พ.ย.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.ธรรมเสน อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอโพธาราม สานักงานส่งเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย จงั หวดั ราชบรุ ี สานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย สานักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธิการ กระทรวงศึกษาธิการ

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลธรรมเสน ได้ดำเนินกำรจัดทำทำเนียบภูมิปัญญำในท้องถ่ิน ให้กับ ประชำชนในพ้ืนท่ีตำบลธรรมเสน เพ่ือเพ่ิมพูนควำมรู้และทักษะในกำรดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สำมำรถ เรียนรู้และฝึกฝนได้ท้ังจำกกำรศึกษำด้วยตนเอง และได้รับกำรถ่ำยทอดจำกผู้อ่ืน กำรนำภูมิปัญญำมำ เผยแพร่เพื่อให้ประชำชนในพื้นที่ได้นำไปใช้และเรียนรู้เพ่ือเพิ่มอำชีพ และประสบกำรณ์ให้กับตนเองและ ครอบครัวให้มีกำรเจริญเติบโตอย่ำงต่อเน่ืองและเก้ือกลู ในกำรผลติ ซึ่งกันและกนั โดยกำรใชท้ รัพยำกรท่ีมีอยู่ ให้เกิดประโยชน์ และไม่มีสำรพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่ำงเหมำะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีควำมสมดุล ของสภำพแวดล้อม อย่ำงต่อเน่ือง และเกิดผลในกำรเพ่ิมพูนควำมอุดมสมบูรณ์ของทรัพยำกรธรรมชำตดิ ้วย กศน.ตำบลธรรมเสน หวงั ว่ำเอกสำรเลม่ นค้ี งมีประโยชน์ตอ่ ผู้อ่ำนและผู้ปฏิบตั ิงำนต่อไป กศน.ตำบลธรรมเสน พฤศจิกำยน 256๓

สำรบญั หนำ้ คำนำ 1 สำรบัญ 4 7 กศน.ตำบลธรรมเสน - ภูมปิ ญั ญำ การเลย้ี งปลานิล: นายลบั ตุม้ ทับ - ภูมิปญั ญำ การเล้ยี งววั เนื้อ: นางน้าอ้อย บุญราช - ภมู ปิ ัญญำ ปลาแปรรูปคลองบาง 200 : นายเฉลมิ นชุ พันธ์ คณะผู้จดั ทำ

1 แบบบันทึกชดุ ขอ้ มูลคลงั ปัญญำ-ภูมิปัญญำท้องถิ่น ตำบลธรรมเสน อำเภอโพธำรำม จงั หวัดรำชบรุ ี ช่อื ภูมิปัญญำ : การเลีย้ งปลานิล ชื่อนายเมธี นำมสกลุ จติ ตภ์ ักดี วนั เดือนปเี กดิ : 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2498 ที่อยู่ปจั จบุ ัน (ท่ีสำมำรถติดต่อได)้ : บา้ นเลขที่ 32/1 หมู่ที่ 2 ตา้ บลธรรมเสน อ้าเภอโพธาราม จงั หวัดราชบุรี รหสั ไปรษณีย์ 70120 โทรศพั ท์ : 081-274-9505 ควำมเปน็ มำของบคุ คลคลงั ปญั ญำ เน่อื งจากคุณเมธี จติ ภักดี จบบรหิ ารการศึกษา ปริญญาโท ได้เป็นรองผอู้ า้ นวยการโรงเรยี นและทา้ งาน เรอ่ื ยมาจนถึงอายุ 50ปี จงึ ได้เริ่มทีจ่ ะวางแผนการทา้ งานหลงั เกษยี ณอายุราชการ จึงมองบรบิ ทพื้นทใ่ี น ชุมชนของตนเองวา่ สามารถท้าอะไรได้บ้างเพือ่ เป็นการต่อยอดใหก้ ับตนเอง จึงได้เข้าอบรมเกษตรทฤษฎใี หม่ เปน็ จา้ นวน 4 ครงั้ นา้ มาพัฒนาให้ความรู้กบั คนในชุมชน โดยจุดเริม่ ต้น เลง็ เหน็ วา่ ในชุมชนตา้ บลธรรมเสน นั้น มแี ม่น้าคลองไหลผา่ น จึงไดค้ ดิ ทจ่ี ะรวมกลมุ่ สมาชิกเลยี้ งปลานิล โดยอารมใหส้ มาชิก ในชอื่ โครงการ การ ฝึกอบรมเกษตรในทอ้ งถิน่ และเรมิ่ ถา่ ยทอดความรูท้ ี่ไดเ้ รียนมา จนมีสมาชิกหมลู่ ่ะ 30 คน คอื หมู่ที่ 1,2,9 พร้อมท้ังได้น้าผลิตภัณฑใ์ นพ้ืนที่มาแปรรปู เปน็ วสิ าหกิจชุมชน กลุ่มวิสาหกิจชมุ ชนกลุ่มผผู้ ลติ ปลาแปรรปู คลองบาง 200 จดุ เดน่ ของภมู ปิ ัญญำ - เปน็ แหล่งศกึ ษาดงู าน - เปน็ สถานทถ่ี ่ายทอดความรู้ วัตถดุ ิบทใ่ี ชป้ ระโยชน์ในกำรผลติ ภัณฑ์ที่เกดิ จำกภมู ิปัญญำ ซ่ึงพื้นทอ่ี น่ื ไมม่ ี ได้แก่ - ปลานลิ - อาหารส้าเร็จรปู - โครงไกบ่ ด รำยละเอยี ดของภูมิปัญญำท้องถิ่น - การเลี้ยงปลานิล เป็น เกษตรกรรมเชิงนิเวศน์ ด้าเนินชีวิตตามหลกั ปรัชญาเศรษฐกิจพอ ใชพ้ นื้ ท่ีท่ี มีอยูส่ ร้างอาชพี และมรี ายได้ การเลีย้ งปลานิลตอ้ งใช้พ้นื ทีแ่ ละน้าเปน็ ปัจจยั สา้ คัญ ตา้ บลธรรมเสน ติดคลองบาง200 จึงทา้ ใหม้ นี ้าสามารถเล้ียงปลาได้ ลดรายจ่ายเพม่ิ รายได้ และปลาทีไ่ ด้สดใหม่ไม่ มีสารเคมีเรง่ โต เพราะปลามีนา้ ไหลผา่ นตลอดทา้ ให้ถา่ ยเทของเสยี ไดด้ ี

