วิทยาศาสตร์ต้น

194 5.4. รังสีแกมมา g เกิดจากการเปลี่ยนระดับพลังงานของนิวเคลียส จะไมมีการ เปลี่ยนแปลงเลขมวลและเลขอะตอมของนิวเคลียสที่แผรังสีแกมมาออกมา ชนิดและอันตรายจากกัมมันตภาพรังสี 1. รังสีแกมมา มีอํานาจการทะลุทะลวงมากและสามารถทําลายเนื้อเยื่อของรางกายได 2. รังสแี อลฟาและรงั สีเบตา เปน รังสที ่ีมอี นภุ าคสามารถทําลายเนือ้ เยือ่ ไดดี ถงึ แมจ ะมีอาํ นาจการ ทะลทุ ะลวงเทา กับรังสีแกมมา แตถ าหากรังสีชนิดน้ีไปฝง บริเวณเนือ้ เย่อื ของรา งกายแลว กม็ อี าํ นาจการ ทําลายไมแพรังสีแกมมา 3. รงั สเี อ็กซ สามารถปลอ ยประจุไฟฟาแรงสงู ในทส่ี ญุ ญากาศ อนั ตรายอาจจะเกิดขึน้ ถา หากรงั สี เอ็กซร ว่ั ไหลออกจากเคร่ืองมือและออกสูบรรยากาศ สัมผสั กับรังสเี อ็กซม ากเกินไป เชน จากหลอด เอก็ ซเรยก็จะเกิดโรคผวิ หนังทม่ี ือ มีลักษณะหยาบ ผิวหนังแหงมีลกั ษณะคลายหูด แหง และเลบ็ หักงาย ถา สมั ผัสไปนาน ๆ เขา กระดูกก็จะถูกทําลาย 4. รงั สีท่ีสามารถมองเหน็ และรงั สอี ลั ตราไวโอเลตหรือรังสีเหนอื มว ง รงั สีชนิดน้ีจะไมทะลุ ทะลวงผา นช้นั ใตผวิ หนงั รงั สีอลั ตราไวโอเลตจะมีอันตรายรนุ แรงกวารงั สีอนิ ฟราเรด และจะทําให ผวิ หนงั ไหมเ กรยี ม และทําอันตรายตอเลนซตา คนท่ัว ๆ ไปจะไดร ับรังสีอัลตราไวโอเลตจากแสงอาทิตย ฉะนั้นคนที่ทํางานกลางแสงอาทิตยแผดกลาติดตอกันเปนระยะเวลานาน โอกาสที่จะเปนเนื้องอกตาม บรเิ วณผิวหนงั ท่ีถกู แสงแดดในท่ีสุดก็จะกลายเปน เนอ้ื รายหรือมะเร็งได รงั สอี ัลตราไวโอเลตจะมีอนั ตราย ตอผิวหนังมากขึ้น ถาหากผิวหนังของเราไปสัมผัสกับสารเคมีบางอยาง เชน ครีโซล ซึ่งเปนสารเคมีที่มี ความไวตอแสงอาทิตยมาก

195 เรือ่ งที่ 2 สมบัตขิ องโลหะ อโลหะ และโลหะกึง่ อโลหะ ธาตุโลหะ(metal) จะเปนธาตุที่มีสถานะเปนของแข็ง(ยกเวนปรอท ที่เปนของเหลว) มีผวิ ทม่ี ันวาว นาํ ความรอ น และไฟฟา ไดด ี มจี ดุ เดอื ดและจดุ หลอมเหลวสงู (ชว งอุณหภูมริ ะหวางจดุ หลอมเหลวกับจดุ เดือดจะตางกันมาก ) ไดแ ก โซเดียม (Na), เหลก็ (Fe) , แคลเซียม (Ca) , ปรอท (Hg), อะลมู เิ นียม (Al), แมกนเี ซยี ม (Mg) , สังกะสี (Zn) , ดบี กุ (Sn) ฯลฯ ธาตุอโลหะ มไี ดท ้งั สามสถานะ สมบัติสวนใหญจ ะตรงขา มกบั โลหะ เชน ผวิ ไมมันวาว ไมนํา ไฟฟา ไมนําความรอ น จดุ เดอื ดและจดุ หลอมเหลวต่าํ เปนตน ไดแ ก คารบ อน ( C ) , ฟอสฟอรสั (P) , กาํ มะถนั (S) โบรมนี (Br), ออกซเิ จน (O2) ไฮโดรเจน (H2), คลอรนี (Cl2) , ฟลอู อรนี (F2) เปนตน 1. มที ง้ั 3 สถานะ คอื ของแข็งเชน คารบอน ( C ) กํามะถนั (S ) ของเหลว เชน โบรมีน ( ) กา ช เชน ไฮโดรเจน ( ) ออกซเิ จน ( ) 2. มจี ดุ เดอื ดและจดุ หลอมเหลวตาํ่ ยกเวน แกรไฟต 3. เปราะ แตกงาย ตีเปนแผนหรือดงึ เปน เสนไมได 4. ไมน าํ ไฟฟา และความรอ น ยกเวน แกรไฟต 5. มคี วามแตกตา งของอณุ หภมู ริ ะหวา งจดุ เดอื ด และจดุ หลอมเหลวแคบ 6. เคาะไมมีเสียงกังวาน 7. ผิวไมม นั วาว 8. มคี วามหนาแนน ตาํ่ 9. มีคา EN สูง จึงรบั อเิ ลก็ ตรอนไดง า ยเกดิ เปน ไอออนลบ เชน ธาตุกงึ่ โลหะ (metalloid) ไดแ ก โบรอน (B) , ซลิ คิ อน ( Si) , เปนตน หมายเหตุ ก. ธาตุกง่ึ โลหะ ถา ใชก ารนําไฟฟา เปนเกณฑ จะหมายถงึ ธาตุทีน่ าํ ไฟฟา ไดเล็กนอ ยทีอ่ ุณหภูมิ ปกติ แตทอ่ี ุณหภูมิสูงขึ้นจะนําไฟฟาไดม ากขนึ้ เชน ธาตโุ บรอน , ซลิ ิคอน ,เจอรม าเนยี ม , อารเ ซนกิ ข. ธาตุกงึ่ โลหะ ถาใชส มบตั ิของออกไซดเปนเกณฑ จะหมายถงึ ธาตุทีเ่ กดิ เปนออกไซดแ ลวทาํ ปฏิกิริยาไดทง้ั กรดแกแ ละเบสแก เชน ธาตุเบริลเลียม , อะลมู เิ นยี ม , แกลเลียม , ดบี กุ , และตะกั่ว

196 เรอ่ื งที่ 3 ธาตกุ มั มนั ตรังสี ธาตุกัมมนั ตรังสี หมายถงึ ธาตทุ ีม่ สี มบัติในการแผรังสี สามารถแผร ังสีและกลายเปน อะตอมของ ธาตอุ ่นื ไดรงั สที ี่เปลง ออกมาจะมอี ยู 3 ชนดิ ดงั น้ี 1. รังสีแอลฟา มสี ญั ลักษณนวิ เคลียรเปน บางครั้งอาจเรียกวา อนุภาคแอลฟา และใช สัญลักษณเ ปน รงั สีแอลฟาเปน นวิ เคลียสของธาตฮุ ีเลียม ซงึ่ ประกอบดว ย 2 โปรตอน และ 2 นิวตรอนจึงมปี ระจไุ ฟฟาเปน +2 มีมวล 4.00276 amu รังสีแอลฟาอํานาจทะลุทะลวงต่ํา ไมสามารถทะลุ ผา นแผน กระดาษ หรอื โลหะบางๆ ได และเนอ่ื งจากมปี ระจุบวก เม่อื อยูในสนามไฟฟาจึงเบีย่ งเบนไปทาง ขั้วลบ เมื่อวิ่งผานอากาศอาจจะทําใหอากาศแตกตัวเปนไอออนได 2. รงั สีบีตา บางคร้ังเรียกวาอนุภาคบีตา ใชส ญั ลกั ษณเปน b หรอื รงั สีบตี า มสี มบตั เิ หมอื น อเิ ล็กตรอน คอื มปี ระจไุ ฟฟา -1 มีมวลเทากับ 0.000540 amu เทากับมวลของอิเล็กตรอน รังสีบีตามีอํานาจ ในการทะลุทะลวงสูงกวารังสีแอลฟาประมาณ 100 เทา มีความเร็วในการเคลื่อนที่ใกลเคียงกับแสง เนื่องจากมีประจุลบจึงเบี่ยงเบนไปทางขั้วบวก เมื่ออยูในสนามไฟฟา 3. รงั สแี กมมา ใชส ัญลักษณ g รังสีแกมมาเปนคลื่นแมเหล็กไฟฟาที่มีความยาวคลื่นสั้นมาก คือประมาณ 0.001-1.5 pm ไมมีมวลและไมมีประจุ มีอํานาจทะลุทะลวงสูงสุด สามารถทะลุผานสิ่งกีด ขวางไดเปนอยา งดี ดงั นน้ั วตั ถุที่จะกั้นรังสีแกรมมาได จะตองมีความหนาแนนและความหนามากพอที่จะ ก้นั รงั สีได เนอื่ งจากไมมีประจไุ ฟฟา จึงไมเ บ่ียงเบนในสนามไฟฟา ประโยชนของธาตุกัมมันตรังสี 1. ทําเตาปฏิกรณปรมาณู ทําโรงงานไฟฟาพลังงานปรมาณู และเรือดําน้ําปรมาณู 2. ใชส รา งธาตใุ หมห ลงั ยูเรเนียม สรา งขึ้นโดยยิงนวิ เคลียสของธาตุหนกั ดว ยอนภุ าคแอลฟา หรอื ดว ย นวิ เคลียสอื่นๆ ทีค่ อ นขา งหนกั และมพี ลังงานสูง 3. ใชศึกษากลไกของปฏิกิริยาเคมี เชน การเกิดปฏิกิริยาของเอสเทอร 4. ใชในการหาปริมาณวิเคราะห 5. ใชในการหาอายุของซากสิ่งมีชีวิต 6. การรกั ษาโรค เชน มะเรง็ โทษของธาตุกัมมันตรังสี ถารางกายไดรับจะทําใหโมเลกุลภายในเซลลเกิดการเปลี่ยนแปลง ไมสามารถทํางานตามปกติ ได ถาเปนเซลลทเี่ กี่ยวของกบั การถายทอดลักษณะก็จะเกดิ การผาเหลา เมอื่ เขาไปในรางกายจะไปสะสม ในกระดูก แสงอนุภาคแอลฟาที่เปลง ออกมาจะไปทาํ ลายเซลลท ่ที ําหนา ที่ผลติ เมด็ เลือดแดง ทาํ ใหเกดิ มะเรง็ ในเมด็ เลอื ดได

197 เรือ่ งท่ี 4 สารประกอบ สารประกอบ (compound) หมายถึง “สารบริสทุ ธเิ์ นือ้ เดยี วทีเ่ กิดจากธาตุตัง้ แตส องชนดิ ขึ้นไป เปนองคประกอบ” สารประกอบเกิดจากการรวมตัวของธาตุโดยวิธีการทางเคมี สามารถแยกสลายใหเกิด เปน สารใหมห รือกลบั คืนเปน ธาตุเดิมได สารประกอบจะมสี มบัติเฉพาะตวั ทแ่ี ตกตา งจากธาตุเดิม เชน นํา้ มีสตู รเคมเี ปน H2O น้ําเปนสารประกอบที่เกิดจากธาตุไฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O) แตม สี มบัติ แตกตางจากไฮโดรเจนและออกซิเจน น้ําตาลทรายประกอบดวยธาตุคารบอน ( C ),ไฮโดรเจน (H) ,และ ออกซเิ จน (O) เปน ตน - การเกิดสารประกอบ สารประกอบเกิดจากการสรางพันธะเคมีระหวางอะตอมของธาตุตางชนิดกัน โดยการ แลกเปลี่ยนอนุภาคมูลฐานภายในอะตอม การรวมตัวของธาตุเปนสารประกอบนั้น เปนที่นาสงสัยวา สารประกอบทีเ่ กดิ ขึ้นนน้ั มสี มบตั ทิ ี่แตกตา งกันไป และแตกตางไปโดยสิ้นเชิงจากสมบัติของธาตุเดิมที่ เปนองคประกอบ เชน น้ําตาลทราย เปนสารประกอบที่เกิดจากธาตุคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O) น้าํ เปน สารประกอบที่เกิดจากธาตไุ ฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O) ดงั ภาพ ภาพแสดง การรวมตัวของธาตุเปนสารประกอบ (น้าํ ) - ธาตแุ ละสารในชีวติ ประจําวนั 1. สารปรุงแตงอาหาร หมายถึง สารปรุงรสอาหารใชใสในอาหารเพื่อทําใหอาหารมีรสดีขึ้น เชน น้ําตาล น้าํ ปลา น้าํ สม สายชู น้ํามะนาว ซอสมะเขือเทศ และใหร สชาติตางๆ เชน - นาํ้ ตาล ใหร สหวาน - เกลอื น้าํ ปลา ใหร สเค็ม - น้ําสม สายชู นา้ํ มะนาว ซอสมะเขอื เทศ ใหรสเปรี้ยว

198 2. สารทําความสะอาด ประเภทของสารทําความสะอาด แบงตามการเกิด ได 2 ประเภท คอื 1) ไดจากการสังเคราะห เชน นํา้ ยาลางจาน สบกู อน สบเู หลว แชมพสู ระผม ผงซกั ฟอก สารทําความสะอาดพื้นเปนตน 2) ไดจากธรรมชาติ เชน น้าํ มะกรูด มะขามเปยก เกลอื เปน ตน ภาพแสดง สารทําความสะอาดที่ไดจากธรรมชาติ (มะกรูด มะนาว มะขามเปยก เกลือ) การแบงตามวัตถุประสงคในการใชงานเปนเกณฑ แบงออกไดเปน 4 ประเภท คอื 1. สารประเภททําความสะอาดรางกาย ไดแก สบู แชมพูสระผม เปนตน 2. สารประเภททําความสะอาดเสื้อผา ไดแก สารซักฟอกชนิดตางๆ 3. สารประเภททําความสะอาดภาชนะ ไดแก น้ํายาลางจาน เปนตน 4. สารประเภททําความสะอาดหองน้ํา ไดแก สารทําความสะอาดหองน้ําทั้งชนิดผงและชนิดเหลว

199 แบบฝก หดั ทา ยบทท่ี 8 คําชแ้ี จง : ขอสอบมีทั้งหมด 10 ขอ ใหเ ลอื กคําตอบที่ถูกตองที่สุดเพยี งคาํ ตอบเดียว 1. อนภุ าคทเ่ี ล็กที่สุดของสสารเรยี กวาอะไร ก. ธาตุ ข. อะตอม ค.โมเลกลุ ง.สารประกอบ 2.ขอ ใดถูกตอ ง ก. ในภาวะปกติ ธาตุมีไดท งั้ 3 สถานะ ข. ธาตุสามารถแยกเปนองคประกอบยอยไดอีก ค. ธาตุอาจเปน สารเนอ้ื เดียวกนั หรือสารเนื้อผสมกไ็ ด ง. ธาตุสองชนิดขึ้นไปมาผสมกัน ตองไดสารประกอบเสมอ 3. ขอใดเปนธาตุทั้งหมด ก. เหลก็ อากาศ ทองคํา ข. ไฮโดรเจน คารบอน นเิ กิล ค. กาํ มะถนั ดางทับทิม ปรอท ง. พลวง ปรอท แอลกอฮอล 4. ขอ ใดตอ ไปน้ี จัดเปน ธาตุทั้งหมด ก. CO2 NO2 O2 H2 ข. Mg N2 Br2 O2 ค. K Mg Be CO ง. H2O He Na Cl2 5. ขอใดเปนสัญลักษณของธาตุทองคํา ก. Au ข. Ag ค. Cu ง. Ga

200 6. ธาตุในขอ ใด เปน โลหะทงั้ หมด ก. Li Al P ข. Al B Zi ค. Zn Ag Na ง. Na Mg C จงพิจารณาขอมูลตอไปนี้แลวตอบคําถามขอ 7-8 ธาตุ A มสี มบัตนิ าํ ไฟฟาได, ผวิ เปน มนั วาว ธาตุ B มสี มบตั นิ าํ ไฟฟาไมได, เปราะ ธาตุ C มีสมบัตนิ าํ ไฟฟาได, เปราะ ธาตุ D มสี มบัตนิ ําไฟฟา ไมไ ด, มีสถานะกาซ 7. ธาตใุ ดเปน โลหะ ก. A ข. B ค. C ง. D 8. ธาตใุ ดเปน กง่ึ โลหะ ก. A ข. B ค. C ง. D 9. โมเลกุลของ H3PO4 กับ C2H6O มีจาํ นวนอะตอมแตกตางกันก่อี ะตอม ก. 1 อะตอม ข. 2 อะตอม ค. 3 อะตอม ง. 4 อะตอม 10. อนุภาคมูลฐานของธาตุ คือขอใด ก. โปรตอน และอเิ ลก็ ตรอน ข. โปรตอน และนวิ ตรอน ค. นวิ ตรอน และอเิ ลก็ ตรอน ง. โปรตอน นวิ ตรอน และอเิ ลก็ ตรอน

201 เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 8 เรือ่ ง ธาตแุ ละสารประกอบ 1. ข 2. ก 3. ข 4. ค 5. ค 6. ค 7. ก 8. ค 9. ก 10. ง

202 บทท่ี 9 สารละลาย สาระสําคัญ สมบตั แิ ละองคป ระกอบของสารละลาย ปจ จยั ทม่ี ีผลตอการละลายของสาร หาความ เขมขนของสารละลาย เตรียมสารละลายบางชนิด จําแนกกรด เบสและเกลือ ตรวจสอบความเปนกรด เบส ของสารได การใชก รด เบส บางชนิดในชีวิตได ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวัง อธิบายเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร การจําแนก สาร กรด เบส ธาตุ สารประกอบ สารละลายและของผสมและใชสารและผลิตภณั ฑใ น ชีวิตประจาํ วนั ไดอยา งถูกตองและ ปลอดภยั ตอชวี ติ ขอบขายเนือ้ หา เร่ืองที่ 1 สารละลาย เร่อื งท่ี 2 กรด – เบส

