Монгол хэл шалгалтын тест

НИЙСЛЭЛИЙН ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН 139 ДҮГЭЭР СУРГУУЛЬ 5 дугаар ангийн “ Монгол хэл” шалгалтын тест

А ХУВИЛБАР УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР АХ ДҮҮ ГУРАВ 1 Эрт урьд цагт ах дүү гурван өнчин хүүхэд айл хэсэж юм гуйж аж төрөн амьдардаг байжээ. Нэг өдөр айлаас юм гуйсанд хонины зургаан хүзүү, аяга будаа өгсөнд туйлын баярлав. Ах дүү гурав хээр тал газар руу зургаан хүзүү, аяга будаагаа аваад явжээ. Тэгээд хүзүү будаа хоёроороо хоол хийхээр болж, нэг айлын нутаг дээрээс тогооны тал ширэм олоод нэг өндөр уулын энгэр өөд явж очив. Ингээд “Хүний бага хөдөлдөг, шувууны бага жиргэдэг юм. Хоёр ах нь сууж байя! Миний дүү аргал хоргол түүгээд ир” гэж дүүгээ явуулжээ. Явчихсан хойгуур нь хүзүүгээ чанаад нэгийг нь дүүдээ тавиад, тавыг нь хоёулаа хуваагаад иджээ. Дүү нь аргал түүгээд ирэв. Ах нь хэлсэн нь, -Таван хүзүүтэй хонь юмаа. Хоёр ах нь ахаараа хоёр, хоёр хүзүүг нь идлээ. Дүүдээ нэг хүзүүг нь тавилаа гэжээ. Дүү нь ганц хүзүүгээ мөлжөөд, шөлөнд нь будаагаа хийгээд, ид буцалж байсан чинь өнөөх хагархай ширэм нь хагараад асгачхаж гэнэ. 2 Тэгэхэд дүү нь хэлэв. Одоо гурвуулаа гурван тийшээ явъя. Ах дүү гурвуулаа сан, аман хүзүү зургуулаа сан. Амны хишиг дутахад бас нэг нь алга байдаг байжээ. Шөлөнд нь аяга будаа хийгээд уух гэсэн чинь тогоо хагараад үнсэн буун дайн болж бас байхгүй боллоо. Ингэхлээр гурвуулаа харангатаж үхэх нь ээ. Барьж байгаа гурван модоо энд хатгаад гурван тийшээ явъя. Гурван жил болоод энэ модоо эргэж үзье. Сайн сайхан өнгөтэй байвал амьд байнаа гэж бодъё. Ойчиж гэмтсэн байвал үхэж гэж бодъё гэжээ. Тэгээд гурвуулаа гурван тийшээ явжээ. Тэгж явсаар байтал хамгийн бага дүү нь нэг газар очоод хаан болоод суужээ. Дундах нь айлд зарцлагдаж өөрийн гэсэн гэргүй, арай чамай шар наран, бор хоногийг өнгөрүүлэн явж байжээ. Их ах нь энд тэнд явж байгаад турж үхсэн байжээ. Нэг өдөр дундах ах нь нөгөө гурван модоо үзье гэж бодоод явжээ. Явсаар байгаад нөгөө гурван модон дээрээ очиж гэнэ. Тэгсэн чинь хамгийн бага дүүгийн мод их сайхан ургасан байна гэнэ. Их ахын нь мод хугарч унаад хувхайрсан байна гэнэ. Өөрийн мод муухан өнгөгүй байж гэнэ. Тэгээд буцаж явж байгаад “Ер нь их ах маань үхжээ. Дүү минь амьд байгаа юм байна. Дүүгээ сураглаж, чадвал уулзъя” гэж бодоод явжээ. 