2 รปู แบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสมั พันธ์ เผยแพร่ภมู ิปญั ญำท้องถิ่น ยังไม่เคยมกี ารเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพาะบุคคล / เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพร่ผ่านสือ่ มวลชนและสื่ออยา่ งแพร่หลาย/ มีการดงู านจากบคุ คลภายนอก จา้ นวน................คร/งั้ จา้ นวน............คน มกี ารนา้ ไปใช้ ในพ้นื ที่........30.......คน นอกพ้นื ที่....60......คน อ่นื ๆ (ระบุ) ลักษณะของภูมปิ ญั ญำท้องถน่ิ กำรพฒั นำตอ่ ยอดภูมิปญั ญำให้เปน็ นวตั กรรม คุณค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภูมิใจ ภูมิปัญญาท้องถ่นิ /นวตั กรรมท่คี ิดค้นข้ึนมาใหม่ ภูมิปัญญาท้องถนิ่ ด้งั เดิมได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถ่ินท่ีได้พัฒนาและตอ่ ยอด แบบเดิมคือ การเลย้ี งปลานลิ โดยใช้แตอ่ าหารสา้ เรจ็ รปู ทีม่ รี าคาแพง ใช้ต้นทุนสูง กำรพัฒนำตอ่ ยอดคอื การใช้โครงไกบ่ ด ผสมกับเศษอาหารและพืชตา่ ง ผสมหัวอาหาร ทา้ ให้ ลดต้นทุนการซื้ออาหารสา้ เรจ็ รูป ภำพถำ่ ยบคุ คล และอปุ กรณ์/เคร่ืองมอื /ส่ิงทป่ี ระดษิ ฐ์ (ช้ินงำนหรอื ผลงำน) (ลกั ษณะของบ่อที่เล้ียง)

3 ภำพถำ่ ยบคุ คล และอปุ กรณ์/เครื่องมอื /ส่ิงท่ปี ระดษิ ฐ์ (ชิ้นงำนหรือผลงำน) ภาพบรรยากาศ การเคาะถังใส่อาหารให้เกิดเสียง เพ่ือเรยี กปลามากินอาหาร