203 เรอื่ งท่ี 1 สารละลาย 1.1 สมบัติของสารละลาย และองคประกอบของสารละลาย สมบัตขิ องสารละลาย เมือ่ เตมิ ตัวถูกละลายลงในตวั ทาํ ละลายจะไดสารละลายเกดิ ขึ้น ในนมี้ ีผลทาํ ใหส มบัตทิ างกายภาพของ ตัวทําละลาย บริสุทธเปลี่ยนแปลงไป ความแตกตางทางกายภาพของสารละลายกับตัวทําละลายบริสุทธิ์ เรียกวา สมบัติคอลลเิ กตีฟ สมบัติคอลลิเกตีฟขึ้นอยกู บั จาํ นวนอนุภาค หรือจํานวนโมเลกุลของตวั ถูก ละลายในสารละลาย ไมข้นึ อยกู บั ชนิดของตัวถกู ละลายสารละลายท่ีมีสมบัตคิ อลลิเกตฟี ตอ งเปน สารละลายนอนอเิ ลก็ โตรไลท ซงึ่ ไมแ ตกตัวเปนไอออนในสารละลาย และตวั ถูกละลายตองเปน สารที่ ระเหยไดยากสมบัติคอลลิเกตีฟของสารละลายเปนสมบัติที่เกี่ยวของกับความดันไอ , จดุ เดอื ด, จดุ เยอื ก แขง็ และความดนั ออสโมซสิ ดงั น้ี 1. ความดันไอของสารละลายต่ํากวาความดันไอของตัวทําละลายบริสุทธิ์ 2. จุดเดือดของสารละลายสูงกวาจุดเดือดของตัวทําละลายบริสุทธิ์ 3. จุดเยือกแข็งของสารละลายต่ํากวาจุดเยือกแข็งของตัวทําละลายบริสุทธิ์ 4. แสดงความดนั ออสโมซสิ องคประกอบของสารละลาย 1. ตัวทําละลาย (solvent) หมายถึง สารที่มีความสามารถ ในการทําใหสารตางๆ ละลายได โดยไมท ําปฏิกิรยิ าเคมกี บั สารนั้น 2. ตัวละลาย (solute) หมายถึง สารที่ถูกตัวทําละลายละลายใหกระจายออกไปทั่วในตัวทํา ละลายโดยไมท าํ ปฏกิ ริ ิยาเคมีตอ กัน 1.2 ความสามารถในการละลายของสาร ความสามารถในการละลายของสารชนิดหนึ่งในสารอีกชนิดหนึ่งนั้นสามารถหาไดจาก อตั ราสวนระหวางตัวถกู ละลาย กับตวั ทาํ ละลาย หรือ อตั ราสวนระหวางตัวถูกละลาย กับสารละลาย ใน สภาวะทีส่ ารละลายนั้นเปนสารละลายอิม่ ตวั ซ่ึงสามารถบอกเปนความหนาแนนสูงสุดของสารละลายนั้น ไดอ ีกดว ยซงึ่ ข้ึนอยูกับปจจัยหลายประการ เชน แรงระหวา งโมเลกุลของตัวทําละลายกบั ตัวถูกละลาย อุณหภูมิ ความดัน และปจจัยอนื่ ๆ

204 1.3 ปจจัยที่มีผลตอการละลายของสาร ชนิดของสาร อุณหภูมิ ความดัน ความสามารถในการละลายของสาร(Solubility)ข้นึ อยูกับ ชนิดของสาร เชน โซเดียมคลอไรด (Nacl) แตบางชนดิ เมือ่ อณุ หภมู เิ พ่มิ ข้ึนก็จะมี ความสามารถในการละลายลดลง เชน กาซทุกชนิด แคลเซียมโครเมต( ) ความดัน ในกรณที ี่กาซละลายในของเหลว ถา ความดันสูงกา ซจะละลายไดด ี เชน กาซ คารบอนไดออกไซคละลายในน้ําอัดลม ถาเราเพิ่มความดันปริมาณกาซคารบอนไดออกไซคที่ละลายใน น้ําจะเพมิ่ ข้ึน แตถา เราเปดฝาขวด(ลดความดนั ) จะทําใหกาซคารบอนไดออกไซคหนีจากของเหลว นั่นคือ กาซละลายไดนอยลง 1.4 ความเขมขนของสารละลาย ความเขมขนของสารละลายเปนคาที่บอกใหทราบวาในสารละลายหนึ่งๆ มีปริมาณตัวถูกละลาย จํานวนเทาไหร และการบอกความเขมขนของสารละลาย สามารถบอกไดหลายวิธีดังนี้ 1. รอยละ แบง ออกไดเ ปน 3 ลักษณะ คือ 1.1 รอ ยละโดยมวลตอมวลหรือเรยี กสัน้ ๆ วารอยละโดยมวล เปน หนว ยทีบ่ อกมวลของตัว ถกู ละลายท่มี ีอยใู นสารละลาย 100 หนว ยมวลเดยี วกนั (กรัม กิโลกรัม) เชน สารละลาย ยูเรยี เขมขนรอ ยละ 25 โดยมวล หมายความวา ในสารละลายยูเรีย 100 กรมั มียูเรียละลาย อยู 25 กรัม หรอื ในสารละลายยูเรีย 100 กิโลกรัม มียูเรยี ละลายอยู 25 กโิ ลกรมั 1.2 รอยละโดยปรมิ าตรตอปรมิ าตรหรอื เรียกสน้ั ๆ วา รอยละโดยปริมาตร เปน หนวยท่บี อก ปริมาตรของตัวถูกละลายที่มีอยูในสารละลาย 100 หนว ยปรมิ าตรเดยี วกนั (ลูกบาศก เซนตเิ มตร (cm3) ลูกบาศกเดซิเมตร (dm3) หรือลิตร) เชน สารละลายเอทานอลในน้ํา เขมขนรอ ยละ 20 โดยปริมาตร หมายความวาในสารละลาย 100 cm3 มีเอทานอลละลาย อยู 20 cm3 เปนตน 1.3 รอยละโดยมวลตอปรมิ าตร เปน หนวยท่ีบอกมวลของตัวถูกละลายทม่ี ีอยใู นสารละลาย 100 หนว ยปรมิ าตร (หนวยของมวลและของปริมาตรจะตองสอดคลองกัน เชน กรัมตอ ลกู บาศกเซ็นติเมตร (g/cm3) กิโลกรัมตอ ลกู บาศกเ ดซิเมตร (kg/dm3) เปน ตน ) เชน

205 สารละลายกลูโคสเขมขนรอยละ 30 โดยมวลตอปริมาตร หมายความวา ในสารละลาย 100 cm3 มกี ลโู คสละลายอยู 30 กรมั หรอื ในสารละลาย 100 dm3 มกี ลูโคสละลายอยู 30 กโิ ลกรมั 2. โมลตอลกู บาศกเ ดซิเมตร หรอื โมลาริตี (mol/dm3 or Molarity) เนอ่ื งจาก 1 ลูกบาศกเดซิเมตรมีคาเทากับ 1 ลติ ร จึงอนุโลมใหใชโมลตอลติ ร (mol/l) หรอื เรยี กวา โมลาร (Molar) ใชสญั ลักษณ “M” หนว ยนบ้ี อกใหท ราบวาในสารละลาย 1 dm3 มีตัว ถูกละลายอยูก โ่ี มล เชน สารละลายโซเดียมคลอไรตเขมขน 0.5 mol/dm3 (0.5 M) หมายความ วาในสารละลาย 1 dm3 มีโซเดยี มคลอไรตล ะลายอยู 0.5 mol 3. โมลตอกโิ ลกรมั หรอื โมแลลติ ี (mol/kg molality) หนว ยนอ้ี าจเรยี กวา โมแลล (Molal) ใชสญั ลกั ษณ “m” เปนหนวยความเขมขนที่บอกใหทราบวาในตัวทําละลาย 1 กโิ ลกรมั (kg) มตี ัวถกู ละลาย ละลายอยกู โี่ มล เชน สารละลายกลูโคสเขม ขน 2 mol/kg หรอื 2 m หมายความวามีกลูโคส 2 mol ละลายในนาํ้ 1 kg หมายเหตุ สารละลายหนึ่งๆ ถาไมระบุชนิดของตัวทําละลาย แสดงวามีน้ําเปนตัวทําละลาย 4. สว นในลา นสว น (ppm) เปนหนวยความเขมขนที่บอกใหทรายวาในสารละลาย 1 ลา นสว นมี ตวั ถกู ละลาย ละลายอยูก ี่สวน เชน ในอากาศมีกาซคารบอนมอนออกไซต (CO) 0.1 ppm หมายความวาในอากาศ 1 ลา นสวน มี CO อยู 0.1 สว น (เชน อากาศ 1 ลานลูกบาศก เซน็ ตเิ มตร มี CO 0.1 ลูกบาศกเซนติเมตร) 5. เศษสว นโมล (mole fraction) เปน หนว ยทแ่ี สดงสดั สว นโดยจาํ นวนโมลของสารทเ่ี ปน องคประกอบในสารละลายตอจํานวนโมลรวมของสารทุกชนิดในสารละลาย 1.5 การเตรียมสารละลาย สวนมากในการทดลองทางเคมีมักใชสารละลายที่เปนของเหลว จึงนิยมเตรียมสารใหอยูในรูปของ สารละลาย 1. เครื่องมือที่ใชในการเตรียมสารละลาย 1.1) เครื่องชั่งสาร นิยมใชชั่งน้ําหนักของสารที่เปนของแข็ง และมีความละเอี ยดถึงทศนิยม ตําแหนงท่ี 4 1.2) อุปกรณวดั ปริมาตรไดแก กระบอกตวง ปเ ปต นวิ เรต ขวดรูปชมพู และขวดวัดปรมิ าตร

206 2. วิธีการเตรียมสารละลาย 2.1) เตรียมจากสารบริสทุ ธิ์มีข้นั ตอนคอื 1. คํานวณหาปริมาณสารที่ใชในการเตรียม 2. ชง่ั สารตามจาํ นวนใสบีกเกอรแ ลวเติมนาํ้ กลนั่ เลก็ นอย คนจนละลาย 3. นําสารละลายในบีกเกอรรินใสขวดวัดปริมาตรตามจํานวนที่ตองการ 4. เทน้ําทลี ะนอ ย เพือ่ ลางสารในบกี เกอรเตมิ ลงในขวดวดั ปรมิ าตรหลาย ๆ คร้งั 5. ใชหลอดหยดน้ํากลั่นบีบลงในขวดวัดปริมาตรจนไดปริมาตรตรงตามตองการ 6. ปดจุกแลวเขยา ใหส ารละลายเขากัน 7. เก็บสารละลายในขวดที่เหมาะสมหรือระบุชนิด สูตรสารความเขมขน และวันที่เตรียม 2.2) เตรียมจากสารละลาย มขี น้ั ตอนดังนี้ 1. คํานวณหาปริมาตรสารที่ใชในการเตรียม 2. ตวงสารละลายดว ยปเ ปตตามจํานวน ใสบ ีกเกอรเ ตมิ น้ําเลก็ นอ ยจากน้นั รินใสข วดวั ด ปริมาตรตามขนาดที่ตองการ 3. เทนา้ํ กล่ันทีละนอ ย เพอ่ื ลางสารในบกี เกอรเติมลงในขวดวัดปรมิ าตรหลาย ๆคร้งั 4. ใชหลอดดูดน้ํากลั่นบีบลงในขวดวัดปริมาตรไดปริมาตรตรงตามตองการ 5. ปดจุกแลวเขยาใหสารละลายเขากัน 6. เก็บสารละลายในขวดที่เหมาะสม พรอมระบุชนิด สูตรสาร ความเขมขนและวันที่เตรียม

207 เรอ่ื งท่ี 2 กรด – เบส 2.1 ความหมายและสมบัติของกรด – เบส และเกลือ กรด (Acid) คือ สารประกอบที่มีธาตุไฮโดรเจน(H) เปนองคประกอบ และอะตอมของ H อะตอม ใหโ ลหะ หรอื หมูธาตุท่เี ทียบเทา โลหะทไ่ี ด และเม่ือกรดละลายนาํ้ จะแตกตวั ใหไฮโดรเจนออิ อน คุณสมบัติของกรด 1. มีธาตุไฮโดรเจนเปนองคประกอบ 2. มรี สเปร้ียว 3. ทําปฏกิ ิริยากับโลหะ เชน สงั กะสี แมกนเี ซยี ม ทองแดง ดบี กุ และอะลมู เิ นยี ม จะไดแ กส ไฮโดรเจน 4. ทําปฏิกิริยากับหนิ ปนู ซง่ึ เปนสารประกอบแคลเซยี มคารบ อเนต หินปนู สกึ กรอ น ไดแกส คารบ อนไดออกไซด ทําใหน้าํ ปนู ใสขนุ 5. เปลี่ยนสีกระดาษลิตมัสจากสีนํา้ เงนิ เปนสีแดง 6. ทาํ ปฏกิ ริ ยิ ากบั เบสไดเ กลอื และนํ้า เชน กรดเกลอื ทาํ ปฏิกิรยิ ากับโซดาแผดเผาหรอื โซเดียมไฮ ดรอกไซดซ ึง่ เปนเบส ไดเ กลอื โซเดยี มคลอไรดห รือเกลอื แกง 7. สารละลายกรดทกุ ชนดิ นาํ ไฟฟา ไดด ี เพราะกรดสามารถแตกตวั ใหไ ฮโดรเจนไอออน 8. กรดมีฤทธใ์ิ นการกัดกรอ นสารตางๆไดโดยเฉพาะเน้อื เยอื่ ของสง่ิ มีชีวิต ถากรดถกู ผวิ หนงั จะ ทาํ ใหผ วิ หนงั ไหม ปวดแสบปวดรอ น ถา กรดถูกเสน ใยของเสื้อผา เสนใยจะถกู กดั กรอ นให ไหมไ ด นอกจากนกี้ รดยังทําลายเนือ้ ไม กระดาษ และพลาสตกิ บางชนดิ ไดดว ย เบส (Base) คอื สารละลายนาํ้ แลว แตกตวั ใหไ ฮดรอกไซดไ อออน (OH-) ออกมา เม่อื ทําปฏกิ ิริยา กบั กรดจะไดเ กลือกบั นํา้ หรือไดเ กลืออยา งเดยี ว คุณสมบัติของเบส 1. เปลยี่ นสีกระดาษลติ มสั จากสีแดงเปนสีนาํ้ เงนิ 2. ทาํ ปฏิกริ ิยากับแอมโมเนยี มไนเตรต จะใหแ กสแอมโมเนยี มกี ลน่ิ ฉุน 3. ทาํ ปฏิกิริยากับน้าํ มนั หรือไขมนั ไดสบู 4. ทําปฏิกิริยากับโลหะบางชนิด 5. ลืน่ คลายสบู 6. ทําปฏิกริ ยิ ากบั กรดไดเกลอื และน้ํา เชน สารละลายโซดาไฟ (โซเดยี มไฮดรอกไซด ) ทาํ ปฏกิ ริ ยิ ากบั กรดเกลือ (กรดไฮโดรคลอรกิ ) ไดเ กลือโซเดียมคลอไรด หรือเกลือแกงทใี่ ชป รงุ อาหาร นอกจากนี้โซดาไฟยังสามารถทําปฏิกิริยากับกรดไขมัน ไดเกลือโซเดียมของกรด ไขมนั หรือที่เรยี กวา สบู

208 เกลือ (salt) คณุ สมบัติทั่วไปของเกลือ 1. สวนมากมีลักษณะเปนผลกึ สีขาว เชน NaCl แตม หี ลายชนิดท่ีมีสี เชน สมี ว ง ไดแ ก ดางทับทิม(โปแตสเซียมเปอรแมงกาเนต) KMnO4 สนี ้ําเงิน ไดแ ก จนุ สี(คอปเปอรซ ลั เฟต) CuSO4.5H2O สีสม ไดแ ก โปแตสเซียมโครเมต KCr2O7 สเี ขียว ไดแ ก ไอออน(II)ซัลเฟต FeSO4.7H2O 2. มหี ลายรส เชน รสเคม็ ไดแ ก เกลอื แกง(โซเดยี มคลอไรด) NaCl รสฝาด ไดแ ก สารสม K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O รสขม ไดแ ก โปแตสเซียมคลอไรด , แมกนีเซยี มซัลเฟต KCl, Mg SO4.7H2O 3. นําไฟฟาได (อเิ ลก็ โตรไลท : electrolyte) 4. เม่อื ละลายนํา้ อาจแสดงสมบตั เิ ปนกรด เบส หรอื กลางกไ็ ด 5. ไมก ดั กรอ นแกว และเซอรามกิ 2.2 ความเปนกรด – เบสของสาร ความเปนกรด-เบส ของสารเมื่อทดสอบกับกระดาษลิตมัส จะพบการเปลี่ยนแปลงดังนี้ 1. เปลย่ี นสีกระดาษลติ มสั จากสนี ้ําเงินเปน สีแดง แตสีแดงไมเปลีย่ น สารมคี ุณสมบตั เิ ปนกรด 2. เปลย่ี นสีกระดาษลิตมสั จากแดงเปนสีน้าํ เงนิ แตส นี าํ้ เงินไมเ ปลี่ยน สารมีคณุ สมบตั เิ ปนเบส 3. กระดาษลิตมัสทั้งสองสีไมเปลี่ยนแปลง สารมีคุณสมบัติเปนกลาง ความเปนกรด-เบส ของสารเมื่อทดสอบกับสารละลายฟนอลฟทาลีน จะพบการเปลี่ยนแปลงดังนี้ 1. สารละลายฟน อลฟทาลนี เปลยี่ นสเี ปน สีชมพมู วง สารนั้นมสี มบตั ิเปน เบส 2. สารละลายฟน อลฟทาลีนใสไมมสี ี สารนัน้ อาจเปนกรดหรอื เปน กลางกไ็ ด ความเปนกรด-เบส ของสารเมอ่ื ทดสอบกบั ยนู เิ วอรซ ลั อนิ ดเิ คเตอร จะพบการเปลี่ยนแปลงดังนี้ 1. คา pH มีคา นอ ยกวา 7 สารละลายเปนกรด 2. คา pH มีคามากกวา 7 สารละลายเปนเบส 3. คา pH มีคาเทากับ 7 สารละลายเปนกลาง

