชาชน โด ยสนบั สนนุ การศกึ ษาดา นการอนรุ กั ษ ทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่ถูกตองตามหลักวิชา ซึ่งสามารถทําไดทุกระดับอายุ ทั้งในระบบ โรงเรียนและสถาบันการศึกษาตาง ๆ และนอกระบบโรงเรียนผานสื่อสารมวลชนตาง ๆ เพือ่ ใหป ระชาชน เกิดความตระหนักถึงความสําคัญและความจําเปนในการอนุรักษ เกิดความรักความหวงแหน และใหความ รวมมอื อยางจรงิ จงั 2) การใชมาตรการทางสงั คมและกฎหมาย การจัดตั้งกลุม ชุมชน ชมรม สมาคม เพื่อการ อนรุ กั ษทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ มตาง ๆ ตลอดจนการใหความรวมมือทั้งทางดานพลังกาย พลัง ใจ พลังความคดิ ดว ยจิตสํานกึ ในความมีคณุ คา ของสิง่ แวดลอมและทรัพยากรท่ีมีตอตัวเรา เชน กลุม ชมรม อนรุ กั ษทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ มของนักเรียน นกั ศึกษา ในโรงเรียนและสถาบันการศกึ ษา ตา ง ๆ มลู นธิ คิ มุ ครองสัตวปาและพรรณพชื แหง ประเทศไทย มูลนิธิสืบนาคะเสถียร มลู นิธโิ ลกสเี ขยี ว เปนตน 3) สงเสริมใหป ระชาชนในทองถิน่ ไดม ีสว นรว มในการอนรุ กั ษ ชวยกันดแู ลรักษาใหคง สภาพเดิม ไมใหเกิดความเสื่อมโทรม เพื่อประโยชนในการดํารงชีวิตในทองถิ่นของตน การประสานงาน เพื่อสรางความรูความเขาใจ และความตระหนักระหวางหนวยงานของรัฐ องคกรปกครองสวนทองถิ่นกับ ประชาชน ใหมีบทบาทหนาที่ในการปกปอง คุมครอง ฟนฟูการใชทรัพยากรอยางคุมคาและเกิดประ โยชนสูงสุด 4) สง เสรมิ การศึกษาวิจยั คนหาวธิ ีการและพฒั นาเทคโนโลยี มาใชในการจัดการกับ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหเกิดประโยชนสูงสุด เชน การใชความรูทางเทคโนโลยีสารสนเทศ มาจัดการวางแผนพัฒนา การพัฒนาอุปกรณเครื่องมือเครื่องใชใหมีการประหยัดพลังงานมากขึ้น การคน ควาวจิ ยั วธิ ีการจดั การ การปรับปรุง พัฒนาสิ่งแวดลอ มใหมีประสิทธภิ าพและยงั่ ยืน เปนตน 5) การกําหนดนโยบายและวางแนวทางของรัฐบาล ในการอนรุ กั ษแ ละพฒั นาส่งิ แวดลอ ม ทง้ั ในระยะสันและระยะยาว เพือ่ เปน หลกั การใหห นว ยงานและเจาหนา ทขี่ องรัฐท่ีเก่ยี วของยดึ ถอื และ นําไปปฏิบัติ รวมทั้งการเผยแพรขาวสารดานการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ทั้งทางตรง และทางออม

171 เยาวชนกับการอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ ม การอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม หมายถึงการใชทรัพยากรอยางมีประสิทธิภาพ โดยไมเกิดผลกระทบในทางเสียหายตอสภาพแวดลอมปจจุบันและอนาคต แนวคดิ ในการอนรุ ักษ 1. มนษุ ยเ ปน สว นหนง่ึ ของสง่ิ แวดลอ ม 2. มนษุ ยไ มอาจแยกตัวเปนอสิ ระจากส่ิงแวดลอมได เพราะฉะนั้น กระบวนการทางการอนุรักษ ยอมแสดงถึงการจัดการทรัพยากรอยางมีประสิทธิภาพ จึงนับเปนหนทางแหงการปกปองตนเองของ มนุษยชาติ ใหสามารถอยูรอดไดช ว่ั นิรันดร เยาวชนกบั การอนุรกั ษ (1) ตอ งมหี วั ใจเปน นกั อนุรกั ษ จากคาํ กลา วทีว่ า ทานถูกเรียกวานักรอง ดว ยเหตทุ ี่ทานรองเพลงได ไพเราะ ทา นถูกเรยี กวา เปน จิตกร ดวยเหตุที่ทานสามารถสรางสรรคงานจิตรกรรมไดเปนที่ยอมรับตอ สาธารณชน \"ศิลปน ยอมมีผลงานศิลปะ \" เพราะฉะนั้น นกั อนุรกั ษไมเพยี งแตร ักงานอนุรกั ษ หรอื เปน นักวิชาการอนรุ กั ษ จําเปน ตอ งปฏบิ ตั ิตนเปนอนุรกั ษอ ยางแทจริงดว ยตนเอง (2) ตองมีหวั ใจแหง การเสยี สละ นัน่ คอื ตองคํานึงถึงประโยชนของสังคมสวนรวมมากกวา ประโยชนแ หง ตน (3) ตอ งมีหวั ใจทร่ี กั และหวังดตี อเพอ่ื นมนษุ ยด วยกัน นน่ั คอื นกั อนุรักษไมพ ึง มีอคติตอผอู น่ื งาน อนุรักษจ ะสําเร็จไดด ว ยมติ รภาพและความเขา ใจอันดี การพฒั นากบั การอนรุ กั ษ การพฒั นา………..คือ การทาํ ใหเ จริญข้ึน ดีขน้ึ การอนุรักษ……….คอื ใชทรัพยากรอยางมีประสิทธิภาพ กระบวนการพัฒนาที่เหมาะสมคือ การจัดการทางวิทยาการอยางมีประสิทธิภาพ โดยไมเกิด ผลเสียทางสิง่ แวดลอม