4 แบบบันทกึ ชดุ ข้อมลู คลังปัญญำ-ภูมปิ ญั ญำท้องถนิ่ ตำบลธรรมเสน อำเภอโพธำรำม จังหวดั รำชบรุ ี ช่ือภมู ิปัญญำ : การเลย้ี งวัวเนอ้ื ชอ่ื นางน้าอ้อย นำมสกุล บุญราช วนั เดือนปเี กดิ : 23 พฤษภาคม พ.ศ. 2519 ทีอ่ ยู่ปจั จบุ ัน (ที่สำมำรถติดตอ่ ได้) : บา้ นเลขท่ี 86/3 หมู่ที่ 3 ต้าบลธรรมเสน อา้ เภอโพธาราม จังหวดั ราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70120 โทรศัพท์ : 095-831-5464 ควำมเป็นมำของบุคคลคลงั ปัญญำ เนือ่ งจากคุณน้าออ้ ย บุญราช สาเหตุท่ีเล้ียงกนั มารุน่ สรู่ ุ่นคือ ปจั จัยสิ่งแวดล้อมไมเ่ อ้ืออ้านวย ไม่มี ระบบชลประทาน โดยแตเ่ ดิมไดป้ ระกอบอาชีพเกษตรกร การเล่ียงสตั ว์ เชน่ ววั จนมคี วามรู้ทถี่ ูกถา่ ยทอด จากบรรพบรุ ุษ จนท้าให้มีความชา้ นาญต่อมาก็ไดเ้ ริ่มถา่ ยทอดองค์ความรู้ทม่ี ใี ห้กับคนในชุมชน ไม่ว่าจะ เป็นด้านการเพาะพันธ์ การผสมเทยี ม การผสมแบบธรรมชาติ กระบวนการเลี้ยงแบบปลอดภยั การ ทา้ อาหารสัตว์ไวใ้ ช้เอง โดยน้าวตั ถดุ บิ จากในชุมชนมาผสมท้าให้ต้นทนุ การ จดุ เด่นของภูมิปัญญำ - เปน็ แหล่งศึกษาดูงาน - เป็นสถานท่ถี า่ ยทอดความรู้ วัตถดุ ิบทใ่ี ชป้ ระโยชนใ์ นกำรผลติ ภัณฑท์ ่ีเกิดจำกภมู ิปัญญำ ซึ่งพ้ืนที่อื่นไมม่ ี ได้แก่ - หญ้าเนเปียร์ - หญา้ ท่ัวไป รำยละเอยี ดของภูมปิ ัญญำทอ้ งถนิ่ - รูปแบบในการถา่ ยทอดความรู้ มที ้ังการศึกษาดูงาน การเข้ารบั การอบรมและฝึกปฏิบัติจรงิ เพ่ือน้าประโยชนท์ ี่ได้รับไปปฏบิ ตั ใิ ช้ได้จรงิ ในชีวิตประจ้าวนั รปู แบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสมั พนั ธ์ เผยแพร่ภมู ิปัญญำท้องถ่นิ ยังไม่เคยมีการเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชุมชน มีการเผยแพรผ่ ่านส่อื มวลชนและสอื่ อย่างแพร่หลาย มกี ารดูงานจากบุคคลภายนอก จ้านวน........-........ครงั้ จ้านวน.......-......คน มีการน้าไปใช้ ในพื้นท.ี่ .......-.......คน นอกพนื้ ที่....-.....คน อน่ื ๆ (ระบุ)

5 ลักษณะของภูมปิ ญั ญำทอ้ งถิ่น กำรพฒั นำตอ่ ยอดภมู ิปัญญำใหเ้ ปน็ นวตั กรรม คุณค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภูมิใจ ภมู ปิ ัญญาท้องถ่ิน/นวัตกรรมท่คี ดิ ค้นขึ้นมาใหม่ ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ดัง้ เดิมไดร้ บั การถา่ ยทอดมาจาก ภมู ปิ ัญญาท้องถน่ิ ที่ได้พัฒนาและต่อยอด แบบเดิมคือ การเลีย้ งวัวโดนการปล่อยตามธรรมชาติ และซ้ือฝางอัดก้อน มาขุน ตลอดการซื้อ ลกู พันธ์จากตา่ งถนิ่ มาเลีย้ ง กำรพัฒนำต่อยอดคือ องค์ความรู้ ถูกถ่ายทอด จากบรรพบุรุษ จนท้าให้มีความช้านาญ ต่อมาก็ได้เริ่มถ่ายทอดองค์ความรู้ที่มีให้กับคนในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นด้านการเพาะพันธ์ การผสมเทียม การ ผสมแบบธรรมชาติ กระบวนการเลี้ยงแบบปลอดภัย การท้าอาหารสตั ว์ไว้ใช้เอง โดยนา้ วัตถุดบิ จากในชมุ ชนมา ผสมท้าให้ต้นทุนการผลิต ท้าให้มีรายได้เข้าสู่ชุมชน ท่ีเป็นจุดเด่น คือ ระบบชุมชนรวมกลุ่มแลกเปลี่ยนความรู้ และคอยช่วยเหลือกัน อีกทั้งในกลุ่มยังมีตลาดรองรับโดยไม่ผ่านพ่อค้าคนกลาง มีการท้าก๊าซชีวภาพใช้งานเอง ในครัวเรอื นจากมลู ของโคทเี่ ลีย้ งชว่ ยลดรายจา่ ยในครวั เรอื นตามหลกั ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพียง ภำพถ่ำยบคุ คล และอปุ กรณ/์ เครื่องมอื /สิ่งทปี่ ระดษิ ฐ์ (ชิ้นงำนหรือผลงำน)