209 2.3 กรด – เบส ของสารในชีวิตประจําวัน สารละลายกรด – เบสในชวี ติ ประจําวันมีอยูม ากมาย ซึง่ สามารถจําแนกไดดงั น้ี 1. สารประเภททําความสะอาด - บางชนิดกม็ สี มบัตเิ ปน เบส เชน สบู ผงซักฟอก น้าํ ยาลา งจาน - บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน นํ้ายาลา ง หองน้ํา และเคร่อื งสุขภณั ฑ 2. สารทใี่ ชท างการเกษตร ไดแ ก ปุย - บางชนิดกม็ สี มบตั เิ ปน เบส เชน ยูเรีย - บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน แอมโมเนียมคลอไรค - บางชนิดมีสมบัติเปนกลาง เชน โพแทสเซียมไนเตรต 3. สารปรุงแตงอาหาร - บางชนิดก็มสี มบตั เิ ปนเบส เชน น้าํ ปูนใส น้าํ ขเี้ ถา - บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน น้ําสมสายชู น้ํามะนาว น้ํามะขาม - บางชนิดมีสมบัติเปนกลาง เชน ผงชูรส เกลือแกง น้ําตาลทราย ฯลฯ 4. ยารกั ษาโรค - บางชนิดกม็ สี มบัตเิ ปนเบส เชน ยาแอสไพริน วิตามินซี - บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน ยาลดกรด ยาธาตุ 5. เครื่องสําอาง - บางชนดิ มสี มบตั ิเปนกลาง เชน นํ้าหอม สเปรยฉ ดี ผม ยารกั ษาสวิ ฝา

210 2.4 กรณีศึกษากรด – เบส ท่ีมผี ลตอคุณสมบัตขิ องดิน ความเปน กรด-เบสของดนิ ความเปนกรด-เบสของดิน หมายถึง ปริมาณของไฮโดรเจนที่มีอยูในดิน ความเปนกรด - เบส กาํ หนดคา เปน ตัวเลขต้ังแต 1-14 เรยี กคาตวั เลขนว้ี าคา pH โดยจดั วา สารละลายใดที่มีคา pH นอ ยกวา 7 สารละลายนัน้ มสี มบตั ิเปน กรด สารละลายใดที่มีคา pH มากกวา 7 สารละลายนั้นมีสมบัติเปนเบส สารละลายใดที่มีคา pH เทากับ 7 สารละลายนั้นมีสมบัติเปนกลาง วิธีทดสอบความเปนกรด-เบสมวี ิธที ดสอบไดดงั น้ี 1. ใชก ระดาษลติ มัสสนี าํ้ เงินหรอื สีแดง โดยนาํ กระดาษลติ มัสทดสอบกับสารทสี่ งสยั ถา เปน กรดจะเปล่ียนกระดาษลติ มสั สนี าํ้ เงนิ เปนสแี ดง และถาเปนเบสจะเปล่ยี นกระดาษลิตมสั สี แดงเปน สีนํ้าเงิน 2. ใชก ระดาษยนู เิ วอรแ ซลอนิ ดเิ คเตอร โดยนาํ กระดาษยนู เิ วแซลอนิ ดเิ คเตอรท ดสอบกบั สารแลว นาํ ไปเทียบกับแผน สที ่ขี า งกลอง 3. ใชน้ํายาตรวจสอบความเปนกรด -เบส เชน สารละลายบรอมไทมอลบลูจะใหสีฟา ออ นในสารละลายท่ีมี pH มากกวา 7 และใหส เี หลอื งในสารละลายที่มี pH นอ ยกวา 7 รปู แสดงกระดาษลิตมัสและยนู เิ วอรซ ลั อนิ ดเิ คเตอร

211 รปู แสดงการเปลีย่ นสีของกระดาษยนู ิเวอรซัลอนิ ดิเคเตอร ปจ จัยหรือสาเหตทุ ่ีทําใหดนิ เปน กรด ไดแก การเนา เปอ ยของสารอินทรยี ใ นดนิ การใส ปุยเคมีบางชนิด สารที่ปลอยจากโรงงานอุตสาหกรรมบางประเภท ปจ จยั ทีท่ าํ ใหดินเปน เบส ไดแก การใสปูนขาว (แคลเซยี มไฮดรอกไซด) ความเปนกรด-เบสของดินน้นั มผี ลตอ การเจรญิ เตบิ โตของพชื พืชแตล ะชนดิ เจริญเติบโตไดด ใี น ดนิ ทีม่ คี า pH ที่เหมาะแกพืชนั้นๆ ถาสภาพ pH ไมเหมาะสมทําใหพืชบางชนิดไมสามารถดูดซึม แรธ าตทุ ต่ี อ งการทมี่ ีใน ดนิ ไปใชประโยชนไ ด การแกไขปรับปรุงดิน ดนิ เปน กรด แกไ ขไดโ ดยการเตมิ ปนู ขาว หรอื ดนิ มารล ดินเปนเบสแกไ ขไดโดยการเติมแอมโมเนียมซัลเฟต หรอื ผงกาํ มะถนั

212 ความรเู พ่ิมเติม อ อินดิเคเตอรจากธรรมชาติ คือ สารธรรมชาติที่สกัดไดจากสวนตางๆ ของพืช สามารถใชเพื่ ตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายได ตารางแสดงชวงการเปลี่ยนสีของอินดิเคเตอรจากธรรมชาติบางชนิด ชนิดของพืช ชวง pH ที่เปล่ียนสี สีทม่ี ีการเปลย่ี นแปลง อญั ชนั 1-3 แดง-มว ง กหุ ลาบ 3-4 ชมพ-ู ไมม สี ี กระเจี๊ยบ 6-7 แดง- เขยี ว ชงโค 6-7 ชมพ-ู เขยี ว บานไมร โู รย 8-9 แดง-มว ง ดาวเรอื ง 9-10 ไมมสี -ี เหลอื ง ผกากรอง 10-11 ไมม สี ี-เหลอื ง การใชอินดิเคเตอรในการทดสอบหาคา pH ของสารละลายนั้นจะทราบคา pH โดยประมาณ เทานั้น ถาตองการทราบคา pH ทีแ่ ทจ รงิ จะตองใชเ ครอ่ื งมือวัด pH ท่ีเรียกวา \"พเี อชมเิ ตอร (pH meter)\" ซึ่งเปนเครื่องมือที่สามารถตรวจวัดคา pH ของสารละลายไดเปนเวลานานติดตอกัน ทําใหตรวจสอบการ เปลี่ยนแปลงความเปนกรด -เบสของสารละลายได และคา pH ที่อานไดจะมีความละเอียดมากกวาการใช อนิ ดเิ คเตอร

213 แบบฝก หัดทา ยบทท่ี 9 คําชแ้ี จง : ขอสอบมีทั้งหมด 10 ขอใหเ ลือกคําตอบทถ่ี ูกตอ งท่สี ดุ เพียงคาํ ตอบเดยี ว 1.ขอใดกลาวถึงสารละลายไดถูกตอง ก.สารท่มี ีเนอื้ สารเหมือนกนั ตลอดทกุ สวน ข.สารทม่ี เี น้อื สารมองดใู สไมมสี กี ล่ินและรส ค.สารทไ่ี มบ รสิ ุทธเ์ิ กิดจากสารบริสุทธ์ติ ั้งแต 2 ชนดิ ผสมกัน ง.สารที่มจี ดุ หลอดเหลวตา่ํ กวา 100 องศาเซลเซยี ส 2.ขอ ใดผดิ เกย่ี วกับตวั ทาํ ละลาย ก.สารที่มีปริมาณมากกวา ข.สารที่มีสถานะเดียวกับสาระละลาย ค.สารที่มีสถานะเปนของเหลวเทานั้น ง.สารที่มีสถานะเปนของแข็ง ของเหลว และกาซ 3.ตัวถูกละลายคืออะไร ก.สารทมี่ ปี รมิ าณนอ ยกวา ข.สารที่มีสถานะเดียวกับสารละลาย ค.สารที่มีสถานะเปนของเหลวเทานั้น ง.สารที่มีความหนาแนนนอยกวาสารละลาย 4.สาร A สามารถละลายในน้ําได 15 กรัม แตเมือ่ นาํ ไปตม สาร A ละลายไดเพ่มิ ข้นึ เปน 25 กรมั และก็ไมสามารถละลายไดอีก เราเรียกสารอะไร ก.สารละลายอิม่ ตวั ข.สารละลายเขมขน ค.สารละลายเจือจาง ง.สารละลายไมอ่มิ ตัว 5.กระบวนการใดเรียกวา การตกผลึก ก.การแยกตัวของตัวถูกละลายออกจากสารละลายอิ่มตัว ข.การแยกตัวของตัวถูกละลายออกจากสารละลายเขมขน ค.การแยกตัวของตัวทําละลายออกจากสารละลายอิ่มตัว ง.การแยกตัวของตัวทําละลายออกจากสารละลายเขมขน

214 6. ความแตกตางของสารกับสารบริสุทธิ์คือขอใด ก.สารละลายมีปริมาตรมากกวาสารบริสุทธิ์ ข.สารละลายมีจดุ เดอื ดไมคงที่ สารบรสิ ุทธ์มิ ีจดุ เดือดคงท่ี ค.สารละลายมจี ุดเดือดคงที่ สารบรสิ ุทธมิ์ ีจดุ เดือดไมค งที่ ง.สารละลายมีจุดเยือกแข็งคงที่ สารบริสุทธิ์มีจุดเยือกแข็งไมคงที่ 7. ขอใดตองใชตัวทําละลายตางจากพวก ก.นํ้าตาล ข.เชลแล็ก ค.เกลอื แกง ง.สีผสมอาหาร 8. ขอใดไมสงผลตอความสามารถในการละลายของสาร ก.ความดัน ข.อุณหภูมิ ค.ความหนาแนน ง.ชนิดของตัวทําละลายและตัวถูกละลาย 9. แอลกอฮอล 80% โดยปริมาตร มีความหมายตรงกับขอใด ก.สารละลายนั้น 100 cm3 มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 cm3 ข.สารละลายนั้น 100 กรมั มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 กรมั ค.สารละลายนั้น 100 cm3 มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 กรมั ง.สารละลายนั้น 100 กรมั มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 cm3 10. ขอใดจดั เปนการพสิ ูจนว า สารx กับสารy มีความสามารถในการละลายในของเหลzวไดดกี วากนั ก.ใชของเหลว Z ปรมิ าณเทากันที่อุณหภมู ิเดียวกัน ข. ใชของเหลว Z ปรมิ าณเทากนั ท่อี ณุ หภมู ติ า งกัน ค.ใชสาร x และ y ปรมิ าณเทา กนั ทอี่ ณุ หภูมติ างกนั ง.ใชสาร x และ y ปรมิ าณเทา กนั ท่ีอณุ หภูมิเดียวกัน

215 เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 9 เร่อื งสารละลาย 1. ก 2. ค 3. ก 4. ก 5. ค 6. ข 7. ข 8. ก 9. ก 10. ง

216 บทท่ี 10 สารและผลิตภัณฑในชวี ิต สาระสําคัญ ความหมายของ สาร ผลิตภัณฑ คุณสมบัติของสารประเภทตาง ๆ ไดแก สารอาหาร สารปรุงแตง สารปนเปอน สารเจอื ปน สารพษิ สารสังเคราะห ประโยชนข องสารและผลิตภณั ฑใ นชวี ิตประจาํ วัน การเลอื กใชส ารและผลติ ภัณฑอยางปลอดภยั ผลกระทบและโทษทเี่ กิดจากการใชสารและผลิตภัณฑตอ ชวี ติ และสง่ิ แวดลอ ม ผลการเรียนรทู คี่ าดหวงั 1. อธิบายสารและสารสังเคราะหได 2. อธิบายการใชสารและผลิตภัณฑของสารบางชนิดในชีวิตประจําวันและเลือกใชได 3. อธิบายผลกระทบที่เกดิ จากการใชสาร และผลิตภณั ฑท ม่ี ีตอชวี ติ และสิ่งแวดลอ ม ขอบขา ยเน้อื หา 1. สารและคุณสมบัติของสาร 2. สารสังเคราะห 3. สารและผลิตภัณฑใ นชวี ิต 4. การเลอื กใชส ารและผลิตภณั ฑใ นชีวติ 5. ผลกระทบทเี่ กดิ จากการใชส ารและผลติ ภัณฑต อชีวิตและสง่ิ แวดลอ ม

217 เร่ืองท่ี 1 สารและคณุ สมบตั ขิ องสาร สาระสําคัญ ความหมายของสาร คุณสมบัติของสารประเภทตาง ๆ ไดแก สารอาหาร สารปรุงแตง สาร ปนเปอ น สารเจือปน สารพษิ สารสงั เคราะห คณุ สมบตั แิ ละประโยชนของสาร ผลิตภณั ฑใน ชวี ิตประจําวนั การเลอื กใชสารอยา งปลอดภยั ในชวี ติ และผลกระทบท่เี กดิ จากการใชสารตอ ชวี ิตและ สง่ิ แวดลอ ม ความหมายของสารและผลติ ภณั ฑ สาร หมายถึง สง่ิ ท่มี ีตัวตน มีมวลหรอื น้ําหนกั ตองการท่อี ยูและสามารถสมั ผัสได เชน ดนิ หิน อากาศ พืช และสตั ว ทกุ สงิ่ ทุกอยางมท่อี ยรู อบๆ ตวั เรา จดั เปน สารท้ังส้ิน สารแตละชนดิ มีสมบตั ิ แตกตางกัน แตสามารถเปลี่ยนแปลงสถานะได การที่สารมีสมบัติแตกตางกัน และมีสมบัติแตกตางกัน และมีความสามารถในการเปลี่ยนแปลง สถานะไดแตกตา งกันนี้ ถือวา เปนลักษณะเฉพาะของสารแตละชนิด ดงั นนั้ จึงมีการใชเ กณฑก าร พิจารณาและอธิบายสมบัติของสารมาจัดจําแนกสาร และมีการทดสอบสมบัติของสารเพื่อพิสูจนวาสาร นั้นเปนสารชนิดใด เพราะหากอาศัยแตการสังเกตหรือมองเห็นเพียงอยางเดียวในบางครั้งก็ไมสามารถจะ ตดั สนิ ไดแ นน อน ผลิตภัณฑ ( Product) หมายถึง สิ่งที่เสนอขายใหกับตลาด สามารถตอบสนองความตองการ ของลกู คา กลุมเปาหมายได ผลติ ภัณฑท่เี สนอขายอาจจะสัมผัสไดห รือสมั ผัสไมได ท้ังน้รี วมถึง สินคา บรกิ าร สถานท่ี องคกร บคุ คล หรือความคิด รปู ภาพ ผลติ ภณั ฑที่ใชใ นชวี ติ ประจําวนั 1.1 สารอาหาร (nutrients) หรอื โภชนาสาร 2541) อธิบายวา สารอาหาร หมายถึง มผี ใู หความหมายไวด ังน้ี วนี ัส และ ถนอมขวัญ ( สารประกอบเคมี หรือแรธ าตุท่ีมอี ยใู นอาหารชนดิ ตางๆ ทร่ี า งกายตอ งการ สิริพันธุ (2542) อธิบายวา สารอาหาร หมายถึง สวนประกอบที่เปนสารเคมีที่มีอยูในอาหาร เมื่อบริโภคเขาไปแลวรางกายสามารถ นําไปใชประโยชนได โดยคารโบไฮเดรต ไขมัน โปรตีน เปนสารอาหารที่รางกายตองการปริมาณมาก

218 และเปนสารอาหารที่ใหพลังงานแกรางกาย เรียก “macronutrients ” สวนวิตามิน และเกลอื แรเ ปน สารอาหารที่รางกายตองการนอย และไมใหพลังงาน เรียก “micronutrients” เสาวนยี  (2544) อธิบายวา สารอาหาร หมายถึง สารเคมีที่มีอยูในอาหาร มี 6 ชนิด คอื 1. คารโ บไฮเดรต 2. โปรตนี 3. ไขมัน 4. วิตามนิ 5. เกลอื แร 6. นํา้ สารอาหารแตละพวกทําหนาที่อยางใดอยางหนึ่ง หรือหลายอยาง วนิ ัย และคณะ ( 2545) อธิบาย วา สารอาหาร หมายถึง สารเคมีที่พบในอาหาร เปนสารที่มีความสําคัญตอกระบวนการของชีวิต สรปุ สารอาหาร หรือโภชนสาร หมายถึง สารเคมที ่มี ีอยใู นอาหาร มี 6 ชนดิ เปน สารทีม่ คี วามสําคญั ตอ กระบวนการทํางานของรางกาย โดยแบงสารอาหารที่รางกายตองการเปน สารอาหารที่ตองการใน ปริมาณมาก หรือสารอาหารที่ใหพลังงาน หรือศัพทสมัยใหมเรียก สารอาหารมหภาคไดแก คารโบไฮเดรต ไขมนั และโปรตีน ซึ่งทาํ หนา ที่ใหพลงั งาน และเสรมิ สรางเนอื้ เยอ่ื ในรางกาย สารอาหาร ท่ตี อ งการในปรมิ าณนอ ย หรอื สารอาหารทไี่ มใหพ ลงั งาน หรือสารอาหารจลุ ภาค ไดแ ก วติ ามนิ และ เกลือแร สวนน้ําเปนสารอาหารที่ไมใหพลังงานแตชวยสนับสนุนการทํางานของรางกายซึ่งจะขาดไมได ท่ีผูเขยี นสรุปวานา้ํ คอื สารอาหารตวั หน่งึ ท้งั นี้ เพราะนา้ํ เปน สารเคมชี นิดหนงึ่ ที่อยใู นอาหารทกุ ชนดิ มาก นอยขน้ึ อยูกับชนิดของอาหาร การแบงประเภทของสารอาหาร แบงได (วนี สั และถนอมขวญั , 2541) ดงั น้ี 1.สารอาหารที่รางกายตองการในปริมาณมาก ไดแก สารอาหาร คารโบไฮเดรต ไขมัน และ โปรตีน ซง่ึ ทําหนา ที่ใหพลงั งาน และเสรมิ สรา งเนอ้ื เย่อื 2.สารอาหารที่รางกายตองการในปริมาณนอยไดแก วิตามิน และเกลือแร รางกายตองการสาร เหลานี้เพื่อกําหนด และควบคุมกระบวนการทํางานของรางกายเพื่อดํารงไวซึ่งสุขภาพที่ดี 3.น้ําเปนสวนประกอบที่สําคัญในการสนับสนุนการทํางานของสารอาหารทั้งหมดใน กระบวนการทํางานของสิ่งมีชีวิต 1.2 สารปรงุ แตง หมายถึง สารปรุงรสอาหารใชใสในอาหารเพื่อทําใหอาหารมีรสดีขึ้น เชน สารปรุงแตงอาหาร นาํ้ ตาล นํา้ ปลา นํา้ สม สายชู นํา้ มะนาว ซอสมะเขือเทศ และใหร สชาติตา งๆ ดังรูป รปู ภาพ สารปรงุ แตงรสอาหาร