172 ภาพ : แนวปองกันการกัดเซาะชายฝงทะเล (ใชล ําไมไ ผ) แนวทางการอนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม - การอนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ ม จะตองอาศัยความรวมมือจากทุกฝาย ทั้ง ภาครัฐบาลและเอกชน โดยดําเนินการ ดงั น้ี - แกไขแนวคิดและจิตสํานึกของคนใหมีความรูความเขาใจวา สิ่งแวดลอมมีความสําคัญตอความ อยรู อดของมนุษยและสิง่ ท่ีมีชีวิตซึ่งทุกคนตอ งมีสวนรว มในความรบั ผิดชอบ - เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของคนในทองถิ่น เชน การบริโภคทงั้ กินและใช ตอ งใชและกนิ อยา ง ประหยัด เพราะปจ จุบนั ทรพั ยากรธรรมชาตมิ อี ยูจ าํ กดั ใชทรัพยากรธรรมชาติทุกอยางใหเกิดประโยชน มากท่สี ุด และนานทสี่ ุด ภาวะโลกรอ น ภาวะโลกรอ น หมายถึง การเปล่ยี นแปลงภูมิกาศท่เี กดิ จากการกระทาํ ของมนษุ ย ทที่ าํ ใหอ ณุ หภมู ิ เฉลย่ี ของโลกเพิ่มสงู ขึน้ เราจงึ เรยี กวา ภาวะโลกรอน ( Global Warming) กิจกรรมของมนษุ ยท ี่ทําใหเ กิด ภาวะโลกรอ น คอื กจิ กรรมท่ที ําใหป ริมาณกา ซเรือนกระจกในบรรยากาศเพ่มิ มากข้นึ ไดแ ก การเพ่ิม ปริมาณกาซเรอื นกระจกโดยตรง เชน การเผาไหมเช้ือเพลงิ และการเพิ่มปริมาณกาซเรอื นกระจกโดย ทางออม คือ การตัดไมทําลายปา ปรากฏการณเรือนกระจก หมายถึง การที่ชั้นบรรยากาศของโลกกระทําตัวเสมือนกระจกที่ยอมให รงั สคี ลนื่ สั้นจากดวงอาทิตยผา นทะลุลงมายงั ผวิ พนื้ โลกได แตจ ะดูดกลืนรังสีคลืน่ ยาวท่ีโลกคายออกไป ไมใหหลุดออกนอกบรรยากาศ ทําใหโลกไมเย็นจัดในเวลากลางคืน บรรยากาศเปรียบเสมือนผาหมใหญที่

173 คลมุ โลกไว กา ซท่ียอมใหรังสีคลืน่ สน้ั จากดวงอาทิตยผ า นทะลลุ งมาไดแตไ มยอมใหร ังสคี ลน่ื ยาวท่ีโลก คายออกไปหลุดออกนอกบรรยากาศ เรียกวา กาซเรือนกระจก กาซเรอื นกระจกที่สําคญั ไดแ ก กา ซคารบอนไดออกไซด กาซมเี ทนและกาซไนตรสั ออกไซด 1. กาซคารบอนไดออกไซด เกิดจากการเผาไหมเชื้อเพลิง โรงงานอุตสาหกรรมและการตัดไม ทําลายปา 2. กาซมีเทน เกิดจาก การยอยสลายซากสงิ่ มชี ีวิตในพื้นทีท่ ่ีมนี ํ้าขัง เชน นาขา ว 3. กาซไนตรัสออกไซด เกิดจาก อุตสาหกรรมทใี่ ชกรดไนตรกิ ในกระบวนการผลติ และการใช ปยุ ไนโตรเจนในการเกษตรกรรม เราสามารถชวยกนั ปองกันและแกไ ขปญ หาภาวะโลกรอ นไดดว ยวธิ กี ารตาง ๆ เชน - อาบนาํ้ ดวยฝกบวั ประหยัดกวาตกั อาบหรอื ใชอางอาบนํา้ ถึงครงึ่ หนึ่งในเวลาเพียง 10 นาที ปด นาํ้ ขณะแปรงฟน ประหยดั ไดเ ดอื นละ 151 ลติ ร - เปดน้ํารอนใหนอยลง ในการทําน้ํารอน ใชพลังงานในการตมสูงมาก การปรับเครื่องทํา นา้ํ อนุ ใหม อี ุณหภมู ิและแรงน้ําใหน อยลง จะลดคารบ อนไดออกไซดไ ด 159 กโิ ลกรัมตอป หรือการซกั ผา ในนาํ้ เยน็ จะลดคารบ อนไดออกไซด ไดป ล ะ 227 กโิ ลกรมั - ใชห ลอดไฟตะเกยี บ ประหยดั กวา หลอดธรรมดา 4 เทา ใชงานนานกวา 8 เทา แตละหลอด ชวยลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดได 4,500 กิโลกรมั หลอดไฟธรรมดาเปล่ียนพลังงานนอ ยกวา 10% ไปเปนแสงไฟ สวนที่เหลือถูกเปลี่ยนไปเปนความรอนเทากับสูญพลังงานเปลา ๆ มากกวา 90% - ถอดปล๊ักเครือ่ งใชไฟฟา เพราะยงั คงกนิ พลังงานมากแมจ ะปด แลว ดังนน้ั ควรถอดปลั๊ก โทรทศั น สเตริโอ คอมพวิ เตอร ไมโครเวฟ ฯลฯ เมอื่ ไมใชหรอื เสียบปลัก๊ เขา กบั แผงเสียบปลก๊ั ท่ีคอยปด สวิทซไวเ สมอ เม่ือไมใ ชและควรถอดปลัก๊ ที่ชารจ โทรศัพทม อื ถือและ MP3 เมื่อไฟเต็มแลว - ใชตูเยน็ แบบ 2 ประตู ขนาดความจุ 400 ลิตร ต้งั อุณหภูมทิ ี่ 3 – 5 องศา และ -17 - -15 องศา ในชองแชแข็ง มีประสิทธิภาพในการประหยัดไฟมากที่สุด - เปดแอรที่ 25 องศา อณุ หภมู ิตา่ํ กวา นใ้ี ชพ ลงั งานเพิม่ ข้นึ 5 – 10% - ใชแล็ปท็อปจอแบน ประหยัดไฟมากกวาคอมพิวเตอรตั้งโตะถึง 5 เทา ใช screen server และหมวดสแตนบายดไมไดชวยประหยดั ไฟ พลงั งานท่เี สียไปเทา กับซอื้ คอมพิวเตอรใ หมได 1 เครอ่ื ง และพรนิ้ เตอรเ ลเซอรป ระหยัดพลงั งานมากกวาองิ คเจ็ท - พกถุงผาไปช็อปปงแทนการใชถุงพลาสติก แตละปทั่วโลกทิ้งถึงพลาสติกจากซุปเปอรมา เก็ตหลายแสนลานใบ อยาลืมวา ลดขยะเทากับลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด - ใสเ ส้อื ผา ฝา ยออรแกนคิ และใชเคร่อื งใชร ีไซเคลิ หรอื นาํ กลับมาใชใ หมได หลีกเล่ยี ง ผลิตภณั ฑทมี่ ีบรรจภุ ณั ฑม าก เพยี งแคลดขยะของคุณเอง 10% จะลดคารบ อนไดออกไซดไ ด 545 กโิ ลกรมั ตอ ป

