การมีส่วนร่วมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ

การมีสว่ นร่วมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ

เร่อื ง การมีส่วนรว่ มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ จัดพิมพค์ ร้ังที่ 1 ปีท่จี ัดพิมพ์ 2562 จานวนหน้า 86 หน้า จานวนทพี่ มิ พ์ 70 เล่ม จัดทาโดย สานกั งบประมาณของรัฐสภา พมิ พ์ท่ี สานกั งานเลขาธิการสภาผแู้ ทนราษฎร สานกั การพมิ พ์ สานกั งานเลขาธิการสภาผ้แู ทนราษฎร ถนนประดิพัทธ์ แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทร. 0 2244 2117 โทรสาร 0 2244 2122 ______________________________________

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ คํานํา การศึกษาเร่ือง “การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ” เลมนี้ ผูศึกษาไดศึกษา คน ควา จดั ทําข้ึนโดยมีวตั ถุประสงคเพ่ือศึกษาความสําคัญ หลกั การและแนวคิดเกยี่ วกับการการมีสว นรว มของ ประชาชนในกระบวนการงบประมาณ โดยไดศึกษาประเด็นการมีสวนรวมท่ีระบุไวในกฎหมายและระเบียบที่ เก่ียวของ แนวทางของตางประเทศที่นํางบประมาณแบบมีสวนรวม (Participatory Budget) มาใชดําเนินการ กระบวนการงบประมาณของประเทศไทย การมีสวนรวมของประชาชนและการรับฟงความคิดเห็นราง พระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ.2562-2563 รวมถึง ขอเสนอแนะ มาตรการ หรือแนวทางที่จะสามารถนําไปประยุกตใชกับกระบวนการงบประมาณ เพื่อใหเกิดความคุมคาจากการใชจาย งบประมาณรายจา ยประจําปมากย่ิงขน้ึ สํานักงบประมาณของรัฐสภาหวังเปนอยางยิ่งวา รายงานฉบับน้ีจะเปนประโยชนตอสมาชิกรัฐสภา กรรมาธิการฯ และผูสนใจ เพ่ือใชเปนขอมูลประกอบการพิจารณารางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจาย ประจําป สํานักงบประมาณของรฐั สภา พฤษภาคม 2562 สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร ก สาํ นกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ บทสรุปผูบริหาร เปาหมายที่สําคัญของการบริหารจัดการที่ดี (Good Governance) โดยเฉพาะภาครัฐท่ีจะตองมีการ จัดทํานโยบายสาธารณะและจัดสรรทรัพยากรท่ีมีอยูอยางจํากัดใหเกิดประโยชนสูงสุดตอชุมชนสังคมและ ประเทศชาติ งบประมาณรายจายประจําปจึงเปนสะพานเช่ือมระหวางนโยบายสาธารณะกับประชาชน ปจจัย สําคัญประการหน่ึงที่จะทําใหเกิดฉันทามติระหวางภาครัฐและประชาชนไดคือ “การมีสวนรว มในกระบวนการ งบประมาณ” เพราะจะทําใหลดคาใชจายและความสูญเสียงบประมาณ การใชจายงบประมาณที่ผานมามี ตัวอยางโครงการจํานวนมากที่ เกิดการสูญเสียงบประมาณจากการขาดการมีสวนรวมของประชาชนตั้งแตเริ่ ม โครงการ อยางไรก็ตาม กฎหมายและระเบียบตางๆไดกําหนดประเด็นการมีสวนรวมในการพัฒนาประเทศไว แตสวนใหญภาครัฐมักทําเพียง “การใหขอมูล หรือ รับฟงความคิดเห็น หรือ ประชาพิจารณ” ตามท่ีกฎหมาย กําหนดไวเทานั้น สงผลการตอตาน และเกิดการเผชิญหนาระหวางภาครัฐกับประชาชน สงผลใหไมสามารถ ดาํ เนินโครงการได การนํา “ระบบงบประมาณแบบมีสวนรวม (Participatory Budgeting)” จะทําใหประชาชนมีสวน รวมเก่ียวกับการใชจา ย ติดตาม ตรวจสอบ ทําใหการใชจ ายมเี หตุผล โปรงใส ตรวจสอบได การศึกษาคร้ังนี้ จึง มีวัตถุประสงค เพื่อศึกษาการมีสวนรวมตามกรอบกฎหมาย การมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณของ ประเทศไทยและตางประเทศ ปญหาและอุปสรรคดานการมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณ และ ขอ เสนอแนะทีจ่ ะเปน ประโยชนต อ การจดั สรรงบประมาณรายจา ยประจาํ ป การทบทวนวรรณกรรม ไดศึกษากระบวนการงบประมาณ ความหมาย หลักการและปจจัยท่ีสําคัญ ของการมีสวนรวม ตัวแบบของการมีสวนรวม เทคนิคการมีสวนรวม งบประมาณแบบมีสวนรวมของ ตา งประเทศ กฎหมาย ระเบียบท่ีเกี่ยวขอ งกับการมีสวนรวมตางๆ งานวจิ ัย และตัวอยางเคร่อื งมือตางๆที่ใชใน ตางประเทศ ผลการศึกษา สามารถแบง ออกไดเ ปน 4 ประเด็นคือ 1. ภาครัฐยังไมไดใหความสําคัญกับการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ มากนัก ท่ีผานมาดําเนินการเพียง “ระดับใหขอมูลขาวสาร หรือรวมแสดงความคิดเห็น” เพ่ือใหเปนไปตาม กรอบกฎหมายเทาน้ัน กฎหมายและระเบียบที่เกี่ยวของสวนใหญสงเสริมใหประชาชนมีสวนรวมใน กระบวนการนโยบายสาธารณะโดยไมไดระบแุ นวทางดําเนินการอยา งชัดเจน และไมไดกาํ หนดประเดน็ “การมี สวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ”ไว ทําใหถูกละเลยเรื่องงบประมาณ หากจําแนก กระบวนการงบประมาณออกเปน 2 ระดับคือ ระดับรัฐบาล และ โดยท้ัง 2 ระดับอํานาจตัดสินใจสุดทายยัง เปน ของภาครัฐ จึงทาํ ใหประชาชนไมส นใจทีจ่ ะมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณเทา ท่ีควร 2. รูปแบบงบประมาณในตางประเทศมีความแตกตางกันตามกลุมประเทศ เชน หากเปน ประเทศกําลังพัฒนาระดับของการมีสวนรวมจะอยูในระดับรวมรับฟง แตหากเปนประเทศที่พัฒนาแลว ประชาชนจะตื่นตัวท่ีจะมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณมากกวา นอกจากนี้ดัชนีความโปรงใสของ งบประมาณ (OBI) กาํ หนดใหการมสี วนรวมเปนหนงึ่ ในตวั ช้วี ดั โดยเนนการวัดคุณภาพรายงานตางๆ ประเทศท่ี ไดค ะแนนสูงในเอเชียคือ เกาหลใี ต และฟลิปปน ส จงึ นําเคร่ืองมอื และแนวทางตางๆที่เปน Best Practice มา ศึกษาเพ่ือประยุกตใชกับกระบวนการงบประมาณของไทย เชน ตัวอยางรายงานท่ีเกี่ยวของกับการจัดทํา อนุมตั ิ ติดตามและประเมนิ ผลงบประมาณ สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผูแ ทนราษฎร ข สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี ่วนรว่ มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 3. ข้อค้นพบอ่ืนๆท่ีเป็นอุปสรรคด้านการมีส่วนร่วมจากการจัดสรรงบประมาณ เช่น (1) งบประมาณที่จัดสรรลงพื้นที่เดียวกันมีอยู่หลายแผนงานทาให้ประชาชนไม่ทราบวงเงินงบประมาณและ โครงการท้ังหมดที่ลงพ้ืนท่ีของตนจึงไม่มีช่องทางการเข้าไปมีส่วนร่วมแสดงความคิดเห็น (2) ค่าใช้จ่ายหรือ โครงการตามแผนงานพื้นฐาน และแผนงานบูรณาการตามยุทธศาสตร์ส่วนใหญ่ดาเนินการโดยส่วนราชการ ไม่ได้เปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมวางแผนหรือบริหาร ทาให้ไม่บรรลุวัตถุประสงค์ตามท่ีกาหนดไว้ (3) งบประมาณที่จัดสรรให้ท้องถ่ินซึ่งตามทฤษฎีแล้วเป็นงบประมาณที่เปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมสูง ท่ีสุด แต่กลับมีสัดส่วนเพียงร้อยละ 10 ของวงเงินงบประมาณเท่าน้ัน ท้ังท่ีหากให้ประชาชนในท้องถ่ินมีส่วน ร่วมในกระบวนการงบประมาณจะก่อให้เกิดความเหมาะสม คุ้มค่า โปร่งใส และมีประสิทธิภาพมากย่ิงข้ึน (4) การตัดสินใจสุดท้ายเป็นของรัฐ แม้ว่าจะมีการเปิดรับฟังความคิดเห็นของประชาชน ทาให้ประชาชน เบื่อหน่ายไม่อยากเขา้ มาร่วมแสดงความคิดเห็น (5) การรบั ฟังความคิดเหน็ ตามมาตรา 77 รัฐธรรมนูญฯ ยังไม่ ครอบคลมุ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ส่วนใหญ่รบั ฟังความคิดเห็นเฉพาะจากส่วนราชการ ส่วนช่องทางการเปิดโอกาส ใหป้ ระชาชนทัว่ ไปแสดงความคดิ เห็นยังมจี ากดั 4. แนวทางการมีส่วนร่วมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณท่ีเหมาะสมสาหรับการ จัดสรรงบประมาณระดับขั้นต่าสุดของการมีส่วนร่วมแต่ละขั้นตอนในกระบวนการงบประมาณ และนาเสนอ เครื่องมือการจัดการงบประมาณแบบมีส่วนร่วมของต่างประเทศท่ีควรนามาประยุกต์ใช้กับการบริหารจัดการ งบประมาณของประเทศไทย เช่น (1) ศูนย์รายงานความสูญเสียทางงบประมาณของประเทศเกาหลีใต้ (2) แนวคิดการนาภาษีไปใช้อย่างไร (Where dose my money go) ของกลุ่มประเทศสหราชอาณาจักร เพื่อให้ผ้จู า่ ยภาษที ราบการใช้จ่ายภาษีของตน (3) การจดั ทางบประมาณฉบับประชาชนท่เี ขา้ ใจง่าย เปน็ ต้น ขอ้ เสนอแนะของการศกึ ษา กาหนดไว้ 2 ระดบั ดงั น้ี 1. ระดับผกู้ าหนดนโยบาย จะต้องดาเนินการเชิงนโยบาย เช่น กาหนดกลไกการมีส่วนร่วมไว้ ต้ังแต่ระดับการวางแผน กาหนดช่องทางการเข้าถึงข้อมูลและผลการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนให้ ประชาชนเข้าถึงได้ง่าย การนาแนวคิด Open data – Open government มาปรับใช้ การพิจารณาต้นทุน ของการเปิดให้มีส่วนร่วมต้องเทียบระหว่างประโยชน์ และต้นทุนให้มีความเหมาะสม เชิงการปฏิบัติ เช่น เร่งสร้างบุคลากรภาครัฐท่ีนาท่ีประชุมการมีส่วนร่วม (Facilitator) ที่ต้องให้ประชาชนหรือภาคประชาสังคม อยากมีส่วนร่วมในกระบวนการงบประมาณ ส่วนราชการควรจัดทาข้อมูลและสร้างเคร่ืองมือต่างๆโดยใช้ เทคโนโลยีท่ีเหมาะสมให้ประชาชนเสนอโครงการ ติดตาม ตรวจสอบการดาเนินโครงการต่างๆ รวมถึงเปิด ช่องทางให้ประชาชนแจ้ง ร้องเรียนการดาเนินการที่ผิดปกติ ทั้งนี้ เทคโนโลยีท่ีนามาใช้จะต้องให้ประชาชน เข้าถึงง่าย เช่น ส่ือออนไลน์ เว็บไซต์ และแอปพลิเคชั่นต่างๆ การกาหนดปฏิทินงบประมาณให้ระยะเวลา สอดคล้อง และเพียงพอต่อการดาเนินกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน หรืออาจจัดทางบประมาณ 2 ปี และกาหนดการจัดทาแผนระยะกลางหรือยาวไว้ด้วย 2. ประชาชนและภาคประชาสังคม เช่น เร่งสร้างจิตสานึกตระหนักถึงการมีส่วนร่วมในการ บริหารงานของรัฐ รวมกลุ่มประชาสังคมกาหนดความต้องการ ติดตามและตรวจสอบการใช้จ่ายงบประมาณ และตอ้ งมีความต่อเนื่องแมว้ ่าโครงการจะมีระยะยาวกว่า 5 ปี ภาคประชาสังคมตอ้ งเรง่ สร้างความร้คู วามเขา้ ใจ เก่ียวกับการมีส่วนร่วมในกระบวนการนโยบายสาธารณะท่ีเหมาะสมกับท้องถิ่นหรือประเทศของตนเอง เน่ืองจากไม่มรี ะบบงบประมาณแบบมสี ่วนรว่ มทเี่ ป็นสตู รสาเร็จทจี่ ะนาไปใช้กับทุกพื้นที่ได้ สำนกั งำนเลขำธกิ ำรสภำผู้แทนรำษฎร ค สำนักงบประมำณของรฐั สภำ

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ หนา ก สารบญั ข ง คาํ นํา ฉ บทสรุปผบู รหิ าร ช สารบญั สารบญั ตาราง 1 สารบญั ภาพประกอบ 2 บทท่ี 2 2 1 บทนาํ 2 1.1 ความสาํ คญั ของปญหา 3 1.2 วตั ถุประสงคการศึกษา 1.3 ขอบเขตการศกึ ษา 4 1.4 ประโยชนท ค่ี าดวาจะไดร ับ 10 1.5 คําถามการศึกษา 13 1.6 นิยามศพั ท 31 31 2 การทบทวนวรรณกรรม 32 2.1 แนวคิด ทฤษฎี 2.2 กฎหมาย ระเบียบท่ีเก่ียวขอ ง 33 2.3 งานวจิ ัยและผลงานอืน่ ๆท่ีเกย่ี วของ 33 2.4 ขอสรุปที่ไดจ ากการทบทวนวรรณกรรม 33 2.5 สมมุตฐิ านการศึกษา 33 2.6 กรอบแนวคิดการศึกษา 35 3 วธิ กี ารศกึ ษา 40 3.1 วธิ ีดําเนินการศึกษา 3.2 การเก็บรวบรวมขอมูล 3.3 ระยะเวลาการเกบ็ รวบรวมขอมลู 3.4 การวเิ คราะหขอมูล 4 ผลการศึกษา 4.1 กฎหมาย ระเบยี บ แนวทางการมีสวนรวมของประชาชนของประเทศไทย 4.2 งบประมาณแบบมสี ว นรว มของประเทศตา งๆ สํานักงานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร ง สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 55 57 สารบญั (ตอ) 4.3 ปญ หาและอุปสรรคดา นการมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 62 4.4 ขอ เสนอแนะแนวทางการมสี ว นรวมของประชาชนที่เหมาะสมสาํ หรบั การจัดสรร 64 งบประมาณ 65 5 สรุปผลและขอเสนอแนะ 5.1 สรุปผล 5.2 ขอเสนอแนะ บรรณานกุ รม สํานักงานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร จ สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ สารบญั ตาราง หนา ตารางท่ี 16 34 2.1 รายละเอียดผลการสํารวจการเปด เผยงบประมาณ 37 3.1 สรุปประเด็นและแหลง ขอมูลท่ีตองการศกึ ษา 50 4.1 เปรยี บเทยี บการมีสว นรว มของประชาชนกับหลกั การมีสว นรวมตามมาตรฐานสากล 51 55 International Association for Public Participation 58 4.2 การเปรยี บเทยี บขอดีและขอจํากดั งบประมาณแบบมสี ว นรวม 4.3 คะแนนดชั นีการเปด เผยงบประมาณ 4.4 การจัดสรรงบประมาณตามกลมุ งบประมาณ พ.ศ.2560-2562 4.5 ระดบั ที่เปนมาตรฐานการมีสวนรว มข้ันตํา่ ที่ควรดาํ เนินการในกระบวนการงบประมาณ สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร ฉ สาํ นกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ สารบัญภาพประกอบ หนา ภาพที่ 7 8 2.1 ขนั้ บนั ไดการมสี วนรว มของพลเมอื ง ของ Arnstien 2.2 ระดบั การมสี วนของของประชาชนของ IAP2 และตัวอยางเทคนิคการมีสวนรวม 10 12 ของประชาชน 19 2.3 เปรยี บเทยี บรูปแบบการมีสว นรวมแบบเดมิ กับงบประมาณแบบมีสวนรว ม 2.4 ขนั้ ตอนที่หนวยงานของรฐั จะตองดาํ เนนิ การเกี่ยวกบั การมีสวนรว มของประชาชน 20 2.5 การมีสวนรวมของภาคประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 21 22 และกรอบงบประมาณลว งหนาระยะปานกลางของประเทศเกาหลใี ต 24 2.6 รายงานงบประมาณฉบับประชาชนป 2018 ของประเทศฟลิปปน ส 27 2.7 กระบวนการจัดทาํ งบประมาณแบบลางข้ึนบนของประเทศฟล ิปปนส 2.8 ระบบติดตามงบประมาณผา นเวบ็ ไซตของรัฐบาล 29 2.9 รปู แบบงบประมาณแบบมีสวนรว ม 30 2.10 เวบ็ ไซตของ New York City Council ทีเ่ ปด โอกาสใหประชาชนรวม 42 43 แสดงความคิดเห็น 44 2.11 การรบั ฟงความคดิ เหน็ ของประชาชนตอรางพระราชบัญญัติงบประมาณฯ 44 2.12 ขอ มลู ทีป่ รากฏบนเวบ็ ไซต “ภาษีไปไหน?” 