219 กิจกรรมการเรียนรูท่ี 1 วิธีการการตรวจสอบ ผงชรู ส เน่ืองจากผงชรู สเปน วัตถุท่ีสงั เคราะหข ึ้นมา การตรวจสอบผงชูรสอาจทําไดโดยการสังเกต ลักษณะภายนอก แตในบางครั้งก็เปนการยากในการสังเกต วิธที ด่ี ที ส่ี ดุ ตองตรวจสอบโดยวธิ ที างเคมีซง่ึ มี วธิ ีการดงั นี้ 1. การเผา โดยการนําผงชูรส ประมาณ 1 ชอนชา ใสล งชอ นโลหะเผาบนเปลวไฟใหไ หมแ ลว สงั เกต ถา เปนผงชูรสแทจ ะไหมเ ปนสีดาํ แตถ าเปนผงชรู สทมี่ ีสารอ่นื เจอื ปนจะเปนสขี าว 2. ตรวจสอบดว ยกระดาษขมน้ิ ซึ่งเตรียมโดยการเอาผงขมิ้นประมาณ 1 ชอ นชา ละลายใน แอลกอฮอลห รอื นาํ้ 10 ชอนชา จะไดส ารสเี หลือง จากนั้นจุมกระดาษสีขาวหรือผาขาวลงในสารสาร สเี หลอื ง นําไปผึ่งใหแหงจะไดก ระดาษขมนิ้ หรือผาขม้นิ การตรวจสอบทําไดโดยการละลายผงชูรสใน น้าํ สะอาด จากนัน้ จมุ กระดาษขมิ้นหรอื ผาขมิ้นลงไปพอเปยก สังเกตการณเปล่ียนสี ถา เปน ผงชรู สที่มี สารอน่ื เจอื ปนจะเปล่ยี นจากสีเหลอื งเปนสแี ดง แตถา ไมเ ปล่ียนสีเปน ผงชูรสแท 3. ตรวจดวยน้ํายาปูนขาวผสมน้ําสมสายชู การเตรียมน้ํายาปูนขาว ทําไดโดยเอาปูนขาวครึ่งชอน ชา ละลาย ในน้ําสมสายชู 1 ชอนชา คนใหล ะลายตง้ั ทิ้งไวใ หต กตะกอน จะไดสว นท่เี ปนนา้ํ ใส คือ น้ํายาปูนขาว การตรวจสอบทําไดโดยการเอาผงชูรสมาประมาณ 1 ชอนชา ละลายในนาํ้ เทน้ํายาปูน ขาวลงไป 1 ชอนชา สังเกตการณเปลีย่ นแปลง ถาเปนผงชูรสแทจะไมมีตะกอนสีขาว แตถ าเปนผงชรู ส ท่ีมีสารอ่นื เจือปนจะมีตะกอนสีขาว กจิ กรรมการเรียนรูท่ี 2 การตรวจสอบนาํ้ ปลา มีวธิ ีการทดสอบดงั นี้ 1.หยดน้ําปลาลงไปบนถานที่กําลังติดไฟ ไดกลิ่นปลาไหมจะเปนน้ําปลาแท ถาไมมกี ล่นิ เปน น้ําปลาปลอม 2.นํามาตัง้ ทิง้ ไวแลวดูการตกตะกอน ถาเปนน้ําปลาแทจะไมตกตะกอน แตถาเปนน้ําปลาปลอม จะตกตะกอน 3.การกรองโดยการนําน้ําปลามากรองดวยกระดาษกรอถงากระดาษกรองไมเปลี่ยนสีเปนน้ําปลาแท แตถากระดาษกรองเปลี่ยนสี เปนน้ําปลาปลอม

220 กจิ กรรมการเรยี นรูที่ 3 การตรวจสอบนํา้ สม สายชู มีวิธี ดงั น้ี 1.การดมกลนิ่ ถา เปนน้าํ สม สายชูแทจ ะมกี ลิ่นหอมท่ีเกดิ จากการหมกั ธัญพชื หรอื ผลไม ถา เปน นา้ํ สม สายชูปลอม จะมีกล่ินฉนุ แสบจมกู 2. ทดสอบกับผักใบบาง เชน ใบผักชี นําลงไปแชลงในน้ําสมสายชูประมาณ 30-45 นาที ถา พบวาใบผกั ชีไมเ หี่ยวเปน นํ้าสมสายชแู ท แตถา ใบผักชเี ห่ียวเปนน้ําสมสายชปู ลอม 3.ทดสอบใชเ จน็ เทยี นไวโอเลต ( Gentian Violet ) หรอื ทเี่ รารูจักกันชื่อ ยามะมวง นําไปผสม กบั นา้ํ ใหเจือจาง จากนนั้ นําไปหยดลงในนา้ํ สม สายชแู ท แตถา เปล่ยี นเปน สเี ขียวหรือสีนํ้าเงนิ ออน ๆ เปนน้ําสมสายชูปลอม 1.3 สารปนเปอ น สารปนเปอน (Contaminants) หมายถึง สารท่ีปนเปอนกบั อาหารโดยไมต ัง้ ใจ แตเ ปน ผลซง่ึ เกดิ จากกระบวนการผลิต กรรมวธิ ีการผลิต โรงงานหรือสถานที่ผลิต การดูแลรักษา สิ่งปนเปอ นอาหารไมวา จะมอี ยตู ามธรรมชาติหรือมนษุ ยสรางข้ึนน้ี หากจําแนกตามคุณสมบัติของสาร จะแบง ได ๓ ประเภท คอื - สิง่ มีชวี ิต (บัคเตรี เชอ้ื รา เปน ตน) - สารเคมี (สารกําจัดแมลง โลหะ สารพิษท่จี ุลนิ ทรียส รางขน้ึ เปนตน ) - สารกัมมันตรังสี 1.4 สารเจือปน สารเจือปน หมายถึง สารท่ีเติมลงไปเพื่อเพม่ิ คณุ ลักษณะดา น สี กล่นิ รส ของอาหาร ใหมี ลักษณะใกลเคียงธรรมชาติ อาจมีคุณคาทางโภชนาการ หรือไมก ไ็ ด เปนสารท่ตี งั้ ใจเติมลงในอาหารไดแ ก สารปรุงแตงสี สารปรงุ แตง กล่ิน เชน สียอมผา รปู ภาพสารเจอื ปนในอาหาร สาเหตุ ที่ตองใสว ตั ถุเจือปนอาหารลงไปกเ็ พ่ือวตั ถุประสงคทางดานเทคโนโลยีการผลติ การเตรยี ม วัตถุดิบ และ การแปรรูป การบรรจุ การขนสง การเก็บรกั ษาอาหาร และ มีผลหรืออาจมีผลทางตรงหรือ ทางออม ทาํ ใหสารนัน้ หรือผลติ ผลพลอยไดของสารน้ันกลายเปน สวนประกอบของอาหารนนั้ หรอื

221 มผี ลตอคณุ ลักษณะของอาหารน้ัน แตไ มรวมถงึ สารปนเปอน หรอื สารที่เติมลงไปเพื่อปรับปรุงคุณคา ทางอาหารของอาหาร โดยท่กี ารใชวัตถเุ จอื ปนอาหารตอ งมไิ ดมีเจตนาหลอกลวงผบู รโิ ภค หรือปดบังการ ใชวตั ถดุ บิ ทมี่ ีคณุ ภาพไมด ี หรือการผลิตที่มีการสุขาภิบาลไมถูกตองและตองไมทําใหคุณคาทางอาหาร ลดลงดว ย 1.5 สารพิษ สารพษิ หมายถึง สารทเี่ ปนอันตรายตอ สิ่งมีชวี ติ และทรพั ยสนิ สารพษิ ซง่ึ มีหรอื เกดิ ข้นึ ใน สิ่งแวดลอมรอบตัวเราที่เขามาปะปนหรือปนเปอนอาหาร แลวกอ ใหเ กิดอาการพิษแกผ บู รโิ ภคนั้น จาํ แนก ตามแหลงที่มาไดเปน 3 ประเภทคือ 1. สารพิษที่มีอยูตามธรรมชาติ ในสวนประกอบของอาหารซึ่งจะพบอยูในพืชและ สตั ว สง่ิ เหลา น้ีจะมีโทษตอ มนุษยก ด็ ว ย ความไมรู หรอื รูเทา ไมถงึ การณ ไปเก็บเอาอาหารที่เปนพิษมา บรโิ ภค เชน พิษจากเห็ดบางชนิด ลูกเนียง แมงดาทะเลเปนพิษ สารพษิ ในหวั มนั สาํ ปะหลงั ดบิ เปน ตน รูปภาพ แสดงตวั อยา งสารพษิ ทีม่ ีอยูในธรรมชาติ 2. สารพิษที่เกิดจากการปนเปอนในอาหารตามธรรมชาติ สารพิษที่มาจากจุลินทรียซง่ึ มี 2 ประเภทใหญ คือ อันตรายท่เี กดิ จากตัวจลุ นิ ทรยี และอันตรายท่ีเกิดจากสารพษิ ทจี่ ุลนิ ทรียส รางขนึ้ จุลินทรียท่ที าํ ใหเกิดพิษเนอ่ื งจากตัวของมันเอง มอี ยู 5 พวก ไดแ ก 1. แบคทีเรีย เชน Salmonella Shigella Vibrio 2. รา เชน Aspergillus Penicillin fusarum Rhizopus 3. โปรโตซวั เชน Entamoeba histolytica 4. พาราสิต เชน Trichinosis Tapeworms 5. ไวรสั เชน Poliovirus Hepatitis Virus รปู ภาพ แสดงตัวอยางจลุ ินทรยี 

222 จลุ นิ ทรียที่ทาํ ใหเกดิ พษิ ภัยอนั เน่ืองมาจากสารพษิ ทีส่ รางข้นึ ในขณะท่จี ุลนิ ทรียนน้ั เจริญเติบโต แลว ปลอ ยทง้ิ ไวใ นอาหาร มีทั้งสารพิษของแบคทีเรีย และของเชอ้ื รา สารพษิ ท่สี ําคญั ทพี่ บ ไดแ กสารพษิ ท่เี กดิ จาก Clostridium botulinum เปนจุลนิ ทรยี ท่เี ปนสาเหตุใหเ กดิ พษิ ในอาหารกระปองและสารพิษจาก เชอ้ื รา ที่เรยี กวา Alflatoxin มกั จะพบในพชื ตะกลู ถั่ว โดยเฉพาะถ่วั ลิสงและผลติ ภัณฑจ ากถ่วั ลิสง ไดแ ก ถวั่ กระจก ขนมตบุ ตับ๊ นํ้ามัน ถั่วลสิ ง เปน ตน 3. พิษที่เกิดจากสารเคมี ซึ่งปะปนมากับอาหาร ไดแ ก สารหนู และโซเดยี มฟลอู อไรด ที่มอี ยูในยาฆาแมลง หรือยาฆาวัชพืชตางๆ สําหรับยาฆา แมลงซง่ึ ใชม ากเกนิ ไปหรอื เก็บพืชผลเรว็ กวา กาํ หนดเม่ือกินผกั ผลไมเ ขาไปจะทาํ ใหร างกายสะสมพิษ และเปน สาเหตทุ าํ ใหเ กดิ มะเรง็ ได สําหรบั พิษ จากสารปลอมปนและสารปรุงแตงอาหารไดกลาวแลว รูปภาพ ตวั อยางอาหารท่กี อ ใหเกิดสารพิษสะสมในรา งกาย ตารางแสดงตัวอยา งสารพิษที่ปนมากับอาหารและอาการของผูทีไ่ ดรับสารพษิ ชนดิ ของโลหะ อาการ ตะกว่ั ( Lead) - ระยะแรกรางกายออนเพลีย เบอ่ื อาหาร ปวดศรี ษะ โลหติ จาง แคดเมียม ( Cadmium ) ปรอท ( Mercury ) - ระยะที่สอง เปนอัมพาตตามแขนขา สมองไมปกติ ชักกระตุก โครเมียม ( Chromium ) เพอ คลัง่ หมดสติ สารหนู ( Arsenic ) - ทอ งเดนิ ไอหอบ เหนอ่ื ยงาย โลหติ จาง กระดูกผุ ตับพกิ าร ไตพิการ พลวง ( Antimony ) - ปวดศรี ษะ วงิ เวยี นศรี ษะ มือส่ัน นอนไมหลับ มีอาการทางประสาท ระบบทางเดินอาหารและการทํางานของไตผิดปกติ - เวียนศรี ษะ เกดิ แผลท่จี มกู ปอด ทางเดินอาหาร เบอ่ื อาหาร คลน่ื ไส อาเจียน หมดสติ มีอันตรายตอตบั และไต อาจเสยี ชีวติ ได เน่อื งจากปสสาวะเปน พิษ - มีอาการทางผิวหนัง ตาอกั เสบ เสน ประสาทอกั เสบ ปวดศรี ษะ วงิ เวยี น มีอาการทางสมอง ตบั และไตพกิ าร - อาเจยี นบอ ย ๆ ถา ยอุจจาระเปน นํ้า มพี ิษตอตบั อยางรนุ แรง

223 ชนดิ ของโลหะ อาการ เซเรเนยี ม ( Selemium) - มีอาการปวดศีรษะบริเวณหนาผาก ตกใจงา ย ลิน้ เปน ฝา ผิวหนงั อกั เสบ ออ นเพลยี ตับถูกทําลาย เรื่องที่ 2 สารสังเคราะห สารสงั เคราะห (synthetic substance) สารที่ไดจากปฏิกิริยาเคมีนํามาใชประโยชนเพื่อทดแทนสารจากธรรมชาติซึ่งอาจมีปริมาณไม เพียงพอ หรอื คณุ ภาพไมเหมาะสม รูปภาพ สารสังเคราะหทไี่ ดจ ากธรรมชาติ สารสงั เคราะห คือ สารทีม่ นษุ ยศกึ ษาคนควาวจิ ัยจากธรรมชาตจิ นคดิ วา รู และเขา ใจในสงิ่ น้ัน อยางถองแทสามารถสังเคราะหสรางสารนั้นขึ้นมาทดแทน การสรางของธรรมชาติ ตลอดจนมกี าร ดัดแปลงตอเติมโครงสรางบางประการใหเปนตามที่ตนตองการ โดยอาจไมคํานึงถึงผลกระทบตอสมดุล ของธรรมชาติภายใตกฎเกณฑการเกิดขึ้น ตง้ั อยแู ละดบั ไปโดยสมั พนั ธกบั มติ ขิ องชวี ติ จิตวญิ ญาณของมติ ิ ของกาลเวลาใน ธรรมชาติ ซึ่งกอใหเกิดการรบกวนกฎเกณฑการควบคุมสมดุลของธรรมชาติโดยปกติ เชน การสังเคราะหโพลิเมอรหลายชนิดที่ทนทานตอการยอยสลายในสภาวะแวดลอมปกติ ของธรรมชาติ ในปจจบุ ัน การตัดตอ พันธุกรรมพชื และสัตวใหผดิ เพี้ยนจากววิ ัฒนาการปจ จบุ นั โดยไมค าํ นงึ ถึงความ เหมาะสม สมดลุ ในกาลปจจุบัน โดยมุงสนองตอตัณหากิเลสความเกงกลาของตนเองเปนสาเหตุใหเกิด การสูญพันธุ ของพืช และสัตวหลายชนิดจากการแทรกแซงวิถีปกติของธรรมชาติ เชน การตดั ตอ เอาสาร พันธุกรรมของแบคทเี รยี ไปใสไวใ นพชื ตระกลู ฝาย แลวจดสทิ ธิบัตรเปนพนั ธพุ ืชของตนเองเรียกวา ฝาย BTในขณะเดียวกันเพื่อเปนการปกปองการละเมิดสิทธิบัตรของตน หรืออาจเจตนาทําลายฝายธรรมชาติ ใหสูญพันธุหวังการผกู ขาด การปลูกฝา ยจึงตดั ตอยีนสใ หฝ าย BT เปนหมันโดยไมไดมีการปองกันการ ปนเปอ นยีนส BT จากการผสมเกสรของแมลงใหเปนหมันในรุนตอมา หรือยีนส BTของแบคทีเรียอาจ กระตนุ ใหฝ าย BT สรางสารพิษทําลายแมลงในธรรมชาติ จนกระทบหวงโซความสมดุลของแมลงใน ธรรมชาตจิ นเกิดการสญู พนั ธขุ องพืชตระกูล ฝายและแมลงในธรรมชาติได