174 - ปลกู ตน ไม เพราะตนไม 1 ตน ดดู ซบั คารบ อนไดออกไซดไ ด 1 ตนั ตลอดอายขุ ยั และรดนํ้า ชวงเชา และกลางคืน ปองกันการระเหย - กนิ เน้อื สตั วใหนอยลง เพราะการผลิตเนือ้ สตั วใชพ ลังงานและทรัพยากรมากกวาการปลูก พืชและธญั พืช 18% ของกา ซเรือนกระจกมาจากอุตสาหกรรมปศุสตั ว คณุ ไมต องเปน มงั สวริ ัตกิ ็ได เพอื่ ท่จี ะสรางความเปลีย่ นแปลง ลองไมกินเน้ือสัตวสัปดาหล ะครง้ั จะลดการปลอยกาซเรือนกระจกได มหาศาล - เดินแทนขบั พาหนะใชน ้ํามนั ถงึ คร่ึงหน่งึ ของโลก และปลอยกา ซเรือนกระจกท่ี 1 ใน 4 สวน การทงิ้ รถไวท บี่ านแมเ พียงสัปดาหล ะ 1 วนั สามารถประหยดั น้าํ มนั และการปลอ ยกาซเรอื นกระจก ไดมากมายภายใน 1 ป ลองเดนิ ขีจ่ กั รยาน นงั่ รถกบั คนอืน่ หรือน่งั รถเมลหรือรถไฟฟา แทน หรือลองดูวา คุณสามารถทํางานที่บาน โดยตอคอมพิวเตอรเขากับเครือขายของบริษัทสัปดาหละครั้งไดหรือไม - เช็คลมยาง ใหแนใจวายางรถสูบลมแนนการขับรถโดยที่ลมยางมีลมนอย อาจทําใหเปลือง นํา้ มันขน้ึ ไดถึง 3% จากปกติ นา้ํ มันทุก ๆ แกลลอนที่ประหยดั ไดจะลดคารบอนไดออกไซดไ ด 9 กโิ ลกรมั ยางที่สูบลมไมพอจะใชน้ํามันไดในระยะทางสั้นลง 5% - ลด ใชซ าํ้ และรไี ซเคลิ ใหมากข้ึน ลดขยะของบา นคุณใหไดครงึ่ หน่ึงจะชวยลด คารบ อนไดออกไซดไ ดถ งึ 1ลา นกิโลกรมั ตอป สาํ คัญท่ีสุด ตองตง้ั ใจแนว แนว า จะชวยหยดุ โลกรอน และตอ งใชพลงั งานอยางมีประสทิ ธิภาพ และเลือกใชพลังงานสะอาด

175 ใบงาน เรื่อง โลก บรรยากาศ ปรากฏการณทางธรรมชาติ สิ่งแวดลอมและทรัพยากรธรรมชาติ 1. เหตุการณก ารเกดิ “บิ๊กแบงค” มีลกั ษณะอยา งไร ตอบ………………………………………………………………………………………… 2. โลกใชเวลา หมุนรอบดวงอาทิตยเปนวงโคจรกี่วัน ตอบ………………………………………………………………………………………… 3. สวนประกอบของโลก มีกี่อยา ง อะไรบาง ตอบ………………………………………………………………………………………… 4. เปลอื กโลก (Crust) ประกอบดวยอะไรบาง ตอบ….................................................................................................................................... 5. ชน้ั แมนเทลิ (Mantle หรอื Earth's mantle) มลี กั ษณะเปนอยา งไร ตอบ….................................................................................................................................... 6. แกน โลกแบง ไดอ อกเปน ก่ีชน้ั ไดแ กอะไรบาง ตอบ….................................................................................................................... 7. แผนยูเรเซยี นครอบคลุมทวีปอะไรบาง ตอบ….................................................................................................................................... 8. การเคลอื่ นท่ขี องแผน เปลอื กโลกน้ันมสี าเหตุมาจากอะไร ตอบ….................................................................................................................................... 9. บรรยากาศมีสว นประกอบอะไรบาง ตอบ….................................................................................................................................... 10. ทําไม “โอโซน” (Ozone) จงึ เปน กา ซทส่ี ําคญั มากตอ มนษุ ย ตอบ….................................................................................................................................... 11. ซี เอฟ ซี (CFC) นํามาใชในอุตสาหกรรมประเภทใดบาง และมีผลกระทบกับโลกอยางไร ตอบ……................................................................................................................................ 12. จงอธิบายสภาพบรรยากาศในชั้นโทรโพสเฟย ร และ ไอโอโนสเฟย ร มาพอสังเขป ตอบ……................................................................................................................................ 13. มาตราวัด 40 องศาเซลเซยี ส (℃) เทากับ องศาเคลวิน (K) ตอบ…....................................................................................................................................

176 14. มาตราวัด 25 องศาเซลเซยี ส (℃) กี่องศาฟาเรนไฮต (℉) ตอบ….................................................................................................................................... 15. จงอธิบายความสําคัญของกระแสนาํ้ อุน และกระแสน้ําเย็นทม่ี ีตอ ฤดกู าล ตอบ….................................................................................................................................... 16. เมฆระดับสูง มีกี่ชนดิ อะไรบาง ตอบ….................................................................................................................................... 17. จงอธิบายลักษณะของการเกิด “ฝน”(Rain) มาพอสังเขป ตอบ….................................................................................................................................... 18. ลม(Wind) เกดิ จากสาเหตอุ ะไรบาง ตอบ….................................................................................................................................... 19. ฝนกรด เกดิ จากกาซชนิดใดบา ง มีแหลง ใด อตุ สาหกรรม เปน ตน เหตุ และ ความเสียหาย จาก ฝนกรดเกิดไดอ ยางไร ตอบ….................................................................................................................................... 20. จงอธิบายลักษณะของ “ลมทะเล” (Sea Breeze) และ “ลมบก” (Land Breeze) ตอบ….................................................................................................................................... 21. ลมภูเขาและลมหุบเขา เปน ลมชนดิ ใด และ เกดิ ในเวลาใดบา ง ตอบ….................................................................................................................................... 22. “ลมตะเภา” พัดจากทิศใดไปยังทิศใด จากบริเวณใดเขา สบู รเิ วณใด และเกดิ ในชว งเดอื นใด ตอบ….................................................................................................................................... 23. ใหยกตวั อยางทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวไมหมดสิ้นมา 6 อยา ง ตอบ….................................................................................................................................... 24. ใหย กตัวอยางทรัพยากรธรรมชาติหลักที่สําคัญของโลก และของประเทศไทย มา 5 อยาง ตอบ….................................................................................................................................... 25. ใหย กตวั อยา ง สง่ิ แวดลอ มทางวฒั นธรรม หรอื สง่ิ แวดลอ มประดษิ ฐ หรอื มนุษยเสรมิ สราง ข้นึ มา 10 อยาง ตอบ….................................................................................................................................... 26. ใหอ ธบิ ายปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มาพอสังเขป ตอบ…....................................................................................................................................