45 4.1 ชอ งทางการเผยแพรขอ มูลการประชุมของคณะกรรมาธกิ ารฯงบประมาณผานทางเวบ็ ไซต 45 4.2 ชองทางการเผยแพรเ อกสารงบประมาณผานทางเวบ็ ไซต 46 4.3 ชอ งทางการเผยแพรผลการเบิกจายงบประมาณผานทางเว็บไซต 56 4.4 ชองทางการเผยแพรขอมูลรายรับ-รายจายงบประมาณผานทางเว็บไซต 59 4.5 ชองทางการเผยแพรรายงานการตรวจสอบการใชจ า ยงบประมาณผานทางเวบ็ ไซต 60 4.6 ชองทางการเผยแพรผลการประเมินการปฏิบตั ิงานหนวยงานผา นทางเวบ็ ไซต 4.7 ชองทางการเผยแพรผลการประเมินแผนพัฒนาฯผานทางเวบ็ ไซต 60 4.8 การบรหิ ารจัดการแผนและงบประมาณระดับรฐั บาลตามกระบวนงบประมาณ 61 4.9 การใชเงินภาษขี องกลมุ ประเทศสหราชอาณาจักร 4.10 การเปดรบั ฟง ความคดิ เหน็ ตามโครงการงบประมาณแบบมสี ว นรวมของ New York City Council 4.11 สถิตกิ ารรายงานของศนู ยรายงานความสูญเสยี ของงบประมาณของเกาหลีใต 4.12 งบประมาณฉบบั ประชาชนป 2018 ของประเทศฟล ิปปนส สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร ช สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ บทท่ี 1 บทนํา 1.1 ความสําคญั ของปญหา การมีสวนรวมของประชาชนถือเปนสวนประกอบสําคัญสวนหน่ึงของธรรมาภิบาล ( Good Governance) ซึ่งเปนแนวคิดสําคัญท้ังระดับประเทศและนานาประเทศเพราะ “กระบวนการมีสวนรวม” จะทําใหการจัดสรรทรัพยากรที่มีอยูอยางจํากัดเกิดประโยชนสูงสุดตอชุมชน สังคม และประเทศชาติ การมีสวนรวมเปนการสรา งฉันทามติระหวางประชาชนและภาครฐั ท่ีจะทําใหการนํานโยบายไปปฏิบัติมีโอกาส ประสบความสําเร็จ ลดคาใชจายและความสูญเสียงบประมาณ รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย มาตรา 78 ระบุวา “รัฐพึงสงเสริมใหประชาชนและชุมชนมีความรูความเขาใจที่ถูกตองเก่ียวกับการปกครองระบบ ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข และมีสวนรวมในการพัฒนาประเทศดานตางๆ การ จดั ทําบรกิ ารสาธารณะทงั้ ในระดับชาติและระดับทองถิ่น การตรวจสอบการใชอํานาจรฐั การตอ ตา นการทุจริต และประพฤติมิชอบ รวมตลอดทั้งการตัดสินใจทางการเมือง และการอ่ืนใดบรรดาท่ีอาจมีผลกระทบตอ ประชาชนหรือชุมชน” นอกจากนี้ กฎหมายสําคัญอีกหลายฉบับ อาทิ พระราชบัญญัติยุทธศาสตรชาติ พ.ศ. 2560 พระราชบัญญัติวิธีการงบประมาณ พ.ศ.2560 ก็ยังเพ่ือเปดโอกาสใหประชาชนผูมีสวนไดสวนเสียจาก การดําเนินการตางๆของภาครัฐไดรับรูขอมูลขาวสาร ไดแสดงความคิดเห็น แสดงความหวงกังวลตอแนว ทางการดําเนินการของรัฐ รวมไปถึงการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ขอมูล รวมตัดสินใจ รับผลการตัดสินใจ รว มกนั ประเมนิ ผล คา ใชจา ยดําเนินงานของรฐั ตา งๆอกี ดวย การมีสวนรวมของประชาชนท่ีผานมาสวนใหญภาครัฐจะจัดใหมีเพียง “ประชาพิจารณ” ซึ่งเสมือน เปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวม แตในความเปนจริงเปนการรับฟงความคิดเห็นชวงทายของการตัดสินใจ ทําใหการดําเนนิ การบางอยางซึ่งอาจกระทบความรูสึก ความเปนอยู หรือคณุ ภาพชวี ิตของประชาชนทําใหเกิด การแบงกลุมคัดคาน กลุมสนับสนุน เกิดการตอตานหรือเผชิญหนากันระหวางกลุมประชาชนและเจาหนาที่ ของรัฐ โครงการบางแหงไมสามารถเปดดาํ เนนิ การไดสงผลใหเกิดความสูญเสียงบประมาณ ทั้งน้ี กระบวนการ มีสวนรว มของประชาชนควรเริม่ ตน ต้ังแตว างแผนโครงการ การไดร ับขอ มูลเพอ่ื การตัดสนิ ใจ การสรา งฉนั ทามติ รวมกนั ระหวา งภาครฐั และประชาชนจะทาํ ใหเ กดิ ผลลพั ธท ่กี าํ หนดไว การมสี ว นรว มในระบบงบประมาณไดมีพฒั นาการมาอยางตอเนื่อง ประชาชนบางสวนใหความสําคัญ กับการมีสวนรวมเก่ียวกับการใชจาย ติดตาม ตรวจสอบ แตมีขอจํากัดของการเขาถึงขอมูล จึงไมสามารถรวม ตัดสินใจโครงการต้ังแตข้ันวางแผน กอใหเกิดขอสงสัยตางๆ เชน ความโปรงใส ความเทาเทียมในการจัดสรร ทรัพยากร การนําแนวคิด “ระบบงบประมาณแบบมีสวนรวม (Participatory Budgeting)” มาใชเพื่อแกไข ขอจํากัดตางๆ จะสนับสนุนใหการใชจายมีเหตุผล เกิดความโปรงใส และตรวจสอบได ปจจุบันการมีสวนรวม จะมุงเนนการดําเนินแผนงานและงบประมาณขององคกรปกครองสวนทองถ่ินเปนสวนใหญ ยังไมไดให ความสําคัญกับการมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณในระดับรัฐบาลอยางเพียงพอ โดยเฉพาะอยางยิ่ง งบประมาณ รายจายกระทรวง/หนวยงาน (ไมรวมเงินอุดหนุนทองถิ่น) หรือที่รูจักกันวา “งบFunction” และ กลุมงบประมาณรายจายบูรณาการ (Agenda) สงผลทําใหบางโครงการเกิดการตอตาน หรือสรางเสร็จแตไม สามารถดําเนินการได หรือไมตรงกับความตองการของพ้ืนที่น้ันๆ กอใหเกิดความสูญเสียงบประมาณ ไมเกิด ประโยชนแ ละความคุมคา จากการใชจา ย สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 1 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ อยางไรก็ตาม ยังไมมีการกําหนดวิธีวัดการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ท่ชี ดั เจน ทาํ ใหป ระชาชนและหนวยงานของรัฐไมมีมาตรฐานการทาํ งานทีช่ ัดเจน ประชาชนยังไมมคี วามรูความ เขา ใจการดําเนินงานของรฐั บาล และชองทางการเขา ถึงขอมลู ตางๆไมว าจะเปนระดับรฐั บาลหรือระดับทองถ่ิน ยังเปน ไปอยา งจํากดั สํานกั งบประมาณของรัฐสภา ตระหนกั ถึงความสาํ คญั ของการมสี วนรว มของประชาชนที่เกย่ี วของกับ การจัดสรรงบประมาณใหเกิดความเหมาะสม คุมคา และประหยัด จึงไดศึกษา “แนวทางการมีสวนรวมของ ประชาชนในกระบวนการงบประมาณ” ข้นึ 1.2 วัตถุประสงคก ารศึกษา 1. เพือ่ ศกึ ษาการมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณตามกรอบของกฎหมาย 2. เพื่อเปรียบเทียบการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณของประเทศไทยและ ตางประเทศ 3. เพือ่ ศกึ ษาปญ หาและอปุ สรรคดา นการมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการจดั สรรงบประมาณ 4. เพื่อเสนอแนะแนวทาง หรือรูปแบบการมีสวนรวมของประชาชนที่เหมาะสมสําหรับการจัดสรร งบประมาณ 1.3 ขอบเขตการศึกษา ขอบเขตดานเน้อื หา 1. การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณโดยศึกษากระบวนการงบประมาณระดับ รฐั บาล และระดับทองถ่นิ 2. การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณของประเทศไทยและตางประเทศ ใน ประเด็น โครงสรา งตามกฎหมาย การตอบสนองของระบบราชการ การเผยแพรป ระชาสมั พนั ธ องคป ระกอบที่ เกี่ยวของกบั ความสําเรจ็ 3. แนวทาง หรอื รปู แบบการมสี วนรว มของประชาชนทเี่ หมาะสมสําหรับการจัดสรรงบประมาณ 1.4 ประโยชนท่คี าดวา จะไดร ับ 1. ทราบสภาพปจจุบันของการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณของประเทศไทย และตวั อยา งการใชร ะบบงบประมาณแบบมสี ว นรว มของตา งประเทศ 2. มีความรู ความเขาใจกรณีศึกษาดานการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการจัดสรร งบประมาณท่ีผานมา และนําความรู ความเขาใจประยุกตใชกับงานหรือโครงการที่มีลักษณะเดียวกันหรือ ใกลเ คยี งกัน 3. มแี นวทาง หรอื รูปแบบแบบการมีสว นรว มของประชาชนที่เหมาะสมสําหรับการจัดสรรงบประมาณ 1.5 คาํ ถามการศึกษา การมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ควรมแี นวทางและเครอื่ งมอื อยางไร สาํ นักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 2 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 1.6 นิยามศัพท นโยบายสาธารณะ หมายถึง แนวทางการดําเนินกิจกรรมของรัฐบาลท่ีใชเปนกรอบการดําเนินงาน ของรฐั บาล เพื่อแกไขปญ หาใหเหมาะสม สอดคลอ งกบั สภาพความเปนจรงิ และความตอ งการของประชาชน กระบวนการงบประมาณ หมายถึง ขั้นตอนตางๆสําหรับบริหารจัดการงบประมาณ เริ่มจากการ วางแผนงบประมาณ การอนุมัติ การตดิ ตามและประเมนิ ผล การมีสวนรวมของประชาชน หมายถึง การท่ีกลุมประชาชน หรือสมาชิกของชุมชนรวมกันแสดงให เห็นถึงความตองการรวม ความสนใจรวม มีความตองการท่ีจะบรรลุถึงเปาหมายรวมทางเศรษฐกิจและสังคม หรือการเมือง หรือการดําเนินการรวมกันเพ่ือใหเกิดอิทธิพลตอรองอํานาจ ไมวาจะเปนทางตรงหรือทางออม หรือการดําเนินการเพื่อใหเกิดอิทธิพลตอรองอํานาจทางการเมือง เศรษฐกิจ การปรับปรุงสถานภาพทางสังคม ในกลมุ ชมุ ชน การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ หมายถงึ การท่ีกลมุ ประชาชน หรือสมาชกิ ของชุมชนท่ีกระทําการออกมาในลักษณะของการทํางานรวมกัน ที่จะแสดงใหเห็นถึงความตองการรวม ความ สนใจรวม มีความตอ งการการดําเนนิ การใดๆท่ีมผี ลตอการบริหารงานของรฐั ที่เกยี่ วของกับงบประมาณรายจาย ประจาํ ป ทั้งในดานรายรับและรายจา ย งบประมาณแบบมีสวนรวม (Participatory Budgeting) หมายถึง การเปดโอกาสใหประชาชน หรือชุมชนเขารวมในกระบวนการงบประมาณ เพื่อใหเกิดการใชจายงบประมาณท่ีมีความโปรงใส เหมาะสม และคมุ คา งบประมาณพื้นฐาน (Function) หมายถึง งบประมาณท่ีจัดสรรใหกับสวนราชการหรือหนวยงาน เพื่อดําเนนิ การภารกิจพื้นฐาน งบประมาณบูรณาการเชิงยุทธศาสตร (Agenda) หมายถึง งบประมาณท่ีจัดสรรตามนโยบายเร่ือง สาํ คญั เรงดว นของรัฐบาลที่มีหนว ยงานตงั้ แต 2 หนว ยงานขึ้นไปดาํ เนินการ โดยกําหนดเปนแผนงานบูรณาการ แผนปฏิบัติงาน และแผนการใชจายงบประมาณของแตละหนวยงานใหมีเปาหมาย วัตถุประสงคใหมีความ เชื่อมโยง สอดคลอ ง สนับสนนุ ซ่งึ กันและกัน งบประมาณบูรณาการพื้นท่ี (Area) หมายถึง งบประมาณที่จัดสรรใหกับพื้นที่ จังหวัด กลุมจังหวัด หรอื องคก รปกครองสวนทองถิน่ เพอื่ ใชดาํ เนินการตามแผนท่กี าํ หนดไว สํานักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 3 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ บทท่ี 2 การทบทวนวรรณกรรม การทบทวนเอกสารและงานวิจยั ทีเ่ ก่ียวของ จะทบทวนและสรปุ สาระสาํ คัญจากเอกสารตา งๆ ดงั นี้ 2.1 แนวคิดทฤษฎีที่เก่ียวของกับกระบวนการงบประมาณ การมีสวนรวมของประชาชน ตัวแบบการ มีสวนรวมของประชาชน รวมถงึ การจัดทาํ งบประมาณแบบมีสว นรว มของตางประเทศ 2.2 กฎหมาย ระเบียบท่ีเกี่ยวของ ประกอบดวย รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย และกฎหมาย สาํ คญั อ่ืนๆท่ีเก่ียวขอ งกับการมีสว นรว มของประชาชน 2.3 งานวิจัยและผลงานอื่นๆท่ีเกี่ยวของ ประกอบดวย งานวิจัยที่เกี่ยวของกับการมีสวนรวมของ ประชาชนที่ประสบความสําเร็จในการแกไขปญหา การใชเทคโนโลยีเพ่ือใหเกิดการมีสวนรวมของประชาชน ซงึ่ จะอธิบายแตล ะประเดน็ ดงั ตอไปน้ี 2.1 แนวคิด ทฤษฎี 2.1.1 กระบวนการงบประมาณ กระบวนการงบประมาณ (สํานักงบประมาณ, 2542 น.11-33) จะประกอบดวย 5 ข้ันตอน ท่สี ําคญั คอื 1. การวางแผนงบประมาณ เปนการสรางความเชื่อมโยงระหวางภาพรวมเศรษฐกิจกับ แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ แผนยุทธศาสตร แผนปฏิบตั ิการของกระทรวง และแผนอ่ืนทีเ่ กย่ี วของ โดยจัดลําดับความสําคัญของรายจายและนโยบายการจัดสรรงบประมาณ การกําหนดวงเงินงบประมาณโดย เรียงลําดับความสําคัญของรายจายและงบประมาณแตละกระทรวง นอกจากนี้ การวางแผนงบประมาณยัง ครอบคลุมการจัดทํากรอบรายได เปาหมายการใชจาย และงบประมาณลวงหนาซึ่งสวนใหญจะเปนการ ดําเนินการรวมกันหลายหนวยงาน เชน สํานักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ สํานัก งบประมาณ 2. การจัดทํางบประมาณ จะมีหนวยงานที่เกี่ยวของประกอบดวย 1) สํานักงาน คณะกรรมการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ 2) สํานักงานเศรษฐกิจการคลัง 3) สํานักงบประมาณ 4) ธนาคารแหง ประเทศไทย ท้งั น้ีตองผา นความเหน็ ชอบจากคณะรัฐมนตรี คือ - การจดั ทาํ ประมาณการทางเศรษฐกจิ และประมาณการรายไดรวมกัน - การจัดทําวงเงนิ งบประมาณรายจายประจําป จดั ทํางบประมาณใหกบั สวนราชการ และหนว ยงานของรัฐ ทผ่ี า นมาจะจํากัดอยูเพยี งกจิ กรรมของรัฐบาลกลางเทานั้น กิจกรรมอน่ื ๆของรัฐบาล เชน เงินกตู า งประเทศท่ีดําเนินการโดยธนาคารแหง ประเทศไทยและรัฐวิสาหกิจ กจิ กรรมเงินนอกงบประมาณตางๆ ไมไดอยูในกระบวนการจัดทํางบประมาณ อยางไรก็ตาม เมื่อรัฐธรรมนูญฉบับป พ.ศ.2560 ประกาศใชทําให เกดิ การเปลี่ยนแปลงบางประการ ซง่ึ จะกลา วในหัวขอกฎหมายและระเบียบทเ่ี ก่ียวขอ ง 3. การอนุมัติงบประมาณ คณะรัฐมนตรีนําเสนอรางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจาย ประจําปตอรัฐสภา การพิจารณาประกอบดวย 3 วาระ คือ 1) การรับหลักการแหงรางพระราชบัญญัติ งบประมาณรายจายประจําป รวมถึงการแตงต้ังคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณา 2) การพิจารณาขั้น กรรมาธิการฯ 3) การพจิ ารณาอนมุ ตั แิ ละนําทูลเกลา ใชบ งั คบั เปนกฎหมาย สํานกั งานเลขาธิการสภาผูแ ทนราษฎร 4 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4. การบริหารงบประมาณ เมื่อพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําปใชบังคับแลว สวนราชการจะทําแผนการดําเนินการและแผนการใชจายสงใหสํานักงบประมาณอนุมัติเงินประจํางวดเพื่อ นาํ ไปเบิกจา ยท่ีกรมบัญชีกลางใหส ามารถใชจายไดภ ายในทันปงบประมาณ หรืออาจมีรายการโอนเปลี่ยนแปลง รายการ หากใชจายงบประมาณไมท นั ภายในปงบประมาณจะตองดาํ เนินการกันเงนิ เหลอื่ มป 5. การประเมินผลการใชจายและการตรวจสอบ เปนการตรวจสอบวาการบริหาร งบประมาณเปนไปตามเปาหมายหรือไม เพื่อปรับปรุง หรือนําผลการประเมินไปใชเปนขอมูลประกอบการ จดั สรรงบประมาณรายจายใหกบั สว นราชการในปตอ ไป การจัดกลุมการจัดสรรงบประมาณรายจายประจําป แบงเปน 1. งบกลาง 2. กลุม งบประมาณรายจาย กระทรวง/หนว ยงาน 3. กลมุ งบประมาณรายจา ยบูรณาการ (Agenda) 4. กลุมงบประมาณรายจา ยพน้ื ที่ (Area) 5. กลมุ งบประมาณรายจายบริหารจัดการหนภ้ี าครัฐ 6. กลุมงบประมาณแผนงานบุคลากรภาครฐั 2.1.2 การมสี ว นรว ม ความหมายของการมีสวนรว ม การมีสวนรวม หมายถึง กระบวนการท่ีประชาชนหรือผูมีสวนไดสวนเสีย ไดมีโอกาสแสดง ทัศนะ แลกเปล่ียนขอมูลและความคิดเห็นเพ่ือแสวงหาทางเลือก และการตัดสินใจตางๆเกี่ยวกับโครงการที่ เหมาะสม และเปนท่ียอมรับรวมกัน ดังนั้น ทุกฝายที่เก่ียวของจึงควรเขารวมกระบวนการนี้ ตั้งแตเริ่ม จนกระท่ังถึงการติดตามและประเมินผล เพ่ือใหเกิดความเขาใจและรับรู/เรียนรูรวมกัน หรือเกิดการ ปรับเปล่ียนโครงการรวมกัน ซ่ึงจะเปนประโยชนตอทุกฝาย โดยมีองคประกอบสําคัญของการมีสวนรวมของ ประชาชน คือ 1) การมีสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการที่มีความตอเนื่อง มีการเรียนรูรวมกันของผูท่ี เก่ียวของทั้งฝายภาครัฐ องคกรเอกชน และประชาชนทั่วไป โดยเนนการสื่อสารสองทางทั้งชองทางท่ีเปน ทางการและไมเปนทางการ ซ่ึงไมใชการทําคร้ังเดียวจบ 2) เปาหมายการมีสวนรวมไมใชเพียงการจัดใหมีการ รับฟงความคิดเห็นตามกฎหมายหรือการทําใหไมมีความขัดแยง หากแตกระบวนการมีสวนรวมของประชาชน ควร มงุ ใหป ระชาชนเขา มามสี วนรวมอยางกวางขวางและเปน วธิ ีการเพื่อทาํ ใหการตัดสนิ ใจของรฐั ดีขึน้ และเปน ท่ยี อมรบั (สํานกั งาน ก.พ.ร..2560, น.4-5) หลกั การมสี วนรวม ประกอบดวย 1.