ฆานฑิต \"ถึงแมข๎ า๎ พเจ๎ารอ๎ นใจอยากจะพบหนา๎ นางคุณกิ องกต็ าม ขา๎ พเจา๎ มีความปรารถนาจะนงั่ กินโตะ๏ กบั นางคลารองสกั หนํอย นางเป็นทตี่ ๎องใจข๎าพเจ๎านกั \" คนชัน้ พระอธิการไมํใชชํ น้ั ท่จี ะคบคนอยํางนางละครคลารอง คบแตคํ น ช้นั สงู ๆ จงึ บอกฆานฑติ วํา \"คืนวันน้นี างมนี ดั กับคนอ่นื เสยี แลว๎ แตํขอใหข๎ ๎าพเจ๎ามีเกยี รติพาทาํ นพาไป บา๎ นหญงิ ผดู๎ มี สี กุลคนหนงึ่ ถา๎ ทาํ นไปบา๎ นนีบ้ า๎ นเดียว กจ็ ะเทํากับร๎ูจกั กรงุ ปารีสอยาํ งกบั วําเคยอยูมํ าเปน็ ปี ๆ \" ฆานฑติ ผู๎มีความอยากร๎อู ยากเห็นเปน็ ปกติ ก็ตกลงไปหาหญงิ ผนู๎ ้ัน บา๎ นอยูํ ทปี่ ลายโฟรบูก๑แซง็ โอโนเรํ เม่ือไปถงึ ผคู๎ นกาํ ลงั เลนํ ไพฟํ าโรกันอยํู มลี ูกคา๎ หนา๎ เศร๎า สิบสองคนมือถือสํารับเลก็ ๆ คนละสํารบั แสดงวาํ ตํางก็เสียกันมามากแลว๎ เสยี งเงียบ กริบ พวกลูกคา๎ หนา๎ ไมมํ เี ลือดตามกัน เจ๎ามือหน๎ามคี วามวติ ก นางเจ๎าบ๎านน่งั อยขํู า๎ งเจา๎ มอื ผ๎ไู ร๎การณุ คอยจับตาอนั คมดงั ตาแมวดุวาํ มี ใครจะทวีสองเทํา มีใครจะแทงเพม่ิ อีก เมอ่ื เห็นลกู ค๎าพบั มุมไพขํ องตวั นางกบ็ อกให๎ดดั ใหต๎ รงด๎วยคาํ สั่งเกร้ยี วกราดแตํสุภาพ ดไู มแํ สดงวาํ รอ๎ นใจกลวั จะเสยี ลกู ค๎าเลย นาง ขอใหใ๎ คร ๆ เรยี กนางวาํ คณุ หญิงปาโรลิญัค ลกู สาวอายสุ ิบหา๎ รวํ มอยํใู นหมูลํ กู ค๎าดว๎ ย แอบชาํ เลืองคอยดูพวกที่พยายามจะแก๎ความทารณุ ของโชคด๎วยการโกง แลว๎ คอยบอก ใหแ๎ มรํ ๎ู เมอ่ื พระอธกิ ารฆานฑติ และมารทิน เขา๎ ไปนน้ั ไมํมใี ครลกุ ขน้ึ ไมมํ ีใครทาํ ความ เคารพ ไมํมีใครมอง ใคร ๆ กม็ วั แตํครา่ํ เครํงอยํูกับไพํท้ังนนั้ ฆานฑติ \"พระชายาท๎าวธันดราแทนทรงคย๑ งั สุภาพกวาํ \" แตพํ ระอธิการกระซบิ บอกคณุ หญงิ ซึ่งลุกขนึ้ เพียงครงึ่ ตวั โปรยยิ้มใหเ๎ กียรติ กบั ฆานฑติ และพยักหน๎าอยาํ งไวท๎ าํ กับมารทินเชญิ ใหน๎ ัง่ เกา๎ อี้และสํงไพํใหส๎ ํารับหนง่ึ ชว่ั แจกไพสํ องหนฆานฑติ เสียไปหา๎ หมืน่ ฟรังค๑ แล๎วก็ไปกนิ โต๏ะกนั อยาํ งสนกุ สนาน ใคร ๆ พากนั อัศจรรย๑ทฆ่ี านฑติ ไมสํ ะทกสะทา๎ นทเ่ี ลนํ เสียตั้งห๎าหม่ืนเลย พวกบําวพดู กนั ตาม ภาษาบาํ ว วํา \"คนื นขี้ ุนนางอังกฤษมาถึงน่ี\" แรก ๆ การกนิ โตะ๏ กเ็ ปน็ อยํางแบบปารีส คอื กนั เงยี บ ๆ ตํอมากม็ ีเสียงพดู ซึ่งฟง๓ ไมรํ ว๎ู ําอะไร แล๎วตอํ มาอีกจึงมีตลกโปกฮาซ่ึงโดยมากจดื ชดื บ๎าง ขาํ วลือผิด ๆ บ๎าง เหตุผลไมเํ ป็นเรอ่ื งบา๎ ง การเมืองนิดหนํอย แตพํ ดู กันเร่อื งช่วั ร๎ายเลย ๆ แหละมาก เรอ่ื งหนังสอื ก็พดู เหมอื นกัน พระอธิการ \"ทํานได๎อาํ นนทิ านรมณยี ๑ของดุษฎีบัณฑิตศาสนาสเิ ยอรโ๑ ค ชาต๑หรือยัง\" แขกผ๎ูหน่ึงตอบวาํ \"อํานแลว๎ แตํจะอาํ นให๎จบกไ็ มจํ บไดเ๎ ลย เด๋ียวนม้ี ี นพิ นธโ๑ งํ ๆ เปิ่น ๆ มากมายกาํ ยกอง แตถํ ึงจะเอานิพนธเ๑ หลําน้ันมารวมกนั ก็ยังไมเํ ปิน่ เทํากบั ที่โคชาต๑ดษุ ฎบี ณั ฑิตนี้แตํงเลย ขา๎ พเจ๎าช่าํ โชกกับหนงั สอื นาํ ชงั ซึง่ ออกประดัง มากมายทํวมตัว จนตอ๎ งเลด็ ลอดมาเลํนฟาโรเสียท่นี ี่\" พระอธกิ าร \"แลว๎ สมุดเร่อื ง 'ส่งิ ละอันพันละนอ๎ ย' ของรองสังฆราชตรูเบล๑ ต๑ เลาํ ทาํ นจะตชิ มวํากะไร\" คุณหญิงปาโรลิญคั \"อ๐อ มนษุ ย๑นําราํ คาญคนน้แี ปลกแท๎ ๆ ชอบพูดซ้าํ ซาก สง่ิ ท่ีท้งั โลกรอู๎ ยูํแล๎ว เรื่องท่ีไมควรจะเสยี เวลาแม๎แตํจะเปรยเบา ๆ แกก็อภปิ รายเสีย หนกั เป็นวรรคเปน็ เวร คนไมํมีป๓ญญาจะพูดคมอยาํ งตาน่ีจะรูส๎ ึกคารมของผอู๎ ืน่ ได๎อยาํ งไร หนอ ขโมยเขาไปวําแล๎วทาํ เสียเสียด๎วย ชาํ งกระไรเลย ขา๎ พเจา๎ คลนื่ ไสเ๎ ตม็ ท่ี แตแํ กจะ ทําข๎าพเจ๎าคลน่ื ไส๎ตํอไปอกี ไมํได๎แล๎วเลิกกนั ที เพยี งแตํอํานสองสามหนา๎ กพ็ อแลว๎ \"
มคี นเจ๎าปญ๓ ญา หัวศลิ ปร์ วํ มโตะ๏ อยํคู นหน่ึงสนับสนุนคณุ หญงิ ตํอจากนน้ั กพ็ ูดกันถงึ บทละครกําสรวล คุณหญิงถามวาํ เหตใุ ดจึงมบี ทละคร กําสรวล บางเร่ืองถ๎าแสดงละครได๎แตตํ ีพิมพใ๑ ห๎อาํ นไมํได๎ บคุ คลหวั ศิลปอ์ ธบิ ายได๎ดี มาก วําเรือ่ ง ๆ หนึง่ อาจจะนําดู แตํเกือบจะวําไมํมคี ุณอยาํ งใดเลย แลว๎ ใช๎คําพูดพสิ ูจน๑ ไมํกีค่ าํ วาํ ไมํเป็นการเพยี งพอท่จี ะสรา๎ งสถานการณข๑ ึน้ มาเพียงอยํางสองอยําง ชนดิ ที่ มอี ยูํในเรอ่ื งรมณยี ๑หรือชนิดทีย่ วั่ ยวนผ๎ูเขา๎ ชม แตจํ าํ เป็นจะตอ๎ งใหเ๎ ปน็ สถานการณใ๑ หมํ ๆ แตอํ ยาํ ใหแ๎ ปลก ต๎องโสภณ แตตํ อ๎ งเป็นธรรมดาตอ๎ งร๎จู ักหวั ใจคนและทําใหห๎ วั ใจพดู ได๎ และอธบิ ายวิธที จี่ ะเป็นกวเี อกโดยไมใํ ห๎ตัวในเร่อื งมที าํ เป็นกวดี ว๎ ย วธิ เี รยี นภาษาให๎รูด๎ ี และพดู ให๎ได๎อยาํ งคนภาษานัน้ มีเสยี งประสานไมขํ าดสาย แตํไมํยอมให๎ลาํ นทําให๎เสยี ความ แลว๎ แถมท๎ายวาํ \"ถา๎ ผ๎ูใดไมปํ ฏบิ ัตติ ามหลักดงั กลําวนท้ี กุ ประการ อาจจะแตงํ บทละคร กําสรวลเรือ่ งหรือสองเรือ่ ง และมีคนดใู นโรงละครตบมอื ใหเ๎ กยี รตกิ จ็ รงิ แหลํ แตํทวําจะ นับเข๎าอยูใํ นนักประพันธช๑ น้ั ดีมไิ ด๎เลยเปน็ อันขาด มบี ทละครกําสรวลชนั้ ดีอยเํู พียงสอง สามเรือ่ ง บางเร่อื งเจรจาเปน็ บทกลอนรําพนั สนั้ ๆ คาํ ดี สัมผสั ดี บางเร่ืองให๎เหตผุ ล ทางการเมืองซึง่ กลอํ มใหห๎ ลบั หรอื ไมํกข็ ยายความจนคลืน่ ไส๎ บางทเี ปน็ ความราํ พงึ ฝน๓ เห็นผปี ศี าจทวํ งทาํ นองโหดร๎ายเข๎าแทรกเปน็ ตอน ๆ แล๎วพดู ปอู งกนั เทวดาเสียทหี นงึ่ นาน ๆ เพราะไมรํ ๎วู ําจะพดู กบั คนดวู าํ อยํางไร แลว๎ ยังวางหลกั ผิด ๆ ซ่ึงเป็นหลกั ธรรมดา แตํอดั ลมเสียจนลอย\" ฆานฑติ ฟ๓งคําบรรยายน้ีอยาํ งต้ังอกตงั้ ใจเข๎าใจซาบซง้ึ ในความคดิ ของผู๎ กลําว คุณหญิงเอาใจใสํในการจดั ท่ีน่งั เป็นอยาํ งดี ใหฆ๎ านฑติ นัง่ ขา๎ งนาง ฆานฑิตจงึ ถือ สทิ ธิเอยี งตัวเขา๎ ไปถามวําผ๎ทู ี่เขา๎ ใจพดู ดนี กั นีค้ อื ใคร คุณหญิง \"เขาเปน็ ประวีณ 3 แตไํ มํชอบแสดง พระอธกิ ารมกั จะชวนมากิน ขา๎ วดว๎ ย เรื่องหนงั สอื และบทละครเขาชา่ํ ชองนัก เคยแตงํ ละครโศกเรื่องหนึง่ แตคํ นโหํ ให๎ หนงั สือเลมํ น้มี อี ยํแู ตํในร๎านขายหนงั สอื เทํานั้น ทอ่ี ืน่ จะไมพํ บเลยนอกจากเลมํ ที่เขา อุทิศใหข๎ ๎าพเจ๎าเลํมเดียว\" ฆานฑติ \"มหาบุรุษ! ปางโกลศอีกคนหนง่ึ !\" ว าํ แลว๎ หันไปทางประวีณผนู๎ ้ี พดู วาํ \"ทาํ นผ๎ูเจรญิ คงไมตํ ๎องสงสัยเลย วาํ ทํานนึกวาํ ทกุ สิง่ ทกุ อยาํ งในโลกนี้ เปน็ ไปเพื่อความดีที่สุด ทงั้ ทางศลี ธรรมและทางวัตถธุ รรม และสงิ่ หน่งึ ยํอมไมํเปน็ สงิ่ อน่ื ใดนอกไปจากสง่ิ น้นั \" ประวณี ตอบวาํ \"ข๎าพเจา๎ หรอื ทํานผูเ๎ จริญ ขา๎ พเจ๎าหารเ๎ู รอื่ งน้ันแตํอยาํ งใด ไมํ รแู๎ ตวํ าํ ทกุ สงิ่ ทุกอยาํ งมันผดิ บดิ เบอื นไปหมดสาํ หรบั ตัวขา๎ พเจา๎ ร๎ูแตํวาํ ไมํมีผู๎ใดร๎ูวาํ ตนเปน็ คนช้ันไหนหรอื มอี าการเปน็ อยาํ งไร อะไรควรทําอะไรไมํควรทํา แตํวาํ คนเรา เสยี เวลาไปกับการทะเลาะวิวาทและลวนลามกนั ท้งั นนั้ นอกจากเวลากินโตะ๏ ซง่ึ สนุกสนานและถูกคอกันดี นั่นแหละไมํเสยี เวลา ดูเอาเถอะพวกถอื ลทั ธฌิ อ๑ งเซนสิ ทะเลาะกับพวกถอื ลทั ธโิ มลินา พวกการเมืองทะเลาะกบั พวกพระ พวกนักหนังสอื ทะเลาะกบั พวกหนังสือ พวกโสเภณีทะเลาะกับพวกโสเภณี พวกนายเงินทะเลาะกบั ประชาชน เมยี ทะเลาะกบั ผัว พน่ี ๎องทะเลาะกบั พ่นี อ๎ งมีแตสํ งครามไมํมสี ุดสิ้น\" ฆานฑติ \"ข๎าพเจ๎าไดเ๎ คยเห็นมาร๎ายกวํานน้ั แตมํ ีเมธีผูห๎ นงึ่ เดีย๋ วนีถ้ กู แขวน คอเสยี แล๎ว สอนขา๎ พเจา๎ วาํ ทุกสิ่งทุกอยํางดีประเสรฐิ สิ่งท่ีทํานวาํ น้นั เปน็ แตํเพยี งฉายา ของภาพงามเทํานนั้ \" มารทิน \"ตาคนท่ีถกู แขวนคอนน้ั เยาะเยย๎ โลกใหน๎ ะทําน เงาคือจดุ ดาํ ที่นํา กลัวตาํ งหาก\"
ฆานฑติ \"จดุ ดาํ น้ันคนทําขึ้น คนชนิดนี้ ไมมํ กี ไ็ มไํ ด๎\" พวกเลํนไพํ โดยมากไมเํ ขา๎ ใจเรือ่ งที่พูดกนั นี้ ไดแ๎ ตดํ ่ืมสรุ าไป สํวนมารทนิ กบั ประวีณผร๎ู ๎ูสงู นัน้ กห็ าเหตุผลกนั ไป ฆานฑิตเลาํ เร่อื งทีป่ ระจญมาให๎คุณหญงิ ฟง๓ กนิ เสร็จแล๎ว คุณหญิงพาฆานฑิตเข๎าไปในห๎องนัง่ เลํนสวํ นตัว ให๎ฆานฑติ นง่ั บนเกา๎ อีน้ วมแล๎วพูดวํา \"ออ๐ ทาํ นรักนางคณุ กิ อง ณ ธันดราแทนทรงค๑อยํางสดุ แสนเสนหํ าเชนํ น้นั หรอื \" ฆานฑติ \"เชนํ นน้ั จรงิ คุณหญงิ \" คุณหญงิ ยิม้ หวาน พลางตอบวํา \"ทาํ นกต็ อบดิฉนั เหมือนกบั คนจากเมืองเวศทฟาเฬียมาจริง ๆ นะํ แหละ ถา๎ เป็นชาวฝรัง่ เศสกจ็ ะต๎องตอบวาํ \"จริงแลว๎ ท่ขี ๎าพเจ๎ารักนางคณุ กิ อง แตพํ อได๎เหน็ คณุ หญงิ เข๎า ข๎าพเจ๎าก็หมดอาลัยรกั นางเสยี แล๎ว\" ฆานฑติ \"พทุ โธเํ อย๐ คณุ หญิง ข๎าพเจ๎าก็จะตอบคุณหญิงอยาํ งทีอ่ ยากให๎ ตอบนน่ั แหละ\" คณุ หญิงวาํ \"อารมณ๑ปรารถนาของทํานตํอนางคณุ ิกองเร่มิ ตน๎ ดว๎ ยหยบิ ผา๎ เชด็ หน๎าตกสํงให๎ สวํ นขา๎ พเจ๎าใครํจะขอให๎ทาํ นหยบิ สายรัดถงุ เท๎าให๎ ฆานฑิต \"ด๎วยความเตม็ ใจอยาํ งที่สุด\" วาํ แล๎วก็กม๎ ลงหยบิ สายรดั ถงุ เทา๎ ยาวให๎ คุณหญงิ \"เหน็ ไหม ทาํ นเปน็ คนตํางถิ่นมา ผู๎รกั ฉนั ที่เป็นชาวปารสี บางที ต๎องหงําวอยสํู บิ ห๎าวัน แตสํ าํ หรับทํานฉันยอมให๎แตํคนื แรกทีเดียว เพราะคนเรายอํ ม จะตอ๎ งทําเกียรติใหแ๎ กํเมืองของตนตํอหนํมุ น๎อยจากเมอื งเวศทฟาเฬียบ๎าง\" นางสงั เกตเห็นแหวนเพช็ รมหึมาสองวงท่มี อื หนํุมตาํ งถิ่นกช็ มเชยดว๎ ยน้ําใส ใจจรงิ จนกระท่ังเพช็ รทั้งสองเม็ดนั้นผาํ นจากมือฆานฑิตมายงั มือนาง ตอนขากลบั ไปกับพระอธิการปรคิ อรฺดนัน้ ฆานฑิตรู๎สกึ แค๎นใจตัวทที่ รยศ ตํอนางคุณกิ อง พระอธกิ ารก็ชํวยเลา๎ โลมเหน็ อกอันระทม เพราะพระทํานไดส๎ วํ นแบํง เงนิ หา๎ หม่นื ฟรงั คท๑ เ่ี ลํนเสยี บา๎ งนดิ หนอํ ย กับไดส๎ ํวนแบํงจากราคาเพ็ชรเม็ดท่ใี ห๎ครึ่ง แบงํ คร่งึ นน้ั ด๎วย แผนการของพระคือจะฉวยโอกาสทีไ่ ด๎ตีสนทิ กบั ฆานฑติ พยายามปอกให๎ ไดม๎ ากที่สุดทจ่ี ะเอาได๎ ทาํ เป็นพรํา่ ถงึ นางคณุ ิกองไมหํ ยดุ ปาก ฆานฑติ บอกพระวาํ ถ๎า พบนางทก่ี รุงเวนิศเมื่อใดจะต๎องขอขมาท่อี สตั ยต๑ ํอนางเมอ่ื นนั้ พระย่ิงทวซี าํ้ ความนอบน๎อมเอาใจใสํ สนใจและมีมุทิตาตํอฆานฑติ ไมํวาํ จะวําอะไร จะทําอะไร หรือประสงคส๑ ่งิ หนงึ่ ประการใด พระ \"ถ๎ากระนน้ั ทํานก็นดั พบกันที่กรงุ เวนศิ แล๎วละกระมงั \" ฆานฑติ \"ใชํแล๎วทาํ น จําเป็นเด็ดขาดทีข่ ๎าพเจ๎าจะตอ๎ งไปพบนางคุณกิ อง ทีน่ ่ันให๎จงได๎\" ความชืน่ ชมยินดีท่ไี ดพ๎ ดู ถงึ คนทต่ี นรักน้นั เร๎าใหฆ๎ านฑิตเลําเรอ่ื งบางตอนท่ี ได๎ผูกสมคั รรักใครกํ บั นางงามเวศทฟาเฬยี น้ยี ํอมเปน็ ธรรมดาของฆานฑิต พระวํา \"ข๎าพเจา๎ เช่อื วํานางคงเปน็ คนเจา๎ ถอ๎ ยหลกั แหลมย่งิ นัก คงเขียน หนังสอื ไดจ๎ บั ใจ\" ฆานฑติ \"ขา๎ พเจ๎าไมเํ คยได๎รับหนงั สือมมี าจากนางเลย เพราะตงั้ แตถํ ูกขับ ออกจากปราสาทโดยที่เกิดเรือ่ งกับนางแล๎ว ข๎าพเจา๎ ก็มไิ ด๎มีโอกาสจะเขียนถึงนางเลย พอไดข๎ าํ ววําตายไมํทนั ไรก็พบนางยงั มีชวี ติ อยํู แลว๎ ก็พลดั พรากจากกันอกี ในทส่ี ดุ ขา๎ พเจ๎าสงํ สาสน๑ ดํวนไปจากท่ีนี่เปน็ หนทางเจ็ดรอ๎ ยโยชนก๑ ําลังรอรับตอบอยํู\"
พระตง้ั อกตั้งใจฟ๓ง ดทู าํ ทางจะตรึกตรองอยาํ งลึกซึง ไมํช๎ากล็ าไป กํอนท่ี จะจากไปนน้ั กอดรัดดว๎ ยมทุ ติ าจติ ต๑อยํางยิง่ วนั รงุํ ข้ึนฆานฑิตตืน่ ข้นึ ไดร๎ ับหนงั สือพรรณนาวาํ ดงั น้ี- \"พํอยอดรักของขา๎ พเจา๎ ขา๎ พเจ๎าปุวยอยใูํ นเมอื งนีไ้ ด๎แปดวนั แล๎ว รว๎ู าํ ทาํ น กอ็ ยูนํ ด่ี ว๎ ยอยากจะโผผวามาสูวํ งแขนของทาํ นก็ลกุ ไมขํ ้นึ ไดท๎ ราบวาํ ทํานอยูทํ ่นี ี่ เมอื่ ขา๎ พเจา๎ ถึงเมืองบอรโ๑ ฑษไ๑ ด๎จากกันกบั ฆฆัมโพและหญิงชราทีน่ ่ัน แลว๎ จึงจะตามมา โดยเรว็ เจา๎ เมอื งบอุ ิโนสเอาไปเสยี หมดทกุ อยํางแลว๎ กจ็ ริง แตํหวั ใจทาํ นคงยังเหลืออยูํ กบั ขา๎ พเจ๎า ขอเชญิ มาหาขา๎ พเจา๎ ได๎พบทํานแล๎วก็เทํากับได๎ชีวติ คนื มา หรือสิน้ ชีวติ ลง ด๎วยความดใี จ มอิ ยํางใดกอ็ ยํางหนึ่ง\" หนังสอื จบั ใจและไมํคาดวาํ จะได๎รบั ฉบบั นนี้ าํ ความยนิ ดีเหลือท่ีจะแสดง ไดม๎ าสํฆู านฑิต และขาํ วนางปุวยกก็ อํ ความเศรา๎ โศกจนทวํ มท๎นลน๎ หัวใจถกู ฉดุ ยื้อด๎วย อารมณท๑ ้ังสองน้ี แลว๎ ฆานฑิตเอาเพช็ รทองไปกบั ตวั พรอ๎ มดว๎ ยมารทิน รีบรดุ ไปยงั โรงแรมทนี่ างคุณกิ องอยํู เขา๎ ไปในห๎อง ตวั ส่งั หวั ใจเต๎นแรงเสียงกระเสําใครํจะแหวก มํานท่ีขงึ ก้นั เตยี งไว๎และขอให๎เขาเปดิ หอ๎ งใหส๎ วํางหนอํ ย หญงิ รับใช๎บอกวํา \"จะทาํ อะไรระวงั หนํอยนางถูกแสงไมํได๎ จะเป็นมาก\" แล๎วดึงมํานปิดเสีย ฆานฑติ รอ๎ งไหพ๎ ลางถามวํา \"นางคณุ กิ องผู๎เปน็ ท่รี กั ของข๎า นางเปน็ อยํางไรบา๎ ง? ถงึ จะไมดํ ขู า๎ กข็ อให๎พูดกบั ขา๎ หนอํ ยเถดิ \" หญิงรบั ใชว๎ ํา \"นางพดู ไมไํ ด๎\" นางในมํานก็ย่นื มืออวบอูมออกมาจากเตียง ฆานฑติ อาบมือดว๎ ยนํ้าตา แล๎ว เอาเพ็ชรใสํมอื ให๎จนเต็ม เอาถุงทองวางไวบ๎ นเกา๎ อีน้ วม ในระหวาํ งท่อี ารมณ๑กําลงั วํนุ วายอยูนํ ี้ มเี จ๎าหน๎าทเี่ ข๎ามาในหอ๎ ง พระอธิการกบั ทหารอีกแถวหน่งึ ตามหลงั มาด๎วย เจา๎ หน๎าทีพ่ ดู วาํ \"นัน่ คนตาํ งด๎าวผูต๎ อ๎ งสงสัยอยูนํ น่ั \" แลว๎ กส็ งั่ ใหท๎ หารจบั ตวั ไปขงั คุก\" ฆานฑติ วาํ \"คนเดนิ ทางไมถํ กู กระทาํ ยา่ํ ยีเชํนน้ีท่ีเมืองอัลโฑรโฑ\" มารทินวํา \"ขา๎ พเจา๎ ย่งิ ถอื ลัทธิมานคิ มี ่นั ขึ้นอีก\" ฆานฑติ \"ได๎โปรดเถดิ ทาํ น ทาํ นจะพาขา๎ พเจ๎าไปไหน?\" เจ๎าหนา๎ ที่ \"ไปคกุ มดื \" มารทนิ รู๎สกึ ตวั ข้นึ มาบ๎าง พินิจพจิ ารณาดเู ห็นวาํ นางคนในมํานนล้ี อํ ลวง ปลอมตัวเป็นนางคณุ กิ อง พระอธิการนคี้ ือหน๎าม๎าหากนิ กบั ความซ่อื และไมมํ ีเลหเ๑ หล่ียม ของฆานฑิต เจา๎ หน๎าทกี่ เ็ ปน็ คนหนึง่ ในโสณฑทุจรติ เหมือน เห็นพอจะสงบเรือ่ งได๎ ฆานฑติ ไดม๎ ารทนิ แนะนาํ และเหลือทนทีจ่ ะรอช๎าไมํได๎เห็นหน๎านางคุณิ กองตอํ ไปอีก มากกวําทีก่ ลัวจะตอ๎ งถกู ขึ้นศาลก็ยอมตกลงจะให๎เพ็ชรเม็ดเล็ก ๆ แกํ เจ๎าหนา๎ ท่ีสามเม็ด เมด็ หน่ึงราคาราวสามพนั พิศโทล เจา๎ หนา๎ ทผี่ ๎ูถือคธางา วํา \"ข๎าแตทํ าํ น ถงึ แม๎วําทํานจะได๎ทําความผดิ อาชญาท่ีพอจะนึกออกทกุ ชนิด ขา๎ พเจา๎ ก็จะนบั ถือทาํ นวาํ เป็นคนสจุ รติ ย่งิ ผ๎ใู ดในโลก เพราะเพช็ รสามเม็ด เม็ดละสาม พนั พศิ โทลน้ี ข๎าแตํทําน ข๎าพเจา๎ จะไมํพาทาํ นไปคุกแลว๎ แตํจะขอสละชีวติ รบั ใชท๎ าํ น มี คาํ สั่งให๎จับคนตาํ งด๎าวทกุ คนจริง แตไํ วพ๎ นักงานขา๎ พเจ๎าเถิด พ่ีข๎าพเจา๎ อยํูที่เมอื งดียัป ในนรมางดี 5 ข๎าพเจ๎าจะพาทํานไป ณ ท่ีน่นั ถ๎าทํานมเี พ็ชรใหเ๎ ขาสกั หน่งึ เมด็ เขาจะ ชวํ ยทาํ นเชนํ เดยี วกับข๎าพเจา๎ เหมอื นกัน\"
