Kerala State Syllabus 10th Standard Sanskrit Oriental Textbooks

E‰ÚÆ˙±…{……`…¥… ±…: ∫…Δ∫EfiÚi…®…¬ n˘∂…®…“ EÚI™…… ∫…∫Δ EÚfi i… ¥…t…±…™……x……Δ EÚfi i…‰ KERALA READER SANSKRIT For Sanskrit Schools only STANDARD 10 Government of Kerala Department of Education STATE COUNCIL OF EDUCATIONAL RESEARCH AND TRAINING (SCERT), KERALA 2019 1

®úɹ]ÅõMÉÒiɨÉ VÉxÉMÉhÉ ¨ÉxÉ +ÊvÉxÉɪÉEò VÉªÉ ½þä ¦ÉÉ®úiÉ ¦ÉÉMªÉÊ´ÉvÉÉiÉÉ* {ÉVÆ ÉÉ¤É ÊºÉxvÉ MÉVÖ É®úÉiÉ ¨É®úÉ`öÉ pùÉÊ´Éb÷ =iEò±É ¤ÉMÆ ÉÉ* Ê´ÉxvªÉ ʽþ¨ÉÉSÉ±É ªÉ¨ÉxÖ ÉÉ MÉMÆ ÉÉ =SUô±ÉVɱÉÊvÉ iÉ®úÆMÉÉ* iÉ´É ¶É¦Ö É xÉɨÉä VÉÉMÉä iÉ´É ¶É¦Ö É +ÉÊ¶É¹É ¨ÉÉMÉä MÉɽþä iÉ´É VɪÉ-MÉÉlÉÉ* VÉxÉMÉhÉ ¨ÉMÆ É±ÉnùɪÉEò VÉªÉ ½þä ¦ÉÉ®úiÉ ¦ÉÉMªÉÊ´ÉvÉÉiÉÉ VÉªÉ ½þä VÉªÉ ½þä VÉªÉ ½þä VÉªÉ VÉªÉ VÉªÉ VÉªÉ ½þä* |ÉÊiÉYÉÉ ¦ÉÉ®úiÉÆ ¨É¨É ®úɹ]õŨÉ* ºÉ´Éæ ¦ÉÉ®úiÉÒªÉÉ& ¨Éä §ÉÉiÉ®ú&* +½þÆ ¨É¨É ®úɹ]õäŠκxÉÁÉʨÉ* iɺªÉ ºÉ¨ÉrÞ ùɪÉÉÆ xÉÉxÉÉÊ´ÉvÉɪÉÉÆ SÉ {ÉÌÚ ´ÉEòºÉ¨{ÉkÉÉè +ʦɨÉÉxÉÒ SÉ ¦É´ÉÉʨÉ* iÉtÉMä ªÉiÉÉÆ ºÉ¨{ÉÉnùʪÉiÉÆÖ ºÉnùÉ ªÉÊiɹªÉä SÉ* +½þÆ Ê{ÉiÉ®úÉè MÉ°Ö üÆ ¶SÉÉnùÊ®ú¹ªÉ,ä ¤É½þÖ¨ÉÉxÉʪɹªÉä SÉ* Ê´ÉxɪÉÉÎx´ÉiÉ B´ÉɽþÆ ºÉnùÉ ºÉ´É&ê ºÉ½þ ´ªÉ´É½þÊ®ú¹ªÉ,ä ºÉ´É¹æ ÉÖ |ÉÉÊhɹÉÖ nùªÉÉ±É´Ö ÉÌÇ iɹªÉä SÉ* ¨É¨É ®úɹ]õÅÉªÉ ®úɹ]õÅÒªÉ¦ä ªÉ¶SÉɽþÆ ºÉ¨É{ÉªÇ Éä º´ÉºÉ´ä ÉɨÉ* ®úÉι]õŪÉÉhÉÉÆ ªÉÉMä ÉIɨä É·è ÉªÉ¹æ ´É´ä Éɽþ¨É +Éi¨ÉxɺiÉɹä ÉÆ Eò±ÉªÉÉʨÉ* State Council of Educational Research and Training (SCERT) Poojappura, Thiruvananthapuram 695 012, Kerala Website : www.scertkerala.gov.in e-mail : [email protected] Phone : 0471 - 2341883, Fax : 0471 - 2341869 Typesetting and Layout : SCERT; Printed at : KBPS, Kakkanad, Kochi-30 © Department of Education, Government of Kerala 2

¶…⁄ ®…EÚ…  |…™…SUÙ…j…! {… Æ˙πEÚfi i…… +∫®……EÚΔ {……`ˆ¨{…r˘ i…: |…¥…i…x« …… v…Œπ`ˆi…… UÙ…j…EÚ‰ xp˘“EÚfi i…… S… ¶…¥… i…* UÙ…j……h……Δ ∫…¥…i« ……®‰ …J÷ …Δ  ¥…EÚ…∫…®…¥‰ … +∫™……: {…r˘i…:‰ ±…I™…®…*¬ i…n˘x…∫÷ ……Æ˙®…¥‰ … {……`ˆ¨GÚ®…: ∫¥…“EÚfi i…:* {……`ˆ¨GÚ®…‰ {……`ˆ{…∫÷ i…EÚ∫™… + u˘i…“™…Δ ∫l……x…®…Œ∫i…* ∫¥…™…Δ {…`ˆx……™… ∫…RÛ¬ P…{…`ˆx……™… ¶……π……x…{Ë …h÷ …“x……Δ  ¥…EÚ…∫……™… S… {……`ˆ{…∫÷ i…EÚ®…{÷ …EÚÆ˙… ‰ i…* x…¥…ı®…EÚI™……™…… +x…÷∫™…⁄i…i…™…… B¥……∫™… {…÷∫i…EÚ∫™… Æ˙S…x…… |…¥…fik……*  ¥… ¥…v……x……Δ ¥™…¥…Ω˛…Æ˙∞¸{……h……Δ {… Æ˙S……™…x……™… {…∫÷ i…EÚ‰ %Œ∫®…x…¬ {…`ˆx…∫…xn˘¶……:« +…™…… ‰ V…i……:* {… `ˆi……x……®……∂…™……x……Δ p˘f¯“EÚÆ˙h……™… x…i⁄ …x…∫…xn˘¶…πÊ …÷ |…™……M‰ ……™… ∫¥…™…Δ ®…±⁄ ™… x…h…™« ……™… S……¥…EÚ…∂…: ™…l……™……M‰ ™…Δ n˘k……:* {…∫÷ i…EÚ‰ %Œ∫®…x…¬ {…\\S… BEÚEÚ… x… ∫…Œxi…* ¥…π…™……x…∫÷ ……Æ˙®…¥‰ … BEÚEÚ…x……Δ x……®…… x…*|…i™…E‰ Ú®…¬ BEÚEÚ∫™… |……Æ˙®¶…‰ +…®…J÷ …®…¬ {…`ˆx…… v…M…®……: |…¥…∂‰ …EÚ|…¥…i…x« …Δ S… n˘k…®…Œ∫i…*{……`ˆ∫™……xi…‰ |…¥…i…x« …… x… + v…EÚ{…`ˆx……∂Δ ……: S…… GÚEÚ…Æ˙…Ω‰ ˛h…|… GÚ™…… S… n˘k……:* {……`ˆ¶……M…‰ + v…EÚ∫…S⁄ …x……l…» EÚ‰ S…x… ¶……M……: |…i™…E‰ ÚΔ {…ŒRÛ¬ HÚπ…÷ n˘k…:* Bπ… ¶……M…: + v…EÚ…∂Δ …∫¥…“EÚ…Æ˙…™… B¥… x… i…÷ ®…±⁄ ™… x…h…™« ……™… * BEÚEÚ…x……®…xi…‰ ∂…§n˘EÚ…∂‰ …: {…lfi …EÚ¬ n˘k…:* {……`ˆ¶……M…π‰ ¥……M…i……x……Δ ¥™……EÚÆ˙h……∂Δ ……x……Δ  ¥…¥…Æ˙h…Δ ™…l……∫l……x…Δ n˘k…®…Œ∫i…* ¶……π……{…`ˆx…®…x……™……∫…Δ ∫…÷J…|…nΔ˘ S… EÚi…÷» {……`ˆ{…÷∫i…EÚ ®…nΔ˘ {…™……«{i… ®… i…  S…xi…™…… ®…* ∫…∫Δ EÚfi i…{…`ˆx…Δ ∫…¥…n« ˘… ®…v…Æ÷ ˙Δ ∫…°Ú±…Δ S… ¶…¥…i…÷ < i… +…∂…∫Δ …*‰ b˜….V…‰.|…∫……n¬˘  x…n‰˘∂…EÚ: Æ˙…V™…∂…Ë I…EÚ…x…÷∫…xv……x…|…˙ ∂…I…h…{… Æ˙π…n¬˘,E‰ÚÆ˙±…®…¬* 3

TEXT BOOK DEVELOPMENT COMMITTEE SANSKRIT STANDARD X PARTICIPANTS 1 ANITHA S, HSA, GGHSS Cottonhill, TVPM. 2 ARAVINDHAKSHAN N, Teacher, Pathanamthitta. 3 LEKHA K, HSA, SNVSHS, Thrikkaruva,Kollam. 4 RAJALEKSHMI PILLAI, HSA, Thevalakkara Boys HS, Kollam. 5 REMAT, HM, PSHS Chittur, Palakkad. 6 SABAREES M, HSS, Mundur, Palakkad. 7 SANKARANARAYANAN.A. HSST,GSHSS Trippunithura, Ekm. E X P E RT S 1 DR.G.SAHADEVAN, (Rtd.) Prof. in Sanskrit, University College,Tvm. 2 DR. K.MOHANDAS, Sr.Lect.DIET(Rtd.) UCTE Moovaattupuzha. 3 V. MADHAVAN PILLAI, (Rtd.) Prof.in Sanskrit, Govt.College for Women,Tvm. 4 N.K.RAMACHANDRAN, (Rtd.) DEO Wayanad. ARTISTS 1 SREEDHARAN T.P, Drawing Teacher, Ramavilasam HSS Chokli, Kannur. 2 VARGHESE KALATHIL, Drawing Teacher, GHSS,Pallikkunnu, Kannur. LAYOUT & GRAPHICS SREEDHARAN T.P, Drawing Teacher, Ramavilasam HSS Chokli, Kannur. ADVISOR DR. PROF.VASUDEVAN POTTI.R, (Rtd.) Govt.Sanskrit College,Thiruvananthapuram. ACADEMIC CO-ORDINATOR DR. SHAMEEJA.P, Research Officer (Sanskrit) SCERT Æ˙…V™…∂…Ë I…EÚ…x…÷∫…xv……x…|… ∂…I…h…{… Æ˙π…n¬˘, E‰ÚÆ˙±……& STATE COUNCIL OF EDUCATIONAL RESEARCH AND TRAINING , KERALA 4

 ¥…π…™……x…G÷ Ú®… h…EÚ… BEÚEÚ®…¬ {……`∫™… ˆx……®… ¥™…¥…Ω˛…Æ˙∞¸{…®…¬ {…]÷ ı∫…JΔ ™…… I Ê´ÉÊSÉjɨÉ 1 +É©ÉEÚò]õ´ÉhÉÇxÉÉ (EÚ…¥™…®…)¬ 8 II  S…j…®…¬ 25 III ∂……∫j…®…¬ 2 ®…Ω˛…∑…‰i……V…x®…¥…fik……xi…: (M…t®…)¬ 34 45 3 + ¶…π…‰EÚ…±……‰S…x…… (S…®{…)⁄ 23 58 4 ¥…fik…{… Æ˙S…™…& 5 +±…R¬ÛEÚ…Æ˙& 6 EòÉ®úEò|ÉEò®úhɨÉ 5

{…∫÷ i…EÚ∫…ÆΔ ˙I…h…®…¬ ‘ i…±Ë ……p˘I… V…±……p˘I… Æ˙I… ®……Δ ∂±…l…§…xv…x……i…*¬ {…Æ˙Ω˛∫i…M…i……p˘I…’-  x…i™…Δ Æ˙… ‰ n˘ i… {…∫÷ i…EÚ®…*¬ * ∫…∫Δ EÚfi i…¶……π…… ¶……π……∫…÷ ®…v…Æ÷ ˙… Æ˙®™…… æ˛t… M…“¥……h« …¶……Æ˙i…“ *  ¥…t…™……& ®…Ω˛i¥…®…¬ ∫…¥…πÊ ……Δ ∂……¶‰ …®……x……x……Δ ∂……¶‰ …x…i…®……  ¥…t… * 6

BEÚEÚ®…¬ 1 **  ¥… S…j…®…¬ ** +…®…÷J…®…¬ EÚ ¥…E÷Ú±…M…÷Ø˚h…… EÚ… ±…n˘…∫…‰x…  ¥…Æ˙ S…i……i…¬ ®…‰P…∫…xn‰˘∂……i…¬ +…©…E⁄Ú]ı¥…h…«x…… , ∫…Δ∫EfiÚi…M…t∫…… Ω˛i™…‰ |…l…®…∫®…Æ˙h…“™…∫™… §……h…¶…]¬ı]ı∫™… EÚ…n˘®§…Æ˙“ x……®…EÚ…i…¬ M…tEÚ…¥™……i…¬ ®…Ω˛…∑…i‰ ……™……& V…x…x…®…¬ , Æ˙…V…EÚ ¥…x…… ¶……V‰ …Æ˙…V…x‰ …  ¥…Æ˙ S…i……i…¬ Æ˙…®……™…h…S…®{…E⁄ Ú…¥™……i…¬ ∫¥…“EÚfi i…Δ Æ˙…®…… ¶…π…‰EÚ…±……‰S…x…… S… +Œ∫®…x…¬ BEÚE‰Ú +…™……‰ V…i……&* {…`ˆx…… v…M…®……& EÚ…¥™…Δ ∫…i……±…®……±…{… i…* +x¥…™…Δ  ±…J… i…* +…∂…™…Δ  ±…J… i…* ¥…fik…Δ  x…h…«™… i…* +±…R¬ÛEÚ…Æ˙…x…¬  ¥…¥…‰S…™… i…* +…∫¥……n˘x… ]ı{{…h…”  ±…J… i…* ¥™……J™……x…Δ  ±…J… i…* EÚl……Δ ∫…Δ I…{™…  ±…J… i…* 7

{……`ˆ& - 1 +…©…E⁄Ú]ı¥…h…«x…… +ɨÉÖJɨÉ EòÊ´ÉEÖò±ÉMÉÖ®úÉä& EòÉʱÉnùɺɺªÉ ¦ÉÖ´ÉxÉ|ÉÊlÉiÉÆ ºÉxnäù¶ÉEòÉ´ªÉÆ ¦É´ÉÊiÉ ¨ÉäPÉnÚùiɨÉ * Ê|ɪÉÉʴɶ±ÉÊä ¹ÉiÉ& EòζSÉiÉ ªÉIÉ& ¨ÉPä ÉÆ º´É|ÉhÉʪÉxªÉÉ& ºÉ¨ÉÒ{ÉÆ ºÉxnùä¶É½þ®úi´Éxä É |ɹä ɪÉÊiÉ * BiÉnùä´É EòÉ´ªÉºªÉɺªÉ <ÊiÉ´ÉkÞ É¨É * EòÉ´ªÉʨÉnùÆ ÊuùvÉÉ Ê´É¦ÉHò¨É , {É´Ú É¨Ç ÉPä ÉÆ =kÉ®ú¨ÉPä ÉÆ SÉÊä iÉ* {ÉÚ´ÉǨÉäPÉä ®úɨÉÊMɪÉÉǸɨɺlÉÉiÉ +±ÉEòÉ{ÉÖ®úÒ{ɪÉÇxiÉÆ ¨ÉÉMÉÈ ´ÉhÉǪÉÊiÉ* ¨ÉäPɺªÉ ºÉ\\SÉÉ®ú¨ÉÉMÉæ où¶ªÉ¨ÉÉxÉÉxÉ nùä¶ÉÉxÉ ºÉʴɺiÉ®úÆ ´ÉhÉªÇ ÉÊiÉ* {É´Ú É¨Ç ÉPä ÉÉiÉ ºÉEÆ òʱÉiÉÉ& Eòä ÊSÉiÉ ¶±ÉÉEä òÉ& +jÉ nùÒªÉiÉä * ¨ÉÉMÉÈ iÉÉ´ÉSUôØhÉÖ EòlɪÉiɺi´Éi|ɪÉÉhÉÉxÉ°Ö ü{ÉÆ ºÉxnäù¶ÉÆ ¨Éä iÉnùxÉÖ VɱÉn ¸ÉÉ乪É漃 ¸ÉÉäjÉ{ÉäªÉ¨ÉÂ* ÊJÉzÉ& ÊJÉzÉ& ʶÉJÉÊ®ú¹ÉÖ {ÉnùÆ xªÉºªÉ MÉxiÉÉ漃 ªÉjÉ IÉÒhÉ& IÉÒhÉ& {ÉÊ®ú±ÉPÉÖ {ɪÉ& »ÉÉiä ɺÉÉÆ SÉÉ{ä ɦÉVÖ ªÉ ** {ÉnùSUäônù& iÉÉ´ÉSUØôhÉÖ - iÉÉ´ÉiÉ + ¸ÉÖhÉÖ EòlɪÉiɺi´Éi|ɪÉÉhÉÉxÉÖ°ü{ɨÉ - EòlɪÉiÉ& + i´Éi|ɪÉÉhÉÉxÉ°Ö ü{ɨÉ SÉ + ={ɦÉÖVªÉ SÉÉä{ɦÉÖVªÉ - 8

Ê´ÉOɽþ& - VɱÉÆ nùnùÉÊiÉ <ÊiÉ VɱÉnù& * - {ÉÉiÉÖÆ ªÉÉäMªÉÆ {ÉäªÉ¨É , ¸ÉÉäjÉɦªÉÉÆ {ÉäªÉ¨É * VɱÉnù& - ʶÉJÉ®úÉÊhÉ ºÉÎxiÉ ªÉ¹ä ÉÖ Ê¶ÉJÉÊ®úhÉ& iɹä ÉÖ * ¸ÉÉäjÉ{ÉäªÉ¨É ʶÉJÉÊ®ú¹ÉÖ +x´ÉªÉÉlÉÇ& ½äþ ¨ÉäPÉ +x´ÉªÉ& <nùÉxÉÓ VɱÉnù ´ÉnùiÉ& iÉÉ´ÉiÉ ¦É´ÉiºÉ\\SÉÉ®úÉxÉÖEÚò±É¨É EòlɪÉiÉ& {ÉxlÉÉxɨÉ i´Éi|ɪÉÉhÉÉxÉÖ°ü{ɨÉ +ÉEòhÉÇªÉ ¨ÉÉMÉǨÉ iÉnùxÉxiÉ®ú¨É (¨ÉÉMÉ¸Ç É´ÉhÉÉxÉxiÉ®ú¨É) ¸ÉÖhÉÖ EòhÉÇ{ÉÉxÉɽÇþ¨É iÉnùxÉÖ ¨É¨É ¸ÉÉäjÉ{ÉäªÉÆ nÚùiɨÉ ¨Éä +ÉEòhÉÇʪɹªÉ漃 ºÉxnäù¶ÉÆ ¨ÉÉMÉæ ¸ÉÉ乪É漃 +¦ÉÒIhÉÆ Ê´ÉC±ÉÉxiÉ& ºÉxÉ ªÉjÉ {É´ÉÇiÉä¹ÉÖ ÊJÉzÉ& ÊJÉzÉ& SÉ®úhɨÉ ʶÉJÉÊ®ú¹ÉÖ ÊxÉÊIÉ{ªÉ {ÉnÆù IÉÒhÉ& ºÉxÉ xªÉºªÉ ÊxÉZÉÇ®úÉhÉɨÉ IÉÒhÉ& +±{ɨÉÉjɨÉ »ÉÉäiɺÉÉÆ VɱÉÆ SÉ {ÉÊ®ú±ÉPÉÖ {ÉÒi´ÉÉ {ɪɶSÉ MÉʨɹªÉ漃 * ={ɦÉÖVªÉ MÉxiÉÉ漃 * 9

¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ¨ÉPä É ! |ÉlɨÉÆ ¨ÉiºÉEòɶÉÉiÉ i´ÉiºÉ\\SÉÉ®úÉxÉEÖ òÚ ±ÉÆ ¨ÉÉMÉ¨Ç ÉÉEòhªÉÇ ºÉÉÊiɶɪÉÆ ºÉJÖ ÉnùÆ ¨ÉnùÒªÉÆ ºÉxnùä¶ÉÆ ¸ÉÉ¹ä ªÉʺÉ* ªÉκ¨ÉxÉ ¨ÉÉMÉæ i´ÉÆ MɨÉxÉɪÉɺÉxä É {ÉÊ®ú¸ÉÉxiÉ& ºÉxÉ {É´ÉiÇ É¹ä ÉÖ Ê´É¸É¨ªÉ ÊxÉZÉ®Ç úÉhÉɨÉ +±{ɨÉÉjÉÆ VɱÉÆ {ÉÒi´ÉÉ MÉxiÉ¨Ö É½þÇʺÉ* vÉÉiÉÖ°ü{ÉÉÊhÉ ¸ÉÉ乪É漃 - ¸ÉÞ - ¸É´ÉhÉä ±ÉÞ]Âõ {É®úº¨Éè{ÉnùÒ ¨É.{ÉÖ . B ´Éù * MÉxiÉÉ漃 - MɨÉ + ±É]Ö õ {É®úº¨É{è ÉnùÒ ¨É. {É.Ö B. ´É * +pùä& ¸ÉRÞ ó MÉÆ ½þ®úÊiÉ {É´ÉxÉ& ËEòκ´ÉÊnùiªÉxÖ ¨ÉJÖ ÉÒʦÉ- oùǹ]õÉiä ºÉɽþ¶SÉÊEòiÉSÉÊEòiÉÆ ¨ÉMÖ vÉʺÉrùÉRó MÉxÉÉʦÉ&* ºlÉÉxÉÉnùº¨ÉÉiºÉ®úºÉÊxÉSÉ±Ö ÉÉnùÖi{ÉnùÉnä ùRó ¨ÉJÖ É& JÉÆ ÊnùRó xÉÉMÉÉxÉÉÆ {ÉÊlÉ {ÉÊ®ú½þ®úxÉ ºlÉ±Ú É½þºiÉɴɱÉ{ä ÉÉxÉ ** {ÉnùSUäônù& ËEòκ´ÉiÉ + <ÊiÉ + =x¨ÉJÖ ÉÒʦÉ& ËEòκ´ÉÊnùiªÉÖx¨ÉÖJÉÒʦÉ& - Ê´ÉOɽþ&´ÉOɽþ& - ¨ÉMÖ vÉÉ& SÉ iÉÉ& ʺÉrùÉRó MÉxÉÉ& iÉÉʦÉ& * - où¹]õÉä =iºÉɽþ& ªÉºªÉ ºÉ& * ¨ÉÖMvÉʺÉrùÉRÂóMÉxÉÉʦÉ& - Ênù¶ÉÉÆ xÉÉMÉÉ& iɹä ÉɨÉ* où¹]õÉäiºÉɽþ& ÊnùRÂóxÉÉMÉÉxÉɨÉ +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& {É´ÉxÉ& ´ÉɪÉÖ& +päù& {É´ÉÇiɺªÉ ¸ÉÞRÂóMɨÉ ʶÉJÉ®Æú ½þ®úÊiÉ +{ɽþ®úÊiÉ ËEòκ´ÉiÉ <ÊiÉ ÊEò¨É <ÊiÉ 10