177 27. ใหอ ธิบายการอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม มาพอสังเขป ตอบ….................................................................................................................................... 28. การพัฒนาคุณภาพประชาชน และ การใชมาตรการทางสังคมและกฎหมาย เพอ่ื การ อนรุ ักษ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมแตกตางกันอยางไร จงอธิบาย ตอบ….................................................................................................................................... 29. การพฒั นา กบั การอนุรกั ษ แตกตางกันอยางไร ตอบ…....................................................................................................................................

178 เฉลยใบงาน เรอ่ื ง โลก บรรยากาศ ปรากฏการณท างธรรมชาติ สง่ิ แวดลอ มและทรพั ยากรธรรมชาติ 1. เหตกุ ารณก ารเกดิ “บิ๊กแบงค” มีลกั ษณะอยางไร ตอบ…บิก๊ แบงค เกดิ จาก การท่ฝี นุ กา ชในอวกาศมารวมตัวกันเปนวงฝนุ กาช โดยมกี ารอดั แนน กันจนทาํ ใหมคี วามหนาแนน และมีอณุ หภูมสิ ูง เมอ่ื ถึงขดี หน่งึ จึงทําใหเ กิดการระเบดิ จากใจกลาง ทาํ ให เกิดเปนดาวเคราะหนอยตาง ๆ มากมายหลายรอยลานดวง…. 2. โลกใชเวลา หมุนรอบดวงอาทิตยเปนวงโคจรกี่วัน ตอบ…365.25 วนั …. 3. สวนประกอบของโลก มกี ่ีอยาง อะไรบา ง ตอบ…3 อยาง คือ เปลอื กโลก แมนเทลิ และแกน โลก…. 4. เปลอื กโลก (Crust) ประกอบดวยอะไรบาง ตอบ…แผน ดิน แผน นํา้ …. 5. ชน้ั แมนเทลิ (Mantle หรอื Earth's mantle) มีลักษณะเปนอยา งไร ตอบ…อยูระหวา งเปลอื กโลกกับแกนโลก มีบางสว นทม่ี ีสถานะหลอมเหลว เรยี กวา หินหนดื (magma) มีความรอนสูงมาก…. 6. แกนโลกแบง ไดอ อกเปน กช่ี ั้นไดแ กอะไรบาง ตอบ…มี 2 ชน้ั 1.ช้ันนอก เปนธาตเุ หลก็ และนิกเกลิ ทีห่ ลอมละลายมีความรอนสูง 2.ชั้นใน อยูตรงใจกลาง มีความกดดันอยางมหาศาล…. 7. แผนยูเรเซียนครอบคลุมทวีปอะไรบาง ตอบ…ทวีปเอเชียและทวีปยุโรป…. 8. การเคลอื่ นที่ของแผนเปลอื กโลกน้นั มสี าเหตุมาจากอะไร ตอบ…การรวมตวั และการแตกตวั ของทวปี …. 9. บรรยากาศมีสวนประกอบอะไรบาง ตอบ…แกสตา ง ๆ เชน N2,O2 ,CO2 ,Ar , ฝนุ ละอองและแกส อ่ืน ๆ…. 10. ทําไม “โอโซน” (Ozone) จึงเปน กาซทสี่ ําคัญมากตอ มนษุ ย ตอบ…เพราะชว ยดดู กลนื รงั สี UV และรงั สตี างท่มี าจากดวงอาทิตย ใหตกลงมาสูพน้ื โลกนอยลง ทาํ ใหผิวหนังไมไหมเกรยี ม…. 11. ซี เอฟ ซี (CFC) นํามาใชในอุตสาหกรรมประเภทใดบาง และมีผลกระทบกับโลกอยางไร ตอบ…มาจากอุตสาหกรรมพลาสติก การทําความเย็น การทําโฟม ฯลฯ สงผลกระทบตอโลก คือ ทําใหชน้ั โอโซนเกดิ รูรัว่ หรอื รูโหว ทาํ ใหรังสี UV สามารถเขา สูพืน้ โลกไดมากยิ่งข้ึน เปน สาเหตุทาํ ให เกิดปรากฎการณเรือนกระจก ….

179 12. จงอธิบายสภาพบรรยากาศในชั้นโทรโพสเฟยร และ ไอโอโนสเฟยร มาพอสังเขป ตอบ…ช้ันโทรโฟสเพยี ร เปนชั้นบรรยากาศทีต่ ิดกบั ผวิ โลกเปน ชน้ั ที่มี ไอน้ํา เมฆ หมอก ชน้ั ไอโอโพรสเฟยร จะเปนชนั้ บรรยากาศในลําดับที่ 4 นับจากผิวโลก ชั้นนี้มีอากาศเบาบาง มาก…. 13. มาตราวัด 40 องศาเซลเซียส (℃) เทากับ องศาเคลวิน (K) ตอบ… K = ℃+ 273.15 K = 40 + 273.15 K = 313.15 องศาเคลวิน (K) …. 14. มาตราวัด 25 องศาเซลเซียส (℃) กี่องศาฟาเรนไฮต (℉) ตอบ… F = 9 (℃ + 32) 5 F = 9 (25 + 32) 5 F = 9 (57) 5 F = 9x57 5 F = 513 5 F = 102.6 ℉…. 15. จงอธิบายความสําคัญของกระแสน้ําอุน และกระแสนา้ํ เยน็ ทีม่ ตี อฤดูกาล ตอบ… การแสน้ําอุนและกระแสน้ําเย็น จะนําพาอากาศรอนและอากาศหนาวมา ทําให เกดิ การเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล ถากระแสน้าํ อุน และกระแสนาํ้ เย็นเกดิ ความผดิ ปกติจะสง ผลใหอ ากาศท่วั โลกเกดิ การผิดเพี้ยนไป…. 16. เมฆระดบั สงู มีกชี่ นิด อะไรบาง ตอบ… มี 3 ชนิด ไดแก เซอรโ รควิ มูลสั เซอรรัสและเซอรโรสเตรตสั …. 17. จงอธิบายลักษณะของการเกิด “ฝน”(Rain) มาพอสังเขป ตอบ… ฝนเกดิ จากละอองนา้ํ ในกอนเมฆซงึ่ เย็นจัด เมื่อไอนํ้ากลัน่ เปน ละอองนํ้าเกาะกับ มากขึ้น ทําใหมีน้ําหนักมากขึ้นจนเกาะกันไมไหวจึงตกลงมาเปนน้ําฝนตามแรงดึงดูดของโลก…. 18. ลม(Wind) เกิดจากสาเหตุอะไรบาง ตอบ… ความแตกตางของอุณหภูมิและความแตกตางของหยอมความกดอากาศ….