ฆานฑติ \"ก็แตเํ หตใุ ด คนตาํ งดา๎ วจึงตอ๎ งถูกจับด๎วยเลํา\" พระอธิการปริคอรดฺ ตอบแทนวาํ \"เพราะยาจกเมอื งพตเรพาตัมได๎ยินเขาพูด อะไรท่ีโฉดเขลาขึน้ มาถงึ กบั กระทาํ ปิตุฆาต แตไํ มใํ ชอํ ยาํ งเดียวกบั เม่ือสมัยเดือนหกปี จอ โทศก จลุ ศกั ราช ๙๗๒ นีห้ รอก แตํเหมอื นเมอื่ คราวเดือนอา๎ ยปมี ะเมยี ฉศกจลุ ศักราช ๙๕๖ โนน๎ และเหมอื นกับยาจกอืน่ ทาํ เม่อื คราวอื่น ๆ เดือนอ่นื ศกอน่ื เพราะได๎ ยนิ เรื่องไมเํ ป็นเร่อื งนั่นแหละ\" แลว๎ เจา๎ หนา๎ ทกี่ ็อธบิ ายวําพระอธิการหมายความวาํ กระไร ฆานฑิต \"พิโธเํ อ๐ย ไอท๎ รพษิ คนท่ชี อบร๎องเพลงเต๎นระบาํ นี้ชํางนํา สยดสยองกระไรเลย จะมีทางใดบา๎ งทจ่ี ะออกไปจากเมืองที่ลงิ แหยํเสือนีใ้ ห๎เร็วทสี่ ดุ ใน เมอื งขา๎ พเจา๎ ไมํเหน็ มหี มี แตํท่ีเปน็ คน น้ัน ขา๎ พเจา๎ กไ็ มํเหน็ มที ีไ่ หน นอกจากเมอื ง อัลโฑรโฑ ในนามของพระ ขอทํานไดโ๎ ปรดพาข๎าพเจ๎าไปกรุงเวนิศเถดิ ข๎าพเจ๎าจะได๎ ไปรบั ใชน๎ างคณุ ิกองตอํ ไป\" เจ๎าหน๎าทว่ี าํ \"ข๎าพเจ๎าจะพาทาํ นไปได๎แคํเมืองนรมางดภี าคใตเ๎ ทํานัน้ \" วําแล๎วก็ส่ังให๎ทหารเอาตรวนออก ขออภยั ท่ีทาํ ผิดพลาด บอกใหท๎ หาร กลบั ไป แล๎วก็พาฆานฑติ กบั มารทินเดนิ ทางไปยงั เมอื งดยี ปั มอบใหพ๎ จ่ี ัดการตํอไป แลว๎ มีเรือวลิ ันดาลําเลก็ ๆ จอดอยทูํ ที่ ํา คนนรมางนัน้ อาศัยอํานาจเพ็ชรสามเม็ด กก็ ลับเป็นคนรับใชอ๎ ยาํ งดีท่สี ุด พาฆานฑติ ลงเรอื เตรียมจะออกใบไปยังเมืองปตั สมธั 6 ประเทศอังกฤษ ถงึ ไมํใชทํ าง ที่จะไปกรงุ เวนิศ แตฆํ านฑติ นึกวําเม่อื ออกไปจากเมอื งนรกเสียได๎ และเป็นโอกาสจะได๎ เดินทางตอํ ในไมํชา๎ นี้ กด็ แี ล๎ว 1 - Abbé of Perigord 2 - Folliculaire 3 - Fréron ชอ่ื นายทหารในกลุํมพวกตอํ ตา๎ นนักปรชั ญาในยุคนน้ั เขาทาํ หนังสือทางวรรณกรรมเผยแพรํ และเขยี นบทความวพิ ากษว๑ จิ ารณง๑ านของวอลแตร๑อยํางตอํ เนอื่ งนบั สิบปี ถอื ได๎วําเปน็ คูํอริคนสาํ คัญของ วอลแ๑ ตร๑-ผู๎จดั พิมพ๑ 4 - ประวีณ กค็ อื ปราชญ-๑ ผูจ๎ ดั พิมพ๑ 5 - Normandy 6 - Portsmouth ๒๓ ฆานฑิตกบั มารทินถึงฝ่งั อังกฤษเหน็ อะไร ฆาน ฑติ รําพันในขณะที่อยูํในเรือวลิ ันดา \"โธเํ อ๐ย อาจารย๑ปางโกลศหนอ อาจารย๑ โธํเอ๐ย มารทินหนอมารทนิ โธเํ อ๐ย นางคณุ ิกองผู๎เป็นทร่ี กั ของขา๎ โลกนมี้ นั เปน็ ฉนั ใดหนอ\" มารทิน \"กเ็ ป็นความโฉดเขลาและนําเกลียดกลัวน่นั เอง\" ฆานฑิต \"ทํานรูจ๎ ักเมอื งอังกฤษร?ึ คนโงํเหมือนอยํางคนฝร่งั เศสไหม?\"
มารทิน \"โงไํ ปอกี อยาํ งหน่งึ ทาํ นก็รว๎ู าํ สองเมอื งนท้ี าํ สงคราม แยํงท่ีดนิ ไมกํ ่ี ไรใํ นเมอื งคานาดา ต๎องสน้ิ เปลืองในการสงครามอนั งามหน๎าน้ี ยิง่ กวาํ คาํ ของคานาดา เสียอีก บอกตรง ๆ ท่ีจะประมาณวําประชาชนพลเมืองฝร่งั เศส หรืออังกฤษทค่ี วรจะ สํงไปโรงบ๎ามากกวาํ กนั น้นั เกนิ ปญ๓ ญาอันไมสํ มบูรณข๑ องขา๎ พเจา๎ จะร๎ไู ด๎ ร๎ูแตํวําโดยท่วั ๆ ไปแล๎ว คนทเี่ รากาํ ลังจะไปพบนี้เปน็ คนดฝี ุอ\" สนทนากันมาถึงนีก้ ็ถงึ เมอื งปต๓ สมธั ที่ฝง๓่ ทะเลเหน็ คนชมุ นุมกันอยํู ตาทกุ คนจบั อยทํู คี่ นแตํงตวั ดผี ู๎หนง่ึ มผี า๎ ผกู ตาน่งั คกุ เขาํ อยูํบนเรอื รบลําหน่ึง ซ่งึ จอดอยํทู ่ี ทําเรือน้นั มที หารส่คี นยนื อยตูํ รงหนา๎ ยิงปนื คนละสามนัดเข๎าไปในหวั ผนู๎ ้ันด๎วยกิรยิ า สงบเสงยี่ มหาท่เี ปรียบทไ่ี หนไมไํ ด๎ในโลก เสรจ็ การยิงเปาู แล๎วฝูงชนก็แยกทางกัน กลบั ไปดว๎ ยความอ่มิ ใจ มารทิน \"นอี่ ะไรกนั นี่ ปีศาจอะไรกันที่ครอบครองเมืองน้อี ยูํ\" แล๎วถามวําคน รปู ราํ งดที ีถ่ กู ยิงอยาํ งเป็นพิธีรตี องใหญนํ น้ั เปน็ ใคร เขาตอบวําเปน็ แมํทพั เรือ \"แล๎วฆําแมํทพั เรือเสยี ทาํ ไม\" \"เพราะแมทํ ัพไมํได๎ฆาํ คนอ่นื ตายเพียงพอ เมื่อไปรบกบั แมทํ ัพเรอื ฝร่งั เศส ปรากฏวาํ แมํทพั เรือองั กฤษไมไํ ด๎เข๎าประชดิ ใกล๎พอ\" ฆานฑติ \"แตํแมํทัพเรอื ฝรง่ั เศสกไ็ มเํ ขา๎ ใกล๎แมทํ ัพเรอื องั กฤษพอเหมือกัน\" \"ขอ๎ นัน้ กไ็ มํต๎องสงสัย แตเํ มืองน้ีมีเสมอ ๆ ทเ่ี หน็ วําการฆาํ แมทํ พั เพื่อ กอํ ให๎เกิดความกลา๎ หาญแกคํ นทั้งหลายนนั้ มีผลดี\" ฆานฑติ ตกตะลงึ และงงงวยทไ่ี ด๎เห็นได๎ยิน เปน็ อนั วําไมํขอข้นึ เหยยี บฝ่๓ง เมืองน้ี ตกลงราคาพเิ ศษกับคนเรือวลิ นั ดา (ผูซ๎ งึ่ ถา๎ ได๎โอกาสกล็ อํ ลวงแบบเดียวกบั นาย เรอื สรุ นิ าม) ขอใหน๎ าํ ไปกรงุ เวนิศอยําชกั ช๎า คนเรือเตรยี มการเสรจ็ ในสองวัน เลาะฝง่๓ ฝรัง่ เศสผํานไปเหน็ เมอื งลิศบอน ฆานฑิตตวั สั่นแล๎วลอดชํองแคบยิบรลั ตา เข๎าสํู ทะเลมัธยธรณี 1 ในท่ีสดุ กแ็ ลเหน็ กรุงเวนิศ ฆานฑิตวําพลางกอดมารทิน \"พระคณุ พระเจ๎าลน๎ เหลือท่นี ี่แหละข๎าพเจา๎ จะ ได๎พบกับแมงํ ามคุณกิ องอกี ขา๎ พเจ๎าเชือ่ ฆฆัมโพดงั เชื่อตวั เอง ทุกอยาํ งดี ทกุ อยํางจะดี ทุกอยาํ งยอํ มดาํ เนนิ ไปด๎วยดที ส่ี ดุ เสมอ\" 1 - Mediterranean Sea ๒๔ เร่อื งนางปะแกต็ กับพระจิโรเฟ ครั้น ถงึ กรุงเวนิศแล๎ว ฆานฑิตไปเท่ยี วตามหาฆฆัมโพตามโรงแรมและโรง กาแฟทัว่ ทกุ แหงํ ตลอดจนโรงผ๎ูหญงิ แตํไมํไดผ๎ ลสมหวงั สํงคนไปเท่ยี วสอบถามเรอื ทกุ ลาํ ทีเ่ ขา๎ ทําก็ไมํมีขาํ วฆฆมั โพเสียเลย จงึ พูดกับมารทินวาํ \"อะไรกัน ข๎าพเจา๎ ใชเ๎ วลาเดนิ ทางจากสรุ ินามมา พอโฑษ๑ ไปจากพอโฑษถ๑ งึ ปารีส จากปารีสไปดียปั จากดยี ปั ไปปต๓ สมัธ เลยี บฝ่ง๓ ปอรต๑ ุ เกศและสเปญ ข๎ามทะเลมัธยธรณีมาถงึ กรุงเวนศิ เป็นเวลาต้ังหลายเดือนนางคณุ ิกองก็
ยงั ไมํมาถึง แทนจะไดพ๎ บนาง กลับไปพบอีจัญไรคนปารสี กับพระอธิการปริคอรฺด นาง คณุ ิกองคงตายแล๎วมิพักตอ๎ งสงสยั เลย ข๎าพเจา๎ ไมมํ ีทางอื่นแล๎วเวน๎ เสยี แตํความตาย โธเํ อ๐ย! ถา๎ อยูํเสยี ทเี่ มอื งสวรรคอ๑ ลั โฑรโฑกจ็ ะดีกวาํ จะกลบั มายุโรปเมอื งนรกนี้ทํานวาํ ของทํานถกู แล๎ว ท่ีวําทุกส่งิ ทุกอยํางล๎วนแลว๎ ไปดว๎ ยทกุ ข๑มายา\" ฆานฑิตอยํูในหว๎ งโศกลึก ไมํไปดูละครหรอื การสนุกอ่นื ๆ ทีฆ่ านวิ าลถงึ หญิงก็ไมเํ อาหรอก ! ฆานฑิตทนทานตอํ ความย่ัวกามของหญงิ ทงั้ หลายเสยี แลว๎ มารทนิ พดู วํา \"ถา๎ ยงั นึกอยวูํ ําบาํ วลูกครงึ่ คนหน่ึงคนน้ัน ทั้ง ๆ ทีม่ นั มเี งินใน กระเป๋าห๎าหรือหกล๎านจะเทย่ี วไปสดุ โลกอกี ฟากหน่ึงเพ่อื ตดิ ตามนางผเ๎ู ป็นทีร่ ักของ ทํานแล๎วพามาใหท๎ าํ นที่กรงุ เวนศิ นที้ ํานก็ดูจะโงํเสยี แทแ๎ ล๎ว หากมนั พบมนั กจ็ ะตอ๎ งเอา เสียเอง ถ๎าหากไมพํ บมันกจ็ ะเอาคนอน่ื แทน ขา๎ พเจ๎าขอเตอื นทาํ นวํา ลมื บําวฆฆมั โพ กับแมนํ างคณุ กิ องน้ีเสยี เถดิ \" มารทินไมํได๎ปลอบใจ ฆานฑติ กย็ ่ิงโทมนสั ยิง่ ขึน้ มารทนิ พสิ จู น๑ใหฟ๎ ๓งตํอไป วาํ บนพภิ พนี้ ศีลธรรมและความสขุ นั้นมีน๎อยย่งิ นกั บางท่ีจะมีอยํกู แ็ ตํที่เมืองอัลโฑรโฑ แหํงเดยี ว แตกํ ไ็ มมํ มี นุษยค๑ นใดจะเข๎าเมอื งได๎ ขณะทโี่ ต๎เถียงในขอ๎ เรือ่ งสาํ คัญ และเฝาู รอคอยนางคุณกิ องกันอยนํู ี้ ฆาน ฑติ แลเหน็ พระหนุมํ นกิ ายธิยาตินจับมือผห๎ู ญิงคนหนึง่ อยํทู ่ตี ลาด สนั ตมารคฺ 1 พระ เป็นคนอมเลอื ดสดใสอิ่มอวบแข็งแรงดี ตาเปน็ ประกาย ดทู าํ ม่นั ใจตัวเองและดูภูมฐิ าน เดินองอาจ ฝุายหญิงเป็นคนงามมาก ปากร๎องเพลงตากม็ องพระผูเ๎ ป็นครํู กั ด๎วยความ เสนหํ า เด๋ยี ว ๆ จับแกว๎ พระบิดเลนํ เสียทีหนงึ่ ฆานฑิตพดู กบั มารทนิ วํา \"อยาํ งนอ๎ ยทํานก็คงจะยอมรับกบั ขา๎ พเจ๎าวาํ บคุ คลทัง้ สองนน้ั มีความสขุ แตไํ รมาจนบดั น้ขี า๎ พเจา๎ ไมํเคยเห็นใครสุข เคยพบแตํคน ทุกข๑ไปเสียทง้ั โลก ทง้ั นี้ไมนํ ับทีเ่ มอื งอัลโฑรโฑ แตํบุคคลคูํน้ขี า๎ พเจา๎ กลา๎ ท๎าพนนั กับ ทาํ นวาํ มีความสขุ เปน็ อนั มาก\" มารทนิ \"ข๎าพเจ๎ารบั ทา๎ วาํ ไมสํ ขุ \" ฆานฑิต \"เพยี งแตํเชิญมากินขา๎ วด๎วย ทํานก็จะเหน็ วําข๎าพเจ๎าผดิ หรอื ไมํ\" แล๎วฆานฑิตกเ็ ขา๎ ไปปฏิสนั ถาร แสดงความยนิ ดีเชิญไปรับประทานอาหารท่ี โรงแรม มมี คั โรณีนกลมั บาดและฆาวิยา ดมื่ สุราตปิ ลุ จิยาโนครศิ ตสส อสชุ ล และสุราสา โมสกับไสปรัส นางผหู๎ ญิงหน๎าแดง แตเํ ม่อื พระรบั นิมนตน๑ างก็ไปด๎วย จ๎องมองดฆู าน ฑิต ออกจะงงแปลกใจ นํา้ ตานางไหลย๎อย แตพํ อไปถึงห๎องทพี่ ักฆานฑติ ไมํทนั ไรนางก็ ซัดโฮออกมา \"โธํ ทาํ นฆานฑิตไมรํ ูจ๎ กั ปะแก็ตเสียแล๎ว\" ฆานฑิตไมไํ ดต๎ ั้งใจพนิ ิจนางในตอนแรก เพราะความคิดจดจํออยกูํ บั นางคณุ ิ กองเสียหมด พอนางปะแก็ตทักกน็ ึกออก จึงวาํ \"อพุโธํ นงั หนนู ี่เอง ทที่ าํ เอาอาจารยป๑ างโกลศเหลอื รปู อยํางท่ไี ด๎เหน็ น้นั \" นางปะแกต็ ตอบวํา \"โธเํ อย๐ จรงิ ๆ ขา๎ พเจ๎าน่ีแหละ ดูทํานทาํ จะรู๎เร่อื ง หมดแล๎ว ขา๎ พเจา๎ ไดท๎ ราบวํามที ุกขข๑ ุกเขญ็ นําหวาดเสียวเกดิ ขึ้นกบั สกุลวงศพ๑ ระชายา กับโฉมนางคณุ ิกอง ข๎าพเจ๎าสบถให๎ได๎วํา โชคขา๎ พเจ๎าเองก็ ไมํรา๎ ยนอ๎ ยไปกวาํ นัน้ เทําไรนกั เมอ่ื ทาํ นรจ๎ู กั ข๎าพเจ๎ายงั ไมํเดยี งสาพระนิกายเกรย๑ผู๎ล๎างบาปจงึ ลอํ ขา๎ พเจา๎ ให๎ หลงได๎งาํ ยผลทไ่ี ดร๎ ับตํอจากนั้น ก็มีแตํลาํ บากตรากตรํา ขา๎ พเจ๎าต๎องออกจากปราสาทหลงั จากทที่ ํานถูกถีบก๎นออกไมเํ ทําไร ถา๎ ไมํ
มหี มอผมู๎ ีชอื่ ผห๎ู นงึ่ กรุณาแล๎วขา๎ พเจา๎ คงตายเพราะโรค ขา๎ พเจ๎าเป็นเมียลับหมอผน๎ู อ้ี ยํู ช่วั คราวดว๎ ยความกตัญ๒กู ตเวทเี ทํานนั้ เมยี เขาเดอื ดดาลด๎วยความหึง โบยตขี า๎ พเจ๎า ทุกวนั ปราศจากความการุณโกรธเปน็ ฟนื เปน็ ไฟเสมอ, หมอแกหนา๎ ตานาํ เกลียดท่ีสดุ ข๎าพเจ๎าก็ชอกชํา้ เป็นทส่ี ุด โดยทีถ่ กู ตมี ิได๎เว๎นวนั เพราะคนท่ีขา๎ พเจา๎ ไมํมคี วามรกั เลย ทํานกย็ ํอมร๎วู าํ ถา๎ ผห๎ู ญิงนสิ สัยไมํดีมผี วั หมอยํอมจะมีภยั เพยี งใด หมอแกทน ถูกรมควันคอื ความประพฤตขิ องนางเมยี ไมํไหว วันหนึง่ เมียไอนิดหนอํ ยหมอผสมยาให๎ กิน ชะงัดนัก อยูไํ ดส๎ องชัว่ โมงกช็ ักดิน้ ชกั งอนํากลัวแล๎วเลยตาย ญาติขา๎ งเมียจะ ฟูองรอ๎ ง หมอก็เลยหนไี ป ข๎าพเจา๎ กลบั ถกู จับใสํคกุ แทน ความไมเํ ดียงสาของขา๎ พเจา๎ ชํวยตัวเองไมไํ ด๎ แตอํ าศัยทีห่ นา๎ ตาดี ผู๎ พพิ ากษาจงึ ตัดสนิ ปลํอย แตํแกจะตอ๎ งครองตาํ แหนงํ แทนหมอตอํ ไป แตํไมํช๎ามคี แํู ขํง หนา๎ ใหมํ ข๎าพเจ๎ากถ็ กู ไลํออกจากบ๎าน สิน้ ไร๎ไม๎ตอก จําเป็นตอ๎ งหากินทางอาชพี อดสูนี้ ตอํ ไป อาชีพบัดสนี ้ดี เู ปน็ ท่ีพอใจของพวกทํานผช๎ู าย แตสํ าํ หรบั พวกผ๎หู ญงิ เราเปน็ อเวจี ไมมํ กี น๎ ทเี ดยี ว ขา๎ พเจ๎ามากรุงเวนศิ เพอื่ จะหากนิ ทางนพี้ ุทโธํ! ทาํ นเอย๐ , ถา๎ ทํานเล็งเห็นวาํ การท่ตี อ๎ งจบู กอดโดยไมํมีความรสู๎ ึกกบั วานิชแกํ หมอความ พระคัทโธลิค คนแจวเรือ พระอธิการ ตอ๎ งเปิดผา๎ ให๎เขาทาํ ยาํ่ ยี ดหู มนิ่ ตาํ ง ๆ ต๎องหมดตัวถงึ กับตอ๎ งยมื เสื้อซับใน เขาใสแํ ลว๎ ก็ใหค๎ นนาํ ขยะแขยงเลกิ เสือ้ ตัวนนั้ ถกู คนหนึง่ ชงิ เงินท่หี ามาไดจ๎ ากอีกคน หนึง่ ไป ต๎องเป็นตัวสินบนให๎เจา๎ หน๎าทกี่ นิ แลว๎ ตอํ ไปภายหน๎าก็มแี ตํจะชรานาํ ทุเรศ ต๎องไปนอนโรงพยาบาลแล๎วนอนตายบนกองมูลสตั ว๑ ถ๎าทาํ นเลง็ เห็นสิ่งเหลาํ นท้ี ํานคง จะตอ๎ งลงความเห็น ข๎าพเจา๎ เปน็ ผูท๎ ไ่ี ดร๎ บั ทกุ ข๑แสนสาหัสในโลกนี้\" นางปะแก็ตเปิดอกเลําใหฆ๎ านฑิตฟง๓ ดงั น้ีตอํ หน๎ามารทนิ มารทนิ จึงวาํ กับฆานฑิตวาํ \"เหน็ ไหมละํ ขา๎ พเจ๎าชนะพนันครง่ึ หนง่ึ แลว๎ \" พระจิโรเฟฺลอยํูในหอ๎ งอาหาร ดม่ื สรุ าแก๎วสองแก๎วไปพลางคอยรอกนิ ขา๎ ว ฆานฑิตวํากับนางปะแก็ตวํา \"แตเํ มื่อพบเจา๎ ก็ดูเจ๎ายงั รําเรงิ พออกพอใจอยํูน่ี เจา๎ รอ๎ งเพลง และทาํ ทาํ รักใครพํ ระออกดี ดูเหมอื นวําเจา๎ มคี วามสุขพอ ๆ กับท่ีเจา๎ แสรง๎ วําเป็นทกุ ข๑ขณะน้ี\" นางปะแกต็ ตอบวํา \"โธถํ ัง นั่นแหละคอื ความทกุ ข๑ของการค๎าประเภทน้แี ล๎ว ทํานขา เม่อื วานนี้ขา๎ พเจา๎ ถกู เจา๎ หน๎าทแ่ี ยงํ ชงิ และถูกตบตี แตถํ ึงกระนัน้ วนั นี้ขา๎ พเจา๎ ก็ ต๎องจําเปน็ อารมณ๑ดเี พอ่ื จะเอาใจพระองค๑นี้\" ฆานฑติ ไมํตอ๎ งให๎นางพิสจู นต๑ ํอไปอกี แลว๎ ยอมรบั วํามารทนิ เปน็ ผ๎ูถกู แล๎ว พากันไปกินโตะ๏ รํวมกับนางปะแก็ตและพระจโิ รเฟลฺ สนกุ สนานในการกนิ เป็นอยาํ งดี, ตอนจะอิ่มจงึ สนทนากนั เปน็ การสวํ นตวั ฆานฑิตพูดกับพระวํา \"ข๎าพเจา๎ ดูเหมือนทํานมีความพอใจในภาวะเปน็ อยูํ อยาํ งทีท่ ้งั โลก พึงอจิ ฉา บปุ ผาแหํงสุขภาพบานฉายอยํใู นดวงหนา๎ ทาํ น สหี นา๎ ทํานก็ บอกชัดแจง๎ วําทาํ นมคี วามสขุ ทาํ นมีหญิงงดงามสาํ หรับรํางเรงิ บันเทงิ ดว๎ ย และดู เหมอื นวาํ ทํานพอใจในภาวะพระนิกายธยิ าตินเป็นอนั ดี\" พระจิโรเฟฺลวํา \"ความเลอ่ื มใสในนกิ ายธยิ าตินนี่นํะหรอื ? ข๎าพเจ๎าอยากจะ ใหพ๎ วกพระธิยาตนิ ลงไปอยกูํ น๎ ทะเลหมดทง้ั โขยง นึกรํา่ ๆ จะเอาไฟจดุ วดั เสยี สกั รอ๎ ย ครง้ั แล๎วจะไปเปน็ พวกตรุ กีเสยี โยมข๎าพเจา๎ บงั คับให๎ครองจีวรสับปะรังเคน้ี ต้ังแตอํ ายุสบิ หา๎ เพ่ือวําจะได๎ เพมิ่ พูนทรพั ยส๑ มบตั ิใหแ๎ กพํ ีร่ ะยําผถู๎ ูกพระเจา๎ สาป ในวัดมแี ตหํ งิ สา โทษจริต และสังฆ เภท จริงอยํู ขา๎ พเจ๎าขึ้นแสดงเทศนาเลว ๆ สองสามกณั ฑ๑ พอไดเ๎ งินมาบา๎ งเล็กนอ๎ ย แตํสมภารบังคบั แบํงเอาเสยี ก่ึงหน่ึง ที่เหลือก็ได๎เอามาบํารงุ พวกผห๎ู ญิงกลางคนื