6 ภำพถำ่ ยบคุ คล และอุปกรณ/์ เครอ่ื งมอื /ส่ิงท่ปี ระดษิ ฐ์ (ช้ินงำนหรือผลงำน) ภาพผลผลติ ลูกววั ท่ีได้จากการผสมพนั ธ์ุเทยี ม และตามธรรมชาติ ได้ลกู ววั ท่ีตรงตามความต้องการ

7 แบบบันทึกชดุ ขอ้ มูลคลงั ปัญญำ-ภูมปิ ัญญำทอ้ งถนิ่ ตำบลธรรมเสน อำเภอโพธำรำม จงั หวดั รำชบรุ ี ชือ่ ภมู ิปัญญำ : ปลาแปรรูปคลองบาง 200 ชื่อ นายเฉลมิ นำมสกลุ นชุ พนั ธ์ วนั เดือนปีเกิด : 10 กรกฏาคม พ.ศ. 2515 ท่ีอยู่ปัจจุบนั (ทีส่ ำมำรถตดิ ตอ่ ได)้ บ้านเลขท่ี 48/1 หมทู่ ี่ 1 ต้าบลธรรมเสน อา้ เภอโพธาราม จงั หวดั ราชบุรี รหัสไปรณยี ์ 70120 โทรศัพท์ : 089-826-7838 ควำมเปน็ มำของบคุ คลคลงั ปญั ญำ จุดเริ่มจากนางบัวพันธ์ แก้วจินดา ปราช์ญชาวบ้านที่มีองค์ความรู้ในการแปรรูปปลา ท้าปลา แดดเดียวที่มีรสชาติอร่อย ขณะเดียวกันได้มีการหนุนเสริมจากโครงการเสริมสร้างรายได้จากส้านักงาน เกษตรอ้าเภอโพธาราม มีวัตถุประสงค์ในการเสริมสร้างรายได้ให้กับเกษตรกรในตา้ บล จึงเกิดการร่วมกลมุ่ เพื่อเสริมสร้างรายได้ของกลุ่ม ช่ือกลุ่มผลิตภัณฑ์ ปลาแปรรูปคลองบางสองร้อย เริ่มต้นมีสมาชิก 10 คน มี นายนายเฉลิม นุชพันธ์ เป็นประธาน ต่อมามีการขับเคลื่อนงานได้อย่างเป็นรูปธรรม ปจั จบุ ันสมาชกิ 44 คน ซ่ึงมารวมตัวกัน ได้รับการพัฒนาความรู้เพิ่มเติมจาก กศน. ต.ธรรมเสน เร่ืองการแปรรูปอาหาร เพ่ิมเติม เรื่องการท้าปลาสม้ ระยะแรกทดลองท้าไวร้ ับประทานเองในกลุ่มสมาชกิ และเริ่มเป็นที่รู้จักของคนในกลุม่ บา้ น จากน้ันขยายเพม่ิ วงกวา้ งไปเรื่อยๆ เปน็ ท่ีร้จู ักของคนในต้าบล และเรมิ่ น้าออกจ้าหน่าย จดุ เด่นของภมู ิปัญญำ - เปน็ แหลง่ ศึกษาดูงาน - เปน็ สถานท่ถี า่ ยทอดความรู้ - เปน็ การสรา้ งรายไดใ้ ห้กบั ครอบครวั ไดเ้ ป็นอย่างดี วัตถุดิบทใี่ ชป้ ระโยชนใ์ นกำรผลติ ภณั ฑ์ทเี่ กิดจำกภูมปิ ัญญำ ซึ่งพนื้ ท่ีอื่นไมม่ ี ได้แก่ - เป็นการนา้ ปลาท้องถิ่นมาแปรรปู สรา้ งรายได้ - เปน็ การถนอมอาหารไวร้ บั ประทานในครัวเรอื นไดน้ าน ลดรายจา่ ยได้ รำยละเอยี ดของภูมปิ ญั ญำท้องถ่ิน - รปู แบบในการถ่ายทอดความรู้ มที งั้ การศึกษาดงู าน การเข้ารับการอบรมและฝึกปฏบิ ตั จิ ริง เพือ่ น้าประโยชนท์ ่ีได้รับไปปฏบิ ัติใช้ได้จริงในชีวติ ประจ้าวนั รปู แบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสมั พันธ์ เผยแพรภ่ มู ิปัญญำท้องถ่ิน ยังไม่เคยมีการเผยแพร่/ ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชุมชน มกี ารเผยแพรผ่ า่ นส่อื มวลชนและสอื่ อยา่ งแพร่หลาย มีการดงู านจากบคุ คลภายนอก จา้ นวน........-........ครั้ง จา้ นวน.......-......คน มกี ารน้าไปใช้ ในพื้นท่ี........-.......คน นอกพน้ื ที่....-.....คน อื่นๆ (ระบุ)