=x¨ÉÖJÉÒʦÉ& =zÉiɨÉÖJÉÒʦÉ& ¨ÉÖMvÉʺÉrùÉRÂóMÉxÉÉʦÉ& ¨ÉÉä½þxÉʺÉrùºÉÖxnù®úÒʦÉ& SÉÊEòiÉSÉÊEòiɨÉ ¶ÉRó EòɪÉHÖ òÉʦÉ& ʺÉrùªÉÉÊä ¹ÉÎnù¦É& où¹]õÉäiºÉɽþ& =iºÉɽþªÉÖHò& ºÉxÉ (|ÉEò]õÉiä ºÉɽ&þ ºÉxÉ) ºÉ®úºÉÊxÉSÉÖ±ÉÉiÉ +ÉpÇùºlɱɴÉäiɺÉÉiÉ +º¨ÉÉiÉ Biɺ¨ÉÉiÉ ºlÉÉxÉÉiÉ ºlÉÉxÉÉiÉ {ÉÊlÉ ¨ÉÉMÉæ ÊnùRÂóxÉÉMÉÉxÉɨÉ ÊnùMMÉVÉÉxÉɨÉ ºlÉڱɽþºiÉɴɱÉä{ÉÉxÉ ʴÉ{ÉֱɶÉÖhb÷|ɽþÉ®úÉxÉ {ÉÊ®ú½þ®úxÉ +{É´ÉÉ®úªÉxÉ =nùRÂó¨ÉÖJÉ& =kÉ®úÊnù¶ÉÉʦɨÉJÖ É& ºÉxÉ JɨÉ +ÉEòɶɨÉ =i{ÉiÉ =nÂùMÉSUô* ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ¨ÉPä É! ´ÉMä ÉÉÊiɶɪÉxä É MÉSUôiɺiÉ´ÉÉtä ÉMä ÉÆ ´ÉÒIªÉ ´ÉÉiÉ& {É´ÉiÇ ÉʶÉJÉ®úÆ ½þ®úÊiÉ ÊEò¨É ? <ÊiÉ Ê´ÉÊSÉxiªÉ ¨ÉfÚ øÉ& ʺÉrùºÉxÖ nùªÉ&Ç +ÊiÉSÉÊEòiÉÉ ¦ÉʴɹªÉÎxiÉ * iÉiÉ& +ÉpùǺlɱɴÉiä ɺÉÉnù +º¨ÉÉiÉ ºlÉÉxÉÉiÉ xɦÉɨä ÉÉMÉæ |ÉÊiÉ®úÉvä ÉEòÉxÉÉÆ ÊnùMMÉVÉÉxÉÉÆ {ÉÒ´É®ú¶ÉhÖ b÷nùhb÷ÉGò¨ÉhÉÉÊxÉ +{É´ÉÉ®úªÉxÉ +±ÉEòÉMɨÉxÉÉlÉÈ =kÉ®ú¨ÉJÖ ÉÉʦɨÉJÖ É: ºÉxÉ MÉMÉxɨÉ =i{ÉiÉ* ®úixÉSUôɪÉÉ´ªÉÊiÉEò®ú <´É |ÉIä ªÉ¨Éiä Éi{É®Ö úºiÉÉ- uù±¨ÉÒEòÉOÉÉiÉ |ɦɴÉÊiÉ vÉxÉ&Ö JÉhb÷¨ÉÉJÉhb÷±ÉºªÉ * ªÉxä É ¶ªÉɨÉÆ ´É{É®Ö úÊiÉiÉ®úÉÆ EòÉÎxiɨÉÉ{ÉiºªÉiÉä iÉä ¤É½þæhÉ´ä É º¡òÖ Ê®úiɯûÊSÉxÉÉ MÉÉ{ä ɴɹä ɺªÉ ʴɹhÉÉ&ä ** {ÉnùSUäônù& |ÉäIªÉ¨ÉäiÉi{ÉÖ®úºiÉÉiÉ - |ÉäIªÉ¨É + BiÉiÉ + {É®Ö úºiÉÉiÉ * 11

vÉxÉÖ¹JÉhb÷¨ÉÉJÉhb÷±ÉºªÉ - vÉxÉ¹Ö JÉhb÷¨É + +ÉJÉhb±É÷ºªÉ * ´É{ÉÖ& + +ÊiÉiÉ®úɨÉ * ´É{ÉÖ®ÊiÉiÉ®úÉÆ - ®úixÉÉxÉÉÆ UôɪÉÉ& ®úixÉSUôɪɨÉ * ®úixÉSUôɪɺªÉ +´ªÉÊiÉEò®ú& * Ê´ÉOɽþ& vÉxÉÖ¹É& JÉhb÷¨É * ®úixÉSUôɪÉÉ´ªÉÊiÉEò®ú& - +x´ÉªÉÉlÉÇ& vÉxÉÖ¹JÉhb÷¨É - Ê´ÉʦÉzÉ®úixÉEòÉÎxiÉʨÉʸÉiɨÉ <´É nù¶ÉÇxÉҪɨÉÂ* +x´ÉªÉ& <xpùºªÉ ºÉ¨ÉÒ{ÉiÉ®ú´ÉÊiÉÇ ®úixÉUôɪÉÉ´ªÉÊiÉEò®ú <´É EòɨÉÖÇEò¶ÉEò±É¨É |ÉäIªÉ¨É +OÉä +ÉJÉhb÷±ÉºªÉ +ÉʴɦÉÇ´ÉÊiÉ BiÉiÉ vÉxÉÖ&JÉhbä÷xÉ vÉxÉÖ&JÉhb÷¨É iÉ´É {É®Ö úºiÉÉiÉ ´Éɱ¨ÉÒEòÉOÉÉiÉ EÞò¹hÉ´ÉhÉǨÉ |ɦɴÉÊiÉ ¶É®úÒ®ú¨É ªÉäxÉ =V´É±ÉEòÉÎxiɪÉÖHäòxÉ iÉä Ê{É\\UäôxÉ ¶ªÉɨɨÉ MÉÉä{ÉɱɴÉä¹ÉºªÉ ´É{ÉÖ& EÞò¹hɺªÉ º¡ÖòÊ®úiɯûÊSÉxÉÉ <´É ¤É½æþhÉ +iªÉlÉǨÉÂ* MÉÉä{É´Éä¹ÉºªÉ ¶ÉÉä¦ÉɨÉ ʴɹhÉÉ&ä (¶ªÉɨÉÆ ´É{ÉÖ&) |ÉÉ{ºªÉiÉä* <´É +ÊiÉiÉ®úɨÉ EòÉÎxiɨÉ +É{ÉiºªÉiÉä 12

¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½äþ ¨ÉäPÉ! Ê´ÉʦÉzÉ®úixÉEòÉÎxiÉʨÉʸÉiÉÊ¨É´É ¨ÉxÉÉä½þ®ú¨ÉäiÉÊnùxpùɪÉÖvÉÆ {ÉÖ®úiÉÉä ´É±¨ÉÒEòÊ´É´É®úÉnÂù oùι]õOÉÉÁÆ ¦É´ÉÊiÉ , ªÉxä ÉÉVä ´É±ÉEòÉÎxiɺɨ{ÉzÉxä É Ê{É\\UôäxÉ MÉÉ{ä ɴɹä ɺªÉ EòÞ ¹hɺªÉ´ä É i´ÉnùÒªÉÆ ¶ªÉɨÉÆ ¶É®úÒ®úÆ ¶Éɦä ÉÉÊiɶɪɺɨ{ÉzɨÉ ¦ÉʴɹªÉÊiÉ* vÉÉiÉÖ°ü{ÉÉÊhÉ +É{ÉiºªÉiÉä - +ÉRó {Éi±É MÉiÉÉè +Éi¨ÉxÉ{ä ÉnùÒù ±ÉÞ]Âõ |É. {É.Ö B. ´É * i´ÉªªÉɪÉkÉ!Æ ù EòÞ Ê¹É¡ò±ÉʨÉÊiÉ §ÉÊÚ ´É±ÉɺÉÉxÉʦÉYÉ&è |ÉÒÊiÉκxÉMvÉVè ÉxÇ É{Énù´ÉvÉ±Ú ÉÉSä ÉxÉ&è {ÉҪɨÉÉxÉ& * ºÉtººÉÒ®úÉiä EòhÉºÉ®Ö úÊ¦É IÉjä ɨÉɯûÁ ¨ÉɱÉÆ ÊEòÎ\\SÉi{ɶSÉÉiÉ µÉVÉ ±ÉvÉMÖ ÉÊiɦɪÇÚ É B´ÉÉkä É®úähÉ** {ÉnùSUäônù& i´ÉªªÉɪÉkɨÉ - i´É滃 + +ɪÉkɨÉ ʴÉOɽþ& §ÉÚʴɱÉɺÉxÉʦÉYÉè& - §ÉÚʴɱÉɺÉä¹ÉÖ +xÉʦÉYÉÉÊxÉ iÉ&è * VÉxÉ{Énù´ÉvÉÚ±ÉÉäSÉxÉè& - VÉxÉÉxÉÉÆ {ÉnùÆ ªÉκ¨ÉxÉ ºÉ VÉxÉ{Énù&, iÉɺÉÉÆ ´ÉvÉxÚ ÉÉÆ ±ÉÉSä ÉxÉÉÊxÉ VÉxÉ{Énù´ÉvÉ±Ú ÉÉSä ÉxÉÉÊxÉ iÉ&è * ºÉÒ®úÉäiEò¹ÉhɺÉÖ®úÊ¦É - ºÉÒ®èú& =iEò¹ÉhÉÆ , iÉxä É ºÉ®Ö úÊ¦É iÉnù ªÉlÉÉ iÉlÉÉ * ±ÉPÉÖMÉÊiÉ& - ±ÉP´ÉÒ MÉÊiÉ& ªÉºªÉ ºÉ& * 13

+x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& EÞòʹɡò±É¨É ¡ò±É{ÉÖι]õ& i´É滃 ¦É´ÉÊiÉ (¨ÉäPÉä) +ɪÉkɨÉ +vÉÒxɨÉ <ÊiÉ +º¨ÉÉiÉ EòÉ®úhÉÉiÉ §ÉÚʴɱÉɺÉÉxÉʦÉYÉè& Eò]õÉIÉÊ´ÉIÉä{ÉÉ{ÉÎhb÷þiÉè& |ÉÒÊiÉκxÉMvÉè& κxÉMvɨÉvÉÖ®èú& VÉxÉ{Énù´ÉvÉÚ±ÉÉäSÉxÉè& OÉɨÉÒhÉxÉÉ®úÒxÉäjÉè& {ÉҪɨÉÉxÉ& +ɺ´ÉÉt¨ÉÉxÉ& ªÉÉ´ÉiÉ ¨ÉɱɨÉ ¨ÉɱÉxÉɨÉEò¨É IÉäjɨÉ EäònùÉ®ú¨É ºÉt& iÉiIÉhɨÉ ºÉÒ®úÉäiEò¹ÉhɺÉÖ®úʦÉ& ½þ±ÉÊ´ÉnùÉ®úhÉxä É ºÉ®Ö úʦÉ& +ɯûÁ +É®úɽä þhÉÆ EòÞ i´ÉÉ ÊEòÎ\\SÉiÉ {ɶSÉÉiÉ ÊEòÎ\\SÉiº´É±{ɨÉ ({ÉζSɨÉnùä¶ÉÆ |ÉÊiÉ) µÉVÉ MÉSUô ¦ÉÚªÉ& {ÉÖxÉ®úÊ{É =kÉ®úähÉ B´É =kÉ®ú¨ÉÉMÉhæ É B´É µÉVÉ MÉSUô ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ¨ÉPä É! EòÞ ¹ÉÒ¡ò±ÉÆ i´É滃 +vÉÒxÉÆ ¦É´ÉÊiÉ <ÊiÉ ºÉxiÉ¹Ö ]õÊSÉkÉÉʦÉ& OÉɨÉÒhÉ´ÉÊxÉiÉÉʦÉ& ºÉÉEòÚ iÉÆ ´ÉÒIªÉ¨ÉÉhÉÉ& ½þ±ÉÊ´ÉnùÉ®úhÉxä É ºÉÉ®è ú¦ÉºÉ¨{ÉzÉÆ ¨ÉɱÉÉJªÉÆ Eòä nùÉ®ú¨ÉɯûÁ ÊEòÎ\\SÉiÉ nùÚ®úÆ {ÉxÖ É& ºÉi´É®úMÉiªÉÉ ¦ÉªÚ É& =kÉ®ú¨ÉÉMÉhæ É B´É MÉSUô * 14

vÉÉiÉÖ°ü{ÉÉÊhÉ µÉVÉ - µÉVÉ + ±ÉÉ]ä õ - {É®ú - ¨É.{É-Ö B* i´ÉɨÉɺÉÉ®ú|ɶÉʨÉiÉ´ÉxÉÉ{ä É{±É´ÉÆ ºÉÉvÉÖ ¨ÉvÚ xÉÉÇ ´ÉIªÉiªÉv´É¸É¨É{ÉÊ®úMÉiÉÆ ºÉÉxÉ¨Ö ÉÉxÉÉ©ÉEòÚ ]õ&* xÉ IÉpÖ ùÉ%ä Ê{É |ÉlɨɺÉEÖ òÞ iÉÉ{ÉIä ɪÉÉ ºÉ¸Æ ɪÉÉªÉ |ÉÉ{iÉä ʨÉjÉä ¦É´ÉÊiÉ Ê´É¨ÉJÖ É& ËEò {ÉxÖ ÉªÉºÇ iÉlÉÉSä SÉ&è ** {ÉnùSUäônù& ´ÉIªÉiªÉv´É¸É¨É{ÉÊ®úMÉiɨÉ - ´ÉIªÉÊiÉ + +v´É¸É¨É{ÉÊ®úMÉiɨÉ {ÉxÖ ÉªÉºÇ iÉlÉÉSä SÉ&è - {ÉxÖ É& + ªÉ& + iÉlÉÉ + =SSÉ&è * IÉÖpùÉä%Ê{É - IÉÖpù& + +Ê{É * Ê´ÉOɽþ& |ÉlɨɺÉÖEÞòiÉÉ{ÉäIɪÉÉ - |ÉlɨÉÆ SÉ iÉiÉ ºÉEÖ òÞ iÉÆ SÉ iɺªÉ +{ÉIä ÉÉ iɪÉÉ +É©ÉÉ& EòÚ ]õä¹ÉÖ ªÉºªÉ ºÉ& * +É©ÉEòÚ ]õ& - +ɺÉÉ®úè& |ɶÉʨÉiÉ&* ´ÉxɺªÉ ={ɱ{É´É& +ɺÉÉ®ú|ɶÉʨÉiÉ& - +ɺÉÉ®ú|ɶÉʨÉiÉÉä ´ÉxÉÉ{ä É{±É´ÉÉä ªÉxä É ºÉ& iɨÉ * ʴɯûrÆù ¨ÉÖJÉÆ ªÉºªÉ ºÉ& ´ÉxÉÉä{É{±É´É& - +ɺÉÉ®ú|ɶÉʨÉiÉ´ÉxÉÉä{É{±É´É¨É - ʴɨÉÖJɨÉ - EòÉä¶É& “ IÉpÖ ùä nùÊ®úpù EòÞ {ÉhÉä xÉ¶Þ ÉºÆ Éä ʨÉjÉÆ ºÉJÉÉ ºÉ¾Ö þiÉ ” +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& ºÉÉxÉÖ¨ÉÉxÉ {É´ÉÇiÉ& +É©ÉEÚò]õ& +É©ÉEÚò]õxÉɨÉEò& 15

+ɺÉÉ®ú|ɶÉʨÉiÉ´ÉxÉÉä{É{±É´É¨É vÉÉ®úɺÉÆ{ÉÉiÉÊxÉ´ÉÉÊ®úiÉnùÉ´ÉÉxɱɨÉ +v´É¸É¨É{ÉÊ®úMÉiɨÉ ¨ÉÉMÉÇC±Éä¶É¤ÉÉÊvÉiɨÉÂ* i´ÉɨÉ ¦É´ÉxiɨÉ ¨ÉÚvxÉÉÇ Ê¶É®úºÉÉ ºÉÉvÉÖ ºÉ¨ÉÒSÉÒxÉÆ ªÉlÉÉ iÉlÉÉ ´ÉIªÉÊiÉ vÉÊ®ú¹ªÉÊiÉ IÉpÖ ù& +Ê{É ÊxɺÉÉ®úÉä%Ê{É ºÉƸɪÉÉªÉ +ɸɪÉÉªÉ Ê¨ÉjÉä ºÉÖ¾þÊnù |ÉÉ{iÉä ºÉÊiÉ +ÉMÉiÉä ºÉÊiÉ |ÉlɨɺÉÖEÞòiÉÉ{ÉäIɪÉÉ {ÉÚ´ÉÉæ{ÉEÞòiɺ¨É®úhɪÉÉ Ê´É¨ÉÖJÉ& {É®úÉRÂó¨ÉÖJÉ& xÉ ¦É´ÉÊiÉ xÉ ´ÉiÉiÇ Éä iÉlÉÉ iÉäxÉ |ÉEòÉ®äúhÉ =SSÉè& =zÉiÉè& ËEò {ÉxÖ É& ËEò ´ÉHò´ªÉ¨É ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½äþ ¨ÉäPÉ! vÉÉ®úɺɨ{ÉÉiÉäxÉ ÊxÉ´ÉÉÊ®úiÉnùÉ´ÉÉ%xɱÉÆ ¨ÉÉMÉÇC±Éä¶É¤ÉÉÊvÉiÉÆ i´ÉɨÉ +É©ÉEÚò]õ{É´ÉÇiÉ& ʶÉJÉ®äúhÉ ºÉ¨ªÉEò vÉÉ®úʪɹªÉÊiÉ* ªÉiÉ& xÉÒSÉÉ%ä ÷Ê{É +ɸɪÉÉªÉ ºÉ|Æ ÉÉ{iÉÆ Ê¨ÉjÉÆ ´ÉÒIªÉ {É´Ú ÉEÇ òÞ iÉÉ{ä ÉEòÉ®úº¨ÉiÞ ªÉÉ {É®úÉRó ¨ÉJÖ ÉÉä xÉ ¦É´ÉÊiÉ,ªÉºiÉÉoù¶É =zÉiÉ& ºÉ& {É®úÉRó ¨ÉJÖ ÉÉä xÉ ¦É´ÉiÉÒÊiÉ ÊEò¨É ´ÉHò´ªÉ¨É * iɺªÉÉκiÉHòè ´ÉxÇ ÉMÉVɨÉnùè´ÉÉÊÇ ºÉiÉÆ ´ÉÉxiÉ´ÉÎÞ ¹]-õ VÉ¨Ç ¤ÉEÚ òÖ \\VÉ|ÉÊiɽþiÉ®úªÉÆ iÉɪä ɨÉÉnùÉªÉ MÉSUôä& * +xiÉ&ºÉÉ®úÆ PÉxÉ ! iÉ±Ö ÉʪÉiÉÆÖ xÉÉÊxɱÉ& ¶ÉIªÉÊiÉ i´ÉÉÆ Ê®úHòººÉ´ÉÉæ ¦É´ÉÊiÉ Ê½þ ±ÉPÉÖ {ÉhÚ ÉiÇ ÉÉ MÉÉ®è ú´ÉÉªÉ ** 16

{ÉnùSUäônù& iɺªÉÉκiÉHèò´ÉÇxÉMÉVɨÉnèù´ÉÉÇʺÉiɨÉ - iɺªÉÉ& + ÊiÉHèò& + ´ÉxÉMÉVɨÉnùè& + ´ÉÉʺÉiɨÉ xÉÉÊxɱÉ& - xÉ + +ÊxɱÉ& Ê´ÉOɽþ& ´ÉxÉMÉVɨÉnèù& - ´ÉxÉMÉVÉÉxÉÉÆ ¨ÉnùÉ& iÉ&è ´ÉÉxiÉ´ÉÞι]õ& - ´ÉÉxiÉÉ´ÉÎÞ ¹]õ& ªÉ& ºÉ& * |ÉÊiɽþiÉ®úªÉ¨É - |ÉÊiɽþiÉÉä ®úªÉÆ ªÉºªÉ iÉiÉÂ* +xiÉ&ºÉÉ®ú& - +xiÉ& ºÉÉ®úÉä ªÉºªÉ ºÉ& +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& ´ÉÉxiÉ´ÉÞι]õ& =nÂùMÉÒhÉǴɹÉ&Ç (ºÉxÉÂ) i´ÉɨÉ ¦É´ÉxiɨÉ ÊiÉHèò& ºÉÖMÉÎxvÉʦÉ& ´ÉxÉMÉVɨÉnèù& ´ÉxÉMÉVÉÉxÉÉÆ ¨ÉnùVɱÉ&è ´ÉÉʺÉiɨÉ ºÉÖ®úʦÉiɨÉ (¦ÉÊ´ÉiÉÆ SÉ) Vɨ¤ÉÊÖ xÉEòÖ \\VÉ&è |ÉÊiɽþiÉ®úªÉ¨É Vɨ¤ÉÊÚ xÉEòÖ \\VÉ&è |ÉÊiɯûrù´ÉMä ɨÉ iɺªÉÉ& ®äú´ÉɪÉÉ& iÉÉäªÉ¨É VɱɨÉ +ÉnùÉªÉ MÉÞ½þÒi´ÉÉ MÉSUäô& µÉVÉä& ½ä þPÉxÉ ! ¨Éä ¨ÉPä É +ÊxɱÉ& ¨ÉɯûiÉ& +xiÉ&ºÉÉ®ú¨É +xiÉ&ºÉÉ®úªÉHÖ Æò ºÉVɱɨÉ iÉÖ±ÉʪÉiÉ֨ɠEò¨{ÉʪÉiÉ֨ɠxÉ ¶ÉIªÉÊiÉ xÉ ¶ÉHò& ¦ÉʴɹªÉÊiÉ Ê½þ ªÉiÉ& Ê®úHò& ¶ÉÚxªÉ& 17

ºÉ´Éæ ºÉEò±É& ±ÉPÉÖ ±ÉÉPɴɪÉÖHò& ¦É´ÉÊiÉ ´ÉiÉÇiÉä {ÉÚhÉÇiÉÉ ºÉ¨ÉOÉiÉÉ MÉÉè®ú´ÉÉªÉ MÉÖ¯ûi´ÉÉªÉ ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ¨ÉPä É! iÉjÉ ´É¹ÉhÇ ÉÉkä É®úÆ ºÉMÖ ÉÎxvÉʦÉ& ´ÉxÉMÉVÉÉxÉÉÆ ¨ÉnùVɱÉ&è ºÉ®Ö úʦÉiÉÆ Vɨ¤ÉEÚ òÖ \\VÉ|ÉÊiɤÉrù´ÉMä ÉÆ xɨÉnÇ ùÉ VɱÉÆ MÉ½Þ þÒi´ÉÉ MÉSUô* <ilɨÉ +xiÉ&ºÉÉ®úÆ i´ÉÉÆ ´ÉÉªÉºÖ iÉ±Ö ÉʪÉiÉÆÖ ºÉ¨ÉlÉÉæ xÉ ¦ÉʴɹªÉÊiÉ * ªÉiÉ& ºÉ´ÉÉ%æ Ê{É Ê®úHòÉä ±ÉPÉ&Ö ¦É´ÉÊiÉ {ÉhÚ É¶Ç SÉ MÉ¯Ö û& ºÉ¨{ÉtiÉ*ä ¶ÉIªÉÊiÉ - ¶ÉEÂò vÉÉiÉÖ {É®úº¨Éè{ÉÊnù ±ÉÞ]Âõ . |É. {ÉÖ. B. ´É* MÉSUôä& - MɨÉ ʴÉÊvÉʱÉRó ¨É. {É.Ö B. ´É * xÉÒ{ÉÆ où¹]õ´ÉÉ ½þÊ®úiÉEòÊ{ɶÉÆ Eòä ºÉ®úè®úvÉ°Ç üføè- ®úÉʴɦÉiÇÚ É|ÉlɨɨÉEÖ òÖ ±ÉÉEòxnù±ÉÒ¶SÉÉxÉEÖ òSUô¨É * VÉMv´ÉÉ®úÉhªÉ¹ä ´ÉÊvÉEòºÉ®Ö úË¦É MÉxvɨÉÉQÉÉªÉ SÉÉ´ä ªÉÉ&Ç ºÉÉ®úÆMÉɺiÉä VɱɱɴɨÉSÖ É& ºÉSÚ ÉʪɹªÉÎxiÉ ¨ÉÉMÉ¨Ç É ** {ÉnùSUäônù& EäòºÉ®èú®úvÉÇ°üfèø& - EäòºÉ®èú& + +vÉ°Ç üføè&* Eòxnù±ÉÒ& + SÉ + +xÉEÖ òSUô¨É* Eòxnù±ÉÒ¶SÉÉxÉÖEòSUô¨É - MÉxvɨÉ + +ÉQÉɪÉ* MÉxvɨÉÉQÉÉªÉ - Ê´ÉOɽþ& ºÉÉ®úRÂóMÉÉ& - ºÉÉ®úÉÊhÉ +RÂóMÉÉÊxÉ ªÉä¹ÉÉÆ iÉä * VɱɱɴɨÉÖSÉ& - VɱɱɴÉÉxÉ ¨É\\Ö SÉiÉÒÊiÉ VɱɱɴɨÉEÖ ò iɺªÉ * 18