224 จะเห็นไดวาการเกิดขึ้นของสารสังเคราะห หรือการสังเคราะหสรา งสรรพสง่ิ ทีผ่ ดิ เพ้ียนจาก ธรรมชาติโดยยังขาดความตระหนัก ในความละเอยี ดออ น ซบั ซอ น ลึกซึ้งในสมดุลของธรรมชาติอาจ กอใหเกิดหายนะภยั แกธ รรมชาติ และสง่ิ แวดลอ มเกนิ กวาจะแกไขเยียวยาไดใ นปจจุบันมนุษยพ บวาอตั รา การสญู เผาพันธุของสิ่งมีชวี ิตในธรรมชาตเิ พม่ิ ขนึ้ ในอัตราที่นาตกใจความหลากหลายทางชีวภาพที่เสื่อม ทรดุ หดหายไป ยอ มหลกี ไมพ น ทีจ่ ะกระทบตอ การดาํ รงอยูข องเผาพนั ธุมนุษยเ ชน เดยี วกบั การเกดิ โรคอบุ ตั ิ ใหมท ้งั หลาย เชน ไขหวัดซาร เอดส ไขหวัดนก และอื่นๆ และโรคความเสื่อมจากการเสียสมดุลของ รางกายจากผลกระทบของสารเคมีสังเคราะห ซึ่งกระทบตอสิ่งแวดลอมกระทบตอสมดุลของธาตุใน รางกาย เชน โรคเบาหวาน ไขมันในเลือด โรคไต และ ตับวายจากการทํางานหนัก ในการขจัดสาร แปลกปลอมตางๆที่รบกวนสมดุลของรางกายโดยเฉพาะโรคภูมิแพ เหลานี้ลวนเกิดจากผลกรรมที่มนุษย แทรกแทรงสมดุลของธรรมชาติใหเสียไปทั้งสิ้น สารสงั เคราะหท ี่มีสมบตั คิ ลายฮอรโมน สารสังเคราะหท ีม่ คี ณุ สมบตั ิเหมอื นออกซิน สงั เคราะหเพอ่ื ใชประโยชนทางการเกษตร สาํ หรบั ใชเรงรากของกิ่งตอนหรือกิ่งปกชํา ชวยในการเปลี่ยนเพศดอกบางชนิด ชวยใหผลติดมากขึ้น ปองกันการ รว งของผล สารสงั เคราะหเ หลานี้ ไดแ ก - IBA (indolebutylic acid ) - NAA (naphtaleneacetic acid ) - 2, 4 - D (2-4 dichlorophenoxyacetic acid) สารสังเคราะห 2, 4-D นําไปใชในวงการทหารในสงครามเวียดนาม ใชโปรยใสตนไมในปาเพื่อให ใบรว ง จะไดเหน็ ภูมิประเทศ ในปา ไดช ัดขนึ้ สารสงั เคราะหท่มี คี ุณสมบตั เิ หมือนไซโทไคนนิ นยิ ม นํามาใชกระตนุ การเจรญิ ของตาพืช ชวยรกั ษาความสด ของไมตัดดอกใหอ ยไู ดน าน ไดแก - BA (6-benzylamino purine) - PBA (tetrahydropyranyl benzyladenine) สารสังเคราะหท ีม่ ีคณุ สมบตั เิ หมือนเอทิลนี ไดแ ก - สารเอทฟิ อน (ethephon, 2-chloroethyl phosphonic acid ) นํามาใชเพิ่มผลผลิตของน้ํายางพารา - สาร Tria ใชเรงการเจริญเติบโตของพืช ประเภทขาว สม ยา

225 กจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 1 ปฏกิ ิริยาสะปอนนฟิ เคชนั (การเตรียมสบู) จุดประสงคการเรยี นรู 1. ทําการทดลองเตรียมสบูได อปุ กรณ 2. อธิบายและเขียนสมการแสดงปฏิกิริยาน้ํามันพืชกับสารละลาย NaOH ได 1. ถว ยกระเบอ้ื งขนาดเสน ผาศนู ยก ลาง 8 cm 1 ใบ 2. ขวดรปู กรวยขนาด 100 cm3 3. บิกเกอรข นาด 250 cm3 1 ใบ 4. กระบอกตวงขนาด 10 cm3 1 ใบ 1 ใบ 5. แทงแกว คน 1 อนั 6. จุกยางปดขวดรูปกรวยขนาด 100 cm3 1 อนั สารเคมี 7. ตะเกยี งแอลกอฮอลพ รอ มท่ีกั้นลม 1 ชุด 1. นา้ํ มันพชื 3 cm3 (นํา้ มันมะกอกหรอื นา้ํ มันมะพราว) 2. สารละลาย NaOH 2.5 mod/dm3 จาํ นวน 5 cm3 3. น้าํ 20 cm3 ลําดับข้ันตอนการปฏิบตั ิ 1. ผสมนํา้ มันมะกอก 3 cm3 กับสารละลาย NaOH 2.5 mod/dm3 จาํ นวน 5 cm3 ในถวยกระเบอื้ ง ใหความรอนและคนตลอดเวลาจนสารในถวยกระเบือ้ งเกือบแหงตงั้ ทิ้งไวใหเ ยน็ สังเกตการเปลย่ี นแปลง ท่ีเกดิ ขึน้ และบนั ทกึ ผล 2. แบงสารจากขอ 1 จาํ นวนเลก็ นอ ยใสล งในขวดรปู กรวยแลว เตมิ นาํ้ ลงไป 5 cm3 ปดจกุ แลวเขยา บนั ทกึ ผล ผลการทดลอง สารท่ไี ดจะมีสเี หลอื งออ นปนนํา้ ตาล มีกลนิ่ คลา ยสบู เมอ่ื เติมน้ําลงไปแลวเขยา พบวา เกิดฟอง สรปุ และอภปิ รายผล สารที่เกิดจากปฏิกิริยาระหวางน้ํามันมะกอกกับสารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด (NaOH) คอื สบู

226 เร่ืองท่ี 3 สารและผลติ ภัณฑท ใ่ี ชใ นชีวิต สารเคมใี นชวี ิตประจาํ วนั ในชวี ติ ประจาํ วนั เราจะตองเกยี่ วขอ งกบั สารหลายชนดิ ซ่งึ มีลกั ษณะแตกตางกัน สารทใ่ี ชใน ชีวิตประจําวันจะมีสารเคมีเปนองคประกอบ ซึ่งสามารถจําแนกเปนสารสังเคราะหและสารธรรมชาติ เชน สารปรุงรสอาหาร สารแตงสีอาหาร สารทําความสะอาด สารกําจัดแมลงและสารกําจัดศัตรูพืช เปนตน ใน การจําแนกสารเคมีเปนพวกๆ นั้นเราใชวัตถุประสงคในการใชเปนเกณฑการจําแนก ดังรายละเอียด ตอไปนี้ ผลติ ภณั ฑทําความสะอาดคอมพวิ เตอร (Computer Cleaners) ทมี่ จี ําหนายเปน สว นผสมของอะลิฟาติกไฮโดรคารบ อนหลาย ๆ ชนดิ ( aliphatic hydrocarbon)35 % อะลฟิ าติกไฮโดรคารบ อนนเี้ ปนสวนประกอบหลกั ของผลิตภัณฑทีใ่ ชในชวี ิตประจําวนั หลายชนิด เชน นาํ้ มันสน แกสโซลนี สีน้ํามันเปน ตน คุณสมบัตขิ องอะลิฟาตกิ ไฮโดรคารบอนคอื ไวไฟได อะลิฟาติก ไฮโดรคารบ อนสว นใหญ หากสมั ผัสซ้ํา ๆ ทําใหผ วิ หนงั แหง เนื่องจากมันสามารถละลายไขมนั ทผ่ี วิ หนงั ไดด ี ซ่ึงอาจทาํ ใหผ ิวหนังเกิดอาการแพเ ชนเปน ผืน่ แดง คัน เปนตุมพอง เปนแผลระบม ฟกชํ้า ตกสะเก็ด และอะลิฟาติกไฮโดรคารบอนบางชนิด เชน n-hexane ยงั เปน สารพษิ ทยี่ บั ยงั้ หรือทําลายเน้ือเยือ่ ของระบบ ประสาท หากสดู ไอระเหยเขา ไปเปน เวลานานอยา งตอ เนอ่ื ง การไดรับสารทั้งแบบระยะสั้นในปริมาณ มากหรือตอเนื่องในระยะยาวทําใหมีปญหาดานสุขภาพ เชน การกดระบบประสาทสวนกลาง หัวใจ ลมเหลว หมดสติ โคมา และอาจถึงตายได ดงั น้ันในการใชสารพิษชนิดนี้เปนประจําควรมเี ครือ่ งปองกนั การหายใจ และใชในทม่ี ีอากาศถายเทไดด ี หลีกเลย่ี งการใชใ นทีป่ ด เชน หองปรบั อากาศ หรอื ในมุมอับ อากาศ และควรสวมถุงมือดวย ผลติ ภัณฑเพม่ิ ความชุม ช้นื ของผวิ หนัง (Moisturizer) ปกตผิ วิ หนังจะมกี ารปกปองการสญู เสยี น้าํ ตามธรรมชาติอยูแลว โดยมผี วิ หนัง ขไ้ี คล ซึง่ เปน แผน ใสคลุมผวิ อยู นอกจากนั้นยังมนี ้ํามนั หลอเลีย้ งผิวหนงั ซึง่ ชว ยเก็บความชมุ ช้ืนของผิวไวอีกชน้ั หนึง่ แตบางคนหรือบางสถานการณ เชน โรคหนังแหงจากพันธุกรรม การชําระลางเกินความจําเปน หรอื ใน ภาวะอากาศแหงในฤดูหนาว หรือการทํางานในหองปรับอากาศ นํา้ จะระเหยจากผิวหนงั เพมิ่ มากขนึ้ ผลติ ภัณฑเ พิม่ เพ่ือความชุมชน้ื จึงเปนท่นี ิยม จนกลายเปนความจาํ เปนขึน้ มา ลักษณะของผลติ ภณั ฑมที ้งั ชนดิ ครมี โลชันขุน โลชน่ั ใส เจล สเปรย หลักการทํางานของมนั กค็ อื เพอ่ื ใหผ ิวหนงั มีความชมุ ชืน้ เพม่ิ ขึ้น องคประกอบมที ัง้ สารชว ยเพิม่ น้ําในช้ันผิวหนัง เชน กรดอะมโิ น โซเดียมพซี ีเอ (Sodium Pyrrolidone Carboxylic Acid) โพลเิ พปไทด ยเู รีย แลคเตต เปน ตน สวนสารปองกนั การระเหยของนาํ้ จากชัน้ ผิวก็เปน พวกนาํ้ มันและขี้ผึ้ง ไขสตั ว ซิลิโคน บางผลิตภัณฑจะเติมสารดูดความชื้นจากบรรยากาศเพื่อปองกันการ ระเหยของน้ําจากเน้อื ครีม เชน กลีเซอรนี นํา้ ผง้ึ กรดแลคตกิ

227 เอ เอช เอ (AHA) กับความงามบนใบหนา AHA ยอมาจาก Alpha Hydroxyl Acids มสี รรพคณุ ท่กี ลาวขวัญวาเปน สารชวยลดรว้ิ รอยจุดดา ง ดาํ บนผวิ หนงั ได จงึ ใชผสมกับครมี และโลช่นั เครื่องสําอางที่มี AHA เปน สว นประกอบถกู จดั ในกลุม เดียวกับสารเคมสี ําหรับลอกผวิ ซ่งึ ใชง านกันในหมูแพทยผิวหนงั และศลั ยกรรมพลาสตกิ AHA ที่ใชกนั มากคือ กรดไกลโคลกิ และกรดแลกตกิ แตย งั มีหลายชนดิ ทีใ่ ชเ ปน สวนประกอบ โดยปกติที่วางตลาดมี ความเขมขนรอยละ 10 หรือนอ ยกวา นนั้ แตในกรณขี องผเู ชย่ี วชาญดา นผิวหนังสามารถใชไ ดถงึ ระดับ ความเขมขนรอยละ 20 -30 หรือสงู กวา น้ัน AHA จดั อยใู นผลิตภัณฑท่ไี มใ ชเ คร่ืองสําอางทว่ั ไป แตอ ยใู น หมวดของเวชสําอาง ( Cosmeceutical) ตามองคการอาหารและยาแหงสหรัฐอเมริกา (FDA) ซงึ่ ใหความ สนใจเปนพิเศษ เนอื่ งจาก AHA ไมเหมือนเครื่องสําอางทั่วไป แตม นั ซมึ ผา นเขา ไปในช้ันผิวหนงั ได และ หากเขม ขน พอก็จะลอกผวิ ซึ่งเกดิ ผลในทางลบคือทําใหเ ซลผิวเสอื่ มเร็วขึ้น และยงั ทําใหผ วิ หนังช้นั นอก บางลงดวย ผใู ชผ ลติ ภัณฑท ี่มี AHA จํานวนหนง่ึ ใชแ ลว พบวาผิวของตนไวตอแสงอาทติ ยมากขน้ึ หรอื แพแ ดดนน่ั เอง การทดลองใชก รดไกลโคลกิ เขม ขน และตอ เนอ่ื ง จะพบอาการผวิ แดงและทนตอ แสงยวู ไี ด นอ ยลง องคการท่ดี แู ลความปลอดภัยของผูบริโภค ไดส รปุ ผลในการใช AHA อยางปลอดภยั ใหม คี วาม เขมขน ไมเ กนิ รอ ยละ 10 และเมื่อผสมพรอมใชจะตองมีคาความเปนกรด-ดา งไมต าํ่ กวา 3.5 นอกจากนน้ั ผลติ ภัณฑน ้นั ยังตอ งมสี วนผสมทชี่ ว ยลดระดบั ความไวตอแสงแดด หรอื มสี ารกนั แดด หรอื มขี อ ความ แนะนาํ ใหใ ชควบคกู บั ผลติ ภณั ฑส ํา หรบั กนั แดด ถา อยากทราบวา ผลิตภัณฑท่ใี ชอ ยมู ี AHA หรอื ไมล อง อานฉลากดู และมองหาชื่อสารเคมีตอไปนี้ - กรดไกลโคลิก (Glycolic acid) - กรดแลคตกิ (Lactic acid) - กรดไกลโคลิกและแอมโมเนียมไกลโคเลต (Glycolic acid and Ammonium glycolate) - กรดอลั ฟาไฮดรอกซคี าโพรลกิ (Alphahydroxy caprylic acid) - กรดผลไมร วม (Mixed fruit acid) - กรดผลไมสามอยาง (Triple fruit acid) - กรดผลไมช นดิ ไตรอลั ฟาไฮดรอกซี (Tri-alpha hydroxyl fruit acid) - สารสกัดจากนํ้าตาลออ ย (Sugar cane extract)

228 ผลติ ภัณฑก ําจดั สงิ่ อุดตนั การเกิดสิ่งอุดตันในทอโดยเฉพาะทอน้ําทิ้งจากอางลางชาม สว นหนง่ึ เกดิ จากไขมนั จากเศษ อาหารแข็งตัวเกาะอยูในทอ สารเคมที ี่ใชเ ปน ผลิตภัณฑกําจดั ส่ิงอดุ ตันสวนใหญค อื โซเดียมไฮดรอกไซด หรอื โซดาไฟ (sodium hydroxide) ซ่งึ มีทง้ั ชนดิ ผงหรือเมด็ และชนดิ น้ํา ความเขม ขนของทงั้ 2 ชนดิ จะ แตกตางกัน ชนิดผงจะมีความเขมขนของโซเดียมไฮดรอกไซด ประมาณ 50% โดยนาํ้ หนกั ในขณะทช่ี นดิ น้ําจะมีความเขมขนประมาณ 25% โดยนาํ้ หนกั โซเดยี มไฮดรอกไซด จะทําปฏกิ ริ ิยากบั สง่ิ อดุ ตันประเภท ไขมันกลายเปนสารที่ละลายน้ําได โซเดยี มไฮดรอกไซด มคี วามเปน พิษมาก เพราะฤทธก์ิ ดั กรอ น การสัมผสั ทางผวิ หนังทําใหเกิด แผลไหม การสัมผสั ถกู ตามฤี ทธ์กิ ดั กรอ น ทําใหเกิดการระคายเคืองอยา งรุนแรง เปนแผลแสบไหม อาจทํา ใหม องไมเ หน็ และถงึ ขน้ั ตาบอดได การหายใจเอาฝุนหรือละอองของสารอาจทําใหเกิดการระคายเคือง เล็กนอยของทางเดินหายใจสวนบนไปจนถึงระคายเคืองอยางรุนแรง ทงั้ น้ีขึ้นอยกู บั ปรมิ าณของการไดรับ สาร อาการอาจมีการจาม เจ็บคอ มีน้ํามูก เกิดการหดเกรง็ ของกลามเนือ้ อักเสบ การบวมนํ้าที่ถงุ ลม และ เกิดอาการบวมน้ําที่ปอด การกลืนหรือกินทําใหเกิดการไหมอยางรุนแรงของปาก คอ และชองทอง ทําให เนอ้ื เยอื่ เปนแผลรุนแรงและอาจตายได อาการยังรวมถึงเลอื ดออกในชอ งทอ ง อาเจียน ทอ งเสยี ความดนั เลอื ดตาํ่ การปฐมพยาบาลควรลางบริเวณที่ไดรับสารดวยน้ําอยางนอย 15 นาที โซเดยี มไฮดรอกไซดเ มอ่ื ละลายในนาํ้ จะใหค วามรอ นสงู จนอาจเดอื ดกระเดน็ เปน อนั ตรายได และยงั ทาํ ใหเ กิดละอองท่ีมีกลิน่ ฉนุ และระคายเคืองมาก หามผสมหรือใชรว มกบั ผลิตภัณฑท ี่มสี มบตั ิเปน กรดดังนัน้ หามผสมนา้ํ ยาลางหองน้าํ ซึง่ มีฤทธ์ิเปน กรด เพราะโซเดยี มไฮดรอกไซดม ฤี ทธ์ิเปน เบสซง่ึ เกิดปฏิกิริยารุนแรงและทําใหส ารหมด ประสทิ ธิภาพ ความเปนดางของโซเดียมไฮดรอกไซด มีผล ตอพีเอชหรือความเปนกรดดางของ สงิ่ แวดลอ มจน ทาํ ใหส งิ่ มีชวี ติ นาํ้ ตายได หามทงิ้ ลงสูแหลงน้ํา นํา้ เสยี หรอื ดนิ ทางที่ดีจึงควรหลีกเลี่ยงใช ผลิตภณั ฑก ําจดั ส่ิงอดุ ตนั ประเภทนี้ หากจาํ เปนควรใชโ ซเดียมไฮดรอกไซด อยางระมดั ระวงั ไมส ัมผัส สารโดยตรง ควรใสถุงมือ และใชส ารใหห มดภายในครงั้ เดียว การเก็บรักษาควรเกบ็ ใหมดิ ชิด และปด ฝา ใหสนิทเนื่องจากโซเดียมไฮดรอกไซดดูดความชื้นและคารบอนไดออกไซดจากอากาศไดดีมาก ทําให ประสิทธิภาพลดลง