การมสี วนรว มระดับการใหขอ มูลประชาชน 2. ระดับการรับฟงความคดิ เหน็ และปรกึ ษาหารอื 3. ระดับวางแผน/ตดั สินใจ 4. ศกั ยภาพดา นการสรา งความเขา ใจกับสาธารณชน (ปธาน สุวรรณมงคล, 2558 น.16-17) สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 5 สาํ นกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ เงอื่ นไขพน้ื ฐานของการมสี ว นรวมของประชาชน มี 3 ประการ คือ 1. การมีอสิ รภาพในการเขา รว ม หมายถึง การเขา รว มตอ งเปน ไปดวยความสมัครใจ 2. ความเสมอภาคในการเขา รว มกจิ กรรม หมายถงึ ทุกคนที่เขารว มตอ งมีสิทธิเทาเทียมกนั 3. ผเู ขารวมตอ งมีความสามารถพอที่จะเขา รว มกิจกรรม หมายถึง มีความเขา ใจในเร่ืองนน้ั ๆ แตหากกจิ กรรมท่กี ําหนดไวมีความซับซอนเกินความสามารถของกลมุ เปาหมาย กจ็ ะตองมีการพฒั นาศักยภาพ ใหพวกเขาสามารถเขา มามีสว นรว มได (ถวิลวดี บรุ กี ลุ .2550 น.16) ประโยชนข องการมีสวนรวมของประชาชน 1. คุณภาพของการตัดสนิ ใจดีขึน้ เนอ่ื งจากกระบวนการปรึกษาหารือกับสาธารณชนจะชวย สรางความกระจางใหกับวัตถุประสงคและความตองการของโครงการหรือนโยบาย และบอยคร้ังท่ีการมีสวน รว มของประชาชนนํามาสกู ารพจิ ารณาทางเลอื กใหม ๆ ที่นา จะเปน คาํ ตอบที่มีประสิทธผิ ลทสี่ ุดได 2. ใชตนทุนนอยและลดความลาชาลง แมวาการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมจะตอง ใชเวลาและมีคาใชจายมากกวาการตัดสินใจฝายเดียว แตการตัดสินใจฝายเดียวท่ีไมคํานึงถึงความตองการ แทจริงของประชาชนนั้น อาจนํามาซึ่งการโตแยงคัดคานหรือการฟองรองกัน อันทําใหตองเสียคาใชจายสูงใน ระยะยาว เกดิ ความลา ชา และความลม เหลวของโครงการไดใ นที่สุด 3. การสรางฉันทามติ การมีสวนรวมของประชาชนจะสรางขอตกลงและขอผูกพันอยาง มัน่ คงในระยะยาวระหวางกลมุ ที่มีความแตกตางกัน ชวยสรางความเขา ใจระหวางกลุมตาง ๆ ลดขอ โตแ ยงทาง การเมอื งและชวยใหเกิดความชอบธรรมตอการตดั สินใจของรฐั บาล 4. การนําไปปฏิบัติงายขึ้น การเขามามีสวนรวมในการตัดสินใจทําใหประชาชนมีความรูสึก ของการเปนเจาของการตัดสินใจนั้น และทันทีท่ีการตัดสินใจไดเกิดขึ้น พวกเขาก็อยากเห็นมันเกิดผลในทาง ปฏบิ ัติ และยงั อาจเขา มาชว ยกนั อยางกระตอื รือรนอกี ดวย 5. การหลีกเลี่ยงการเผชิญหนาท่ีเลวรายที่สุด เพราะการเปดโอกาสใหฝายตาง ๆ เขามา แสดงความตอ งการและขอหวงกังวลตัง้ แตเริ่มตนโครงการ จะชวยลดโอกาสของการโตแยง และการแบงฝาย ที่ จะเปนปจ จัยใหเกดิ การเผชญิ หนา อยา งรนุ แรงได 6. การคงไวซ่ึงความนาเช่ือถือและความชอบธรรม เน่ืองจากกระบวนการตัดสินใจที่ โปรง ใสและเปดโอกาสใหประชาชนเขามามีสว นรวม จะสรา งความนาเชื่อถือตอสาธารณชนและเกิดความชอบ ธรรมโดยเฉพาะเมอื่ ตอ งมกี ารตดั สนิ ใจในเรอื่ งทีม่ กี ารโตแ ยง กนั 7. การคาดการณความหวงกังวลและทัศนคติของสาธารณชน เพราะเม่ือเจาหนาที่ที่ เกี่ยวของไดมาทํางานรวมกับสาธารณชนในกระบวนการมีสวนรวม พวกเขาจะไดรับรูถึงความหวงกังวล และ มุมมองของสาธารณชนตอการทํางานขององคกร ซ่ึงจะทําใหเจาหนาท่ีสามารถคาดการณปฏิกิริยาตอบสนอง ของสาธารณชนตอ กระบวนการและการตัดสนิ ใจขององคก รได 8. การพัฒนาภาคประชาสังคม ประโยชนอ ยางหนงึ่ ของการมีสว นรวมของประชาชนคือ ทาํ ใหประชาชนมีความรูทั้งในสวนของเน้ือหาโครงการและกระบวนการตัดสินใจของรัฐ รวมท้ังเปนการฝกอบรม สํานักงานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 6 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ผูนํา และทาํ ใหประชาชนไดเรยี นรูทักษะการทํางานรวมกันเพื่อแกป ญหาตาง ๆ อยา งมีประสิทธิภาพในอนาคต (เจมส แอล. เครยตัน.2554 น. 21-25) 2.1.3 ตัวแบบการมีสวนรวม การมสี ว นรว มมคี วามหมายกวา งและครอบคลุมหลายระดับ ซงึ่ นกั วชิ าการหลายทานไดเสนอ ตัวแบบการมีสว นรว มไว เชน ตัวแบบข้ันบันไดการมีสวนรวมของพลเมือง หรือ Ladder of Citizen Participation ของ Arnstien แบง บนั ไดการมสี ว นรว มของประชาชนออกเปน 8 ขั้น 8 ขัน้ อํานาจพลเมือง (Citizen Control) 7 ขน้ั มอบหมายอาํ นาจ (Delegated Power) 6 ขั้นการเปน หุน สว น (Partnership) 5 ขน้ั การปรกึ ษาหารอื (Placation) 4 ขนั้ การรับฟงความคดิ เห็น (Consultation) 3 ขน้ั การใหขอ มลู (Informing) 2 ขนั้ การรกั ษา (Therapy) 1 ขั้นการควบคุม (Manipulation) ภาพที่ 2.1 ขั้นบันไดการมีสวนรว มของพลเมือง ของ Arnstien Arnstien เห็นวา ข้ันบันไดท่ี 1 และ 2 ถือวายังไมเกิดการมีสวนรวมของประชาชน หรือ Nonparticipation ข้ันที่ 3-5 เรยี ก Tokenism หมายถงึ ประชาชนมีโอกาสในการใหขอมูลความคิดเห็นแตยัง ไมม อี ํานาจตัดสนิ ใจ ขน้ั ที่ 6-8 ถือวาประชาชนมีอํานาจตดั สนิ ใจ หรอื Citizen Power จากตวั แบบนี้จะเห็นวา การมสี วนรว มต้ังแตระดบั การเปน หุนสวนจงึ เปนจุดเริ่มตน ของบทบาทและอาํ นาจของประชาชนอยา งแทจริง สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 7 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตวั แบบระดบั การมีสว นรว มของประชาชน ของ IAP2 ตัวแบบน้ีนําเสนอโดยสมาคมนานาชาติดานการมีสวนรวม (International Association of Public Participation) ซง่ึ ไดแบง ระดับการมีสวนรวมของประชาชนเปน 5 ขัน้ เพ่มิ ระดับหรอื บทบาทการมสี วนรว มของประชาชน ข้นั ใหข อมลู ขา วสาร ขนั้ รบั ฟง ความคิดเหน็ ขน้ั เขา มามบี ทบาท ขัน้ สรา งความรว มมอื ขัน้ เสรมิ อํานาจ เปาหมาย เพ่ือใหข อมลู ขาวสาร เพอ่ื ไดรับขอมลู และ เพ่ือรวมทาํ งานกบั เพือ่ เปน หุนสวนกบั เพ่ือใหประชาชน แกประชาชน และ ความคิดเห็นจาก ประชาชน สรางความ ประชาชนในทกุ เปนผตู ดั สินใจ เสรมิ สรา งความเขาใจ ประชาชนทเ่ี กยี่ วกบั มัน่ ใจกับประชาชนวา ข้นั ตอนของการ ของประชาชนเก่ยี วกบั สภาพปญ หา ความคดิ เหน็ และ ตดั สนิ ใจ ตงั้ แตการ ประเดน็ ปญหา ทางเลอื ก และ ความตองการของ ระบปุ ญหา พฒั นา ทางเลือก และ แนวทางแกไข ประชาชนจะไดร ับการ ทางเลือก และ ทางแกไข พจิ ารณา แนวทางแกไ ข สัญญาตอ ประชาชน เราจะทาํ ใหป ระชาชน เราจะใหข อมลู เราะจะทาํ งานกบั เราจะรว มงานกับ เราจะปฏบิ ตั สิ ิง่ ท่ี ไดร ับขอ มลู ขา วสาร ขา วสารแกป ระชาชน ประชาชนเพือ่ ใหความ ประชาชนเพ่อื ใหได ประชาชนตดั สินใจ และรบั ฟง ความ คดิ เห็นและขอมลุ จาก ขอ เสนอแนะและ คดิ เห็น รวมทั้ง ประชาชนสะทอ น ความคิดใหม รวมท้งั ตระหนกั ถึงขอ มลู และ ทางเลือก นําขอเสนอแนะของ ความคดิ เหน็ จาก ประชาชนมาเปนสว น ประชาชนในการ หน่ึงของการตัดสินใจ ตดั สนิ ใจ ใหม ากท่สี ุดเทาที่จะ ทําได ตวั อยางเทคนิคการมีสว นรวมของประชาชน - การประชาสมั พันธ - การลงพืน้ ท่ชี ุมชน - ศนู ยรับเรื่องรองทกุ ข - คณะกรรมการรวม - การแกไ ขความ - การจัดทํารายงาน ของเทศบาล เอกชน-ทองถ่นิ ดาน ขัดแยงโดย ผลงานประจาํ ป - การประเมินผลการ ภาษี ประชาคม - จดหมายขา ว ดาํ เนนิ งาน - คณะกรรมการ -สภาเมือง พัฒนา ภาพท่ี 2.2 ระดับการมีสว นของของประชาชนของ IAP2 และตัวอยา งเทคนคิ การมสี วนรวมของประชาชน 1. การมีสวนรวมระดับเสรมิ อํานาจใหป ระชาชน เปน ขนั้ ที่ใหบ ทบาทประชาชนในระดับสูง ที่สดุ เพราะประชาชนเปน ผูต ัดสินใจดว ยตนเอง เชน การลงประชามติ หรอื สภาเมือง 2. การมสี ว นรว มระดบั สรางความรว มมอื เปนการใหบ ทบาทของประชาชนในระดับสงู ผล การตัดสินใจท่ีออกมาเปนผลการตัดสนิ ใจรว มกนั เชือ่ วา นาจะนําไปสูการเสรมิ สรางความสมานฉันทใ นสังคม เชน รปู แบบคณะกรรมการรวมภาครัฐและเอกชน คณะทป่ี รึกษาฝายประชาชน สาํ นักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 8 สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 3. การมีสวนรวมระดับเขามามีบทบาท คือการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมทํางาน ตลอดกระบวนการตัดสนิ ใจ ซ่ึงในขน้ั นจี้ ะใกลเ คยี งกับระดบั การรว มมือ แตก ารรวมมือจะมีลักษณะเปนรูปแบบ ทถี่ าวร ตวั อยา งเทคนิคนี้ เชน การประชุมเชงิ ปฏิบตั กิ าร การตัง้ คณะทาํ งานภาคประชาชน 4. การมีสวนรวมระดับรับฟงความคิดเห็น เปนการใหประชาชนมีสวนรวมใหขอ มูล ขอเท็จจริงความรูสึก ความคิดเห็นประกอบการตัดสินใจ ดังนั้น ประชาชนจึงมีบทบาทเฉพาะเปนผูใหขอมูล สว นการตดั สนิ ใจเปนของภาครฐั เทคนิคนี้ เชน การสาํ รวจความคิดเหน็ การประชมุ สาธารณะ 5. การมีสวนรวมระดับใหขอมูลขาวสาร เปนการมีสวนรวมในระดับตํ่าที่สุด บทบาทของ ประชาชนเพียงแตรับทราบวา เกิดอะไรท่ีไหน หากภาครัฐตัดสินใจเร่ืองท่ีกระทบประชาชนและแจงให ประชาชนทราบสะทอ นวา ภาครฐั มกี ารบรหิ ารงานที่ลา สมัย ไมวาการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมข้ันใด สิ่งสําคัญประการหนึ่งท่ีตองคํานึงถึงคือ การใหขอมูลขาวสาร ซึ่งไมใชขอมูลขาวสารในลักษณะประชาสัมพันธโดยใหมองแตดานดีเทานั้น แตตองให ขอเท็จจริง ครอบคลุม และเพียงพอที่จะทําใหประชาชนแสดงความคิดเห็นอยางมีคุณภาพ (อรทัย กกผล, 2552 น.19-26) หลักการมีสวนรวมตามมาตรฐานสากล (สถาบันเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย, 2561 น. 4) กลาวถึง หลักการสรางการมีสวนรวมของประชาชน ตาม International Association for Public Participation) ไว 5 ระดบั คอื 1) การใหขอมลู ขาวสาร 2) การปรึกษาหารือหรอื รับฟงความคิดเหน็ 3) การมสี วนรวมในการตัดสนิ ใจหรือเสนอแนะแนวทาง 4) การมีสว นรว มในการดาํ เนินงาน 5) การใหอํานาจแกป ระชาชนเปน ผตู ดั สนิ ใจทัง้ หมด 2.1.4 งบประมาณแบบมีสวนรวมของตางประเทศ การศึกษางบประมาณแบบมีสวนรวมของตางประเทศจะศึกษาความแตกตางระหวางประเทศที่มี ภูมิภาคแตกตางกัน ไดแก (1) บราซิล (2) โบลิเวีย กัวเตมาลา นิคารากัว เปรู (3) กลุมประเทศในเอเชีย (4) กลุมประเทศในยุโรป (5) อเมริกาเหนือ เพื่อเปรียบเทียบความเหมือนและความแตกตาง ประเด็นตางๆ ไดแก การกําหนดโครงสรางที่เปนทางการ (มีกฎหมายรองรับ) การตอบสนองของระบบราชการ การเผยแพร ประชาสัมพันธงานโครงการตางๆของภาครัฐ องคประกอบท่ีเก่ียวของกับความสําเร็จ เชน ชาติพันธ จํานวน ประชากร ระดับงบประมาณ คุณลักษณะพรรคการเมือง ตนทุนทางสังคม ความเขมแข็งของภาคเอกชน ประชาสงั คม (ทิพวรรณ หลอสวุ รรณรัตน, 2556 น.89-115) สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 9 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ภาพที่ 2.3 เปรียบเทียบรปู แบบการมสี วนรวมแบบเดิมกบั งบประมาณแบบมีสว นรว ม 2.2 กฎหมาย ระเบยี บที่เกย่ี วของ 2.2.1 รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 (ราชกิจจานุเบกษา เลม 134 ตอนที่ 40 ก. 6 เมษายน 2560) ไดกําหนดสิทธิเสรีภาพของปวงชนชาวไทย หนาที่ของรัฐ แนวนโยบายแหงรัฐ ท่ีเก่ียวของกับ การมสี ว นรว มของประชาชนและสิทธขิ องชมุ ชน สรุปดังนี้ หมวด 3 สทิ ธเิ สรีภาพของปวงชนชาวไทย มาตรา 25 และ มาตรา 34 บุคคลยอมมีสิทธิไดรับการคุมครอง รวมถึงเสรีภาพในการแสดง ความคิดเห็นดวยวิธีตางๆ มาตรา 41 และ 43 บุคคลและชุมชนมีสิทธิรวมตัวกันเปนสมาคม หรือหมูคณะเพ่ือ ไดรับขาวสารสาธารณะในความครอบครองของหนวยงานของรัฐตามท่ีกฎหมายกําหนดไว และสามารถเสนอ เร่ืองราวรองทุกขที่เกี่ยวของกับการกระทําหรือละเวนการกระทําของเจาหนาทีรัฐในสวนที่เกี่ยวของกับการ อนรุ กั ษ ฟนฟู จัดการบาํ รุงรักษาวฒั นธรรมและทรัพยากรธรรมชาติได หมวด 5 หนาท่ขี องรัฐ มาตรา 58 การดําเนินการของรัฐหรือท่ีรัฐอนุญาตหากกระทบตอทรัพยากรธรรมชาติ คุณภาพส่ิงแวดลอม สุขภาพอนามัย คุณภาพชีวิต หรือสวนไดสวนเสียอ่ืนใดอยางรุนแรง รัฐตองมีการ ประเมินผลกระทบและจัดใหมีการรับฟงความคิดเห็นกอนการดําเนินการซ่ึงบุคคลหรือชุมชนมีสิทธิท่ีจะไดรับ ขอ มูลคําชแ้ี จงจากหนว ยงานของรฐั กอนการดําเนินการ ท้งั น้ีมาตรา 59 ยังไดร ะบอุ กี วา รัฐตองเปด เผยขอมูลท่ี ไมไดเกี่ยวของกับความมั่นคงหรือความลับใหประชาชนเขาถึงไดโดยสะดวก มาตรา 63 รัฐตองสงเสริม สนับสนุน สรา งกลไกใหความรกู บั ประชาชนเพื่อปองกนั การทจุ ริต หมวด 6 แนวนโยบายแหงรัฐ มาตรา 77 กอนการตรากฎหมายทุกฉบับ รัฐตองจัดใหมีการรับฟงความคิดเห็นของผูที่ เก่ียวของ วิเคราะหผลกระทบท่ีเกิดขึ้นอยางรอบดานและเปนระบบ รวมถึงเปดเผยผลการรับฟงความคิดเห็น และการวิเคราะห รวมถึงประเมินผลสัมฤทธท์ิ างกฎหมายตามระยะเวลาที่กําหนด โดยฟงความคิดเห็นของผทู ี่ เกย่ี วขอ งประกอบดว ย มาตรา 78 รฐั พงึ สงเสริมใหประชาชนและชุมชนมีสว นรว มในการพัฒนาประเทศ ทั้งใน ระดับชาตแิ ละทองถิ่น สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 10 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ หมวด 14 การปกครองสวนทอ งถนิ่ มาตรา 525 ผูบริหารทองถ่ินตอ งคํานึงถึงการมีสวนรว มของประชาชนดวย มาตรา 253 การ ดําเนินการของทองถิ่นตองเปดเผยขอมูลและรายงานผลการดําเนินงานใหประชาชน และตองมีกลไกให ประชาชนในทองถิ่นมสี ว นรว มตามหลักเกณฑทก่ี ฎหมายกําหนดไว หมวด 16 การปฏริ ูปประเทศ มาตรา 257 (3) และ 258 (1) กําหนดใหการมีสวนรวมในการพัฒนาประเทศและการ ปกครองเปน 1 ใน 3 เปาหมายที่กําหนดไว และการมีสวนรวมทางการเมืองกําหนใหประชาชนมีสวนรวม ทางการเอง รวมท้ังตรวจสอบการใชอํานาจรัฐ ดานการบริหารราชการแผนดิน กําหนดใหนําเทคโนโลยีมาใช ใหมีการบูรณาการขอมูลของหนว ยงานรฐั เขา ดว ยกนั 2.2.2 พระราชบัญญัติการจัดทํายุทธศาสตรชาติ พ.ศ.2560 (ราชกิจจานุเบกษา เลม 134 ตอนที่ 79 ก 31 กรกฎาคม 2560) กลา วถึงการมีสว นรวมของประชาชนในการกําหนดยุทธศาสตรชาติ โดยสรุป คือ หมวด 1 ยุทธศาสตรชาติ มาตรา 7 และ 8 ใหประชาชนทุกภาคสวนมีสวนรวมในการกําหนดเปาหมาย การจัดทํา ยุทธศาสตรชาติ รวมทั้งสรางการรับรู และเขาใจโดยใหคณะกรรมการจัดใหมีการรับฟงความคิดเห็นซึ่งตองใช วิธกี ารท่ีประชาชนสามารถเขา ถึงสะดวกและทั่วถงึ หมวด 3 การติดตาม การตรวจสอบ และการประเมินผล มาตรา 27 ใหสํานักงานเผยแพรรายงานท่ีไดรับจากหนวยงานของรัฐ และรายงาน ให ประชาชนทราบทางระบบเทคโนโลยีสารสนเทศของสํานักงาน เพ่ือประโยชนในการมีสวนรวมของประชาชน ซง่ึ หากประชาชนพบวาการดําเนินการไมส อดคลองกับยุทธศาสตรช าติจะไดแจงเหตุดงั กลา วใหส าํ นักงานทราบ อยา งสะดวกและทันทวงที 2.2.3 พระราชบญั ญัติวธิ ีการงบประมาณ พ.