+x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& ºÉÉ®úRó MÉÉ& ½þκiÉxÉ&, SÉÉiÉEòÉ&, ½þÊ®úhÉ& +vÉÇ°üfèø& +vÉÇÊ´ÉEòʺÉiÉè& EäòºÉ®èú& ÊEò\\SɱÉEèò& ½þÊ®úiÉEòÊ{ɶɨÉ {ɱÉɶÉEÞò¹hÉ{ÉÒiɨÉ xÉÒ{ɨÉ ºlɱÉEònù¨¤ÉEÖòºÉ֨ɨÉ où¹]Âõ´ÉÉ +´É±ÉÉäCªÉ (YÉÉi´ÉÊä iÉ ªÉÉ´ÉiÉ) +xÉÖEòSUô¨É EòSUôÆ EòSUôÆ |ÉÊiÉ +ÉʴɦÉÚÇiÉ|ÉlɨɨÉÖEÖò±ÉÉ& =nÂù¦ÉÚiÉ|ÉlɨɨÉÖEÖò±ÉÉ& Eòxnù±ÉÒ¶SÉ ¦ÉÊÚ ¨ÉEònù±ÉÒ& SÉ VÉMv´ÉÉ ¦ÉIÉʪÉi´ÉÉ +®úhªÉä¹ÉÖ ´ÉxÉä¹ÉÖ +ÊvÉEòºÉÖ®úʦɨÉ +ÊvÉEòºÉÖMÉxvɪÉÖHò¨É =´ªÉÉÇ& {ÉÞÊlÉ´ªÉÉ& MÉxvɨÉ ºÉÉè®ú¦ªÉ¨É +ÉQÉÉªÉ QÉÉi´ÉÉ VɱɱɴɨÉÖSÉ& ºÉʱɱÉEòhɨÉÉäSÉEòºªÉ iÉä iÉ´É (¨ÉPä ɺªÉ) ¨ÉÉMÉǨÉ {ÉxlÉÉxɨÉ ºÉÚSÉʪɹªÉÊxiÉ* |Énù¶ÉÊÇ ªÉ¹ªÉÎxiÉ * ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ¨ÉPä É! iÉiÉ& {É®úÆ ºlɱÉEònù¨¤É{É¹Ö {ÉÉnä ùÂMɨÉÆ ´ÉÒIªÉ |ÉEò]õ{É´Ú ÉEÇ òEòÖ Ró ¨É±ÉÉ ¦ÉÊÚ ¨ÉEòxnù±ÉÒ¶SÉ ¦ÉIÉʪÉi´ÉÉ ´ÉxÉ¹ä ´ÉÊiÉºÉ®Ö úË¦É ¦ÉÊÚ ¨ÉMÉxvɨÉ +ÉQÉÉªÉ SÉ ¦ÉRÞ ó MÉÉ ¨ÉMÞ ÉÉ ¨ÉÉiÉRó MÉÉ& SÉ ´ÉÏÞ ¹]õ Ê´ÉnùvÉiiÉä ¨ÉÉMÉÈ ºÉSÚ ÉʪɹªÉÎxiÉ* 19

=i{ɶªÉÉ欃 pùÖiɨÉÊ{É ºÉJÉä ¨ÉÎi|ɪÉÉlÉÈ ÊªÉªÉɺÉÉ&ä EòɱÉIÉ{ä ÉÆ EòEòÖ ¦ÉºÉ®Ö ú¦ÉÉè {É´ÉiÇ Éä {É´ÉiÇ Éä iÉä * ¶ÉCÖ ±ÉÉ{ÉÉRó MÉ&è ºÉVɱÉxɪÉxÉ&è º´ÉÉMÉiÉÒEòÞ iªÉ Eòä EòÉ& |ÉiªÉtÖ ÉiÉ& EòlɨÉÊ{É ¦É´ÉÉxÉ MÉxiÉ¨Ö ÉɶÉÖ ´ªÉ´ÉºªÉiä É ** Ê´ÉOɽþ& - ªÉÉiÉÊÖ ¨ÉSUôÖ& ʪɪÉɺÉ&Ö iɺªÉ* - ºÉVɱÉä xɪÉxÉä ªÉ¹ä ÉÉÆ iÉä ºÉVɱÉxɪÉxÉÉ& iÉ&è * ʪɪÉɺÉÉ&ä ºÉVɱÉxɪÉxÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& +x´ÉªÉ& ½þä ʨÉjÉ! ¨Énù¦ÉÒ¹]õºÉ¨{ÉÉnùxÉÉlÉǨÉÂ(¨ÉÊrùiÉÉlÉǨÉÂ) ½þä ºÉJÉä ¶ÉÒQɨÉ ¨ÉÎi|ɪÉÉlÉǨÉ ªÉÉiÉÖʨÉSUôiÉùÉä®úÊ{É pÖùiɨÉ iÉ´É ÊªÉªÉºÉÉä®úÊ{É EÖò]õVÉ{ÉÖ¹{ɺÉÖMÉÎxvÉÊxÉ iÉä ¶É±è Éä ¶É±è Éä EòEÖò¦ÉºÉÖ®ú¦ÉÉè ºÉ¨ÉªÉʴɱɨ¤É¨É {É´ÉiÇ Éä {É´ÉiÇ Éä =i|ÉäIÉä EòɱÉIÉä{ɨÉ +ÉxÉxnùɸÉÖºÉʽþiÉxÉäjÉè& =i{ɶªÉÉ欃 ¨ÉªÉÚ®èú& ºÉVɱÉxɪÉxÉè& ¨ÉªÉÚ®ú´ÉÉÊhÉʦÉ& ¶ÉÖC±ÉÉ{ÉÉRÂóMÉè& º´ÉÉMÉiÉÆ ´ªÉɾþiªÉ EäòEòÉ& |ÉiªÉnÖ ùÂMÉiÉ& (¨ÉªÉ®Ú ú´ÉÉÊhÉEòÞ iÉÉÊiÉlªÉ) º´ÉÉMÉiÉÒEÞòiªÉ ¨ÉäPÉ& |ÉiªÉtÖ ÉiÉ& ¦É´ÉÉxÉ 20

+ɶÉÖ ¶ÉÒQɨÉ MÉxiÉ֨ɠªÉÉiÉ֨ɠEòlɨÉÊ{É EòlɨÉÂ(ªÉlÉÉEòlÉÎ\\SÉiÉÂ) ´ªÉ´ÉºªÉäiÉ =tÖ\\VÉÒiÉ ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ʨÉjÉ! ¨Énù¦ÉÒ¹]õºÉ¨{ÉÉnùxÉÉlÉÈ ºÉi´É®úÆ ÊVÉMÉʨɹÉÉ®ä úÊ{É iÉä EòÖ ]õVÉEòÖ ºÉ¨Ö ÉºÉ®Ö ú¦ÉÉè ¶É±è Éä ¶É±è Éä EòɱÉʴɱɨ¤ÉÆ ºÉ¦Æ ÉɴɪÉÉʨÉ* i´ÉnùÉMɨÉxÉxä É +ÉxÉxnùÉ¸ÉªÖ ÉHÖ òxÉjä ÉÉ ¨ÉªÉ®Ú úÉ& ¨ÉvÉ®Ö úEòä EòÉ®ú´Éùè& º´ÉÉMÉiÉÒEòÞ iªÉÉ i´ÉÉÆ ªÉnùÉ |ÉiªÉnÖ ùÂMÉʨɹªÉÎxiÉ iÉnùÉ EòlɨÉÊ{É ¦É´ÉÉxÉ MÉxiÉ¨Ö É =iºÉ½iÉä * vÉÉiÉÖ°ü{ÉÉÊhÉ ´ªÉ´ÉºªÉäiÉ - Ê´É + +´É + ¹ÉÉä + Ê´ÉÊvÉʱÉRó |É.{É.Ö B.´É* {ÉÉhb÷SÖ UôɪÉÉ{ä É´ÉxÉ´ÉiÞ ÉªÉ& Eòä iÉEòè & ºÉÊÚ SÉʦÉzÉè xÉÒÇúb÷É®ú¨¦ÉèMÉÞǽþ¤ÉʱɦÉÖVÉɨÉÉEÖò±ÉOÉɨÉSÉèiªÉÉ&* i´ÉªªÉɺÉzÉä {ÉÊ®úhÉiÉ¡ò±É¶ªÉɨÉVÉ¤Æ É´Ú ÉxÉÉxiÉÉ& ºÉ{Æ ÉiºªÉxiÉä EòÊiÉ{ɪÉÊnùxɺlÉÉʪɽþƺÉÉ& nù¶ÉÉhÉÉ&Ç ** {ÉnùSUäônù& i´ÉªªÉɺÉzÉä - i´É滃 + +ɺÉzÉä * Ê´ÉOɽþ& xÉÒb÷É®ú¨¦Éè& - xÉÒb÷ÉxÉɨÉ +É®ú¨¦ÉÉ& iÉ&è * {ÉÉhbÖ÷SUôɪÉÉä{É´ÉxÉ´ÉÞiɪÉ& - {ÉÉhb÷Ö¶SÉ +ºÉÉè UôɪÉÉ SÉ {ÉÉhb÷ÖSUôɪÉÉ, iÉ&è ªÉHÖ òè & ={É´ÉxÉ&è ´ÉiÞ ÉÉ& * 21

+x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& i´É滃 ¦É´ÉÊiÉ +ɺÉzÉä ºÉÊzÉEÞò¹]äõ (ºÉÊiÉ) nù¶ÉÉhÉÉÇ& nù¶ÉÉhÉÇxÉɨÉEòÉ näù¶ÉÉ& ºÉÚÊSÉʦÉzÉè& ¨ÉÖEÖò±ÉÉOÉÊ´ÉEòʺÉiÉè& EäòiÉEèò& EäòiÉEòÒ{ÉÖ¹{Éè& {ÉÉhbÖ÷SUôɪÉÉä{É´ÉxÉ´ÉÞiɪÉ& {ÉÉhb÷Öú®ú´ÉhÉ¶Ç ÉÉÊä ¦ÉiÉ&è ={É´ÉxÉ&è {ÉÊ®ú´ÉÎä ¹]õiÉ& * MÉÞ½þ¤ÉʱɦÉÖVÉɨÉ MÉÞ½þ´ÉɪɺÉÉxÉɨÉ xÉÒb÷É®ú¨¦Éè& xÉÒb÷ÊxɨÉÉÇhÉ´ªÉOÉè& +ÉEÖò±ÉOÉɨÉSÉèiªÉÉ& ¨ÉÖJÉÊ®úiÉ´Éxɺ{ÉiɪÉ& {ÉÊ®úhÉiÉ¡ò±É¶ªÉɨÉVɨ¤ÉÖ´ÉxÉÉxiÉÉ& {ÉÊ®ú{ÉC´É&è Vɨ¤É¡Ú ò±É&è ¶ªÉɨÉɪɨÉÉxÉÉ& ´ÉxÉÉxiÉÉ& iÉlÉÉ EòÊiÉ{ɪÉÊnùxɺlÉÉʪɽþƺÉÉ& ÊEòÎ\\SÉiÉ EòɱÉ{ɪÉxÇ iÉÆ ºlÉÉiÉ¨Ö ÉiÖ ºÉEÖ òÉ& ½þƺÉÉ& ºÉÆ{ÉiºªÉxiÉä ¦ÉʴɹªÉÎxiÉ* ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ¨ÉPä É! i´É滃 ÊxÉEò]õ´ÉÌiÉÊxÉ ºÉÊiÉ nù¶ÉÉhÉnÇ ùä¶ÉÉ{ä É´ÉxÉÉÊxÉ Eòä iÉEòÒ{É¹Ö {ɽè þÇÊ®úiÉ´ÉhÉ|Ç ÉÉSÉÒ®úªÉHÖ òÉÊxÉ OÉɨɺlÉ ´ÉIÞ ÉÉ& OÉɨÉÒhÉEòÉEòè & ºÉRó EòÒhÉÉÇ Vɨ¤É´Ú ÉxÉÉÊxÉ SÉ {ÉÊ®ú{ÉCEò¡ò±É&è ¶ªÉɨÉɪɨÉÉxÉÉÊxÉ , B´ÉÆ SÉ iÉjÉ ½þƺÉÉ& ´É¹ÉÉ®Ç ú¨¦ÉEòɱÉÆ ´ÉÒIªÉ EòÊiÉ{ɪÉÊnùxÉÉÊxÉ ªÉÉ´ÉiÉ ºlÉɺªÉÎxiÉ* ʴɸÉÉxiÉ& ºÉxÉ µÉVÉ ´ÉxÉxÉnùÒiÉÒ®úVÉÉiÉÉÊxÉ ÊºÉ\\SÉ- xªÉtÖ ÉxÉÉxÉÉÆ xÉ´ÉVɱÉEòhɪè ÉÊÚÇ lÉEòÉVÉɱÉEòÉÊxÉ* MÉhb÷º´ÉänùÉ{ÉxɪÉxɯûVÉÉC±ÉÉxiÉEòhÉÉæi{ɱÉÉxÉÉÆ UôɪÉÉnùÉxÉÉiÉ IÉhÉ{ÉÊ®úÊSÉiÉ& {É¹Ö {ɱÉÉ´ÉÒ¨ÉJÖ ÉÉxÉɨÉ ** {ÉnùSUäônù& ʺÉ\\SÉzÉÖtÉxÉÉxÉɨÉ - ʺÉ\\SÉxÉ + =tÉxÉÉxÉɨÉ * Ê´ÉOɽþ& - xÉ´ÉÉÊxÉ SÉ iÉÉÊxÉ VɱÉÉÊxÉ iɹä ÉÉÆ EòhÉÉ& iÉ&è * xÉ´ÉVɱÉEòhÉè& 22

{ÉÖ¹{ɱÉÉ´ÉÒ¨ÉÖJÉÉxÉɨÉ - {ÉÖ¹{ÉÉÊhÉ ±ÉxÖ ÉÎxiÉ <ÊiÉ {É¹Ö {ɱÉÉ´ªÉ& {É¹Ö {ɱÉÉ´ÉÒxÉÉÆ ¨ÉJÖ ÉÉÊxÉ B¹ÉÉÆ iÉɺÉɨÉ* +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& ʴɸÉÉxiÉ& ºÉxÉ +{ÉxÉÒiÉIÉÒhÉ& ºÉxÉ ´ÉxÉxÉnùÒiÉÒ®úVÉÉiÉÉÊxÉ ´ÉxÉÊxÉZÉÇ®úÒiÉ]õ¯û½þÉÊhÉ =tÉxÉÉxÉɨÉ +É®úɨÉÉhÉɨÉ ªÉÚÊlÉEòÉVÉɱÉEòÉÊxÉ ¨Éα±ÉEòɨÉÖEÖò±ÉÉÊxÉ xÉ´ÉVɱÉEòhÉè& xÉÚiÉxÉVɱɱɴÉè& (EòhÉ&è ) ʺÉ\\SÉxÉ ºÉäSÉxÉÆ EÖò´ÉÇxÉ MÉhb÷º´ÉänùÉ{ÉxɪÉxɯûVÉÉ Eò{ÉÉä±Éº´ÉänùVɱÉnÚù®úÒEò®úhɸɨÉähÉ C±ÉÉxiÉEòhÉÉæi{ɱÉÉxÉɨÉ ÎC±ÉzÉEòhÉÇ{ÉÖ¹{ɪÉÖHòÉxÉɨÉ {ÉÖ¹{ɱÉÉ´ÉÒ¨ÉÖJÉÉxÉɨÉ EòÖ ºÉ¨Ö ÉÉÊxÉ ±ÉxÖ ÉxiÉùÒxÉɨÉ ºjÉÒhÉÉÆ ¨ÉJÖ ÉÉxÉɨÉ UôɪÉÉnùÉxÉÉnÂù UôɪÉÉÊ´Énù®úhÉÉiÉ IÉhÉ{ÉÊ®úÊSÉiÉ& EòÎ\\SÉiEòÉ±ÉºÉªÆ ÉiÖ É& ºÉxÉ µÉVÉ MÉSUô ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ& ½þä ¨ÉPä É! Ê´ÉMÉiÉIÉÒhÉÉä ¦É´ÉÉxÉ ´ÉxÉxÉnùÒiÉÒ®úºlÉÉ& ¨Éα±ÉEòɱÉiÉÉ& xÉiÚ ÉxÉVɱÉEòhÉ&è ʺÉ\\SÉxÉ ºÉªÚ ÉÉiÇ É{Éxä É ÎC±É¹]õÉxÉÉÆ xÉÉ®úÒ¨ÉJÖ ÉÉÊxÉ IÉhÉÆ UôɪɪÉÉ ºÉÉxi´ÉªÉxÉ SÉ MÉSUô * iÉjÉ {É¹Ö {ÉÉhªÉɽþiɨÇÖ ÉÉMÉʨÉxÉÒxÉÉÆ xÉÉ®úÒhÉÉÆ Eò{Éɱä ÉÉ& ºÉªÚ ÉÉiÇ É{Éxä É ·Éiä ÉÉEòÒhÉÉ&Ç ¦ÉʴɹªÉÎxiÉ * ½þºiÉä {É¹Ö {ÉÉÊhÉ ºÉÎxiÉ <iªÉiÉ& iÉÉ& º´É¦ÉVÖ É& º´Éiä ÉÉ{ÉxɪÉxÉÆ EòÊ®ú¹ªÉÎxiÉ * iÉnùÉ iÉɺÉÉÆ EòhÉÉiæ {ɱÉÉÊxÉ ¦ÉVÖ ÉºÉºÆ ÉMÉhæ É ÎC±ÉzÉÉÊxÉ ¦É´Éªä É&Ö * ¨ÉPä É& iÉɺÉÉÆ EòÞ iÉä IÉhÉÆ UôɪÉÉÆ nùi´ÉÉ MÉxiÉ¨Ö É½þÇ& <iªÉɶɪÉ& * {É`öxÉ|É´ÉkÉÇxÉÉÊxÉ ¶±ÉÉEä òÉxÉ ºÉiÉɱɨÉɱÉ{ÉiÉÖ * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- +lÉOÇ É½þhɨÉ * 23

º{ɹ]õÉäSSÉÉ®úhɨÉÂ* iÉɱÉÉi¨ÉEòiÉÉ* {ÉÉ`ö¦ÉÉMÉÆ {ÉÊ`öi´ÉÉ EòÉʱÉnùɺɺªÉ ´ÉhÉxÇ ÉÉ{ÉÉ]õ´É¨ÉÊvÉEòÞ iªÉ º´É´ÉÉCªÉÌè ±ÉJÉiÉÖ * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- +ɶɪÉɴɤÉÉävÉ&* ´ÉhÉÇxÉÉ{ÉÉ]õ´É¨ÉÂ* ¦ÉɹÉɶÉÖÊrù&* {ÉÉ`ö¦ÉÉMÉÆ {ÉÊ`öi´ÉÉ ¶±ÉÉEä òÉxÉɨÉ +ɶɪɨɴÉMɨªÉ +ɺ´ÉÉnùxÉ]õÒEòÉÆ ®úSɪÉiÉ*Ö ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- +ɶɪÉɴɤÉÉävÉ&* ´ÉhÉÇxÉÉ{ÉÉ]õ´É¨ÉÂ* ¦ÉɹÉɶÉÖÊrù&* ºÉxnùä¶ÉEòÉ´ªÉÉxÉÉÆ Eò´ÉÒxÉÉÆ SÉ xÉɨÉÉÊxÉ ºÉÎ\\SÉiªÉ ʱÉJÉiÉÖ * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- ºÉ\\SɪÉxɺÉɨÉlªÉǨÉÂ* +¹]ÊnùMMÉVÉÉ& Bä®úÉ´ÉiÉ& {ÉÖhb÷®úÒEò& ´ÉɨÉxÉ& EÖò¨ÉÖnù& +\\VÉxÉ& {ÉÖ¹{ÉnùxiÉ& ºÉÉ´ÉǦÉÉè¨É& ºÉ|Ö ÉiÉÒEò& 24

{……`ˆ& - 2 ®…Ω˛…∑…‰i……V…x®…¥…fik……xi…& +ɨÉÖJɨÉ ¤ÉÉhɦÉ]õÂ]õ& ¦ÉMÉ´ÉiªÉÉ& ¶ÉÉ®únùɪÉÉ& ±É¤vÉ´É®ú& +ɺÉÒiÉ * ¨É½þÉEòÊ´ÉSÉbÚ ÷ɨÉÊhÉ®úªÉÆ º´ÉVÉÒ´ÉSÉÊ®úiÉÆ ½þ¹ÉSÇ ÉÊ®úiɺªÉ |ÉlɨÉä ÊuùiÉÒªÉä SÉ =SÉU ô´ÉɺÉä ʴɺiÉ®úähÉ ´ÉÌhÉiÉ´ÉÉxÉ* ¥ÉÀhÉ& ´É¶Æ Éä =i{ÉzɺªÉ +ºªÉ Ê{ÉiÉÉ ÊSÉjɦÉÉxÉ&Ö ¨ÉÉiÉÉ ®úÉVÉÉnùä´ÉÒ SÉ* ºÉ& ¸ÉÒ½þ¹ÉnÇ ùä´ÉºªÉ ºÉ¦ÉÉ{ÉÎhb÷iÉ& +ɺÉÒiÉ* ½þ¹ÉSÇ ÉÊ®úiÉÆ , EòÉnù¨¤É®úÒ, {ÉÉ´ÉiÇ ÉÒ{ÉÊ®úhɪÉ,Æ SÉhb÷Ò¶ÉiÉEòÆ <iªÉÉnùªÉ& +xÉxä É Ê´É®úÊSÉiÉÉ& OÉxlÉÉ& * EòÉnù¨¤É®úÒ ¤ÉÉhɦÉ]õÂ]õºªÉ |ÉʺÉrùÆ MÉtEòÉ´ªÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* iÉiÉ iÉÖ EòlÉÉxÉɨÉEòMÉt¦Énä ùä +xiɦÉÇ´ÉÊiÉ* ¤ÉÉhɦÉ]Âõ]õ¨ÉÊvÉEÞòiªÉ |ÉlÉÉ{ªÉκiÉ “¤ÉÉhÉÉäÎSUô¹]Æõ VÉMÉiºÉ´ÉǨÉ” <ÊiÉ* EòÉnù¨¤É®úÒ¨ÉÊvÉEòÞ iªÉ “EòÉnù¨¤É®úÒ ®úºÉYÉÉxÉä +ɽþÉ®úÉ%ä Ê{É xÉ ®úÉSä ÉiÉä” <iªÉÊ{É |ÉʺÉÊrù®úκiÉ * EòÉnù¨¤É®úÒEòlÉɪÉÉ& {É´Ú ÉÉvÇ Éæ ¨É½þÉ·Éiä ÉÉ´ÉkÞ ÉÉxiÉÆ +ÊiɨÉxÉɽä þÉÊ®úiɪÉÉ ´ÉhÉªÇ ÉÊiÉ * =VVÉʪÉxªÉÉ& ®úÉVÉ{ÉjÖ É&¦É´ÉÊiÉ SÉxpùÉ{ÉÒb÷&* ÊnùÎM´ÉVɪÉÉlÉÈ |ÉκlÉiÉ& ºÉ& ÊEòzÉ®úʨÉlÉxÖ Éxä É +ÉEòÞ ¹]õ& PÉÉ®ä úÉ®úhªÉä BEòÉEòÒ ºÉxÉ +MÉSUôiÉ* ¨É½þÉ´ÉxÉä ¨ÉvÉ®Ö úÉÆ EòɨÉÊ{É Ê¶É´ÉºiÉËÖ iÉ ¸ÉiÖ ´ÉÉ iÉi|ɦɴɺlÉÉxɨÉÎx´É¹ªÉ MÉSUôxÉ ºÉ& jªÉ¤ÉEÆ òºªÉ {É®Ö úiÉ& +´ÉκlÉiÉÉÆ EòxªÉEòɨÉ +{ɶªÉiÉ* SÉxpùÉ{ÉÒb÷& iÉÉÆ où¹]õ´ÉÉ ºÉEòÖ iÉEÖ òÆ iɺªÉÉ& ´ÉkÞ ÉÉxiɨÉ +{ÉSÞ UôiÉ* ºÉÉ iÉÖ iÉÉ´ÉiÉÓ º´ÉVÉÒÊ´ÉiÉEòlÉÉÆ iɺ¨Éè xªÉ´Énä ùªÉiÉ * 25