229 ผลิตภัณฑไลย ุง (Insect Repellents) ผลิตภณั ฑไ ลย งุ (Insect Repellents) ทีใ่ ชกันมีสารเคมีทเ่ี ปนสารออกฤทธค์ิ อื DEET, ไดเมทิล พทา เลต (dimethyl phthalate) และ เอทลิ บิวทลิ อเซติลามโิ น โพรพโิ นเอต (ethyl butylacetylamino propionate) ผลติ ภณั ฑไ ลยงุ มหี ลายรปู แบบ ทัง้ แบบสเปรย ลูกกล้งิ (roll on) โลชั่นทากันยุง และแปงทาตัว DEET หรอื diethyltoluamide เปนสารออกฤทธิ์ที่นิยมใชมาก เปนพิษแบบเฉียบพลันไมมากนัก ถาสมั ผสั ทางผวิ หนงั กอใหเ กิดการระคายเคอื งตอผวิ หนงั และตา หากสูดดมขา ไป ทําใหเกดิ การระคายเคอื งท่แี ผน เยอ่ื เมอื กและ ทางเดนิ หายใจสว นบน และการไดร บั สารเปน เวลานานอาจกอ ใหเ กดิ อาการแพไ ด ในการทดลองกบั หนู การไดรับสารแบบเรือ้ รงั จะกอ ใหเ กิดการกลายพันธแุ ละมีผลตอ ทารกในครรภ ความเขมขนของ DEET ในผลิตภณั ฑไลยุงอยูร ะหวาง 5-25% โดยนํา้ หนัก ปริมาณ % ที่มากขึ้นไมไดหมายถึงประสิทธิภาพใน การไลยุงจะมากขึ้น แตหมายถึงระยะเวลาในการปองกันยุงนานขึ้น เชนที่ 6% จะปองกันยุงได 2 ช่ัวโมง ในขณะท่ี 20% จะปอ งกันยงุ ได 4 ช่วั โมง dimethyl phthalate มีความเปนพิษปานกลาง อาจทําใหเกิดการ ระคายเคืองเชนเดียวกับ DEET แลวยังกดระบบประสาทสวนกลาง รบกวนระบบทางเดินอาหาร ทํา อนั ตรายตอ ไต มีความเสี่ยงทําใหเกิดการพิการแตกําเนิดของทารกในครรภมีความเปนพิษเล็กนอยตอ สิง่ มชี ีวติ ในน้าํ โดยเฉพาะกับปลา Ethyl butylacetylamino propionate มีความเปนพิษปานกลาง กอใหเกิด การระคายเคืองตา นอกจากใชไลยุงแลว Ethyl butylacetylamino propionate มีประสิทธิภาพในการไลมด แมลงวัน แมงมุม เห็บ หมดั อกี ดว ย ผลิตภณั ฑไ ลยุงสวนใหญมีผลกอ การกลายพันธุห ากใชอ ยา งตอเนือ่ ง ดังน้นั ควรใชเม่อื จาํ เปน เทาน้ันและควรใชอยางระมัดระวัง... คําแนะนําในการใช - ไมควรใชทาผิวหนังทม่ี เี ส้ือผา ปกปดอยู - อยาทาบรเิ วณทม่ี บี าดแผลหรือรอยผื่นคนั - อยาทาบริเวณดวงตา ปาก ถาใชแบบสเปรยใหฉีดสเปรยลงบนมือกอนแลวจึงทาที่ใบหนา อยา ฉีดสเปรยเขาที่ใบหนาโดยตรง - หา มเด็กใชผ ลิตภัณฑดวยตวั เอง ควรทาบนมือกอนแลวจึงทาใหเด็ก อยาฉีดหรือเทลงบนมือ ของเดก็ - ใชใ นปริมาณทเี่ พียงพอสําหรบั ปกปอ งผิว ไมจําเปนตองทาใหหนาเพราะไมชวยเพิ่ม ประสิทธิภาพในการไลยงุ - ถาใชแ ลว เกิดผ่นื หรอื เกดิ ผลขางเคียง ควรลา งออกดวยน้าํ สบู แลว ไปพบแพทยพรอมกบั นาํ ผลิตภัณฑไปดว ย - งดใชในสตรมี คี รรภ

230 ลกู เหม็น (Mothball) ลูกเหม็นที่เราคุนเคยมีลักษณะเปนกอนกลมสีขาวขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 1 เซนตเิ มตร เอาไวใ สใ นตเู สื้อผา หรอื ตเู ก็บรองเทาเพ่อื ระงับกลนิ่ และปอ งกนั แมลงกัดแทะ เพราะลูกเหมน็ ใหไ อที่มี กลิ่นออกมาจากสารเคมีที่เปนของแข็ง เรียกวาระเหิดออกมา (ถา ไอออกมาจากของเหลว เรยี กวา ระเหย) สารเคมที ีม่ กี ลิ่นและระเหิดไดน าํ มาใชท าํ ลกู เหมน็ ไดแก แนพธาลีน ( Naphthalene) เปนผลกึ สขี าว แขง็ และสามารถระเหิดเปนไอไดงาย หากกินหรอื กลืนเขา ไปทําใหมีอาการปวดศีรษะ คลื่นไส อาเจยี น มึนงง ระคายเคืองตอกระเพาะอาหารและลําไส การไดรับเขาไปในปริมาณที่มากอาจทําลายเซลเม็ดเลือดแดง การหายใจเขาไปจะทําใหเจ็บคอ ไอ ปวดศรี ษะ และคลนื่ ไส การสมั ผสั ทางผวิ หนังทาํ ใหเ กิดการระคาย เคอื งปวดแสบปวดรอ น สารนส้ี ามารถดูดซมึ ผา นผวิ หนังและทําใหเปน อนั ตรายได การสมั ผัสถูกตาทําให ปวดตา และสายตาพรามัว ยังมีอีกสารหนึ่งที่นํามาใชแทนแนพธาลีน คือ p-Dichlorobenzene (1,4- Dichlorobenzene หรอื p-DCB) มีสมบัติสามารถระเหิดกลายเปนไอ อยางชาๆ และไอของมันจะทําหนาที่ ดับกล่นิ หรือฆาแมลงพิษของ p-Dichlorobenzene คลายๆแนพธาลีน มีความเปนพิษมาก (www.wikipedia.org) สารเคมีทใ่ี ชทาํ ลกู เหมน็ อกี ชนิดหน่ึงคือ แคมเพอร หรือ การบรู ( Camphor; 1,7,7- trimethylnorcamphor) มีความเปนพิษมาก ถาหายใจเขาไปกอใหเกิดการระคายเคืองตอทางเดินหายใจ ไอ หายใจถ่ี มีผลตอระบบประสาทเปนไดตั้งแตมึนงงจนถึงชัก ข้นึ อยูก ับปรมิ าณและระยะเวลาทไี่ ดร ับสาร การกลืนหรือกินเขาไปกอใหเกิดการระคายเคืองตอทางเดินอาหาร เกดิ อาการคล่ืนไสอาเจยี น ทอ งเสยี อาจ ทาํ ใหปวดศรี ษะ เปนลมการสัมผัสทางผิวหนังกอใหเ กดิ อาการเปน ผนื่ แดงคนั และเจบ็ สามารถดูดซึมผาน ผวิ หนงั ไดอ ยา งรวดเรว็ ถา ไดร บั สารเปน เวลานา นอาจทําลายตับและไต คนที่มีอาการผิดปกติทางระบบ ประสาทหรือเปน โรคเก่ียวกบั ตบั อยแู ลว จะไดร บั ผลกระทบตอ สารนี้ไดงาย อยางไรก็ตาม การใชลกู เหมน็ ตามปกติไมไ ดใ หอ นั ตรายเชน วา น้ี เพราะมันคอยๆระเหิดใหไอ ออกมา เราไมไดไปสูดดมแรงๆ หรือสัมผสั นานๆ สิ่งทค่ี วรระมดั ระวงั คือเกบ็ ใหพนมอื เดก็ ทีอ่ าจเลน หรือหยิบไปใสปากได... นํ้ายาขัดพ้นื และเฟอรนเิ จอร นา้ํ ยาขดั พน้ื และเฟอรนเิ จอร มักมีสวนผสมของสารเคมีหลกั ๆ อยู 2-3 ชนิดคอื ไดเอธลิ นี ไกลคอล ( Diethylene Glycol) นาํ้ มนั ปโ ตรเลยี ม และไนโตรเบนซนี ทง้ั หมดเปน สารไวไฟและให ไอระเหย แตส ว นใหญค อื 2 ชนดิ แรก สว นไนโตรเบนซนี มนี อ ย ไดเอธลิ ีนไกลคอลและน้าํ มันปโ ตรเลยี ม ทําหนาที่เปนตัวทําละลายความเปนพิษของทั้งสองตัวนี้ไมรุนแรงและไมมีพิษเฉียบพลัน นอกจากกลืน กินเขาไป อันตรายจึงอยูที่ความไวไฟและไอระเหยที่อาจสูดดมเขาไประยะยาว แตเ ม่อื มนั มาอยูในบานเรา ก็ตองระวังเดก็ กนิ เขาไปเทาน้นั ถา กลนื กนิ เขา ไปจะมีอาการคล่นื ไส อาเจยี น ทอ งรวง ตองใหผูปวยดม่ื น้ํา มาก ๆ ลว งคอใหอ าเจยี นแลว สง แพทย สําหรบั ไนโตรเบนซนี ท่ีอาจเปน สวนผสมอยูน น้ั ดวยตวั ของมนั เองจะมีพิษมากกวา เพราะเมือ่ สูดดมหรือซมึ ซบั เขาผิวหนงั เปนเวลานาน จะเปนพิษตอ เมด็ เลือด อาการ

231 รุนแรงอาจถึงขน้ั ปวดศีรษะ ชพี จรเตน ไมเปนจังหวะ ความดันเลือดลดลง หายใจลําบากเกดิ อาการตวั เขยี ว และระบบสวนกลางผิดปกติ เม่ือเกดิ ไฟไหม ใหใ ชโ ฟมสาํ หรับดบั ไฟ หรอื ผงเคมี หรือ คารบอนไดออกไซดดบั ไฟได แตถ าน้ํายาปรมิ าณไมมากกใ็ ชน ้ําได การถูกผิวหนงั ไมม ีอนั ตรายมากนัก เพียงแตลางออกทนั ทีดวยน้าํ มากๆ ทีส่ ําคัญไมควรปลอ ยไนโตรเบนซนี สูส่ิงแวดลอ ม การท่ีเราตอ งพึง่ พานํ้ายาตา งๆ ตง้ั แตน าํ้ ยาขดั พ้นื หอ งนา้ํ ท้ังกรดและดา ง แลว ยังนา้ํ ยาขัด เฟอรน ิเจอรอกี นาจะหยุดคดิ วา มีความจําเปน สกั เพยี งใด ลดลงไดหรอื ไม อาจหาส่งิ อื่นทดแทนกไ็ ด เชน อาจใชน้ํามันผสมน้ํามะนาว (2:1) ขดั เฟอรนเิ จอรแทน หรือถาทอ ตนั ลองใชวธิ ีทะลวงทอหรือลางดวยน้าํ รอ น กอ นหนั ไปใชโ ซเดยี มไฮดรอกไซด หรอื แทนท่จี ะใชนาํ้ ยาลางหอ งนาํ้ ที่เปนกรดไฮโดรคลอลิก อาจ ใชแ คนํา้ ผสมผงซักฟอกแลวขัดดวยแปรงกไ็ ด หรือถา อยา งออ น ๆ ก็หันไปใชผงฟู (โซเดยี มไบ คารบอเนต) แทน ดังนั้นกอนจะซื้อน้ํายาทําความสะอาดใด ๆ มาใช หยุดคดิ ถึงสง่ิ แวดลอ มสกั นิด ภัยใกล ตวั กอ็ าจลดลงดว ย โฟมพลาสติก โฟมพลาสตกิ ท่ีเราใชกันแพรหลายทุกวันนี้ เรยี กอีกอยางหน่ึงวา โพลสิ ไตรนี โฟม หรอื สไต โรโฟม มลี กั ษณะเปนเน้ือพอง เปน เมด็ กลมเบยี ดอัดกันแนนอยใู นแผน โฟม แข็งแรง ยืดหยนุ ได ใชม ดี ตัด แตง ได เบา และราคาไมแพง จึงนิยมใชเปนหีบหอกันกระเทือน กันความรอน ใชเปนภาชนะใสอาหาร สว นชนดิ เบามคี วามหนาแนน นอ ย นยิ มใชเ ปน วสั ดตุ กแตง เวที และพวงหรดี โฟมทาํ ใหชีวติ ประจําวัน ของเราสะดวกสบายขึ้นก็จริง แตมันก็เปนตัวสรางปญหามลภาวะอยางมาก เพราะมนั ไมเ นาเปอยหรอื ยอย สลายตามธรรมชาติ โฟมใชแลวจะถูกทิ้งลงถังขยะ ความท่มี นั มขี นาดใหญ เบา และกินท่ี การเก็บ รวบรวมขยะจึงสรางปญหาใหกับเทศบาล เพราะมันเขาไปอุดตันตามทอระบายน้ํา และทําลายทัศนียภาพ อีกท้ังยังตองใชเตาเผาพเิ ศษ จึงจะกําจดั ได จงึ ควรหลีกเลยี่ งการใช นอกจากนน้ั เม่อื เผาทาํ ลายมันยงั ปลอย กาซซีเอฟซซี ึ่งเตมิ ลงไปในกระบวนการผลิตทําใหเกิดการพองตัว กา ซนีเ้ ปนตัวทาํ ลายช้ันโอโซนของ บรรยากาศ สาเหตขุ องปรากฏการณโลกรอนอันเนอ่ื งมาจากกาซเรือนกระจก ดังน้นั เราควรชว ยกนั ลด การใชโ ฟมเพือ่ สง่ิ แวดลอ มที่เราอาศยั อยู (ที่มา : http://www.chemtrack.org)

232 กิจกรรมการเรียนรูท ่ี 1 สบู ผงซกั ฟอก และแชมพทู ําความสะอาดไดอยา งไร จดุ ประสงค 1.ทดลองเปรียบเทียบและสรุปเกี่ยวกับการละลายของน้ํามันพืชในน้ํา กอนและหลังเติมสารทํา ความสะอาดบางชนิดได อุปกรณ 2.อธิบายสาเหตุที่สบู ผงซักฟอก และแชมพู สามารถใชทําความสะอาดได 1.น้าํ มันพืช 5 cm3 cm3 2.นา้ํ สบู 3 cm3 3.สารละลายผงซักฟอก 3 cm3 4.สารละลายแชมพู 3 cm3 5.นาํ้ กล่นั 50 6.หลอดทดลองขนาดกลาง 4 หลอด 7.ทตี่ ั้งหลอดทดลอง 1 อนั 8.กระบอกฉีดยาขนาด 5 cm3 1 อนั 9.หลอดหยด 1 อนั cm3 10.บีกเกอรขนาด 50 4 ใบ วิธกี ารทดลอง 1.ใชก ระบอกฉดี ยาดูดน้าํ กลัน่ ทเี่ ตนยี มไวใสลงไปในหลอดทดลองทั้ง 4 หลอด หลอดละ 3 cm3 2.ใชห ลอดหยดดดู นาํ้ มนั พชื แลว นาํ ไปหยดใสห ลอดทดลองทง้ั 4 หลอด หลอดละ 3 หยด สงั เกต การเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล 3.นาํ หลอดทดลองท่ี 1 มาเขยานานประมาณ 20 วนิ าที แลวนําไปตงั้ ทิ้งไวในท่ตี งั้ หลอดทดลอง สังเกตการเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล 4.ใชก ระบอกฉดี ยาดูดนา้ํ สบทู ีเ่ ตรียมไว เติมลงไปในหลอดทดลองที่ 2 ปรมิ าณ 1 cm3 จากนั้นนําหลอดทดลองมาเขยาประมาณ 20 วินาที แลว นําไปต้งั ทิง้ ไวในทีต่ ั้งหลอดทดลอง สังเกตการเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล 5.ดาํ เนนิ การเชน เดยี วกบั ขอ 4 แตจะใชส ารละลายผงซกั ฟอกและแชมพู แทนนํา้ สบู ตามลาํ ดับ

233 ตารางบนั ทกึ ผลการทดลอง การทดลอง ผลการทดลอง 1.เติมน้ํามนั พืชลงในน้ํา มหี ยดนํา้ มันหยดเลก็ ๆ แทรกไปในนํ้า และเม่อื ทิง้ ไปนาน ๆ นาํ้ มนั จะแยกออกจากนาํ้ เปน ชน้ั เหน็ ได 2.เติมนา้ํ สบูลงในนํา้ ที่มีน้ํามันพืชอยู ชดั เจน 3.เติมสารละลายผงซักฟอกลงในน้ําทีม่ นี ้าํ มนั พชื ไดสารละลายขุนขาว ไมม ีน้าํ มันเหลืออยู อยู ไดส ารละลายขนุ ขาว ไมมีนา้ํ มันเหลืออยู 4.เตมิ สารละลายแชมพลู งในนา้ํ ที่มีน้ํามนั พืชอยู ไดสารละลายขนุ ขาว ไมมีนา้ํ มนั เหลอื อยู สรปุ ผลการทดลอง เมอื่ เตมิ นํ้ามันพืชลงในนํ้าหลังจากเขยา และตง้ั ทิ้งไว มหี ยดนา้ํ มนั หยดเลก็ ๆ แทรกไปในน้าํ และเมอื่ ท้งิ ไปนาน ๆ น้ํามันจะแยกออกจากนา้ํ เปนช้นั เหน็ ไดช ดั เจน แตเมื่อเติมนํ้าสบู สารละลาย ผงซกั ฟอก สารละลายแชมพู ลงในนํา้ ทม่ี นี าํ้ มันพืชอยู หลังจากเขยาและตัง้ ทิง้ ไว พบวา ไดส ารละลาย ขนุ ขาว ไมมนี ํา้ มันเหลืออยู จากการทดลองนแ้ี สดงใหเ ห็นวา น้าํ สบู สารละลายผงซักฟอก สารละลาย แชมพู ชวยทาํ ใหนาํ้ มนั ละลายนํา้ ได