8 ลกั ษณะของภูมปิ ัญญำท้องถนิ่ กำรพัฒนำตอ่ ยอดภูมปิ ญั ญำให้เป็นนวตั กรรม คุณค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภูมใิ จ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถิ่น/นวัตกรรมทีค่ ดิ ค้นขึ้นมาใหม่ ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถิ่นดั้งเดิมได้รับการถา่ ยทอดมาจาก ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ท่ีได้พัฒนาและตอ่ ยอด แบบเดิมคอื เป็นการเลีย้ งปลอ่ ยในพนื้ ท่ีทม่ี ีอยตู่ ามธรรมชาติ ไมต่ ้องให้ การจับปลาขายแบบสด กำรพัฒนำต่อยอดคือ 1) สร้างอาชพี สร้างรายไดใ้ ห้กับคนในชุมชน เฉลีย่ ครัวเรอื นละไม่น้อยกวา่ 6,000 /เดอื น 2) หนุนเสรมิ เกอื้ กลู กนั ระหวา่ งกลุ่มเกษตรกรกับกลุ่มแปรรูป 3) เกิดการบรหิ ารจัดการกลุ่มองค์กรโดยชมุ ชนและน้าไปสู่การพฒั นาเศรษฐกิจในตา้ บล 4) เกิดการเชื่อมโยงการทา้ งานกบั กลุม่ องค์กร ภาคภี าครฐั ไม่น้อยกวา่ 3 หนว่ ยงาน ประกอบด้วย อบต. เกษตรต้าบล/อ้าเภอ กศน. เปน็ ต้น 5) เกดิ ความภาคภมู ใิ จรปู ธรรมการเคล่ือนงานโดยภาคชุมชน สร้างความเชอ่ื มน่ั และเปน็ บทเรียนการท้างาน ของชมุ ชน ภำพถ่ำยบุคคล และอุปกรณ์/เครอ่ื งมอื /ส่ิงทปี่ ระดิษฐ์ (ชิ้นงำนหรือผลงำน) ภาพผลผลติ ปลานิลแดดเดียว ทพ่ี ร้อมเขา้ บรรจภุ ณั ฑ์ หรือพรอ้ มประกอบอาหารตามตอ้ งการ

ท่ปี รึกษำ คณะผจู้ ัดทำ นางสนุ ันทา โนรสี ุวรรณ นางโสภิญา ศรีทอง ผูอ้ า้ นวยการ กศน.อ้าเภอโพธาราม ครู อาสาสมัคร ฯ รำ่ ง/เรียบเรยี งและจดั ทำ ครู กศน.ตา้ บลธรรมเสน นายธีรชัย แย้มทบั

\"คนสวยโพธาราม งดงามนา้ ใจ ค่ายหลวงบ้านไร่ หนังใหญ่วดั ขนอน ท่ีนอนนุ่มชัน้ นา ถา้ ค้างคาวร้อยล้าน งามตุ๊กตาน่าพศิ จติ กรรมฝาผนัง\"