®úÉVÉ{ÉÖjÉ ! ÊEò¨ÉxÉäxÉÉÊiÉÊxÉPÉÞÇhɾþnùªÉɪÉÉ& ¨É¨É ¨Éxnù¦ÉÉMªÉɪÉÉ& {ÉÉ{ÉɪÉÉ& VÉx¨ÉxÉ& |ɦÉÞÊiÉ ´Éè®úÉMªÉ´ÉÞkÉÉxiÉäxÉɸɴÉhÉÒªÉäxɸÉÖiÉäxÉ? iÉlÉÉÊ{É ªÉÊnù ¨É½þiÉ EÖòiÉÚ½þ±É¨ÉÂ, iÉiÉ EòlɪÉÉʨÉ, ¸ÉÚªÉiÉɨÉ * {ÉnùÉlÉÇ&- ®úÉVÉ{ÉÖjÉ = ¦ÉÉä& ®úÉVÉEÖò¨ÉÉ®ú , +ÊiÉÊxÉPÉÞÇhɾþnùªÉɪÉÉ& = +ÊiÉÊxÉPÉÞÇúhÉÆ ÊxÉiÉÉxiÉÊxɹ`Úö®Æú ¾þnùªÉÆ SÉäiÉ& ªÉºªÉÉ&, iɺªÉÉ&, ¨Éxnù¦ÉÉMªÉɪÉÉ& = ¦ÉÉMªÉ¶ÉÚxªÉɪÉÉ&, {ÉÉ{ÉɪÉÉ& = {ÉÉÊ{ɹ`öɪÉÉ&, ¨É¨É = EòxªÉEòɪÉÉ& (¨É½þÉ·ÉäiÉɪÉÉ <ÊiÉ), VÉx¨ÉxÉ& |ɦÉÞÊiÉ =i{ÉkÉ®ä úÉ®ú¦ªÉ, +¸É´ÉhÉÒªÉxä É = ¸É´ÉhÉɪÉÉMä ªÉxä É, ´É®è úÉMªÉ´ÉkÞ ÉÉxiÉxä É = Ê´É®úHòÉänùxiÉäxÉ, +xÉäxÉ ¸ÉÖiÉäxÉ = ¸É´ÉhÉäxÉ ËEò = ÊEòÆ ¡ò±É¨É, iÉlÉÉÊ{É = B´ÉÆ ºÉiªÉÊ{É , ªÉÊnù = SÉäiÉÂ, ¨É½þiEÖòiÉÚ½þ±ÉÆ = ¨É½þiEòÉèiÉÖEò¨É (iÉ̽þ), iÉiÉ = ´ÉÞkÉÉxiɨÉÂ, EòlɪÉÉ欃 = ´ÉnùÉʨÉ,¸ÉªÚ ÉiÉɨÉ = (¦É´ÉiÉÉ) +ÉEòhªÉiÇ ÉɨÉ* ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ&- Eò±ªÉÉhÉÉʦÉÊxÉ´ÉäʶÉxÉ& BiÉi|ÉɪÉähÉ EòhÉÇMÉÉäSÉ®úiÉɨÉ +ÉMÉiɨÉ B´É ªÉlÉÉ Ê´É¤ÉÖvÉÉxÉÉÆ näù´ÉÉxÉÉÆ º´ÉMÉæ +{ºÉ®úºÉ& xÉÉ¨É +Ê´É´ÉÉʽþiÉÉ& κjɪÉ& ºÉÎxiÉ <ÊiÉ) ´ÉiÉÇxiÉä * +{ºÉ®úºÉɨÉ SÉiÉÖnÇù¶É´ÉƶÉÉ& * 26

BiÉiÉ |ÉɪÉhä É Eò±ªÉÉhÉÉʦÉÊxÉ´ÉäʶÉxÉ& ¸ÉÊÖ iÉʴɹɪɨÉÉ{ÉÊiÉiɨɴä É, ªÉlÉÉ Ê´É¤ÉvÖ ÉºÉnù¨ÉÊxÉ +{ºÉ®úºÉÉä xÉÉ¨É EòxªÉEòÉ& ºÉxiÉÒÊiÉ* iÉɺÉÉÆ SÉiÉqÖ ùǶÉEòÖ ±ÉÉÊxÉ, BEòÆ ¦ÉMÉ´ÉiÉ& Eò¨É±ÉªÉÉxä ɨä ÉxÇ ÉºÉ& ºÉ¨ÉiÖ {ÉzɨÉ, +xªÉuùänù䦪É& ºÉ¨¦ÉiÚ É¨É, +xªÉnùMxɯä ûnù¦ÉiÚ É¨É +xªÉi{É´ÉxÉÉiÉ |ɺÉiÚ É¨É, +xªÉnù¨ÉÞiÉÉx¨ÉlªÉ¨ÉÉxÉÉnÖùÎilÉiɨÉÂ, +xªÉVVɱÉÉVVÉÉiɨÉÂ, +xªÉnùEòÇ ÊEò®úhÉ¦ä ªÉÉÊä xÉMÉiÇ É¨É , +xªÉiºÉɨä É®úζ¨É¦ªÉÉä Êxɹ{ÉÉÊnùiɨÉ, +xªÉnùÂ¦É¨Ú É°ä ünù¦ÉiÚ É¨É ,+xªÉiÉ ºÉÉnè ùÉʨÉxÉÒ¦ªÉ& |É´ÉkÞ É¨É, +xªÉx¨ÉiÞ ªÉxÖ ÉÉ ÊxĘ́ÉiɨÉ, +{É®úÆ ¨ÉEò®úEòä iÉxÉÉ ºÉ¨ÉiÖ {ÉÉÊnùiɨÉ, +xªÉiÉ iÉÖ nùIɺªÉ |ÉVÉÉ{ÉiÉ®ä úÊiÉ|ɦÉiÚ ÉÉxÉÉÆ ºÉiÖ ÉÉxÉÉÆ ¨ÉvªÉä uùä ºÉiÖ Éä ¨ÉÊÖ xÉ®úÊ®ú¹`öÉ SÉ ¤É¦ÉÚ´ÉiÉºÖ iÉɦªÉÉÆ MÉxvÉ´Éê& ºÉ½þ EòÖ ±ÉuùªÉÆ VÉÉiɨÉ* B´É¨ÉäiÉÉxªÉäEòjÉ SÉiÉnÖ ùÇ¶É EòÖ ±ÉÉÊxÉ * 27

{ÉnùÉlÉÇ&- Eò±ªÉÉhÉÉʦÉÊxÉ´ÉäʶÉxÉ& = Eò±ªÉÉhÉä ʶɴÉä +ʦÉÊxÉ´Éä¶É& +ÉOɽþ& ªÉºªÉ iɺªÉ ¦É´ÉiÉ&, BiÉiÉ = ¨ÉªÉÉ EòlªÉ¨ÉÉxɨÉ, |ÉɪÉhä É = |ÉɪɶÉÉ&, ¸ÉÊÖ iÉʴɹɪÉÆ = EòhÉMÇ ÉÉSä É®úiÉɨÉ, +É{ÉÊiÉiɨÉ = +ÉMÉiɨÉ, B´É = ªÉlÉÉ, ʴɤÉÖvɺÉnÂù¨ÉÊxÉ = ʴɤÉÖvÉÉxÉÉÆ näù´ÉÉxÉÉÆ ºÉnÂù¨ÉÊxÉ MÉÞ½äþ (º´ÉMÉæ <iªÉlÉÇ&), +{ºÉ®úºÉ& xÉÉ¨É iÉnùʦÉvÉÉxÉÉ& EòxªÉEòÉ& = +Ê´É´ÉÉʽþiÉÉ ÎºjɪÉ&, ºÉÎxiÉ = ´ÉiÉÇxiÉä, iÉɺÉÉÆ = +{ºÉ®úºÉɨÉÂ, SÉiÉÖnÇù¶É = nù¶ÉÊvÉEòSÉiÉÖ®úºÉÆJªÉÉEòÉÊxÉ, EÖò±ÉÉÊxÉ = ´ÉƶÉÉ&, (¦É´ÉÎxiÉ), BEÆò = ´ÉƶɨÉÂ, ¦ÉMÉ´ÉiÉ& = ¸ÉÒ¨ÉiÉ&, Eò¨É±ÉªÉÉäxÉä& = ¥ÉÀhÉ&, ¨ÉxɺÉ& = ÊSÉkÉÉiÉÂ, ºÉ¨ÉÖi{ÉzɨÉ = VÉÉiɨÉ * +xªÉiÉ = ÊuùiÉҪɨÉÂ, ´Éänäù¦ªÉ& = ¸ÉÊÖ iɦªÉ&, ºÉ¨¦ÉiÚ É¨É = =i{ÉzɨÉ, +xªÉiÉ = iÉÞiÉҪɨÉÂ, +MxÉä& = +xɱÉÉiÉ , =nÂù¦ÉiÚ É¨É = VÉÉiɨÉ, +xªÉiÉ = SÉiÉÖlÉǨÉ , {É´ÉxÉÉiÉ = ´ÉɪÉÉä&, |ɺÉÚiɨÉ = =i{ÉzɨÉ, +xªÉiÉ = {É\\SɨÉÆ , ¨ÉlªÉ¨ÉÉxÉÉiÉ = ʴɱÉÉfä ø¨ÉÉxÉÉiÉ, +¨ÉiÞ ÉÉiÉ = {ÉÒªÉ¹Ú ÉÉiÉ, =ÎilÉiɨÉ = VÉÉiɨÉ, +xªÉiÉ = ¹É¹`ö¨É, VɱÉÉiÉ = {ɪɺÉ&, VÉÉiÉÆ = ºÉ¨ÉiÖ {ÉzɨÉ , +xªÉiÉ = ºÉ{iɨɨÉ, +EòÇ ÊEò®úhÉ¦ä ªÉ& = ºÉªÚ É®Ç úζ¨É¦ªÉ&, ÊxÉMÉiÇ É¨É = ÊxÉ&ºÉiÞ É¨É, +xªÉiÉ = +¹]õ¨É¨É , ºÉɨä É®úζ¨É¦ªÉ& = SÉxpùÊEò®úhÉ䦪É&, Êxɹ{ÉÊiÉiÉÆ = ÊxÉMÉÇiɨÉÂ, +xªÉiÉ = xɴɨÉÆ * ¦ÉÚ¨Éä& = {ÉÞÊlÉ´ªÉÉ&, =nÂù¦ÉÚiɨÉ = VÉÉiɨÉ, +xªÉiÉ = nù¶É¨ÉÆ, ºÉÉènùÉʨÉxÉÒ¦ªÉ& = Ê´ÉtÖnÂù¦ÉªÉ& , |É´ÉÞkɨÉ = =i{ÉzɨÉ, +xªÉiÉ = BEòÉnù¶É,Æ ¨ÉiÞ ªÉxÖ ÉÉ = ªÉ¨Éxä É, ÊxĘ́ÉiɨÉ = ®úÊSÉiɨÉ, +{É®ú¨É = uùÉnù¶É,Æ ¨ÉEò®úEòä iÉxÖ ÉÉ = EòɨÉnäù´ÉäxÉ, ºÉ¨ÉÖi{ÉÉÊnùiɨÉ = =i{ÉzɨÉ, +xªÉiÉ = jɪÉÉänù¶É¨ÉÂ, iÉÖ = iÉÉ´ÉiÉÂ, |ÉVÉÉ{ÉiÉä& nùIɺªÉ = BiÉzÉɨÉEòºªÉ, +ÊiÉ|ɦÉiÚ ÉÉxÉɨÉ = +iªÉÊvÉEòÉxÉɨÉ , ºÉiÖ ÉÉxÉɨÉ = +Éi¨ÉVÉÉxÉɨÉ, ¨ÉvªÉä +xiÉ®úä, uùä = ºÉiÖ Éä EòxªÉEòä , ¨ÉÊÖ xÉ& = BiÉzÉɨÉÉ, +Ê®ú¹]õÉ = BiÉzÉɨÉÉ SÉ, ¤É¦É´Ú ÉiÉ&Ö = VÉYÉÉiÉ*ä iÉɦªÉÉÆ {É´Ú ÉÉHÇæ òɦªÉɨÉ = EòxªÉEòɦªÉɨÉ, MÉxvÉ´É&ê ºÉ½þ = nù´ä ÉMÉɪÉEòè & ºÉ½þ, EòÖ ±ÉuùªÉ¨É = ´É¶Æ ÉúªÉMÖ É±É¨É, VÉÉiɨÉ = =i{ÉzɨÉ, B´É¨É = +xÉxä É |ÉEòÉ®úähÉ, BEòjÉ = ºÉRó Eò±ÉxÉxä É(BiÉÉÊxÉ), SÉiÉnÖ ù¶Ç ÉEòÖ ±ÉÉÊxÉ = SÉiÉnÖ ù¶Ç ɺÉJÆ ªÉÉEòÉ& ´É¶Æ ÉÉ& * ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ&- BEÆò ´ÉƶÉÆ ¸ÉÒ¨ÉiÉ& ¥ÉÀhÉ& ÊSÉkÉÉiÉ VÉÉiɨÉÂ* +xªÉiÉ ¸ÉÖÊiɦªÉ& =i{ÉzɨÉÂ* +xªÉiÉ +MxÉä& VÉÉiɨÉÂ* +xªÉiÉ VɱÉÉiÉ ºÉ¨ÉÖi{ÉzɨÉ * +xªÉiÉ ºÉÚªÉÇ®úζ¨É¦ªÉ& ÊxÉMÉÇiɨÉÂ* +xªÉiÉ SÉxpùÊEò®äúhÉ䦪É& ÊxÉMÉÇiɨÉÂ* +xªÉiÉ {ÉÞÊlÉ´ªÉÉ& =nÂù¦ÉÚiɨÉÂ* +xªÉiÉ ʴÉtÖnÂù¦ÉªÉ& =i{ÉzɨÉ * +xªÉiÉ ªÉ¨ÉäxÉ ÊxĘ́ÉiɨÉÂ* +xªÉiÉ EòɨÉnäù´ÉäxÉ ºÉ¨ÉÖi{ÉÉÊnùiɨÉ *+xªÉiÉ iÉÖ nùIÉxÉɨÉEòºªÉ +iªÉÊvÉEòÉxÉɨÉ +Éi¨ÉVÉÉxÉɨÉ +xiÉ®äú uäù ºÉÚiÉä ¨ÉÖÊxÉ& +Ê®ú¹]Éõ SÉ ¤É¦ÉÚ´ÉiÉÖ&* {ÉÚ´ÉÉæHòɦªÉÉÆ EòxªÉEòɦªÉÉÆ MÉxvÉ´Éê& ºÉ½þ ´ÉƶɪÉÖMɱÉÆ VÉÉiɨÉÂ* +xÉäxÉ |ÉEòÉ®äúhÉ BEòjÉ SÉiÉÖnÇù¶ÉºÉÆJªÉÉEòÉ& ´ÉƶÉÉ&* 28

MÉxvÉ´ÉÉÇhÉÉxiÉÖ nùIÉÉi¨ÉVÉÉÊuùiɪɺɨ¦É´ÉÆ iÉnäù´É EÖò±ÉuùªÉÆ VÉÉiɨÉÂ* iÉjÉ ¨ÉxÖ Éºä iÉxɪÉÉζSÉjɺÉxä ÉÉnùÒxÉÉÆ {É\\SÉnù¶ÉÉxÉÉÆ §ÉÉiÉhß ÉɨÉÊvÉEòÉä MÉhÖ É&è ¹ÉÉbä ÷¶ÉζSÉjÉ®úlÉÉä xÉÉ¨É ºÉ¨ÉiÖ {ÉzÉ&* ºÉ ÊEò±É ÊjɦÉÖ´ÉxÉ|ÉJªÉÉiÉ{É®úÉGò¨ÉÉä ¦ÉMÉ´ÉiÉÉ ºÉ¨ÉºiɺÉÖ®ú-¨ÉÉèʱÉ-¨ÉɱÉÉ-±ÉÉʱÉiÉ-SÉ®úhÉ- xÉʱÉxÉäxÉÉJÉhb÷±ÉäxÉ ºÉÖ¾þSUô¤näùxÉÉä{ɤÉÞÆʽþiÉ|ɦÉÉ´É& ºÉ´Éæ¹ÉÉÆ MÉxvÉ´ÉÉhÇ ÉɨÉÉÊvÉ{ÉiªÉ¨ÉʺɱÉiÉɨɮúÒÊSÉÊxÉSɪɨÉSä ÉÊEòiÉxä É ¤ÉɽþxÖ ÉÉ ºÉ¨É{Ö ÉÉÌVÉiÉÆ ¶É¶è É´É B´ÉÉ{iÉ´ÉÉxÉ * {ÉnùÉlÉÇ&- MÉxvÉ´ÉÉhÇ ÉɨÉ= nù´ä ÉMÉɪÉEòÉxÉɨÉ , nùIÉÉi¨ÉVÉÊuùiɪɺɨ¦É´É¨É ¨ÉÊÖ xÉ®úÊ®ú¹]õÉxÉɨÉEòÉiÉ = nIù ÉEòxªÉEòÉuªù ÉÉiÉ, ºÉ¨¦É´É¨É = ºÉ¨ÉiÖ {ÉzɨÉ, iÉnù´ä É {É´Ú ÉÉHæ ò¨É´ä É , EòÖ ±ÉuùªÉ¨É = ´É¶Æ ɪÉMÖ É±É¨É, VÉÉiɨÉ = =i{ÉzɨÉ, iÉjÉ = iÉκ¨ÉxÉ EÖò±ÉuùªÉä, ¨ÉÖxÉä& = nùIÉÉi¨ÉVÉɪÉÉ& , ÊSÉjɺÉäxÉÉnùÒxÉɨÉ = BiÉzÉɨÉEòÉnùÒxÉɨÉÂ, {É\\SÉnù¶ÉÉxÉɨÉ = {É\\SÉnù¶ÉºÉÆJªÉÉEòÉxÉɨÉ , §ÉÉiÉßhÉɨÉ = ºÉÉänù®úÉhÉɨÉÂ, MÉÖhÉè& = ¶ÉÉèªÉÉÇÊnùMÉÖhÉè& , +ÊvÉEò& = MÉ®úÒªÉÉxÉ , ¹ÉÉbä ÷¶É&= ¹ÉÉbä ÷¶ÉºÉJÆ ªÉÉEò&, ÊSÉjÉ®úlÉ& xÉÉ¨É = BiÉiÉ xÉɨÉEò: , ºÉ¨ÉiÖ {ÉzÉ& = VÉÉiÉ&, ÊjÉ¦É´Ö ÉxÉ|ÉJªÉÉiÉ{É®úÉGò¨É& = ÊjɦÉÖ´ÉxÉä ÊjɱÉÉäEäò |ÉJªÉÉiÉ& Ê´ÉJªÉÉiÉ& {É®úÉGò¨É& ¶ÉÉèªÉÇ& ªÉºªÉ ºÉ&, ºÉ¨ÉºiɺÉÖ®ú¨ÉÉèʱɨÉɱÉÉ ±ÉÉʱÉiÉSÉ®úhÉxÉʱÉxÉäxÉ = ºÉ¨ÉºiÉÉxÉÉÆ ºÉEò±ÉÉxÉÉÆ ºÉÖ®úÉhÉÉÆ näù´ÉÉxÉÉÆ ¨ÉÉèʱɨÉɱɪÉÉ ¨ÉÖEÖò]õ{ÉÆCiªÉÉ ±ÉÉʱÉiɨÉ |ÉhÉɨɺɨɪÉä ºÉ¨ÉÉnù®úÆ º{É¹Þ ]õ¨É SÉ®úhÉxÉʱÉxÉÆ {ÉÉnù{ÉRó EòVɨÉ ªÉºªÉ iÉxä É , ¦ÉMÉ´ÉiÉÉ = <·Ç É®úähÉ, +ÉJÉhb÷±Éxä É = <xpùähÉ , ºÉ¾Ö þSUô¤nùäxÉ = ʨÉjɺÉƨ¤ÉÉävÉxÉäxÉ, ={É¥ÉÆõνþiÉ|ɦÉÉ´É& = ={ɤÉÞΨ½þiÉ& {ÉÊ®ú´ÉÌvÉiÉ&, |ɦÉÉ´É& |ÉiÉÉ{É& ªÉºªÉ ºÉ& {É´Ú ÉÉHæ ò& ÊSÉjÉ®úlÉ&, +ʺɱÉiÉɨɮúÒÊSÉÊxÉSɪɨÉSä ÉÊEòiÉxä É = +ʺɱÉiÉɪÉÉ& ¨É®úÒÊSÉÊxÉÊSɪÉxä É ®úζ¨ÉºÉÚ½äþxÉ, ¨ÉäSÉÊEòiÉ& = ¶ªÉɨÉÒEÞòiÉ& , iÉäxÉ, ¤ÉɽÖþxÉÉ = ¦ÉÖVÉäxÉ, ºÉ¨ÉÖ{ÉÉÌVÉiɨÉ = |É{iɨÉÂ* ºÉ´Éæ¹ÉÉÆ = ºÉ¨ÉºiÉÉxÉÉÆ, MÉxvÉ´ÉÉÇhÉɨÉ = näù´ÉMÉɪÉEòÉxÉɨÉÂ, +ÉÊvÉ{ÉiªÉ¨É = |ɦÉÖi´É¨ÉÂ, ¶Éè¶É´É B´É = ¤É±ªÉä B´É, +É{iÉ´ÉÉxÉ = ±É¤ùvÉ´ÉÉxÉÂ* ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ&- näù´ÉMÉɪÉEòÉxÉÉÆ ¨ÉÖÊxÉ®úÊ®ú¹]õÉxÉɨÉEòÉiÉ nùIÉEòxªÉEòÉuùªÉÉiÉ ºÉ¨ÉÖi{ÉzÉÆ {ÉÚ´ÉÉæHò¨Éä´É EÖò±ÉuùªÉÆ VÉÉiɨÉ * iÉκ¨ÉxÉ EÖò±ÉuùªÉ¨ÉvªÉä ¨ÉÖxÉä& ÊSÉjɺÉäxÉÉxÉɨÉEòÉnùÒxÉÉÆ {É\\SÉnù¶ÉÉxÉÉÆ ºÉ½þÉänù®úhÉÉÆ ¶ÉÉèªÉÉÇÊnùMÉÖhÉè& +ÊvÉEò& ¹ÉÉäb÷¶ÉºÉÆJªÉÉEò& ÊSÉjÉ®úlÉxÉɨÉEò& VÉÉiÉ&* ÊjɦÉÖ´ÉxÉ|ÉJªÉÉiÉ{É®úÉGò¨É& ¦ÉMÉ´ÉiÉÉ <Ç·É®äúhÉ ºÉ¨ÉºiɺÉÖ®ú¨ÉÉèʱɨÉɱÉɱÉÉʱÉiÉSÉ®úhÉxÉʱÉxÉäxÉ <xpäùhÉ Ê¨ÉjɺÉƤÉÉävÉxÉäxÉ {ÉÊ®ú´ÉÌvÉiÉ& |ÉiÉÉ{É& ºÉ´Éæ¹ÉÉÆ MÉxvÉ´ÉÉÇhÉÉÆ +ÉʺɱÉiÉɨɮúÒÊSÉÊxÉSɪɨÉäSÉÊEòiÉäxÉ ¤É½ÖþxÉÉ |ɦÉÖi´ÉÆ ¶Éè¶É´Éä B´É ±É¤vÉ´ÉÉxÉ * 29