ศ.2561 (ราชกิจจานุเบกษา เลม 135 ตอนที่ 92 ก 11 พฤศจกิ ายน 2561 สรุปแนวทางการจดั ทํางบประมาณ ไดด ังนี้ หมวด 4 การจัดทํางบประมาณ มาตรา 23 การจัดทํางบประมาณจะตองคํานึงถึงประมาณการรายรับ ฐานะการคลัง ยุทธศาสตรชาติ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ เสถียรภาพทางเศรษฐกิจ ความเปนธรรม นโยบาย และภารกิจ เพอื่ ใหเ กิดประสิทธิภาพ ความคุม คา และผลสัมฤทธิ์ในการบรหิ ารจดั การภาครัฐ มาตรา 27 – 29 และมาตรา 31 จะกลาวถึงแนวทางและผูมีอํานาจการจัดทําคําขอตั้ง งบประมาณรายจายท้ังที่เปนสวนของงบประมาณของหนวยงานและงบประมาณบู รณาการเพ่ือจัดสงใหกับ สํานกั งบประมาณ หมวด 5 การบริหารงบประมาณ มาตรา 34 หนว ยรบั งบประมาณจะตองจัดทาํ แผนปฏิบัตงิ านและแผนการใชจ า ย สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 11 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ หมวด 7 การประเมนิ ผลและการรายงาน มาตรา 47 หนวยรับงบประมาณจัดใหมีระบบการติดตามและประเมินผลอยางตอเน่ือง โดย ตอ งเปดเผยตอ สาธารณชนดว ย 2.2.4 รา งพระราชบัญญัติการมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการนโยบายสาธารณะ พ.ศ. .... รางพระราชบัญญัติฉบับน้ีมีวัตถุประสงคเพื่อรองรับสิทธิในการมีสวนรวมของประชาชนใน กระบวนการนโยบายสาธารณะ ทั้งในดานการใหและการรับรูขอมูลขาวสาร การแสดงความคิดเห็นหรือให ขอเสนอแนะ การมีสวนรวมในการตัดสินใจ ตั้งแตข้ันตอนการเริ่มนโยบาย การจัดทําแผนงาน โครงการ หรือ กิจกรรมทอ่ี าจมผี ลกระทบตอคุณภาพชีวติ และสิง่ แวดลอม การวางแผนพฒั นาเศรษฐกิจและสังคม การจัดการ สง่ิ แวดลอ มทรพั ยากรธรรมชาติ รวมทงั้ การปฏบิ ัติ และการตดิ ตามประเมินผลตามนโยบาย แผนงาน โครงการ หรือกิจกรรมนั้น นอกจากนี้ ยงั ไดกาํ หนดขั้นตอนที่ประชาชนสามารถมสี ว นรว มในกิจกรรมชองรัฐไดทุกระดับ ต้ังแตรวมวางแผน รับรู เขาถึงขอมูล รวมปฏิบัติ รวมจัดสรรผลประโยชน และรวมติดตามประเมินผล ซ่ึงได กําหนดใหประชาชนมีสวนรวมในกระบวนการนโยบายสาธารณะ 3 ข้ันตอนหลัก ไดแก กอนอนุมัติ ระหวาง ดาํ เนินนโยบาย และภายหลังดําเนนิ นโยบาย กอนอนุมัติ ระหวา งดาํ เนนิ นโยบาย ภายหลงั ดาํ เนินนโยบาย หนว ยงานของรฐั ตอง หนวยงานของรัฐตอง หนวยงานของรัฐตอง -เปด เผยและชแี้ จงขอ มลู -จัดทาํ รายงานความกา วหนา -จัดรบั ฟงความคดิ เหน็ -จัดรับฟง ความคดิ เหน็ และ เผยแพรไ มนอ ยกวา 1 คร้งั ตอ ป -อาจจัดใหป ระชาชนรว มตดิ ตาม ปรึกษาผูม สี ว นไดส วนเสยี -จัดใหประชาชน เสนอ แกไข ประเมนิ ผล -นาํ ผลการรบั ฟง ฯมาพิจารณา เปลย่ี นแปลงตามความเหมาะสม หากประชาชนไดร บั ผลกระทบจาก รว มในการตดั สนิ ใจดาํ เนิน ผเู กย่ี วขอ งอาจยน่ื คาํ รองตอ หนา ย นโยบายกส็ ามารถรองขอใหแ ตงตัง้ กิจกรรมทจี่ ะกระทบตอ งานของรฐั ใหทบทวนหรอื ยกเลกิ เจาหนา ทีค่ มุ ครองฯ และชวย ส่ิงแวดลอ ม สุขภาพ และ กิจกรรมที่ไมด ําเนนิ การอยาง ดาํ เนนิ คดีได คณุ ภาพชีวิต ถูกตองเหมาะสม -เยียวยาและชดเชย ภาพที่ 2.4 ขน้ั ตอนที่หนว ยงานของรัฐจะตอ งดําเนนิ การเกี่ยวกบั การมสี ว นรวมของประชาชน รางพระราชบัญญัติฉบับนี้กําหนดใหมีคณะกรรมการการมีสวนรวมซึ่งเปนตัวแทนจากภาครัฐ 8 คน ภาควิชาการ 5 คน และภาคประชาชน 5 คน โดยมีนายกรัฐมนตรี หรือรองนายกรัฐมนตรีท่ีไดรับมอบหมาย เปนประธาน โดยมีอํานาจหนา ท่ี เชน สนบั สนุนใหความรู สงเสรมิ การมสี ว นรวมของประชาชนทัง้ ในระดับชาติ และทองถ่ิน กําหนดขอบเขต ประเภท ชนิด และลักษณะของนโยบายสาธารณะตามกฎหมายนี้ ใหคําปรึกษา หรือใหความชวยเหลือประชาชนในการใชสิทธิเพื่อดําเนินคดีทางศาล นอกจากนี้ยังไดกําหนดบทลงโทษของ การไมดําเนินการ บิดเบือนกระบวนการมีสวนรวม หรือไมปฏิบัติตามคําสั่งคณะกรรมการฯไวอีกดวย (คณะกรรมาธิการขบั เคลอ่ื นการปฏริ ปู ประเทศ, 2559, น.23-25) สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 12 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 2.3 งานวิจยั และผลงานอืน่ ๆทเ่ี กย่ี วของ 2.3.1 Participatory Budgeting ธนาคารโลกไดสรุปหลักการและเง่ือนไขของงบประมาณแบบมีสวนรวมท่ีจะประสบ ความสําเร็จไวตองประกอบดวย 1) ผูบริหารตองเปนกลาง 2) ผูนําฝายคานในองคกรการเมืองระดับทองถิ่น ตองไมมี หรือออนแอ 3) ความพรอมทางการเงิน การชวยเหลือดานเทคนิคจากระดับชาติ หรือนานาชาติ 4) มีงบประมาณจากรายรบั เพียงพอ 5) ปลอดการเมอื งระหวางกลมุ ตา งๆภายในคณะผูบรหิ าร ตัวอยา งการจัดทํางบประมาณแบบมสี วนรวม เชน กลุมประเทศลาตินอเมริกัน ประกอบดวย ประเทศโบลิเวีย ประเทศบราซิล ประเทศ กวั เตมาลา ประเทศนิคารากัว ประเทศเปรู ขอ สรุปทคี่ ลายกันทไ่ี ดจากประเทศเหลาน้ี ประกอบดว ย 1) การใชงบประมาณแบบมีสวนรวมระดับทองถ่ินไมไดประสบความสําเร็จในวง กวางทั้งประเทศ เนื่องจากภาครัฐไมสามารถกระตุนใหเกิดการมีสวนรว มของประชาชน ยังมีขอจํากัดเกี่ยวกับ ความโปรงใสทางการคลัง และการบริหารงานอยางมีประสิทธิภาพของรัฐบาล เนื่องจาก การออกกฎหมาย ระดบั ชาติมเี ปาหมายอื่นและพรรคการเมอื งไมเขม แข็งพอนาํ มาซึ่งความออนแอทางการคลงั และการบริหาร 2) เง่ือนไขความสําเร็จที่เกิดขึ้นในทองถิ่นขนาดเล็กประกอบดวย การบริหารของ นายกเทศมนตรีที่เปนกลาง ความพรอมทางการเงินท่ีไดรบั การสนับสนุน และการปลอดการเมืองระหวางกลุม 3) การใชจายภาครัฐจาํ เปน ตอ งมคี วามโปรงใสและการมสี ว นรว มทางตรง 4) บทบาทขององคกรเอกชน (NGOs) สําหรับแนวทางของการศึกษานี้ยังไดกลาวถึงระบบงบประมาณแบบมีสวนรวมในประเทศ กําลังพัฒนานี้วา 1) การมีกฎหมายเก่ียวกับการจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวมไมสามารถยืนยันถึง ความสําเรจ็ ได แตข นึ้ อยูกับปจจัยตางๆเก่ียวกบั เงอื่ นไขทจี่ ําเปน เชน ความเปน กลางของนายกเทศมนตรี ความ แข็งแรงของพรรคฝายคาน เงินสนับสนุนจากองคกรภายนอกทั้งในระดับชาติและนานาชาติ 2) ไมมีแนวทางท่ี เปนบรรทัดฐานอยางชัดเจนสําหรับการจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวม ทั้งนี้ข้ึนกับความเขมแข็งของภาค ประชาชนและกลุมสงั คม กลุมยุโรปกลางและยุโรปตะวันออก ประกอบดวย ประเทศอัลบาเนีย ประเทศอาเมเนีย ประเทศบลั กาเรีย ประเทศรสั เซยี กลไกการจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวมในยุโรปกลางและยุโรปตะวันออกพัฒนามาจาก การดําเนินการในทองถิ่น การจัดสรรงบประมาณขององคการระหวา งประเทศที่ใหงบประมาณสนับสนนุ ซึ่งถูก มองวาอาจมีผลกระทบตอความยั่งยืน ความเปนอิสระของรัฐบาลทองถ่ินและความพรอมของทรัพยากร สาํ หรับกลไกการจัดทํางบประมาณแบบมสี วนรวมจะตองคํานึงถึงวารัฐบาลตองมีการเพิ่มขีดความสามารถของ ประชาชนเพ่ือใหประชาชนมีความสามารถมีสวนรวมในการตัดสินใจ การจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวมจะ เปนจุดเร่ิมตนใหเกิดการเปลี่ยนแปลงการสรางระบบธรรมาภิบาลระดับชาติ ระดับการตรวจสอบของ ประชาชนในกระบวนการงบประมาณแบบมสี ว นรว ม และการมสี วนรว มจะตองทําใหเกิดความยงั่ ยืน สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 13 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กลุม ประเทศในเอเชยี การจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวมของประเทศบังคลาเทศ อินเดีย อินโดนีเซีย ฟลิปปนส และไทย พบวา บางประเทศเริ่มตนจากองคกรเอกชน (NGOs.) หรือบุคคลที่ 3 เพ่ือเปาหมายใหเกิดความ โปรงใสและตรวจสอบได บางประเทศการมีสวนรวมเร่ิมข้ันการกอตัวของงบประมาณ ในขณะท่ีอีกหลาย ประเทศมีเพียงระดับการติดตามและตรวจสอบ ขอดีของการมีสวนรวมคือ ประชาชนในพ้ืนท่ีจะทราบสภาพ พื้นที่ ขอจํากดั รวมถงึ ความตองการของตนเอง ทําใหเพม่ิ การตรวจสอบได ปจจัยท่กี ําหนดระดบั ของการมีสวน รวม ประกอบดวย ความคิดริเร่ิมของประชาชนในพ้ืนท่ี ความสมบูรณของระบบการเมือง และลักษณะทาง วัฒนธรรมทางการเมืองในประเทศ หรือของพื้นท่ีทองถ่ินน้ันๆ ดังนั้น การออกแบบระบบงบประมาณแบบมี สวนรวมจึงตองใหภาคประชาสังคมเขาถึงและมีสวนรวมการตัดสินใจสาธารณะ กรณีศึกษาตางๆจะพบวา โครงการที่ประชาชนในพ้ืนท่ีไมไดมีสวนรวมอยางแทจริงแมจะประสบความสําเร็จในระยะส้ัน แตไมกอใหเกิด ความยัง่ ยืนในระยะยาว กลมุ ประเทศ Sub-Saharan Africa ประเทศในกลุมน้ี ประกอบดว ย เคนยา โมแซมบิก แอฟริกาใต แทนซาเนีย อกู นั ดา แซมเบีย และซมิ บับเว แตละประเทศมีความทา ทายท่ีคลา ยกนั ในเรื่อง ขาดความสามารถ ความเขาใจบทบาทและความ รับผิดชอบ ขอบเขตการมีสวนรวมจํากัด ขอจํากัดทางกฎหมาย การติดตามและตรวจสอบยังไมเพียงพอ ขาด ความโปรง ใสและความไวว างใจระหวางกัน ปญ หาดานการส่ือสาร และการขาดแคลนทรัพยากร การเมืองและ ความแตกตางในสังคม งบประมาณแบบมีสวนรวมสวนใหญจะดําเนินการในระดับทองถ่ิน ซ่ึงมีบทบาทสําคัญ ในการสรางกลไกตางๆ เชน โครงสรางคณะกรรมการ กระบวนการมีสวนรวม การประชุมงบประมาณ กระบวนการปรกึ ษาหารือ การจัดทาํ จดหมายขาว และความจํากดั ของทรพั ยากร ถึงแมวาการดําเนินการงบประมาณแบบมีสวนรวมจะมีขอจํากัดหลายๆประการ แตจํานวน ทองถิ่นที่ใชงบประมาณแบบมีสวนรวมยังคงเพิ่มข้ึน เพราะงบประมาณแบบมีสวนรวมจะเกี่ยวของกับการ พฒั นาความสมั พนั ธระหวา งประชาชนและการบริหารทอ งถ่นิ สง ผลตอการเพิม่ ความโปรง ใสและความไววางใจ (ธนาคารโลก, Edited by Anwar Shah,2005, น.127-222) 2.3.2 การประเมินความโปรงใสทางงบประมาณตามหลักสากล เพื่อสงเสริมความย่ังยืนทางการ คลงั ของประเทศไทย รายงานการวิจัยครั้งนี้ไดกลาวถึง ความสําคัญของการมีสวนรวมของประชาชนเปน องคป ระกอบสาํ คัญของการดาํ เนินนโยบายการคลงั ทม่ี ีประสิทธิภาพ การบรหิ ารงานของรฐั จะเกดิ ความโปรงใส และรับผิดชอบ งานศึกษานี้ไดศึกษาแนวทางการประเมินความโปรงใสทางการคลังที่เกี่ยวของกับระบบ งบประมาณระดับสากล พบวาเอกสารงบประมาณเปนเคร่ืองมือส่ือสารท่ีสําคัญท่ีจะเช่ือมตอกระบวนการ งบประมาณกับประชาชนใหไดรูขอมูลครบถวนภายในระยะเวลาท่ีเหมาะสม สําหรับแนวทางการประเมิน ความโปรง ใสทางงบประมาณตามหลกั สากล เชน 2.3.2.1 กองทุนการเงินระหวางประเทศ (IMF) กําหนดหลักปฏิบัติท่ีดีดานความโปรงใส ทางการคลัง ไว 4 ดานคือ สาํ นักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 14 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 1) รายงานทางการคลัง โดยใหความสําคัญกับรายงานที่มคี วามครอบคลมุ เช่ือถือได ในเวลาทเ่ี หมาะสม 2) การจดั ทาํ งบประมาณการทางการคลังและการงบประมาณ ตอ งระบวุ ัตถุประสงค การดําเนินนโยบายท่ชี ัดเจน รวมถงึ การคาดการณท่คี รอบคลมุ เชอ่ื ถือได ในเวลาที่เหมาะสม 3) การวิเคราะหและการบริหารความเส่ียงทางการคลัง โดยใหความสําคัญกับการ เปดเผยขอ มูลและการวเิ คราะหความเสี่ยงทางการคลงั ทีอ่ าจเกิดขน้ึ โดยรวมถึงการบรหิ ารจดั การ 4) การบริหารจัดการรายไดจากทรัพยากรธรรมชาติ โดยใหความสําคัญกับความ โปรง ใส 2.3.2.2 องคการเพื่อความรวมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (OECD) ไดใหคําแนะนํา เร่ืองธรรมาภิบาลการงบประมาณ (Budgetary Governance) กําหนดหลักปฏิบัติที่ดีไว 10 ประการ โดย หลักการสําคัญคือ เนนการเปดเผยเอกสารงบประมาณและขอมูลอยางโปรงใส เขาถึงงาย มีความชัดเจน ผานกระบวนการตามกฎหมาย โดยสามารถใชประโยชนตั้งแตข้ันตอนการพิจารณางบประมาณ การนํา นโยบายไปปฏบิ ัติ การประเมนิ นโยบาย และการสรา งความรับผดิ ชอบของรฐั บาล 2.3.2.3 องคก ารความรวมมอื ทางดา นงบประมาณระหวางประเทศ (IBP) มสี มมุตฐิ านการ ทํางานที่สําคัญคือ ความเขาใจและการมีสวนรวมในเรื่องงบประมาณของภาคประชาชน ซ่ึงไดกลาวถึง การ เขาถึงขอมูลและโอกาสในการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการจัดทํางบประมาณ รัฐมีความ รับผิดชอบจะตองเปดเผยขอมลู เกี่ยวกับงบประมาณท่ีมคี วามครอบคลุมและทันทวงที รวมถึงเปดโอกาสให ประชาชนมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณ IBP ไดใหหลักการไววา ความรับผิดชอบทางงบประมาณ ประกอบดว ย 3 ดาน คือ 1) ความโปรงใสทางงบประมาณ (Budget Transparency) เก่ียวของกบั การเปด เผย ขอมลู ดานงบประมาณที่ครบถวน 2) การมสี ว นรวมของภาคประชาชน (Public Participation) 3) การควบคมุ ดูแล (Oversight) หากงบประมาณมีความโปรงใส ประชาชนมีสวนรวมในการจัดทํางบประมาณ รวมถึงมีหนวยงานท่ีควบคุมดูแลการดําเนินการของฝายบริหาร จะทําใหการจัดสรรงบประมาณเปนไปอยางมี ประสิทธิภาพ ตรงตอความตองการของประชาชน สรางความนาเชื่อถือ ลดปญหาคอรรัปช่ัน รักษาวินัยการ คลัง ทั้งนี้ IBP ไดออกรายงานการสํารวจการเปดเผยงบประมาณ (Open Budget Survey) จะมีแบบสํารวจ ดัชนีการเปดเผยงบประมาณ (Open Budget Index, OBI) มีคะแนนระหวาง 0 ถึง 100 ซึ่งคําถามหรือ ตวั ช้ีวดั จะครอบคลมุ มติ ิการมีสว นรวมดว ย คาํ ถามทั้งหมดจะประกอบดวย 8 ประเภท ซ่ึงประเทศไทยมีผลการ ประเมินป 2558 จําแนกตามประเภทไดด งั นี้ สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 15 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตารางท่ี 2.1 รายละเอียดผลการสํารวจการเปดเผยงบประมาณ เอกสาร เนือ้ หา และระยะเวลาเผยแพร มกี ารจัดทําหรือไม? / ผลการประเมนิ ตวั อยาง ช่อื เอกสาร เพียงพอ การขาดขอ มลู 1. คําแถลงประกอบ -นําเสนอสมมตุ ิฐานทางเศรษฐกิจตางๆที่ใชในการประมาณ (Substantial) -มีการจดั ทํา - งบประมาณลวงหนา การรายรับ รายจา ยของรฐั บาล -วงเงินงบประมาณรายจา ยประจาํ ป จํากดั (Limited) -ขาดการนําเสนอขอมูลรายรับ Pre-Budget -เผยแพรลวงหนาอยางนอย 1 เดือน กอนตีพิมพขอเสนอ -มกี ารจัดทํา รายจายยอนหลังและไปขางหนา -ราง พรบ.