180 19. ฝนกรด เกดิ จากกา ซชนดิ ใดบา ง มแี หลง ใดอตุ สาหกรรมเปน ตน เหตุ และความเสยี หายจากฝนกรด เกดิ ไดอยางไร ตอบ… เกิดจากกา ชซัลเฟอรไดออกไซดและไนโตรเจนออกไซด มาจากอตุ สาหกรรมการผลติ ไฟฟา ยานพาหนะ เมื่อสารเหลาน้ีกระจายลงสแู หลงนํ้าและระเหยเปนไอ เกดิ การรวมตัวกันกบั กอนเมฆ เม่ือฝนตกลงมาจงึ กลายเปน ฝนกรด ซง่ึ สรา งความเสยี หายแกต นไม พืชและสัตว ทาํ ใหไมส ามารถ ดาํ รงชีวิตอยูไดรวมถงึ อาคารสิ่งปลกู สรางดวย…. 20. จงอธิบายลักษณะของ “ลมทะเล” (Sea Breeze) และ “ลมบก” (Land Breeze) ตอบ…ลมทะเลจะพดั เขาชายฝง ในเวลากลางวัน เน่อื งจากตอนกลางวันพน้ื ดินจะรอ นกวา พนื้ น้าํ ทําใหอ ากาศบนพนื้ ดนิ ยกตัวข้นึ อากาศจากทะเลจงึ เขา แทนท่ี สว นลมบกจะพดั จากฝง เขาสทู ะเล ในเวลา กลางคนื เพราะกลางคนื พน้ื น้าํ จะมอี ณุ หภมู ิสงู กวาพนื้ ดิน อากาศจากพื้นดนิ เขไปแทนท.ี่ .. 21. ลมภูเขาและลมหุบเขา เปน ลมชนดิ ใด และ เกดิ ในเวลาใดบา ง ตอบ…ลมภูเขาและลมหุบเขาเปนลมประจําวัน ลมหุบเขาเกิดในเวลากลางวัน จะพัดจากลางขึ้นสู พื้นบนเขา สวนลมภูเขาจะเกิดในเวลากลางคืน จะพัดจากยอดเขาลงสูหุบเขา…. 22. “ลมตะเภา” พัดจากทศิ ใดไปยังทศิ ใด จากบรเิ วณใดเขาสูบรเิ วณใด และเกดิ ในชว งเดอื นใด ตอบ…ลมตะเภาเปนลมทองถน่ิ ในไทย จะพดั จากทศิ ใตไปสทู ิศเหนอื คือ พัดจากอาวไทยเขา สู ภาคกลางตอนลางเกดิ ในชว งเดือนกุมภาพนั ธถ งึ เดือนเมษายน เรียกวา ลมวา ว…. 23. ใหยกตัวอยางทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวไมหมดสิ้นมา 6 อยา ง ตอบ…แสงแดด กระแสลม ฝุน ดนิ น้าํ อากาศ…. 24. ใหยกตัวอยางทรัพยากรธรรมชาติหลักที่สําคัญของโลก และของประเทศไทย มา 5 อยาง ตอบ…นา้ํ ดนิ ปาไม สตั วปา แรธ าตุ…. 25. ใหย กตวั อยา งสง่ิ แวดลอ มทางวฒั นธรรม หรอื สง่ิ แวดลอ มประดษิ ฐ หรือมนษุ ยเ สรมิ สรางขนึ้ มา 10 อยาง ตอบ …เคร่ืองจักร เครือ่ งยนต รถยนต พัดลม โทรทศั น วิทยุ ฝนเทียม บา นเรือน เขอ่ื น โบราณสถาน…. 26. ใหอธิบายปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มาพอสังเขป ตอบ…ปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เกิดจากการพัฒนาทางดานเทคโนโลยี อยางรวดเร็ว ซึ่งมีเทคโนโลยีหลายประเภทที่มนุษยนําไปใชในการเสาแสวงหาทรัพยากร ปาไม น้ํา แร ธาตุ ในดินและแหลงนาํ้ ออกมาใชอยา งฟมุ เฟอ ยจนทําใหธรรมชาตเิ สียสมดลุ

181 27. ใหอ ธิบายการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มาพอสังเขป ตอบ…การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนการใชทรัพยากรธรรมชาติอยางชาญ ฉลาด กลา วคือ ใชใ นปริมาณนอ ย แตนํามาใชใหไดประโยชนสูงสุดหรอื ทําใหคมุ คาน้นั เอง 28. การพัฒนาคุณภาพประชาชน และ การใชมาตรการทางสังคมและกฎหมาย เพือ่ การอนุรักษ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมแตกตางกันอยางไร จงอธิบาย ตอบ…การพัฒนาคุณภาพประชาชน เปนการสงเสริม สนับสนุนใหคนมีความรูความเขาใจและ ตระหนักถึงประโยชนของการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม สวนการใชมาตรการทาง สังคมและกฎหมายเปนการออกระเบียบและกฎหมายใหมีผลบังคับใช เพื่อใหคนปฏิบัติตาม ถาไมปฏิบัติ ตามใหถือวาผิดกฎหมายและระเบียบที่วางไว…. 29. การพัฒนา กับ การอนุรกั ษ แตกตางกันอยางไร ตอบ …การพัฒนาคอื การทําใหเจริญขึ้น สว นการอนุรักษ คือ การใชท รัพยากรอยางมี ประสิทธภิ าพ

182 แบบฝกหดั ทา ยบทท่ี 6 จงเลอื กคําตอบทถ่ี ูกตอ งทสี่ ดุ เพยี ง 1 ขอ โดยทําเครื่องหมาย × กบั ขอ ทเ่ี ลอื ก 1. โครงสรางของโลกแบงเปนกี่ชั้น ก. 2 ช้ัน ข. 3 ช้ัน ค. 4 ชั้น ง. 5 ช้นั 2. สว นใดทีอ่ ยูช น้ั นอกสดุ ของโลก ก. เปลอื กโลก ข. แกน โลก ค. แมนเทลิ ง. ขั้วโลก 3. ปรากฏการณท ่แี ผนเปลอื กโลกเกดิ การสนั่ สะเทือน เน่อื งมาจากการเล่อื นตวั ของแผน เปลอื กโลก คือปรากฏการณใด ก. ปฏิกริ ยิ าเรอื นกระจก ข. ภเู ขาไฟระเบดิ ค. แผน ดนิ ไหว ง. ดนิ ถลม 4. สาเหตุสําคัญที่ทําใหเกิดสภาพมลพิษทางอากาศในกรุงเทพมหานครคืออะไร ก. การจราจรที่ติดขัดมาก ข. โรงงานอุตสาหกรรมตางๆ ค. อาคารบานเรือน และตึกสูงๆ ง. การใชโฟมและถุงพลาสติกใสอาหาร