5 Баруун урд хязгаарт очоод сураглаж гэнэ. Тэгсэн манай хаан гурван өнчин хүүхдийн нэг юм гэнэ билээ. Амьдарч чадахаа байгаад гурван тийшээ гарсан гэж ярьдаг юм гэнэ билээ гэж ярьж өгч гэнэ. Ах нь тэр мөн байж магад гэж бодоод тэр хаантай уулзах гэж явж гэнэ. Уулзах гээд очсон чинь үүднийх нь харуул оруулахгүй байжээ. Тэгээд гурав дөрөв хоножээ. Тэгэхлээр нэг өдөр ухаан заран тэр хааны няравт: “Хаандаа урьдын бэрх цагт, өндөр уулын өвөрт ах дүү гурвуулаа байхад аман хүзүү тав байж билээ” гэж хэлж өгөөч гэж гуйжээ. Нярав хаанд нэг хүн тэгж хэлүүлж байна гэж хэлжээ. Хаан бодож байгаад тэр хүнийг оруулаад ир гэжээ. Ингээд ах дүү хоёр уулзаад амар сайхан жаргаж гэнэ. Монгол ардын аман зохиол тайлбарт дээж бичиг

1. “харангадах” гэсэн үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. маш ихээр цангаж ундаасах B. халууцаж ядрах C. цай ундгүй удаан байх D. эцэж цуцах 2. \"үнсэн буун дайн\" гэсэн хэлц үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. Болгоомжгүйгээс осолдож гал руу ус оруулах B. Бүтэлгүйтэж, хоол цайгаа аcгах C. галын үнс бужигнах D. муудалцах, бужигнах 3. Дараах өгүүлбэрийн тодруулсан асуултад тохирох бүлэг үгсийг сонгоорой. “Бага Хэний? мод сайхан ургаж, их ахын юу? хугарч унаад яаж? харин дунд ахын мод ямар? байж гэнэ.\" А. ахын, мод, өнгөгүй, хувхайрч B. дүүгийн, мод, хувхайрч, өнгөгүй C. дүүгийн, мод, хувхайрч, ургасан D. дүүгийн, мод, цэцэглэсэн, өнгөгүй 4. Хаандаа “Урьдын бэрх цагт өндөр уулын өвөрт ах дүү гурвуулаа байхад аман хүзүү тав байж билээ.” гэж хэлж өгөөч гэж гуйжээ. гэсэн өгүүлбэрт тодруулсан хашилт ямар үүрэгтэй орсныг сонгоно уу. А. бусдын хэлсэн үгийг эшлэх үед хашилтад бичнэ. В. үгийг анхааруулах үед хашилтад бичнэ. С. үйлийн эзнийг тодруулах үед хашилтад бичнэ. D. хүний хэлсэн үгийг тодруулахдаа хашилтад бичнэ. 5. Эхийн гол хэсгийн үйл явдлын зөв дарааллыг сонгоно уу. 1. Ахын мод хорчийж хатсан, дунд ахын мод өнгө муутай, бага дүүгийн мод сайхан нь байсан 2. Гурван тийш салаад гурван жилийн дараа модоо үзэхээр болсон 3 Дунд ах нь хаан дүүгээ сураглаж уулзахаар зорьсон. 4. Тогоо нь хагараад хоолгүй болсон. A. 4,1,3,2 B. 4,2,1,3 C. 1,3,2,4 D. 1,3,4,2 6. Эхийн төгсгөл хэсэгт юуны тухай өгүүлж байна вэ? А. Ах дүү гурав уулзаж амар сайхан жаргасан. B. Бага дүү нь хаан болж амар сайхан жаргасан. С. Дунд ах нь хаан болсон бага дүүтэйгээ уулзаж амар сайхан жаргасан. D. Том ах нь хаан болсон бага дүүтэйгээ уулзаж амар сайхан жаргасан. 7. ”Хоёр ах нь таван хүзүүтэй хонь юмаа” гэж хэлсний учир шалтгаан нь юу вэ? А. дүүдээ хоол өгнө гэж бодсон учраас B. зургаан хүзүүний тавыг нь идчихсэн учраас C. таван хүзүүтэй хонь байсан D. хоёулаа байсан учраас 8. Дараах холбоо үгийн ойролцоо болон эсрэг утгатай үгийг олж бичээрэй. Үндсэн утга Ойролцоо утга Эсрэг утга өндөр уулын өвөр .................................................... ....................................................