งบประมาณรายจา ยประจาํ ป เพยี งพออยา งมาก อกี 2 ป Statement) งบประมาณและเอกสารท่เี ก่ยี วของ -เอกสารประกอบรายจายงบประมาณ (Extensive) -ขาดการนาํ เสนอผลกระทบทางการ ประจําป จาํ กัด คลงั จากนโยบายใหม 2. ขอ เสนองบประมาณ -นําเสนอ(ราง)ประมาณการรายรับและแผนการใชจาย -งบประมาณโดยสงั เขป (ฉบับราง) (Limited) -คาํ แถลงงบประมาณรายจา ยประจําป - และเอกสารท่ีเกี่ยวของ งบประมาณของรัฐบาล -มีการจัดทํา ข า ด เ อ ก ส า ร เ ผ ย แ พ ร ขั้ น ต อ น ห รื อ ร า ง เ อ ก ส า ร -เผยแพรล วงหนาอยางนอย 3 เดอื นกอ นขึ้นปงบประมาณ -พ.ร.บ.งบประมาณรายจา ยประจาํ ป ระหวางกระบวนการงบประมาณ จะเผยแพรในข้ันตอนการบริหาร งบประมาณ -มกี ารจดั ทาํ เทา น้ัน -เว็บไซต People’s Watch จัดทําโดย ( Executive Budget สาํ นกั งบประมาณ Proposal and Supporting document) 3. เอกสารงบประมาณ -นําเสนอประมาณการรายรับและแผนการใชงบประมาณ (ตามพ.ร.บ.) (Enacted ของรฐั บาลที่ผานการพิจารณาจากฝายนิตบิ ัญญัติ Budget) -เผยแพรท นั ทีทีอ่ อกพระราชบญั ญตั ิ 4. เอกสารงบประมาณ -นาํ เสนองบประมาณท่ีประชาชนโดยท่วั ไปเขาใจโดยงา ย ฉ บั บ ป ร ะ ช า ช น -เผยแพรควบคไู ปกับขอ เสนองบประมาณ ขอ 2 และ 3 (Citizen Budget) สํานกั งานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 16 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตารางท่ี 2.1 รายละเอยี ดผลการสํารวจการเปด เผยงบประมาณ เอกสาร เนื้อหา และระยะเวลาเผยแพร มีการจัดทําหรอื ไม? / ผลการประเมนิ ตวั อยา ง การขาดขอ มลู ชือ่ เอกสาร ขาดการรายงานการใชจายระดับ โครงการ 5. ร า ย งา น ก า ร ค ลั ง -นําเสนอรายงานความกาวหนาของการใชจายงบประมาณ -มีการจดั ทาํ จาํ กดั - ภ า ย ใ น ป (In-Year รายรับ หนี้สาธารณะ -ร า ย งา น ภ า ว ะ เ ศ ร ษ ฐ กิจ ก า ร ค ลั ง (Limited) - Report) -เผยแพรเ ปนรายเดือน รายไตรมาส โดยเผยแพรภ ายใน 30 ประจําเดือน (จัดทาํ โดย สศค.) - วันหรือไมเกนิ 6 สปั ดาหนับแตว นั ส้นิ สุดชวงเวลา 6. รายงานการคลัง -นําเสนอความกาวหนา ของการใชจ า ยนําประมาณ -ไมมกี ารจดั ทํา - ก ล า ง ป ( Mid-Year -เผยแพรภายใน 30 วัน หรือไมเกิน 6 สัปดาหนับจากวัน Review) คร่งึ ปงบประมาณ 7. รายงานการคลังสิ้น -นําเสนอการเปรียบเทียบระหวางแผนรายรับและรายจาย -ไมมีการจัดทาํ - ป (Year-End Report) ของรัฐบาล กับผลที่เกดิ ขนึ้ จรงิ -เผยแพรภายใน 6 เดือนหรือไมเกิน 1 ป นับจากวันส้ินสุด ปง บประมาณ 8 . ร า ย ง า น ผ ล กา ร -นําเสนอผลการตรวจสอบการใชจายงบประมาณวาเปนไป -ไมม กี ารจัดทํา - ตรวจสอบงบประมาณ ตามกฎหมายหรอื ไม รวมถงึ ขอ แนะนําตา งๆ (Audit Report) -เผยแพรภายใน 6 เดือนหรือไมเกิน 1 ปนับจากวันสิ้นสุด ปงบประมาณ หมายเหตุ - งบประมาณรายจา ยประจําป หมายถงึ งบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ. 2557 ทมี่ าขอ มูล : การประเมนิ ความโปรง ใสทางงบประมาณตามหลกั สากลเพื่อสงเสริมความยั่งยนื ทางการคลงั ของประเทศไทย ,2560 . น.33-38 สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 17 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ จากผลการสํารวจทพี่ บวาขอมลู การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณยังไม เพียงพอและอยใู นระดบั จํากดั น้ัน ตัวอยา งปญหาตางๆของรฐั บาล เชน 1) ขาดการนําเสนอขอมูลเปาหมายของโครงการในชวงกระบวนการบริหาร งบประมาณ 2) ขาดชอ งทางหรอื รายงานอยางเปน ทางการที่ไดจากความคิดเหน็ ของประชาชนมา ใชในการวางแผนหรือปรับปรุงการบริหารงบประมาณ 3) คณะกรรมาธิการของฝายนิติบัญญัติยังไมเปดโอกาสใหประชาชนแสดงความ คิดเหน็ เกี่ยวกับมหภาค โครงสรา งทางการคลัง การจัดสรรงบประมาณระดบั กระทรวงและหนวยงาน สรุปผลท่ี ไดร บั จากการทาํ ประชาพิจารณ ขาดกลไกทใี่ หประชาชนเขา รวมตรวจสอบการใชจายไดอ ยางเปน ทางการ อยางไรก็ตาม ผลคะแนนการสํารวจป 2559 ประเทศเกาหลีใตมีคะแนนการเปดเผย งบประมาณ (Open Budget Index, OBI) เทากับ 83 คะแนน แนวทางการจัดทํางบประมาณของประเทศ เกาหลใี ต ไดค ะแนนประเดน็ การมสี วนรวมสงู ถงึ 83 คะแนน และประเทศฟลปิ ปนสได 67 คะแนน จึงนาสนใจ ท่จี ะศกึ ษาแนวทางการดาํ เนินงานของแตละประเทศ กรณีศกึ ษา : ประเทศเกาหลใี ต ประเทศเกาหลีใต มีแนวทางการปฏิรูปกระบวนการบริหารการเงินการคลังสาธารณะ โดย สรุป คือ สํานักงบประมาณจะใหความสําคัญกับการนําเสนอแผนการบริหารการคลังแหงชาติ (National Fiscal Management Plan, NFMP) ซึ่งมีสาระคือ ภาพรวมการบริหารการคลัง และ กรอบงบประมาณ ลวงหนา (Medium-Term Expenditure Framework, MTEF) ระยะ 5 ป โดยมีข้ันตอนการเปดโอกาสให ประชาชนมีส ว นรวมในโครงการ รัฐ ห ล าย ๆโ ครงก าร ซาง อาจต องการข อ คิดเห็ นจา กผู มีส ว น ไดสว น เ สี ย ผูเช่ียวชาญดานงบประมาณ นักวิชาการ และภาคเอกชนซ่ึงเปนการเป ดอภิปรายสาธารณะ (Open Discussion for the Public) สวนใหญเปนโครงการที่มีตนทุนการดําเนินการสูงและมีผลกระทบโดยตรงตอ คุณภาพชีวิตของประชาชน แตการดําเนินการน้ีก็ยังมีขอจํากัดอยูบาง เชน ผูเขารวมอภิปรายอาจไมใช ผูเช่ียวชาญเร่ืองงบประมาณ การจัดสรรงบประมาณควรพิจารณาเปนภาพรวมทั้งหมดและจัดลําดับ ความสําคญั ตามการพฒั นาประเทศ การอภิปรายไมส ามารถครอบคลุมทกุ โครงการอยา งทว่ั ถงึ นอกจากการเปดใหอภิปรายโครงการตางๆแลว กระบวนการจัดทํารางงบประมาณของ รัฐบาลกลางยังมีการจัดประชุมรวมกับองคกรปกครองสวนทองถิ่นในลักษณะการไปทัศนศึกษา เพื่อใหทราบ ความตองการท่ีแทจริงของทองถ่ิน และสถานะโครงการท่ีดําเนินการอยูของทองถ่ิน เกิดการแลกเปล่ียนขอมูล ภายหลังจากการทัศนศึกษาจะรวบรวมขอมูลท่ีได และอาจนําไปนําเสนอที่ประชุมท่ีปรึกษาดานการคลัง เพ่ือ หารือเรื่องงบประมาณและกรอบงบประมาณลวงหนาระยะปานกลาง และสงตอใหกับฝายนิติบัญญัติ คณะกรรมการพิเศษดานงบประมาณจะเปดใหมีการประชาพิจารณรับฟง ความคิดเหน็ จากผูเชีย่ วชาญดานการ คลัง เพ่ือใหความเห็นเกี่ยวกับการประเมินภาพรวมเศรษฐกิจ การคาดการณการจัดเก็บรายได สถานะทางการ คลัง ความจาํ เปนในการแกไขโครงการรายจา ยตางๆ หากมีความจําเปนอาจมีการปรบั รางงบประมาณรายจาย ระยะเวลาของเกาหลีใตในการทํางบประมาณรายจายจะจัดทาํ ประมาณ 1 ปก อ นปงบประมาณใหม สํานักงานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 18 สาํ นกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ แนวทางอีกประการของเกาหลีใตคือ เปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมการบริหาร งบประมาณ คือ การจัดต้ัง “ศูนยรายงานความสูญเสียทางงบประมาณ (Budget Waste Report Center)” ของกระทรวงยุทธศาสตรและการคลัง (Minister of Strategy and Finance) มีวัตถุประสงคให ประชาชนสามารถแจงหรือรองเรียนหากพบเห็นการใชงบประมาณท่ีอาจเกิดความสูญเปลาทั้งในระดับรฐั บาล กลางและรัฐบาลทองถ่ิน หรือแนะนําทางเลือกตางๆท่ีสามารถประหยัดงบประมาณรายจายได หากการ รายงานพสิ ูจนว า เปนความจริงและนําไปสูการประหยดั งบประมาณหรือเพิ่มรายไดใหกบั รฐั บาลได ประชาชนท่ี รายงานจะไดรับผลตอบแทนจากการรายงาน ในชวงป 1998-2013 มีผูรายงานมากกวา 1,922 เร่ือง ทําให รัฐบาลมีรายไดเพิ่มขึ้น 12,000 ลานเหรียญดอลลารสหรัฐ และประหยัดงบประมาณรายจาย 2,000 ลาน เหรียญ โดยจา ยเงินรางวัลรวมทง้ั ส้นิ 30 ลา นเหรยี ญดอลลารส หรัฐ กลไกการตรวจสอบอยางเปนทางการของเกาหลีใต คือ สํานักงานคณะกรรมการตรวจสอบ (Board of Audit and Inspection, BAI) ทําหนาท่ีในการตรวจสอบการทํางานของสถาบันภาครฐั และ อํานวยความสะดวกใหประชาชนเขามามีสวนรวมผานชองทางตางๆ เชน เว็บไซต และจัดทําโครงการ สงเสริมการรวมกลุมเพื่อใหเกิดภาคประชาสังคมตรวจสอบ นอกจากน้ี ไดจัดต้ังหนวยงาน National Assembly Budget Office (NABO) เพ่ือสนับสนุนดานขอมูลใหกับสมาชิกนิติบัญญัติในการตัดสินใจ ทางงบประมาณ ที่มา : Worldbank ภาพที่ 2.5 การมีสวนรว มของภาคประชาชนในกระบวนการงบประมาณและกรอบงบประมาณลวงหนา ระยะปานกลางของประเทศเกาหลใี ต สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 19 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กรณีศึกษา : ประเทศฟลปิ ปน ส ประเทศฟลิปปนสเปนอีกประเทศที่ไดรับการยอมรับเรื่องการปฏิรูปทางการคลังใหมีความ โปรงใสมากย่ิงขนึ้ โดยใชกลไกการมีสวนรวมของภาคประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ทง้ั ในระดบั ทองถิ่น และระดับประเทศ เปาหมายคือ ยุติปญหาคอรรัปช่ันและปญหาความยากจน แนวทางท่ีดําเนินการท่ี นาสนใจ เชน 1) จัดต้ัง The Cabinet Cluster on Good Governance and Anti-Corruption (CGAC) ที่ประกอบดวยประธานาธิบดี รัฐมนตรีกระทรวงท่ีเกี่ยวของ ที่ปรึกษากฎหมาย และสํานักงานนิติ บัญญัติ เพื่อสงเสริมใหเกิดการมีสวนรวม ความโปรงใส สรางความไววางใจและความเช่ือม่ันตอรัฐบาลผาน กลไกทใ่ี หประชาชนมีสวนรวมในการกําหนดนโยบายและการตรวจสอบการทํางานของภาครฐั 2) จัดทํา “งบประมาณฉบับประชาชน (Citizens’ Budget) นําเสนอขอมูล พ้นื ฐานงบประมาณใหประชาชนที่สนใจ และเขา ถงึ ไดโ ดยงา ย 3) เปดโอกาสใหประชาชนมสี วนรวมในกระบวนการกาํ หนดนโยบายของประเทศ 4) สนับสนุนใหป ระชาชนมสี ว นรวมไดโ ดยตรงในระดับทองถนิ่ เคร่อื งมอื สําคญั สําหรับการปฏริ ูป เชน 1) การติด “ตราความโปรงใส (Transparency Seal)” บนเว็บไซตทางการของ หนว ยงาน ซ่งึ กาํ หนดใหเผยแพรขอมลู หนา ที่ความรบั ผิดชอบของหนวยงาน ขอมลู การตดิ ตอ รายงานประจาํ ป ของหนวยงานยอนหลัง 3 ป งบประมาณที่ไดรับอนุมัติและเปาหมายท่ีไดกําหนดไว โครงการสําคัญของ หนวยงาน ผูรับประโยชนจ ากโครงการ สถานะของโครงการและการประเมินผล แผนจัดซือ้ จัดจางประจาํ ปและ รายช่ือผรู บั จาง 2) รายงานงบประมาณฉบับประชาชน เพื่อชวยใหประชาชนเขาใจขอมูล งบประมาณไดงายย่ิงข้ึน โดยเผยแพรใ นรูปแบบเอกสาร และเว็บไซต 1 ทมี่ า : Department of Budget and Management, Philippines ภาพท่ี 2.6 รายงานงบประมาณฉบับประชาชนป 2018 ของประเทศฟลิปปน ส 1 https://www.dbm.gov.ph/index.php/budget-documents/2018/2018-people-s-budget สํานกั งานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 20 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 3) นโยบายการเปดเผยขอมูล (Full Disclosure Policy, FTP) กําหนดใหทุก จังหวัด อําเภอ และเทศบาล เผยแพรขอมูลทางการเงินแกประชาชน ใหประชาชนทราบวางบประมาณไดถูก นํามาใชอ ยางไร โดยตองแสดงในสถานท่ที ่ีประชาชนเขา ถึงไดอยางนอ ย 3 แหง และแสดงบนเวบ็ ไซตทางการ 4) การติด “ตราการจัดการท่ีดี (Seal of Good Housekeeping, SGH) เปน โครงการทีส่ รา งแรงจูงใจใหแ กหนว ยงานหรือรฐั บาลทองถิ่นทีแ่ สดงใหเห็นถงึ ความโปรงใส มีความรบั ผิดชอบ มี สวนรวมและผลการดําเนินงานโดยรวมดี ซ่ึงหนวยงานทองถ่ินจะไดรับตราสัญลักษณน้ีก็ตอเมื่อ มีการบริหาร จัดการทางการคลังท่ีดี เชน ผานการรับรองจากสํานักงานตรวจเงินแผน ดิน และไดปฏิบัติตามนโยบายเปดเผย ขอ มลู ขา งตน 5 ) ข อ ต ก ล ง ก า ร มี ส ว น ร ว ม ท า ง ง บ ป ร ะ ม า ณ ( Budget Partnership Agreements) กําหนดใหองคกรทางประชาสังคมเขามามีสวนรวมในข้ันตอนการจัดทําขอเสนองบประมาณ และการติดตามการใชจายงบประมาณ ท้ังนี้ภาคประชาสังคมจะมีโอกาสเขารวมพิจารณาขอเสนอและ จดั ลาํ ดับความสาํ คญั ของโครงการ 6) การจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวมระดับรากหญา (Grassroots Participatory Budgeting) ซึ่งเปนการจัดทํางบประมาณแบบลางขึ้นบน (Bottom-up Budgeting) ของ รฐั บาลทองถน่ิ โดยมีวงจรงบประมาณ 9 ขนั้ ตอน อยา งไรก็ตามสามารถสรปุ ได ดงั นี้ ท่มี า : OPENBUB.GOV.PH ภาพที่ 2.7 กระบวนการจดั ทํางบประมาณแบบลางข้นึ บนของประเทศฟล ิปปนส สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 21 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ที่มา : OPENBUB.GOV.PH ภาพท่ี 2.8 ระบบตดิ ตามงบประมาณผา นเว็บไซตของรัฐบาล 7) โครงการตรวจสอบแบบประชาชนมีสวนรว ม (Citizen Participatory Audit Project) เปน การตรวจสอบรวมกันระหวางเจาหนาที่ของคณะกรรมการตรวจสอบเงินแผนดิน และประชาชน องคกรประชาสังคมกลุมที่สนใจ อาจจัดตั้งแบบเปนทางการ ซึ่งประชาชนจะมีบทบาทและความรับผิดชอบ ทุกข้ันตอนการตรวจสอบ และไดรับขอมูลระดับเดียวกับท่ีเจาหนาที่ของคณะกรรมการตรวจสอบเงิน แผนดินอีกดวย เม่ือการตรวจสอบส้ินสุดจะจัดทํารายงานติดตามผล และติดตามผลการปฏิบัติการแกไขของ หนว ยงานท่ถี ูกตรวจสอบ จากกรณีศึกษาของประเทศเกาหลีใตและฟลิปปนส พบวา ปจจัยสําคัญท่ีทําใหแนวทางการ นํากลไกการมีสวนรวมของประชาชนเขามาอยูในกระบวนการงบประมาณ ตั้งแตข้ันจัดทํางบประมาณจนถึง การติดตามตรวจสอบการใชจ า ย ประกอบดวย 1) ความจริงใจและแรงผลักดันจากรัฐบาลท่ีใหความสําคัญกับการมีสวนรวมของ ประชาชนเปนวาระแหงชาติ และเปนแนวทางท่ีชวยเพิ่มความไววางใจของประชาชนที่มีตอรัฐบาล ชวย แกปญ หาคอรร ัปชนั่ อีกดวย 2) องคกรภาคประชาสังคมที่มีความเขมแข็ง มีความรู ความสามารถ และสามารถ เขา ถงึ ขอ มูลทเ่ี กี่ยวขอ งกบั งบประมาณไดโ ดยงาย 3) สมรรถนะของรัฐ (State Capacity) รฐั ท่ีมสี มรรถนะทส่ี ูงกวา จะมแี นวโนมใหเกิด การมสี วนรว มระดบั ทสี่ งู และลึกกวา สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 22 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4) ความชัดเจนของทิศทางของการปฏิรูป วาจะปฏิรูปจากบนลงลางคลายกับ ประเทศเกาหลี หรือจากลางข้ึนบนคลายกบั ประเทศฟลิปปนส (ศาสตรา สดุ สวาท และ ฐิตมิ า ชูเชิด, 2560 น. 22-65) 2.3.3 การจดั การงบประมาณแบบมีสว นรวม (Participatory Budgeting) รายงานการศึกษาฉบับน้ีไดศึกษาขอเสนอแนะรูปแบบและกระบวนการจัดการงบประมาณ แบบมีสว นรว มตามประเดน็ หลกั ๆ ดงั น้ี หลักการสาํ คญั ที่งบประมาณแบบมีสว นรว มจะประสบความสาํ เร็จจะตองประกอบดว ย 1) การทําใหประชาชนทุกระดับเขามามีสวนรวม โดยเฉพาะอยางยิ่งประชาชนใน ระดับลา ง 2) กระบวนการงบประมาณจะตองมีความโปรงใส มีหลักเกณฑที่แนชัด เปดโอกาส ใหผเู สียภาษตี รวจสอบการใชจ า ยได 3) ประชาชนทุกคนมสี ทิ ธิในการตดั สินใจอยา งเทา เทยี มกนั 4) สมาชิกในชุมชนทุกคนและทุกกลุมมีสิทธิในการเขารวมกระบวนการงบประมาณ แบบมสี วนรว ม 5) ใหป ระชาชนมอี ํานาจการตัดสนิ ใจอยางแทจรงิ การจัดรูปแบบโดยใชเกณฑบทบาทของกลุมประชาสังคมและฝายรัฐบาลสามารถแบง รูปแบบงบประมาณแบบมีสว นรว มไดเปน 4 รปู แบบคือ 1) รวมรบั ฟง (Inform) เปนรูปแบบท่ีควบคุมโดยรัฐ ประชาชนเขารวมกระบวนการรับฟงและรับทราบ เทาน้ัน ไมมีการแลกเปลีย่ นความคิดเห็น ประชาชนไมมีอํานาจในการตัดสินใจเรื่องงบประมาณ ไมมีการลงมติ เพอ่ื ตัดสนิ ใจ ภาครัฐจะจัดทาํ ขอ เสนอ อนุมตั ิ และดาํ เนินโครงการเองท้ังหมด 2) รว มหารอื (Consult) เปนรูปแบบที่ภาครัฐจะเผยแพรขอมูลงบประมาณผานส่ือตางๆ และเปดโอกาสให ประชาชนทสี่ นใจเขารวมแสดงความคดิ เห็น โดยฝา ยรฐั จะรวบรวมความคิดเหน็ ตางๆใหกบั ภาครัฐตามชอ งทาง ท่ีเตรียมไว สําหรับข้ันตอนของการจัดทําขอเสนอ อนุมัติ และบริหารโครงการยังคงอยูท่ีภาครัฐ ซึ่งแบบที่ (1) และ (2) น้ี เรยี กวา “การมีสวนรวมเชงิ สัญลักษณ” 3) รว มเจรจา (Negotiate) เปนรูปแบบท่ีมีตัวแทนจากภาคสวนตางๆมีบทบาทรวมตัดสินใจโดยไดรับเงินทุนมา จากสวนอ่ืนท่ไี มใชภาครฐั หรืออาจมเี งนิ ทุนจากภาครฐั สมทบเพ่อื นาํ มาลงทุนดานตางๆ สภาทองถิ่นจะไมใ ชผูมี อํานาจตดั สนิ ใจ แตจะเปน ไปในรูปแบบ “คณะกรรมการ” ซึง่ ประกอบดว ยตวั แทนจากหลายสวนท่ีเกี่ยวของท่ี จะมีบทบาทรว มตัดสินใจดา นการเงนิ และทองถนิ่ จะเปน ผูร บั ผดิ ชอบนําโครงการไปปฏบิ ัติ สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 23 สาํ นกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4) รวมตดั สนิ ใจ (Decision) เปนรูปแบบท่ีพัฒนามาจากตนแบบ Porto Agegre ประเทศบราซิล ประชาชนจะ พดู คยุ ถกเถยี งกนั เพ่ือเลือกตัวแทนเขารวมประชุมสภา และจัดทาํ ขอ เสนอโครงการเพื่อเสนอใหกบั ตวั แทนพ้ืนที่ ไปพัฒนาขอเสนอและจัดอันดับโครงการไปบรรจุรวมกับแผนงานและงบประมาณของจังหวัดหรือหนวยงาน เมื่องบประมาณไดรับการอนุมัติจะมีการตั้งคณะกรรมการติดตามผลซ่ึงประกอบดวยภาครัฐและประชาชน รูปแบบน้จี ึงเปน รูปแบบท่ีเปด โอกาสใหป ระชาชนไดเ ขารว มอยางเต็มที่ ไมว าจะเปน การใหขอคิดเห็น จดั ลําดับ ความสําคัญ และตดั สนิ ใจ ดังน้ัน สรุปรูปแบบงบประมาณแบบมีสวนรวมไดเปน 4 รูปแบบ ตามบทบาทของ ภาคประชาชนและภาครัฐไดตามแผนภาพไดดงั น้ี สนับสนนุ มาก รวมหารอื รวมตัดสินใจ บทบาทของประชาชน Consult Decision สนบั สนุนนอ ย รวมรับฟง รวมเจรจา Inform Negotiate ผูควบคมุ บทบาทของรฐั ผสู นับสนุน ภาพที่ 2.9 รูปแบบงบประมาณแบบมีสว นรว ม อยางไรก็ตาม ปจจัยท่ีพิจารณาเลือกรูปแบบงบประมาณแบบมีสวนรวมของแตละประเทศมี ความแตกตา งกันตามบรบิ ททางสังคม วฒั นธรรม ท้งั น้ี ตัวอยางปจจัยมผี ลตอ การเลอื กรปู แบบทเ่ี หมาะสม เชน 1) ความเปน อสิ ระทางการเงิน พืน้ ท่นี ั้นควรมคี วามเปน อิสระทางการเงนิ ระดับหนึ่ง ซึ่งอาจมีรายไดของทองถ่ินเอง ซึ่งจะทําใหมีสิทธิและความสามารถของรัฐบาลทองถิ่นในการใชจายทรัพยากร สาธารณะเพื่อตอบสนองตอความตองการของทองถ่นิ นนั้ 2) วัฒนธรรมทางการเมือง ประชาชนมีความพรอมและเต็มใจที่จะเขารวม กระบวนการงบประมาณแบบมีสวนรวม ผูนําจะตองมีเจตจํานงใหประชาชนเขารวมโดยไมรูสึกวาสูญเสีย อํานาจการตัดสินใจไปสวนหน่ึง กรณีของประเทศไทย หลายพื้นท่ีไดมีการจัดทําแผนชุมชนตางๆ ไมวาจะเปน การจดั การนํา้ ขยะ หรือโครงการอื่นๆ ซึ่งประสบการณเหลานีจ้ ะทําใหประชาชนมีความเขาใจและตระหนักถึง ความสําคัญของการมีสว นรวม 3) ลักษณะของทองถิ่น เชน ขนาดของเมือง เมืองใหญอาจตองมีการคัดเลือก ตัวแทนหลายระดับมากกวาเมืองเลก็ ความแตกตางของประชากร เชน อุดมการณ ศาสนา วฒั นธรรม เชื้อชาติ และภาษา อาจเปนตัวแปรสําคัญตอวธิ ีการคัดเลือกผูเขารว มเพื่อเปนตัวแทนของกลุมอยางแทจรงิ นอกจากน้ี ความเจริญของทอ งถ่ินก็เปนปจจยั ทส่ี ําคญั ตอการเลือกรปู แบบงบประมาณแบบมีสว นรว ม สํานกั งานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 24 สาํ นกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4) ขอบเขตการดําเนินงาน ประกอบดวย ความชัดเจนของพ้ืนท่ี กลุมเปาหมาย และการดําเนินงาน ซ่ึงหากปจจัยขางตนชัดจะเหมาะสมกับรูปแบบเจรจาหรือรวมตัดสินใจ หากไมสามารถ ระบุผลกระทบตอกลุมเปาหมาย หรือกลุมเปาหมายกระจัดกระจาย ก็จะเหมาะกับรูปแบบใหประชาชนมารวม รบั ฟงหรอื รวมหารอื งานวิจัยฉบับนี้ยังไดใหขอเสนอแนะขั้นตอนการจัดการงบประมาณแบบมีสวนรวมของ ประเทศไทย โดยควรกาํ หนดเปน 2 ระดบั คอื 1) รปู แบบงบประมาณแบบมสี วนรว มระดบั กรม / เทียบเทา สว นใหญการบรหิ ารงานสวนกลางจะใชห ลกั การรวมอํานาจซ่ึงไมเ ปดโอกาสใหมีสวน รวมทางตรง แตจะเปนนโยบายและโครงการท่ีริเริ่มจากรัฐบาล การมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณ ระดบั น้อี าจกําหนดไดเ พียง “รปู แบบการรว มรบั ฟง หรือรวมหารือ” เทา นนั้ เนื่องจาก ภารกจิ ของหนว ยงานมุง ตอบสนองตอความตองการของประชาชนทั่วไปซ่ึงการกําหนดขอบเขตของกลุมผูมีสวนเกี่ยวของจึงยากที่จะ ระบุใหชัดเจนได อยางไรก็ตาม หากสามารถระบุกลุมผูมีสวนเกี่ยวของไดชัดเจนอาจกําหนดรูปแบบการมสี ว น รวมอ่ืนๆได เชน โครงการที่กอใหเกิดความเสียหายแกชุมชนหรอื สังคม อาจใชกระบวนการประชาพิจารณโ ดย กําหนดรปู แบบการรับฟงความคิดเห็นทห่ี ลากหลายยิ่งขนึ้ เชน การสนทนากลุม ยอย การประชมุ เชงิ ปฏิบัติการ หรือการประชุมผูมสี วนไดเ สยี หรอื อาจจัดใหม กี ารประชามติเพื่อหาขอ ยตุ ิ ซึง่ ขอ ดขี องการทาํ ประชามตคิ ือ การ เปดโอกาสใหมีการเสนอความคดิ เหน็ ตอเรอื่ งท่ีทาํ ประชามติอยางกวางขวาง แตข อเสยี คอื คาใชจา ยและตนทุน ดา นระยะเวลาอยางไรกต็ าม หากกรมหรือหนว ยงานใดมีแผนงานท่ีมขี อบเขตพนื้ ที่ และกลุมผมู ีสวนไดส วนเสีย ท่ีชดั เจนกส็ ามารถใช “รปู แบบการรว มเจรจาหรือรว มตัดสนิ ใจ”ได 2) รปู แบบงบประมาณแบบมสี ว นรว มระดับทองถน่ิ งบประมาณของทองถ่ินจะจัดสรรตามโครงการที่บรรจุไวในแผนพัฒนาทองถิ่นที่ ประกอบดวย โครงการพัฒนาท่ีจะดําเนินการจัดทําบริการสาธารณะและกิจกรรมสาธารณะเพื่อใหบรรลุ วิสัยทัศนท่ีกําหนดไว ข้ันตอนที่เก่ียวของกับการมีสวนรวมของประชาชน ประกอบดวย (1) การสํารวจความ ตองการของประชาชนแลวจัดทําแผนพัฒนาเสนอผูบริหารทองถ่ินเพ่ือใหความเหน็ ชอบแลว ปด ประกาศแจงให ประชาชนทราบโดยเปดเผยไมนอยกวา 30 วันพรอมทั้งแจงสภาทองถ่ิน อําเภอ และจังหวัด (2) เมื่อได ดําเนินการแลวเสร็จจะตองจัดทํารายงานผลและเสนอความเห็นซึ่งไดจากการติดตามและประเมินผล แผนพัฒนาทองถิ่นตอผูบริหารทองถ่ิน สภาทองถิ่นและปดประกาศในที่ที่เปดเผยภายใน 15 วันนับจากวันที่ รายงานผล และปดประกาศไวเปนระยะเวลาไมนอยกวา 30 วันโดยอยางนอยปละหน่ึงครั้งภายในเดือน ธันวาคมของทุกป อยางไรก็ตามปญหาและอุปสรรคการดําเนินการเก่ียวกับการมีสวนรวมของประชาชนใน กระบวนการงบประมาณปจ จุบัน พบวา 1) ไมสามารถจาํ แนก ระบุ ผมู ีสว นไดเ สีย ผมู ีสว นเกย่ี วขอ ง 2) หนวยงานท่ีเกี่ยวของกับดานการมีสวนรวมเปนหนวยงานภายในไมมีอํานาจ เพียงพอ สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 25 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 3) การรับฟง ความคดิ เหน็ จะดาํ เนินการกรณสี งผลกระทบอยางกวางขวาง แตหากไม รุนแรงไมตองรับฟงความคิดเห็น หนวยงานผูรับผิดชอบเปนผูพิจารณาระดับผลกระทบและระดับการมีสวน รว ม ดังนน้ั จึงเปน ดลุ ยพนิ ิจของหนว ยงานผรู ับผิดชอบ 4) ภาคประชาชนยงั ขาดความพรอม ความรูความเขา ใจ เชน ภาษาทเี่ ปนทางเทคนิค ประชาชนไมเ ขา ใจ สาํ หรบั แนวทางแกไ ขปญหาทต่ี องการ คือ ขนั้ ตอน แนวทางปฏบิ ัตทิ ชี่ ดั เจน และ ทกั ษะ และ จํานวนบุคลากรไมเพียงพอ และเจตคติของบุคลากรท่ีตองยอมรับเร่ืองการมีสวนรวม (ศูนยบริการวิชาการ สถาบนั บณั ฑิตพฒั นบริหารศาสตร, 2555. น.269-300) 2.3.4 การศึกษากระบวนการและผลลัพธของการจัดทํานโยบายและงบประมาณโดยการมีสวน รว มของประชาชน : กรณีศึกษาสภาเมอื งขอนแกน เทศบาลนครขอนแกน การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค เพ่ือศึกษากระบวนการและผลลัพธของการจัดทํานโยบายและงบประมาณ โดยการมีสว นรว มของประชาชน ผลการวจิ ัยพบวา เทศบาลนครขอนแกน มีความโดดเดน เรื่องของการบริหาร จัดการบานเมืองอยางเปนเครือขาย ซึ่งสามารถนําหนวยงาน ภาคสวนตางๆ ในพ้ืนท่ีเขามารวมกันในการ พัฒนาและทําใหเกิดคุณประโยชนแกนครขอนแกน ซึ่งสะทอนใหเห็นถึงความเขมแข็งของสังคมเมือง โดยได เปดพื้นที่ และสนับสนุนเชื่อมโยงใหภาคสวนตางๆ ทั้งกลุมคน ชมรม ชุมชน สถานศึกษา องคกรตางๆ ไดมี โอกาสเขา มารวมคิด รว มทํา รวมสรางสรรคในกระบวนการจัดทําแผนและงบประมาณใหข อนแกนใหเปนเมือง ทีน่ า อยูอยางย่ังยืน ทาํ ใหเ ทศบาลนครขอนแกนไดร ับรางวัลตา งๆมากมาย (ธชั เฉลิม สุทธพิ งษป ระชา, 2559) 2.3.5 กระบวนการจัดทาํ งบประมาณแบบมสี วนรว มยคุ ใหม นวัตกรรมการสื่อสารที่เปล่ียนแปลงไปทําใหวิธีคิดและเครื่องมือการทํางานรวมกันระหวาง ภาครัฐและประชาชนมีความสะดวกมากย่ิงข้ึน การฟนฟูเมืองหรือการจัดการเมอื งที่มีประสิทธภิ าพจําเปน ตอ ง ใชงบประมาณเขามาเกี่ยวของ จึงเกิดแนวคิดมิติ “การฟนฟูและบริหารจัดการเมือง (Urban Regeneration and Governance)” ข้ึน งบประมาณที่รัฐนํามาฟนฟูและบริหารจัดการเมืองก็มาจากภาษีประชาชน ผูจายภาษีจึงควรมีสิทธิรับทราบวารัฐไดนําไปใชจายอยางไร ดังนั้น การเปดใหประชาชนเขาถึงขอมูลและ ประเภทการใชจายจะทําใหการบริหารจัดการมีประสิทธิภาพมากย่ิงขึ้น กระบวนการนี้จึงเปนสวนหนึ่งของ กระบวนการจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวม (Participatory Budgeting, PB) ซง่ึ ไดถ กู นาํ กลับมาใชหลังจาก ใชคร้ังแรกที่เหมือง ปอรตู อาเลเกร ประเทศบราซิล ท่ีทําใหประชาชนมีสว นรวมทางการเมืองมากข้ึน และผูมี รายไดนอยในเมืองน้ีมีคุณภาพชีวิตท่ีดีข้ึน จากโครงการตางๆ เชน การพัฒนาที่อยูอาศัยสําหรับผูมีรายไดนอย ทําใหคนจนไดอยูในเมืองมากข้ึน มีระบบนํ้าประปาท่ีครอบคลุมมากขึ้น มีการกอสรางโรงเรียน มีการจัดสรร งบประมาณดานสขุ ภาพและการศกึ ษาเพิม่ มากขึ้น ในอดีตอาจมีขอจํากัดเกี่ยวกับการเขาถึงขอมูล แตในปจจุบันอินเตอรเน็ตสามารถเขาถึง ประชาชนอยางกวางขวางจึงไดนําแนวคิด electronic-PB หรือ ePB คือการนําระบบออนไลนมาประยุกต ซึ่งจะทําใหประชาชนเขามามีสวนรวมในกระบวนการไดมากข้ึน กลุมคนมีความหลายมากขึ้น และที่สําคัญ สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 26 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ คือ ประหยดั งบประมาณและรน ระยะเวลาการสํารวจความคดิ เห็นประชาชนลงไดมาก สาํ หรบั ตวั อยา งการเปด โอกาสใหป ระชาชนมีสว นรว มในกระบวนการงบประมาณแบบมีสวนรวมยคุ ใหม เชน 1) New York City Council เปดใหประชาชนในเมืองสงแนวคิดและความคิดเห็น ในการใชงบประมาณผานเว็บไซตของเมืองภายใตแนวคิด “Real Money-Real Project-Real Power” โดย ประชาชนจะตองลงทะเบียนแสดงความเปน ตัวตน และแสดงแนวคิดที่ระบุตําแหนงและรายละเอียดคราวๆวา ตองการใหนาํ เงินไปใชทาํ อะไรบาง โดยจะแบงเปนหมวดตา งๆ เชน การศึกษา สาธารณสุข ส่ิงแวดลอ ม สงู อายุ ถนนและทางเทา ประชาชนท่ีไมมีแนวคิดของตนเอง อาจรวมสนับสนุนแนวคิดของคนอ่ืนที่ตนเองชอบหรือ อยากสนับสนนุ ไดอ ีกดวย ภาพท่ี 2.10 เว็บไซตของ New York City Council ท่เี ปดโอกาสใหประชาชนรว มแสดงความคดิ เหน็ 2) Open Knowledge Foundation ไดจัดทําเว็บไซต Wheredoesmymoneygo ข้ึน เพื่อแสดงใหเห็นวา รัฐของกลุมประเทศสหราชอาณาจักร ใชภาษีอยางไร โดยเปนเว็บไซตที่ประชาชน สามารถเขาใจไดงาย งานเขียนนี้ยังไดสรุปวา การจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวมจะเปนเคร่ืองมีอท่ีสําคัญ ระหวา งประชาชนกับการบริหารจดั การเมืองโดยผา นงบประมาณไดโ ดยตรง (สฤณี อาชวานนั ทกุล,2558) 2.3.6 การปฏิรูประบบขอ มลู โดยระบบการบริหารผลการปฏิบัตงิ านภาครัฐ : นวัตกรรมการบรหิ าร ราชการแผนดินแบบประชาชนมสี วนรว ม” มติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2561 ใหสํานักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล หรือ สพร. เปนหนวยงานกลางท่ีทําหนาที่สํารวจการจัดทําระบบขอมูลและขอมูลกลาง สอดคลองกับขอส่ังการของ นายกรัฐมนตรี เม่ือ 28 สิงหาคม 2561 เร่ืองแนวทางการใชประโยชนจากขอมูลขนาดใหญ (Big Data) และ การจัดตั้งศูนยขอมูลภาครัฐ ใหมีความเช่ือมโยงกับแผนทุกระดับที่จะแสดงขอมูลที่สามารถนําไปตัดสินใจ ติดตามประเมินผล ปจจุบันขอมูลของภาครัฐสวนใหญไมไดเปนระดับผลลัพธ ทําใหไมสามารถวัด ประสิทธิภาพการทํางานท้ังระดับบุคคลและองคกรได ในอนาคตระบบขอมูลน้ีจะตองมีการจัดประเภทหรือ ชนดิ ขอ มลู ทีจ่ าํ เปนตอ การเผยแพรใหป ระชาชนทราบโดยเปดโอกาสใหป ระชาชนมีสว นรวมกับระบบขอมูลการ บริหารราชการแผนดินแบบประชารัฐ และระบบบริหารผลการปฏิบัติงานของหนวยงานภาครัฐ (สํานักงาน เลขาธกิ ารวุฒสิ ภา, 2561 น.10-20) สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 27 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 2.3.7 ผลการดําเนินการรับฟงความคิดเห็นรางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําป งบประมาณ พ.ศ.2561 การดําเนินการนี้เกิดข้ึนภายใตบทบัญญัติรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 มาตรา 77 วรรค 2 ซึง่ สํานกั งบประมาณไดดําเนนิ การดงั นี้ (สาํ นกั งบประมาณ, 2561 น.35) รายงานประจําป 1) วันท่ี 26 เมษายน 2560 ไดเชิญปลัดกระทรวง หัวหนาสวนราชการ ผูวาราชการจังหวัด เขา รว มประชมุ เพื่อรบั ฟงความคิดเห็น การจดั ทํารา งพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจาํ ปง บประมาณ พ.