<iɶSÉ xÉÉÊiÉnùÚ®úä iɺªÉɺ¨ÉÉnù¦ÉÉ®úiɴɹÉÉnÇ ùÖkÉ®úähÉÉxÉxiÉ®úä ÊEò¨{É¯Ö û¹ÉxÉÉΨxÉ ´É¹Éæ ´É¹É{Ç É´ÉiÇ ÉÉä ½äþ¨ÉEÚò]õÉä xÉÉ¨É ÊxÉ´ÉɺÉ&* iÉjÉ SÉ iÉnÂù¦ÉÖVɪÉÖMɱÉ{ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉxªÉxÉäEòÉÊxÉ MÉxvÉ´ÉǶÉiɺɽþ»ÉÉÊhÉ |ÉÊiɴɺÉÎxiÉ* iÉxä É´è É SÉnä ùÆ SÉjè É®úlÉÆ xÉɨÉÉÊiɨÉxÉɽä þ®úÆ EòÉxÉxÉÆ ÊxĘ́ÉiɨÉ, <nù\\SÉÉSUÉôänùÉʦÉvÉÉxɨÉÊiɨɽþiÉ ºÉ®ú& JÉÉÊxÉiɨÉ, +ªÉ\\SÉ ¦É´ÉÉxÉÒ{ÉÊiɯû{É®úÊSÉiÉÉä ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ * {ÉnùÉlÉÇ&- <iÉ& = +º¨ÉÉiÉ , xÉÉÊiÉnùÚ®úä = ºÉ¨ÉÒ{É´ÉÌiÉÊxÉ, +º¨ÉÉiÉ ¦ÉÉ®úiɴɹÉÉiÇ É = +º¨ÉÉEòÆ ¦ÉÉ®úiÉnùä¶ÉÉiÉ, =kÉ®äúhÉÉxÉxiÉ®äú = +{ªÉ´ÉʽþiÉÉäkÉ®äú, ËEò{ÉÖ¯û¹ÉxÉÉΨxÉ = ËEò{ÉÖ¯û¹ÉÉʦÉvÉÉxÉä, ´É¹Éæ = IÉäjÉä, ´É¹ÉÇ{É´ÉÇiÉ& = IÉäjɺÉÒ¨ÉÉEÞòzÉMÉ& , ½äþ¨ÉEÚò]õÉä xÉÉ¨É = ½äþ¨ÉEÚò]õÉʦÉvÉÉxÉ&, iɺªÉ = ÊSÉjÉ®úlɺªÉ, ÊxÉ´ÉɺÉ& +ɸɨɺlÉÉxɨÉÂ* iÉjÉ = iÉκ¨ÉxÉ ½äþ¨ÉEÚò]äõ , iÉnÂù¦ÉÖVÉ{ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉÊxÉ = iɺªÉ ÊSÉjÉ®úlɺªÉ ¦ÉÖVɪÉÖMɱÉäxÉ {ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉÊxÉ {ÉÊ®ú®úÊIÉiÉÉÊxÉ , +xÉEä òÉÊxÉ = ¤É½þÚÊxÉ, MÉxvÉ´É¶Ç Éiɺɽþ»ÉÉÊhÉ = nùä´ÉMÉɪÉEòºÉ½Ú þÉ&, |ÉÊiɴɺÉÎxiÉ = ÊxɴɺÉÎxiÉ, iÉäxÉ B´É = {ÉÚ´ÉÉæHäòxÉ ÊSÉjÉ®úlÉäxÉ B´É, <nù¨É = Ê´Ét¨ÉÉxɨÉÂ, SÉèjÉ®úlÉÆ xÉÉ¨É = BiÉzÉɨÉEò¨É , +ÊiɨÉxÉÉä½þ®ú¨É = +ÊiÉ®ú¨ÉhÉҪɨÉÂ, EòÉxÉxɨÉ = ´ÉxɨÉÂ, ÊxĘ́ÉiɨÉ = ®úÊSÉiɨÉ, <nùÆ SÉ = {ÉÖ®úÉä ´ÉiÉǨÉÉxÉÆ SÉ, +SUôÉnä ùÉʦÉvÉÉxɨÉ = BiÉzÉɨÉEò¨É, +ÊiɨɽþiÉ = MɽþxÉʴɺiÉÞiɨÉÂ, ºÉ®ú& = ºÉ®úÉä´É®ú&, JÉÉÊxÉiɨÉ = ÊxɨÉÉÇÊ{ÉiɨÉÂ, +ªÉÆ SÉ B¹É& = {ÉÖ®úÉä Ê´Ét¨ÉÉxÉ& SÉ, ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ = Bä·ÉªÉǺÉÆ{ÉzÉ&,¦É´ÉÉxÉÒ{ÉÊiÉ& ¶ÉRÂóEò®ú&, ={É®úÊSÉiÉ& = ÊxɨÉÉÇªÉ |ÉÊiɹ`öÉÊ{ÉiÉ&* ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ&- +º¨ÉÉiÉ ºlÉÉxÉÉiÉ ºÉ¨ÉÒ{É´ÉÌiÉÊxÉ ¦ÉÉ®úiÉnù¶ä ÉÉiÉ =kÉ®úähÉÉxÉxiÉ®úÆ ËEò {É¯Ö û¹ÉÉʦÉvÉÉxÉä IÉjä Éä ´É¹É{Ç É´ÉiÇ É& ½äþ¨ÉEÚò]õÉʦÉvÉÉxÉ& ÊSÉjÉ®úlɺªÉ ´ÉɺɺlÉÉxɨÉ * iÉκ¨ÉxÉ ½äþ¨ÉEÚò]äõ ÊSÉjÉ®úlɺªÉ Eò®úuùªÉäxÉ {ÉÖ®úÉä´ÉiÉǨÉÉxÉÆ SÉ +SUôänùÉʦÉvÉÉxɨÉ +ÊiÉʴɶÉɱÉÆ ºÉ®úÉ´ä É®ú& ÊxɨÉÉÊÇ {ÉiÉ& * +ªÉÆ SÉ B·ä ÉªÉºÇ É¨{ÉzÉ& ¶ÉRó Eò®ú& |ÉÊiɹ`öÉÊ{ÉiÉ&* 30

+Ê®ú¹`öɪÉɺiÉÖ {ÉjÖ ÉºiÉ¨Ö ¤É¯Ö û|ɦÉiÞ ÉÒxÉÉÆ ºÉÉnä ùªªÉÉhÇ ÉÉÆ ¹ÉhhÉÉÆ VªÉ¹ä `öÉä ½þƺÉÉä xÉÉ¨É VÉMÉÊuùÊnùiÉÉä MÉxvÉ´ÉÇ& iÉκ¨ÉxÉ ÊuùiÉÒªÉä MÉxvÉ´ÉÇEÖò±Éä MÉxvÉ´ÉÇ®úÉVÉäxÉ ÊSÉjÉ®úlÉäxÉè´ÉÉʦÉʹÉHòÉä ¤ÉÉ±É B´É ®úÉVªÉ{Énù¨ÉɺÉÉÊnùiÉ´ÉÉxÉ * +{ÉÊ®úʨÉiÉMÉxvÉ´É¤Ç É±É{ÉÊ®ú´ÉÉ®úºªÉ iɺªÉÉÊ{É ºÉ B´É ÊMÉÊ®ú®úÊvÉ´ÉɺÉ&* ªÉkÉÖ iÉiÉ ºÉɨä ɨɪÉJÚ ÉºÉ¨¦É´É¨É{ºÉ®úºÉÉÆ EòÖ ±É¨É, iɺ¨ÉÉiÉ ÊEò®úhÉVÉɱÉÉxÉºÖ ÉÉ®ú-MÉʱÉiÉxä É ºÉEò±Éxä É´ä É ®úVÉÊxÉEò®ú- Eò±ÉÉ- Eò±ÉÉ{ɱÉÉ´ÉhªÉxä É ÊxĘ́ÉiÉÉ ÊjÉ¦É´Ö ÉxÉxɪÉxÉÉʦɮúɨÉÉ ¦ÉMÉ´ÉiÉÒ ÊuùiÉҪɴä É MÉÉ®è úÒ , MÉÉ®è úÒÊiÉ xÉɨxÉÉ Ê½þ¨ÉEò®ú-ÊEò®úhÉÉ´ÉnùÉiÉ´ÉhÉÉÇ EòxªÉEòÉ |ɺÉiÚ ÉÉ * iÉÉ\\SÉ ÊuùiÉÒªÉMÉxvÉ´ÉEÇ òÖ ±ÉÉÊvÉ{ÉÊiÉ& ½þƺÉÉä ¨ÉxnùÉÊEòxÉÒÊ¨É´É IÉÒ®úºÉÉMÉ®ú& |ÉhÉʪÉxÉÒ¨ÉEò®úÉiä É * ºÉÉ iÉÖ ¦ÉMÉ´ÉiÉÉ ¨ÉEò®úEòä iÉxÖ É´ä É ®úÊiÉ&, ¶É®úiºÉ¨ÉªÉxä É´ä É Eò¨ÉʱÉxÉÒ, ½þƺÉxä É ºÉªÆ ÉÉÊä VÉiÉÉ ºÉoù¶ÉºÉ¨ÉÉMɨÉÉ{ä ÉVÉÊxÉiÉɨÉÊiɨɽþiÉÓ ¨ÉnÖ ù¨É{Ö ÉMÉiÉ´ÉiÉÒ ÊxÉÊJɱÉÉxiÉ&{É®Ö úº´ÉÉʨÉxÉÒ SÉ iɺªÉÉ ¦É´ÉiÉ* iɪÉɶä SÉ iÉÉoù¶ÉªÉɨä É½Ç þÉi¨ÉxÉÉ®ä ú½þ¨ÉÒoù¶ÉÒ Ê´ÉMÉiɱÉIÉhÉÉ ¶ÉÉEä òÉªÉ Eòä ´É±É¨ÉxÉEä ònùÖ&Jɺɽþ»É¦ÉÉVÉxɨÉEä òè ´ÉÉi¨ÉVÉÉ ¨É½þÉ·Éiä ÉÉʦÉvÉÉxÉÉ ºÉ¨ÉiÖ {ÉzÉÉ* {ÉnùÉlÉÇ&- +Ê®ú¹]õɪÉÉ& = +{É®úɪÉÉ&, iÉÖ¨¤ÉÖ¯û|ɦÉÞiÉÒxÉɨÉ = iÉÖ¨¤ÉÖ´ÉÉÇnùÒxÉɨÉÂ, ¹ÉhhÉÉÆ = ¹É]ÂõºÉÆJªÉÉEòÉxÉɨÉÂ, ºÉÉänù®úÉhÉɨÉ = §ÉÉiÉßhÉÉÆ,VªÉä¹`öõ& = ºÉ´ÉÇ|ÉlɨÉ&, VÉMÉÊuùÊnùiÉ& = ºÉƺÉÉ®ú|ÉʺÉrù&, ½þƺÉ& xÉÉ¨É = BiÉzÉɨÉEò& ,MÉxvÉ´ÉÇ& = näù´ÉMÉɪÉEò&, {ÉÖjÉ& +ɺÉÒiÉ * iÉÉκ¨ÉxÉ {ÉÚ´ÉÉæHäò ÊuùiÉÒªÉä MÉxvÉ´ÉÇ´ÉƶÉä, MÉxvÉ´ÉÇ®úÉVÉäxÉ ÊSÉjÉ®úlÉäxÉ , +ʦÉʺÉHò& = +ʦɹÉäEòÒEÞòiÉ&, ¤ÉɱÉä B´É = ¤ÉɱªÉEòɱÉä B´É, ®úÉVªÉ{Énù¨É +ɺÉÉÊnùiÉ´ÉÉxÉ = |ÉÉ{iÉ´ÉÉxÉ * +{ÉÊ®úʨÉiÉMÉxvÉ´ÉǤɱÉ{ÉÊ®ú´ÉÉ®úºªÉ = näù´ÉMÉɪÉEòºÉäxÉÉ{ÉÊ®ú´ÉÉ®úºªÉ* ºÉ& ÊMÉÊ®ú& = {É´ÉÇiÉ& , B´É +ÊvÉ´ÉɺÉ& = ´ÉɺɦÉÚʨÉ&* {ÉÚ´ÉÉæHÆò ºÉÉä¨É¨ÉªÉÚJɺɨ¦É´É¨É = SÉxpùÊEò®úhÉ䦪É& VÉÉiɨÉÂ, +{ºÉ®úºÉÉÆ EÖò±É¨É = +{ºÉ®úºÉÉÆ ´É¶Æ ɨÉ* iɺ¨ÉÉiÉ ´É¶Æ ÉÉiÉ ÊEò®úhÉVÉɱÉÉxÉºÖ ÉÉ®úMÉʱÉiÉxä É = ÊEò®úhÉVÉɱɺªÉ ®úζ¨ÉºÉ¨É½Ú þºªÉÉxÉºÖ ÉÉ®úähÉ IÉÊ®úiÉxä É, ºÉEò±ÉäxÉ B´É = ºÉ¨ÉOÉähÉè´É, ®úVÉÊxÉEò®úEò±ÉÉEò±ÉÉ{ɱÉÉ´ÉhªÉäxÉ = ®úVÉÊxÉEò®úºªÉ SÉxpù¨ÉºÉ& Eò±ÉÉºÉ¨É½Ú þºªÉ,±ÉÉ´ÉhªÉxä É = ºÉÉxè nùªÉhæ É, ÊxĘ́ÉiÉÉ <´É, ÊjÉ¦É´Ö ÉxÉxɪÉxÉÉʦɮúɨÉÉ = ÊjɱÉÉEä òºªÉ xÉjä ÉÉxÉxnùEòÉÊ®úhÉÒ , ¦ÉMÉ´ÉiÉÒ = Bä·ÉªÉǶÉÉʱÉxÉÒ ÊuùiÉÒªÉÉ <´É, MÉÉè®úÒÊiÉxÉɨÉ, ʽþ¨ÉEò®úÊEò®úhÉÉ´ÉnùÉiÉ´ÉhÉÉÇ = SÉxpù¨ÉºÉ& ®úζ¨É´ÉiÉ MÉÉè®ú& ´ÉhÉÇ& ªÉºªÉÉ& ºÉÉ, EòxªÉEòÉ = {ÉÖjÉÒ, |ɺÉÚiÉÉ = VÉÉiÉÉ, iÉÉÆ {ÉÚ´ÉÉæHòÉÆ EòxªÉEòÉÆ , ÊuùiÉÒªÉMÉxvÉ´ÉÇEÖò±ÉÉÊvÉ{ÉÊiÉ& = +{É®úMÉxvÉ´ÉÇEÖò±É®úÉVÉ&, ½ÆþºÉ&, IÉÒ®úºÉÉMÉ®ú& MÉRÂóMÉɨÉ <´É, |ÉhÉʪÉxÉҨɠ= {ÉixÉÒ¨ÉÂ, +Eò®úÉäiÉÂ, ºÉÉ iÉÖ ¦ÉMÉ´ÉiÉÉ ¸ÉÒ¨ÉiÉÉ ¨ÉEò®úEäòiÉÖxÉÉ = EòɨÉnäù´ÉäxÉ, ®úÊiÉ& <´É = EòɨÉ{ÉixÉÒ´É, ¶É®úiºÉ¨ÉªÉäxÉ = ¶É®úiEòɱÉäxÉ, Eò¨ÉʱÉxÉÒ´É = {ÉÎnÂù¨ÉxÉÒ´É ½ÆþºÉäxÉ ºÉƪÉÉäÊVÉiÉÉ = ºÉÆMÉʨÉiÉÉ , 31

ºÉoù¶ÉºÉ¨ÉÉMɨÉÉä{ÉVÉÊxÉiÉɨÉ = +xÉÖ°ü{ÉähÉ ºÉ¨¨Éä±ÉxÉäxÉ VÉÉiÉɨÉÂ, +ÊiɨɽþiÉҨɠ= MÉ®úҪɺÉÒ¨ÉÂ, ¨ÉÖnù¨É = +ÉxÉxnù¨É, ={ÉMÉiÉ´ÉiÉÒ = |ÉÉ{iÉ´ÉiÉÒ, ºÉÉ MÉÉè®úÒ iɺªÉ ½ÆþºÉºªÉ, ÊxÉÊJɱÉÉxiÉ{ÉÖ®úº´ÉÉʨÉxÉÒ = ÊxÉÊJɱÉÉxÉÉÆ ºÉEò±ÉÉxÉɨÉ +xiÉ{É®Ö ú´ÉÉʺÉxÉÉÆ ºÉxÖ nù®úÒhÉÉÆ º´ÉÉʨÉxÉÒ SÉ +¦É´ÉiÉ* iɪÉɶä SÉ ¨É½þÉi¨ÉxÉÉ&ä = ʴɶÉɱɾþnùªÉªÉÉ&ä , <oÇ ù¶ÉÒ = B´É¦Æ ÉiÚ ÉÉ , Ê´ÉMÉiɱÉIÉhÉÉ = ¶É¦Ö ÉÊSɼxÉ®úʽþiÉÉ, BEòè ´ÉÉi¨ÉVÉÉ = BEò¨ÉÉjÉEòxªÉEòÉ +½¨É, +xÉEä òºÉ½þ»Énù&Ö JɦÉÉVÉxɨÉ = ¤É½þÖù|ÉEòÉ®úÆ C±É¶ä ÉºÉ¨É½Ú þÆ iɺªÉ {ÉÉjɨÉ, Eòä ´É±ÉÆ ¶ÉÉEä òÉªÉ = ¶ÉÉEä ò½þäiÉ´É,ä ºÉ¨ÉiÖ {ÉzÉÉ = ºÉÆVÉÉiÉÉ* ¦ÉÉ´ÉÉlÉÇ&- +Ê®ú¹]õɪÉÉ& iÉ¨Ö ¤É´Ö ÉÉnÇ ùÒxÉÉÆ ¹É]õºÉJÆ ªÉÉEòÉxÉÉÆ ¦ÉÉiÉhß ÉÉÆ VªÉ¹ä `ö& ºÉºÆ ÉÉ®ú|ÉʺÉrù& ½þƺÉ& xÉÉ¨É nùä´ÉMÉɪÉEò&* iÉκ¨ÉxÉ ÊuùiÉÒªÉä MÉxvÉ´ÉÇ´ÉƶÉä MÉxvÉ´ÉÇ®úÉVÉäxÉ ÊSÉjÉ®úlÉäxÉ +ʦɹÉäEòÒEÞòiÉ& ¤ÉɱªÉEòɱÉä B´É ºÉÉ©ÉÉVªÉi´ÉÆ |ÉÉ{iÉ´ÉÉxÉÂ* +MÉÊhÉiÉMÉxvÉ´ÉǤɱÉ{ÉÊ®ú´ÉÉ®úºªÉ ½ÆþºÉºªÉ +Ê{É ºÉ& B´É {É´ÉÇiÉ& ÊxÉ´ÉɺɺlÉÉxɨÉ +¦É´ÉiÉ * ªÉiiÉÖ iÉiÉ SÉxpùÊEò®úhÉ¦ä ªÉÉä VÉÉiɨÉ +{ºÉ®úºÉÉÆ ´É¶Æ ÉÆ iɺ¨ÉÉiÉ ÊEò®úhÉVÉɱÉÉxÉºÖ ÉÉ®úMÉʱÉiÉxä É ºÉEò±Éxä É ºÉ¨ÉOÉähÉ SÉxpù¨ÉºÉ& Eò±ÉɺɨÉÚ½þºªÉ ºÉÉèäxnùªÉæhÉ ÊxĘ́ÉiÉÉ <´É ÊjɱÉÉäEòºªÉ xÉäjÉÉxÉxnùEòÉÊ®úhÉÒ ¦ÉMÉ´ÉiÉÒ +{É®úÉ MÉÉè®úÒ <´É MÉÉè®úÒ <ÊiÉ xÉɨxÉÉ SÉxpù¨ÉºÉ& ®úζ¨É´ÉiÉ MÉÉè®ú´ÉhÉÉÇ EòxªÉEòÉ |ɺÉÚiÉÉ iÉÉÆ MÉÉè®úÓ ÊuùiÉÒªÉMÉxvÉ´ÉÇEÖò±ÉÉÊvÉ{ÉÊiÉ& ½ÆþºÉ& , nÖùMvɺɨÉÖpù& ¨ÉxnùÉÊEòxÉҨɠ<´É {ÉixÉÓ EÞòiÉ´ÉÉxÉÂ* ºÉÉ iÉÖ ¦ÉMÉ´ÉiÉÉ EòɨÉnäù´ÉäxÉ ®úÊiÉ& <´É ¶É®úiEòɱÉäxÉ {ÉÎnÂù¨ÉxÉÒ <´É ½ÆþºÉäxÉ ºÉRÂóMÉʨÉiÉÉ ºÉoù¶ÉºÉ¨ÉÉMɨÉÉä{ÉVÉÊxÉiÉÉÆ MÉ®úҪɨÉ +ÉxÉxnÆ |ÉÉ{iÉ´ÉiÉÒ* ºÉÉ MÉÉè®úÒ ½ÆþºÉºªÉ ÊxÉÊJɱÉÉxÉÉÆ +xiÉ&{ÉÖ®úÉhÉÉÆ iÉjɺlɺÉÖxnù®úÒhÉÉÆ ¨ÉÖJªÉÉ SÉ VÉÉiÉÉ* iÉÉoù¶ÉªÉÉ&ä ʴɶÉɱɾþnùªÉªÉÉ&ä MÉÉ®è úÒ½þƺɪÉÉ&ä B´É¦Æ ÉiÚ ÉÉ¶É¦Ö ÉÊSɼxÉÉ BEò¨ÉÉjÉEòxªÉEòÉ +xÉEä òºÉ½þ»Én&Ö ùJɦÉÉVÉxÉÆ ¶ÉÉäEò½äþiÉ´Éä ºÉ\\VÉÉiÉÉ * 32