กลบั ไปวัดทีไรอยากจะเอาหวั ชนกําแพงหอ๎ งนอนเสียให๎ตาย พวกเพอ่ื น ๆ พระกต็ ะเภา เดยี วกันทกุ องค๑\" มารทินหนั ไปถามฆานฑติ พดู อยํางเยือกเยน็ ตามปกตนิ ิสสยั \"วําอยาํ งไร ขา๎ พเจ๎าชนะพนนั ท้ังหมดหรือมใิ ชํ?\" ฆานฑติ ใหเ๎ งนิ นางปะแก็ตสองพันปิยัสตร๑ ใหพ๎ ระพันหน่งึ แล๎วพูดกบั มารทิน วาํ \"ขา๎ พเจา๎ จะแก๎ใหต๎ ก เมื่อไดเ๎ งินนไ้ี ปแลว๎ ทงั้ สองคนคงจะมีความสขุ ขน้ึ \" มารทิน \"ข๎าพเจ๎าไมํเช่อื แตสํ ักนดิ บางทีเงินปยิ สั ตร๑ท่ที าํ นให๎น้ีกลบั จะทําให๎ ย่ิงทุกข๑ใหญํด๎วยซํ้า\" ฆานฑิต \"จะอยาํ งไรกช็ ํางมัน แตํมีสงิ่ ปลอบใจขา๎ พเจ๎าอยํูสิ่งหน่ึง คอื เมือ่ ได๎กลบั มาพบผู๎ทไี่ มํนกึ วําจะไดพ๎ บอีกเชํนนหี้ ลายครงั้ แล๎ว อยาํ งแกะแดงและนาง ปะแกต็ เป็นตน๎ ข๎าพเจา๎ ก็อดนึกไมํไดว๎ าํ คงจะได๎พบนางคุณิกองอีกเชนํ เดยี วกนั \" มารทนิ \"ขา๎ พเจ๎าตั้งปรารถนาวําวันหนง่ึ นางคงจะทําใหท๎ าํ นมีความสุขอยําง ย่ิง แตํยงั สงสยั นัก\" ฆานฑติ \"ทํานเปน็ คนเชื่ออะไรยาก\" มารทนิ \"ข๎าพเจ๎าเคยดาํ เนินชวี ิต\" ฆานฑติ \"คนแจวเรอื จ๎างโนํน ร๎องเพลงไมหํ ยุดปากใชํไหม?\" มารทิน \"ทํานไมเํ ห็นเวลาที่เขาอยํูกับเมียกบั ลกู ท่บี า๎ นนํะสิ เจ๎าเมอื งก็มที ุกข๑ อยาํ งเจา๎ เมอื ง คนแจวเรอื ก็มที ุกขอ๑ ยํางคนแจวเรอื ถ๎าจะพิจารณาใหถ๎ ี่ถ๎วนแล๎วชวี ติ คน แจวเรอื ยงั จะนําอยกูํ วําเจ๎าเมืองด๎วยซา้ํ แตคํ วามแตกตาํ งกันน้นั น๎อยเหลือเกนิ จะไมคํ ๎มุ กบั ทจี่ ะตรวจสอบใหเ๎ ห็น\" ฆานฑิต \"มคี นเขาพดู ถึงเจา๎ คณุ โปโกกุรนั ติ เสนาโตร 2 ที่อยํูวงั งดงาม ณ ฝ๓ง่ นํา้ เบรน็ ตาโนน๎ วํา ทํานรับรองคนตํางถิน่ สภุ าพเรียบร๎อยยง่ิ นักวาํ กันวําบุคคลผ๎นู ไ้ี มํ เคยรูจ๎ ักความทุกข๑เลย\" มารทนิ \"ถา๎ ไดเ๎ หน็ ของท่ีหายากอยํางวาํ นี้ ขา๎ พเจ๎ากจ็ ะมคี วามยินดี\" ฆานฑิตสงํ คนไปเรยี นเจา๎ คณุ เดย๋ี วนนั้ เองวาํ ขออนุญาตพบในวันรุํงขนึ้ 1 - St. Marc 2 - senator Pococurante ๒๕ การเยย่ี มเยอื นเจา้ คณุ โปโกกุรันติขนุ นางกรุงเวนศิ ฆานฑติ กบั มารทนิ ลงเรือจ๎างไปตามลาํ นาํ้ เบร็นตา ไปยังวังเจ๎าคณุ โปโกกุ รนั ติ สวนจดั อยาํ งมศี ลิ ปสงู ต้งั ตุ๏กตาหินอํอนงาม ๆ หลายตัว วังก็สร๎างอยาํ งงดงาม เจา๎ คุณเปน็ คนปนู หกสบิ มง่ั คัง่ มาก ต๎องรับอาคันตกุ ะทง้ั สองอยํางสุภาพเย็นชา ทําเอาฆาน ฑิตหนา๎ เสยี แตมํ ารทนิ ไมรํ ๎สู กึ ชนื่ ชมอยาํ งใดเลย
ท่แี รกสาวรนํุ รูปงามสองคนแตงํ ตัวประณีตมาก ยกนาํ้ ช็อกกแ๎ ล็ตมาเล้ียง เดือดฟเู ปน็ ฟองดีแท๎ ๆ ฆานฑิตอดทจ่ี ะกลําวขวญั ถึงความงามสงาํ อชั ฌาสัยดมี ไิ ด๎ ทาํ นเสนาวํา \"นงั สองคนนี้ก็นบั วาํ ดพี ออยํู ขา๎ พเจ๎าเอามนั มานอนด๎วย บางครัง้ บางคราว เพราะวําเบ่ือนงั พวกผ๎หู ญงิ งามเมืองเสียจรงิ แลว๎ เบ่อื ทําย่ัวของมัน เบอ่ื มนั หึงกนั ทะเลาะกัน ตลกกนั เบือ่ ความกระจมุ๐ กระจิ๋ม ความจองหอง ความโงขํ อง มนั แล๎วเบือ่ กาพยช๑ มโฉมทจ่ี ะตอ๎ งแตงํ ให๎มันหรือท่แี ตํงชมมนั แลว๎ แตํแลว๎ อีเดก็ สองคน นม้ี ันกลบั เบ่ือขา๎ พเจา๎ \" กินอาหารเชา๎ แล๎ว ฆานฑติ เดนิ ไปห๎องเกบ็ วรรณศลิ ปซง่ึ เปน็ ห๎องยาว เห็น รูปงาม ๆ เปน็ อนั มาก ประหลาดใจ จึงถามวําสองรปู แรกนั้นทํานจติ รกรคนใดเปน็ คนวาด เสนาวํา \"ราฟะเอลเปน็ คนวาด ที่ซือ้ มาเม่อื สองสามปดี ๎วยราคาแพงลว่ิ ซ้ือ มาก็ด๎วยความทะนงองอวดเทาํ นัน้ เขานับถอื กันวําเปน็ ชน้ั ดีเย่ยี มในอติ าลี แตํข๎าพเจ๎า ไมนํ กึ ชอบเลยสักนดิ สีแกคํ ลํา้ ไป รปู ทรงกย็ งั ไมกํ ลมกลอํ มพอ เงาก็ไมํดี เสอื้ ผา๎ กด็ ไู มํ เหน็ เหมอื นของจรงิ สักอยํางเดยี ว พูดสน้ั ๆ ใครจะวําอยํางไร ข๎าพเจ๎าก็ไมํเหน็ วําจะ เลยี นธรรมชาติให๎เหมือนจริงไดเ๎ ลย ข๎าพเจา๎ รักรปู ทดี่ แู ลว๎ เหมอื นเหน็ ธรรมชาติตวั จรงิ แตํไมํมีรูปชนดิ ทว่ี ํานี้หรอก รปู ข๎าพเจ๎ามมี ากมายแตนํ ับถือฝีมือน๎อยนัก\" ขณะทีร่ อกินอาหารนนั้ โปโกกรุ นั ตสิ งั่ มโหรใี หบ๎ รรเลง ฆานฑิตวําดนตรี ไพเราะเสนาะโสตดี โปโกกรุ นั ตี \"เสยี งเอะอะน่นี ะํ หรอื ฟง๓ เสียงครึ่งชวั่ โมงกพ็ อจะบันเทงิ ใจได๎ บ๎าง แตถํ ๎านานเกินกวาํ นใ้ี คร ๆ กต็ อ๎ งเบ่ือทุกคน แตํไมอํ อกปากบนํ ทุกวนั นดี้ นตรเี ป็น แตเํ พียงศลิ ปของการเลนํ นิ้วที่ยาก ๆ แตสํ งิ่ ใดที่ยากอยาํ งเดยี วยอํ มทาํ ให๎พอใจนาน ไมไํ ด๎ บางทีข๎าพเจา๎ ควรจะชอบละครมากกวาํ แตเํ ขาคน๎ พบวิธลี ๎บท่จี ะทําละครให๎ กลายเปน็ ทรลกั ษณไ๑ ป ข๎าพเจ๎าเลยหมดสติ ลองไปดูเร่ืองกาํ สรวลประกอบดนตรสี ิ! ฉากสรา๎ งขนึ้ ไมใํ ชสํ ําหรับอะไรเลย สําหรับท่ีจะลากเอาเพลงสองหรอื สามเพลงมาร๎อง ซ่งึ ไปคนละทศิ ละทางกบั เรื่องอยําง เปิ่น ๆ เทาํ น้ัน หรอื เพอ่ื ตวั นางจะไดร๎ ๎องอวดเสยี ง เชญิ สิ! เชญิ ไปสนกุ ไดส๎ นกุ ดี! หรือ ชอบใจตายท่ไี ด๎ฟ๓งขนั ทรี อ๎ งเสยี งกระเพ่อื มบท ศีศาร 1 หรือ ฆาโต 2 ทําทําเดนิ ภาคภมู ิ นาํ ทุเรศอยํบู นเวที สาํ หรบั ตัวข๎าพเจา๎ บอกศาลามหรสพไรส๎ าระเหลาํ น้เี สยี นานแล๎ว มหรสพชนิดน้ีแหละทท่ี ําให๎ประเทศอติ าลีมชี ่อื รํงุ เรือง พระมหาราชก็ทรงโปรดจาํ ยพระ ราชทรพั ย๑สงู ๆ \" ฆานฑิตถกเถียงในขอ๎ นนี้ ดิ ๆ หนอํ ย ๆ แตํกลําวพอเหมาะพอควร มารทิน นั้นเหน็ ตามทํานเสนาทัง้ ส้นิ แล๎วนงั่ โตะ๏ กินอาหาร เม่อื อ่มิ อาหารรสโอชาแลว๎ กพ็ ากันไป ในห๎องสมดุ ฆานฑติ แลเห็นสมุด โหมรฺ 3 ประพันธ๑เขา๎ ปกอยํางวิจติ ร กก็ ลําวขวัญถงึ ทํานกวผี มู๎ ีศลิ ปดผี ูน๎ ี้ \"หนังสอื มีนน่ั 4 เป็นท่ียนิ ดปี รดี าของทาํ นอาจารย๑ปางโกลศ ปรัชญาเมธที ี่ดี ท่สี ุดในประเทศเยอรมนี\" โปโกกรุ นั ตตี อบอยํางเย็นชาวาํ \"ไมํใชสํ มุดของข๎าพเจา๎ หรอก คราวหน่งึ ใคร ๆ เคยจะใหข๎ า๎ พเจา๎ เช่ือวาํ อาํ นแลว๎ เพลดิ เพลินเจริญใจ แตํทร่ี บพงํุ กนั แลว๎ รบกนั อีก ไมหํ ยดุ หยอํ น คราวไหน ๆ ก็เหมอื นกนั อยอํู ยํางนน้ั เอง พวกเทพเจา๎ ผ๎ทู รงฤทธิ์ ตลอดเวลาแตหํ าทาํ อะไรเดด็ ขาดไมํ นางเหเลนผู๎เป็นต๎นเหตุสงครามแตแํ ทบจะไมํมี บทบาทในเรื่องเลย กรงุ ทร๎อยถกู ล๎อมตั้งนมนาน แตหํ ักเอาไมไํ ดเ๎ หลํานร้ี วมกนั เข๎าทาํ เอาขา๎ พเจ๎าแสนจะเบื่อหนาํ ย บางทีลองถามพวกนักปราชญร๑ าชบณั ฑติ ดวู ําเบอื่ หนําย เรือ่ งนเี้ หมอื นกับขา๎ พเจา๎ หรือไมํ ผทู๎ ี่มีสัตยก๑ ย็ อมรบั วํากาพยเ๑ ร่อื งน้เี ลํนเอาหลับ เหมือนกนั แตกํ จ็ าํ เป็นจะตอ๎ งมไี วป๎ ระดบั หอ๎ งสมุดเปน็ อนสุ าวรีย๑โบราณภณั ฑ๑ หรอื
เหมอื นกับเหรียญตราข้ึนสนิม ซ่ึงหมดราคาไมเํ ปน็ สินค๎าตํอไปแลว๎ ฉะนัน้ \" ฆานฑติ \"แตทํ าํ นเจ๎าคณุ คงไมนํ กึ อยาํ งวําน้นั สําหรบั ทาํ นกวีเวอรจลิ กระมัง\" ทาํ นเจา๎ คณุ เสนาวํา \"ข๎าพเจา๎ ยอมรับวาํ นิพนธเ๑ รอ่ื งอีนดี เลํมสอง เลมํ สี่ และเลํมหกวิเศษจริง แตํสาํ หรบั ตัวในเรื่องคอื อินสิ ผเู๎ ครํงบญุ โคลอันทุศผแู๎ ขง็ แรง อคั ทิศผูเ๎ พ่ือนอัสฆานิยศุ ผูเ๎ ยาว๑ กษัตริย๑ละตนิ ุศผูเ๎ ขลา อมตคนถํอย ลวนิ ะผ๎จู ดื ชดื นนั้ ข๎าพเจา๎ นกึ วาํ จะหาอะไรท่ีหมดรสและขน่ื คอกวาํ นี้อกี ไมํมแี ล๎ว ข๎าพเจา๎ สมัคร ทํานกว ีทสั โส 5 มากกวาํ หรอื แม๎นิทานชวนหลบั ของอรโิ อสโตก็ยงั ดกี วาํ \" (Arioste - ๑๔๗๔ - ๑๕๓๓- กวชี าวอิตาลี) ฆานฑิต \"ข๎าพเจ๎าขอประทานถามอีกหนอํ ยหน่ึงวาํ ทํานเจ๎าคณุ ได๎รบั ความ สําราญจากนพิ นธข๑ องทําน โหเรศ 6 มากหรือหาไมํ\" โปโกกรุ นั ติ \"มีมคั ษมิ (Maxime-ข๎อคิดสภุ าษติ ) นิพนธท๑ ํานผู๎นี้ซงึ่ บคุ คลผ๎ู ใฝุใจในโลกยํอมจะเกบ็ เก่ยี วผลได๎เหลือหลายกบั การทเ่ี ขยี นเป็นกาพยเ๑ ผด็ รอ๎ นนัน้ ก็ ชํวยใหจ๎ ดจํางาํ ยดี แตขํ ๎าพเจ๎าไมํส๎ูจะใสใํ จในการเดินทางไปยงั บรนิ ทสิ ิ(Brindes) กับ การบรรยายเรือ่ งอาหารเลว ๆ หรอื การววิ าทต่าํ ๆ ในระหวาํ งรปุ ิลิยุศด๎วยกนั คนหนึ่ง คําพดู มีแตํโสมมอมพษิ เต็มไป อกี คนหนงึ่ ภาษาใสํนา้ํ ส๎มโชกโชน อาํ นกาพยต๑ อนที่ คอํ นคนแกแํ ละแมมํ ด ซึง่ ขาดความสุขมุ แล๎ว รสู๎ กึ วําเสียรสมาก ตอนท่บี อกกลําวกบั เพอ่ื นของทํานผ๎ูช่ือวาํ ศีนาสวํา ถา๎ เขาจะตัง้ ให๎ทาํ นเพียงแตํข้นึ ขั้นกวปี ระพนั ธ๑ กาพยวรรณาแลว๎ หวั ของทาํ นซงึ่ สูงอยูํแล๎วจะสงู ถงึ ดาว วสิ ัยคนโงํแลว๎ ยอํ มนยิ มยนิ ดี ไปเสียทุกเรอื่ งขอให๎ผ๎แู ตํงมีชื่อก็แล๎วกัน ในสํวนขา๎ พเจา๎ อํานแตเํ รอ่ื งทน่ี กึ ชอบ และ ขา๎ พเจ๎าจะนกึ ชอบกแ็ ตเํ ร่ืองทตี่ รงกบั ความมํงุ หมายเทํานั้น\" ฆานฑติ ผู๎เคยเลาํ เรียนมาไมใํ หใ๎ ช๎ดุลยพนิ จิ เข๎ากับตวั เมือ่ ได๎ฟง๓ ดงั นน้ั ก็ ประหลาดใจมาก มารทินเห็นเหตุผลเป็นอนั ดีในข๎อความท่ีโปโกกุรนั ติกลําวนน้ั ฆานฑติ \"อ๎อ นีไ่ งศเิ ศโร นแ่ี หละมหาบุรุษผูซ๎ งึ่ ขา๎ พเจ๎านึกวาํ ทํานคงอาํ นไมํ เบ่ือเลย\" โปโกกรุ ันติ \"ขา๎ พเจ๎าไมเํ คยอาํ นทีเ่ ขาแตํงสกั ที เขาจะพูดเขา๎ กบั รพีรยิ สั หรือกับคลเฺ อนติยัสกไ็ มํเห็นจะเกย่ี วอะไรกับข๎าพเจ๎า ข๎าพเจ๎ามีเรอื่ งใหต๎ ๎องวินิจฉัยมาก เกนิ พอแลว๎ ถา๎ เป็นเรอ่ื งทางปรัชญาก็พอคอํ ยยงั ช่ัว แตํพอปรากฎวาํ เขาสงสัยอะไร ๆ ไปหมดทกุ อยาํ ง ข๎าพเจ๎าจงึ ลงเน้อื เหน็ วําข๎าพเจ๎าก็มีความรูพ๎ อ ๆ กับเขา เลยหมด ความตอ๎ งการทีจ่ ะให๎คนตาบอดจงู คนตาบอด\" มารทิน โอโ๎ ฮ น่ีหนงั สือชุดหอวิทยาศาสตร๑ถงึ สสี่ บิ เลมํ คงจะมีอะไรท่เี ป็น คุณประโยชน๑บ๎างในนัน้ \" โปโกกรุ ันติ \"กค็ งมีบ๎าง ถา๎ หากในบรรดาคราดขก้ี ุมฝอยนม้ี สี กั เลมํ หนงึ่ ซึ่ง แสดงวิธที ําเข็มหมดุ แตํวําทัง้ ชุดนี้ไมมํ ีอะไรเลยนอกจากระบบความนึกฝน๓ คร่ึงบ๎าและ หวั เตําเทา๎ มังกร จะหาสง่ิ เปน็ ประโยชนส๑ กั อยาํ งกไ็ มมํ ี\" ฆานฑติ \"นี่เลํา บทละครอิตาลกี ม็ สี เปญกม็ ี ฝรงั่ เศสกม็ ี\" โปโกกุรันติ \"ถูกแลว๎ มรี าวสามพันเรอ่ื ง แตํทีพ่ อจะนับวาํ ใชไ๎ ดจ๎ ะมสี ักสาม โหลกไ็ มํถงึ แลว๎ ชดุ ชมุ นุมเทศนาโนน๎ ก็เหมือนกัน รวมกันทงั้ หมดจะดถี ึงขนาดเสเนฆา สกั หนา๎ เดยี วกไ็ มํได๎ เร่อื งศาสนาชดุ เลํมใหญโํ ตมโหฬารนํูนก็อกี ทาํ นควรจะนึกรไ๎ู ด๎เอง วาํ ไมํวําข๎าพเจ๎าหรอื ใคร ๆ ก็ไมเํ คยเปิดอํานเลย\" มารทนิ เหน็ หนังสอื องั กฤษอยูํเต็มตูอ๎ ีกหลายต๎ู จึงกลาํ ววาํ \"ขา๎ พเจา๎ สงั เกตอยอูํ ยาํ งหน่ึงวํานกั ประชาธิปไตยต๎องชอบหนังสือพวกนี้เป็น