ศ.2661 โดยมีผูเขารวมประชุมท้ังระดับผูบริหารระดับสูงและเจาหนาท่ีจากหนวยงาน 285 หนวยงาน 733 คน 2) ระหวางวันท่ี 26 เมษายน – 1 พฤษภาคม 2560 สํานักงบประมาณไดจัดการประชุมเพื่อ รับฟงความคิดเห็นเกี่ยวกับรายละเอียดงบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ.2561 รวมกับผูบริหาร ระดบั สงู และเจาหนา ที่ รวม 408 หนว ยงาน จาํ นวน 1,499 คน 3) สํานักงบประมาณไดนําผลการรับฟงความคิดเห็นมาประกอบการจัดทําราง พระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ.2561 และเผยแพรผลการรับฟงความคิดเห็น ทางเว็บไซตส าํ นักงบประมาณ วิธีการรบั ฟงความคดิ เหน็ 1) สํานักงบประมาณเปดรับฟงความคิดเห็นและขอเสนอแนะตอรางพระราชบัญญัติ งบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ.2562 โดยการประชุมเชิงปฏิบัติการ และผานทางเว็บไซตของ สํานักงบประมาณ (www.bb.go.th) โดยไดเวียนแจงบันทึกขอความของสํานักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี ดวน ทส่ี ดุ ที่ นร 0505/10704 ลงวนั ท่ี 11 เมษายน 2561 และ ภาคผนวกการจัดสรรงบประมาณรายจายประจําป งบประมาณ พ.ศ. 2562 จําแนกตามสวนราชการ รัฐวิสาหกิจ และหนวยงานอ่ืน องคกรปกครองสวนทองถ่ิน จาํ แนกตามแผนงาน โดยทีไ่ มไดระบผุ ลผลิต โครงการ กจิ กรรม 2) การจดั ประชมุ สวนราชการเพ่ือรับฟงความคดิ เห็น จํานวน 3 ครั้ง ประกอบดวย คร้งั ท่ี 1 ประชุมเชงิ ปฏิบตั ิการ เมือ่ วันที่ 10 เมษายน 2561 เชญิ หวั หนา หนวยงานและเจาหนา ที่เขา รวมประชมุ จาก 20 กระทรวง 243 หนวยงาน รวม 577 คน และ ระหวางวันที่ 11-25 เมษายน 2561 จัดใหมีการประชุม รวมกับรฐั มนตรี หัวหนา สว นราชการ ขาราชการและเจาหนา ที่ จาก 19 กระทรวง 323 หนวยงาน รวม 1,334 คน สําหรับจังหวัดและกลุมจังหวัดมีการรับฟงความเห็นผานระบบวิดิทัศนทางไกลในคราวประชุมรวมกับ กระทรวงมหาดไทย และกระทรวงดจิ ิทลั เพื่อเศรษฐกจิ และสงั คมไดสงหนังสือตอบใหกบั สํานกั งบประมาณ ครั้งที่ 2 การรับฟงความคิดเห็นผานเว็บไซตสํานักงบประมาณ ระหวางวันที่ 11 – 25 เมษายน 2561 สํานักงานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 28 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ครั้งท่ี 3 การรับฟงความคิดเห็นผานทางเว็บไซตสํานักงบประมาณระหวางวันที่ 10-24 พฤษภาคม 2561 ผลการรับฟงความคิดเห็นสรุปไดวา สวนราชการไมขัดของและภาคประชาชนมี คําถามจาํ นวนนอ ยและสาํ นกั งบประมาณไดชี้แจงผา นหนา เว็บไซตแลว สําหรับการดําเนินการรับฟงความคิดเห็นรางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําป งบประมาณ พ.ศ.2563 จัดขึ้นเพ่ือใหเปนไปตามรัฐธรรมนูญท่ีเก่ียวของกับการงบประมาณ พระราชบัญญัติ วิธีการงบประมาณ พ.ศ.2561 และ พระราชบัญญัติวินัยการเงินการคลัง พ.ศ.2561 โดยไดเชิญผูแทนสวน ราชการท่ีเกย่ี วของตามหนงั สอื สํานักงบประมาณ ดว นท่ีสุด ที่ นร 0728/ว127 ลงวนั ที่ 2 กนั ยายน 2562 เพื่อ เขารวมประชุมรับฟงความคิดเห็นการจัดทํารางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําป ในวันท่ี 4 กนั ยายน 2562 โดยตวั อยา งเอกสารประกอบการสมั มนา ดงั นี้ ภาพท่ี 2.11 การรบั ฟง ความคิดเห็นของประชาชนตอ รางพระราชบัญญตั งิ บประมาณฯ ทางเวบ็ ไซด สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 29 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 2.3.8 ระบบขอ มูลขาวสารดา นอเิ ลคทรอนิกส 1) ระบบขอ มูลการใชจายภาครฐั หรือ “ภาษไี ปไหน” มตคิ ณะรฐั มนตรี ไดมอบใหสาํ นักงานพัฒนารฐั บาลดิจิทัล (องคการมหาชน) (สพร.) ดาํ เนินการพัฒนา “ระบบขอมูลการใชจายภาครัฐ” หรือ “ภาษีไปไหน?” หรือ “ภาษีมาจากไหน?” เพ่ือเผยแพรขอมูลภาพรวม รายได การจัดเก็บของรัฐบาล จากกรมสรรพากร กรมสรรพสามิต กรมศุลกากร และสํานักงานเศรษฐกิจการ คลัง ภาพรวมรายไดของทองถ่ิน การเปดเผยขอมูลดานการใชรายรบั -รายจายของประเทศ ขอมูลงบประมาณ ตามพระราชบญั ญตั ิงบประมาณรายจา ยประจาํ ป ขอมูลการเบกิ จา ย และขอ มูลการจดั ซือ้ จัดจางภาครฐั รวมกับ สํานักงบประมาณ และกรมบัญชีกลางในลักษณะภาพรวมสถิติตางๆ การจัดอันดับ การแสดงขอมูลในรูปแบบ แผนที่ประเทศไทย รายละเอียดแตละจังหวัด เพื่อใหประชาชนเขาใจไดงายขึ้น นอกจากนี้ ยังมีชองทาง รองเรียน รองทุกขเพื่อแจงเบาะแสโครงการท่ีพบเบาะแสการทุจริต เพ่ือใหประชาชนไดมีสวนรวมในการ ติดตามตรวจสอบ ตอ ตานการทจุ ริตตอ ไป (สาํ นกั งานพัฒนารัฐบาลดิจทิ ัล, 2561) ภาพที่ 2.12 ขอมูลท่ปี รากฏบนเวบ็ ไซต “ภาษีไปไหน?” สาํ นักงานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 30 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 2) การดาํ เนนิ การดานเทคโนโลยีสารสนเทศของสํานกั งบประมาณ สํานักงบประมาณไดปรับปรุงระบบเทคโนโลยีสารสนเทศเพ่ือรองรับการปฏิบัติงานใน ปงบประมาณ พ.ศ. 2560 ไดดาํ เนนิ การจัดทํา (1) ระบบการจัดการงบประมาณอิเล็กทรอนิกส (e-Budgeting) และระบบ สารสนเทศเพ่ือการจัดทําแผน/ผลการปฏิบัติงานและการใชจายงบประมาณ (BB EvMIS) และระบบรายงาน/ สารสนเทศเพือ่ สนับสนนุ ตา งๆ (ผูศึกษา : ระบบนไี้ มไ ดเ ปด ใหประชาชนเขา ถึงขอ มลู ) (2) ระบบแลกเปลี่ยนขอมูลสารสนเทศระหวางหนวยงาน เชนการจัดทําขอมูลตาม พระราชบัญญตั งิ บประมาณรายจา ยประจาํ ปแ ละรหสั ตา งๆท่เี ก่ียวของกบั e-Budgeting ใหม ีรปู แบบสอดคลอง กับการเชอื่ มโยงขอ มลู ระบบ GFMIS ของกรมบญั ชกี ลาง (3) ระบบเผยแพรขอมูล/สารสนเทศบนเว็บไซตสํานักงบประมาณ โดยไดปรับปรุง เทคนิคการนําเสนอเพื่อใหผูใชงานเขาใจงายยิ่งข้ึน เชน แผนภูมิ แผนท่ี อินโฟกราฟฟก (สํานักงบประมาณ, 2561 น.37) 2.4 ขอ สรปุ ทไ่ี ดจากการทบทวนวรรณกรรม 1. รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย และกฎหมายสําคัญหลายฉบับไดใหความสําคัญกับการมีสวน รว มของประชาชนในการบรหิ ารราชการของรัฐ และกระบวนการงบประมาณ 2. ความหมาย ความสําคัญ และตวั แบบการมีสว นรว มของประชาชน 3. ปจ จยั ท่สี งผลตอความสาํ เร็จของการมสี วนรว มของประชาชนในระดบั สากลและระดับทองถนิ่ 4. การดําเนินงานเกี่ยวกับการเปดเผยขอมูลของหนวยราชการ เชน สํานักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (องคก ารมหาชน), (สพร.) และสํานักงบประมาณ ซึ่งพบวา ท่ผี า นมาการเปด โอกาสใหมสี ว นรว มในกระบวนการ งบประมาณยังอยูในวงจํากัด ไมวาจะเปนข้ันตอนการจัดทําและอนุมัติงบประมาณ สวนข้ันตอนการบริหาร ติดตามและประเมนิ ผลงบประมาณยงั ไมไ ดเ ปดเผยขอมลู เชงิ ลึกอยา งเพยี งพอ 5. รูปแบบ แนวทางการใชงบประมาณแบบมีสวนรวมของตางประเทศ และดัชนีการวัดความโปรงใส ของงบประมาณ 6. แนวคิดกระบวนการจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวมยุคใหมที่สอดคลองกับเทคโนโลยีที่มีการ พฒั นาขึน้ ไมว า จะเปนเร่ืองการรบั รขู อ มูลขา วสาร หรอื การแสดงความคิดเหน็ ระหวา งประชาชนกบั ภาครฐั 7. งานวิจัยที่เก่ียวกับการมีสวนรวมของประชาชนระดับทองถิ่น และสิทธิชุมชน จะทําใหทราบ กระบวนการและเงอ่ื นไขความสําเรจ็ แตล ะพ้ืนที่เพื่อนาํ มากําหนดเปน ประเด็นการศึกษา 2.5 สมมุติฐานการศกึ ษา ตัวแบบระดับการมีสวนรวมของประชาชนข้ึนอยูกับการเลือกเทคนิคที่เหมาะสม จะทําใหเกิดการใช จา ยงบประมาณทมี่ ปี ระสทิ ธิภาพ เหมาะสม โปรง ใส ตรวจสอบได สํานักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 31 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 2.6 กรอบแนวคิดการศึกษา กฎหมายตางๆท่ีเกี่ยวของ ปญหา / สถานการณการมีสว น ประสิทธภิ าพการใชจ า ย - รฐั ธรรมนญู 2560 รว มของประเทศไทยทีผ่ านมา งบประมาณ ดา น : สังคม - พรบ.ยทุ ธศาสตรชาติ - สอดคลองกบั ความตองการ - พรบ.ขอมูลขาวสาร การเลอื กเทคนิค ของประชาชน / แกป ญหา - กลุมประชาสมั พนั ธให หรอื ไมกอใหเ กดิ ปญหา กระบวนการงบประมาณ ขอมลู กบั ประชาชน - ไมมกี ารคดั คาน/ตอ ตาน (พรบ.วิธีการงบประมาณฯ) - กลุมรับฟงขอคิดเห็น - ความโปรงใส ตรวจสอบการ - การวางแผน - กลุมแลกเปลยี่ นความ ใชจา ยงบประมาณได - การจดั ทํา คดิ เห็น - ความเชอื่ มโยงระหวาง - การอนุมัติ ตวั แบบระดับของการมีสวน งบประมาณประจาํ ปและ - การบรหิ าร รว ม งบประมาณระยะปานกลาง - การตดิ ตามประเมินผล - การใหข อ มูลทเี่ กย่ี วของ แตไมเปดใหแ สดงความเหน็ ปจจัยท่สี งผลสาํ เร็จ หลกั ของงบประมาณ - การเปด รบั ฟงความคดิ เหน็ - การสรา งความรคู วาม แบบมสี วนรวม - การปรึกษาหารืออยางเปน เขาใจของประชาชน - ประชาชนระดับลาง ทางการระหวา งประชาชน - สิทธชิ ุมชน + เครือขา ย - ความโปรงใส และ -การพฒั นากลไกการมีสว น - ความเทา เทียม เจาของโครงการ รวม (องคกร/ความไวว างใจ/ - การรวมกลมุ ทางสงั คม - การวางแผนรวมกัน ผูนาํ /การเช่ือมโยงเครือขาย/ - อาํ นาจการตดั สนิ ใจท่ีแทจ รงิ - การรวมปฏิบตั งิ านรวมกัน - การส่ือสารประเด็น - การตดิ ตาม ตรวจสอบ สาธารณะ - การเขา ถึงขอมลู - การประชาสัมพนั ธ - เทคโนโลยี สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 32 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ บทที่ 3 วิธกี ารศกึ ษา การศึกษาเร่ือง “การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ” คร้ังน้ี มีระเบียบวิธี ดังตอ ไปนี้ 3.1 วธิ ดี าํ เนนิ การศึกษา การศึกษา “การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ” คร้ังนี้ เปนการศึกษาเชิง คุณภาพ โดยใชการศึกษาขอมูลท้ังรูปแบบทุติยภูมิโดยใชวิธีเก็บรวบรวมเอกสาร (Documentary Research) โดยคนควา และรวบรวมขอมูลจากเอกสาร วารสาร บทความ อินเตอรเน็ต กฎ ระเบียบที่เก่ียวของ และรูปแบบ การเก็บขอมูลปฐมภูมิโดยการสมั ภาษณสวนราชการ องคกรพัฒนาชุมชน และประชาชนแตละกรณีศึกษาโดย ใชแ นวคดิ การมีสว นรวมของประชาชนเปนกรอบการศึกษา เอกสาร แนวคดิ ทฤษฎแี ละงานวจิ ยั ทเี่ กี่ยวของ ศึกษาจากกฎหมายรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2560 พร ะราชบัญญัติยุทธศาสตรชาติ พ.ศ.2560 พระราชบัญญัติวิธีการงบประมาณ พ.ศ.2561 ระเบียบ เอกสาร ตําราวิชาการ งานวิจัยที่เกี่ยวของกับการ แนวคดิ การมีสวนรว มทางการเมอื งทเ่ี ก่ยี วขอ งกับกระบวนการงบประมาณ เพ่อื ใชเ ปน กรอบการศกึ ษาในครง้ั นี้ 3.2 การเก็บรวบรวมขอมูล การเก็บขอมูลปญหาตางๆที่เกิดจากการขาดการมีสวนรวมของประชาชน กฎหมาย ระเบียบตางๆท่ี เกี่ยวของ จากเอกสาร และการสัมภาษณเชิงลึกผูที่เก่ียวของ เพ่ือนําเสนอปญหาและแนวทางแกไขปญหา พรอมท้ังรวบรวมขอเสนอแนะ ความคิดเห็นตางๆดวยการบันทึกภาพและเสียง เพื่อตรวจสอบประเด็นตางๆท่ี กําหนดไว 3.3 ระยะเวลาการเก็บรวบรวมขอ มูล ระยะเวลาการรวบรวมขอมลู เดือนตลุ าคม 2561 – มนี าคม 2562 3.4 การวเิ คราะหข อมลู วิเคราะหจากขอมูลเอกสารและนํามาสรุปโดยสรางแบบขอสรุปการศึกษาเชิงคุณภาพ ซ่ึงมาจาก ขอ ความบรรยายทีไ่ ดจ ากเอกสาร ภาพถาย และจดบันทึก สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 33 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตารางที่ 3.1 สรปุ ประเด็นและแหลงขอมูลทต่ี อ งการศึกษา วัตถุประสงค แนวคดิ /ทฤษฎี ผลงานวิจัยที่เกย่ี วของ ประเด็นที่ศึกษา วิธีการศกึ ษา 1. เพอ่ื ศึกษาการมี 1. แนวคิดสทิ ธิ 1. สถานการณการมี 1. สิทธิ เสรภี าพของ เอกสาร สวนรวมของ เสรภี าพข้ันพืน้ ฐาน สวนรวมของ ประชาชนตาม ประกอบดวย ประชาชนใน ของประชาชนตาม ประชาชนในปจ จบุ ัน รฐั ธรรมนูญ รฐั ธรรมนูญ กระบวนการ กรอบรฐั ธรรมนญู 2. ระดับการเปดโอกาส พระราชบญั ญัติ งบประมาณตามกรอบ 2. แนวคดิ ใหประชาชนมีสว นรว ม วธิ ีการฯ ขาวสารที่ ของกฎหมาย กระบวนการ ในกระบวนการ เก่ียวกบั การมสี ว น งบประมาณ งบประมาณ รวมฯในปจจุบัน 2. เพื่อเปรียบเทยี บ 1. แนวคิดการจัดทํา ตวั อยา งการจัดทาํ 1. รปู แบบของการมี เอกสารทเ่ี กย่ี วของ การมีสว นรว มของ งบประมาณแบบมี งบประมาณแบบมี สว นรวมของประชาชน กบั แนวคิดการมี ประชาชนใน สว นรว มของประเทศ สว นรว มทีธ่ นาคารโลก ในกระบวนการ สวนรวม และการ กระบวนการ ไทย และตางประเทศ ศกึ ษา งบประมาณใน จดั ทํางบประมาณ งบประมาณของ 2. ตวั แบบการมสี ว น ตางประเทศ และ แบบมสี วนรวม ประเทศไทยและ รวมของประชาชน เปรยี บเทยี บความ ของตางประเทศ ตา งประเทศ แตกตา ง 3. เพื่อศกึ ษาปญ หา 1. แนวคิด Gap 2. ศกึ ษาคน ควา และอปุ สรรคดา นการ analysis เปน รปู แบบทีเ่ ปน Best มสี ว นรว มของ เครอ่ื งมือคุณภาพทใ่ี ช Practice ของแตล ะ ประชาชนใน วเิ คราะหค วาม ประเทศ กระบวนการจดั สรร แตกตางระหวางส่ิงท่ี 1. งานวิจัยการมสี ว น 1. ความสาํ เร็จ 1. ศกึ ษาจาก งบประมาณ ปฏิบัตจิ รงิ กับสงิ่ ท่ี รวมของประชาชนกบั อุปสรรคและความ เอกสารท่ีเกยี่ วกบั เปนขอ แนะนาํ ทาง การใชจ า ยงบประมาณ ลมเหลวจากกรณีศึกษา ประเดน็ ขา วสาร 4. เพ่อื เสนอแนะ วชิ าการ แลวพยายาม พน้ื ท่ตี างๆ การมสี วนรว มของ ประจาํ วัน แนวทาง หรอื ตวั แบบ ลดความแตกตางนน้ั 2. กรณศี กึ ษาตา งๆที่ ประชาชน 2.