ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.หนองกวาง อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

ทำเนียบภมู ิปัญญำท้องถน่ิ เดือนธนั วำคม 2562 กศน.ตำบลหนองกวำง ศนู ยก์ ำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศกึ ษำตำมอัธยำศัยอำเภอโพธำรำม สำนกั งำนสง่ เสรมิ กำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศกึ ษำตำมอธั ยำศัยจังหวัดรำชบรุ ี สำนักงำนส่งเสริมกำรศึกษำนอกระบบและกำรศึกษำตำมอัธยำศัย สำนักงำนปลัดกระทรวงศกึ ษำธกิ ำร กระทรวงศึกษำธกิ ำร

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลหนองกวำง ได้ดำเนินกำรจัดทำภูมิปัญญำในท้องถิ่น ให้กับประชำชนใน พ้ืนที่ตำบลหนองกวำง เพ่ือเพ่ิมพูนควำมรู้และทักษะในกำรดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สำมำรถเรียนรู้และ ฝึกฝนได้ท้ังจำกกำรศึกษำด้วยตนเอง และได้รับกำรถ่ำยทอดจำกผู้อ่ืน กำรนำภูมิปัญญำมำเผยแพร่เพ่ือให้ ประชำชนในพ้ืนท่ไี ดน้ ำไปใชแ้ ละเรียนรู้เพ่ือเพ่ิมอำชีพ และประสบกำรณใ์ ห้กับตนเองและครอบครัวให้มกี ำร เจริญเติบโตอย่ำงต่อเน่ืองและเกื้อกูลในกำรผลิตซึ่งกันและกัน โดยกำรใช้ทรัพยำกรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์ และไมม่ สี ำรพษิ เช่น ดนิ น้ำ แสงแดดอย่ำงเหมำะสม เกิดประโยชนส์ งู สุด มีควำมสมดุล ของสภำพแวดล้อม อย่ำงต่อเนื่อง และเกิดผลในกำรเพิ่มพูนควำมอุดมสมบูรณ์ของ ทรพั ยำกรธรรมชำติดว้ ย กศน.ตำบลหนองกวำง หวงั ว่ำเอกสำรเลม่ น้ีคงมีประโยชน์ต่อผู้อ่ำนและผู้ปฏบิ ัตงิ ำน ต่อไป กศน.ตำบลหนองกวำง ธนั วำคม 2562

สำรบญั 1 5 คำนำ 9 สำรบญั หนำ้ กศน.ตำบลหนองกวำง - ภมู ิปัญญำ กำรทำมีดพก : นำยเรยี น โพธิ - ภูมิปัญญำ กำรกวำดยำ : นำยผกู ปลีฟัก - ภมู ปิ ญั ญำ กำรเกษตรผสมผสำน : นำงรงค์ ปลีฟัก คณะผูจ้ ดั ทำ