อยํางย่ิง เพราะเขยี นด๎วยวิญญาณอนั เสรี\" โปโกกุรนั ติ \"จรงิ การทีค่ นเราเขยี นอะไรได๎ตามใจชอบยํอมวเิ ศษศกั ดิ์ นี่ แหละคอื สิทธิพเิ ศษของมนษุ ย๑ ในเมอื งอติ าลเี รานี้ เราเขียนแตสํ ่ิงทเ่ี ราไมํได๎ใช๎ ความคิด เพราะผูท๎ อ่ี ยูํเมืองทค่ี นอยาํ งศศี าร๑และอันโตนินสั ปกครองยอํ มไมํกลา๎ จะออก ความเห็นแมน๎ ๎อยหน่งึ โดยไมไํ ดร๎ บั อนุญาตจากพระโดมินิกันกอํ น แตํถา๎ หากวาํ อารมณ๑ ปรารถนา และวญิ ญาณของพรรคตาํ ง ๆ ในองั กฤษไมํทาํ ลายสงิ่ ทีด่ ลี น๎ พ๎นประมาณใน เสรภี าพอนั ประเสรฐิ เสียแล๎ว ขา๎ พเจ๎ากค็ วรจะนิยมยินดีการท่คี นอัจฉรยิ ะองั กฤษเขียน โดยเสรนี ั้น\" ฆานฑิตเหน็ นพิ นธข๑ องทํานมลิ ตนั เขา๎ ก็ถามทํานเสนาวําเห็นทํานกวีร๎ูน้ีเป็น อรรคบคุ คลหรือไมํ โปโกกุรันติ \"ใครนะ? คนถาํ้ ขมา้ํ มนษุ ย๑ที่เอาบทแรกของคัมภรี ส๑ ร๎างโลกมา แตงํ เป็นกาพยก๑ ระดา๎ งพรรณนาอยาํ งยือยาวถงึ สบิ เลมํ สมุดนี้นะํ หรือ? คนที่ปลอมแปลง คัมภีรเ๑ ดมิ ภาษากรกี อยํางหยาบสกุล ทําเอาการสรา๎ งโลกแปรรูปไปนนี้ ะํ หรอื ? คนท่ที าํ เอาโมเสส, ผ๎ูซึ่งแทนอนันตชพี สร๎างโลกดว๎ ยคาํ หน่ึง, กลายเปน็ ตอ๎ งใช๎วงเวยี นอนั ใหญํ จากโรงชาํ งแสงสวรรค๑มาเขยี นขอบวงโลกนน้ี ํะหรือ? จะให๎ขา๎ พเจา๎ นบั ถือวําคนเชนํ นี้ เปน็ อรรคบุรษุ ไดอ๎ ยาํ งไร? คนทีต่ ม๎ ยาํ ทําเอานรกและเปรตตามท่ีทํานทัสโสแตํงไวก๎ ลายเป็นอ่นื ทาํ เอาลูสิเฟอร๑แปลงราํ งเป็นคางคกบ๎าง เป็นคนแคระบ๎าง แตงํ คาํ พดู ใหซ๎ าตานนพ้ี ดู ซ้าํ ๆ ซาก ๆ อยาํ งเดียวร๎อยหน ใหโ๎ ตเ๎ ถยี งศาสนวิทยาแทนตวั เอาอยํางอรโิ อสโตทีเ่ ลนํ ตลก ประดษิ ฐ๑ปนื ข้นึ ไปทําเปน็ ปืนใหญํใหเ๎ ปรตยงิ สวรรคอ๑ ยํางจริงจัง ไมํวําขา๎ พเจา๎ หรอื ใคร ๆ ในอติ าลจี ะนิยมยนิ ดีกับเร่ืองเหลอื รบั โหรงเหรงอันนําเศรา๎ น้ีลง แลว๎ ยงั ตอนทม่ี ฤตยู กบั ปาปะวิวาห๑กัน แล๎วปาปะดงึ เอางูออกมา เพยี งเทํานีก้ ็ทาํ เอากระเพาะคนผู๎มศี ลิ ป แม๎แตนํ ๎อยที่สุดถงึ ขย๎อนออกแลว๎ แล๎วบรรยายอยาํ งยืดยาว วําโรงพยาบาลกาฬโรคดี สาํ หรับสัปเหรอํ เทาํ นน้ั กาพยซ๑ งึ่ เห็นราง ๆ นกึ เหน็ ไปเอง และขาดรสชาตนิ ้พี ิมพค๑ รั้ง แรกกเ็ ปน็ ท่ีรงั เกียจ เดีย๋ วน้ขี า๎ พเจา๎ ก็ยังคงร๎ูสึกอยํางเดียวกบั คนในเมืองครงั้ น้ันเขาร๎สู กึ กัน เรือ่ งพรรณอยํางน้ขี า๎ พเจ๎านึกอยํางไรก็พดู อยาํ งนัน้ และใครจะนกึ อยํางข๎าพเจ๎า หรือไมํ ขา๎ พเจ๎าไมํเหน็ สําคัญ\" ฆานฑติ เศรา๎ ใจมากทไี่ ด๎ยนิ ดงั น้ี เพราะทาํ นโหมรเฺ ป็นทนี่ บั ถอื และทาํ นมิล ตันกเ็ ป็นที่รักของตนจงึ พดู เบา ๆ กับมารทินวํา \"อนิจจา ขา๎ พเจ๎าเกรงวําคน ๆ น้ีดหู มน่ิ กวชี าวเยอรมันเราอยาํ งเหลือเกิน\" มารทิน \"เรอ่ื งอยํางนไ้ี มเํ ห็นจะเสยี หายกระไรนกั \" ฆานฑติ กระซิบวาํ \"เออหนอ, คนชาํ งรู๎ คนใหญํโต อะไรอยาํ งน้ี ไมํนยิ ม ยินดอี ะไรสักอยําง\" เมอื่ ไดเ๎ ดนิ ตรวจห๎องสมดุ แลว๎ ก็พากันลงไปในสนาม ฆานฑติ ชมวําอะไรตํอ อะไรงามหลายอยําง โปโกกุรนั ติ \"ข๎าพเจา๎ ไมํเหน็ วาํ มรี สอะไรจะต่ําเพียงน้เี ทาํ ทที่ ํานเห็นทงั้ หมด น้ไี มมํ อี ะไรเป็นเรื่องเปน็ ราว มะรนื นี้กจ็ ะแตงํ ใหมใํ หส๎ ูงศกั ด์ิกวําน้ี\" เม่ืออาํ ลากลบั ไปแล๎ว ฆานฑติ พดู กับมารทนิ วาํ \"วําอยาํ งไร ทํานคงยอมรับละซวิ ําคน ๆ น้เี ปน็ ผม๎ู คี วามสุขทีส่ ุด เพราะมี อะไรกไ็ มํสงู เทาํ เทียมตวั \" มารทนิ ตอบวาํ \"แตํทํานไมํเห็นหรอกหรือวาํ อะไร ๆ ทีเ่ ขามีอยํูมันทุเรศไป หมดทัง้ นัน้ ? ปลาโฏ(Plato)ได๎ตั้งขอ๎ สงั เกตไวน๎ านแล๎ววาํ กระเพาะซ่ึงขยอกอาหารออก
หมดจะวาํ เปน็ กระเพาะทีส่ บายดที ่สี ุดไมํได๎\" ฆานฑติ \"แตกํ ารทค่ี ํอนขอดอะไรได๎ทกุ อยาํ ง การทช่ี ค้ี วามผิดความชัว่ ใน สง่ิ ท่ีคนอืน่ เห็นความดคี วามงามน้นั จะไมํนับวาํ เป็นความสขุ หรอกหรอื \" มารทิน \"กเ็ ทาํ กบั วาํ ความสุขยํอมมีในการที่ไมํมคี วามสขุ นัน่ เอง\" ฆานฑิต \"เอาละ เอาละ ข๎าพเจา๎ เหน็ อยวูํ ําข๎าพเจา๎ จะเปน็ คนมสี ขุ อยอูํ ยาํ ง เดียว คือเม่อื คุณพระชวํ ยให๎ได๎พบนางคณุ กิ องผเ๎ู ป็นท่ีรกั \" มารทนิ \"หวงั ไวเ๎ ถิดยอํ มดีเสมอ\" เวลาลวํ งไปหลายวนั หลายสัปดาห๑ ฆฆัมโพกย็ ังไมํมา ฆานฑติ คงจมอยูํใน ความเศรา๎ โศก จนแม๎แตํนางปะแก็ตกับพระจิโรเฟลฺ ไมกํ ลบั มาขอบคุณกไ็ มนํ ึกถงึ 1 - Caesar 2 - Cato - นักพรตสังกดั กลํุมท่เี ชอ่ื วาํ ความสุขอยทูํ ก่ี ารประกอบคุณงามความดแี ละจะตอ๎ งวางเฉย ไมํถูก กเิ ลสตัณหา จากสังขารท้งั ๕ ลํอลวงท่ีเรียกกนั วํา Stoicism - ผจ๎ู ัดพมิ พ๑ 3 - หมายถึง Homer กวกี รกี 4 - สาํ นวนพายัพ ตรงกบั ฝรงั่ พอดี \"ม\"ี หมายถงึ \"อย\"ูํ (ตวั อยํางเชํน \"มหี ัน้ ลอ\" เทาํ กับ \"อยูนํ ั่นไง\" - Wm) 5 - Tasse (๑๕๔๔ - ๑๕๙๕) กวอี ิตาเลียน ผ๎มู ผี ลงานทํานองมหากาพย๑ Homer เป็นทช่ี ื่นชอบของวอล แตร๑ 6 - Horace (๖๕ - ๘ กํอนครสิ ตศ๑ ักราช) กวีชาวโรมนั ๒๖ ฆานฑติ กับมารทนิ กนิ อาหารกบั คนไม่รจู้ กั ๖ คน …..คนพวกนคี้ อื ใคร? เยน็ วนั หนึง่ พอฆานฑติ กบั มารทินจะนัง่ กนิ อาหารกับคนตํางถิน่ ทพ่ี กั อยํู โรงแรมเดียวกนั ก็พอดีมีชายคนหนง่ึ ผิวดาํ อยํางเขมําไฟ เดนิ มาขา๎ งหลงั ฆานฑติ จับมือ แลว๎ พดู วาํ \"เตรยี มตวั ให๎พร๎อมเถิด จะได๎ไปด๎วยกันอยําพลาด\" ฆานฑิตหันไปดู เหน็ -ฆฆัมโพ! นอกเสยี จากภาพนางคุณกิ องแลว๎ กม็ ีภาพฆฆมั โพน่ีแหละท่ฆี านฑติ จะ พศิ วงและยนิ ดีแสนท่ีสดุ แทบวาํ จะเปน็ บ๎าดว๎ ยความดีใจ สรวมกอดเพอ่ื นแล๎ววํา \"นางคณุ กิ องมาแลว๎ ไมํสงสยั เลย, นางอยํูไหน พาไปหานางเถิด จะตาย เสียดว๎ ยความยินดีทีไ่ ดอ๎ ยใูํ กล๎นางก็เอา\" ฆฆัมโพ \"นางไมํได๎อยูนํ ี่ อยํูกรุงกนั สตนั ตโิ นปลฺ\" ฆานฑติ \"ตายจรงิ ! กรงุ กนั สตนั ติโนปลแฺ ตํเอาเถอะ ถึงจะอยํูเมืองจนี ก็ จะต๎องบินไปหาให๎จงได๎ ไปกันเถอะ\" ฆฆมั โพ \"กนิ ข๎าวเสยี กอํ นจงึ คํอยไป จะเลําอะไรให๎ฟง๓ อกี ยงั ไมไํ ด๎ ขา๎ พเจา๎ เปน็ ทาสเขานายกาํ ลังอยํู ข๎าพเจ๎าต๎องไปรับใช๎ทโ่ี ต๏ะกินขา๎ ว อยําพูดอะไรอกี เลย กนิ ๆ เข๎า แลว๎ เตรยี มตัวใหเ๎ สรจ็ \" ฆานฑิตวอํ กแวกอยํูในอารมณ๑โสมนสั และโทมนสั โสมนสั ท่ีไดพ๎ บฆฆมั โพ
อีก ประหลาดใจทฆี่ ฆมั โพต๎องตกไปเป็นทาสเขา ความหวงั ทจี่ ะได๎นางคนื ตน้ื เตม็ ขึ้นมา ใหมํ หัวใจเตน๎ เรํา ๆ , ความคิดมืนงง น่ังลงกนิ โต๏ะกบั มารทนิ และคนตํางถ่ินหกคน สวํ นมารทนิ นัน้ เหน็ เหตกุ ารณห๑ มด ไมมํ คี วามรส๎ู กึ อะไรเลย ฝาุ ยพวกหกคนนนั้ มาเท่ียวกรุงเวนิศชมงานมโหฬารฆานวิ ลั (Carnival) ฆฆัมโพรบั ใชเ๎ ดนิ โตะ๏ คนตํางถนิ่ ผห๎ู นึง่ พอจวนจะเสรจ็ การเลี้ยงก็เข๎าไปใกล๎นายแล๎ว กระซิบท่หี ูวาํ \"ขา๎ แตํพระองค๑ พระองค๑จะเสด็จเมอื่ ใดแลว๎ แตพํ ระทยั นาวาเรยี บรอ๎ ยแลว๎ \" วาํ แลว๎ ก็กลบั ออกไป บรรดาคนทนี่ ัง่ อยํูทีน่ ่ันประหลาดใจมาก มองดูตากัน, ไมพํ ดู อะไรสกั คํา เดี๋ยวมบี ําวอีกคนเข๎ามาหานายคนทสี่ อง พดู วํา \"พระเจา๎ ข๎า รถมา๎ อยทํู ปี่ าดอุ ะ (Padua) แลว๎ เรอื ก็พรกั พร๎อม\" นายพยักหน๎า บําวก็กลบั ออกไป บรรดาคนท่ีนั่งตาํ งจอ๎ งหนา๎ กนั อกี ประหลาดใจเปน็ สองเทาํ แล๎วมีบาํ วคนท่สี ามเขามาหาคนตํางดา๎ วคนทสี่ าม พูดวาํ \"ขอเดชะฯ พระองคม๑ ิควรทจ่ี ะชักช๎าตอํ ไปอีก ข๎าพระพทุ ธเจา๎ จะเตรยี มการ ใหพ๎ รอ๎ มเสร็จทกุ อยาํ ง\" วําแล๎วกอ็ อกไปทนั ที ฆานฑติ กบั มารทนิ หมดสงสยั แล๎ว เข๎าใจวํา พวกนีเ้ ปน็ พวกแตงํ แฟนซีมา เทีย่ วงานฆานิวลั กนั เลนํ เทํานนั้ แลว๎ บําวคนทสี่ มี่ าหานายคนท่ีส่ีวํา \"พระองคจ๑ ะเสดจ็ เมอ่ื ไรแลว๎ แตพํ ระทัย\" วําแลว๎ กก็ ลับไปเหมือนกบั คนกํอน ๆ บําวคนท่หี ๎ามาบอกอยาํ งเดียวกับนาย คนทห่ี า๎ แตบํ ําวคนทห่ี กพูดกบั นายแปลกกวาํ เพือ่ น และนายกน็ ั่งอยํตู ิดกบั ฆานฑิต จงึ ได๎ยินวํา \"เป็นความสัตย๑ พระเจ๎าข๎า เขาไมยํ อมใหเ๎ ครดิต พระองคห๑ รอื ขา๎ พระพุทธเจ๎าคงตอ๎ งถูกจําคุกกเ็ ปน็ ได๎ ดว๎ ยเหตนุ ี้ขา๎ พระพุทธเจ๎าตอ๎ งเอาตัวรอดไป กอํ นแล๎ว ขอทูลลา\" พวกบําวไปกันหมดแลว๎ คนตํางดา๎ วทง้ั หกคนรวมท้งั ฆานฑิตกับมารทนิ ตาํ ง ก็นัง่ เงียบกรบิ ในท่สี ุดฆานฑติ เอํยข้ึนวํา \"ทาํ นสุภาพบุรษุ ทั้งหลาย เลํนตลกกนั สนุกมากแท๎ ๆ แตเํ หตุใดทาํ นจงึ ต๎อง เปน็ กษัตรยิ ๑เหมอื นกนั หมด สําหรับมารทินกบั ขา๎ พเจา๎ ขอรับรองวาํ มใิ ชเํ ปน็ กษัตริย๑\" นายของฆฆัมโพตอบเปน็ ภาษาอติ าเลียนอยํางเศร๎า ๆ วํา : \"ข๎าพเจา๎ ไมไํ ดเ๎ ลนํ ตลก นามของขา๎ พเจ๎าชอ่ื วาํ พระเจา๎ อฆั เมตทสี่ าม (Achmet III) เปน็ มหาสุลตาํ นมาเป็นเวลาหลายปี ข๎าพเจ๎าปราบดาภิเศก ขบั เชษฐา จากพระราชบัลลงั ก๑ แลว๎ ภาคิไนยข๎าพเจ๎ากลับแยํงบลั ลังคค๑ ืน อรรคมหาเสนาบดี ขา๎ พเจา๎ ถกู ตัดหวั ข๎าพเจ๎าเองถกู เนรเทศให๎ไปตายที่เมืองเกําเสคคฺ ลโิ อ พระราช ภาคไิ นย คอื มหาสลุ ตํานมหมุท(Mahomet) ยอมอนญุ าตใหข๎ า๎ พเจ๎าทอํ งเท่ียวเพื่อ บาํ รงุ สุขภาพได๎บางคร้งั บางคราว ขา๎ พเจ๎าจงึ มาเที่ยวฆานวิ ัล ณ กรงุ เวนิศนี้\" ชายหนุํมคนนงั่ ถดั สลุ ตํานอัฆเมตไปกลําววาํ ดังนี้ : \"นามของข๎าพเจ๎าคือ อิวาน ครง้ั หน่งึ เปน็ บรมจกั รพรรดิรสั เซียปกครองทว่ั
ท้ังจักรภพนน้ั แตํถูกชงิ ราชบัลลังค๑ต้งั แตอํ ยใูํ นพระอูํ พระราชบิดามารดาถกู จับขงั คกุ ข๎าพเจา๎ ไดร๎ ับการศกึ ษาภายในคกุ นน้ั เอง มีบางคราวท่ขี า๎ พเจา๎ ไดร๎ บั การศึกษาภายใน คุกนัน้ เอง มีบางคราวทขี่ า๎ พเจ๎ารับอนุญาตให๎ทอํ งเที่ยวไดใ๎ นความควบคมุ ของทหาร รกั ษาพระองค๑ ข๎าพเจา๎ จงึ มาเที่ยวงานฆานิวลั ณ กรงุ เวนศิ น้ี\" คนท่ีสามวาํ \"ข๎าพเจ๎าคือ พระเจา๎ ชาลสเ๑ อดเวดิ แหงํ กรุงองั กฤษ พระราช บิดามอบนติ ิสทิ ธใิ์ ห๎แกขํ ๎าพเจ๎าทัง้ สิน้ ข๎าพเจา๎ ตอํ ส๎ูเพ่ือคม๎ุ ครองสทิ ธ์ิท้งั นี้ ผูจ๎ งรกั ภกั ดี ของข๎าพเจา๎ กวําแปดรอ๎ ยคนถูกแขวนคอบา๎ ง ถกู ลากครําจนตายบา๎ ง ถกู ขังบ๎างสําหรบั ข๎าพเจ๎าถูกขงั คุก ขา๎ พเจา๎ จะเดินทางไปกรงุ โรม เยยี่ มพระราชบดิ าผู๎ซง่ึ ถูกขบั ออกจาบัล ลังค๑เชํนเดียวกับข๎าพเจ๎าและพระอยั กาข๎าพเจ๎า ขณะนีม้ าเที่ยวงานฆานิวัล ณ กรงุ เว นศิ \" ถงึ คราวคนที่ส่ี วาํ : \"ขา๎ พเจา๎ เปน็ กษัตริยค๑ รองกรงุ โปลนั ด๑ เคราะหก๑ รรม สงครามทําเอาข๎าพเจา๎ ไร๎ราชอาณาจกั รที่สืบมา พระราชบิดาก็รับเคราะหก๑ รรม เชํนเดยี วกนั ขา๎ พเจา๎ ก็ตอ๎ งหนั ไปหาท่ีพึง่ จากเบ้ืองบนเชนํ เดยี วกับกับสลุ ตํานอฆั เมต พระจักรพรรดิอวิ าน พระเจ๎าชาลส๑เอดเวิด ผ๎ูซ่ึงพระเจ๎าทรงพทิ กั ษร๑ กั ษามาจนบดั นี้ ขณะน้ขี ๎าพเจา๎ มาเท่ยี วงานฆานวิ ัล ณ กรุงเวนศิ \" คนทีห่ า๎ วาํ \"ข๎าพเจา๎ ก็เป็นกษัตรยิ ค๑ รองเมอื งโปลันดเ๑ หมือนกนั ถูกชงิ บัล ลังคส๑ องคร้ังแตํพระเจา๎ กท็ รงประทานเมอื งให๎ใหมํ ขา๎ พเจ๎าไดก๎ ระทาํ ดยี งิ่ กวาํ พระราชา สารมาฌนั 1 ทั้งหลายที่ได๎เคยปกครองในลุมํ ทง้ั สองขา๎ งแหํงแมนํ ้ําวศิ ตุฬาแตํกํอน กาล ข๎าพเจา๎ มอบตนถวายแดพํ ระเจ๎าเชํนเดียวกนั มานีห่ มายจะเทย่ี วงานฆานวิ ลั ณ กุ รงเวนิศ\" คราวนรี้ อบพระราชาองค๑ทห่ี กจะวําบ๎าง : \"ดกู รทาํ น ข๎าพเจ๎ามิใชํเป็นเจา๎ พญามหากษัตริย๑ใหญํยิ่งทัดเทียมทั้งหลาย, แตขํ า๎ พเจา๎ ก็เปน็ ราชาเหมอื นกนั มีนาม วําธีโอโดร๑ ราษฎรยกขนึ้ เป็นราชาแหํงเกาะ โฆรศิกา 2 แมเ๎ คยมพี ระนามาภิไธยเปน็ มหาราชา แตํบดั นี้แม๎เพียงสุภาพบรุ ษุ กแ็ ทบไมมํ ีใครนับถือวาํ เปน็ ข๎าพเจา๎ เคยต้งั โรง กษาปณ๑ทําเงินเมือ่ กํอนน้นั แตํเดี๋ยวนเ้ี งนิ สกั เกเ๏ ดยี วกไ็ มํมี ข๎าพเจา๎ เคยมมี หาเสนาบดี สองคน แตเํ ดย๋ี วนี้แม๎บาํ วสกั คนกแ็ ทบจะไมํมี ขา๎ พเจ๎าเคยปรากฎองคอ๑ ยบํู นพระบลั ลงั ค๑ และขา๎ พเจ๎ากเ็ คยปรากฏกายอยํูบนหญ๎าคาในคุกเมืองลอนดอน ยงั เกรงอยํวู ําข๎าพเจ๎า อาจจะได๎รับเคราะห๑เชนํ น้ันอกี ทเ่ี มอื งน้ี ข๎าพเจ๎ามาเวนิศนก้ี เ็ ชนํ เดียวกบั ทํานท้งั หลาย คือ เท่ยี วงานฆานวิ ัล\" กษตั ริยห๑ า๎ องคไ๑ ด๎ทรงฟง๓ ดงั นนั้ ตาํ งก็ทรงรส๎ู ึกสงั เวชหฤทัย จงึ พระราชทาน เงินให๎แกํพระราชาธีโอโดร๑ องคล๑ ะยี่สิบห๎าตาํ ลึงจะได๎ไปซอ้ื เสอ้ื ผา๎ เคร่ืองนุงํ หํม ฆาน ฑิตนั้นถวายเพ็ชรเม็ดหน่งึ มรี าคาถงึ สองพนั ห๎าร๎อยตําลึง กษตั รยิ ๑ท้งั หา๎ ตรสั แกกํ ันและกันวํา \"บุคคลผ๎มู าลาํ ลองนค้ี ือใครหนอ สามารถจะใหแ๎ ละใหแ๎ ล๎ว ซ่งึ เงนิ อันมากกวําเราถงึ รอ๎ ยเทาํ \" พอลุกจากโตะ๏ ก็มที ๎าวพญามหากษัตรยิ ๑อีกส่ีพระองค๑ ซึ่งถกู ขบั ออกจาก เมืองสิ้นเนื้อประดาตัวเพราะสงครามเหมือนกนั จะมาเทย่ี วงานฆานิวลั ณ กรงุ เวนิศ เหมือนกัน แตฆํ านฑิตไมเํ อาใจใสํตอํ ผ๎ูมาใหมํ เพราะใจจดจอํ อยํกู ับการเดินทางไปกรุง กันสตันติโนปลฺเพอ่ื ติดตามนางคุณกิ องผเู๎ ปน็ ทรี่ ักเสยี แล๎ว