183 5. เคร่ืองมอื ทีใ่ ชว ัดความกดอากาศคือ เครื่องมืออะไร ก. เทอรม อมเิ ตอร ข. ไฮโกรมเิ ตอร ค. บารอมเิ ตอร ง. ศรลม 6. เครื่องมือที่ใชตรวจสอบความเร็วของกระแสลม คือเครื่องมืออะไร ก. บารอมเิ ตอร ข. ไฮโกรมเิ ตอร ค. เทอรโ มมเิ ตอร ง. แอนนมิ อมเิ ตอร 7. เหตุการณใ ดทาํ ใหเกดิ ปรากฏการณฟา รอ ง ฟา แลบ และฟาผา ก. ฝนตก ข. น้าํ ทว ม ค. แผน ดนิ ไหว ง. ปรากฏการณเ รอื นกระจก 8. ปรากฏการณใดที่จําเปนตอการดํารงชีวิตของมนุษยมาก ก. ฝน ข. ฟา ผา ค. ฟา รอง ง. ฟา แลบ 9. เราจะชวยรักษาสภาพแวดลอมทางธรรมชาติไดอยางไร ก. ไมฆ า สัตวในวันพระ ข. ไมใ ชน าํ้ ในแมนาํ้ ลําคลอง ค. ไมเ ลย้ี งสัตวใ นบรเิ วณบาน ง. ไมทิ้งขยะลงในแมน้ําลําคลอง

184 10. ขอใดหมายถึงกระบวนการรีไซเคิล ก. วสั ดใุ ชแ ลว --> ขาย ข. วสั ดใุ ชแ ลว --> เผาทําลาย ค. วสั ดใุ ชแ ลว --> ทําความสะอาด --> ใชใหม ง. วสั ดใุ ชแ ลว --> กระบวนการผลิต --> วสั ดใุ หม เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 6 เรอ่ื งระบบนเิ วศน 9. ง 10. ง 1. ข 2. ก 3. ค 4. ก 5. ค 6. ง 7. ก 8. ก

185 บทที่ 7 สารและการจาํ แนกสาร สาระสําคัญ สมบัติทางกายภาพและสมบัติทางเคมี ความแตกตาง และจําแนกธาตุ สารประกอบ สารละลาย และสารผสม จําแนกสารโดยใชเนื้อสารและสถานะเปน เกณฑได ผลการเรียนรูทค่ี าดหวัง อธิบายเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร การจําแนก สาร กรด เบส ธาตุ สารประกอบ สารละลายและของผสมและใชสารและผลติ ภณั ฑใน ชีวติ ประจาํ วนั ไดอ ยา งถกู ตองและ ปลอดภัยตอชีวิต ขอบขายเนอ้ื หา เรือ่ งที่ 1 สมบัติของสาร และเกณฑใ นการจาํ แนกสาร เรื่องที่ 2 สมบัติของธาตุ สารประกอบ สารละลาย สารผสม

186 เรอ่ื งท่ี 1 สมบัติของสาร และเกณฑใ นการจาํ แนกสาร สมบัติของสาร หมายถงึ ลกั ษณะเฉพาะตัวของสาร เชน เนื้อสาร สี กลิ่น รส การนําไฟฟา การ ละลายนาํ้ จดุ เดอื ด จดุ หลอมเหลว ความเปน กรด– เบส เปนตน สารแตละชนดิ มีสมบัติเฉพาะตัวทแี่ ตกตา ง กัน แบงเปน 2 ประเภทคือ 1. สมบัติทางกายภาพของสาร เปนสมบัติของสารที่สามารถสังเกตไดงาย เพื่อบอกลักษณะของ สารอยางครา ว ๆ ไดแก สถานะ ความแข็ง ความออ น สี กล่ิน ลกั ษณะผลกึ ความหนาแนน หรอื เปน สมบัติที่อาจตรวจสอบไดโดยทําการทดลองอยางงาย ๆ ไดแก การละลายน้ํา การหาจุดเดอื ด การหาจดุ หลอมเหลว หรือจุดเยือกแข็ง การนําไฟฟา การหาความถวงจําเพาะ การหาความรอนแฝง 2. สมบัติทางเคมี หมายถึง สมบัติเฉพาะตัวของสารที่เกี่ยวของกับการเกิดปฏิกิริยาเคมี เชน การเกิด สารใหม การสลายตัวใหไดส ารใหม การเผาไหม การระเบิด และการเกิดสนิมของโลหะ เปน ตน เกณฑในการจําแนกสาร ในการศกึ ษาเร่อื งสาร จําเปนตอ งแบง สารออกเปน หมวดหมู เพอ่ื ใหง ายตอ การจดจาํ สาร โดยท่วั ไป นิยมใชสมบัติทางกายภาพดานใดดานหนึ่งของสารเปนเกณฑในการจําแนกสารซึ่งมีหลายเกณฑดวยกัน เชน 1.ใชสถานะเปน เกณฑ จะแบงสารออกไดเปน 3 กลุม คอื 1.1 ของแข็ง ( solid ) หมายถึงสารที่มีลักษณะรูปรางไมเปลี่ยนแปลง และมีรูปรางเฉพาะตัว เนื่องจากอนภุ าคในของแขง็ จดั เรยี งชดิ ตดิ กันและอัดแนน อยา งมีระเบียบไมมกี ารเคลอื่ นทห่ี รือเคลอื่ นที่ได นอยมาก ไมสามารถทะลุผานไดและไมสามารถบีบหรือทําใหเล็กลงได เชน ไม หนิ เหลก็ ทองคํา ดิน ทราย พลาสติก กระดาษ เปน ตน 1.2 ของเหลว ( liquid ) หมายถึงสารที่มลี กั ษณะไหลได มรี ปู รา งตามภาชนะท่บี รรจุ เน่ืองจากอนุภาคในของเหลวอยหู า งกนั มากกวา ของแข็ง อนุภาคไมย ดึ ติดกันจงึ สามารถเคลือ่ นทไ่ี ดใ น ระยะใกล และมีแรงดึงดดู ซงึ่ กันและกัน มปี ริมาตรคงท่ี สามารถทะลผุ า นได เชน นํ้า แอลกอฮอล นํ้ามัน พืช นาํ้ มันเบนซิน เปนตน 1.3 แกส ( gas ) หมายถงึ สารท่ลี ักษณะฟงุ กระจายเตม็ ภาชนะท่ีบรรจุ เนือ่ งจากอนภุ าคของ แกสอยูหางกันมาก มีพลังงานในการเคลื่อนที่อยางรวดเร็วไปไดในทุกทิศทางตลอดเวลา จึงมีแรงดึงดูด ระหวา งอนุภาคนอ ยมาก สามารถทะลุผา นไดงา ย และบีบอัดใหเ ลก็ ลงไดง าย เชน อากาศ แกสออกซิเจน แกสหงุ ตม เปนตน 2.ใชความเปนโลหะเปน เกณฑ แบงไดเ ปน 3 กลมุ คือ 2.1 โลหะ( metal) 2.2 อโลหะ( non-metal ) 2.3 กึ่งโลหะ( metaliod )