1 แบบบันทกึ ชุดขอ้ มูลคลงั ปัญญำ-ภมู ปิ ัญญำท้องถ่นิ ตำบลหนองกวำง อำเภอโพธำรำม จังหวดั รำชบุรี ชือ่ ภูมิปัญญำ : การทามดี พก ช่ือนายเรยี น นำมสกลุ โพธิ วันเดือนปเี กดิ : - ทีอ่ ยู่ปัจจบุ นั (ทส่ี ำมำรถติดต่อได้) : บา้ นเลขที่ 3 หมทู่ ี่ 3 ตาบลหนองกวาง อาเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70120 โทรศัพท์ : - ควำมเป็นมำของบคุ คลคลงั ปัญญำ มดี คือ เคร่ืองมอื ชนิดแรกอันหนึ่งของมนุษยย์ คุ แรก ก่อนทีจ่ ะพบเหลก็ และเหล็กกล้า คนโบราณ พบว่าหนิ ทค่ี นนามาใช้สามารถตัดเนื้อสัตวแ์ ละอาหารอ่นื ๆ ได้ โดยเฉพาะ หนิ เหล็กไฟหรือฟลนิ้ ท์ เมื่อกะเทาะ จะไดข้ อบสาหรับใชต้ ดั เพื่อนามาเป็นมีดตลอดจนทาเปน็ ขวานและหัวลูกธนู เม่อื คนมคี วามสามารถสกดั ทองแดงจากหนิ แร่ได้ มีดก็ทามาจากบรอนซ์ ดงั จะเห็นจากตวั อยา่ งของมดี ยคุ บรอนซ์ ซ่งึ นามาใชเ้ ปน็ อาวุธและเครอื่ งมอื อนื่ ๆ น่ันแสดงวา่ มีความรใู้ นการออกแบบและร้ถู ึงคุณค่า และความ เหมาะสมในการใช้ จะเหน็ ไดว้ า่ เครอื่ งมอื ในยุคตน้ ไม่ได้มีรปู รา่ งแตกต่างไปจากมีดสมัยใหม่มากนักมาถึงยุคเหลก็ การทามีดมีการเปลีย่ นแปลงไปบา้ งเล็กนอ้ ย มวี ิธกี ารผลิตที่ปรบั ปรุงให้ดีขน้ึ แต่ขน้ั ตอนทเ่ี อาเหลก็ มาทาเป็นมีดก็ ยังเหมือนเดมิ มีดในสมัยก่อนจะเปน็ มดี ขนาดใหญ่ เช่น มีดโบว่ี ซ่งึ ใช้สาหรับลา่ สัตว์ แลเ่ นือ้ สตั ว์ เสยี้ มไม้ ถ้าเปน็ งานอ่นื อาจใช้ขวานมดี ทใ่ี ชใ้ นปจั จุบัน จะมีขนาดเล็กพอสมควร เป็นแบบช้ินเดยี วและแบบพับได้ ชนดิ หลังน้ี ส่วนใหญ่ใบมดี จะพับเข้าไปในดา้ ม มีสปรงิ เพือ่ ปดิ และเปดิ ซึง่ เรยี กวา่ “มีดพก” สาหรับมีดลงุ เรียน ถอื วา่ เปน็ มดี ที่มีคา่ เพราะมหี นง่ึ เดียวในโลก หมายความว่าท่ีลุงเรียนทามดี ใหต้ ้อง เอามดี ที่ตัวเองถนัดไปวัดทาดา้ มและ คานวณน้าหนักมอื แล้วมอื มนษุ ย์ที่ไหนจะเทา่ กัน พร้อมท้ังการออกแบบ การทามดี ของแต่ละด้าม จะไมเ่ หมอื นกันซง่ึ ขึน้ อยู่กบั ประโยชนข์ องการนาไปใช้ นายเรยี น โพธิ บา้ นเกดิ อยู่ท่ี ตาบลหนองกวาง อาเภอโพธาราม จงั หวัดราชบุรี พอ่ ของลุงเรยี นเป็นคนที่ ชอบสะสมมีดมาก ลงุ เรยี นลืมตาดโู ลกกเ็ ห็นมีดห้อยเต็มฝาบ้านแล้ว แตล่ ุงเรยี นกลับชอบปืนพกของพอ่ มากกว่า แตย่ ามเม่ือพ่อฝนมดี มักจะเรียกลุงเรียนเปน็ คนตักนา้ ใหแ้ ละเปน็ ผู้นามดี ไปเกบ็ ลักษณะของมดี ชนิดตา่ งๆ จงึ ซึมซบั ไว้ในความรสู้ ึกไปโดยปรยิ าย พอโตขน้ึ ก็เลยเป็นหน้าที่ทจ่ี ะต้องช่วยพอ่ ฝนมดี มาโดยตลอด