งานวิจยั พ้นื ท่ี การมสี ว นรว มของ ลง ผา นมา / ผลการเปด 2. ความสาํ เรจ็ ตา งๆเพ่ือศึกษา ประชาชนทเี่ หมาะสม 1. แนวคิดการมสี ว น โอกาสใหม สี ว นรวมใน อุปสรรคและความ รปู แบบการมสี ว น สาํ หรบั การจัดสรร รวม /งบประมาณ กฎหมายแตละฉบบั ลม เหลวของการใชจา ย รวม งบประมาณ แบบมีสว นรวม 3. ระบบติดตามการ งบประมาณ ใชจา ยงบประมาณ ผา นแอพลิเคช่นั “ภาษีไปไหน” 1. คูม ือ แนวทางการมี 1. Best Practice ของ ศกึ ษาจากเอกสาร สว นรวมของ การมีสวนรวมของ และ บทสัมภาษณ ตางประเทศ ประชาชนใน ท่ีไดม า 2. คูมือการมีสว นรว ม กระบวนการ ขององคก รปกครอง งบประมาณ สว นทองถ่ิน 3. ปจ จยั ท่สี ง ผลตอ ความสาํ เรจ็ ของการมี สว นรว มของ ประชาชน สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 34 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ บทท่ี 4 ผลการศกึ ษา เนื้อหาบทนี้จะกลาวถึง การใชจายงบประมาณรายจายประจําปท่ีเปนการจัดสรรทรัพยากรที่มีอยู อยางจาํ กดั โดยผานกระบวนการนโยบายสาธารณะตางๆ เพ่อื แกไขปญหา หรอื เพมิ่ คณุ ภาพชีวิตของประชาชน ใหดีย่ิงขึ้น การจัดทํางบประมาณรายจายประจําปจึงเปนเสมือนเปนสะพานเพ่ือเช่ือมระหวางนโยบาย สาธารณะของภาครัฐไปสูประชาชน ดังน้ัน เพ่ือใหการดําเนินการดําเนินการภาครัฐตองเปนไปอยาง มธี รรมาภบิ าล โปรงใส เปน ธรรม ตรวจสอบได และเกิดความคุมคามากยิ่งขึ้น จึงมีการนาํ แนวคดิ งบประมาณ แบบมีสวนรวม (Participation Budgeting, PB) มาใชเพื่อใหประชาชนสามารถหารือ ถกเถียง มีสวนรวม ในการตัดสินใจงบประมาณและนโยบายสาธารณะได นาํ ไปสูการจัดสรรทรัพยากรท่มี ีประสทิ ธภิ าพ สอดคลอง กับความตอ งการ ผลการศกึ ษาจะนาํ เสนอประเดน็ ทีน่ าสนใจไว ดังน้ี 4.1 กฎหมาย ระเบียบ ตางๆทเ่ี ก่ยี วของกับการมสี ว นรว มของประชาชน 4.2 การเปรียบเทยี บงบประมาณแบบมีสวนรว มของประเทศไทยและตางประเทศ 4.3 ปญหาและอุปสรรคดา นการมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4.4 ขอเสนอแนะแนวทางการมีสวนรวมของประชาชนที่เหมาะสมสําหรับการจัดสรรงบประมาณ แนวทาง ทัง้ นี้ ไดแ บงผลการศึกษาออกเปน 2 ระดบั คือ ระดบั รฐั บาล และระดบั ทอ งถ่ิน 4.1 กฎหมาย ระเบียบ แนวทางการมสี วนรวมของประชาชนของประเทศไทย ปจจัยหนึ่งท่ีชวยใหงบประมาณแบบมีสวนรวมประสบความสําเร็จคือ การมีกฎหมายท่ีชัดเจน ประเทศไทยมีกฎหมายท่ีเก่ียวของกับการมีสวนรวมอยูหลายฉบับ แตยังไมมีฉบับใดที่ระบุถึงกระบวนการ งบประมาณแบบมีสว นรวมโดยตรง ทผ่ี านมารัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยและกฎหมายทเี่ กยี่ วของอ่ืนๆ ไดกําหนดให รัฐตองสนับสนุนและเปดโอกาสใหประชาชนตรวจสอบการใชอํานาจรัฐในทุกระดับ แตแนวทาง และหลักปฏิบัติเก่ียวกับการมีสวนรวมยังไมมีความชัดเจน ซ่ึงหลายครั้งไดกอใหความขัดแยงและหาขอสรุป ไมได การปรับปรุงกฎหมายตางๆไดมีความพยายามกําหนดใหแนวทางและหลักปฏิบัติเก่ียวกับการมีสวนรวม ของประชาชนมีความชัดเจนมากยิ่งขึ้น ไมวาจะเปนรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พระราชบัญญัติ ยทุ ธศาสตรช าติ พ.ศ. 2560 พระราชบัญญตั ิวธิ ีการงบประมาณ พ.ศ. 2561 และกฎหมาย ระเบยี บเดมิ ตางๆที่ มีอยู กฎหมายตางๆขางตน กําหนดไวเพียงแนวทางกวางๆ ยังไมไดมีการกําหนดแนวทางและหลักปฏิบัติไว อยางชัดเจน อยางไรก็ตาม รายงานของคณะกรรมาธิการขับเคลื่อนการปฏริ ปู ประเทศดานการบริหารราชการ แผนดิน สภาขับเคลื่อนการปฏิรูปประเทศ ไดมีการเสนอใหมีกฎหมายที่ระบุแนวทางการมีสวนรวมของ ประชาชนใหมีความชัดเจน และในชวงการพิจารณาของสภานิติบัญญัติแหงชาติไดมีการพิจารณาราง พระราชบัญญัติการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการนโยบายสาธารณะ เพ่ือใหมีคณะกรรมการการมี สวนรวมแหง ชาติ กําหนดหลักเกณฑแ ละแนวปฏบิ ตั ิ แตก ฎหมายน้กี ไ็ มไ ดอ อกมาบังคับใช ผลการศึกษา พบวา กฎหมาย และระเบียบตางๆท้ังระดับชาติและระดับทองถิ่นที่เกี่ยวของกับการมี สวนรวมของประชาชนในการดําเนินการของภาครัฐมีอยางนอย 8 ฉบับ ไดแก 1) รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย 2) พระราชบัญญัติยุทธศาสตรชาติ พ.ศ. 2560 3) พระราชบัญญัติวธิ กี ารงบประมาณ พ.ศ. 2561 4) พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผนดิน พ.ศ.2545 5) พระราชกฤษฎีกาวาดวยหลักเกณฑ และแนวทางการบริหารกิจการบานเมืองท่ีดี พ.ศ.2546 6) พระราชกฤษฎีกาวาดวยการบรหิ ารงานจังหวัดและ สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 35 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กลุมจังหวัดแบบบูรณาการ พ.ศ.2551 7) พระราชบัญญัติขอมูลขาวสารของทางราชการ พ.ศ.2540 8) ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการรับฟงความคิดเห็นของประชาชน พ.ศ.2548 และ ราง พระราชบัญญัติการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการนโยบายสาธารณะ พ.ศ. .... (ปรับปรุงขอมูล : กฎหมายนี้ไมทันการพิจารณาของสภานิติบัญญัติแหงชาติ จึงทําใหกฎหมายไมไดประกาศใช) เจตนารมยของ แตละฉบับมีวัตถุประสงคเพ่ือเสรมิ สรางการบรหิ ารจัดการของภาครัฐที่ดี มีความโปรงใส และเกิดธรรมาภิ บาลเพ่ิมขึ้น อยางไรก็ตาม เนื้อหากฎหมายแตละฉบับไมไดระบุแนวทางการมีสวนรวมไวอยางชัดเจนไมวาจะ เปนการมีสวนรวมในกระบวนการนโยบายสาธารณะ หรือการจัดการงบประมาณที่เก่ียวของกับนโยบาย สาธารณะ ทําใหท่ีผานมาสวนราชการหรือหนวยงานของรัฐจึงจัดการใหประชาชนมีสวนรวมเพียง “ระดับให ขอ มลู ขา วสาร หรอื รบั ฟงความคิดเห็น หรอื ประชาพจิ ารณ” เทาน้นั สว นใหญป ระชาชนไมทราบขอสรุปหรือ ความกา วหนาจากประชาพิจารณ แสดงใหเ ห็นวา ยงั ไมไดใหค วามสาํ คญั กับการมสี วนรว ม “ระดับรวมตัดสนิ ใจ หรือรวมดําเนินงาน” มากนัก การศึกษาครั้งนี้ไดเปรียบเทียบระดับการมีสวนรวมของตัวแบบการมีสวนรวม ตามมาตรฐานสากล กับประเด็นของกฎหมายและระเบียบแตล ะฉบบั (รายละเอยี ดตามการเปรียบเทียบในตารางที่ 4.1) สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 36 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตารางท่ี 4.1 เปรยี บเทยี บการมีสวนรว มของประชาชนกับหลักการมีสวนรว มตามมาตรฐานสากล International Association for Public Participation กรอบการมสี วนรว มของประชาชนตามหลักมาตรฐานสากล อน่ื ๆ กฎหมาย ระเบียบ 1. การใหข อมลู 2. การปรึกษาหารือ 3. การมสี ว นรวมใน 4. การมสี ว นรวมในการ 5. การมีอํานาจในการ ขา วสาร (Inform) หรอื การรับฟง ความ การตัดสนิ ใจ ดาํ เนนิ งาน ตดั สินใจ (Empower) คดิ เหน็ (Consult) (Involve) (Collaborate) รัฐธรรมนูญฯ ม.59 รัฐตองเปดเผย ม. 58 รัฐตองมีการ ม.41 และ 43บุคคล ม.57 รัฐตองอนุรักษ ฟนฟู ไดเพียงการออกเสียงเลือกต้ัง ม.63 รัฐตองสงเสริม สนับสนุน สราง ข อ มู ล ใ ห ป ร ะ ช า ช น ประเมินผลกระทบ และชุมชนมีสิทธิรวมตัว บริหารจัดการและจัดใหมี หรือลงประชามติ กลไกใหความรูกับประชาชนมีสวนรวม เขา ถงึ ไดโดยสะดวก และจัดใหมีการรับฟง กันเปนสมาคม หรือหมู การใชทรัพยากรธรรมชาติ ปอ งกันการทจุ ริต ม.253 การดําเนินการ ความคิดเห็นกอนการ คณะเพ่ือไดรับขาวสาร ใหเกิดประโยชนโดยตองให ม.225 ผูบริหารทองถิ่นตองคํานึงถึงการ ของทองถ่ินตองเปดเผย ดาํ เนินการ สาธารณะ ท้ังน้ีรัฐตอง ป ร ะ ช า ช น แ ล ะ ชุ ม ช น ที่ มสี ว นรวมของประชาชนดวย ขอมูลและรายงานผล ม . 7 7 ก อ น ต ร า พิจารณาขอ เสนอแนะ เ กี่ ย ว ข อ ง มี ส ว น ร ว ม ม.257-258 กําหนดใหการมีสวนรวม ก า ร ดํ า เ นิ น ง า น ใ ห กฎหมายทุกฉบับรัฐ ดําเนนิ การ เปนเปาหมายการพัฒนาประเทศและ ประชาชน ตองจัดใหมีการรับฟง การปกครอง ค ว า ม คิ ด เ ห็ น ท่ี เกย่ี วขอ ง พ ร ะ ร า ช บั ญ ญั ติ ม.27 การรายงานผลให ม.7-8 ใหภาคสวนมี ยทุ ธศาสตรชาติฯ ประชาชนรบั ทราบ ส ว น ร ว ม ใ น ก า ร กําหนดเปา หมาย การ จั ด ทํ า ป ร ะ ช า ช น ทุ ก ยทุ ธศาสตรช าติ พ ร ะ ร า ช บั ญ ญั ติ มาตรา 47 หนวยรับ มาตรา 34 หนวยรับงบประมาณจะตอง วธิ กี ารงบประมาณฯ ง บ ป ร ะ ม า ณ จั ด ใ ห มี จัดทําแผนปฏิบัติงานและแผนการใช ระบบการติดตามและ จาย ป ร ะ เ มิ น ผ ล อ ย า ง ต อ เ น่ื อ ง โ ด ย ต อ ง เปดเผยตอสาธารณชน ดวย สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 37 สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กรอบการมสี ว นรว มของประชาชนตามหลักมาตรฐานสากล อื่นๆ กฎหมาย ระเบียบ 1. การใหขอมลู 2. การปรกึ ษาหารือ 3. การมีสวนรว มใน 4. การมีสวนรว มในการ 5. การมีอาํ นาจในการ ขา วสาร (Inform) หรือการรบั ฟง ความ การตดั สนิ ใจ ดําเนนิ งาน ตัดสนิ ใจ (Empower) คดิ เห็น (Consult) (Involve) (Collaborate) พระราชกฤษฎีกาวา มาตรา 44 สวนราชการ ดวยหลักเกณฑและ ต อ ง เ ป ด เ ผ ย ข อ มู ล แนวทางการบริหาร เกี่ยวกับงบประมาณ กิจการบานเมืองที่ดี รายจายประจําป และ พ.ศ.2546 สัญญาที่อนุมัติจัดซ้ือจัด จ า ง แ ล ว ใ ห ป ร ะ ช า ช น ขอดูหรือตรวจสอบ พระราชกฤษฎีกาวา มาตรา 7 และ 10 ดวยการบริหารงาน กําหนดใหมีผูแ ทน จั ง ห วั ด แ ล ะ ก ลุ ม ภาคประชาสังคมรวม จังหวดั แบบบูรณาการ กํ า ห น ด แ ผ น พั ฒ น า พ.ศ.2551 จังหวดั (ผูศึกษา : เขา ร ว ม เ ฉ พ า ะ กํ า ห น ด แ ผ น ส ว น ก า ร พิจารณางบประมาณ ยังไมไดเปดโอกาสให ประชาชนมสี ว นรว ม) พระราชบัญญัติขอมูล มาตรา 9(3) หนวยงาน ขาวสาร ข อ ง รั ฐ ต อ ง เ ป ด เ ผ ย แผนงาน โครงการ และ ง บ ป ร ะ ม า ณ ร า ย จ า ย ป ร ะ จํ า ป ข อ ง ป ท่ี ดาํ เนินการ สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 38 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กฎหมาย ระเบยี บ กรอบการมสี วนรวมของประชาชนตามหลกั มาตรฐานสากล อน่ื ๆ 1. การใหข อ มูล 2. การปรึกษาหารือ 3. การมสี ว นรว มใน 4. การมีสว นรวมในการ 5. การมอี ํานาจในการ ร ะ เ บี ย บ สํ า นั ก ขาวสาร (Inform) หรอื การรับฟง ความ การตดั สนิ ใจ ดาํ เนินงาน ตัดสินใจ (Empower) มาตรา 20 กําหนดใหมีคณะกรรมการ นายกรัฐมนตรีวาดวย คิดเหน็ (Consult) (Involve) (Collaborate) การมีสวนรวมระดับชาติ เปนผูกําหนด ก า ร รั บ ฟ ง ค ว า ม หลกั เกณฑ แนวทางปฏิบตั ิ คิดเห็นของประชาชน ขอ 5/9/10/11กอ นเร่ิมดาํ เนินโครงการตอ งจัดให มาตรา 29-31 กําหนดบทลงโทษไว พ.ศ.2548 มกี ารรับฟงความคิดเห็นของประชาชน ซึ่งกําหนด สําหรับผูกระทําการใดเพ่ือไมใหมีสวน (ราง) พระราชบัญญัติ ไวหลายวิธี กําหนดวิธีการประกาศรับฟงความ รวม หรอื บิดเบอื นผลการมีสวนรวม ก า ร มี ส ว น ร ว ม ข อ ง คิดเหน็ และจดั ทาํ รายงานสรปุ เผยแพร ประชาชนใน ขอ 7 รายงานท่เี ผยแพรตอ งระบุสาระสําคญั ตางๆ กระบวนการนโยบาย เชน เหตุผลความจําเปน ผลกระทบ มาตรการ สาธารณะ พ.ศ. .... เยียวยา ประมาณการคา ใชจา ย (รางกฎหมายฉบับนี้ ไ ม ทั น ก า ร พิ จ า ร ณ า มาตรา 8 ใหหนวยงานของรัฐดําเนินการสงเสริมและสนับสนุนการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการนโยบายสาธารณะดวยรปู แบบและ ข อ ง ส ภ า นิ ติ บั ญ ญั ติ วิธีการตางๆตามความเหมาะสม เชน การใหขอมูลขาวสาร การรวมตัดสินใจนโยบายสาธารณะ จนถึงรวมพิจาณาแกไข เปลี่ยนแปลง ยกเลิก แหง ชาติมีผลใหต กไป) นโยบายสาธารณะ โดยใหเ ปนไปตามหลักเกณฑวิธกี ารท่คี ณะกรรมการกาํ หนด ม.11 กอนการดาํ เนนิ การจัดตอ งจัดใหม ีการรับฟง ความคิดเห็นอยางท่ัวถึงในระยะเวลาที่เพียงพอ ซ่ึงกําหนดรายละเอียดขอมูลท่ีรัฐตองให เชน ผลกระทบตางๆ การวิเคราะหความคุมคา และ รายละเอยี ดทที่ ําใหเ กดิ ความเขาใจ มาตรา 12 ตองประกาศการตดั สินใจใหป ระชาชน รับทราบ สํานักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 39 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ จากตารางขา งตน จะเหน็ ไดว า รฐั ธรรมนญู ฯกําหนดไวใหประชาชนสามารถเขามามีสวนรวม ไดทุกระดับตั้งแตการใหขอมูลขาวสารจนถึงการมีสว นรวมในการดําเนินงาน สวนในระดับรวมตัดสินใจอาจจะ ทําไดเพียงการออกเสยี งเลือกต้งั หรือทาํ ประชามติ และกฎหมายและระเบียบอ่ืนๆขางตน ก็สง เสริมใหเกิดการมี สวนรวมของประชาชนอยางกวา งขวาง อยางไรก็ตาม รายงานการวจิ ัยตา งๆพบวา ในทางปฏบิ ตั ิระดบั ของการ มีสวนรวมที่ภาครัฐเปดโอกาสมักจะมีเพียงการใหขอมูลขาวสาร หรือ เพียงแคเปดใหมี “ประชาพิจารณ” ขอคิดเห็นหรือความตองการของประชาชนท่ีมีตอนโยบายรัฐบาลหรือการบริหารงานภาครัฐมักไมไดรับการ เปดเผย และตอบสนอง นอกจากน้ี นโยบายหรือการดําเนินการของรัฐบาลจะกอใหเกิดผลลัพธและผลกระทบตอ คุณภาพชีวิตของประชาชน ซ่ึงงบประมาณรายจายประจําปเปนเคร่ืองมือสําคัญที่จะทําใหบรรลุเปาหมายท่ี กําหนดไวไมวาจะเปนเปาหมายระดับชาติหรือระดับทองถิ่นหากประชาชนไดเขามามีสวนรวมในการตัดสินใจ หรือดําเนินการจะทําใหโอกาสที่การใชจายงบประมาณจะเกิดความโปรงใส คุมคา อยางไรก็ตาม กฎหมาย และระเบียบตางๆ ยังไมมีการกําหนดประเด็น หลักเกณฑ แนวทาง “การมีสวนรวมของประชาชนใน กระบวนการงบประมาณ” ไว อาจทําใหถูกละเลยเร่ืองงบประมาณ หรือจัดการมีสวนรวมใหดําเนินการ เพียงเทาท่ีกฎหมายกําหนดไวเทาน้ัน อยางไรก็ตาม รางพระราชบัญญัติการมีสวนรวมของประชาชนใน กระบวนการนโยบายสาธารณะ พ.ศ. .... ไดกําหนดใหมีคณะกรรมการการมีสวนรวมขึ้นเพื่อทําหนาท่ีกําหนด หลักเกณฑ แนวทางการมีสวนรวมของประชาชน ทั้งนี้ รางพระราชบัญญัติฉบับน้ีไดกําหนดแนวทางการ รอ งเรยี นและบทลงโทษตางๆไวด วย เพ่ือใหก ารบงั คบั ใชเ ปนรูปธรรมมากข้นึ ดังนั้น หากมกี ารระบุแนวทางการ มีสวนรวมของประชาชนในการกระบวนการงบประมาณไวดว ยจะทําใหเ กิดการบังคับใชและประชาชนมีความ มั่นใจทีจ่ ะมีสว นรวมในกระบวนการงบประมาณมากยิง่ ขนึ้ 4.2 การเปรยี บเทียบงบประมาณแบบมีสวนรว มของประเทศไทยและตางประเทศ 4.2.1 การจดั ทาํ งบประมาณแบบมีสวนรว มของตางประเทศทั่วโลก การศึกษาของธนาคารโลกเก่ยี วกบั งบประมาณแบบมีสว นรวม (PB) เม่ือป ค.ศ.2005 ในกลุม ประเทศตางๆทั่วโลก ไมวาจะเปน กลุมประเทศลาตินอเมริกัน กลุมประเทศยุโรปกลางและยุโรปตะวันออก กลุมประเทศในเอเชีย กลุมยุโรปกลางและแอฟริกาเหนือ พบวา หากเปดใหประชาชนเขามามีสวนรวมใน กระบวนการงบประมาณอยางแทจ ริงจะทาํ ใหเกิดประสทิ ธิภาพการใชจาย ลดปญ หาคอรร ัปช่ัน ประชาชน มคี วามเชือ่ ใจรฐั บาล ซึง่ มกี ารดําเนินการของภาครัฐ และภาคประชาชนและประชาสงั คม ดังนี้ ภาครัฐ 1. ประเทศสวนใหญมีกฎหมายท่ีระบุถึงการมีสวนรวมของประชาชน แตไมไดเปน หลักประกันความสําเร็จทั้งในระดับรัฐบาลและทองถ่ิน การบังคับใชจะขึ้นอยูกับปจจัยหลายประการ เชน บทบาทและความจริงใจของผูบริหาร การเมืองระหวา งกลมุ พรรคการเมืองไมเ ขมแข็งจะนํามาซ่งึ ความออนแอ ทางการคลังและการบริหาร ระดับความสนใจของประชาชน ชาติพันธุของประชาชน และความพรอมทาง การเงินทไ่ี ดรับการสนับสนนุ 2. การมีสวนรวมของประชาชนในการดําเนินการของรัฐหรือในกระบวนการงบประมาณจะ ทําใหการใชจายมีการคอรรัปชั่นนอยลง เพราะมีความพยายามท่ีจะนําแนวคิด Open Budget เพราะมีการ ตรวจสอบได สํานักงานเลขาธิการสภาผูแ ทนราษฎร 40 สํานักงบประมาณของรฐั สภา