9. Эхийн 1-р хэсгээс яагаад? ямар учраас? гэсэн асуулт ашиглан учир шалтгааны асуулт зохио.  .............................................................................................................................................. 10. Гурван жилийн дараа ах дүү гурав ямар байдалтай болсныг тоочин бичнэ үү.  .............................................................................................................................................  .............................................................................................................................................  ............................................................................................................................................. 11. . \"Дундах нь айлд зарцлагдаж өөрийн гэсэн гэргүй, арай чамай шар наран, бор хоногийг өнгөрүүлэн явж байжээ.” гэсэн өгүүлбэрт уран зохиолын ямар дүрслэл байгааг сонгоод тайлбарлаарай. А. зүйрлэл В. багасгал Яагаад?: ................................................................................................................................. 12. Ах дүү гурвын модыг харьцуулан тайлбарлаад нэгтгэн дүгнэж бичээрэй. Том ахын мод Дунд ахын мод Бага дүүгийн мод ...................................................... ........................................................ ......................................................... ....................................................... ........................................................ ............................................. ...................................................... ......................................................... ........................................ Дүгнэлт:................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... 13. Зохиолын баатар болох бага дүүд хандаж хэлэх үгээ 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү. ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Ах дүү гурав” үлгэрийг цааш үргэлжлүүлэн “Ах дүү хоёр” сэдвээр 120-150 үгэнд багтаан зохион бичээрэй. (20 оноо) Эхлэл хэсэгт: Ах дүү хоёр цаашид хэрхэн амьдарсан тухай |30-50үг| Гол хэсэгт: Амьдралд нь ямар саад бэрхшээл тулгарсан тухай |60-80үг| Төгсгөл хэсэгт: Саад бэрхшээлээ хэрхэн даван туулсан тухай |30-50үг| ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР ХУВИЛБАР-А БАЙГАЛЬ ЭХ ДЭЛХИЙГЭЭ ХАЙРЛАЯ 1 Даш хүү нэгэн өдөр “Өвөө үүнийг хар даа” гэсээр хувинд хийсэн жараахайнуудаа үзүүлэв. Тэгээд өвөөдөө “Голын эрэг дээр барилгын ажил явагдаж байна. Тэнд байгаа тогтоол усанд зөндөө их жараахай байна. Өвөө, өнөөдөр орой энэ жараахайнуудаар хоёулаа сайхан хоол хийх үү?” гэв. Өвөө нь “Чи тэгээд бүгдийг нь идэх юм уу?” гэлээ. Даш “Бүгдийг нь ч арай барахгүй л дээ, үлдсэнийг нь хаячихгүй юу? гэхэд өвөө нь “Идэхгүй байж, энэ олон жараахайг барьж яах гэв? Ямар задарсан тархи вэ чи?” гэж дуугаа өндөрсгөн түүнийг зэмлэв. 2 Удалгүй өвөө нь “Наадуулаа хаанаас барив? Өвөөдөө заагаад аль” гэж Дашид хэллээ. Даш өвөөгөө дагуулан тогтоол усан дээр ирэв. Голын эргээр далан барих барилгын ажил эхлээд ид бужигнаж байлаа. Голын усыг хааснаас болж, тогтоол үүссэн ба дотор нь өч төчнөөн загас харагдана. Хүмүүс лусын амьтныг ингэж хамаагүй зовоож болохгүй юмсан гэж хэлэн харж зогстол: Даш - Зөндөө байгаа биз дээ, өвөө. - Тийм байна. Гэхдээ энэ чигт нь орхиж болохгүй дээ. Удахгүй ус нь багасахаар загаснууд үхчихнэ гэж өвөө санаа зовсон янзтай хэлэв. Тэгээд “Миний хүү, гэрээсээ загасны тороо аваад ир!” гээд өвөө нь ханцуйгаа шамлан оров. - Өвөө тэгээд яах гэж байгаа юм? - Яах юу байдаг юм. Голд нь буцааж хийе. - Гэхдээ энэ чинь олон загас байна шүү дээ! Нэг өдөр амжихгүй ээ! Тэртээ тэргүй удахгүй үхэх юм чинь орхичхооч! гэж Дашийг хэлтэл, өвөөгийн дуу дахин өндөрсөж: - Тэгвэл чамайг нэг өдөр юм идэхгүй бай гээд хаяад явчихвал чи яах вэ? гэхэд - Гэхдээ би загас биш юм чинь! - Загас ч бай, хүн ч бай адилхан амьтай. - Тэр ч тийм л дээ. - Идэхийн тулд барих, харсаар байж үхүүлэх хоёр чинь өөр гэж өвөө учирлан хэллээ. 3 Даш дуртай дургүй торонд гүйлээ. Тэр хоёр өдөржингөө загас шүүрдэн гол руу буцаан хийв. Загас маш их байсан болохоор дуусах шинж алга. Жирийн үед нуруу өвдөөд гээд суучихдаг өвөөд нь загас шүүрдэн тонголзох нь их л хэцүү байгаа бололтой. Гэвч өвөө нь дуу шуугүй хийсээр л байлаа. Даш өвөөдөө тусалж загасыг зөөлцөв. Бид идэхийн тулд загас барьдаг. Идэхгүй байж загас барих туйлын буруу зүйл гэж өвөө нь ярилаа. Даш өвөөдөө туслах тусам “Загас юм чинь үхсэн ч яахав!” гэж бодож байсан бодол нь алга болов. Нэг мэдэхэд загаснуудад хандан, - Алив зугтаарай. Хурдал, хурдал гэж байлаа. Хоёр хоногийн дараа тогтоол усанд загас үзэгдэхээ болив. Бүгд эсэн мэнд голын усанд оржээ. Загасыг олноор нь барьж болохгүй. Түүнийг хамгаалж, үржүүлэх хэрэгтэй. Тэгж байж л байгаль баян, бид хоолтой байна гэсэн өвөөгийн сургаал үнэн байлаа. Байгаль дэлхийгээ хайрлая.

1. тогтоол усанд - гэсэн үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. далайн их ус В. урсгал голын ус С. хэсэг газар тогтсон урсгал ус D. хэсэг газар тогтсон тогтонги ус 2. \"задарсан тархи\" гэсэн хэлц үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. будлиу хүүхэд В. дуулгавартай хүүхэд С. сониучхан хүүхэд D. үг авдаггүй дураараа хүүхэд 3. Цаг хугацаа заасан утгаар дэлгэрүүлсэн өгүүлбэрийг олоорой. А. Бүгд эсэн мэнд голын усанд оржээ. B. Идэхгүй байж загас олноор барих туйлын буруу. C.Тэнд байгаа тогтоол усанд зөндөө олон жижиг жараахай бий. D. Хоёр хоногийн дараа тогтоол усанд загас үзэгдэхээ болив. 4. \"Голын усыг хаасан ...........тогтоол үүссэн \" гэсэн өгүүлбэрийн цэгийн оронд тохирох утгатай холбох үгийг сонгоно уу. А. гэтэл B. учраас C. үр дүнд D. эцэст нь 5. Даш хүүгийн хийсэн үйлийн зөв дараалуулсан хэсгийг олоорой. 1. Жараахайг аврахаар гол руу зөөсөн. 2. Жараахай байгаа газрыг өвөөдөө зааж өгсөн. 3. Өвөөгийн сургаал үнэн болохыг ойлгосон. 4. Хувинтай жараахайнуудыг гэртээ авчирсан А. 1, 3, 2, 4 В. 3, 2, 4, 1 С. 4, 2, 1, 3 D. 1, 2, 3, 4 6. Даш “Загаснуудыг тэр чигт нь орхичхож болохгүй юм уу?” гэж хэлсний учир нь юу вэ? А. олон жараахайг голд буцаах хэцүү санагдсан учир B. өвөө сургаалаа хайрласан учир C. тогтоол уснаас голын усруу зөөх боломжгүй учир D. удахгүй голын усандаа орчих байсан учир 7. Эхийн гол санаа юу байсан бэ? A. ан амьтан, байгалиа хайрлаж хамгаалах тухай B. голын орчинд барилгын ажил явуулж болохгүй тухай C. загасыг хэрхэн яаж үржүүлэх тухай D. өвөө хүү хоёрын тухай. 8.Эхийн утгад тохирох зүйр үгийг сонгоод өгүүлбэр зохион бичээрэй. А. Уулыг өндөр гэж бүү няц, явбал давна. Ажлыг их гэж бүү шантар, хийвэл дуусна. В. дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ Өгүүлбэр:..........................................................................................................................................................