2 จดุ เดน่ ของภูมปิ ัญญำ - เป็นแหล่งศกึ ษาดูงาน - เป็นสถานที่ถา่ ยทอดความรู้ วัตถดุ บิ ท่ใี ช้ประโยชนใ์ นกำรผลิตภัณฑท์ เ่ี กิดจำกภมู ิปัญญำ ซึ่งพื้นทอ่ี น่ื ไม่มี ได้แก่ - เหล็ก - ไม้สาหรับทาด้าม รำยละเอียดของภมู ปิ ัญญำท้องถิ่น - รูปแบบในการถา่ ยทอดความรู้ มีทง้ั การศกึ ษาดูงาน การเข้ารับการอบรมและฝึกปฏิบตั จิ รงิ เพอ่ื นาประโยชนท์ ี่ไดร้ บั ไปปฏิบตั ใิ ช้ไดจ้ ริงในชวี ิตประจาวนั รปู แบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสมั พนั ธ์ เผยแพร่ภมู ิปญั ญำท้องถนิ่ ยงั ไม่เคยมีการเผยแพร่/ ใช้เฉพาะบุคคล / เคยเผยแพร่เฉพาะในชมุ ชน มกี ารเผยแพร่ผา่ นสื่อมวลชนและส่ืออยา่ งแพร่หลาย/ มีการดูงานจากบุคคลภายนอก จานวน.................คร/งั้ จานวน..............คน มกี ารนาไปใช้ ในพน้ื ท่ี................คน นอกพน้ื ที่............คน อืน่ ๆ (ระบ)ุ ลกั ษณะของภูมิปัญญำท้องถ่นิ กำรพัฒนำตอ่ ยอดภมู ิปัญญำใหเ้ ปน็ นวัตกรรม คณุ ค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภูมใิ จ ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ /นวตั กรรมทีค่ ิดค้นขนึ้ มาใหม่ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นด้ังเดมิ ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถิ่นท่ีได้พัฒนาและตอ่ ยอด แบบเดิมคอื การปลกู พืช ผกั โดยการใช้นา้ เปล่าฉดี พ่นเพ่ือให้พชื ผกั กินอาหารทางใบและลาตน้ แต่ไม่มแี รธ่ าตุสารอาหารใดเลย กำรพัฒนำต่อยอดคอื การปลูกพชื ผกั โดยการนาสารทีไ่ ด้จากการนานา้ หมกั ชวี ภาพมาฉดี พน่ ทาให้ พชื ผัก เกดิ การเจรญิ งอกงามดขี ้นึ สมบูรณ์ขึ้น และศตั รูพชื ท่ีเปน็ แมลงไม่มารบกวน และยงั มคี วาม ปลอดภัยกับผูบ้ ริโภค

3 ภำพถำ่ ยเจำ้ ของภูมิปญั ญำ นายเรยี น โพธิ (เจา้ ของภูมิปญั ญาการทามีดพก)

4 รูปภำพภมู ปิ ญั ญำ ภมู ปิ ัญญา การทามีดพก

5 แบบบันทึกชุดขอ้ มลู คลงั ปัญญำ-ภมู ปิ ัญญำทอ้ งถน่ิ ตำบลหนองกวำง อำเภอโพธำรำม จงั หวัดรำชบุรี ชือ่ ภูมิปัญญำ : การกวาดยา ชือ่ นายผกู นำมสกลุ ปลีฟัก วันเดือนปเี กดิ : - อายุ 73 ปี ทอ่ี ยู่ปัจจุบนั (ทสี่ ำมำรถติดตอ่ ได)้ : บ้านเลขที่ 3 หมู่ท่ี 3 ตาบลหนองกวาง อาเภอโพธาราม จงั หวัดราชบุรี รหัสไปรษณีย์ 70120 โทรศพั ท์ : - ควำมเปน็ มำของบคุ คลคลงั ปัญญำ นำยผูก ปลฟี กั ประสบควำมสำเรจ็ ในกำรรกั ษำโรคเด็กด้วยกำรกวำดยำมำนำนโดย เรยี นรู้กำรทำสมุนไพรกำรกวำดยำเด็ก จำกรุ่นปู่ยำ ตำยำย จนตกทอดถึงนำยผูก ปลฟี ัก ซ่งึ มีควำมเช่อื วำ่ โรคทเี่ กดิ จำกเด็กมีสำเหตทุ เี่ กิดมำจำกเช้ือโรค เปน็ โรคทชี่ ำวบ้ำนเรียกว่ำ “ซำง” นำยผูก ปลฟี ัก ทำรักษำด้วย กำรกวำดยำเด็กวธิ กี วำดยำส่วนใหญ่ใชน้ ิ้วชีแ้ ละนิ้วกอ้ ยป้ำยยำ และกวำดให้ลึกถงึ โคลนลิน้ ตำรำท่ใี ช้กวำดมกั จะผสมเหลำ้ เปน็ น้ำกระสำยเปน็ สตู รตำรบั ประจำตระกลู คนส่วนใหญ่ทพ่ี ำเด็กมำรับบรกิ ำรรกั ษำดว้ ยกำรกวำดยำ พอใจในกำรรักษำ จดุ เดน่ ของภมู ิปัญญำ - เปน็ แหล่งศึกษาดูงาน - เปน็ สถานทีถ่ า่ ยทอดความรู้ วตั ถดุ ิบทใ่ี ช้ประโยชน์ในกำรผลิตภัณฑ์ทีเ่ กดิ จำกภูมิปัญญำ ซึ่งพนื้ ทอี่ น่ื ไม่มี ไดแ้ ก่ - ยาผงสมุนไพร - มะนาว - เกลือ - ดีปลี รำยละเอียดของภูมิปัญญำท้องถิ่น - รูปแบบเปน็ ความสามารถเฉพาะของภมู ปิ ญั ญาเนอื่ งจากจะตอ้ งมีวิธกี ารล้วงคอเอายาลงไปถ้าไม่มึ ความรอู้ าจเกิดอันตรายแก่เด็กได้