1 - Sarmatian. เป็นชอ่ื ที่ใชเ๎ รยี กผ๎ูคนท่ีสบื เชอื้ สายมาจากโปแลนดใ๑ นยคุ โบราณ 2 - Corsica ๒๗ การเดนิ ทางเรือไปยังกรงุ กันสตนั ติโนปลฺ ฆฆัม โพคนซ่ือไดไ๎ ปอ๎อนวอนนายเรือตรุ กที ่ีจะพาสลุ ตาํ นอัฆเมตไปเมอื ง กนั สตันตโิ นปลไว๎แล๎ว ขอใหร๎ ับฆานฑิตกับมารทนิ ไปด๎วย ทัง้ สองคนน้ันทํา อภินนั ทนาการตอํ องคส๑ ลุ ตํานผอู๎ าภัพแล๎วก็ลงเรอื ฆานฑิตวํากบั มารทินขณะท่จี ะไปลงเรอื วาํ \"เหน็ ไหมเราทัง้ สองกนิ อาหาร กบั กษตั รยิ ไ๑ รบ๎ ลั ลังก๑หกองค๑ มหิ นําข๎าพเจา๎ ยังได๎ทําทานกับองคห๑ นงึ่ บางทียงั จะมี เจ๎าชายท่ีอบั โชคยง่ิ กวาํ น้ีอกี มากมาย สําหรับข๎าพเจ๎าเพียงแตํศนู ย๑เสียแกะไปร๎อยตวั เทําน้นั บดั นก้ี ็กาํ ลงั จะโผผวาไปหาวงแขนนางคณุ กิ องแล๎ว มารทินผู๎ทรี่ กั เอย๐ อีกคร้งั หน่งึ ละคําของอาจารยป๑ างโกลศถูกตอ๎ ง คอื ทุกส่งิ ทุกอยํางเป็นไปเพ่ือดที ่สี ุด\" มารทิน \"ขอให๎เปน็ จรงิ เถดิ \" ฆานฑติ \"แตํสิง่ ที่ประสพในกรงุ เวนิศน้นั นําประหลาดแท๎ ไมํเคยปรากฎวํา เคยไดเ๎ ห็นหรือได๎ยนิ มากอํ นเลยวํา กษัตริย๑ไร๎บัลลังค๑หกองค๑เสวยรวํ มกันในโรงแรม สาํ หรับคนธรรมดาพร๎อม ๆ กัน\" มารทิน \"แตกํ ย็ งั ไมํนับวาํ ประหลาดกวาํ ส่ิงท่ีเกิดขึน้ กบั เราเปน็ สํวนมาก เป็น ของธรรมดาเกิดมาเป็นกษัตรยิ ก๑ ย็ อํ มจะต๎องไรบ๎ ัลลงั ก๑ สวํ นในขอ๎ ทีเ่ รามีเกยี รตไิ ด๎รวํ ม โต๏ะเสวยน้นั กเ็ ป็นของเล็กน๎อยซ่ึงไมํควรจะเอาใสใํ จอยํางใดเลย\" พอลงเรือแลว๎ ฆานฑติ ก็รบี ตรงไปหาฆฆัมโพผู๎เป็นทั้งบําวเกาํ แกแํ ละมติ ร กอดรดั ดว๎ ยความรักแลว๎ พดู วํา \"วําอยาํ งไร มขี ําวนางคณุ กิ องวาํ กะไรบ๎าง? นางยงั เปน็ น้าํ หน่ึงแหํงความ งามอยูหํ รือไฉน? นางยงั รกั ข๎าอยดูํ หี รอื ? สบายดหี รือประการใด? เจ๎าคงจดั ซ้ือวงั ให๎นาง อยูํที่เมืองกันสตันติโนปลแลว๎ มิพกั ตอ๎ งสงสัยเลย\" ฆฆัมโพตอบวํา \"นายผเู๎ ปน็ ทีร่ กั นางคุณกิ องขณะน้กี ําลงั ลา๎ งถ๎วยชามอยูํรมิ ฝ่๓งแมนํ า้ํ โปรปนทสิ (Propontis) ตกเปน็ ข๎าของเจ๎าชายพระองค๑หนงึ่ ซ่งึ มถี ๎วยชามทจี่ ะ ล๎างน๎อยเหลือเกนิ คอื ราชวงศท๑ ่นี างตกเป็นทาสอยูนํ ั้นสืบทอดมาแตวํ งศโ๑ บราณ ทรง พระนามวาํ รากัตสคิ 1 บดั นีถ้ ูกเนรเทศ ไดร๎ บั คํากนิ อยูจํ ากมหาสุลตํานวนั ละแปดสลึง แตํขอ๎ ทร่ี า๎ ยยง่ิ กวาํ น้กี ็คอื นางคุณกิ องหมดงามเสยี แลว๎ กลับขรี้ ิว้ นาํ เกลียดยง่ิ นกั \" ฆานฑติ \"เอาเถอะ จะงามหรอื ขีเ้ หรกํ ็ชาํ งข๎าเป็นคนรกั เกียรติยศ ถือเปน็ หนา๎ ทท่ี จี่ ะตอ๎ งรกั นางอยํตู อไํ ป แตเํ หตไุ ฉนนางจงึ ต๎องตกระกําลําบาก เจ๎ากเ็ อาเงนิ ไป ให๎ถงึ ห๎าลา๎ นหรอื หกลา๎ น\" ฆฆมั โพ \"พทุ โธํ ขา๎ พเจ๎าไมตํ อ๎ งใหค๎ ําไถํสองล๎านกบั นายโทนเฟรนันโท ณ อพิ ระ จ ฟกิ ุอิโยรา จ มัสฆารนสิ จ ลัมปูรโทส จ สสู า เจ๎าเมืองบอุ โิ นส ในการท่จี ะเอา นางมาหรอกหรอื ? แล๎วขา๎ พเจ๎าไมํถูกทหารคอแสร๑คนหน่ึงปลน๎ เงนิ ท่ีเหลอื ไปหมด หรอกหรือ? แลว๎ ทหารคอแสร๑คนน้ไี มไํ ดพ๎ าเราไปแหลมมตป๓นไปมีโล ไปนคิ าริยา ไป สาโมส ไปปตี รา ไปดาร๑ดะแนล ไปมาโมรา ไปสกุตารีหรอกหรอื ? แลว๎ นางคุณกิ องกบั หญิงชรากไ็ ปรับใช๎เจ๎าชายผู๎ซึง่ ข๎าพเจา๎ กลาํ วตะกนี้ ้ี ข๎าพเจา๎ เองกต็ กเปน็ ทาสของสุ ลตาํ งไรบ๎ ลั ลังก๑\"
ฆานฑิตรอ๎ งวาํ \"ชาํ งประสพทุกขภ๑ ยั เปน็ ทอด ๆ อะไรเชนํ น้ัน แตํถึงอยํางไร ขา๎ กย็ งั มีเพชรเหลืออยคูํ งไถํคาํ ตวั นางคณุ ิกองได๎โดยงาํ ยดาย แตกํ ็นําสังเวชท่ีนางตอ๎ ง กลบั เปน็ ข้รี วิ้ ถึงเพยี งน้นั \" วาํ แล๎วกห็ ันไปพูดกบั มารทินวํา \"ทาํ นนึกอยาํ งไรใครควรทีจ่ ะ เปน็ ผูน๎ ําสังเวชท่สี ุด สุลตาํ นอัฆเมต จักรพรรดอิ วาน พระเจา๎ ชาลส๑เอดเวดิ หรือ ข๎าพเจ๎า?\" มารทนิ \"ขา๎ พเจา๎ จะไปร๎ูไดอ๎ ยาํ งไร ขา๎ พเจ๎าจะต๎องแลเหน็ เข๎าไปในหวั ใจจึง จะสามารถบอกได๎\" ฆานฑิต \"เออ ถ๎าอาจารย๑ปางโกลศอยกูํ ็คงจะบอกได๎\" มารทนิ \"ขา๎ ไมํรว๎ู ําออาจารยป๑ างโกลศของทาํ นจะเอาเต็งชนิดใดมาชง่ั เคราะหก๑ รรมมนษุ ย๑ ใสตํ ุม๎ นาํ้ หนกั ความทกุ ข๑ให๎เขม็ ตรง ข๎าพเจ๎าพอท่จี ะกลําวได๎แตํ เพียงวํา ยงั มีบคุ คลเปน็ จํานวนลา๎ น ๆ บนพ้ืนพภิ พนี้ ซงึ่ มคี าํ ราํ พนั มากวาํ พระเจ๎าชาลส๑ จักรพรรดิอวิ าน และสลุ ตาํ นอัฆเมต\" ฆานฑิต \"ก็เป็นไปไดอ๎ ยํางวาํ \" ชว่ั เวลาสองสามวัน เรอื กเ็ ข๎าชอํ งบอสพอรสั ฆานทติ ไถํตัวฆฆัมโพดว๎ ยเงนิ จํานวนสงู มาก กอํ นอ่ืน แลว๎ ไมํยอมเสียเวลารีบพากันลงเรือใหญํซึ่งใชท๎ าสตกี รรเชยี ง เท่ยี วเสาะหานางคณุ ิกองตามฝ๓่งแมํนํา้ โปรปนทิส ถึงนางจะนําเกลยี ดนําชังอยํางไรก็ไมํ วํา ในบรรดาคนกรรเชยี ง มีทาสสองคนตกี รรเชยี งอํอนแอมาก เดย๋ี ว ๆ นายร๎อย คนชาวเลวานต๑คอยเอาเอน็ ววั หวดลงทบี่ ําเปลือยทัง้ สองคนนนั้ ทหี นึ่ง ฆานฑิตผูม๎ ี ความรูส๎ กึ กรุณาโดยธรรมชาติมองดทู าสท้ังสอง เอาใจใสํกวาํ คนกรรเชยี งอื่น ดหู นา๎ ถึงแม๎จะวิกลพิการผิดไปมาก แตํก็มสี ํวนคล๎ายกับอาจารยป๑ างโกลศกบั พระเจสุตบารอน เวศทฟาเฬียผ๎เู ป็นอนุชานางคณุ ิกองย่ิงทาํ ให๎ฆานฑติ ตื้นตันและเศร๎าใจ ฆานฑิตกย็ ิ่ง พนิ จิ พิเคราะหม๑ องดมู ากขึ้น ฆานฑิตพูดกับฆฆัมโพวาํ \"จรงิ ๆ นา ถ๎าขา๎ ไมแํ ลเหน็ อาจารย๑ปางโกลศถูก แขวนคอกับตาเอง และไมไํ ด๎เสียทาํ ฆาํ บารอนกับมอื เองแล๎ว กจ็ ะต๎องนึกวาํ ใชคํ นทง้ั สองทีต่ ีกรรเชียงอยนูํ ่ันแหละ\" พอเอยํ ช่อื บารอนกบั ปางโกลศ ทาสทงั้ สองน้นั ก็สงํ เสยี งร๎องดงั ตวั แขง็ อยํู กบั ท่ี มอื ปลอํ ยกรรเชยี ง นายรอ๎ ยวงิ่ มาโบยดว๎ ยเอน็ วัวแรงขึ้นเปน็ สองเทาํ สเ่ี ทาํ ฆานฑิตร๎องวาํ \"หยดุ กอํ นเจ๎าขา๎ ! หยุดกํอน! ขา๎ พเจา๎ จะใหเ๎ งนิ ไถตํ วั เทําไรก็ ให๎ได๎\" ทาสคนหนงึ่ รอ๎ งวาํ \"อะไรน่ี ฆานฑติ นั่นเอง\" ทาสอีกคนหน่งึ ร๎องวาํ \"อะไรน่ี ฆานฑิตน่นั เอง\" ฆานฑิตวํา \"ข๎าพเจา๎ ฝน๓ ไปหรือน่ี? ขา๎ พเจา๎ ต่นื อยหํู รอื ? ขา๎ พเจา๎ อยูํในเรือ ทาสหรอื น?ี่ นคี่ อื บารอนผู๎ข๎าพเจ๎าฆําหรือ? น่ีอาจารย๑ปางโกลศซง่ึ ข๎าพเจา๎ เห็นถกู แขวน คอหรอื ?\" ทงั้ สองตอบวํา \"ใชํขา๎ พเจา๎ แลว๎ \" มารทนิ \"พทุ โธํ คนนเ้ี องหรือมหาปรัชญาเมธี\" ฆานฑิต \"ทํานนายร๎อย ทาํ นจะเอาคาํ ไถํตวั ทํานธนั ดราแทนทรงค๑ผ๎ูเป็นบา รอนคนเดิมแหํงบารอนท้ังหลายในจักรภพและทํานปางโกลศผูเ๎ ปน็ ปรัชญาเมธลี กึ ล้ํา ทสี่ ุดในเมอื งเยอรมนั น้ีเทาํ ใด?\" นายร๎อยตอบวาํ \"ไอช๎ าติหมา----เม่ือหมา---- 2 สองตัวน้เี ป็นถึงบารอน และปรัชญาเมธี ซง่ึ เราไมสํ งสยั เลยวําคงเปน็ ตาํ แหนงํ สงู ในเมืองมนั เราจะคดิ เอาห๎า
หมืน่ \" \"ตกลง พาขา๎ พเจา๎ ไปกรงุ กันสตันตโิ นปลฺเดยี๋ วนีท้ ํานจะได๎รบั เงนิ ทนั ที เดี๋ยว อยําเพงิ่ พาไปตามหานางคณุ ิกองกอํ น\" เม่ือไดต๎ กลงกันในขอ๎ แรกแลว๎ นายรอ๎ ยก็สง่ั ให๎หนั เรือกลับและใหค๎ น กรรเชยี งเรงํ ฝมี อื แจวเรว็ ยงิ่ กวํานกแหวกฟาู ฆานฑติ กอดบารอนกบั ปางโกลศรอ๎ ยคร้ัง แล๎วถามวํา \"เปน็ อยาํ งไรหนอ ทํานบารอน, ท่ฆี าํ ทํานไมํตาย? อาจารย๑ปางโกลศเลํา, ทาํ นถกู แขวนคอแล๎วคนื ชีพมาได๎ แล๎วเหตใุ ดจงึ มาอยูเํ รอื ตรุ กลี ําเดียวกนั น?้ี \" บารอน \"จรงิ หรอื ท่วี าํ ภคินขี า๎ พเจา๎ อยูํในประเทศน้ี\" ฆฆมั โพ \"จรงิ \" ปางโกลศ \"ขา๎ พเจา๎ ได๎ประสพพบฆานฑติ ศษิ ยท๑ ่รี กั อีกครัง้ หนึง่ \" ฆานฑติ แนะนาํ ให๎ทัง้ สองคนร๎ูจักฆฆมั โพกบั มารทนิ ตํางสวมกอดกัน แล๎ว ตํางคนตํางพดู พร๎อม ๆ กนั เรือแลํนรดุ ไปถึงทาํ ฆานฑติ ใหต๎ ามหายวิ มาคนหน่ึงทนั ที ขายเพช็ รเม็ด หนง่ึ ซง่ึ ราคาหนึ่งแสนแตไํ ด๎เงินเพยี งหา๎ หมน่ื ถึงอยาํ งนั้นยวิ ยังสบถสาบานตํอพระอบิ รา ฮมิ วาํ จะคดิ ใหม๎ ากกวาํ นอี้ กี ไมไํ ด๎แล๎ว ฆานฑติ เอาเงนิ ชําระคําไถตํ วั บารอนกับปางโกลศทรดุ ตัวลงแทบเท๎าผ๎ูโปรดใหร๎ อด นํ้าตาอาบเทา๎ ฆาน ฑิต บารอนผงกหนา๎ แสดงความขอบใจ แล๎วสัญญาวาํ จะใชเ๎ งนิ คืนให๎ในโอกาสแรก บารอน \"จะเป็นไปไดแ๎ นหํ รอื ท่วี าํ ภคนิ ขี า๎ พเจา๎ อยูํในเมืองตุรกีนี้\" ฆฆมั โพ \"ไมมํ อี ะไรแนกํ วาํ แล๎ว นางรับจ๎างล๎างถว๎ ยชามอยูํกับเจ๎าชายเมือง ตรานสลิ วนิยา(Transylvania)\" ฆานฑิตให๎ตามยวิ มาอีกสองคน ขายเพช็ รไปอกี สองสามเม็ด แล๎วออก เดินทางโดยเรอื กรรเชียงอกี ลาํ หน่งึ เพอื่ จะไปไถตํ ัวนางคุณิกองจากเปน็ ทาสเขา 1 - Rogotsky 2 - ไมํกลา๎ แปลทจ่ี ุด ๆ ไว๎ ต๎นฉบับวํา Chistian ๒๘ มเี หตกุ ารณเ์ กดิ กับฆานฑติ , คณุ ิกอง, ปางโกลศ, มารทนิ , ฯลฯ ประการใด? ฆาน ฑติ กลาํ วกบั บารอนวํา \"ขอประทานอภยั ทาํ นอกี ครง้ั เถิดทีข่ า๎ พเจา๎ แทงทาํ นทะลุ\" บารอน \"อยาํ พูดถงึ อีกเลย ข๎าพเจา๎ เองก็ยอมรบั วําตัวหุนหันไปหนํอย แตํ เมื่อทํานอยากรว๎ู าํ ข๎าพเจ๎าประสพเคราะหก๑ รรมต๎องตกมาเปน็ ทาสกรรเชียงเรือได๎ อยํางไร กจ็ ะเลาํ ใหฟ๎ ง๓ พอศัลยแพทย๑แหงํ วิทยาลยั รักษาแผลท่ีทํานแทงหายแล๎ว ข๎าพเจา๎ ถูก กองทพั สเปญโจมตแี ละถูกจบั เป็นเชลย ถกู ขังอยใํู นคกุ เมืองบุอโิ นส พอดีกับภคนิ ีของ
ข๎าพเจ๎าออกจากเมอื ง ขา๎ พเจา๎ ขอกลบั กรงุ โรมไปประจาํ กองนายพลตามสมณศกั ดิ์ เขา แตงํ ต้ังใหเ๎ ป็นอธกิ ารประจําตัวอคั รราชทตู ฝรง่ั เศส ณ กรุงกันสตันติโนปล ข๎าพเจ๎ารับ ตําแหนงํ นี้ไดแ๎ ปดวัน เย็นวนั หนงึ่ ข๎าพเจา๎ พบชายชาวอโิ คกลนั คนหนึง่ รูปงามมากอากาศวนั นนั้ รอ๎ น หนํมุ ผน๎ู น้ั ใครํจะอาบน้าํ ข๎าพเจ๎าก็ถอื โอกาสน้ีอาบดว๎ ย ไมํร๎วู ําการคนคริสเตียน เปลอื ยกายอยูํในหอ๎ งเดยี วกันกับคนมสุ ลิมนนั้ ถอื วาํ เป็นมหันตโทษ หัวหน๎าผพ๎ู พิ ากษา ตัดสินใหต๎ ีฝุาเทา๎ ร๎อยครัง้ แล๎วใหส๎ งํ ไปทรมานในเรือทาสถงึ ตาย ข๎าพเจ๎าไมนํ กึ วาํ จะมี ความยุติธรรมอะไรท่จี ะย่ิงไปกวํานอี้ กี แลว๎ แตขํ า๎ พเจา๎ จะดใี จนัก ถา๎ ไดร๎ เ๎ู ร่อื งภคนิ ี ข๎าพเจ๎าตอ๎ งตกไปเป็นคนลา๎ งชามเจ๎าชายชาวตรานสิลวนิยาผ๎ซู ่ึงอยูใํ ตบ๎ งั คับตรุ กีคนน้ี ได๎อยํางใด\" มารทิน \"ทาํ นเลํา ทาํ นอาจารย๑ เป็นอยาํ งไรมาอยาํ งไรจงึ ได๎มาพบทาํ นอีก\" ปางโกลศ \"จริงแลว๎ ทที่ ํานเห็นข๎าพเจ๎าถกู แขวนคอ ทีจ่ ริงขา๎ พเจา๎ ควรจะถูก เผาแตํทาํ นคงจาํ ได๎วาํ พอเขาจะเอาข๎าพเจา๎ ขึ้นยาํ ง ฝนก็ตกลงมาหนกั อยํางที่สุด พายกุ ็ จัดจนหมดความพยายามทจ่ี ะกํอไฟ เมอื่ ทาํ อะไรดีกวํานั้นไมไํ ดก๎ ็ตอ๎ งแขวนคอ ข๎าพเจา๎ ตายแล๎วมศี ัลยแพทยม๑ าขอซอื้ ศพไปชาํ แแหละ เอามดี กรดี จาก สะดอื ยาวไปถึงหวั กระดกู ไหปลารา๎ ไมํมีใครจะถกู แขวนคอร๎ายยิ่งไปกวําข๎าพเจ๎า เพชฌฆาตของพระมหาวนิ ยั ธรเป็นพระรองอธิการ ถา๎ วิธีเผาคนละก็ร๎ูดอี ยาํ งนาํ อศั จรรย๑ ทเี ดียว แตวํ ธิ ีแขวนคอไมํชํานาญ เชอื กเปยี กฝนก็เลื่อนไมํคอํ ยได๎งาํ ย แลว๎ ยังผกู เง่อื น ไมํดอี กี ด๎วย เลําสน้ั ๆ วาํ ข๎าพเจา๎ ยังหายใจออกอยํู 1 พอหมอลงมดี กรดี ผํา ข๎าพเจ๎าก็ รอ๎ งล่ันออกมาด๎วยความเจบ็ กลวั หมอผงะหงายท๎อง นกึ วาํ ผําเอาผเี ข๎าแล๎ว วิง่ หนีกลวั แทบจะตายเอา เลยตกกะไดลงมา เมยี ไดย๎ นิ เสียงเอะอะกว็ ง่ิ ออกมาจากห๎องตดิ ๆ กนั เหน็ ข๎าพเจา๎ นอนเหยียดยาวอยํบู นโต๏ะมรี อยแผลผาํ ยาวแตํไมตํ าย กต็ กใจยงิ่ เสียกวําผวั วง่ิ หนสี ะดุดลม๎ ทบั กนั พอไดส๎ ตขิ ึ้นมาเลก็ น๎อยไดย๎ นิ เมียพูดกบั ผวั วํา 'ทํานเอย๐ ชาํ งไมํมคี วามคิดกะ ไรเลย ไปชาํ แหละศพคนนอกศาสนาได๎ ไมํรูห๎ รอกหรือวําคนพวกนม้ี ีปศี าจสิงอยํูในตวั ขา๎ พเจา๎ จะไปตามพระมาขบั ผเี ด๋ียวนี้ละ' พอได๎ยนิ ปรึกษากันเชํนนี้ ขา๎ พเจา๎ ตวั สนั่ รวบรวมความกลา๎ ซึง่ ยงั มีเหลืออยูํอีกเลก็ นอ๎ ย ร๎องตะโกนวาํ 'ขอความกรุณาข๎าพเจา๎ ด๎วย' ในทสี่ ดุ หมอเกดิ กล๎าขนึ้ มา ลุกข้นึ มาเย็บแผลให๎ ยายเมียก็ยังอตุ สาห๑ พยาบาลด๎วยซํ้า พอไดส๎ บิ ห๎าวันกล็ ุกเดนิ ได๎ หมอหางานให๎เปน็ คนรบั ใชต๎ ิดตาม นายทหารม๎า คนชาวมลั ตา ซงึ่ กําลงั จะเดินทางไปกรงุ เวนิศ คร้นั ปรากฏวาํ นายขา๎ พเจา๎ ไมมํ ีเงินคาํ จา๎ ง ข๎าพเจา๎ ก็ไปทํางานอยํกู บั พํอคา๎ กรงุ เวนศิ คนหนง่ึ แล๎วตามมากรงุ กนั สตนั ติโนปล วนั หนงึ่ เกิดมคี วามคิดขน้ึ วาํ จะตามเขา๎ ไปดูอิหมาํ นชรากับอบุ าสกิ าสาวสวย ซ่ึงกําลังเข๎าไปสวดมนตรใ๑ นโบสถ๑ อกนางไมปํ ดิ ในหวาํ งถันมีชํอดอกตลุ ิป ดอกกหุ ลาบ ดอกเพาะเดะโกะ๏ ดอกหยาสนิ ธ์ิ ดอกออรกลุ า (tulips, roses, anemones, ranunculuses, hyacinths, and auriculas) นางทาํ ชํอดอกไม๎ตก ข๎าพเจ๎าก็หยิบขึ้นใสํ อกใหน๎ างดว๎ ยความนิยมยนิ ดีเปน็ ที่สดุ ข๎าพเจ๎ามวั ใสดํ อกไมท๎ ี่อกนางอยูนํ าน จนตาอิ หมํานแกํแกชักโกรธ พอเหน็ วาํ ขา๎ พเจา๎ เป็นคนครสิ เตียนกร็ ๎องบอกให๎คนชวํ ยจบั มนั พาเอาไปหา ผูพ๎ ิพากษาลงโทษใหเ๎ ฆี่ยนฝุาเท๎าร๎อยที แล๎วสงํ ไปทรมานในเรอื ทาส ขา๎ พเจา๎ ถกู ลาํ ม โซอํ ยูํในเรอื ลําเดยี วกับบารอนหนุมํ นี้ ในเรอื ลาํ นนั้ ยงั มีชายหนุํมมาเซยส๑ คี่ นพระเมอื ง หลวงห๎าองค๑ พระเมืองคอฟอู ีกสององค๑ พวกน้ีเลาํ เร่ืองท่ีประจญมาอยํางเดียวกนั น้ี ซึ่ง ยํอมเกิดขึ้นทุกวีท่ กุ วัน บารอนวาํ ได๎รับความอยุตธิ รรมยิง่ กวําข๎าพเจ๎า ข๎าพเจา๎ วาํ การที่ หยิบชอํ ดอกไมใ๎ สํอกให๎หญิงอยํางนั้นไมเํ ป็นความผิดคดิ รา๎ ยยิ่งกวาํ เปลอื ยราํ งอยูํกบั