234 เรอื่ งที่ 4 การเลอื กใชสารในชวี ติ สารเคมีในชีวติ ประจาํ วัน ทุกครวั เรอื นจําเปนตองใชผลิตภัณฑตางๆที่มสี ารเคมีเปนสว นประกอบ ซงึ่ ไดแก ผลิตภัณฑท ํา ความสะอาดหองน้ํา ผลติ ภณั ฑที่ใชในหองครัว ผลิตภัณฑท่ีใชสวนบุคคล หรือแมแตย าฆาแมลง เปนตน คณุ เคยหยุดคดิ สักนิดบางไหมวา ผลิตภัณฑต า งๆที่ใชภ ายในบา นเหลา นปี้ ระกอบดวยสารเคมีบางชนิดที่ เปนอนั ตรายตอสมาชกิ ในครอบครัวและสตั วเลย้ี งทคี่ ุณรัก โดยถานาํ ไปใช เก็บ หรอื ทาํ ลายท้ิง อยา งไมถ กู วิธี อาจเปน อนั ตรายตอ สุขภาพ และสงิ่ แวดลอ ม หรอื อาจติดไฟทําลายทรัพยส นิ ของคุณได อยางไรกต็ าม ถาเรารจู ักใช เก็บ และท้ิงผลติ ภัณฑเ หลา นีอ้ ยางถกู วิธี เราก็จะสามารถปองกันอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได และใชผ ลติ ภณั ฑเ หลา น้ไี ดอยางปลอดภยั ทําไมสารเคมที ่ีใชภายในบา นจึงเปนอันตราย ผลิตภณั ฑส ารเคมที ่ใี ชภ ายในบา นมีอันตราย โดยอยางนอ ยมีคณุ สมบัติขอใดขอหนึง่ ดังนี้ เปน พษิ กัดกรอ น ติดไฟได หรอื ทาํ ปฏิกิรยิ าท่ีรนุ แรงได ผลิตภณั ฑทีม่ สี ารเคมที ่ีเปน อันตรายเปน สว นประกอบ ไดแก นํ้ายาทําความสะอาดทั่วไป ยาฆาแมลง สเปรยชนิดตางๆ นํ้ายาขจัดคราบไขมัน น้าํ มนั เชื้อเพลิง สแี ละผลติ ภณั ฑท ่ถี กู ทาสมี าแลว แบตเตอรี และหมกึ ผลติ ภณั ฑและสารเคมีตางๆเหลา นี้ สว นมากถา ไดรับหรือสัมผสั ในปรมิ าณทีน่ อยคงไมก อ ใหเกิดอันตรายมากนกั แตถ าไดร ับหรือสมั ผัสใน ปริมาณทม่ี าก หรอื ในกรณอี ุบตั เิ หตุ เชน สารเคมีหกรดรางกาย หรือรั่วออกจากภาชนะบรรจุ ก็อาจทําให เกดิ อนั ตรายถึงชวี ิตได สงิ่ ทคี่ วรปฏบิ ตั เิ พ่ือใหบานของคณุ ปลอดภัย 1. จดั เกบ็ ผลิตภณั ฑต างๆไวในทีท่ แี่ หง และเย็น หา งจากความรอน จดั วางบนพน้ื หรอื ช้ันท่ีม่ันคง และเกบ็ ใหเ ปน ระบบ ควรแยกเก็บผลิตภัณฑท ่มี ีฤทธกิ์ ัดกรอ น ตดิ ไฟได ทาํ ปฏิกริ ิยาทร่ี นุ แรงได หรอื เปน พิษ ไวบ นชน้ั ตางหาก และทาํ ความคนุ เคยกบั ผลิตภัณฑแตละชนิด ควรจดจาํ ใหไ ดว า เกบ็ ไวท ไ่ี หน และ แตละผลิตภัณฑมวี ัตถุประสงคใ นการใชอยางไร เมือ่ ใชเ สรจ็ แลว ควรนาํ มาเกบ็ ไวท ีเ่ ดิมทนั ที และตรวจให แนใ จวาภาชนะทุกชิ้นมีฝาปดทแี่ นนหนา ผลิตภัณฑบางชนดิ อาจเปนอนั ตรายไดมากกวาทีค่ ณุ คดิ ผลิตภณั ฑเหลานีไ้ ดแก - ผลติ ภณั ฑท าํ ความสะอาดภายในบา น เชน นาํ้ ยาเช็ดกระจก แอมโมเนีย นํา้ ยาฆาเชอ้ื นา้ํ ยาทํา ความสะอาดพรม น้ํายาขดั เฟอรนเิ จอร รวมทง้ั สเปรยป รับอากาศ เปน ตน - ผลติ ภณั ฑซกั ผา เชน ผงซักฟอก น้ํายาปรับผานมุ นา้ํ ยาฟอกสีผา เปน ตน - ผลติ ภณั ฑเพอ่ื สุขภาพและความงาม เชน สเปรยใ สผม นํ้ายาทาเล็บ น้าํ ยาลา งเลบ็ นํ้ายากาํ จดั ขน นาํ้ ยายอมผม เครื่องสาํ อางอืน่ ๆ เปน ตน - ผลิตภณั ฑท่ใี ชใ นสวน เชน ปุย ยากําจดั วชั พืช ยาฆา แมลง เปน ตน - ผลติ ภณั ฑเ พอ่ื การบํารงุ รักษาบาน เชน สีทาบาน กาว นํา้ ยากันซึม นาํ้ มนั ลางสี เปนตน

235 - ผลิตภณั ฑสาํ หรบั รถยนต เชน น้ํามนั เชื้อเพลิง นา้ํ มนั เบรนคํ้ามนั เครือ่ ง นํ้ายาลา งรถ นา้ํ ยาขดั าเงเปน ตน 2. ผลติ ภณั ฑสารเคมที กุ ชนดิ ตอ งมีฉลากและตอ งอา นฉลากกอ นใชงานทกุ ครง้ั ผลิตภัณฑท ่เี ปน อันตรายควรตองใชดวยความระมัดระวัง อานฉลากและทําตามวิธีใชอยางถูกตองรอบคอบ โดยเฉพาะ อยางยิ่ง ถาฉลากมีคําวา “อนั ตราย (DANGER)”, “สารพษิ (POISON)”, “คาํ เตอื น (WARNING)”, หรอื “ขอ ควรระวงั (CAUTION)” โดยมรี ายละเอยี ดอธบิ ายไดด ังน้ี - อนั ตราย (DANGER) แสดงใหเห็นวาควรใชผ ลติ ภัณฑด วยความระมัดระวังเพม่ิ มากข้ึนเปน พเิ ศษ สารเคมที ี่ไมไดถ ูกทําใหเจือจาง เม่ือสัมผสั ถกู กับตาหรอื ผิวหนังโดยไมไดตั้งใจ อาจทําใหเนอื้ เยอื่ บรเิ วณนนั้ ถกู กดั ทาํ ลาย หรือสารบางอยางอาจติดไฟไดถาสัมผัสกับเปลวไฟ - สารพษิ (POISON) คือ สารท่ีทาํ ใหเ ปน อนั ตราย หรือ ทาํ ใหเ สียชวี ิต ถา ถกู ดดู ซึมเขาสูรางกาย ทางผวิ หนงั รบั ประทาน หรือ สดู ดม คํานี้เปน เปน ขอ เตือนถึงอนั ตรายทรี่ นุ แรงทส่ี ุด - เปนพิษ (TOXIC) หมายถึง เปนอันตราย ทําใหอวยั วะตา งๆทําหนา ทผ่ี ิดปกติไป หรือ ทําให เสียชวี ติ ได ถา ถูกดดู ซึมเขาสูรางกายทางผวิ หนงั รบั ประทาน หรอื สดู ดม - สารกอความระคายเคือง ( IRRITANT) หมายถึง สารที่ทําใหเกิดความระคายเคือง หรืออาการ บวมตอผิวหนัง ตา เย่ือบุ และระบบทางเดินหายใจ - ติดไฟได ( FLAMMABLE หรอื COMBUSTIBLE) หมายถึง สามารถติดไฟไดงาย และมี แนวโนม ทจ่ี ะเผาไหมไ ดอ ยา งรวดเรว็ - สารกดั กรอ น (CORROSIVE) หมายถึง สารเคมี หรือไอระเหยของสารเคมีนั้นสามารถทําให วัสดถุ ูกกัดกรอ น ผุ หรอื สิง่ มีชีวิตถกู ทําลายได 3. เลือกซอื้ ผลติ ภณั ฑเทา ทต่ี องการใชเทานัน้ อยาซือ้ สิ่งทไี่ มต อ งการใช เพราะเสมือนกับเปนการ เกบ็ สารพิษไวใกลตวั โดยไมจ าํ เปน พยายามใชผลติ ภณั ฑท่มี ีอยเู ดมิ ใหหมดกอ นซื้อมาเพม่ิ ถามีของที่ไม จําเปน ตอ งใชแลว เหลอื อยู ควรบรจิ าคใหกับผูท ่ีตองการใชต อ ไป หรอื ไมก ็ควรเกบ็ และทําฉลากใหด ี โดยเฉพาะอยางยิ่งเมื่อฉลากใกลหลุดหรือฉีกขาด และควรท้ิงผลิตภณั ฑท เ่ี กา มากๆ ซึ่งไมค วรนํามาใชอ กี ตอ ไป 4. เก็บใหไกลจากเด็ก สารทําความสะอาด หรือ สารเคมีที่ใชภายในบานอาจทําใหเปนอันตรายถึง แกชีวิต ควรเกบ็ ในตูท่ีเดก็ เออ้ื มไมถ งึ อาจลอ็ คตูดวยถา จําเปน สอนเด็กๆในบานใหทราบถึงอันตรายจาก สารเคมี นอกจากนี้ ควรจดเบอรโ ทรศัพทฉ กุ เฉนิ ไวใ กลก ับโทรศพั ท เบอรโ ทรศพั ทเ หลา น้ี ไดแก เบอร รถพยาบาลหรือโรงพยาบาลที่ใกลบาน สถานีดับเพลิง สถานีตํารวจ หนวยงานท่ที าํ หนา ที่เก่ยี วกับการ ควบคุมสารพิษ และแพทยประจําตัว 5. ไมควรเก็บสารเคมีปะปนกับอาหาร ทั้งนี้เนื่องจากสารเคมีอาจหกหรือมีไอระเหยทําให ปนเปอนกับอาหารได และเม่อื ใชผลิตภัณฑสารเคมีเสรจ็ แลวควรลา งมือใหส ะอาดทุกครง้ั

236 6. ไมควรเกบ็ ของเหลวหรือกา ซทีต่ ดิ ไฟไดไวในบาน นํ้ามนั เชื้อเพลิงสําหรบั รถยนตหรือถงั บรรจุกาซถาสามารถทําไดไมควรนํามาเก็บไวภายในบาน ถังบรรจกุ าซควรเก็บไวนอกบา นในบริเวณใต รมเงาที่มีอากาศถายเทไดสะดวก ตอ งไมเก็บของเหลวหรือกา ซที่ตดิ ไฟไดไ วใ กลกับแหลงของความรอน หรอื เปลวไฟ และเก็บไวในภาชนะบรรจดุ งั้ เดิมหรือภาชนะทไ่ี ดรบั การรับรองแลว เทา นัน้ 7. เกบ็ สารเคมไี วใ นภาชนะบรรจุดัง้ เดมิ เทา น้ัน ไมควรเปลี่ยนถายสารเคมีที่ใชภายในบานลงใน ภาชนะชนดิ อน่ื ๆ ยกเวนภาชนะที่ติดฉลากไวอยางเหมาะสมและเขากันไดกับสารเคมีนั้นๆโดยไมทําให เกิดการรั่วซมึ นอกจากนี้ ไมควรเปลี่ยนถายสารเคมีลงในภาชนะที่ใชสําหรับบรรจุอาหาร เชน ขวดนา้ํ อดั ลม กระปองนม ขวดนม เปนตน เพอื่ ปองกนั ผูท ่ีรเู ทา ไมถ ึงการณน าํ ไปรบั ประทาน 8. ผลติ ภณั ฑห ลายชนิดสามารถนาํ ไปแปรรูปเพอื่ นาํ กลับมาใชใ หมไ ด เพื่อลดปริมาณสารเคมีที่ เปน พษิ ในสง่ิ แวดลอ ม 9. ใชผลิตภณั ฑอ ื่นๆทม่ี ีอนั ตรายนอ ยกวาทดแทนสําหรับงานบานทว่ั ๆไป ตวั อยา งเชน สามารถ ใชผงฟู และน้าํ สม สายชูเทลงในทอระบายนํ้า เพื่อปองกันการอุดตนั ได 10. ท้ิงผลิตภัณฑแ ละภาชนะบรรจุใหถูกตอ งเหมาะสม ไมเทผลิตภณั ฑลงในดนิ หรอื ในทอ ระบาย น้ําท้งิ ผลิตภณั ฑห ลายชนดิ ไมค วรทิง้ ลงในถังขยะหรือเทลงในโถสวม ควรอานฉลากเพื่อทราบวิธีการทิ้ง ที่เหมาะสมตามคําแนะนําของผูผลิต ทําอยางไรใหป ลอดภยั ขณะใชสารเคมี 1. เลือกใชผ ลิตภัณฑที่ไมเ ปนพษิ แทน 2. อานฉลากและปฏิบัติตามวิธีการใชทุกครั้ง 3. สวมถุงมือและเส้ือคลมุ ทกุ ครัง้ ถา ผลิตภณั ฑสามารถทาํ ใหเ กดิ อันตรายไดโดยการสมั ผสั ตอผิวหนงั 4. สวมแวน ตาปอ งกนั สารเคมี ถาผลติ ภณั ฑส ามารถทาํ ใหเ กิดอันตรายตอ ตา 5. หา มสวมคอนแทคเลนสเ ม่อื ใชต วั ทําละลายอินทรยี  เชน ทินเนอร เปน ตน 6. หยุดใชผลติ ภณั ฑท นั ทถี ารูสกึ วงิ เวียน ปวดทอ ง คลืน่ ไส อาเจียหนรอื ปวดศรี ษะ 7. ควรใชผลิตภัณฑสารเคมีในที่ที่มีอากาศถายเทไดส ะดวถกา เปนไปไดควรใชผ ลิตภณั ฑใ นทโี่ ลงแจง 8. หา มสบู บหุ รเี่ ม่อื ใชผ ลติ ภณั ฑทสี่ ามารถตดิ ไฟได 9. หามผสมผลิตภัณฑสารเคมีเอง เนื่องจากสารเคมีบางชนิดอาจทําปฏิกิริยาตอกันเกดิ เปน ไอควนั พษิ หรอื อาจระเบดิ ได 10. พบแพทยท นั ทถี าสงสยั วาไดรบั สารพิษหรอื ไดรับอนั ตรายเม่อื สมั ผัสกบั สารเคมที ่ใี ชภายในบา น (ทม่ี า: http://oldweb.pharm.su.ac.th/Chemistry-in-Life/index2.html)

237 กจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 1 ทดสอบความเปนกรด-เบส ของสารที่ใชใ นชีวิตประจาํ วนั จดุ ประสงค 1.จําแนกสารที่ใชในบานโดยใชและสมบัติความเปนกรด-เบส เปน เกณฑไ ด 2.ทดสอบและสรุปสมบัติของสารเมื่อทําปฏิกิริยากับกระดาษลิตมัสได อปุ กรณ 1.นา้ํ อัดลม 5 cm3 cm3 2.นํา้ สมสายชู 5 cm3 3.นํา้ สบู 5 cm3 4.สารละลายยาสีฟน 5 cm3 5.เกลอื แกง 5 6.หลอดทดลอง 5 หลอด 7.แทงแกวคน 1 หลอด 8.ท่ตี ง้ั หลอดทดลอง 1 อนั 9.กระดาษลิตมสั สีแดงและสีนาํ้ เงนิ 10 แผน วธิ ีการทดลอง 1.ตดั กระดาษลติ มสั สนี าํ้ เงนิ และสแี ดง ขนาด 1 เซนตเิ มตร x 0.5 เซนตเิ มตร วางไวบ นกระดาษ ขาวเปนคู ๆ มีระยะหางกันพอสมควร 2.ใชแทง แกวคนจุมลงในน้าํ อัดลม แลว นํามาแตะกระดาษลติ มสั สีน้ําเงินและสีแดงที่วางบน กระดาษขาว สังเกตการเปล่ยี นแปลงท่เี กดิ ข้นึ แลวบนั ทกึ ผล 3.ดาํ เนนิ การเชน เดยี วกบั ขอ 2 แตใ ชน้ําสมสายชู นาํ้ สบู สารละลายยาสฟี น และเกลือแกง พรอ ม ทั้งบันทึกผลการทดลอง หมายเหตุ 1.ตอ งลา งแทง แกว ใหส ะอาดและเชด็ ใหแ หง กอ นนาํ มาทดสอบสารแตล ะชนดิ 2.สารละลายทุกชนิดตองทิ้งใหตกตะกอนและรินเอาเฉพาะสารละลายใส ๆ ใสหลอดทดลองไว

238 ตารางบนั ทกึ ผลการทดลอง ผลการทดสอบกบั กระดาษลติ มสั สีนา้ํ เงนิ สแี ดง สาร นา้ํ อดั ลม เปลย่ี นเปน สแี ดง - น้ําสมสายชู น้ําสบู เปลย่ี นเปน สแี ดง - สารละลายยาสีฟน เกลอื แกง - เปลี่ยนเปนสนี าํ้ เงิน - เปลีย่ นเปนสีนํ้าเงิน -- สรุปผลการทดลอง สามารถจําแนกสารละลายโดยใชสมบัติของสารที่ทําใหกระดาษลิตมัสเปลี่ยนสีมาเปนเกณฑโดย 1.สารที่เปลีย่ นสีกระดาษลิตมัสจากสนี ํา้ เงนิ เปนสีแดง จดั วามสี มบตั ิเปนกรด ไดแก นํ้าอัดลม น้ําสมสายชู 2.สารทเ่ี ปลีย่ นสกี ระดาษลติ มัสจากสีแดงเปน สนี ้ําเงนิ จัดวา มสี มบัตเิ ปน เบส ไดแ ก นา้ํ สบู สารละลายยาสีฟน 3.สารที่ไมเปล่ยี นสีกระดาษลติ มสั จัดวามสี มบัตเิ ปน กลาง