9. Яагаад? Ямар учраас гэсэн асуух үгийг ашиглан загаснууд тогтоол усанд орсон шалтгааныг илрүүлэх 1 асуулт зохиож бичээрэй.  ............................................................................................................................................................... 10. Өвөөгийн хүүдээ хандан хэлсэн сургамжаас 3-ыг тоочин бичнэ үү.  ................................................................................................................................................................  ................................................................................................................................................................  ................................................................................................................................................................ 11. Даш өвөөдөө туслах тусам “Загас юм чинь үхсэн ч яахав!” гэж бодож байсан бодол нь алга болов. Нэг мэдэхэд загаснуудад хандан, - Алив зугтаарай. Хурдал, хурдал гэж байлаа. гэсэн хэсэгт Дашийн ямар зан чанарыг илэрхийлснийг тодорхойлж зохиогчийн санааг тайлбарла. Зан чанар:......................................................................................................................................................... Зохиогч ямар учраас Дашийн бодол алга болов гэсэн бэ?  ............................................................................................................................................................... 9. Зохиолын эхэнд Даш хүү ямар бодолтой байсан, төгсгөлд ямар бодолтой болсныг харьцуулж, дүгнэн бичнэ үү. Зохиолын эхэнд Дашийн бодол Зохиолын төгсгөлд Дашийн бодол ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ................................................................... .............................................................. Дүгнэлт: ............................................................................................................................ ........................................................................................................................................... 10. “Загасыг олноор нь барьж болохгүй. Түүнийг хамгаалж, үржүүлэх хэрэгтэй. Тэгж байж л байгаль баян, бид хоолтой байна” гэсэн санааг 30-35 үгэнд багтаан тайлбарлан бичнэ үү. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Аялагч нарт хандан “Ой модоо хайрлая” сэдвээр 120-150 үгэнд багтаан уриалж бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Ой модоо хайрлахын тулд юу хийх талаар бичих |30-50үг| Гол хэсэгт: Ой модоо хайрлаж, хамгаалсан үйл хийснээ жишээ баримт дээр үндэслэн бичих |60-80үг| Төгсгөл хэсэгт: Үүний үр дүнд аялагч нарт хандаж юу гэж уриалахаа бичих |30-50үг| ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР ХУВИЛБАР-Б БАЙГАЛЬ ЭХ ДЭЛХИЙГЭЭ ХАЙРЛАЯ 1 Даш хүү нэгэн өдөр “Өвөө үүнийг хар даа” гэсээр хувинд хийсэн жараахайнуудаа үзүүлэв. Тэгээд өвөөдөө “Голын эрэг дээр барилгын ажил явагдаж байна. Тэнд байгаа тогтоол усанд зөндөө их жараахай байна. Өвөө, өнөөдөр орой энэ жараахайнуудаар хоёулаа сайхан хоол хийх үү?” гэв. Өвөө нь “Чи тэгээд бүгдийг нь идэх юм уу?” гэлээ. Даш “Бүгдийг нь ч арай барахгүй л дээ, үлдсэнийг нь хаячихгүй юу? гэхэд өвөө нь “Идэхгүй байж, энэ олон жараахайг барьж яах гэв? Ямар задарсан тархи вэ чи?” гэж дуугаа өндөрсгөн түүнийг зэмлэв. 2 Удалгүй өвөө нь “Наадуулаа хаанаас барив? Өвөөдөө заагаад аль” гэж Дашид хэллээ. Даш өвөөгөө дагуулан тогтоол усан дээр ирэв. Голын эргээр далан барих барилгын ажил эхлээд ид бужигнаж байлаа. Голын усыг хааснаас болж, тогтоол үүссэн ба дотор нь өч төчнөөн загас харагдана. Хүмүүс лусын амьтныг ингэж хамаагүй зовоож болохгүй юмсан гэж хэлэн харж зогстол: Даш - Зөндөө байгаа биз дээ, өвөө. - Тийм байна. Гэхдээ энэ чигт нь орхиж болохгүй дээ. Удахгүй ус нь багасахаар загаснууд үхчихнэ гэж өвөө санаа зовсон янзтай хэлэв. Тэгээд “Миний хүү, гэрээсээ загасны тороо аваад ир!” гээд өвөө нь ханцуйгаа шамлан оров. - Өвөө тэгээд яах гэж байгаа юм? - Яах юу байдаг юм. Голд нь буцааж хийе. - Гэхдээ энэ чинь олон загас байна шүү дээ! Нэг өдөр амжихгүй ээ! Тэртээ тэргүй удахгүй үхэх юм чинь орхичхооч! гэж Дашийг хэлтэл, өвөөгийн дуу дахин өндөрсөж: - Тэгвэл чамайг нэг өдөр юм идэхгүй бай гээд хаяад явчихвал чи яах вэ? гэхэд - Гэхдээ би загас биш юм чинь! - Загас ч бай, хүн ч бай адилхан амьтай. - Тэр ч тийм л дээ. - Идэхийн тулд барих, харсаар байж үхүүлэх хоёр чинь өөр гэж өвөө учирлан хэллээ. 3 Даш дуртай дургүй торонд гүйлээ. Тэр хоёр өдөржингөө загас шүүрдэн гол руу буцаан хийв. Загас маш их байсан болохоор дуусах шинж алга. Жирийн үед нуруу өвдөөд гээд суучихдаг өвөөд нь загас шүүрдэн тонголзох нь их л хэцүү байгаа бололтой. Гэвч өвөө нь дуу шуугүй хийсээр л байлаа. Даш өвөөдөө тусалж загасыг зөөлцөв. Бид идэхийн тулд загас барьдаг. Идэхгүй байж загас барих туйлын буруу зүйл гэж өвөө нь ярилаа. Даш өвөөдөө туслах тусам “Загас юм чинь үхсэн ч яахав!” гэж бодож байсан бодол нь алга болов. Нэг мэдэхэд загаснуудад хандан, - Алив зугтаарай. Хурдал, хурдал гэж байлаа. Хоёр хоногийн дараа тогтоол усанд загас үзэгдэхээ болив. Бүгд эсэн мэнд голын усанд оржээ. Загасыг олноор нь барьж болохгүй. Түүнийг хамгаалж, үржүүлэх хэрэгтэй. Тэгж байж л байгаль баян, бид хоолтой байна гэсэн өвөөгийн сургаал үнэн байлаа. Байгаль дэлхийгээ хайрлая.