คนอโิ คกลันให๎คนเห็นเปน็ ไหน ๆ เราโต๎เถียงกันไมํร๎ูจกั จบ จนถูดหวดดว๎ ยเอน็ วัวย่ีสบิ ที ก็พอดี สังสารวฏั ฏแหํงเหตกุ ารณ๑สากล นําทาํ นมาสูํเรอื ลาํ นน้ั แลว๎ ทํานก็มนี า้ํ ใจดีชวํ ย ไถคํ าํ ตวั ให๎\" ฆานฑติ \"ดีละ ทํานอาจารย๑ เมือ่ ทาํ นถกู แขวนคอเอย ถูกชาํ แหละเอย ถกู เฆ่ยี นเอย ตีกรรเชียงนอน เชนํ นแี้ ลว๎ ทาํ นยังเชือ่ อยูํเสมอหรือวาํ ทุกส่งิ ทุกอยาํ งเกิดขึน้ เพื่อความดที ี่สดุ \" ปางโกลศตอบวํา \"ข๎าพเจา๎ ยงั ยึดถือความเหน็ เช่อื ข๎อแรกน้ันอยูเํ สมอ เพราะ ขา๎ พเจ๎าเปน็ ปรัชญาเมธี ยํอมจะถอนความเชอื่ ไมไํ ด๎ โดยเฉพาะปราชญอ๑ ยาํ งทาํ นไลบ นติ ส๑ (Leibnitz) จะผิดไมํไดเ๎ ป็นอันขาด นอกจากนนั้ ความประสานกลมเกลยี วซ่ึง ดํารง อยํูแตํเดิม 2 ยํอมเปน็ ของดที ี่สุดในโลกและ \"สมบรู ณ๑\" กับ \"สุขมุ \" ตามทํานไลบนติ ส์ 3 วํากเ็ ชํนเดยี วกัน\" 4 1 - ทจี่ ริงคนท่ถี กู แขวนคอนั้นไมใํ ชตํ ายเพราะหายใจไมํออก แตํตายเพราะเสน๎ เลือดแดงใหญํท้ังสองข๎าง คอมมุ กระดุกขากรรไกรนนั้ ถูกรัด เลอื ดขน้ึ สมองไมไํ ดต๎ ํางหาก 2 - Per-establisbed harmony 3 - Plenum, mateia subtilis -Leibnitz 4 - ความเห็นของปางโกลศตาํ ง ๆ นัน้ วอลแตรเ๑ อาปรชั ญาของไลบนติ สม๑ าล๎อเลนํ ท้ังน้ัน ซึ่งเราเองเปน็ ผู๎ ชาวพทุ ธก็เห็นวาํ ปรชั ญาไลบนติ ส๑ใช๎ไมไํ ด๎ เปน็ การสอนให๎ไปในทางหลงระเริง ลมื ตวั มากกวํา อนง่ึ จะสงั เกตเห็นวาํ เรื่องนี้ วอลแตร๑ทาํ ให๎ตวั ละครของเขา \"เวยี นวาํ ยตายเกดิ \" ได๎อยํางสนิท และมคี าํ ตรงกับขอ๎ น้คี อื สังสารวัฏฏแหํงเหตกุ ารณ๑สากล CANDIDE ENGLISH VERSION: CHAPTER 28 CLICK ๒๙ ฆานฑติ พบนางคณุ ิกองกับหญิงชราอีกอยา่ งไร ? ฆาน ฑติ , บารอน, ปางโกลศ, มารทนิ และฆฆมั โพตาํ งเลาํ เรื่องทไี่ ด๎ ประจญมาหลายอยาํ งหลายประการ ตํางหาเหตผุ ลเกย่ี วกบั อนจิ จงั และนจิ จังแหงํ เหตกุ ารณส๑ ากลโลก ตํางทํุงเถยี งกนั ในเรือ่ งผลและเหตุ ในเรือ่ งศลี ธรรมและบาปอกศุ ล ในเร่ืองเสรภี าพและความจาํ เป็น ตลอดจนทาสตีกรรเชยี งเรอื ตุรกีจะพงึ บาํ บัดความทุกข๑ ปลอบใจตนอยํางไร เรือมาถงึ ตาํ หนักเจา๎ ชาย ตรานสลิ วนิยา 1 ทีฝ่ ่ง๓ แมนํ ํา้ โปรปนทิส สง่ิ แรกท่สี ายตาของทกุ คนประสพคือนางคุณกิ องกับหญิงชรากําลงั ตากผ๎าเชด็ ถ๎วยชาม อยํู บารอนเห็นดงั น้นั หน๎าเผอื ดลง ฆานฑิตผล๎ู มุํ รักและการุณเหน็ โฉมงามคณุ ิ กองดําคล้าํ ตาแดงก่ํา คอเห่ยี ว แก๎มยนํ แขน ผวิ กรา๎ นแดง ถงึ กับถอยหลังไปสามกา๎ ว ความเกลียดกลวั เข๎าจบั ใจ แตํแล๎วกก็ า๎ วเข๎าไปหาดว๎ ยมารยาทอันงาม นางเขา๎ มากอด ฆานฑิตและอนุชา ฆานฑติ สวมกอดหญิงชรา แลว๎ ไถตํ ัวคนท้ังสองพน๎ จากทาสไป
มีนาผนื น๎อยอยแูํ ถวนั้นผืนหนงึ่ หญิงชราแนะฆานฑิตใหอ๎ ยํูท่ีนั่นกนั ไปพลาง กํอนทจ่ี ะหาที่อยูํไดด๎ กี วํานั้น นางคณุ กิ องไมํรว๎ู ําตัวได๎กลบั กลายเปน็ คนข้ีริ้วไปแลว๎ เพราะไมํมใี ครบอกให๎นางจึงเตอื นฆานฑติ ให๎ระลึกถึงคําม่ันสัญญา น้ําเสียงทก่ี ลําว เตือนนั้นหนักแนํนจนฆานฑติ คนดีไมกํ ลา๎ จะบอกปด๓ ได๎ ฆานฑิตจงึ แจ๎งเร่อื งนก้ี บั บารอน โดยถอื วาํ สนิทกันแล๎ว, แสดงความตง้ั ใจจะแตงํ งานกับเชษฐภคินีตํอไป บารอนพูดวาํ \"ขา๎ พเจา๎ จะไมยํ ินยอมทั้งในสวํ นนางผู๎จะลดตนเป็นคนสาระ เลว และในสวํ นทาํ นซึ่งจองหองพองเผยอ ข๎าพเจา๎ จะไมํยอมใหถ๎ ูกติเตยี นเพราะต๎อง เส่อื มศกั ดเ์ิ ชนํ น้เี ลย โอรสธิดาของพระพ่นี างจะเข๎าวัดในเมืองเยอรมนั กระไรได๎ อยาํ เลย! ผท๎ู พี่ ระพ่นี างจะสมรสดว๎ ยก็ต๎องเป็นบารอนแหงํ จักรภพเยอรมนั เทํานนั้ \" นางคณุ กิ องทรุดตัวลงแทบบาทอนชุ า หลง่ั อัสสุชลอาบบาท แตอํ นุชาก็หา หวน่ั ไหวไมํ ฆานฑิต \"ไอ๎คนโฉดเอ๐ย ข๎าโปรดเจา๎ ให๎พน๎ จากเรือทาสมา ออกคําไถใํ ห๎ ตลอดจนพี่นางเจ๎าดว๎ ย นางเปน็ คนลา๎ งชามสิ้นสวยนาํ เกลียด แตขํ ๎ากย็ งั ลดตัวลง แตงํ งานด๎วย เจา๎ ยงั ทาํ ทานทดั ขดั ขวางเดยี๋ วกจ็ ะฆาํ เสยี อีกหรอก ขืนมาย่วั ใหโ๎ กรธอกี เถอะ\" บารอน \"จะฆําเรากเ็ ชิญเถดิ แตํท่ีจะยอมใหส๎ มรสกับพระพ่ีนางข๎านนั้ ไมํได๎ ตราบใดทีข่ า๎ ยังมีชีวติ อยํู\" 1 - Transylvania ๓๐ บทส่งทา้ ย งานกสกิ รรมนีแ้ หละชํวยข๎าพเจ๎าและลูก ๆ ให๎พน๎ จากอกุศลท้ังสาม คอื กระทําชั่ว ความอยากและความหนํายราํ คาญ ใน ก๎นบ้งึ หัวใจฆานฑิตนั้น ไมํมีความปรารถนาจะแตงํ งานกับนางคณุ ิกอง เลย แตคํ วามหยง่ิ ยะโสอันเหลือแสนของบารอน ทาํ ให๎ฆานฑติ ตัง้ ใจจะจัดการสํูสมให๎ สาํ เรจ็ จนได๎ นางคุณิกองกเ็ รงํ เร๎าอยํางแข็งแรง จนฆานฑิตไมํสามรถจะสลดั คํามัน่ สญั ญาลง จงึ ปรึกษากับปางโกลศ, มารทนิ และฆฆมั โพคนซอื่ ปางโกลศลงมติดีวิเศษ โดยพสิ ูจนว๑ ําบารอนไมํมสี ิทธิ์เหนอื พน่ี าง วาํ โดยกฏหมายแหงํ จกั รภพแลว๎ นางยํอมจะสมรสกบั ฆานฑิตได๎ด๎วยมือ เบอ้ื งซา๎ ย สวํ นมารทนิ น้นั ลงมติวําให๎จบั บารอนโยนลงทะเล ฆฆมั โพตดั สินวําเอาไป สงํ คนื เรือทาสให๎นายรอ๎ ยดกี วํา ในทสี่ ุดก็ตกลงกันวําจะสํงตวั กลบั ไปกรุงโรมไปยงั พระราชาคณะใหญโํ ดย เรอื ลาํ แรก ขอ๎ ตกลงนี้เหน็ ชอบพร๎อมกัน หญิงชรากเ็ ห็นดว๎ ย ไมมํ ใี ครพูดอะไรใหน๎ าง คุณกิ องร๎ู และการน้กี ใ็ ชเ๎ งินเพยี งเล็กน๎อย แลว๎ ยังเป็นทพ่ี อใจสองชัน้ อีกด๎วย คอื สงํ พระ เจสุตไปเข๎ากรุงได๎ ๑ กับลงทัณฑอ๑ ตมิ านะบารอนเยอรมนั ได๎ ๑
เปน็ ธรรมดาทจี่ ะต๎องนกึ เห็นตอํ ไปวํา หลงั จากทไ่ี ด๎ประจญทุกขภ๑ ยั มา มากมายแล๎วฆานฑิตก็แตงํ งานกบั นางคณุ กิ องและอยูํด๎วยกนั กบั ปรชั ญาเมธปี างโกลศ ปรัชญาเมธมี ารทิน ฆฆมั โพคนชํางร๎ู และหญิงชรา, ท้งั ๆ ท่ไี ด๎เพ็ชรมากหลายมาจากเมืองอนิ ฆัสโบราณ (Ancient Incas), นาํ จะอยูํดสี ุขด๎วยกนั ตอํ ไป แตํพวกยิวรดี นาทาเนน๎ จนกระทั่งเหลอื อยแูํ ตํนาผนื นอ๎ ย เทาํ น้นั เมียฆานฑติ กน็ าํ เกลียดลงทุกวนั เอาใจยาก เลีย้ งแทบไมํไหว, หญิงชราก็ งํอนแงํนจจ๎ู ย้ี ่งิ กวํานางคุณิกองเสียอีก ฆฆมั โพทาํ สวนเอาผักไปขายทีก่ รุงกันสตนั ติ โนปลฺ งานหนกั เหน่อื ยลา๎ ดําแชํงโชคชาตาตน ปางโกลศก็หมดกาํ ลังใจทีไ่ มไํ ดฉ๎ าย แสงเป็นอาจารย๑อยํูตามมหาวิทยาลยั ในเมอื งเยอรมนั สํวนมารทนิ นน้ั มีใจม่นั รูต๎ ัวอยูํวํา จะอยํูนหี่ รอื อยไํู หนกไ็ มํดไี ปกวําน้ี จึงอดทนตํอส่ิงตําง ๆ ด๎วยขนั ตธิ รรม บางทฆี านฑิต, มารทนิ ปางโกลศทมุํ เถยี งกนั ถึงศลี ธรรมปรัชญา, มอง หน๎าตํางเห็นอยํูเสมอ ๆ วาํ มีเรอื บรรทุกพวกนักปราชญต๑ รุ กีคือเอฟเฟนดี (effendis) เจ๎านายคอื ปาชา ผ๎พู พิ ากษาคือฆาดี ต๎องถกู เนรเทศไปเมอื งเลนโนสมติ ิยลีน หรอื เอร๑ เสรมุ แลว๎ ก็เหน็ ฆาดี ปาชา เอฟเฟนดี คนใหมํไปแทนคนเกาํ ทถ่ี กู เนรเทศนั้น แลว๎ พวก ใหมํก็ถูกเนรเทศไปอีก เปล่ยี นไปเปลย่ี นมาดงั น้ี บางทีก็เห็นหวั คนเสียบไมอ๎ ยํางดจี ะ นาํ ไปถวายพระเจ๎ากรุงตรุ กี ภาพดงั กลาํ วนเ้ี พิ่มการสนทนาโตเ๎ ถียงกัน ถา๎ ไมํได๎เถียงกันกาลเวลาก็ถํวง ชวี ิตหนกั องึ้ อยํู จนวนั หนง่ึ หญิงชราเอํยข้นึ วาํ \"ข๎าพเจา๎ อยากจะรว๎ู ําอยาํ งไหนท่จี ดั วํารา๎ ยกวาํ เพือ่ คือ ถกู โจรสลดั นิโกรขํม ขนื ร๎อยหน หรือวําถกู ตัดเนอ้ื กน๎ ออก หรือวําเดนิ ไปในหวาํ งแถวทหารบุลการ๑ให๎เขาโบย หรอื ถูกเฆ่ยี นแล๎วแขวนคอที่บูชายญั ญ หรอื วาํ ถูกชาํ แหละ หรือวําเปน็ ทาสตีกรรเชยี ง พูดส้ัน ๆ คือวาํ อยาํ งไหนจดั วําร๎ายกวาํ คอื ตอ๎ งทนทกุ ขท๑ รมานอยาํ งที่พวกเราไดโ๎ ดน กันมานั้น หรือวาํ อยูํนเี่ ฉย ๆ ไมํทําอะไร\" ฆานฑติ \"ปญ๓ หาน้ีใหญมํ าก\" การสนทนาคร้งั นี้ทาํ ให๎เกดิ ความคิดสวาํ งขนึ้ หลายอยําง มารทินลงมตเิ ป็น พเิ ศษวําคนเราเกดิ มานัน้ ถา๎ ไมอํ ยูใํ นภาวะไร๎สงบวํอกแวกแล๎ว ก็ตอ๎ งอยใํู นทสี่ งัดแสน ราํ คาญ ฆานฑิตยังไมํส๎ูเห็นด๎วยกับข๎อน้ี และไมตํ อบรับวาํ กะไร ปางโกลศยอมรบั วาํ ตน ได๎ทนทุกข๑ทรมานสาหสั อยํูตลอดมา แตเํ มือ่ ได๎เคยลงเนือ้ เหน็ เสียแลว๎ วาํ ทกุ ส่ิงทกุ อยํางยํอมเปน็ ไปดว๎ ยดี ก็คงจะต๎องกลาํ วเชนํ นนั้ ตอํ ไป ถงึ แม๎จะเลิกเชอื่ แล๎วกต็ าม มีเรือ่ งเกิดใหมชํ ํวยให๎มารทนิ ฝง๓ แนํนในหลักการความทุกข๑ราํ คาญ แตกํ ลบั ทาํ ใหฆ๎ านฑติ โอนเอยี ง และฉงนสนเทห๑ในหลักการของปางโกลศมากขึ้น เรื่องนัน้ คือ วันหน่ึงนางปะแก็ตกับพระจโิ รเฟลฺ มาทท่ี ีน่ า ตกทกุ ขแ๑ สนเขญ็ อยํางที่สดุ เงนิ สามพนั ปิ ยสั ตรท๑ ี่ฆานฑติ ให๎นัน้ ใชท๎ ้งิ ๆ ขวา๎ ง ๆ ไมํกีว่ ันก็หมด ท้ิงกัน คืนดีกัน ทะเลาะกัน ติดคกุ หนีคุก พระจโิ รเฟฺลแปลงชาติเปน็ ตรุ กี สวํ นนางปะแกต็ คงหากินทางโสเภณที วั่ ไปทุก แหงํ แตไํ มํไดร๎ ับผลอะไร มารทนิ พดู กับฆานฑิตวํา \"ข๎าพเจา๎ ร๎ูลวํ งหนา๎ แลว๎ วาํ เงนิ กํานัลของทํานนน้ั จะตอ๎ งหายละลายไปในไมชํ า๎ แล๎วจะกลับจะทาํ ใหส๎ องคนน้ีทุกขย๑ ากมากกวําเดิมเสยี อีก ทาํ นเองกับฆฆัมโพก็เหมือนกัน ไดเ๎ งินมานับเปน็ ล๎าน ๆ แตกํ ระนั้นก็ยังไมมํ ีความสขุ กวําพระจิโรเฟฺลกับนางปะแกต็ เลย\" ปางโกลศพูดกบั นางปะแกต็ วาํ \"ฮะ, พระเจา๎ ทรงชักจงู เจ๎ากลบั มาหาพวก เราอกี ครั้งหน่งึ อหี นูเอ๐ย เจ๎าร๎ไู หมวําเจา๎ เป็นตวั การให๎ข๎าเสยี ปลายจมูก ตาข๎างหนึ่งกับ หูขา๎ งหน่ึงดงั ที่เหน็ อยูนํ ้ี นโ่ี ลกอะไรกันหนอ?\"
การประสพพบกันใหมนํ ้ี กอํ ตน๎ การพิจารณาทางปรัชญากันใหมํย่งิ ใหญกํ วาํ เชนํ เคย ในแถวนน้นั มพี ระในศาสนามหหมัด (เทรวษิ -dervish) องค๑หน่ึงเปน็ ผมู๎ ี ช่ือเสียงเปน็ ทเี่ ลอ่ื มใสวําเป็นปรชั ญาเมธี ไมํมีใครสทู๎ ้งั เมอื งตรุ กี หมฆูํ านฑิตพากนั ไป ขอปรึกษาหาทางปฏิบตั ิ ปางโกลศเป็นผพ๎ู ูดวํา \"ทาํ นอาจารยเ๑ จ๎าขา๎ พวกขา๎ พเจ๎ามาขอใหท๎ าํ นอธบิ ายวาํ เหตใุ ดสัตว๑ ประหลาดคอื มนษุ ยเ๑ รานีจ้ ึงถกู สร๎างมา?\" พระปรชั ญาวาํ \"สูเจา๎ จะไปยํุงอะไรด๎วย ธุระปะป๓งอะไรของเจ๎าหรอื ?\" ฆานฑติ \"กแ็ ตวํ าํ ทํานอาจารย๑, ในโลกนม้ี แี ตํความช่ัวท่นี ําเกลียดกลัวนัก\" พระปรชั ญา \"สาํ คัญอะไรที่วาํ ชวั่ วาํ ดี เมื่อพระเจา๎ ประทานเรือมาเมอื งอยิ ปิ ต๑ พระองคท๑ รงดาํ รใิ หป๎ วดเศยี รเมอื ํไรวําไอ๎พวกหนทู ี่อยเํู รอื นนั้ มันจะสบายหรอื ไมสํ บาย\" ปางโกลศ \"กเ็ ชํนน้นั จะทาํ อยํางไรเลาํ เจ๎าข๎า\" พระปรัชญา \"สงบปากเสีย\" ปางโกลศ \"ข๎าพเจา๎ หวงั วาํ จะมาหาเหตผุ ลกับทาํ นอาจารย๑สกั เลก็ น๎อย เก่ยี วกบั ผลและเหตเุ ก่ียวกบั โลกซ่งึ ดีทส่ี ุด ต๎นเหตบุ าปอกศุ ล ธรรมชาติ วิญญาณ และ ความประสานกลมเกลียวอนั มีมาแตํเดิม\" กลําวได๎เพยี งเทํานี้ พระทํานกเ็ ขา๎ หอ๎ งปิดประตใู สหํ น๎าพวกนั้น ขณะที่สนทนากันน้ี มีขําวเลําสะพดั มาวาํ พระวินัยธรมหมดั กับเสนาบดสี อง คนถูกรัดคอตายทีก่ รุงกนั สตนั โนปลฺและพรรคพวกอีกหลายคนถูกหลาวเสยี บตาย ขําว มหาภยั น้ีกอํ ให๎เกดิ อึงคะนึงอยํหู ลายชว่ั โมง ปางโกลศ, ฆานฑติ มารทนิ กพ็ ากนั กลับไปนา เห็นตาแกคํ นหน่ึงน่ังรบั อากาศสดชน่ื อยทํู ี่ประตบู า๎ นใต๎กิ่งส๎ม ปางโกลศชอบซกั ไซ๎พอ ๆ กับชอบโต๎เถยี งเขา๎ ไป ถามตาแกวํ ํา พระวนิ ัยธรผู๎ถูกรัดคอตายนัน้ ชอ่ื ไร ตาแกํวฒุ ชิ นวาํ \"ขา๎ ไมํรู๎ ข๎าไมํเคยรจู๎ ักชื่อพระวินยั ธรหรือเสนาบดีคนไหน เลย เร่อื งราวทีเ่ จ๎าเลํามานัน้ ข๎ากไ็ มมํ คี วามรแ๎ู มแ๎ ตํนดิ เดยี ว ขา๎ ไดแ๎ ตกํ ะการณ๑ทว่ั ๆ ไป วํา คนใดไปเทีย่ วยํุงกบั การจดั งานสาธารณกจิ แลว๎ ยํอมจะต๎องตายอยํางนําทุเรศ สมน้าํ หนา๎ มนั ขา๎ ไมํเคยเอามาคิดใหเ๎ สียหวั เลย วาํ เขาจะทําอะไรกนั ทีใ่ นกรงุ กันสตันติ โนปลฺ ขา๎ พอใจอยํแู ตํจะสงํ ผลไมท๎ ่ีข๎าปลูกในสวนนี้ไปขายท่ีในกรุงนนั้ ได๎กพ็ อแลว๎ \" เมือ่ ได๎กลาํ วเชํนนแี้ ล๎ว ก็เชิญแขกเขา๎ ไปในบา๎ น ลกู ชายสองคนลูกสาวสอง คนยกนํ้าผลไม๎หลายชนดิ มาเลยี้ ง น้ําผลไมน๎ ี้ทาํ เองท้ังน้ัน ทาํ จากไคมคั (caymac) ปรุงกลนิ่ รสด๎วย เปลือกมะง่วั (citrons)แชอํ ม่ิ กม็ ี ทาํ จากส๎มกม็ ี มะนาวกม็ ี สับปะรดกม็ ี ลกู พิศตาชิโยกม็ กี าแฟโมคคา(pistachio nuts, and Mocha coffee) อยาํ งไมํ ปลอมปนกบั กาแฟปต๓ ตาเวียหรอื กาแฟอเมริกนั เลว ๆ ก็มี เมื่อด่ืมกนั แลว๎ ลูกสาวตาแกํ มุสลิมคนนนั้ กเ็ อานา้ํ หอมมาประพรมเคราให๎แขก ฆานฑติ พดู กับตาแกํวาํ \"ทาํ นจะต๎องมที ี่ดนิ กวา๎ งใหญไํ พศาล ดีวิเศษเป็น แนทํ ีเดียว\" ตาแกํตอบวาํ \"ขา๎ พเจ๎ามเี พียง ๖๐๐ ไรเํ ทาํ นน้ั ขา๎ พเจา๎ กบั ลูก ๆ ชวํ ยกนั เพาะปลกู งานกสกิ รรมน้ีแหละชํวยขา๎ พเจ๎าและลกู ๆ ใหพ๎ ๎นจากอกศุ ลทั้งสาม คอื กระทาํ ชั่ว ความอยากและความหนํายรําคาญ\" ในขณะเดินกลบั บ๎าน ฆานฑติ ตรกึ ตรองคาํ พูดของคนแกํอยํางลกึ ซึง้ แล๎ว