6 รปู แบบและลกั ษณะกำรถ่ำยทอด กำรประชำสมั พนั ธ์ เผยแพร่ภูมิปัญญำท้องถิ่น ยังไมเ่ คยมีการเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพาะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพาะในชุมชน มกี ารเผยแพรผ่ ่านสื่อมวลชนและสือ่ อยา่ งแพร่หลาย มกี ารดงู านจากบคุ คลภายนอก จานวน........-........ครัง้ จานวน.......-......คน มีการนาไปใช้ ในพนื้ ที.่ .......-.......คน นอกพืน้ ท.ี่ ...-.....คน อื่นๆ (ระบุ) ลกั ษณะของภูมปิ ญั ญำท้องถ่นิ กำรพฒั นำต่อยอดภมู ปิ ญั ญำใหเ้ ป็นนวัตกรรม คุณค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภมู ิใจ ภูมิปัญญาทอ้ งถนิ่ /นวัตกรรมท่ีคดิ ค้นขึ้นมาใหม่ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นดั้งเดมิ ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก ภูมปิ ญั ญาท้องถ่ินท่ีได้พัฒนาและต่อยอด แบบเดิมคอื เป็นการกวาดยาโดยจะตอ้ งให้หมอกวาดยาเป็นคนกวาดให้ กำรพัฒนำตอ่ ยอดคอื ปัจจุบนั พฒั นาการทาเปน็ ผงและนากับไปทาเองทีบ่ ้านได้

7 ถำ่ ยภำพข้ำวของภูมิปัญญำ นายผูก ปลีฟกั (เจ้าของภูมปิ ญั ญาเร่ืองการกวาดยา)

8 รูปภำพภูมิปัญญำ

9 แบบบนั ทึกชดุ ข้อมูลคลงั ปญั ญำ-ภมู ิปัญญำท้องถ่ิน ตำบลหนองกวำง อำเภอโพธำรำม จังหวดั รำชบรุ ี ชอื่ ภมู ปิ ัญญำ : การทาเกษตรผสมผสาน ชอื่ นางรงค์ นำมสกลุ ปลีฟัก วันเดอื นปีเกดิ : - พ.ศ. – อายุ 66 ทอี่ ยู่ปัจจุบนั (ท่ีสำมำรถตดิ ตอ่ ได้) บ้านเลขที่ 3 หมทู่ ี่ 6 ตาบลหนองกวาง อาเภอโพธาราม จงั หวดั ราชบุรี รหัสไปรณีย์ 70120 โทรศัพท์ : - Facebook : - ควำมเป็นมำของบุคคลคลงั ปญั ญำ นำงรงค์ ปลีฟกั เป็นผูท้ ่มี คี วำมรเู้ ก่ียวกับกำรทำเกษตรกรรม เนอ่ื งจำกไดส้ มัครเขำ้ รว่ มอบรม อำชพี เกษตรกบั เกษตรจังหวดั รำชบรุ ี และได้ไปศึกษำดงู ำนกับเกษตรจงั หวัดรำชบรุ ี เปน็ ศูนยเ์ รียนรู้ปรชั ญำ ของเศรษฐกจิ พอเพยี งและเกษตรทฤษฎใี หม่ ประจำตำบลหนองกวำง เปน็ แหลง่ ศึกษำหำควำมรู้เร่ืองกำรทำ เกษตรผสมผสำน เปน็ แหล่งศกึ ษำดงู ำนของ ผทู้ ่ีสนใจในเรื่องของกำรทำเกษตรแบบพง่ึ ตนเอง นำงรงค์ ปลฟี กั ไดร้ ่วมลงชื่อเข้ำร่วมโครงกำรแจกพันธพ์ ืชใหเ้ กษตรกรได้นำไปปลกู โดยไดร้ บั ตน้ ขนุนมำปลกู ในพื้นท่ีของตนเอง จำนวน 1 ตน้ จงึ ทำให้ นำงรงค์ ปลฟี ัก จงึ เปน็ สำเหตุท่ีทำใหเ้ กิดควำมสนใจในกำรทำกำรเกษตรมำกยิง่ ข้นึ จงึ ได้ศึกษำหำควำมรเู้ พ่ิมเติมอยตู่ ลอดเวลำ และกำรปลกู ผักสวนครวั ไว้รับประทำนเอง หำกมีมำกก็จะนำออก ไปขำยในตลำดเพ่ือหำรำยได้เสริมใหแ้ กค่ รอบครัว จดุ เดน่ ของภูมิปัญญำ - เปน็ แหล่งศกึ ษาดูงาน - เป็นสถานท่ถี ่ายทอดความรู้ - เปน็ การสร้างรายได้ให้กบั ครอบครัวได้เป็นอย่างดี วตั ถุดบิ ท่ใี ช้ประโยชนใ์ นกำรผลติ ภณั ฑ์ทเ่ี กิดจำกภูมปิ ัญญำ ซ่ึงพน้ื ทอี่ นื่ ไม่มี ไดแ้ ก่ - เปน็ การนาวสั ดุจากธรรมชาติ - เป็นการดูแลรักษาสขุ ภาพ การหมน่ั ออกกาลังกาย