239 เร่ืองท่ี 5 ผลกระทบท่ีเกิดจาการใชส ารตอ ชีวติ และสง่ิ แวดลอม ปญหามลพิษทางสง่ิ แวดลอ ม ตลอดจนแนวทางการปอ งกนั แกไ ขทด่ี ี ปญ หาสิง่ แวดลอ มท่มี นษุ ย กําลงั ประสบอยูในปจจบุ ันทส่ี ําคญั ไดแก ปญหาการลดลงของทรัพยากรธรรมชาติ ปญหาสารพิษ และ ปญหาของระบบนิเวศ ซึ่งปญหาที่สําคัญเหลานี้มาจากปญหายอยๆหลายปญหา เชน มลพิษทางน้ํา มลพิษ ทางอากาศ มลพษิ ทางเสียง ขยะมลู ฝอยและส่ิงปฏกิ ลู เปน ตน ปญหาเหลา น้ถี าไมรีบปองกันแกไ ข อาจ สง ผลกระทบตอววิ ัฒนาการของส่ิงมีชวี ิตได ซึ่งการปองกันแกไขปญหาสิ่งแวดลอมเปนหนาที่ของทุกคน ท่จี ะตอ งชวยกนั มลพิษทางสงิ่ แวดลอ ม สิง่ แวดลอ มตางๆ เชน นา้ํ อากาศ ดิน เปนตน มีความจําเปนตอการดํารงชีวิตของมนุษย มนุษย จําเปนตองใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้มากมาย แตการใชประโยชนโดยไมคํานึงถึง ผลกระทบทจี่ ะเกดิ ขน้ึ ทาํ ใหเ กดิ มลพิษข้นึ ในส่ิงแวดลอมน้ันๆ มลพิษทางสิ่งแวดลอม หมายถึง สภาวะที่สิ่งแวดลอมตามธรรมชาติถูกปะปนหรือปนเปอนดวย สงิ่ สกปรก สิ่งแปลกปลอม หรือสารมลพิษ ทาํ ใหมลี กั ษณะหรอื สมบัตแิ ตกตางไปจากเดมิ หรอื จาก ธรรมชาติ โดยเปลี่ยนแปลงไปในทางทเ่ี ลวลง ยงั ผลใหใชประโยชนไ ดนอ ยหรือใชป ระโยชนไ มไ ดเ ลย และมีผลเสยี ตอสุขภาพ มลพิษทางสงิ่ แวดลอมที่สาํ คัญ ไดแก มลพิษทางนาํ้ มลพิษทางอากาศ มลพิษทาง เสยี ง และมลพิษทเี่ กิดจากขยะมูลฝอยและส่งิ ปฏกิ ลู มลพษิ ทางนํ้า มลพิษทางน้ํา (Water pollution) เปนปญหาสิ่งแวดลอมที่สําคัญที่สุดปญหาหนึ่งของประเทศเมื่อ เปรียบเทียบกับปญหามลพิษอื่นๆปญหามลพิษทางน้ํามักเกิดกับเมืองใหญๆแหลงน้ําที่สําคัญของประเทศ ถูกปนเปอนดวยสิ่งสกปรกและสารมลพิษตางๆทําใหไมสามารถใชประโยชนจากแหลงน้ําไดเต็มที่ ซงึ่ สงผลกระทบตอคุณภาพชีวิตและการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคม สาเหตขุ องการเกิดมลพษิ ทางนาํ้ สวนใหญเ กดิ จากนาํ้ ทิ้งจากทอ่ี ยอู าศยั ซึง่ มกั จะมสี ารอินทรยี  ปนเปอ นมาดว ย นาํ้ ทิ้งดงั กลาวมักเปน สาเหตุของการทนี่ า้ํ มสี ดี าํ และมกี ลน่ิ เนาเหม็น น้าํ ทมี่ ีสารพษิ ตกคา งอยู เชน นา้ํ จากแหลงเกษตรกรรมทีม่ ีปยุ และยากาํ จัดศัตรพู ชื น้ําท้งิ ที่มีโลหะหนักปนเปอ นจาก โรงงานอุตสาหกรรม เปนตน สารเหลานีจ้ ะถูสะสมในวงโคจรโซอาหารของสัตวน ้ํา และมผี ลตอมนษุ ย ภายหลงั ผลกระทบจากมลพษิ ทางน้ํา นํา้ ที่อยใู นระดับรนุ แรง ซึ่งประชาชนท่ัวไปเรยี กวา นา้ํ เสีย มลี กั ษณะทีเ่ ห็นไดช ัดเจน คอื ตะกอนขุนขนสีดาํ คล้าํ สง กล่ินเนาเหมน็ กอใหเกดิ ความรําคาญตอชมุ ชน และอาจมฟี องลอยอยเู หนอื นาํ้ เปน จาํ นวนมาก

240 อยางไรก็ตาม ลกั ษณะของน้ําเสียบางครัง้ เราอาจมองไมเ ห็นก็ได ถานาํ้ นนั้ ปนเปอ นดวยสารพิษ เชน ยา ปราบศัตรู หรอื ยาฆาแมลง แรธ าตุ เปนตน น้ําท่ีเปนมลพิษจะมีผลกระทบตอการดาํ รงชีวิตของสิ่งมชี วี ติ อยางเหน็ ไดชดั กวา ปญ หา ส่ิงแวดลอมอ่ืนๆเพราะกอใหเ กิดผลเสียหายหลายประการ ซ่ึงสามารถสรุปไดดงั นี้ 1. ผลกระทบทางดานสาธารณสุข 2. ผลกระทบทางดานเศรษฐกิจ 3. ผลกระทบทางดานสังคม แนวทางการปองกันแกไ ขปญ หามลพิษทางน้ํา 1. การบําบัดนาํ้ เสยี 2. การกําจัดขยะมลู ฝอยและสง่ิ ปฏกิ ูล 3. การใหการศึกษาและความเขาใจเกี่ยวกับปญหามลพิษทางน้ําแกประชาชน 4. การใชกฎหมาย มาตรการ และขอบังคับ 5. การศึกษาวิจัยคุณภาพน้าํ และสาํ รวจแหลง ท่ีระบายนํา้ เสยี ลงสูแ มน ้ํา กิจกรรมการเรยี นรทู ี่ 1 คาํ สัง่ จงตอบคําถามหรือเติมชองวางดวยคําหรือขอความสั้นๆ 1. มลพิษทางน้ํา หมายถึง อะไร ตอบ 2. มลพิษทางน้ําที่เมืองใหญ เชน กรงุ เทพ เชียงใหม เปนตน กําลังเผชญิ อยูในปจจบุ นั สวนใหญ เกดิ จากสาเหตใุ ด ตอบ 3. สาเหตุสาํ คญั ทท่ี ําใหเ กิดปญ หามลพิษทางน้ํา ไดแ ก อะไรบาง ตอบ 4. ของเสียจากแหลงชุมชนสวนมากจะอยูในรูปของ สารประเภทใด ตอบ 5. ของเสียที่ปลอยจากโรงงานอุตสาหกรรมจะมีลักษณะแตกตางกันไปขึ้นอยูกับอะไร ตอบ 6. นาํ้ ที่เปน มลพษิ มลี กั ษณะทีเ่ ห็นไดช ดั เจน คอื อะไร ตอบ

241 7. น้ําเสียสงผลกระทบตอการบริโภคอาหาร ทําใหเ กดิ ปญ หาสุขภาพโดยตรงตอ มนษุ ยจัดเปน ผลกระทบทางดานใดบาง ตอบ 8. การแกไขปญ หามลพิษทางนํา้ ท่ไี ดผ ล และเปน การแกไขปญหาท่ีตน เหตุ คอื อะไร ตอบ แนวคาํ ตอบกจิ กรรมการเรียนรูท่ี 1 ขอท่ี 1. แหลงน้ําที่ถูกปนเปอนดวยสิ่งสกปรกและสารมลพิษตางๆทําใหไมสามารถใชประโยชน จากแหลง นาํ้ ไดเตม็ ท่ี ขอท่ี 2. สว นใหญเกิดจากนาํ้ ท้ิงจากทีอ่ ยอู าศัย ขอที่ 3. 1. ของเสียจากแหลงชุมชน 2. ของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม 3. ของเสียจากกิจกรรมทางการเกษตร 4. สารมลพิษอ่ืนๆท่ไี มม ีแหลงกําเนิดแนน อน ขอท่ี 4. สารอินทรีย เชน เศษอาหาร สบู ผงซักฟอก อจุ จาระ ปสสาวะ เปนตน ขอ ที่ 5. ประเภทและชนิดของโรงงานอุตสาหกรรม ขอ ที่ 6. คือตะกอนขนุ ขน สดี ําคลา้ํ สง กล่ินเนาเหมน็ ขอ ที่ 7. ผลกระทบทางดานสาธารณสุข ขอ ที่ 8. การใหการศึกษาและความเขาใจเกี่ยวกับปญหามลพิษทางน้ําแกประชาชน มลพิษทางอากาศ สว นใหญเ กดิ จากควนั ของยานพาหนะและจากโรงงานอตุ สาหกรรม ควนั ดงั กลา วมผี ลตอ สุขภาพของมนุษยโดยตรง ควันจากโรงงานอุตสาหกรรมบางแหงที่มี กาซซลั เฟอรไดออกไซดห รือ ไนโตรเจนออกไซด เปน องคป ระกอบ เมื่อรวมกับละอองน้ําในอากาศ จะกลายเปนสารละลายกรด ซลั ฟว รกิ หรอื กรดไนตริก กลายเปนฝนกรด ตกลงมาอันเปน อันตรายตอสิ่งมชี วี ิตและยงั ทาํ ใหส ่งิ กอ สรา ง เกิดการสึกกรอนได สถานที่กําลังประสบปญหากับมลพิษทางอากาศเหลานี้ จะมีผลกระทบตอสขุ ภาพ ของมนุษยเปนอยางมาก โดยจะมีผลตอระบบทางเดินหายใจ อาจทําใหเกิดโรคภูมแิ พ โรคทรวงอก เยอ่ื บุ ตาอกั เสบ และเปน อนั ตรายตอ เดก็ ในครรภต ลอดจนเสยี ชวี ติ ได

242 ปรากฏการณเรือนกระจก (Green house effect) เปน ปรากฏการณทีท่ าํ ใหโ ลกมีอุณหภูมสิ ูงขึน้ ซึ่งจะมีผลกระทบตอภูมิอากาศทั่วโลกอยางที่ไมเคยปรากฏ มากอน โดยนกั วิทยาศาสตรไดประมาณการไวว าที่บริเวณเหนือเสนศูนยส ตู รขน้ึ ไป ฤดหู นาวจะสน้ั ขน้ึ และมีความชื้นมาก สว นฤดรู อ นจะยาวนานขน้ึ อาจทาํ ใหพ น้ื ดนิ บางแหง บนโลกกลายเปน ทะเลทราย และ ในเขตรอ นอาจจะมพี ายบุ อยครง้ั และรุนแรง บริเวณขั้วโลกความรอนสงผลโดยตรงตอการละลายของ หมิ ะเปน เหตุ ใหป ริมาณน้าํ ในทะเลเพ่มิ ขน้ึ มีผลตอการเกิดอุทกภัย นอกจากน้ียังสง ผลกระทบตอ พชื และ สตั ว เกิดการเปลี่ยนแปลงทําใหปากใบ พืชปดไมสามารถรับกาซคารบอนไดออกไซดและไอน้ําไดการ สงั เคราะหด ว ยแสงลดลง สัตวบ างชนดิ อาจไดร บั ความกระทบกระเทอื นตอเน้ือเยอ่ื ตา ผิวหนัง และเปน เหตุใหสูญพนั ธไุ ดใ นทสี่ ุด สารคลอโรฟลอู อโรคารบ อน( CFC) มีชื่อทางการคาวา ฟรีออน( Freon) ฟรีออนใชในการ อุตสาหกรรมหลายประเภท เชน ใชเปนสารทําความเย็นในตูเย็น เครื่องปรับอากาศ ใชเ ปนกา ซขบั ดนั ใน ผลติ ภณั ฑส เปรย เปน สวนผสมในการผลติ โฟม ใชก บั เครื่องสําอาง ใชกบั ผลิตภณั ฑทมี่ ีแอลกอฮออล ใช เปนตัวทําละลายและทําความสะอาดใชเปนฉนวนไฟฟาและใชเปนสารดับเพลิงเปนตน กิจกรรมการเรยี นรูท ่ี 2 คําส่งั จงตอบคําถามหรือเติมชองวางดวยคําหรือขอความสั้นๆ 1. มลพิษทางอากาศ หมายถึง 2. สงิ่ ที่เปน มลพษิ ที่ปลอ ยออกจากทอไอเสยี รถยนต ไดแก 3. ผลกระทบของมลพิษทางอากาศชนิดเฉียบพลันที่มีตอมนุษย คือ 4. ตัวอยางผลกระทบตอพืชจากมลพิษทางอากาศ เชน 5. กา ซสาํ คญั ทท่ี าํ ใหเ กดิ ปรากฏการณฝ นกรด คอื 6. เมอื่ กาซจากขอ 5 ถูกแสงแดดจะรวมตัวกับออกซิเจนในอากาศเกิดปฏิกิริยาเคมีกลายเปน สาร 7. คําถาม ผลกระทบของฝนกรดท่ีมีตอ ส่งิ มีชีวิต คอื 8. คําถาม กา ซทส่ี ําคญั ท่ที าํ หนา ที่หอ หุมโลก ซึง่ เปรียบเหมอื นกับกระจกของเรือนกระจก ไดแ ก ถากาซเหลานี้มีปริมาณเพิ่มมากขึ้นในบรรยากาศผลที่จะ เกิดขึ้นตามมาคือ แนวคาํ ตอบกิจกรรมตอนท่ี 2 ขอ ท่ี 1. สภาวะที่อากาศตามธรรมชาติถูกปนเปอนหรือเจือปนดวยสิ่งแปลกปลอทมําใหองคประกอบสวน ใดสว นหนง่ึ เปลย่ี นแปลงไปและเสอ่ื มโทรมลกงอใหเกดิ ผลกระทบตอ มนษุ ย สตั ว พชื และสงิ่ แวดลอ มอืน่ ๆ

243 ขอที่ 2. ฝนุ ละออง เขมา ควัน กา ซคารบ อนมอนอกไซด สารตะก่ัว ไนโตรเจนออกไซด ซัลเฟอร ไดออกไซด ไฮโดรคารบ อน และคารบ อนไดออกไซด ขอ ท่ี 3. เกิดจากการสูดหายใจเอาสารพิษในอากาศที่มีความเขมขนสูงเขาไป ทาํ ใหเกิดผลเสยี ตอ ระบบ ทางเดนิ หายใจ หวั ใจ ปอด และทําใหต ามในทีส่ ดุ ขอ ท่ี 4. ทําใหพ ชื ไมเจรญิ เติบโต ผลผลติ ลดลง สีของตน ไมและใบเปลี่ยนแปลงไป ทําใหการ สังเคราะหดวยแสงและการหายใจของพืชเสื่อมลง ขอท่ี 5. กา ซซลั เฟอรไ ดออกไซดแ ละกา ซไนโตรเจนออกไซด ขอท่ี 6. กรดซัลฟรู ิก(กรดกํามะถัน)และกรดไนตรกิ ขอที่ 7. จะไปทําลายโซอาหารตามธรรมชาติที่สําคัญของมนุษย คือตนไมและปาไม ขอท่ี 8. คลอโรฟลอู อโรคารบ อนC(FC) ไนตรสั ออกไซด มีเทน คารบอนไดออกไซด โอโซน และไอนา้ํ มลพษิ ทางเสยี ง สิง่ ทเ่ี ปน ตน เหตุท่ที าํ ใหเกิดเสยี งดังจนเปนอันตรายตอมนุษยนั้นมหี ลายประการ เชน เสียงอกึ ทกึ ที่ เกิดจากเครื่องยนตตามทองถนน โดยเฉพาะถนนที่มีปญหาเรื่องการจารจรติดขัด เสียงเครื่องบิน เสยี งดนตรี ในดิสโกเทค เสียงเพลงจากซาวดอะเบาท เสียงเครื่องจักรของโรงงาน เสียงเครื่องขยายเสียง จากงานชุมชนตางๆ นอกจากนีย้ ังมเี สยี งจากอืน่ ๆอกี ท่อี ยใู นส่งิ แวดลอมอนั เปน เสียงท่ไี มพ งึ ประสงคและ มีเสยี งดงั เกินเหตุ ระดับเสยี งปกติทีไ่ มเ ปน อันตรายตอการไดย นิ ของคนจะอยูในระดับไมเกิน 80 – 85 เดซิเบล และระดับเสียงในระดับปกติธรรมดาควรไมเกิน 50 – 70 เดซเิ บล แตระดบั เสียงในดิสโกเ ทค เฉลี่ยประมาณ 90 – 100 เดซเิ บล นับวาเปนอันตรายอยางมากตอสุขภาพ โดยเฉพาะซาวดอะเบาท เปนการ นําเอาเครื่องฟงแนบประกบไวกับหูตลอดเวลา และถา มเี สยี งรบกวนกจ็ ะเปด เสียงดงั เพิม่ ขึน้ เปนการเพิ่ม ระดับคลน่ื เสียงใหมผี ลตอ ระบบประสาทหโู ดยตรง กอ ใหเ กดิ การสูญเสียการไดยนิ เปนอนั ตรายตอเย่อื แกวหูอาจมผี ลทาํ ใหเ กดิ อาการหูหนวกเมอ่ื มอี ายมุ ากขึ้นและเกิดปญ หาหตู ึงไดใ นท่สี ุด ขยะมูลฝอยและสิง่ ปฏิกลู ชายหาด สว นใหญเ ปน การกระทําของมนษุ ย เชน การท้ิงขยะมลู ฝอยลงบนถนน แมน ํ้า ลําคลอง หรือตามสถานที่สาธ ารณะตางๆ การปลูกสราง การติดปายโฆษณาการเดินสายไฟฟาที่ไมเปนระเบียบ การปลอยน้ําเสียหรือควันของโรงงานอุตสาหกรรม สง่ิ เหลาน้ีถอื วา เปน การกระทาํ ท่กี อใหเกดิ มลพษิ ทาง ทัศนาการเพราะทําใหความสวยงามของสถานที่ตางๆตองสูญเสียไป