{ÉnùSUäônù& MÉxvÉ´ÉÉÇhÉÉxiÉÖ - MÉxvÉ´ÉÉÇhÉÉÆ + iÉÖ * ¹ÉÉäb÷¶É& + ÊSÉjÉ®úlÉ& * ¹ÉÉbä ÷¶É ÊSÉjÉ®úlÉ& - <iÉ& + SÉ * {ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉÊxÉ + +xÉEä òÉÊxÉ* <iɶSÉ - +Ê®ú¹]õɪÉÉ& + iÉÖ* ºÉ& + B´É * {ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉxªÉxÉäEòÉÊxÉ - +Ê®ú¹]õɪÉɺiÉÖ - ºÉ B´É - {É`öxÉ|É´ÉiÉÇxÉÉÊxÉ MÉtEòÉ´ªÉÆ {ÉÊ`öi´ÉÉ +vÉÉä nùkÉ{ÉnùÉxÉÉÆ ºÉ¨ÉÉxÉÉlÉEÇ ò{ÉnùÉÊxÉ Ê±ÉJÉiÉ*Ö (|ɦÉÊÞ iÉ , +ʦÉÊxɴɶä É&, ºÉ¨ÉiÖ {ÉzɨÉ, |ɺÉiÚ É¨É, Êxɹ{ÉÊiÉiɨÉ *) ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ& +lÉOÇ É½þhɨÉ * =ÊSÉiÉ{ÉnùYÉÉxɨÉÂ* +ɶɪÉɴɤÉÉävÉ& {ÉÉ`öÆ {ÉÊ`öi´ÉÉ ¨É½þÉ·Éiä ÉɪÉÉ& =i{ÉÊkÉEòlÉÉÆ º´É´ÉÉCªÉ&è ʱÉJÉiÉ*Ö ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ& - +ɶɪÉOɽþhɨÉÂ* Gò¨ÉÉxÉÖMÉiÉi´É¨ÉÂ* =ÊSÉiÉÉ ¦ÉɹÉÉ* “ MÉtÆ Eò´ÉÒxÉÉÆ ÊxÉEò¹ÉÆ ´ÉnùÎxiÉ ” * SÉSÉÉÈ EòÞ i´ÉÉ Ê]õ{{ÉhÉÓ Ê±ÉJÉiÉ*Ö ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ& - SÉSÉÉÇ * Ê]õ{{ÉhÉÒ±ÉäJÉxɨÉÂ* ´ÉÉCªÉPÉ]õxÉÉ * 33

{……`ˆ& - 3 ** +ʦɹÉEä òɱÉÉSä ÉxÉÉ ** +ɨÉÖJɨÉ MÉt{Ét¨ÉªÉÆ ºÉÉʽþiªÉʴɦÉÉMÉÆ Sɨ{ÉEÚ òÉ´ªÉʨÉúiªÉʦÉvÉÒùªÉiÉ*ä Sɨ{ÉEÚ òÉ´ªÉ¹ä ÉÖ |ÉʺÉrù¨ÉκiÉ ®úɨÉɪÉhÉSɨ{ÉÚ* ¦ÉÉVä É®úÉVÉxä É Ê´É®úÊSÉiɺªÉ Sɨ{É®Ú úɨÉɪÉhɺªÉ +ªÉÉvä ªÉÉEòÉhb÷Énù =rùÞiÉä +κ¨ÉxÉ {ÉÉ`ö¦ÉÉMÉä ®úɨÉÉʦɹÉEä òºªÉ |ÉÉ®úƦÉ& ´ÉhªÉiÇ É*ä Eòɺä ɱÉÉÊvÉ{ÉÉä ®úÉVÉÉ nù¶É®úlÉ& ºÉ¨Ö ÉxjÉ|ɨÉJÖ ÉÉxÉ +¨ÉÉiªÉÉxÉ iÉlÉÉ {ÉÉ®è ú|ɨÉJÖ ÉÉxÉ SÉ +ɽþÚªÉ ®úɨÉÉʦɹÉEä ò¨ÉÊvÉEòÞ iªÉ ´ªÉÊVÉYÉ{ÉiÉ * ºÉ´Éæ |ÉVÉÉ& iÉiÉ ¸ÉiÖ ´ÉÉ ºÉxiÉ¹Ö ]õÉ& +¦É´ÉxÉ * iÉnùä´É {ÉÉ`öºªÉ +ºªÉ ºÉxnù¦É&Ç * 34

iÉnùxÉxiÉ®ú¨É +ºÉÉè ºÉ¨Æ ÉxjªÉ ¨ÉÎxjÉʦÉ& ºÉ½þ {ÉÉ®è ú´ÉrÞ ùÉxÉ ´ÉrÞ ù¸É´É&{É®Ö úÉvä É&ºÉ¨ÉÉxÉ ºÉ¨ÉɽþÚªÉ ºÉ¨ÉÉÊnnäù¶É* {ÉnùÉlÉ&Ç - iÉnùxÉxiÉ®ú¨É = ®úɨÉÉʦɹÉEä òÊxɶSɪÉÉxÉxiÉ®ú¨É, +ºÉÉè = nù¶É®úlÉ& ,ºÉ¨Æ ÉxjªÉ = SÉSÉÉÈ EòÞ i´ÉÉ, ¨ÉÎxjÉʦÉ& ºÉ½þ = +¨ÉÉiªÉ&è ºÉ½þ, {ÉÉ®è ú´ÉrÞ ùÉxÉ = {ÉÉ®è ú|ɨÉJÖ ÉÉxÉ, ´ÉrÞ ù¸É´É& = <xpù&, {É®Ö úÉvä É& ºÉ¨ÉÉxÉ = {É®Ö úÉÊä ½þiÉ ºÉ¨ÉÉxÉ, (+lÉÉiÇ É ¤É½Þ þº{ÉÊiɺɨÉÉxÉ) ºÉ¨ÉɽþÚªÉ =+ɨÉxjªÉ, ºÉ¨ÉÉÊnnùä¶É = ÊxÉÊnùÇnùä¶É* ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - ®úɨÉÉʦɹÉEä òÆ EòiÉÊÇÖ ¨ÉSUôxÉ nù¶É®úlÉ& ¤É½Þ þº{ÉÊiɺɨÉÉxÉ ºÉ´ÉÉxÇ É {ÉÉ®è ú|ɨÉJÖ ÉÉxÉ +ɨÉxjªÉ B´É¨É´Ö ÉÉSÉ* “ Ê´ÉÊniɨɴä É Ê½þ ¦É´ÉiÉÉÆ Ê¶É´ÉiÉÉÊiɨɴä É ¨ÉËiÉ nùvÉÉxÉÉ& ºÉ{Ö ÉlÉÉ ºÉ\\SÉ®ú¨ÉÉhÉÉ |ÉÉÊhÉxÉÉÆ nùªÉ¨ÉÉxɨÉÉxɺÉÉ ¨ÉÉxÉvÉxÉÉ& ªÉ¶ÉººÉ¨ÉÉVÉxÇ ÉVÉÉMÉ°üEòÉ& VÉxÉÉ{ä ÉiÉÉ{ɺɨÉÉVÉxÇ ÉiÉi{É®úÉ& {É®úÉ& ÊxÉ´ÉÊÇÞ iɨÉ ={Éiä ªÉ nùä´É¦ÉªÚ ÉÆ MÉiÉÉ& ºÉ´Éæ xÉ& {É´Ú É{Ç É¯Ö û¹ÉÉ <ÊiÉ* {ÉnùÉlÉÇ&- ¦É´ÉiÉÉÆ Ê´ÉÊnùiɨɴä É = ¦É´ÉxiÉ& VÉÉxÉÎxiÉ B´É, ʶɴÉiÉÉËiÉ = ¨ÉMÆ É±ÉEòÉÊ®úhÉÓ, ¨ÉËiÉ = ¤ÉËÖ rù, nùvÉÉxÉÉ& = vÉÉ®úªÉxiÉ&, ºÉ{Ö ÉlÉÉ = ºÉx¨ÉÉMÉhæ É, ºÉ\\SÉ®ú¨ÉÉhÉÉ& = |É´ÉiÉ¨Ç ÉÉxÉÉ&, |ÉÉÊhÉxÉÉÆ = VÉÒÊ´ÉxÉÉ,Æ nùªÉ¨ÉÉxɨÉxÉÉ& = nùªÉÉ{ÉÚhÉǾþnùªÉÉ&, ¨ÉÉxÉvÉxÉÉ& = +ʦɨÉÉxɶÉÉʱÉxÉ&, ªÉ¶ÉººÉ¨ÉÉVÉÇxÉVÉÉMÉ°üEòÉ& = ªÉ¶ÉºÉ¨ÉÉVÉÇxÉiÉi{É®úÉ&, {É®úÉÆ ÊxÉ´ÉÞÇËiÉ = {É®ú¨ÉÉxÉxnùÆ, ={Éiä ªÉ = |ÉÉ{ªÉ, nùä´É¦ÉªÚ ÉÆ MÉiÉÉ& = nùä´É±ÉÉEä òÆ MÉiÉÉ& (={É®úiÉÉ& <ÊiÉ ªÉÉ´ÉiÉ) , xÉ& = +º¨ÉÉEòÆ , {É´Ú É{Ç É¯Ö û¹ÉÉ& = {É´Ú ÉVÇ ÉÉ& ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - +º¨ÉÉEòÆ {É´Ú ÉVÇ ÉÉ& ºÉ´Éäæ ±ÉÉEä òºªÉ ¨ÉMÆ É±ÉÆ EòÞ i´ÉÉ xÉÒÊiɶÉɺjÉÉxÉºÖ ÉÉ®úÆ ®úɹ]õÆÅ {ÉÊ®ú{ÉɱªÉ ºÉEò±ÉVÉÉÊiɹÉÖ nùªÉÉÆ EòɨɪɨÉÉxÉÉ& ªÉ¶ÉººÉ¨ÉÉVÉxÇ Éä iÉi{É®úÉ& {É®ú¨ÉÉxÉxn¨ÉxÉ¦Ö ÉªÚ É nùä´Éi´É¨É +É{iÉ´ÉxiÉ& <ÊiÉ ¦É´ÉxiÉ& VÉÉxÉÎxiÉ JɱÉÖ* iɺ¨ÉÉiÉ +º¨ÉÉʦɮúÊ{É iɹä ÉÉÆ ¨ÉxÉÒ¹ÉɨÉ +xÉºÖ É®ú¨ÉÉhÉ&è BiÉÉ´ÉxiÉÆ EòɱÉÆ {ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉ& ÊEò±É ºÉEò±ÉÉ& |ÉVÉÉ& * |ɨÉÉhɨÉjÉ {ÉÊ®ú{ÉɱÉxÉÊGòªÉÉʨɨÉÉÆ ¨ÉnùÒªÉɨÉ +xÉ¦Ö É´ÉxiÉ& xÉxÉÖ ¦É´ÉxiÉ B´É * ¦É´ÉiÉɨÉ +¦ªÉ{Ö ÉMɨÉÉxÉÉÆ ÊxÉMɨÉÉxÉÉÆ |ÉiÉÒ{ÉMÉÉʨÉxÉÓ {Énù´ÉÓ xÉ |ÉiªÉÊä iÉ JɱÉ*Ö ±ÉÉEä òºiÉnùκiÉ ÊEòÎ\\SÉiÉ +¦ªÉlÉÇxÉҪɨÉÂ* {ÉnùÉlÉÇ&- iɺ¨ÉÉiÉ = {ÉÌÚ ´ÉEòÉhÉɨÉ +ÉSÉÉ®úÉxÉºÖ ÉÉ®ú¨É, +º¨ÉÉʦɮúÊ{É = ¨ÉªÉÉÊ{É ({ÉVÚ ÉÉlÉæ ¤É½þÖ´ÉSÉxɨÉ) , iÉä¹ÉÉÆ = {ÉÌÚ ´ÉEòÉhÉɨÉ, ¨ÉxÉÒ¹ÉÉÆ = ¤ÉÊÖ rù¨É, +xÉºÖ É®ú¨ÉÉhÉ&è = +ÉSÉÉ®úÎnù¦É& ºÉEò±ÉÉ& |ÉVÉÉ& = ºÉ¨ÉºiÉÉ& {ÉÉ®è úÉ&, 35

{ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉ&= ®úÊIÉiÉÉ&,+jÉ = +κ¨ÉxÉ ʴɹɪÉ,ä <¨ÉÉÆ = |É´ÉiÉ¨Ç ÉÉxÉÉ,Æ ¨ÉnùÒªÉÉÆ = ¨ÉɨÉEòÒxÉÉ,Æ {ÉÊ®ú{ÉɱÉxÉÊGòªÉÉÆ = |ÉVÉÉ{ÉɱÉxÉEòÞ iªÉ,Æ +xÉ¦Ö É´ÉxiÉ& = +´ÉMÉSUôxiÉ&, ¦É´ÉxiÉ& B´É = |ÉVÉÉ& B´É, |ɨÉÉhÉÆ = ºÉÉÊIÉhÉ& ,¦É´ÉiÉɨÉ = ªÉ¹Ö ¨ÉÉEò¨É, +¦ªÉ{Ö ÉMɨÉÉxÉÉÆ = +Ró MÉÒEòÉ®úÉhÉɨÉ, ÊxÉMɨÉÉxÉÉÆ = xÉÒÊiɶÉɺjÉÉhÉɨÉ, |ÉiÉÒ{ÉMÉÉʨÉxÉÓ = |ÉÊiÉEòÚ ±É´ÉiÉxÇ ÉÒ¨É, {Énù´ÉÓ = ¨ÉÉMÉ¨Ç É, ±ÉÉEä ò& = VÉxÉÉ&, xÉ |ÉiªÉÊä iÉ = xÉ +xÉ´Ö ÉiÉiÇ É,ä JɱÉ*Ö iÉiÉ = iɺ¨ÉÉiÉ EòÉ®úhÉÉiÉ, ÊEòÎ\\SÉiÉ = +±{ɨÉÉjɨÉ +¦ªÉlÉxÇ ÉҪɨÉ +κiÉ = ´ÉHò´ªÉ¨ÉκiÉ* ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - {ÉÌÚ ´ÉEòÉhÉɨÉ +ÉSÉÉ®ú{ÉrùÊiɨÉ +xÉºÖ ÉiÞ ªÉ´è É BiÉÉ´ÉiÉ EòɱÉ{ɪÉxÇ iɨÉ +º¨ÉÉʦÉ& ºÉEò±ÉÉ& |ÉVÉÉ& {ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉ& ÊEò±É* +κ¨ÉxÉ ¨ÉnùÖHòä ʴɹɪÉä ¨ÉªÉÉ {ÉÊ®ú{ÉÉʱÉiÉÉ& ¦ÉHòÉ& B´É ºÉÉÊIÉhÉ& xÉxÉÖ * ªÉªÚ ɨÉÊ{É xÉÒÊiɶÉɺjÉÉhÉÉÆ |ÉÊiÉEòÚ ±É´ÉÌiÉxÉÓ {Énù´ÉÓ <iÉ&{ɪÉxÇ iÉÆ xÉ +xÉ´Ö ÉiÉxÇ iÉä º¨É * +iÉ& ÊEòÎ\\SÉiÉ ªÉ¹Ö ¨ÉÉxÉ +¦ªÉlÉxÇ ÉҪɨÉ +κiÉ * ¨É¨É ºÉ®Ö úxÉ®úMÉÒiÉJªÉÉÊiÉʦÉú½þæÊiÉʦɴÉÉÇ ÊnùÊ´É ¦ÉÊÖ ´É SÉ ºÉ¨ÉÉxÉ|ÉGò¨ÉÌè ´ÉGò¨É´è ÉÉ*Ç ÊxɪÉiɨÉ{ÉÊ®ú½þɪÉÉÇ ªÉÉ VÉ®úÉ ºÉÉ ¨ÉnùRó MÉä Ê´ÉEòSÉEò¨É±É¹Éhb÷ä SÉÎxpùEòä ´ÉÉÊ´É®úɺÉÒiÉ ** +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉ&Ç ºÉÖ®úxÉ®úMÉÒiÉJªÉÉÊiÉʦÉ& nùä´É¨ÉÉxÉ¹Ö ÉÉhÉÉÆ ºiÉÊÖ iÉʦÉ& ½þäÊiÉʦÉ& ÊnùÊ´É ¦ÉÊÖ ´É ¶ÉɺjÉ&è º´ÉMÉæ ¦É±Ú ÉÉEä òä ºÉ¨ÉÉxÉ|ÉGò¨Éè& ºÉ¨ÉÉxÉÉxÉÖ{ÉÉiÉè& Ê´ÉGò¨É&è ÊxɪÉiÉÆ {É®úÉGò¨É&è ÊxÉζSÉiÉÆ +{ÉÊ®ú½þɪÉÉÇ ªÉÉ VÉ®úÉ nùÚ®úÒEòiÉÈÖ +ºÉ¨ÉlÉÇÆ ªÉiÉ ´ÉÉrùÇCªÉ¨É ºÉÉ ¨ÉnùRó MÉä Ê´ÉEòSÉEò¨É±É¹Éhb÷ä ¨É¨É ¶É®úÒ®úä Ê´ÉEòʺÉiÉEò¨É±ÉºÉ¨É½Ú þä ({Énù¨ɨÉ ) SÉÉÎxpùEòÉ <´É +ÉÊ´É®úɺÉÒiÉ * VÉÉiä ºxÉÉ <´É +ÉÊ´É®ú¦ÉiÚ É * ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - nùä´É¨ÉÉxÉ¹Ö ÉÉhÉÉÆ ºiÉÊÖ iÉMÉÒiÉxä É ¶ÉɺjÉhä É +ºÉɨÉÉxªÉxä É {É®úÉGò¨Éhä É SÉ nùÚ®úÒEòiÉÈÖ +¶ÉHòÉ ªÉÉ VÉ®úÉ +κiÉ, ºÉÉ VÉ®úÉ ¨É¨É ¶É®úÒ®úä Ê´ÉEòʺÉiÉEò¨É±ÉºÉ¨É½Ú þä SÉÎxpùEòÉ <´É +ÉÊ´É¤É¦Ç É´Ú É (+ÉÊ´É®úɺÉÒiÉ) * ´ÉÞkɨÉ - ¨ÉÉʱÉxÉÒ 36

iɺ¨ÉÉiÉ ºÉ¨ÉºiÉIÉjÉ´ÉMÉÇMÉ´ÉÇ{ÉÉ]õxÉ´ÉÊ®ú¹`övÉÉ®úÉvÉ®ú{É®ú¶´ÉvɦɮúhɦÉÒ¹ÉhÉ´Éä¹É¦ÉÉMÉǴɦÉRÂóMÉÉnù +{ÉÊ®úÊSUôzÉiÉ®ú¶Éɪè É¶Ç ÉÉʱÉÊxÉ ºÉÉVè ÉxªÉ¦ÉÉVÉxÉä VÉxÉÉxÉ®Ö úÉMÉÊxɱɪÉä ÊxɨÉiÇ ºÉ®úä ´ÉiºÉ±Éä ´ÉiºÉä +κ¨ÉxÉ ʴɷɨ¦É®úɦÉÉ®úÆ ÊSÉ®úEòɱÉvÉÉªÉ¨Ç ÉÉhɨÉ +ɪɮê úxÉ¨Ö ÉiÉ& ºÉxÉ +´ÉiÉɪÉÇ Ê´É¸ÉÉÊxiɺÉJÖ É¨É +xÉ¦Ö ÉÊ´ÉiÉ¨Ö É +ʦɱɹÉÉ欃 ” <ÊiÉ * {ÉnùÉlÉ&Ç - iɺ¨ÉÉiÉ = VÉ®úÉʴɦÉÉ´Ç ÉÉiÉ , ºÉ¨ÉºiÉIÉjÉ´ÉMÉºÇ ªÉ = ºÉEò±ÉIÉÊjÉªÉºÉ¨É½Ú þºªÉ, MÉ´É{Ç ÉÉ]õxÉä = nù{ÉxÇ ÉɶÉxÉ,ä ´ÉÊ®ú¹`ö¨É = ¸É¹ä `ö¨É, {É®ú·ÉvÉÆ = {É®ú¶ÉÖ xÉÉ¨É +ɪÉvÖ É,Æ EòÖ `öÉ®úÆ <ÊiÉ ªÉÉ´ÉiÉ iɺªÉ ¦É®úhÉxä É = vÉÉ®úhÉxä É , ¦ÉÒ¹Éhɴɹä É& = ¦ÉªÉRó Eò®úÉEòÞ ÊiÉ&, ¦ÉÉMÉ´Ç ÉMÉ´É¦Ç ÉMÆ ÉÉiÉ = {É®ú¶É®Ö úɨɺªÉ +½þRó EòÉ®úxÉɶÉÉnù, +{ÉÊ®úÎUôzÉiÉ®ú¶Éɪè ÉúǶÉÉʱÉÊxÉ= +{ÉÊ®úʨÉiÉ{É®úÉGò¨É¶ÉÉʱÉÊxÉ, ºÉÉVè ÉxªÉ¦ÉÉVÉxÉä = ºxɽä þ{ÉÉjÉ,ä VÉxÉÉxÉ®Ö úÉMÉÊxɱɪÉä = VÉxÉÉxÉɨÉ +xÉ®Ö úÉMɺªÉ {ÉÉjÉÒ¦ÉiÚ É,ä ÊxɨÉiÇ ºÉ®úä = ¨ÉiºÉ®ú®úʽþiÉ,ä ´ÉiºÉ±Éä = ´ÉÉiºÉ±ªÉ¦ÉÉVÉxÉ,ä +κ¨ÉxÉ ´ÉiºÉä = ¨ÉnùÒªÉ{ÉjÖ É,ä Ê´É·É¦Æ É®úɦÉÉ®úÆ = ¦É¦Ú ÉÉ®ú¨É, +ɪÉ&ê = ¦É´ÉÎnù¦É&, +xÉ¨Ö ÉiÉ& ºÉxÉ = +xÉYÖ ÉÉiÉ& ºÉxÉ, +´ÉiÉɪÉÇ = ÊxÉÊIÉ{ªÉ, ʴɸÉÉÎxiɺÉJÖ É¨É = ʴɸɨɺÉJÖ É¨É, +xÉ¦Ö ÉÊ´ÉiÉ¨Ö É = +xÉ¦Ö ÉÉHä òÖ ¨É, +ʦɱɹÉÉ欃 = <SUôÉʨÉ* ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - ¨É¨É ¶É®úÒ®ä VÉ®úÉ +ÉÊ´É®ú¦ÉiÚ É* ¦ÉÒ¹ÉhÉÉEòÉ®úºªÉ {É®ú¶É®Ö úɨɺªÉ MÉ´É¦Ç ÉRó MÉxä É {É®ÉúGò¨É¶ÉÉʱÉÊxÉ VÉxÉÉxÉÉÆ +xÉÖ®úÉMÉʴɹɪÉä ºxɽä þ¦ÉÉVÉxÉä ¨ÉiºÉ®ú®úʽþiÉä ¨É¨É {ÉjÖ Éä ¸ÉÒ®úɨÉä ¦É¦Ú ÉÉ®úÆ ¦É´ÉiÉɨÉ +xÉ¨Ö ÉiªÉÉ ÊxÉÊIÉ{ªÉ ʴɸɨɺÉJÖ É¨ÉxÉ¦Ö ÉÊ´ÉiÉ¨Ö É +ʦɱɹÉÉ欃 * iÉiÉ& |ÉÉ´É¹Þ Éhä ªÉ{ɪÉÉ´ä Éɽþ´ªÉ½Ú þºiÉÊxÉiÉxÉÉnùÉEòhÉxÇ ÉºÉ¨ÉnÖ ùÒhÉÊÇ xÉ®úÊiɶɪÉɼ±ÉÉnùºÉºÆ ÉMÉÊÇ xÉ®MÉ±Ç ÉÊxÉMÉ±Ç É- Eòä EòɱÉÉÊ{ÉxÉ& Eò±ÉÉÊ{ÉxÉ& <´É VÉxÉÉ& |ɨÉnù¦É´ÉEò±ÉEò±É®ú´É¨ÉJÖ ÉÊ®úiɽþÊ®úx¨ÉJÖ ÉÉ& ¤É¦É´Ú É&Ö * {ÉnùÉlÉ&Ç - iÉiÉ& = +xÉxiÉ®úÆ, |ÉÉ´É¹Þ Éhä ªÉ{ɪÉÉ´ä Éɽþ´ªÉ½Ú þ& = ´É¹ÉÉEÇ òɱɨÉPä ÉºÉ¨É½Ú þ¨É, ºiÉÊxÉiÉxÉÉnù& = MÉÌVÉiÉv´ÉÊxÉ&, iɺªÉ ,+ÉEòhÉxÇ Éxä É = ¸É´ÉhÉxä É, ºÉ¨ÉnÖ ùÒhÉ&Ç = ºÉ¨ÉiÖ {ÉzÉ&, ÊxÉ®úÊiɶɪɨÉ = ºÉ¨ÉÊvÉEò¨É, +ɼ±ÉÉnù& = +ÉxÉxnù&, iɺªÉ ºÉºÆ ÉMÉhæ É = ºÉ¨¤ÉxvÉxä É, ÊxÉ®úMÉ±Ç É¨É = +Ê´ÉÎSUôzɨÉ, ÊxÉMÉ±Ç ÉÎxiÉ = ÊxÉMÉSÇ UôÎxiÉ, Eòä EòɱÉÉÊ{ÉxÉ& = ¨ÉªÉÚ®úÉ&(<´É), VÉxÉÉ& = |ÉVÉÉ&, |ɨÉnùäxÉ = ºÉxiÉɹä Éhä É, Eò±ÉEò±É®ú´É¨ÉJÖ ÉÊ®úiɽþÊ®úx¨ÉJÖ ÉÉ& = Eò±ÉEò±É®ú´Éhä ɨÉJÖ ÉÊ®úiÉÉ& ÊnùRó ¨ÉJÖ ÉÉ& ¤É¦É´Ú É&Ö =+¦É´ÉxÉ * ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - nù¶É®úlɺªÉ ´ÉSÉxÉÉxÉºÖ ÉiÞ ªÉ ´É¹ÉEÇ òɱÉä ¨ÉPä ÉMÉVÉxÇ ÉÆ ¸ÉiÖ ´ÉÉ Eòä EòÉ®ú´ÉÆ EòÖ ´ÉxÇ iÉ& ¨ÉªÉ®Ú úÉ& <´É |ɨÉÊÖ nùiÉÉ& VÉxÉÉ& ½þ¹ÉÉ®Ç ú´É&è ÊnùRó ¨ÉJÖ ÉÉÊxÉ {ÉÊÖ ®úiÉÉÊxÉ * 37