11 รำยละเอยี ดของภูมปิ ัญญำท้องถ่ิน - รูปแบบในการถา่ ยทอดความรู้ มที ง้ั การศกึ ษาดูงาน การเข้ารับการอบรมและฝึกปฏิบัติจริง เพื่อนาประโยชน์ทไี่ ด้รบั ไปปฏิบัติใช้ได้จรงิ ในชวี ิตประจาวัน รูปแบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสัมพันธ์ เผยแพรภ่ ูมิปญั ญำท้องถิ่น ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพาะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพรผ่ า่ นส่ือมวลชนและสือ่ อย่างแพร่หลาย มีการดงู านจากบุคคลภายนอก จานวน........-........ครงั้ จานวน.......-......คน มีการนาไปใช้ ในพืน้ ท.ี่ .......-.......คน นอกพนื้ ท่.ี ...-.....คน อ่นื ๆ (ระบุ) ลกั ษณะของภูมปิ ญั ญำท้องถ่นิ กำรพฒั นำตอ่ ยอดภมู ปิ ญั ญำใหเ้ ป็นนวัตกรรม คุณค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภูมิใจ ภูมปิ ัญญาท้องถิน่ /นวัตกรรมทค่ี ิดค้นขึ้นมาใหม่ ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถ่นิ ด้ังเดมิ ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก ภมู ปิ ัญญาท้องถน่ิ ท่ีได้พัฒนาและตอ่ ยอด แบบเดมิ คอื การปลูกพชื ผกั โดยการใช้นา้ เปล่าฉดี พ่นเพ่ือใหพ้ ืช ผกั กนิ อาหารทางใบและลาตน้ แต่ไม่มแี ร่ธาตุสารอาหารใดเลย กำรพัฒนำต่อยอดคือ การปลูกพืช ผกั โดยการนาสารท่ีไดจ้ ากการนาน้าหมักชวี ภาพมาฉีดพ่น ทาให้ พืช ผัก เกดิ การเจรญิ งอกงามดีขึน้ สมบูรณ์ขนึ้ และศัตรูพืชท่เี ป็นแมลงไม่มารบกวน และยงั มีความ ปลอดภยั กับผ้บู ริโภค

12 ถ่ำยภำพเจ้ำของภมู ิปัญญำ นางรงค์ ปลีฟัก (เจ้าของภมู ิปญั ญาการทาเกษตรผสมผสาน)

13 รปู ภำพภูมิปญั ญำ สถานทที่ าเกษตรผสมผสาน

ทปี่ รกึ ษำ คณะผู้จดั ทำ นางสนุ ันทา โนรสี ุวรรณ นางโสภิญา ศรีทอง ผู้อานวยการ กศน.อาเภอโพธาราม ครู อาสาสมคั ร ฯ รำ่ ง/เรยี บเรียงและจัดทำ ครู กศน.ตาบลหนองกวาง นางสาวสาลี นว่ มนา