พูดกบั ปางโกลศกับมารทนิ วาํ \"ตาแกตํ ุรกี คนซ่ือผนู๎ ีค้ งจะอยูํในฐานะอนั พงึ ใจยง่ิ กวํากษตั รยิ ท๑ ง้ั หกท่ีเรามี เกียรติได๎รวํ มเสวยนนั้ มากมาย\" ปางโกลศ \"ความภมู ิฐานยอํ มเป็นอนั ตรายใหญํหลวง กลาํ วตามหลกั ฐาน ปรัชญาวําดังน้กี ลําวสน้ั ๆ โดยท่ี เอคลอน, กษตั ริยโ๑ มอับถกู เอหดุ สงั หาร ๑, อับสลมั ถกู โยงกบั มวยผมแลว๎ ยิงตายดว๎ ยธนสู ามดอก ๑, ราชานาทบั โอรสพระเจ๎าเชโรโบอัมถูก พาสาฆําตาย ๑, ราชาเอลาถกู สมิ รีฆาํ ตาย ๑, อหสอิ าถูกเชหฆู ําตาย ๑, อธลอิ าถกู เชโหยาดาฆําตาย ๑, ราชาเชโหยากมิ เชโฆนิยาห๑ เสเดกอิ าห๑ถูกจําจอง ๑, และทํานก็ ยํอมร๎ูวาํ ฆรสี ุส, อสั ติยาเคส, ทาริยุส, ดิออนนิสิยุสแหงํ สิรคสู , ปยิ รสุ เปรสิยสุ , ฮนั นิบลั , ชกู ูรธา, อริโอวิศตุส, ศีศาร๑, ปอมเปย๑, โนโร, โอโฮ, วิเตลลิยุส, โทมติ ิยัน พระเจา๎ ริชาด ทส่ี องของกรงุ อังกฤษ, พระเจ๎าเอดเวิดทสี่ อง, พระเจา๎ เฮนร่ที ีห่ ก, พระเจ๎ารชิ าดท่สี าม, พระนางมารีสจว๏ ด พระเจา๎ ชาลสท๑ ี่หน่ึง พระเจา๎ องั รีท้ังสามของกรงุ ฝรง่ั เศส สมเด็จ จกั รพรรดิเฮนรที ส่ี ี่ทาํ นกย็ อํ มร๎ูวํา-----\" ฆานฑิต \"ขา๎ พเจ๎ารู๎ด๎วยวํา เราตอ๎ งเพาะปลูกในสวนของเรา\" ปางโกลศ \"ทํานถกู แล๎ว โดยเหตทุ ว่ี ําเมื่อพระเจา๎ สร๎างมนุษยข๑ น้ึ ทแี รกก็ให๎ อยูํในสวนเอเดน พระองค๑ใหม๎ นุษยอ๑ ยํทู ่นี ัน่ กเ็ พื่อ กรณยี ํ กาตัพพํ คือจะไดท๎ ําการ เพาะปลกู ซ่งึ แสดงวาํ คนเราเกดิ มาจะขค้ี รา๎ นไมไํ ด๎\" มารทิน \"ทาํ งานกนั เถดิ ไมตํ ๎องโตเ๎ ถียงกันเป็นทางเดยี วเทาํ นั้นทจ่ี ะทาํ ให๎ ทนมชี วี ิตอยไูํ ด๎\" สมาชิกสังสรรค๑นอ๎ ย ๆ น้นั ทกุ คนพากันปฏบิ ตั ิตามข๎อคดิ อนั พงึ ชมนี้ ตาํ งทํา ตามความสามารถของตัวตาํ ง ๆ กนั ท่ดี ินผืนน๎อยกผ็ ลติ ผลดกสะพรงั่ นางคุณิกองนน้ั ขี้ ริ้วนาํ เกลียดมากจริงแตนํ างกลับเปน็ แมํครวั ทําขนมดี นางปะแกต็ ทาํ งานเย็บปก๓ ถักร๎อย หญิงชราซักฟอก ทกุ คนแม๎พระจิโรเฟฺลกไ็ มํเวน๎ ตาํ งชวํ ยกันทาํ งานเพอ่ื กนั และกนั พระ เปน็ ผตู๎ ิดตํอสมั พนั ธด๑ ี และเปน็ คนซือ่ บางทปี างโกลศพดู กับฆานฑติ วาํ \"โดยท่มี สี ังสารวัฏฏแหงํ เหตุการณ๑ในโลกน้อี ันดที สี่ ุดแหํงโลกทง้ั หลาย น้นั เอง เพราะหากทาํ นไมถํ ูกถีบออกจากปราสาทวเิ ศษ เนือ่ งจากทําความรกั นางคุณิ กอง หากทาํ นไมํได๎ถกู พระวินัยธรสอบสวน หากทํานไมํไดข๎ า๎ มไปอเมรกิ า หากทาํ น ไมํได๎แทงบารอน หากทาํ นไมํศูนย๑เสียแกะที่เอามาจากเมอื งวเิ ศษอัลโฑรโฑ ทํานกจ็ ะ ไมไํ ด๎มานั่งกนิ มะงั่วแชอํ ่มิ กับลกู พิศทาชโยอยทํู ่นี ่ี\" ฆานฑติ \"ทีว่ า่ มาทั้งน้นั กด็ แี ท้ แต่ทว่าไปทาสวนกันดีกว่า\"
ภาคผนวก ประทปี ดวงหนึ่งแห่งเสรธี รรมของโลก ฟรงั ซวั ส๑ มารี อารูเอต๑ เดอ วอลแตร๑ \"ถงึ แม๎วําข๎าพเจา๎ จะไมเํ หน็ พอ๎ งกับทาํ นสักนิดเดียว แตํกระน้ันข๎าพเจา๎ กย็ ินดเี อาชวี ติ เขา๎ แลกเพอื่ เสรภี าพในการพดู ของทาํ น\" Voltaire Pen name of François Marie Arouet. (1694-1778) French philosopher and writer whose works epitomize the Age of Enlightenment,often attacking injustice and intolerance. He wrote Candide (1759)and the Philosophical Dictionary (1764) \"ถึง แมว๎ าํ ข๎าพเจ๎าจะไมเํ หน็ พอ๎ งกับทํานสักนดิ เดียว แตํกระน้นั ข๎าพเจา๎ ก็ ยินดีเอาชวี ิตเขา๎ แลกเพอื่ เสรภี าพในการพูดของทาํ น\" ประชาชนสวํ นมากยอมรับนับถือถอ๎ ยคาํ ประโยคน้ขี องวอลแตร๑ ถ๎อยคํา ประโยคนป้ี รากฎอยใูํ นหนังสือชวี ประวัติ ซ่งึ ผูแ๎ ตํงได๎พยายามรวบรวมชีวิตอนั ยดื ยาว ของวอลแตรไ๑ วอ๎ ยํางครบถว๎ น วอลแตรพ๑ ร่ํากลาํ วสงํ เสรมิ และขอรอ๎ งให๎นกั เขยี นในสมัย น้ันใหจ๎ บั ปากกาขึน้ ตอํ สเ๎ู พอ่ื ความคิดอิสสระ วอลแตร๑เปน็ คนแรกที่ไดเ๎ ปล่ียน ศักราชท่ี ไมเํ อาเหตุผล มาเป็น ศกั ราชทีฟ่ ง๓ เหตฟุ ๓งผล ชนสมัยนนั้ ประณามวอลแตร๑วําเป็นคนไมํมียางอาย ชอบจบั ผิดผูอ๎ ื่น เพราะ เหตุวําวอลแตร๑ตอํ สเ๎ู พอ่ื สทิ ธขิ องบุคคลทว่ั ไป วอลแตร๑กลาํ ววาํ คนเรายํอมมคี วามนกึ คิดเปน็ ของตัวเอง ไมํจาํ เปน็ จะต๎องเช่ือฟง๓ ความคดิ ของผ๎อู ่นื เสมอไป ประชาชนพากันกลาํ ววาํ วอลแตร๑เป็นคนที่ไมํนับถือพระนบั ถือเจ๎า และ แทนท่ีวอลแตรจ๑ ะโต๎ตอบกับประชาชน วอลแตรก๑ ลบั ไปวิงวอนพระผ๎ูเป็นเจ๎า \"โธํ พระองคไ๑ มนํ บั ถือผน๎ู ํางานของพระองค๑มาเผยแพรํ\" \"โธํ พระองคโ๑ ปรดฟง๓ คาํ สดุ ทา๎ ยของข๎าเจา๎ \" \"ผิดวําขา๎ เจา๎ ประพฤติผดิ ก็เพราะเพอ่ื พสิ ูจนก๑ ฎของพระองค๑ จติ ต๑ใจของขา๎ เจา๎ อาจเลอ่ื นลอย แตกํ ย็ ังนับถอื พระองคอ๑ ยูํ\" วอลแตรไ๑ ดก๎ ลําวด๎วยความถอํ มตวั และดว๎ ยหัวใจทีส่ าํ นกึ ในบุญบาป วอล แตรไ๑ มเํ คยติเตียนการเช่ือมน่ั ในสงิ่ มเี หตุมผี ล หากแตํติเตยี นเฉพาะการเชือ่ ถอื ลางที่ไมํ มีเหตุผล และดถู ูกผู๎ที่เชอื่ มั่นในสิ่งจอมปลอม
เดก็ ผ๎เู ม่อื ภายหลงั ใช๎นามวํา วอลแตร๑ (นามปากกา) นี้เกิดในกรงุ ปารีส เมอ่ื วันท่ี ๒๙ พฤศจิกายน คศ. ๑๖๙๔ และไดร๎ ับนามตามลัทธิครสิ ตศาสนาวํา ฟรงั ซัวส๑ มารี อารูเอต๑ กําพร๎ามารดาเมือ่ อายไุ ด๎ ๖ ปเี ตม็ อารูเอต๑เปน็ เด็กทอ่ี อํ นแอรํางเล็ก แตํ เล็กอยํางนํ้าใจทรหด และรักการเรียนเป็นชวี ติ จติ ตใ๑ จ เมอื่ อายไุ ด๎ ๑๗ ปี วอลแตร๑ตงั้ ใจแนํวแนํวําจะเป็นนกั วรรณคดี แตบํ ิดาของ อารูเอต๑เป็นผู๎มคี วามเหน็ คล๎อยไปตามความเหน็ ของสังคม และใจบญุ อยาํ งไมํลมื หูลมื ตา เห็นวาํ อาชีพในทางวรรณคดีจะไปไมํรอด จงึ บงั คับใหว๎ อลแตรเ๑ ขา๎ ฝกึ หัดงานใน สาํ นกั ราชการ ซ่ึงเปน็ ทีข่ องคนหนมํุ ๆ ไปแสดงความมง่ั มแี ขงํ กับความเหลวแหลก เมือ่ ทางสาํ นกั งานได๎สํงหนุํมคนนไ้ี ปประจําสถานทตู ในฮอลนั ดา เจ๎าหนมํุ นอ๎ ยกลบั ไป พาผู๎หญงิ ในครอบครัวที่ยากจนคนหนง่ึ หนี และวอลแตรต๑ อ๎ งถูกสงํ กลับบ๎านอยาํ งนาํ อาย พํอของเขาได๎กลําวตักเตือนเขาวํา ถา๎ จะขนื บาํ เพญ็ ตนเปน็ นกั ประพนั ธ๑เขาจะต๎อง ไสแ๎ หง๎ แตกํ ระนน้ั ก็ดี หาทาํ ใหค๎ วามม่นั ใจของเขาท่จี ะเป็นนักเขียนลดน๎อยลงไปแตํ อยาํ งใด พอํ ของเขาพยายามขดั ขวางวาํ จะตัดเขาออกจากกองมฤดก ภายในระยะสบิ ปี หนุํมน๎อยวอลแตร๑กลับมีชอื่ เสยี งในทางประพันธ๑ ทงั้ นี้ เน่ืองด๎วยพนักงานเซน็ เซอรม๑ สี ํวนชํวยให๎ผลงานของเขาเดํนขึน้ คอื หนงั สือทุกเลํมของ วอลแตร๑ท่ีเขียนออกมาถกู เจ๎าพนักงานส่งั หา๎ ม และเจา๎ พนกั งานไดส๎ ั่งปดิ โรงละครที่ แสดงเรือ่ งของเขาในคืนทส่ี ามทกุ คราวเสมอมา เมือ่ เป็นทรี่ ก๎ู นั เชนํ นี้ โรงละครซง่ึ แสดง เรอ่ื งท่ีวอลแตรเ๑ ขยี น ในคนื แรกจะแนํนไปด๎วยชาวปารีสชน้ั สงู และพวกนีพ้ ยายาม จดจาํ ประโยคท่สี าํ คญั และเผด็ ร๎อนไวอ๎ ยาํ งขน้ึ อกข้นึ ใจ หนงั สือของเขากจ็ ําหนาํ ยจําย แจกออกไปได๎อยาํ งรวดเร็ว ราวกบั สมดุ ของพวกองคก๑ ารใต๎ดนิ และประชาชนใน ตาํ งประเทศคอยหาอาํ นกนั ด๎วยความกระหาย เจ๎าหนา๎ ทก่ี ลําวหาวาํ วอลแตรเ๑ ปน็ ผ๎ู ทําลายศลี ธรรมอนั ดขี องประชาชน แตกํ ม็ ิสามารถจะช้ลี งไปให๎เหน็ วาํ ตอนนนั้ ตอนนี้ ของหนังสอื น้ัน ๆ ไมดํ อี ยํางน้ันอยํางนไ้ี ด๎ บทละครและนวนยิ ายทคี่ อํ นขา๎ งรนุ แรงของวอลแตร๑แท๎ ๆ นนั้ วางขายกัน เกลือ่ นกลาดไปในตาํ งประเทศ แตํทกุ คนเข๎าใจดถี งึ ความหมายสองแงํในทางการเมอื ง ประชาชนชอบอาํ นและนํามาถกกนั อยาํ งสนุกขบขัน เสยี งหัวเราะของประชาชนเหมอื น หน่งึ เปลวไฟทรี่ ฐั บาลไมํสามารถจะดบั เสยี ได๎ และวอลแตรต๑ อ๎ งถูกคุมขงั อยูํในคุกบา สตียเ๑ กือบปี แมว๎ อลแตรจ๑ ะไดร๎ ับความอยุตติธรรมอยํางไรกต็ ามในสํวนตัวเขาไมปํ รปิ าก แตํอยํางใด แตํถา๎ ผูอ๎ ื่นไดร๎ บั ความอยตุ ติธรรมแลว๎ เขาจะไมยํ อมนงิ่ เฉยอยเํู ป็นอนั ขาด คร้ังหน่ึง เอดรีองั เลคูวแวร๑ นางละครช้นั เยย่ี มของฝรง่ั เศสกาํ ลงั นอนใกล๎ จะตายอยํู และวอลแตร๑ไดม๎ านั่งอยขํู ๎างทนี่ อน(ดู ฆานฑิต บทที่ ๒๒) วอลแตร๑ไดย๎ ิน พระกลาํ วหาวําศิลปของเธอเปน็ ส่งิ ที่นาํ อับอายขายหนา๎ แตํเลคแู วรก๑ ็ได๎ปฏเิ สธอยําง แข็งขนั และอยาํ งภาคภมู ใิ นศลิ ปของเธอ พระไดล๎ ะท้งิ เธอไวโ๎ ดยไมํยอมทํากิจทาง ศาสนาคอื ขอทางสวรรคใ๑ ห๎ตามประเพณี และตาํ รวจกไ็ ด๎หํอศพเธอเปน็ ก๎อนแล๎วรีบเอา ปนู ขาวโรยทนั ที ตง้ั แตํวันนนั้ มาวอลแตร๑กจ็ งเกลยี ดจงชังความโหดร๎ายของ ครสิ ตศาสนิกชน แตํวอลแตร๑มิไดเ๎ คยแสดงการเหยดี หยามธรรมะของพระไครสต๑เลย วอลแตรไ๑ ด๎กลําวตกั เตือนไว๎วํา \"คนทีพ่ ูดกับทํานวาํ จงเช่ือตามฉันมฉิ ะนั้นพระจะ ลงโทษทํานนน้ั เขาหมายความวาํ จงเชือ่ ตามฉนั มฉิ ะนัน้ ฉันจะฆําทําน\"
ในไมชํ า๎ วอลแตร๑กต็ อ๎ งถูกจบั เขา๎ คุกอกี เป็นครงั้ ท่ีสอง และได๎รับการ ปลดปลํอยออกในเมอ่ื ใหส๎ ญั ญาวําจะออกจากประเทศฝรัง่ เศสไป แลว๎ เขาก็รีบลงเรอื เดนิ ทางไปยงั ประเทศอังกฤษ เม่อื อยใํู นองั กฤษ เขารสู๎ กึ ปลม้ื ใจและประหลาดในทีไ่ ด๎เห็นกษัตรยิ ๑องั กฤษ มคี วามรกั ใครนํ บั ถอื เขา พระองคม๑ ไิ ด๎รังเกยี จเขาเลย และร๎สู กึ ตรงึ ใจมากท่ไี ดเ๎ หน็ งาน พธิ ีฝง๓ ศพของ เซอร๑ไอแซ็ค นวิ ตนั ในโบสถเ๑ วสตมินสเตอร๑ ในประเทศฝร่ังเศสไมเํ คย ปรากฎวาํ นักวิทยาศาสตร๑ทแ่ี ท๎คนใดไดม๎ โี อกาสไดร๎ ับยศถาบรรดาศักด์ิ หรือใหเ๎ กยี รติ ในงานฝ๓งศพเชนํ น้นั เขาต๎องประหลาดใจในความเขม๎ แข็งและในความเปน็ อสิ สระของ สภาผแ๎ู ทน และอกี อยาํ งหนึง่ ทเี่ ป็นเลศิ ทส่ี ุดของอังกฤษ ก็คอื วธิ ดี ําเนนิ การในศาล สถิตยุตติธรรมของอังกฤษ ในชีวติ ของวอลแตร๑ เขาร๎จู กั ชาวอเมรกิ ันแตคํ นเดยี วเทํานั้น และผนู๎ ค้ี อื เบนยามิน แฟรงคลนิ วอลแตร๑สรรเสริญและยกยํองนบั ถอื มากแตเํ ขาก็รักชายหนํมุ อีกคนหน่งึ ไมนํ ๎อย คอื โทมัส เจฟเฟอสัน เพราะผูน๎ ้ีในตอนหลังไดเ๎ ขียนไวว๎ าํ \"คนทุก คนกําเนดิ คลา๎ ยคลึงกนั และสิทธิของคนหน่ึงจะไปมอบให๎แกํอกี ผหู๎ นงึ่ ไมไํ ด๎ คือชีวิต, เสรีภาพ และการแสวงหาความสุข\" ถ๎อยคาํ เหลําน้เี ปน็ ส่ิงทวี่ อลแตรไ๑ ดฝ๎ น๓ มากอํ น โทมัส เจฟเฟอสันเกิดมาเปน็ เวลานาน ในปี ค.ศ.๑๗๒๙ วอลแตรอ๑ ายไุ ด๎ ๓๕ ปี รัฐบาลฝร่ังเศสอนุญาตใหว๎ อล แตร๑กลบั ประเทศได๎วอลแตรไ๑ ดฉ๎ วยโอกาสตัง้ บริษทั รวมหน๎ุ กว๎านซ้ือสลากกนิ แบํงของ รัฐบาลในขณะน้นั ไว๎ท้งั หมด เหตกุ ารณอ๑ ันนส้ี ามารถทําใหว๎ อลแตร๑ราํ่ รวยขน้ึ เขาไดใ๎ ช๎ เงนิ จํานวนนีใ้ ห๎เป็นประโยชนอ๑ ยํางเต็มที่ วอลแตรเ๑ ป็นคนชอบสบาย ชอบเสอื้ ผา๎ สวย ๆ รถงาม ๆ แตํถึงกระน้ัน เขากไ็ มํทอดทิง้ ผทู๎ นทกุ ขย๑ ากทง้ั หลายที่อยํใู กลช๎ ดิ และไมํ ปลํอยตัวให๎เป็นไปอยาํ งพวกคลัง่ สมาคมทัง้ หลาย หรือทาํ ตวั ให๎เหมอื นพระท่ีรกั ฟงุู เฟอู ไมชํ วํ ยเหลอื ผู๎ตกทกุ ข๑ กลับโยนใหเ๎ ป็นความผดิ ของพระผ๎เู ป็นเจา๎ โดยบอกวาํ \"เป็น พระประสงคข๑ องพระเบือ้ งบน\" ถ๎าพดู ถึงความบกพรํองของวอลแตร๑ กม็ ีอยบูํ ๎าง วอลแตร๑เป็นคนถือ ความเหน็ ของตวั อยํางมนุษย๑ และโกรธงําย, เมื่อจนมุมเข๎าจริงกย็ อมโกหกเอาตัวรอด ไปที และถ๎าหมดทาํ เข๎าจริง ๆ แล๎วก็ว่ิงหนี กระน้นั กด็ ีเขายังเปน็ คนดอี ยูอํ ยาํ งหนึ่งและ สาํ คญั มากในจาํ พวกศลี ธรรม คอื เขามคี วามเห็นวาํ คนเราควรเปน็ ผ๎ูมีอสิ ระทจี่ ะทาํ อะไร ได๎ตามชอบใจ และควรรบั ผดิ ชอบในการกระทําของตวั เอง ถือเอา ความรส๎ู กึ ผิดชอบ เปน็ เครื่องตดั สนิ เขาเกลียดความโหดรา๎ ยทารุณและการตัดสิทธเิ สรภี าพ วอลแตรถ๑ ือความ ยุติธรรมเป็นใหญไํ มํยอมละลดใหแ๎ กใํ คร เขามกั จะใชค๎ วามคดิ อันหลักแหลมของเขา เปลย่ี นอารมณโ๑ กรธใหเ๎ ป็นอารมณ๑ขนั เปล่ยี นไฟอนั รอ๎ นแรงให๎เหลือแตํแสงสุกสกาว เขาไดเ๎ คยกลาํ วไว๎วําดงั น้ี \"อาชพี ของข๎าพเจ๎ากค็ ือพดู ตามความคดิ ของขา๎ พเจ๎า\" และ วอลแตร๑ได๎เขยี นความคดิ ของเขาออกมาเปน็ บทละคร, เป็นโคลงกลอน และเป็นบทนํา ได๎ถึง ๙๙ เลํม เขาได๎เขยี นจดหมายถึงคนสาํ คัญ ๆ กวาํ ๘,๐๐๐ ฉบบั พระนางคธั รีนม หาราชินีแหํงรสั เซีย ไดท๎ รงตอบจดหมายของวอลแตร๑เพอ่ื มใิ ห๎เขาเบือ่ หนํายละท้งิ จุดประสงค๑ของเขาเสีย กษตั รยิ ๑คริสเตียนที่ ๘ แหํงเดนมาร๑คไดเ๎ ขยี นขอโทษวอลแตร๑ ทีพ่ ระองค๑ไมํสามารถจัดการปฏวิ ัติได๎ทกุ ทางในทันที กษัตริยก๑ สุ ต๏าฟท่สี ามแหงํ สวีเดน ได๎เขียนวํา พระองคพ๑ ยายามทจี่ ะใช๎ชวี ิตของพระองค๑เพอ่ื ทาํ ประโยชน๑ใหแ๎ กํเพ่ือ
มนษุ ย๑ตามแนวทางของวอลแตร๑ พระองค๑มไิ ดท๎ รงมํุงแตํจะทาํ เพอื่ ให๎เป็นท่สี บพระทัย พระผเู๎ ปน็ เจา๎ และเฟรเดอรคิ มหาราชเมือ่ คร้งั ยงั ดาํ รงตําแหนงํ เปน็ มกุฏราชกุมารได๎ ปลอมพระองค๑มาทําความเคารพแทบเท๎าของวอลแตร๑ เน่อื งจากวอลแตรต๑ ๎องหลบลหี้ นีภยั อยูไํ มํเปน็ ที่ จึงทําใหผ๎ ท๎ู จี่ ะติดตํอกบั เขาไมไํ ดร๎ บั ความสะดวก พนกั งานเซน็ เซอร๑หนังสือมักจะนําหนังสือท่วี อลแตรเ๑ ขียน ออกใหมมํ าเผาตอํ หนา๎ ประชาชน ซง่ึ เทํากบั เปน็ เครือ่ งแสดงใหป๎ ระชาชนท่ัวยโุ รป สามารถอํานความคดิ ของวอลแตรไ๑ ด๎ วํา วอลแตร๑มีความเหน็ อยํางไรในเรอ่ื งการรักษา โรคดว๎ ยบุญญาภินหิ าร ในเร่ืองสิทธขิ องพระผเ๎ู ป็นเจา๎ อนั มีกษัตรยิ เ๑ ปน็ ผร๎ู ับมอบ ในเรื่อง ของศาสนาโรมนั คาโธลิคในการท่มี อี าํ นาจสบื คน๎ จบั และลงโทษผไ๎ู มํนบั ถอื ศาสนาของ เขา คารด๑ นิ าลมาซาแรงมอี าํ นาจตดั สินประหารชีวติ คนได๎ วอลแตร๑กลําววาํ คาร๑ดิ นาลมาซาแรง มีความผดิ ฐานทแี่ กไมํเคยทําความดีเลย ในปี ๑๗๔๙ เฟรเดอริคมหาราชไดเ๎ ชญิ วอลแตรไ๑ ปปรับปรุงการศาลแหํง ปอตสดัม ความจริงวอลแตร๑ไดร๎ บั เชญิ มาหลายครั้งแล๎วแตํยงั มิไดไ๎ ป ครั้มเมอ่ื ไปตาม คาํ เชญิ แล๎ววอลแตรก๑ ็รส๎ู กึ ไมํพอใจในตวั ขา๎ ราชการฝุายทหารปรัสเซยี และรสู๎ ึกขบขันท่ี เห็นการตัดสนิ อยํางผิดเป็นถกู และถกู เปน็ ผิดตามอารมณข๑ องศาล ตวั วอลแตร๑จงึ กลายเป็นหนามเสียบข๎างเฟรเดอรคิ มหาราช และนับวนั จะย่งิ แทงลกึ เข๎าไปทกุ ที ใน ทสี่ ดุ พระองค๑ก็ไมสํ ามารถจะอดกลัน้ ความพิโรธไวไ๎ ด๎ ต๎องอปั เปหวิ อลแตร๑ออกจาก ประเทศไป แทบทกุ ประเทศไมํยอมให๎วอลแตร๑เขา๎ ประเทศของตน ทั้งน้เี พราะตาํ งมี ความเกรงกลวั อิทธพิ ลของเฟรเดอริคดว๎ ยกันท้งั น้ัน ในปี ๑๗๕๕ นกั ปรัชญาผเ๎ู ฒําไดเ๎ ขา๎ หลบภยั อยูใํ นรฐั รปี บ๓ ลิคเล็ก ๆ แหงํ เจนีวา บุรุษผ๎มู ีชอ่ื เสยี งแทบทกุ คนของยุโรปไดเ๎ ดนิ ทางมาเย่ยี มวอลแตรท๑ ีน่ ั่น วอลแตร๑ รับรองแขกของเขาด๎วยใบหนา๎ อันยม้ิ แยม๎ แจํมใส แมว๎ าํ จะมรี อยยํนด๎วยความชรา แตกํ ็ ยังสดใส มีสงํา แตงํ ตัวลว๎ นด๎วยแพรพรรณมันระยับ ในขณะท่รี บั ประทานอาหาร วอล แตรส๑ ามารถสนทนากบั แขกให๎เปน็ ทสี่ บอารมณไ๑ ดด๎ ีที่สดุ แตํเดมิ แขกตั้งใจจะมาพัก เยย่ี มเพยี งสักสองสามวันตอ๎ งเปล่ยี นใจกลับอยํตู ํอไปอกี ตงั้ สองสามเดือน วอลแตรม๑ กั กลําวกบั เพ่ือน ๆ วํา \"ขอให๎พระเจ๎าทรงคุม๎ ครองทาํ น อยาํ ใหท๎ ํานต๎องมาหาขา๎ พเจ๎า เลย ขอพวกเพือ่ น ๆ โปรดอยาํ มาเยยี่ มข๎าพเจา๎ เลย จะเป็นภัยแกทํ าํ นเปลาํ ๆ ปลํอยให๎ ข๎าพเจา๎ อยแูํ ตํลาํ พังเถดิ เพราะขา๎ พเจา๎ สามารถรกั ษาตวั ของขา๎ พเจ๎าเองได๎\" ผ๎ทู ่ตี ๎องหาเก่ียวกับกจิ การศาสนา และการเมืองพากนั หลบภัยมาอาศัยอยํู กบั วอลแตร๑ วอลแตร๑ก็มไิ ดท๎ อดทง้ิ จัดบ๎านพกั อาศยั ให๎ จัดหางานให๎เขาทาํ ตาม ความสามารถของแตลํ ะคน เชนํ ทถ่ี นัดทางชํางไมก๎ ใ็ ห๎ตํอถงั รดี นม ท่ถี นดั ในทางจกั สานก็หางานจกั สานมาให๎ พอประทงั ชีวติ ไป ในไมํชา๎ อาณาเขตตบ๑ า๎ นของเขาก็ กลายเป็นหมํบู ๎านน๎อย ๆ มโี บสถ๑มีโรงเรียนของตวั เอง เพอื่ ให๎ลูกหลานในหมํบู า๎ นได๎ อาศยั ศกึ ษากันตอํ ไป ปีสุดท๎ายของชีวิตวอลแตร๑ควรจะเป็นปที มี่ ีสันตสิ ุข แตกํ ารณห๑ าไดเ๎ ปน็ เชนํ นั้นไมํ วอลแตรก๑ ลบั ตอ๎ งตํอสูก๎ บั ความโหดรา๎ ยทารณุ ของมนุษยต๑ อํ ไปอกี เมอื่ ปี ๑๗๖๒ ขณะน้นั ยังเปน็ สมยั ทพี่ วกคลัง่ ศาสนายังคงทาํ การฉลองชัยชนะโดยวธิ ปี ระหาร