187 3.ใชการละลายน้ําเปนเกณฑ แบง ได 2 กลุม คอื 3.1 สารที่ละลายนาํ้ 3.2 สารทีไ่ มละลายนํา้ 4.ใชเนอ้ื สารเปน เกณฑ แบงออกเปน 2 กลุม คือ 4.1 สารเนอ้ื เดยี ว ( homogeneous substance ) 4.2 สารเนือ้ ผสม ( heterogeneous substance )

188 เรื่องท่ี 2 สมบัติของธาตุ สารประกอบ สารละลาย สารผสม ธาตุ (Element) หมายถึง สารบริสุทธิ์ที่มีองคประกอบอยางเดียว ธาตุไมสามารถจะนํามา แยกสลายใหกลายเปนสารอื่นโดยวิธีการทางเคมี ธาตุมีทั้งสถานะที่เปนของแข็ง เชน ธาตุสังกะสี (Zn) ตะก่วั (Pb) เงนิ (Ag) และดบี กุ (Sn) , เปนของเหลว เชน ปรอท (Hg) เปนกา ซ เชน ไนโตรเจน (N2) ฮเี ลยี ม (He) ออกซเิ จน (O2) ไฮโดรเจน (H2) เปนตน สารประกอบ (compound) หมายถึง “สารบรสิ ุทธเ์ิ นอื้ เดียวทเี่ กิดจากธาตุตง้ั แตสองชนดิ ขนึ้ ไป เปนองคประกอบ” สารประกอบเกิดจากการรวมตัวของธาตุโดยวิธีการทางเคมี สามารถแยกสลายใหเกิด เปนสารใหมห รอื กลบั คนื เปนธาตเุ ดมิ ได สารประกอบจะมีสมบัตเิ ฉพาะตวั ท่ีแตกตา งจากธาตุเดมิ เชน นาํ้ มสี ูตรเคมีเปน H2O น้ําเปนสารประกอบที่เกิดจากธาตุไฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O) แตม สี มบตั ิ แตกตางจากไฮโดรเจนและออกซิเจน น้ําตาลทรายประกอบดวยธาตุคารบอน ( C ),ไฮโดรเจน (H) ,และ ออกซเิ จน (O) เปน ตน สารละลาย (solution) หมายถงึ สารเน้ือเดยี วทไี่ มบรสิ ทุ ธ์ิ เกดิ จากสารตง้ั แต 2 ชนิดขึ้นไปมา รวมกนั สารผสม หมายถึง สารที่มอี งคประกอบภายในแตกตางกัน หรอื สารทเ่ี น้ือไมเ หมอื นกันทกุ สวน เชน พริกเกลือ คอนกรีต ดนิ หรืออาจเปนสารต้ังแตส องชนดิ ขึน้ ไปผสมกนั อยู โดยทส่ี ารเหลา น้ยี ังมี สมบัติเหมือนเดิมและสามารถแยกออกจากกันไดโดยวิธีงายๆ

189 แบบฝกหดั ทา ยบทท่ี 7 คาํ ช้แี จง จงเลือกคําตอบที่คดิ วาถูกตองที่สุดเพยี งคาํ ตอบเดียวในแตล ะขอ 1) ขอใดไมใชสสาร ก. เกลือแกงใสลงในอาหาร ข. เสียงของสุนัขหอน ค. นา้ํ แกงกําลังเดือด ง. สายไฟที่ทําจากพลาสติก 2) ทองเหลืองจัดเปนสารประเภทใด ก. ธาตุ ข. สารประกอบ ค. สารละลาย ง. สารเน้อื ผสม 3) ขอใดตอไปนี้เปนความหมายของสารประกอบ ก. โมเลกุลของสารประกอบดวยธาตุ 2 อะตอมขน้ึ ไป ข. สารทีธ่ าตุเปนชนิดเดียวกนั ค. สารที่เกดิ จากธาตุ 2 ชนิดขึ้นไปมารวมกัน ง. ผลติ ภณั ฑท ไ่ี ดจากการทําปฏกิ ิริยากันของสาร 2 ชนดิ 4) ขอ ความตอไปนขี้ อ ใดถูกตอง ก. สารละลายทุกชนิดเปนสารบริสุทธิ์ ข. สารบริสุทธ์ิบางชนดิ เปนสารเนอื้ เดยี ว ค. สารประกอบทุกชนิดเปนสารเนื้อเดียว ง. ธาตุบางชนิดเปนสารเนื้อเดียว 5) ถาจัด เหลก็ นํ้าเชอื่ ม และสารละลายกรดซัลฟว ริก ใหอยูในกลมุ เดยี วกนั จะตอ ง ใชอ ะไรเปน เกณฑใ นการจดั ก. การนําไฟฟา ข. การละลาย ค. การเปน สารเนื้อเดียวกนั ง. สมบตั ิเปนกรด-เบส