+ÉxÉxnù¤Éɹ{ÉʴɺɮúÉä ´ÉnùxÉä |ÉVÉÉxÉɨÉ +ÉÊ´É¤É¦Ç É´Ú É ¨ÉEò®úxnù <´ÉÉ®úÊ´Éxnùä * ®úɨɺªÉ EòÉÎxiɨÉʦɹÉEä òÊnùxÉä ¦ÉÊ´ÉjÉÓ |ÉIÉɱªÉ SÉIÉÊÖ ®ú´É ´ÉÒÊIÉiÉ¨Ö ÉÉnù®úähÉ** +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉ&Ç +®úÊ´Éxnäù Eò¨É±Éä ¨ÉEò®úxnù <´É {É¹Ö {É®úºÉ <´É |ÉVÉÉxÉÉÆ VÉxÉÉxÉÉÆ ´ÉnùxÉä ¨ÉÖJÉä +ÉxÉxnù¤Éɹ{Éʴɺɮú& +ÉxÉxnùɸÉÚ{ÉÚ®ú& +ʦɹÉäEòÊnùxÉä ®úɨÉÉʦɹÉäEò´Éä±ÉɪÉÉÆ ¦ÉÊ´ÉjÉÒÆ ¦ÉÉÊ´ÉxÉÓ ®úɨɺªÉ ¸ÉÒ®úɨÉSÉxpùºªÉ EòÉÏxiÉ ¶ÉÉä¦ÉɨÉ SÉIÉ&Ö |ÉIÉɱªÉ xÉjä ÉÉÊhÉ |ɨÉÉVªÉÇ +Énù®äúhÉ ´ÉÒÊIÉiÉÆÖ ºxɽä äþxÉ pù¹]ÖÆõ <´É +ÉʴɤÉǦÉÚ´É |ÉÉnÖù®úɺÉÒiÉ ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - |ÉiªÉɺÉzÉä ÊnùxÉä ®úɨÉÉʦɹÉEä òEòÉÎxiɨÉ +iªÉÉnù®úähÉ pù¹]õÆÖ xɪÉxÉÉÊxÉ {ÉÉ®è úVÉxÉÉ& |ÉIÉɱɪÉxiÉ& <´É iɹä ÉÉÆ ´ÉnùxÉÉ®úÊ´Éxnù䦪É& (+®úÊ´Éxnù¨ÉEò®úxnù <´É) +ÉxÉxnù¤Éɹ{ÉÉÊhÉ ¤É¦É´Ú É&Ö * ´ÉÞkɨÉ - ´ÉºÉxiÉÊiɱÉEò¨É * 38

®úÉVÉÉÊ{É iɹä ÉÉÆ ºÉ¨{ÉiºªÉ¨ÉÉxɨɽþÉiä ºÉ´ÉÉiä ºÉEÖ òVÉxɺɨ¨ÉnùÇVÉÊxɹªÉ¨ÉÉhÉ®úVÉÉ®ä úÉÊVÉ{ÉÉiÉ{ÉÊ®úÊVÉʽþ¹ÉªÇ ÉÉ <´É ®úɨä ÉÉ\\SÉ|É{É\\SÉxä É Eò\\SÉÊÖ EòiÉÉRó MÉÉxÉÉÆ |ɨÉÉhÉÉiÉÒiÉÉÆ |ÉÒËiÉ |É{ÉzÉÉxÉÉÆ ½þ¹É|Ç ÉEò¹Éhæ É ÊuùMÉhÖ ÉÒEòÞ iɨÉÉxÉxnù¨É +xiÉÌxɪɨªÉ ºÉ¨Ö ÉxjÉ|ɨÉJÖ ÉÉxÉ ¨ÉÎxjɨÉJÖ ªÉÉxÉ B´É¨É +ÉSÉJªÉÉè * {ÉnùÉlÉ&Ç - ®úÉVÉÉ = nù¶É®úlÉ& , ºÉ¨{ÉiºªÉ¨ÉÉxÉxä É = ºÉ¦Æ ÉʴɹªÉ¨ÉÉhÉxä É , ¨É½þÉiä ºÉ´Éxä É = ®úÉVªÉÉʦɹÉEä òä hÉ, =iºÉEÖ òÉxÉÉÆ +ɼ±ÉÉnù¦ÉÊ®úiÉÉxÉÉ,Æ VÉxÉÉxÉÉÆ = {ÉÉ®è úÉhÉɨÉ, ºÉ¨¨ÉnùæxÉ = ºÉIÆ Éɦä Éhä É , VÉÊxɹªÉ¨ÉÉhÉ& = =i{ÉiºªÉ¨ÉÉxÉ&, ®úVÉÉ®ä úÉÊVÉ{ÉÉiÉ& = vÉÊÚ ±É®úÉʶÉ{ÉiÉxɺªÉ,{ÉÊ®úÊVɽþÒ¹ÉªÇ ÉÉ <´É = {ÉÊ®ú½þÉ®úäSUôªÉÉ <´É, ®úɨä ÉÉ\\SÉ|É{É\\SÉxä É = ®úɨä ɽþ¹ÉhÇ É |ɺÉÉ®úähÉ , Eò\\SÉÊÖ EòiÉÉRó MÉÉxÉÉÆ = +ÉSUôÉÊnùiÉɴɪɴÉÉxÉÉ,Æ |ɨÉÉhÉÉiÉÒiÉɨÉ = +{ÉÊ®úʨÉiÉɨÉ, |ÉÒËiÉ = ½þ¹ÉÈ |É{ÉzÉÉxÉÉÆ |ÉÉ{iÉ´ÉiÉÉÆ iɹä ÉÉÆ = VÉxÉxÉÉÆ ½þ¹É|Ç ÉEò¹Éhæ É = +ÉxÉxnùÉÊvÉCªÉxä É ÊuùMÉhÖ ÉÒEòÞ iÉÆ = ÊuùMÉhÖ É¦ÉÉ´ÉÆ |ÉÉÊ{ÉiÉ,Æ +ÉxÉxnùÆ = ºÉxiÉɹä ɨÉ , +xiÉÌxɪɨªÉ = ¾þnùªÉä ÊxɯûnùÂvªÉ , ºÉ¨Ö ÉxjÉ|ɨÉJÖ ÉÉxÉ = ºÉ¨Ö ÉxÖ jÉÉnùÒxÉ , ¨ÉÎxjɨÉJÖ ªÉÉxÉ = ºÉÊSɴɸɹä `öÉxÉ , B´ÉÆ = ´ÉIªÉ¨ÉÉhÉ|ÉEòÉ®úhä É, +ÉSÉúJªÉÉè = =´ÉÉSÉ* ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - ®úɨÉÉʦɹÉEä ò´ÉÉiÉÉÇÆ ¸ÉiÖ ´ÉÉ {ÉÊ®úiÉ¹Ö ]õÉxÉÉÆ {ÉÉ®è úVÉxÉÉxÉÉÆ {ÉÉnùÉPÉÉiÉ&è =i{ÉzÉÉʦÉ& ®úVÉÉ®ä úÉÊVÉʦÉ& +ÉSUôÉÊnùiɶɮúÒ®úÉxÉ ºÉ¨Ö ÉxjÉ|ɨÉJÖ ÉÉxÉ +¨ÉÉiªÉÉxÉ ÊuùMÉhÖ ÉÒEòÞ iÉÉxÉxnùÉxÉ EòÞ i´ÉÉ nù¶É®úlÉ& B´É¨É´Ö ÉÉSÉ * +º¨ÉÉxÉxÉÉʸÉiÉiÉ{ÉÉ´ä ÉxɦÉÊÚ ¨É¦ÉÉMÉÉxÉ =x¨ÉÖSªÉ¨ÉÉMÉÇ{ÉÊ®ú{ÉɱÉxÉVÉÉMÉ°üEòÉxÉÂ* +¨±ÉÉxɨÉÉMäè vªÉ¨ÉÊSÉ®úÉnù´É±É¨¤ªÉ ®úɨÉ- ¨É´ä ÉÊÆ ´ÉvÉ& EòlɨÉnÖ ùäÊiÉ VÉxÉÉxÉ®Ö úÉMÉ&** +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉÇ& +xÉÉʸÉiÉiÉ{ÉÉä´ÉxɦÉÚʨɦÉÉMÉÉxÉ ´ÉÉxÉ|ɺlÉɸɨɨÉ +º´ÉÒEòÞ iÉ´ÉiÉ& ¨ÉÉMÉÇ{ÉÊ®ú{ÉɱÉxÉVÉÉMÉ°üEòÉxÉ xÉÒÊiɨÉÉMÉhæ É |ÉVÉÉxÉÉÆ {ÉÊ®ú{ɱÉxÉä nùkɸÉrùÉxÉ +º¨ÉÉxÉ xÉ& (nù¶É®úlɨÉ <ÊiÉ ªÉÉ´ÉiÉÂ) =x¨ÉÖSªÉ {ÉÊ®úiªÉVªÉ +¨±ÉÉxɨÉÉèMvªÉ¨É ¨ÉMÖ vɦÉÉ´Éxä É ¶ÉÉÊä ¦ÉiɨÉ 39

®úɨɨÉ ¸ÉÒ®úɨɨÉ +´É±É¨¤ªÉ +ÉʸÉiªÉ +ÊSÉ®úÉiÉ IÉhÉÉiÉ B´ÉÆÊ´ÉvÉ& BiÉÉoù¶É& VÉxÉÉxÉÖ®úÉMÉ& |ÉVÉÉxÉɨÉ +iªÉxiÉÉxÉ®Ö úÉMÉ& EòlɨÉ EäòxÉ |ÉEòÉ®äúhÉ =näùÊiÉ =i{ÉzÉ& ¦É´ÉÊiÉ * ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - +xÉÉʸÉiÉ´ÉÉxÉ|ɺlÉɸɨÉÆ ¶ÉɺjÉÉxÉºÖ ÉÉ®úÆ |ÉVÉÉ{ÉÊ®ú{ÉɱÉxÉä nùkɸÉrùÆ ¨ÉÉÆ {ÉÊ®úiªÉVªÉ +xÉÊiÉÊ®úHòÆ ¨ÉMÖ vɦÉÉ´ÉÆ (+xÉÊiÉÊ®úHòEòɨè ÉÉ®úÆ ) ®úɨɨÉ +ÉʸÉiªÉ B´ÉÊÆ ´ÉvÉ& VÉxÉÉxÉ®Ö úÉMÉ& EòlÉÆ =i{ÉtiÉ*ä ´ÉÞkɨÉ - ´ÉºÉxiÉÊiɱÉEò¨É iÉä ÊxɪÉʨÉiÉÊxÉVɨÉxÉÉ®ä úlÉÉªÉ nù¶É®úlÉÉªÉ ºÉÊ´ÉxɪɨÉ B´ÉÆ ´ªÉÊVÉYÉ{ÉxÉ* {ÉnùÉlÉ&Ç - iÉä = {ÉÉ®è ú|ɨÉJÖ ÉÉ&, ÊxɪÉʨÉiɨÉ = ÊxÉζSÉiɨÉ ,¨ÉxÉÉ®ä úlɨÉ = ÊSÉkÉÉʦɱÉɹɨÉ, ´ªÉÊVÉYÉ{ÉxÉ ʴÉYÉÉ{ɪÉÎxiÉ º¨É* ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - nù¶É®úlÉ´ÉÉCªÉ¨ÉÉEòhªÉÇ {ÉÉ®è ú|ɨÉJÖ ÉÉ& ¨ÉxÉÉÊä ¦É±ÉɹÉÆ |ÉJªÉÉÊ{ÉiÉ´ÉxiÉÆ nù¶É®úlɨÉ B´ÉÆ ºÉÉnù®ú¨É´ÉÉSä ÉxÉ* näù´Éä κlÉiÉä%Ê{É iÉxɪÉÆ iÉ´É ®úɨɦÉpÆù ±ÉÉEä ò& º´ÉªÉÆ ¦ÉVÉiÉÖ xÉÉ¨É ÊEò¨ÉjÉ ÊSÉjɨÉ * SÉxpÆù Ê´ÉxÉÉ ªÉnùÖ{ɱɨ¦ÉxɽþäiÉÖ¦ÉÚiɨÉ IÉÒ®úÉnä ù¨ÉɸɪÉÊiÉ ÊEò¨É iÉÊÞ ¹ÉiɶSÉEòÉ®ä ú& ** +x´ÉªÉ& +x´ÉªÉÉlÉ&Ç näù´Éä κlÉiÉä ¨É½þÉ®úÉVÉä VÉÒ´ÉÊiÉ (ºÉÊiÉ) iÉ´É iÉxɪɨÉ ¦É´ÉiÉ& {ÉjÖ É¨É 40

®úɨɦÉpù¨É ¸ÉÒ®úɨÉSÉxpù¨É ±ÉÉäEò& VÉxÉ& º´ÉªÉ¨É ¦ÉVÉiÉÖ xÉÉ¨É +Éi¨ÉxÉÉ +ɸɪÉiÉÖ <iªÉjÉ ÊEò¨ÉjÉ ÊSÉjɨÉ ÊEò¨ÉɶSÉªÉ¨Ç É ? iÉÞʹÉiÉ& Ê{É{ÉÉʺÉiÉ& SÉEòÉ®ä ú& SÉEòÉ®ä úxÉÉ¨É {ÉÊIÉʴɶɹä É& SÉxpùÆ Ê´ÉxÉÉ <xnùÖÆ Ê´ÉxÉÉ iÉnÖù{ɱɨ¦ÉxɽäþiÉÖ¦ÉÚiɨÉ iɺªÉ SÉxpùºªÉ =i{ÉkÉÉè EòÉ®úhɦÉiÚ É¨É IÉÒ®úÉänù¨É IÉÒ®úºÉÉMÉ®ú¨É ÊEò¨É EòlɨÉ +ɸɪÉÊiÉ ºÉä´ÉiÉä* ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - |ÉVÉÉ{ÉɱÉxÉiÉi{É®&¦É´ÉÉxÉ ªÉlÉɪÉÉMä ªÉÆ ¶ÉɺÉÊiÉ* iÉlÉÉÊ{É |ÉVÉÉ& º´ÉªÉÆ ¤ÉɱÉEò¨ÉÊ{É ®úɨÉSÉxpù¨É +ɸɪÉxiÉ*Ö <iªÉjÉ ÊEò¨É{ªÉɶSɪÉÈ xÉÉκiÉ* ªÉiÉ& Ê{É{ÉɺɴÉ& SÉEòÉ®ä úÉ& SÉxpùÆ Ê´ÉxÉÉ SÉxpùºªÉ =i{ÉkÉÉè EòÉ®úhɦÉiÚ ÉÆ IÉÒ®úºÉÉMÉ®úÆ xÉɸɪÉÎxiÉ* ´ÉÞkɨÉ - ´ÉºÉxiÉÊiɱÉEò¨É iÉnùxÉxiÉ®úÆ iÉi´É®úä iÉi´É®úÉ& iÉi´ÉÊ´ÉnùÉÆ ´ÉÊ®ú¹]õºªÉ ´Éʺɹ`öºªÉ ¶ÉɺÉxÉÉnù +ʦɹÉEä òÉ{ä ÉEò®úhÉɽþ®úhÉÉªÉ ºÉɨÉÉiªÉÉ& {ÉÉ®è ú´ÉMÉÉ&Ç ** {ÉnùÉlÉÇ&- iÉnùxÉxiÉ®¨É = ºÉ¨Ö ÉxjÉÉnùÒxÉÉÆ |ÉiªÉkÖ É®úÉxÉxiÉ®¨É, iÉi´ÉÊ´ÉnùÉÆ ´ÉÊ®ú¹`öºªÉ = iÉi´ÉYÉÉÊxÉxÉÉÆ ¸É¹ä `öºªÉ ,´Éʺɹ`öºªÉ = ¨É½þ¹É&æ ´Éʺɹ`öºªÉ, ¶ÉɺÉxÉÉiÉ = ÊxÉnùæ¶ÉÉiÉ , +ʦɹÉEä òÉ{ä ÉEò®úhÉɽþ®úhÉÉªÉ = +ʦɹÉEä òºÉɨÉOÉÒhÉÉÆ ºÉ¨{ÉÉnùxÉɪÉ, {ÉÉ®è ú´ÉMÉ&Ç = ºÉɨÉÉiªÉªè ÉHÇÖ ò& {ÉÉ®è úVÉxÉÉ&, iÉi´É®úä = i´É®úÉÆ SÉEòÉ®ú * ºÉÉ®úÉ¶Æ É& - +xÉxiÉ®úÆ iÉi´ÉYÉÉÊxÉxÉÉÆ |ɨÉJÖ ÉºªÉ ´Éʺɹ`öºªÉ ÊxÉnùæ¶ÉÉxÉºÖ ÉÉ®úÆ ºÉ´Éæ +¨ÉÉiªÉ&è ºÉ½þ {ÉÉ®è úVÉxÉÉ& +ʦɹÉEä òºÉɨÉOÉÒhÉÉÆ ¶ÉJä É®úhÉÉlÉÈ ºÉi´É®úÆ {ÉÊ®ú¸É¨ÉÆ EòÞ iÉ´ÉxiÉ&* 41

{ÉnùSUäônùÉ&- +º¨ÉÉʦɮúÊ{É - +º¨ÉʦÉ& + +Ê{É * ±ÉÉäEòºiÉnùºiÉÖ - ±ÉÉäEò& + iÉiÉ + +ºiÉÖ * ÊEòÎ\\SÉnù¦ªÉlÉÇxÉҪɨÉ - ÊEòÎ\\SÉiÉ + +¦ªÉlÉxÇ ÉҪɨÉ * ºÉ¨ÉÉxÉ|ÉGò¨ÉèÌ´ÉGò¨Éè´ÉÉÇ - ºÉ¨ÉÉxÉ|ÉGò¨Éè& + Ê´ÉGò¨Éè& + ´ÉÉ SÉÎxpùEäò´ÉÉÊ´É®úɺÉÒiÉ - SÉÎxpùEòÉ + <´É + +ÉÊ´É®úɺÉÒiÉ * ºÉzÉ´ÉiÉɪÉÇ - ºÉxÉ + +´ÉiÉɪÉÇ * Eò±ÉÉÊ{ÉxÉÉ <´É - Eò±ÉÉÊ{ÉxÉ& + <´É* <´ÉÉ®úÊ´Éxnäù - <´É + +®úÊ´Éxnäù* SÉIÉÖÊ®ú´É - SÉIÉÖ& + <´É* ®úÉVÉÉÊ{É - ®úÉVÉÉ + +Ê{É* ¨ÉÎxjɨÉÖJªÉÉxÉä´É¨ÉÉSÉJªÉÉè - ¨ÉxÉÊjɨÉÖJªÉÉxÉ + B´É¨ÉÉSÉJªÉÉè* iÉä%Ê{É - iÉä + +Ê{É* iÉi{É®úºiÉi´ÉÊ´ÉnùɨÉ - iÉi{É®ú& + iÉi´ÉÊ´ÉnùɨÉ ÊGòªÉÉ{ÉnùÉÊxÉ - +ÉÊnùnäù¶É - +ÉRÂó + Ênù¶É +ÊiɺÉVÉxÇ Éä {É®ú. ʱÉ]õ |É. {É.Ö B * +ÉÊ´É®úɺÉÒiÉ - +ÉʴɺÉ + +ºÉ ¦ÉÊÖ ´É {É®ú. ±ÉRó |É. {É.Ö B * +ʦɱɹÉÉ欃 - +Ê¦É + ±É¹É EòÉxiÉÉè {É®ú. ±É]õ =. {É.Ö B * +¦É´ÉxÉ - ¦ÉºÚ ÉkÉɪÉÉÆ {É®ú. ±ÉRó |É. {É.Ö ¤É .´É* +ÉʴɤÉǦÉÚ´É - +ÉʴɺÉ + ¦ÉºÚ ÉkÉɪÉÉÆ {É®ú. ʱÉ]õ |É. {É.Ö B * +ɸɪÉÊiÉ - +ÉRÂó + ʸÉ\\É ºÉ´ä ÉɪÉÉÆ {É®ú. ±É]õ |É. {É.Ö B * ´ªÉÊVÉYÉ{ÉxÉ - Ê´É + YÉÉ +´É¤ÉÉvä ÉxÉä ÊhÉÊSÉ {É®ú. ±ÉRó |É. {É.Ö ¤É.´É* EòÉä¶É&- ¤ÉÊÖ rù& - ¤ÉÊÖ rù¨ÉxÇ ÉÒ¹ÉÉÊvɹÉhÉÉ vÉÒ& |ÉYÉÉ ¶É¨ä É¹Ö ÉÒ ¨ÉÊiÉ&* ±ÉÉEä ò& - ±ÉÉEä òºiÉÖ ¦É´Ö ÉxÉä VÉxÉä... ¦É&Ú - ¦É¦Ú ÉÊÇÚ ¨É®úSɱÉÉxÉxiÉÉ®úºÉÉʴɷɨ¦É®úÉvÉ®úÉ * ¨ÉªÉÚ®ú& - ¨ÉªÉ®Ú úÉä ¤É̽þhÉÉä ¤É½þÔ xÉÒ±ÉEòh`öÉä ¦ÉÖVÉRó MɦÉÖEò SÉÎxpùEòÉ - SÉÎxpùEòÉEòɨè ÉnÖ ùÒVªÉÉiä ºxÉÉ * ®úÉä¨ÉÉ\\SÉ& - ®úÉä¨ÉÉ\\SÉÉä®úÉä¨É½þ¹ÉÇhɨÉÂ* iÉxɪÉ& - +Éi¨ÉVɺiÉxɪÉ& ºÉxÚ É&Ö ºÉiÖ É& {ÉjÖ É& κjɪÉÉÆ i´É¨ÉÒ * 42