บุคคลนอกศาสนา เรือ่ งมอี ยวูํ ําชายหนํมุ แขวนคอตายอยูํในร๎านแหํงหนึ่งในเมืองตรู ส๑ แตํประชาชนเลาํ ลือกนั วาํ นายคนนเ้ี ป็นโปรเตสแตนท๑ และปรารถนาจะเข๎าเป็นคาโธ ลคิ แตพํ ํอของเขาซง่ึ เปน็ คนแบบบางราํ งกายไมสํ มบูรณ๑ ได๎จัดการแขวนคอลูกชาย รูปรํางใหญโํ ตและแขง็ แรงเสยี เพราะไมเํ ห็นด๎วยกบั ลูกชาย ศาลได๎นําเอา คาลาส์ ผ๎ู พํอมาทรมานอยํางทารณุ เพอ่ื จะให๎สารภาพ คาลาส๑กป็ ฏิเสธวาํ มิได๎ฆําลกู ชายของเขา เลย แตํกระนั้นศาลกต็ ดั สนิ ให๎ประหารชวี ิตคาลาส๑ผ๎ูพํอเสยี วอลแตรส๑ นใจในคดนี ้ี เขาจึงพยายามท่จี ะใหศ๎ าลทัว่ ยุโรปลม๎ เลิกกฎหมาย อาญาอันทารุณโหดรา๎ ยนเี้ สียใหห๎ มด ศาลในองั กฤษแหํงเดยี วเทาํ น้นั ท่ีมิไดม๎ กี ฎหมาย ทารณุ โหดร๎ายเชํนน้ี ทัง้ นี้เพราะศาลของอังกฤษยอมให๎มีลกู ขุน และมีทนายเพอื่ วํา ความแทนจําเลย สวํ นศาลอืน่ ๆ ในยโุ รปไมํยอมใหจ๎ ําเลยมีทนายและศาลทําหนา๎ ท่ี ตดั สนิ โดยไมตํ ๎องใช๎ลกู ขนุ ผ๎ตู ๎องหาจะอา๎ งพยานอะไรไมํได๎ แตํโจทกอ๑ าจให๎การเปน็ ความลับได๎ ตัวผพ๎ู พิ ากษาเป็นท้ังอยั การไปดว๎ ยในตวั นอกจากนน้ั กฎหมายอาญา เหลําน้ี หาได๎มีตัวบทกฎหมายเปน็ ลายลกั ษณ๑อกั ษรไว๎แตํประการใด ใชจ๎ ํากนั ไว๎ในหวั ท้ังนัน้ แล๎วก็แปลความเอาตามอารมณต๑ ามความเห็นของผู๎พพิ ากษา เพื่อใหล๎ งโทษ ผ๎ูต๎องหา วอลแตรม๑ ิไดร๎ อช๎า เร่ิมใชอ๎ ทิ ธิพลและสมบตั ทิ เ่ี ขามีอยูํเพ่ือทําลายล๎าง กฎหมายอันน้ีเสีย วอลแตรก๑ ลําววํา เขาไดใ๎ ช๎เวลาตลอดสามปเี ขยี นวิพากษว๑ ิจารณ๑ บรรดากฎหมายของพวกพระและกษตั รยิ ๑ พวกหนงั สือพมิ พ๑ตาํ ง ๆ ทวั่ ยุโรปได๎พากัน เรียกร๎องใหเ๎ ปดิ คดีคาลาส๑ข้ึนใหมํ เรียกไดว๎ ําเปน็ กรณคี รกึ โครมชนดิ ที่ประชาชนแทบ จะไมํไดเ๎ ป็นอันหลับอนั นอนทีเดยี ว ในที่สุดกษตั รยิ ต๑ อ๎ งยอมปฏิบัติตามความเหน็ ของ ปวงชนและนาํ คดีน้นั กลบั มาพิจารณาใหมํทั้งหมด และไดป๎ ระกาศผลของคําพิพากษา ออกมาวาํ คาลาส๑เปน็ ผบู๎ ริสทุ ธ์ิ คดนี ท้ี าํ ใหเ๎ กิดการปฏวิ ัติกฎหมายอาญาข้ึนใหมํ กฎหมายน้รี ัฐบาลตาํ ง ๆ ไดล๎ ะเลยมาถงึ ๘๐๐ ปี เมอื่ คดีของคาลาสไ๑ ดช๎ ัยชนะในศาลแล๎ว พวกต๎องหาหรือจาํ เลยซ่งึ มิไดร๎ บั ความยุตธิ รรมในทํานองเดียวกันน้กี พ็ ากันมาหาวอลแตร๑ ยังมอี ีกสิง่ หน่ึงท่ีวอลแตร๑เปน็ เดือดเป็นแคน๎ ก็คอื อํานาจวดั วดั อาจกลาํ วหาหรือจับคนมาทรมาน และมีอาํ นาจตัดสิน บคุ คลสามัญทที่ าํ ผดิ กฎหมายของวดั ได๎ วอลแตร๑ขอร๎องใหว๎ ดั เลิกยงํุ กับการเมอื งและ กฎหมาย ขอใหท๎ าํ กจิ เกยี่ วกับจติ ตใ๑ จแตอํ ยํางเดยี วอนั วดั ไดล๎ ะท้ิงไมนํ ําพานนั้ เสีย ประชาชนพากันรบั รองช่ืนชมในความเห็นของวอลแตร๑ ซง่ึ วอลแตร๑ก็สามารถสะสาง ความสับสนระหวํางความผิดอันเกี่ยวกบั กฎหมายกับความผิดเกี่ยวกบั เรอื่ งบาปกรรมนี้ ออกไปได๎ทลี ะขั้น ๆ เสอื เฒําผู๎บูชาประเทศของเขามีความประสงค๑ท่จี ะกลับมาดูปารีสทีร่ กั อีก ครัง้ กอํ นตาย วนั หนึ่งในเดือนกมุ ภาพนั ธ๑ปี ๑๗๗๘ เจ๎าพนักงานดํานภาษฝี ร่ังเศสได๎ เรยี กให๎รถคนั หน่งึ หยดุ เพ่อื ขอตรวจดูวําจะมขี องสง่ิ ใดท่ตี ๎องเสียภาษีบ๎าง ผเู๎ ฒาํ รําง ผอมซึง่ นง่ั มาในรถกลับหัวเราะอยใํู นลําคอและกลําววาํ \"ไมํมีของสง่ิ ใดทต่ี อ๎ งเสยี ภาษี ดอกพํอคณุ มแี ตตํ วั ฉันเทําน้ันเป็นของต๎องหา๎ ม\" เจา๎ พนักงานภาษเี ปดิ ประตูรถชะโงก เขา๎ ไปดู \"คุณพระชวํ ยทาํ นวอลแตร๑ดอกหรือ !\" ปารีสได๎ตอ๎ นรบั วอลแตรอ๑ ยํางมโหฬาร บุคคลสาํ คญั ทกุ คนไดม๎ าแสดง ความยนิ ดตี อ๎ นรบั วอลแตร๑ทัว่ กนั หมดทัง้ กรุงปารีสไมมํ ีละเว๎น ไมํวําจะเป็นชาวฝรง่ั เศส หรือชาวตํางประเทศ สภามหาวทิ ยาลยั แหงํ ชาติ ซึ่งไดเ๎ คยควํ่าวอลแตรม๑ าคร้งั หนึ่งเมื่อ หลายสิบปมี าแลว๎ เพอ่ื จะเอาตาํ แหนงํ ไปให๎แกํสมาชิกสภานักการเมอื ง บัดนสี้ ภา
มหาวิทยาลยั ได๎อ๎าแขนออกรบั รองวอลแตรโ๑ ดยบรรดาเขาเหลํานั้น กม็ ิไดค๎ าดหมายวํา การตอ๎ นรบั ครัง้ น้จี ะเปน็ การตอ๎ นรบั ครง้ั สุดท๎าย ละครเรอ่ื งใหมํของวอลแตร๑ ได๎รับการตอ๎ นรับดว๎ ยเสยี งตบมอื อยํู ตลอดเวลาจนกระทงั่ ฟง๓ ไมํร๎ูเรอ่ื ง ในเดือนพฤษภาคมซ่ึงเปน็ วาระบรรจบครบรอบการ ฉลองสุดทา๎ ยนี้ ทาํ นนกั ประพนั ธ๑ผูเ๎ ฒาํ ก็ถงึ แกกํ รรม อายุได๎ ๘๓ ปี คาํ กลําวท่ีวอลแตร๑ ฝากไวก๎ อํ นสิ้นใจ ซึง่ เลขานุการของเขาได๎บนั ทกึ ไว๎ คอื \"ขา๎ พเจ๎าตายทง้ั ๆ ทยี่ ังรกั และบชู าพระเจ๎า และยังรักเพ่อื นฝงู ไมเํ กลียดผ๎ทู ีเ่ ป็นศตั รขู องขา๎ พเจา๎ แตขํ ๎าพเจ๎า เกลยี ดการเชือ่ ถือลางเหลอื เกิน\" วอลแตรถ๑ งึ แกํกรรมเม่อื วันที่ ๓๐ พฤษภาคม ค.ศ.๑๗๗๘ ผู๎มอี าํ นาจของวัดหรือนัยหนึง่ ทตู สวรรค๑ ไมยํ อมใหเ๎ อาศพของนกั ประพันธ๑ ผม๎ู ีนามอคุ โฆษน้ี เขา๎ ฝ๓งในวัดซ่งึ อยใํู นอิทธิพลของตน แตทํ วําพวกเพ่ือนของวอลแตร๑ ได๎จดั ยกศพวอลแตรร๑ วมไปในหมขูํ องเขาขึ้นนั่งรถ นาํ ผํานยามประตอู อกไปเพ่ือใหเ๎ หน็ วําวอลแตรย๑ ังไมํตาย ถ๎ามิฉะนัน้ ศพของวอลแตร๑ก็คงมีสภาพอยํางเดยี วกับศพของเล คูวแวรน๑ างละครผ๎มู ีช่อื เสียง พวกเพอื่ น ๆ ไดน๎ ําศพวอลแตร๑ไปฝง๓ ไวใ๎ นทีอ่ นั สมควร นอกนครหลวง แตํฝรงั่ เศสยัง ต๎องกะเสอื กกะสน ตํอสู๎กับพวกมีอาํ นาจ ทมี่ ีนิสสยั ทารุณ โหดร๎ายอยํตู อํ ไป จนกระทัง่ ในที่สุดจึง ไดน๎ ึกถงึ อรรคบรุ ุษท่ี ร๎องวาํ \"ประชาชนท้ังหลาย จงตน่ื เถดิ สลดั โซํ แหงํ พันธนาการออก ท้งิ เสีย\" เมื่อการปฏิวัตไิ ด๎เป็นผลสําเรจ็ เรียบร๎อยแลว๎ ในเดอื นกรกฎาคม ค.ศ.๑๗๙๑ ประชาชนได๎นาํ เอาศพของวอลแตรก๑ ลับมายงั นครปารสี มาประดษิ ฐานไวใ๎ นทํามกลาง ความพินาศของบาสตีย๑เป็นการฉลองชัยชนะคนื หนึ่ง ประชาชนนับแสนพากันเดนิ ทาง มาเป็นแถวยาวแนนํ ขนัด เพอ่ื ทาํ การสักการะศพของวอลแตร๑ กํอนทท่ี างการจะได๎นํา ศพของวอลแตรไ๑ ปฝง๓ ไว๎ที่ปชู นียสถานปง๓ เตออ็ ง อนั เปน็ ทฝ่ี ๓งศพของมหาบุรษุ ของ ฝรั่งเศส ขณะเมื่อเคล่อื นกระบวนการศพ ธงกส็ ะบดั คล่ีออกโบกไปมาในทํามกลาง เสียงรอ๎ งวํา ทํานให๎ความอิสรภาพทางใจแกเํ รา ทาํ นเตรียมพร๎อมเพอ่ื ความเปน็ อิสสระ เกษม โปษกฤษณะ
ทัศนะตอ่ สงั คมของวอลแตร์ ชวี ติ อันระหกระเหนิ ของนกั ประพนั ธ๑ใหญํ ผ๎แู ตํงเรอ่ื งทท่ี าํ ความสน่ั สะเทือนให๎แกยํ ุค ญัง ฟรงั ซวั ส๑ มารี อารเู อต๑ เดอ วอลแตร๑ ผแู๎ ตํงเร่ือง \"ฆานฑติ \" นี้ เกดิ ท่ี กรงุ ปารสี เม่ือปี ค.ศ.๑๖๙๔ วนั ที่ ๒๙ พฤศจกิ ายน และตายเมอ่ื วนั ที่ ๓๐ พฤษภาคม ค.ศ.๑๗๓๘ โดยตระกลู เขาก็เป็นลกู ผู๎ดีมศี กั ดิข์ องสมยั นน้ั และโดยเลือด เขากไ็ ด๎รบั มรดกทางป๓ญญา และปรชี าญาณมาจากบิดาไมํน๎อยเลยเหมือนกนั สายโลหิตทาง มารดากป็ รากฎวําเปน็ ผ๎ฉู ลาดเฉลยี วในทางอักษรศาสตร๑ดว๎ ยเหตนุ น้ั ความมีไหวพรบิ ในทางแตํงหนงั สือ จึงปรากฏออกมาตั้งแตํเขายงั อยใูํ นปฐมวัย เหน็ จะเป็นดว๎ ยความรจ๎ู ักคิด และความไมพํ อใจตอํ สงั คมที่แวดล๎อมเขาอยํู มาแตเํ ล็กแตํนอ๎ ยน่ันเอง จึงทําให๎เขามไิ ด๎ยนิ ดีแกกํ ารครองชวี ติ อยํางสุขสบายตาม เหลาํ กอเทอื กเถาเทาํ ที่พึงเปน็ วอลแตร๑ในชวี ิตจรงิ ได๎เผชญิ ตอํ วิบากกรรม และ พฤติการณน๑ านาชนดิ เขาถูกจําคุกด๎วยความผดิ ทางความคิดอันก๎าวหนา๎ ของเขาและ ซึง่ เขามศี รทั ธา เมอ่ื ปี ค.ศ.๑๗๑๗ คุกทีถ่ ูกขงั อยํูคอื คกุ บาสตีย๑ อนั มชี ่อื ระหวํางปี ค.ศ.๑๗๒๖ ถึง ๑๗๒๙ เขาไดไ๎ ปอยูปํ ระเทศอังกฤษ ทงั้ เพื่อหนภี ัยและเพ่ือศกึ ษา เหตกุ ารณ๑และด๎วยเหตุทํานองเดียวกนั นั้น เขาต๎องไปพาํ นกั อยทํู ่ีซีเรยต๑ ง้ั แตปํ ี ค.ศ. ๑๗๓๔ จนถึงปี ค.ศ.๑๗๔๙ ทั้ง ๆ ท่ีเขาเองกร็ ักปารีสอยํางย่ิงและไมํปรารถนาท่จี ะ จากไป จากนั้นกไ็ ด๎ไปพํานกั อยใํู นกรงุ เบอร๑ลนิ ตัง้ แตํปี ค.ศ.๑๗๕๐ จนถงึ ปี ๑๘๕๓ และระหวํางปี ค.ศ.๑๘๕๔ ถึง ๑๗๗๘ ไปอยใํู นประเทศสวิตเซอรแ๑ ลนดแ๑ ละในเฟอร๑ เนย๑ แตเํ มอื่ จะตายเขาไดข๎ อร๎องให๎นํารํางซึง่ เจบ็ มากแลว๎ เข๎าสํกู รุงปารสี เพอื่ จะตายที่ น่นั กรุงปารสี เปน็ เมืองทว่ี อลแตรไ๑ ด๎รําพนั ไวว๎ ํา เป็นแหงํ แรกในโลกท่ีเขาไดพ๎ บรัศมี ของอปุ ทานอนั จรัสจ๎า โดยงานของเขา วอลแตรเ๑ ป็นทัง้ กวี นกั ประวัติศาสตรน๑ กั ปรชั ญา และนกั ประพันธ๑ ตามการวิเคราะห๑ของวงการศึกษาวรรณคดขี องฝรั่งเศสเอง จัดวําวอลแตร๑ ทรงฝมี ือชัน้ เยยี่ มท่ีสดุ ของเขาในทางบทกลอน หนังสอื ตําง ๆ ท่ีวอลแตรเ๑ ขียนไวน๎ ้นั มี มากมายดว๎ ยกัน
สําหรับบทกลอนชิ้นเย่ยี มทีส่ ุดวอลแตร๑ประพันธไ๑ ว๎ คือ มหากาพย๑เรอื่ ง La Henriade สําหรับเอกสารทางประวตั ศิ าสตร๑ชิน้ เอกของเขา คือ หนงั สือชอ่ื Charles XII ซงึ่ เขาเขียนเสร็จ เมือ่ ปี ค.ศ.๑๗๓๑ เรือ่ ง Le Si?cle de Louis XIV ซงึ่ เขียนเสรจ็ เมอ่ื ค.ศ.๑๗๕๑ และเรอ่ื ง L' Essai sur les moeurs ซึ่งเสรจ็ เมอ่ื พ.ศ.๑๗๕๖ ใน วงการศึกษาประวตั ิศาสตรถ๑ ือวําวอลแตร๑เป็นปรมาจารย๑ในมรรควธิ ใี หมํ โดยหันเห การศึกษาประวตั ศิ าสตร๑แบบเกําอนั แห๎งแลง๎ ดว๎ ยการจดจาํ เอาไว๎แตํวนั เดอื นปีของ เหตกุ ารณ๑ มาสูกํ ารศึกษาลกึ ลงไปในตวั ละครสาํ คญั ๆ ในประวัติศาสตร๑เอง คือ ศกึ ษา ทางมารยาทของคนนนั้ ๆ แนวความคิด และผนวกเอาข๎อนําร๎ตู ําง ๆ ในยุคสมัยนัน้ ๆ ใสลํ งไปดว๎ ย อาทเิ ชนํ ความนาํ รใู๎ นทางการศกึ ษาของประชาชน ทางศิลปะ และ แนวทางแหงํ ความสมั พนั ธ๑ของนานาชาตแิ หํงยคุ นน้ั ด๎วย นวนยิ ายประชดสังคมเรอ่ื ง \"ฆานฑิต\" นี้ถอื วาํ เปน็ Master Romance of Ridicule เน่ืองจากเขาได๎เขียนข้ึนด๎วยเจตนาทจ่ี ะประชดภาวะแหงํ สังคมของฝรง่ั เศส และของประเทศใกลเ๎ คียงในยคุ นน้ั เมื่อเรอ่ื งนีถ้ กู ตีพมิ พเ๑ ปน็ ครั้งแรก ๆ มหาชนทว่ั ไป แตกต่นื อํานกนั นบั ต้งั แตคํ นชัน้ สงู จนคนสามญั และเรียกไดว๎ าํ อํานกนั ตง้ั แตใํ น หอ๎ งรับแขกอนั หรหู ราของราชสํานกั ไปจนหอ๎ งใต๎บนั ไดของพวกสาวใชต๎ ํ่า ๆ และเปน็ ผลใหเ๎ กดิ ความสะเทือนแกํบุคคลจาํ พวกสมมติเทวดาท่ัวไปทงั้ ยุโรป ตลอดชํวงชีวติ แหงํ การทาํ งานและการคิดของวอลแตรเ๑ ขาได๎เขยี น จดหมายโต๎ตอบกับบคุ คลสําคญั ๆ ของยโุ รปยุคนนั้ มากรายและมากมาย จดหมาย เหลาํ นเ้ี ขาเก็บรกั ษาไวโ๎ ดยเรียบร๎อยทัง้ น้นั ปรากฏวําเมือ่ เขาวายชนมล๑ ง เขาไดท๎ ิง้ เอกสารอนั มคี าํ ย่งิ นี้ไว๎เป็นจํานวนถงึ ๑๐,๐๐๐ ฉบับ ผท๎ู ่ีวอลแตรเ๑ ขียนถึงนนั้ มที ้ังบรรดา พระราชา เจ๎านายตําง ๆ ขนุ นางผย๎ู ่งิ ใหญํตาํ ง ๆ และนกั ประพันธแ๑ ละกวีของยุคน้ัน ทัว่ ไปในทกุ ประเทศ เป็นทถี่ ือกันวาํ เอกสารเหลาํ นชี้ วํ ยให๎คนรนุํ ตํอมาไดร๎ ไ๎ู ดเ๎ ขา๎ ใจความเปน็ ไปของศตวรรษนน้ั ทงั้ ในทางวัตถแุ ละในทางปญ๓ ญาอยํางดียิ่งทเี ดยี ว ในการเขยี นประวตั ศิ าสตร๑ แบบแหํงทาํ นองของวอลแตร๑เป็นแบบพรรณนา ไมใํ ชเํ ขียนอยํางสํานวนพดู , ในทางปรชั ญาแนวความคิดของวอลแตร๑เป็นไปในทาง ศลี ธรรมและเนน๎ หนกั ไปในทางเสรีภาพของพลเมือง ในความกา๎ วหน๎าทางวัตถุของ ชมุ ชน ในทางขนั ติธรรม และในทางที่เกยี่ วกับพระเจา๎ ของศาสนา, ในทางการประพันธ๑ นั้น ถอื วํา แบบทาํ นองของวอลแตร๑เป็นแบบสามัญและเปน็ ธรรมชาติทสี่ ดุ แตํถ๎าเทยี บ กบั บรรดาบทประพันธข๑ องปราชญ๑คนอื่น ๆ เชนํ บอสซูเอต๑ หรอื ปาสกาลแลว๎ แบบ ของวอลแตร๑ดูเหมอื นจะขาดความลึกซึ้ง และขาดพลังมากกวําเขาไมนํ อ๎ ย Anonymous
Search