190 6) วิธกี ารกล่นั นาํ้ ใหบรสิ ุทธแ์ิ บบธรรมดาจะไมเหมาะสม เมื่อนาํ มาใชกบั อะไร ก. นํา้ ทะเล ข. นา้ํ คลอง ค. นาํ้ ผสมแอลกอฮอล ง. สารละลายโพแทสเซียมคลอไรด 7) การแยกนาํ้ มนั ดบิ สว นใหญอ าศยั วธิ กี ารแบบใด ก. การสนั ดาป ข. การกลัน่ ลาํ ดบั สวน ค. การตกตะกอนลําดับสวน ง. การสลายตัวดวยความรอน 8) กรดในขอ ใดเปน กรดอนิ ทรยี ท ง้ั หมด ก. น้ํามะขาม กรดไฮโดรคลอริก ข. นาํ้ มะนาว กรดไนตรกิ ค. กรดแอซติ กิ นา้ํ มะนาว ง. น้ํามะขาม กรดซัลฟว รกิ 9) สารใดตอ ไปนีม้ ีสภาพเปนเบส ทัง้ หมด ก. นาํ้ มะนาว นํา้ อัดลม ข. น้าํ มะขาม น้ําเกลอื ค. สารละลายผงซกั ฟอก น้ําขี้เถา ง. สารละลายยาสีฟน น้ํายาลางจาน 10) สบูเ กิดจากปฏิกริ ิยาเคมีระหวา งสง่ิ ใด ก. แชมพูกับน้ํามนั พืช ข. กรดกบั ไขมนั สตั ว ค. ไขมันสตั วก บั น้าํ ขี้เถา ง. ไมม ีขอ ใดถูก

191 เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 7 เร่อื งสารและการจาํ แนกสาร 1. ข 2. ก 3. ค 4. ค 5. ก 6. ง 7. ข 8. ก 9. ค 10. ง

192 บทที่ 8 ธาตแุ ละสารประกอบ สาระสําคัญ จาํ แนกธาตุ สารประกอบ โลหะ อโลหะ และโลหะก่งึ โลหะ บอกผลกระทบทเ่ี กิดจาก ธาตกุ มั มันตรังสี อธบิ ายการเกิดสารประกอบ บอกธาตแุ ละสารประกอบท่ใี ชใ นชวี ิตประจาํ วัน ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวงั อธิบายเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร การจําแนก สาร กรด เบส ธาตุ สารประกอบ สารละลายและของผสมและใชส ารและผลติ ภณั ฑใ น ชวี ติ ประจําวนั ไดอยา งถกู ตอ งและ ปลอดภยั ตอชีวิต ขอบขายเนื้อหา เรื่องท่ี 1 ความหมายและสมบัติของธาตุ กัมมันตรังสี เร่ืองท่ี 2 สมบัตขิ องโลหะ อโลหะ และกง่ึ โลหะ เร่ืองท่ี 3 ธาตุกัมมันตรังสี เร่ืองท่ี 4 สารประกอบ

193 เร่อื งท่ี 1 ความหมายและสมบตั ขิ องธาตุ กัมมนั ตรงั สี กัมมันตภาพรงั สี (Ionizing Radiation) 1. กมั มนั ตภาพรงั สี (Radioactivity) หมายถึง รังสีที่แผออกมาไดเองจากธาตุบางชนิด 2. ธาตกุ ัมมนั ตรงั สี หมายถึง ธาตทุ ี่มีในธรรมชาติท่ีแผร ังสอี อกมาไดเอง 3. เฮนร่ี เบคเคอเรล นกั ฟส ิกสชาวฝร่ังเศส เปนผูคน พบกมั มนั ตภาพรังสีโดยบังเอิญ ในขณะท่ี ทําการวิเคราะหเ กยี่ วกับรังสีเอกซ กมั มันตภาพรงั สมี สี มบตั แิ ตกตา งจากรงั สีเอกซ คือ มคี วามเขมนอ ย กวา รังสีเอกซ การแผรังสเี กิดข้ึนอยา งตอเนอื่ งตลอดเวลา 4. รังสี เปนปรากฏการณธรรมชาติ บางชนดิ เปน คลื่นแมเหลก็ ไฟฟา เชน รงั สีเอกซ รงั สอี ุล ตราไวโอเลต รงั สอี นิ ฟราเรด บางอยางเปนอนุภาค เชน รังสที ่ีเกดิ จากอนภุ าคอิเลคตรอน รงั สที ี่ไดจาก ธาตกุ มั มันตรังสีมี 3 ชนดิ คอื รังสีแอลฟา รังสเี บตา และรังสีแกมมา ชนิดของกัมมันตภาพรังสี กมั มนั ตภาพรงั สมี ี 3 ชนดิ คอื 1) รังสีแอลฟา (alpha, a) คอื นวิ เคลยี สของอะตอมธาตฮุ เี ลยี ม 24He มปี ระจุไฟฟา +2 มีมวลมาก ความเร็วต่ํา อํานาจทะลุทะลวงนอย มพี ลังงานสูงมากทาํ ใหเ กิดการแตกตวั เปน อิออนไดดที ีส่ ดุ 2) รงั สีเบตา (Beta, b) มี 2 ชนิด คือ อเิ ลคตรอน 0e-1 (ประจลุ บ) และ โฟซติ รอน 0e+1 (ประจุ บวก) มีความเร็วสูงมากใกลเคียงกับความเร็วแสง 3) รังสีแกมมา (gamma, g) คอื รังสที ไ่ี มม ปี ระจไุ ฟฟา หมายถึง โฟตอนหรือควอนตมั ของแสง มี อํานาจในการทะลุทะลวงไดสูงมาก ไมเบี่ยงเบนในสนามแมเหล็กและสนามไฟฟา เปน คลนื่ แมเ หล็กไฟฟา ทมี่ ีความถ่ีสูงกวารงั สเี อกซ คุณสมบัติของกัมมันตภาพรังสี 1. เดนิ ทางเปน เสน ตรง 2. บางชนิดเกิดการเลี้ยวเบนเมื่อผานสนามแมเหล็กและสนามไฟฟา เชน a, b 3. มีอํานาจในการทะลุสารตางๆ ไดดี 4. เมอื่ ผา นสารตา งๆจะสญู เสียพลังงานไปโดยการทาํ ใหส ารน้ันแตกตัวเปนอิออน ซงึ่ อิออน เหลานน้ั จะกอ ใหเกดิ ปรากฏการณอ่ืนๆ เชน ปฏิกริ ิยาเคมี เกดิ รอยดาํ บนฟลม ถา ยรูป 5. การเปล่ยี นสภาพนิวเคลียส 5.1. การแผกัมมนั ตภาพรังสี เปน ผลมาจากการเปลยี่ นแปลงนิวเคลียส เมื่อนวิ เคลยี ส ปลดปลอยรังสีออกมานิวเคลียสเองจะเปลี่ยนสภาพเปนนิวเคลียสของธาตุใหม 5.2. การแผรังสีแอลฟา a นิวเคลียสของธาตุเดิมจะเปล่ียนไปโดยท่ีมวล และนิวเคลียส เดิมลดลงเทากับมวลของอนุภาคแอลฟา 5.3. การแผร ังสีเบตา b ประจไุ ฟฟาของนวิ เคลียสใหมจ ะเพม่ิ หรอื ลดลง 1 e หนว ย