Ê´ÉOɽþ´ÉÉCªÉÉÊxÉ- {ÉÉè®ú´ÉÞrùÉ& - {ÉÖ®äú¦É´ÉÉ& {ÉÉè®úÉ&, {ÉÉè®úɶSÉ iÉä ´ÉÞrùÉ& * ºÉ{Ö ÉlÉÉ - ¶Éɦä ÉxÉ& {ÉxlÉÉ&, iÉxä É * ¨ÉÉxÉvÉxÉÉ& - ¨ÉÉxÉÆ vÉxÉÆ ªÉ¹ä ÉÉÆ iÉä * ªÉ¶ÉººÉ¨ÉÉVÉÇxÉVÉÉMÉ°üEòÉ& - ªÉ¶ÉºÉ& ºÉ¨ÉÉVÉxÇ É,Æ iÉκ¨ÉxÉ VÉÉMÉ°üEòÉ& ªÉä iÉä * ¨ÉnùÒªÉÉ - ¨É¨É <ªÉ¨É ºÉÉèVÉxªÉ¦ÉÉVÉxÉä - ºÉÖVÉxɺªÉ ¦ÉÉ´É& ºÉÉVè ÉxªÉ¨É , ºÉÉVè ÉxªÉ¨É´ä É ¦ÉÉVÉxÉÆ iÉκ¨ÉxÉ * ʴɷɨ¦É®úɦÉÉ®ú¨É - Ê´É·ÉÆ Ê¤É¦ÉÌkÉ <ÊiÉ Ê´É·É¨¦É®úÉ iɺªÉÉ& ¦ÉÉ®ú¨É * +¨±ÉÉxɨÉÉèMvªÉ¨É - ¨ÉÖMvɺªÉ ¦ÉÉ´É& ¨ÉÉMè vªÉ¨É * xÉ ¨±ÉÉxÉÆ +¨±ÉÉxɨÉ* +¨±ÉÉxÉÆ ¨ÉMÖ vɦÉÉ´ÉÆ ªÉºªÉ iɨÉ * {ÉÊ®ú{ÉɱÉxÉVÉÉMÉ°üEòÉxÉ - {ÉÊ®ú{ÉɱÉxÉä VÉÉMÉ°üEòÉ& iÉÉxÉ * {É`öxÉ|É´ÉiÉÇxÉÉÊxÉ {ÉÉ`ö¦ÉÉMÉÆ {ÉÊ`öi´ÉÉ ®úɨÉÉʦɹÉEä òɱÉÉSä ÉxÉɨÉ +ÊvÉEòÞ iªÉ º´É´ÉÉCªÉÌè ±ÉJÉiÉÖ * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- +ɶɪÉOɽþhɨÉ * ´ÉÉCªÉPÉ]õxÉÉ * ±ÉJä ÉxɺÉɨÉlªÉ¨Ç É * {ÉÉ`ö¦ÉÉMÉÆ {ÉÊ`öi´ÉÉ ¶±ÉÉEä òÉxÉɨÉ +ɶɪÉÆ º´É´ÉÉCªÉÌè ±ÉJÉiÉÖ * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- +ɶɪÉɴɤÉÉävÉ&* ±ÉJä ÉxɺÉɨÉlªÉ¨Ç É * ¦ÉɹÉɶÉÖÊrù&* 43

+vÉÉä nùkÉÉxÉÉÆ ¶±ÉÉEä òÉxÉÉÆ ´ÉkÞ ÉÆ ÊxÉhÉªÇ ÉiÉ*Ö 1 . ¨É¨É ºÉ®Ö úxÉ®úMÉÒiÉJªÉÉÊiÉʦɽþÊæ iÉʦɴÉÉÇ ÊnùÊ´É ¦ÉÊÖ ´É SÉ ºÉ¨ÉÉxÉ|ÉGò¨ÉÌè ´ÉGò¨É´è ÉÉ*Ç 2 . +ÉxÉxnù¤Éɹ{ÉʴɶɮúÉä ´ÉnùxÉä |ÉVÉÉxÉɨÉ +ÉÊ´É¤É¦Ç É´Ú É ¨ÉEò®úxnù <´ÉÉ®úÊ´Éxnùä * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- ±ÉPÉMÖ É¯Ö ûÊ´É´ÉSä ÉxɨÉ * ´ÉÞkÉYÉÉxɨÉÂ* ±ÉIÉhɺɨÉx´ÉªÉ&* {ÉÉ`ö¦ÉÉMÉÆ {ÉÊ`öi´ÉÉ Sɨ{É|Ú É¦ÉɹÉhÉ°ü{Éhä É EòIªÉɪÉɨÉ +´ÉiÉÉ®úªÉiÉÖ * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- +´ÉiÉÉ®úhɺÉɨÉlªÉǨÉÂ* =ÊSÉiÉÉ ¶É±è ÉÒ* ¦ÉɹÉÉ|ɪÉÉMä É& * Sɨ{ÉEÚ òÉ´ªÉÉxÉɨÉ Eò´ÉÒxÉÉÆ SÉ xÉɨÉÉÊxÉ ºÉÎ\\SÉiªÉ ʱÉJÉiÉÖ * ¸ÉrùäªÉÉ& +¶Æ ÉÉ&- EòÉ´ªÉÊ´É´ÉäSÉxɨÉÂ* ºÉ\\SɪÉxɺÉɨÉlªÉǨÉÂ* Eò´ÉÒxÉÉÆ EòÉ´ªÉÉxÉÉÆ SÉ xÉɨÉÉÊxÉ* 44

**  S…j…®…¬ ** EÚ¥…‰& EÚ®…« EÚ…¥™…®…¬ * EÚ…¥™…∂……‰¶……EÚÆ˙…x…¬ v…®……«x…¬ +±…R¬ÛEÚ…Æ˙…x…¬ |…S…I…i…‰ * +Œ∫®…z…‰EÚE‰Ú +l……«xi…Æ˙x™……∫…& , o˘π]ı…xi…&, +|…∫i…÷i…|…∂…Δ∫…… , EÚ…¥™… ±…R¬ÛM…®…¬, < i… S…i¥……Æ˙& +l……«±…R¬ÛEÚ…Æ˙…&, +x…÷|……∫…& < i… ∂…§n˘…±…R¬ÛEÚ…Æ˙& S… +…™……‰ V…i……& * {…tΔ ¥…fik……x…÷∫……Æ˙“ ¶…¥…‰i…¬ * +Œ∫®…z…‰EÚE‰Ú Æ˙l……‰r˘i…… , ®…xn˘…GÚ…xi……,  ∂…J… Æ˙h…“, ∂……n⁄«˘±… ¥…GÚ“ b˜i…®…¬, ª…Mv…Æ˙… < i… {…\\S… ¥…fik…… x… +™……‰ V…i…… x… * {…`ˆx…… v…M…®……& ∂±……‰EÚ…x…¬ {… `ˆi¥…… +±…R¬ÛEÚ…Æ˙…x…¬ ±…I™…±…I…h…{…⁄¥…»  ¥…¥…‰S…™… i…* ∂±……‰EÚ…x…¬ {… `ˆi¥…… +±…R¬ÛEÚ…Æ˙…x…¬  x…h…«™… i…* ¥…fik…Δ  x…h…«™… i…* ¥…fik……x…÷∫……Æ®…¬ +…±…{… i…* ∫…®……x…¥…fik…∂±……‰EÚ…x……Δ S…™…x…®…¬ EÚÆ˙…‰ i…* 45

{……`ˆ& - 4 ** ¥…fik…{… Æ˙S…™…& ** +…®…J÷ …®…¬ ¶…⁄i…∫…ΔJ™…… ¥…fik…∂……∫j…‰ ™…i…‰&  x…h…«™……l…» ¥…fik…Δ x……®… UÙxn˘…‰§…r˘& * |……™…‰h… ¶…⁄i…∫…ΔJ™…… ={…™…÷V™…i…‰* EÚ…¥™…… x… {…t x…§…r˘… x… o˘∂™…xi…‰ * ™…l……:- {…t… x… ¥…fik…§…r˘… x… S… * {…tÆ˙S…x……l…» Æ˙∫…& - π…]¬ı * ¥…kfi ……x……Δ i……±…GÚ®…®……¥…∂™…EÚ®…*¬ ¥…kfi ……x……®…¬ ∂…±Ë …& - ∫…{i… * ∫…®…¥…fik…®…¬ , +v…«∫…®…¥…fik…®…¬ , ®…÷ x…& - ∫…{i… *  ¥…π…®…¥…fik…®…¬ < i… j…Ë ¥…v™…Δ ¥…i…«i…‰* +j… ¶……‰ M…& - +π]ı (∫…{…«&) * Æ˙l……‰r˘i……-®…xn˘…GÚ…xi……-  ∂…J… Æ˙h…“- ±……‰EÚ& - ∫…{i…* ∂……n˘⁄«±… ¥…GÚ“ b˜i…®…-¬ ª…Mv…Æ˙… < i… {…\\S… ¥…∫…÷ - +π]ı * ∫…®…¥…fik…… x…  x…¥… ∂…i…… x…* Ø˚p˘& - BEÚ…n˘∂…& * ¨ÉxnùÉGòxiÉÉ * ¨ÉxnùÉGòÉxiÉɨ¤ÉÊÖ vÉ®úºÉxÉMɨè Éɦæ ÉxÉÉè iÉÉMè ɪÉMÖ ¨É¨É* ªÉκ¨ÉxÉ {Étä |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ¨ÉMÉhÉ ¦ÉMÉhÉ xÉMÉhÉ iÉMÉhÉ iÉúMÉhÉÉ& MÉÖ¯ûuùªÉÆ SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ SÉäiÉ ¨ÉxnùÉGòÉxiÉÉ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉäiÉÂ* +jÉ SÉiÉÖ̦É& (SÉiÉÖlÉæ ´ÉhÉæ) ¹ÉÎbÂ÷õ¦É& (nù¶É¨Éä ´ÉhÉæ) ºÉ{iÉʦɶSÉ (ºÉ{iÉnù¶Éä) ´ÉhÉæ ªÉÊiÉ&* +jÉ |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ºÉ{iÉnù¶É ´ÉhÉÉÇ& ¦É´ÉÎxiÉ* 46

=nùÉ :- ¨ÉMÉhÉ: ¦ÉMÉhÉ: xÉMÉhÉ: iÉMÉhÉ: iÉMÉhÉ: MÉÖ¯û: MÉÖ¯û: - - - - UU UUU - - U - - U - - EÚŒ∂S…iEÚ…/xi……  ¥…Æ/˙Ω˛M…Ø÷ ˚/h…… ∫¥…… v…/EÚ…Æ˙…i…¬ |…/®…k…& ∂……{…‰x……∫i…Δ M… ®…i…®… Ω˛®…… ¥…π…«¶……‰M™…‰h… ¶…i…÷«&* ™…I…∂S…G‰Ú V…x…EÚi…x…™…… ∫x……x…{…÷h™……‰n˘E‰Úπ…÷ Œ∫x…Mv…SUÙ…™……i…Ø˚π…÷¥…∫… i…Δ Æ˙…®… M…™……«∏…®…‰π…÷** +κ¨ÉxÉ ¶±ÉÉäEäò |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ¨ÉMÉhÉ-¦ÉMÉhÉ-xÉMÉhÉ-iÉMÉhÉ-iÉúMÉhÉÉ& MÉÖ¯ûuùªÉÆ SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ* +jÉ SÉiÉÖ̦É& iÉnùxÉxiÉ®Æú ¹ÉÎb÷Âõ¦É& iÉiÉ& ºÉ{iÉʦɶSÉ ªÉÊiÉ& * +iÉ& ¨ÉxnùÉGòÉxiÉÉ ¦É´ÉÊiÉ * |ÉɪÉähÉ ºÉxnäù¶ÉEòÉ´ªÉä¹ÉÖ <¨ÉùÆ ´ÉÞkÉÆ |ɪÉÖVªÉiÉä * ʶÉJÉÊ®úhÉÒ ®úºÉ¯è ûpùèÎSUôzÉÉ ªÉ¨ÉxɺɦɱÉÉMÉ& ʶÉJÉÊ®úhÉÒ * ªÉκ¨ÉxÉ {Étä |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ªÉMÉhÉ ¨ÉMÉhÉ xÉMÉhÉ ºÉMÉhÉ ¦ÉMÉhÉÉ& ±ÉPÉÖ& MÉÖ¯û¶SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ SÉäiÉ ʶÉJÉÊ®úhÉÒ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* +jÉ |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ¹ÉÎbÂ÷¦É& iÉiÉ& BEòÉnù¶ÉʦɶSÉ ´ÉhÉê& ªÉÊiÉ&* +jÉ |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ºÉ{iÉnù¶É ´ÉhÉÉÇ& ¦É´ÉÎxiÉ* =nùÉ :- ªÉMÉhÉ: ¨ÉMÉhÉ: xÉMÉhÉ: ºÉMÉhÉ: ¦ÉMÉhÉ: ±É MÉÖ U-- -- - UUU U U- -U U U- ®…÷ x…|……Ë/f¯…∞¸f¯…/ V…M… i…/J…±…÷M…⁄/f¯…i®…M…/i…™……‰ ¶…¥…i{……n˘…®¶……‰V…∫®…Æ˙h… ¥…Ø˚V……‰ x……Æ˙n˘®…÷J……&* S…Æ˙xi…“∂… ∫¥…ËÆ˙Δ∫…i…i…{… Æ˙ x…¶……«i…{…Æ˙ S…i…¬ ∫…n˘…®…xn˘…uˢi… |…∫…Æ˙{… Æ˙®…Mx……&  EÚ®…{…Æ˙®…¬** +κ¨ÉxÉ ¶±ÉÉäEäò |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ªÉMÉhÉ-¨ÉMÉhÉ-xÉMÉhÉ-ºÉMÉhÉ-¦ÉMÉhÉÉ& ±ÉPÉÖ& MÉÖ¯û& SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ* +jÉ ¹ÉÎbÂ÷¦É& iÉiÉ& BEòÉnù¶ÉʦɶSÉ ªÉÊiÉ&* +iÉ& +jÉ Ê¶ÉJÉÊ®úhÉÒ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* 47

¶ÉÉnÚÇù±ÉÊ´ÉGòÒÊb÷iɨÉ ºÉªÚ ÉÉ·Ç É¨è ÉºÇ ÉVÉɺiÉiÉÉ& ºÉMÉ®Ö ú´É& ¶ÉÉnùÇÚ±ÉÊ´ÉGòÒÊb÷iɨÉ * ªÉκ¨ÉxÉ {Étä |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ¨ÉMÉhÉ - ºÉMÉhÉ - VÉMÉhÉ - ºÉMÉhÉ - iÉúMÉhÉ-iÉúMÉhÉÉ& MÉÖ¯û¶SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ SÉäiÉ ¶ÉÉnÚÇù±ÉÊ´ÉGòÒÊb÷iÉÆ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* +jÉ uùÉnù¶ÉʦÉ& iÉiÉ& ºÉ{iÉʦɶSÉ ´ÉhÉê& ªÉÊiÉ& (ºÉªÚ ÉÉ&Ç uùÉnù¶É, +·ÉÉ& ºÉ{iÉ) =nùÉ :- ¨-ÉM-ÉhÉ:- ºÉMÉhÉ: VÉMÉhÉ: ºÉMÉhÉ: iÉMÉhÉ: iÉMÉhÉ: MÉÖ¯-û: U U - U-U UU - -- U -- U ∫…™⁄ …∫« {…/Ãv… EÚÆ˙“/]ı®…v⁄ ¥…/«  i…±…EÚ/|……n‰ ˘¬¶…… ∫…/°Ú…±……xi…/Æ˙®…¬ EÚ…Ø˚h™……E÷Ú±…x…‰j…®……p«˘Ω˛ ∫…i……‰±±……∫…Δ ∫…÷x……∫……{…÷]ı®…¬* M…Δb˜…‰tx®…EÚÆ˙…¶…E÷ΔÚb˜±…™…÷M…Δ EÚh`ˆ…‰VV¥…±…iEÚ…Ë∫i…÷¶…®…¬ i¥…p⁄˘{…Δ ¥…x…®……±™…Ω˛…Æ˙{…]ı±… ∏…“¥…i∫…n˘“|…Δ ¶…V…‰** +κ¨ÉxÉ ¶±ÉÉäEäò |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ¨ÉMÉhÉ - ºÉMÉhÉ - VÉMÉhÉ - ºÉMÉhÉ - iÉúMÉhÉ-iÉúMÉhÉÉ& MÉÖ¯û¶SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ* +iÉ& ¶ÉÉnÚÇù±ÉÊ´ÉGòÒÊb÷iɨÉ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* +jÉ uùÉnù¶ÉʦÉ& iÉiÉ& ºÉ{iÉʦɶSÉ ´ÉhÉê& ªÉÊiÉ&* »ÉMvÉ®úÉ* ©É¦xɪè ÉÉxÇ ÉÉÆ jɪÉhä É ÊjɨÉÊÖ xɪÉÊiɪÉiÖ ÉÉ »ÉMvÉ®úÉ EòÒÌiÉiɪä ɨÉ * ªÉκ¨ÉxÉ {Étä |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ¨ÉMÉhÉ - ®úMÉhÉ - ¦ÉMÉhÉ - xÉMÉhÉ - ªÉMÉhÉ - ªÉMÉhÉ - ªÉMÉhÉÉ& SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ SÉäiÉ »ÉMvÉ®úÉ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* +jÉ ºÉ{iÉʦÉ& , iÉiÉ& ºÉ{iÉʦÉ& (SÉiÉÖnÇù¶Éä ´ÉhÉæ) iÉiÉ& ºÉ{iÉʦɶSÉ ´ÉhÉê& (BEò˴ɶÉÊiÉiɨÉä ´ÉhÉæ) ªÉÊiÉ&* +jÉ |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù BEò˴ɶÉÊiÉ ´ÉhÉÉÇ& ¦É´ÉÎxiÉ* (ÊjɨÉÖÊxÉ& -ÊjÉ´ÉÉ®Æú, ¨ÉÖÊxÉ& -ºÉ{iÉ @ñ¹ÉªÉ&) 48

=nùÉ :- ¨ÉMÉhÉ: ®úMÉhÉ: ¦ÉMÉhÉ: xÉMÉhÉ: ªÉMÉhÉ: ªÉMÉhÉ: ªÉMÉhÉ: - - - - U - - U U UUU U - - U- - U - - ∫……xp˘…x…/xn˘…¥…§……‰/v……i®…EÚ/®…x…{÷ …/ ®…i…Δ EÚ…/±…n˘‰∂……/¥… v…¶™……®…¬  x…®…«÷HÚΔ  x…i™…®…H÷ ΔÚ  x…M…®…∂…i…∫…Ω˛ª…‰h…  x…¶……∫« ™…®……x…®…¬* +∫{…π]Δı o˘π]ı®……j…‰ {…x÷ …Ø˚Ø˚{…Ø÷ ˚π……l……«i®…EΔÚ •…¿i…i¥…®…¬ i…k……¥…n˘¬¶…… i… ∫……I……n¬˘M…÷Ø˚{…¥…x…{…÷Æ˙‰ Ω˛xi…! ¶……M™…Δ V…x……x……®…*¬ * +κ¨ÉxÉ ¶±ÉÉEä òä |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ¨ÉMÉhÉ - ®úMÉhÉ - ¦ÉMÉhÉ - xÉMÉhÉ - ªÉMÉhÉ - ªÉMÉhÉ - ªÉMÉhÉÉ& ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ* +iÉ& »ÉMvÉ®úÉ xÉÉ¨É ´ÉkÞ ÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* ®úlÉÉärùiÉÉ ®úÉzÉ®úÉʴɽþ ®úlÉÉrä ùiÉÉ ±ÉMÉÉ*è ªÉκ¨ÉxÉ {Étä |ÉÊiÉ{ÉÉnÆù ®úMÉhÉ - xÉúMÉhÉ - ®úMÉhÉÉ& ±ÉPÉÖ MÉÖ¯û¶SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ SÉäiÉ ®úlÉÉrä ùiÉÉ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* =nùÉ :- ®úMÉhÉ: xÉMÉhÉ: ®úMÉhÉ: ±É MÉÖ - U - U U U - U - U- EÚ…Ë ∂…E‰Ú/x… ∫…  EÚ/±…  I…i…“/∑…Æ˙…‰ Æ˙…®…®…v¥…Æ˙ ¥…P……i…∂……xi…™…‰ * EÚ…EÚ{…I…v…Æ˙®…{™…™…… S…i…- ∫i…‰V…∫……Δ  Ω˛ x… ¥…™…& ∫…®…“I™…i…*‰ * +κ¨ÉxÉ ¶±ÉÉäEäò |ÉÊiÉ{ÉÉnùÆ ®úMÉhÉ - xÉúMÉhÉ - ®úMÉhÉÉ& ±ÉPÉÖ MÉ¯Ö û¶SÉ ªÉlÉÉGò¨ÉÆ ¦É´ÉÎxiÉ * +iÉ& ®úlÉÉärùiÉÉ xÉÉ¨É ´ÉÞkÉÆ ¦É´ÉÊiÉ* +jÉ BEòÉnù¶É ´ÉhÉÉÇ& ¦É´ÉÎxiÉ * 49

{É`öxÉ|É´ÉiÉÇxÉÉÊxÉ*  ´ÉkÞ ÉÆ ±ÉIÉhɺÉʽþiÉÆ ºÉ¨ÉlÉªÇ ÉiÉÖ * (Eò) ¨ÉxnùÉGòÉxiÉÉ (JÉ) ®úlÉÉrä ùiÉÉ (MÉ) »ÉMvÉ®úÉ* ¸ÉräùªÉÉ& +ƶÉÉ& ±ÉIÉhɱÉäJÉxɨÉ ´ÉÞkÉÊxɤÉrùÉxÉÉÆ ¶±ÉÉäEòÉxÉÉÆ SɪÉxɨÉÂ* ±ÉIÉhɺÉʽþiÉÆ ºÉ¨ÉlÉÇxɨÉ * |ÉnùkÉÉxÉ ¶±ÉÉEä òÉxÉ {ÉÊ`öi´ÉÉ ±ÉIªÉ±ÉIÉhɺɨÉx´ÉªÉ{É´Ú ÉEÇ òÆ ´ÉkÞ ÉÉÊxÉ ÊxÉhÉªÇ ÉiÉ*Ö (Eò) vÉÚ¨ÉVªÉÉäÊiÉ&ºÉʱɱɨɯûiÉÉÆ ºÉÊzÉ{ÉÉiÉ& C´É ¨ÉäPÉ& ºÉxnäù¶ÉÉlÉÉÇ& C´É {É]ÖõEò®úhÉè& |ÉÉÊhÉʦÉ& |ÉÉ{ÉhÉÒªÉÉ&* <iªÉÉèiºÉÖCªÉÉnù{ÉÊ®úMÉhɪÉxMÉÖÁEòºiÉÆ ªÉªÉÉSÉä EòɨÉÉiÉÉÇ Ê½þ |ÉEÞòÊiÉEÞò{ÉhÉÉ: ¶SÉäiÉxÉÉSÉäiÉxÉä¹ÉÖ** (JÉ) {ÉÉiÉÖÆ xÉ |ÉlɨÉÆ ´ªÉ´ÉºªÉÊiÉ VɱÉÆ ªÉÖ¹¨Éɺ´É{ÉÒiÉä¹ÉÖ ªÉÉ xÉÉnùkÉä Ê|ɪɨÉhb÷xÉÉÊ{É ¦É´ÉiÉÉÆ ºxÉä½äþxÉ ªÉÉ {ɱ±É´É¨ÉÂ* +Étä ´É& EÖòºÉÖ¨É|ɺÉÚÊiɺɨɪÉä ªÉºªÉÉ ¦É´ÉiªÉÖiºÉ´É& ºÉäªÉÆ ªÉÉÊiÉ ¶ÉEÖòxiɱÉÉ {ÉÊiÉMÉÞ½Æþ ºÉ´Éê®úxÉÖYÉɪÉiÉɨÉÂ** (MÉ) <nÆù Ê´É·ÉÆ{ÉɱªÉÆ Ê´ÉÊvÉ´ÉnùʦɪÉÖHäòxÉ ¨ÉxɺÉÉ Ê|ɪÉɶÉÉäEòÉä VÉÒ´ÉÆ EÖòºÉÖ¨ÉÊ¨É´É vɨÉÉæ M±É{ɪÉÊiÉ* º´ÉªÉÆ EÞòi´ÉÉ iªÉÉMÉÆ Ê´É±É{É xÉ Ê´ÉxÉÉänùÉä%{ªÉºÉֱɦÉ& 50