1. далан барих - гэсэн үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. гол, усыг өөр тийш нь урсгах гарам В. гол, усыг хааж шороо чулуугаар хийсэн хаалт С. гол, усны урсгалыг тогтоосон хэсэг D. нуурын усыг урсгах зориулалттай гарам 2. \"туслах\" гэсэн үгийн утгад тохирох хэлц үгийг сонгоно уу. А. гараа гаргах B. гар сайтай C. гар сунгах D. гар хөл болох 3. Орон байр заасан утгаар дэлгэрүүлсэн өгүүлбэрийг сонгоно уу. А. Идэхгүй байж загас олноор барих туйлын буруу. В.Тэнд байгаа тогтоол усанд зөндөө олон жижиг жараахай бий. С. Удахгүй ус нь багасахаар бүгд үхчихнэ. D. Хоёр хоногийн дараа загас үзэгдэхээ болив. 4. \"Загас шүүрдэн тонголзох нь хэцүү байгаа бололтой. Гэвч өвөө хийсээр л байв.\" гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон үгэнд тохирох утгыг олж сонгоно уу. А. лавшруулах B. харьцуулах C. цаг хугацааны D. эсрэгцүүлэх 5. Эхийн үйл явдлыг зөв дараалуулсан хэсгийг олоорой. 1. Бүгд эсэн мэнд урсгал усандаа орсон. 2. Даш дуртай дургүй загасны торонд гүйсэн. 3. Дашийн загасыг үхсэн ч яахав гэсэн бодол алга болов. 4. Өвөөтэйгөө өдөржин гол руу загаснуудыг зөөсөн A. 3, 2, 1, 4 B. 3, 1, 2, 4 C. 2, 4, 3, 1 D. 2, 1, 4, 3 6. Даш хүүгийн “Загас юм чинь үхсэн ч яахав!” гэсэн бодол алга болж байсны учир нь юу вэ? А. амьтныг хайрлаж хамгаалах хэрэгтэйг ойлгосон учир В. загаснуудыг зөөгөөд завгүй байсан учир С. өвөөдөө туслах нь зугаатай байсан учир . D. өвөөгийн сургаалыг сонссон учир 7. “Даш өвөөгийнхөө хийж буй ажлыг хараад өөртөө юуг тусгаж авсан бол? A. Амьтныг хайрлах сэтгэл зүрхтэй байх хэрэгтэй. B. Загасаар хоол хийж идэж болохгүй. C. Хүмүүс буруу үйлдэл хийж болохгүй. D. Хүн хөдөлмөрч байх хэрэгтэй. 8. “Тэр хоёр өдөржингөө загас шүүрдэн гол руу буцаан хийв. Загас маш их байсан болохоор дуусах шинж алга.” гэсэн хэсгийн утгад тохирох хэлц үгийг сонгоод өгүүлбэр зохион бичээрэй. А. борви бохисхийх чөлөөгүй В. ганзага нийлэх Өгүүлбэр:..........................................................................................................................................................

9. Яагаад? Ямар учраас гэсэн асуух үгийг ашиглан өвөөгийн загаснуудыг аврах болсон шалтгааныг илрүүлэх 1 асуулт зохиож бичээрэй.  ............................................................................................................................................................... 10. Даш хүүгийн хийсэн үйлүүдээс 3-ыг тоочин бичнэ үү.  ................................................................................................................................................................  ................................................................................................................................................................  ................................................................................................................................................................ 11. “Жирийн үед нуруу өвдөөд гээд суучихдаг өвөөд нь загас шүүрдэн тонголзох нь их л хэцүү байгаа бололтой. Гэвч өвөө нь дуугүй шуугүй хийсээр л байлаа.” гэсэн өгүүлбэрт Дашийн ямар зан чанарыг илэрхийлснийг тодорхойлж, тайлбарла. Зан чанар:......................................................................................................................................................... Тайлбар:  .............................................................................................................................................................. 12. Хувинтай жараахайг харсан өвөөгийн царай ямар байсныг төсөөлж, жараахайг аварч дууссаны дараах царайтай харьцуулан, дүгнэн бичээрэй. Хувинтай жараахайг харсан өвөөгийн дүр Жараахайнуудыг аварч дууссаны дараах дүр байдал ямар байсан бол байдал ямар байсан бол ............................................................. ... ............................................................. ............................................................. ................................................................ ............................................................. ................................................................... Дүгнэлт: ............................................................................................................................ ........................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 13. Загасыг үхэх аюулд хүргэсэн буруутай хүмүүсийн талаар шүүмжлэл 30-35 үгэнд багтаан тайлбарлан бичнэ үү. ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Аялагч нарт хандан “Гол усаа хайрлая” сэдвээр 120-150 үгэнд багтаан уриалж бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Гол усаа хайрлахын тулд юу хийх талаар бичих |30-50үг| Гол хэсэгт: Гол усаа хайрлаж, хамгаалсан үйл хийснээ жишээ баримт дээр үндэслэн бичих |60-80үг| Төгсгөл хэсэгт: Үүний үр дүнд аялагч нарт хандаж юу гэж уриалахаа бичих |30-50үг| ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР ЭРХИЙ МЭРГЭН 1 Эрт урьд цагт энэ дэлхий дээр долоон нар гараад, ган гачиг болоод, газрын хөрс улайдаад, ус мөрөн ширгээд, ургамал мод хатаад, амьтан хүн халууцаад, адуу мал харангадаад байх суухын аргагүй болж гэнэ. Тэгтэл тэр нутагт Эрхий мэргэн гэдэг харснаа харвадаг, харваснаа онодог хавтай мэргэн харваач байж гэнэ. 2 Огторгуйд гарсан долоон нарыг чи онож харваад устгаад өгөөч гэж олон амьтан түүнд очиж гуйж гэнэ. Эрхий мэргэн харваач эрхийдээ эрчимтэй, элгэндээ цөстэй, залуу настай, халуун цустай хүн болохоор мэргэн харвадагтаа эрдэж: -Долоон нарыг би долоон сумаар нэг нэг харваад онож устгаж чадахгүй бол эрхий хуруугаа огтлоод, эр хүнээ байгаад, хар ус уухгүй, хагд өвс идэхгүй амьтан (тарвага) болоод харанхуй нүхэнд амьдарна гэж ам алдаж, андгай тангараг өгч гэнэ. Тэгээд дорноос өрнөд хүртэл огторгуйд цуварсан долоон нарыг зүүнээс нь харваад гарч гэнэ. Зургаан сумаар зургаан нарыг устгаад, долоо дахь нарыг харвахаар шагайж, шившиж байгаад харваад орхисон чинь хараацай шувуу хоорондуур нь орж халсанд сүүлийг нь сэт оносон учир алтан хараацайн сүүл хоёр салаа болчихсон гэнэ. Харин өнөөх сүүлчийн нар харваачаас айгаад баруун уулын цаагуур барс гээд далд орчхож гэнэ. 3 Эрхий мэргэн харваач хараацай шувууг садаа боллоо гэж харцага алаг мориороо хөөж алах гэсэнд, морь нь “Харуй бүрийгээс харуй бүрий хүртэл хөөгөөд хараацай шувууг би гүйцэхгүй бол хөл мөчийг минь огтлоод хөдөө газар хаяарай! Би эмээлт морио байгаад энхэл донхол газар амьдрах болно” гэж ам тангараг өгч гэнэ. Хараацай шувууг хөөгөөд арай чамай гүйцэхийн даваан дээр хараацай шувуу хаашаа ч хамаагүй хальт булт үсрээд арай л гүйцэгдэхгүй зугтаасаар үүрийн бүрэнхий хүргэчхэж гэнэ. Эрхий мэргэн уурлаад харцага алаг мориныхоо урд хоёр хөлийг огтлоод хөдөө газар хаячихсан чинь алаг даага болчхож гэнэ. Алаг дааганы урд хоёр хөл богино байдгийн учир тэр гэнэ. Бас хараацай шувуу харуй бүрийгээр морьтой хүний урдуур хойгуур ээрэн тойрон нисэхдээ: “Сайн эрийн дөрөөн доогуур, Муу эрийн сахал доогуур” гэж хэлээд намайг гүйцэх үү, гүйцэх үү? гэж дооглож байгаа нь тэр гэнэ. 4 Эрхий мэргэн өөрөө эр хүний ам тангараг ёсоор эрхий хуруугаа огтолж хаяад, эр хүнээ байгаад, хар ус уудаггүй, хагд өвс иддэггүй тарвага болоод харанхуй нүхэнд амьдардаг болсон гэнэ. Тарваганы хөлийн сарвуу дөрөв байдаг нь үүнээс болсон гэнэ. Бас эрхий мэргэн харваач тарвага болсноо мартаад отож байж нарыг харвана гэж, өглөө оройн нарнаар нүхнээсээ гардгийн учир тэр гэнэ. Тарваганд хүн мах гэж идэж болдоггүй мах байдаг нь Эрхий мэргэний мах учраас тэр гэнэ. Мөн энэ дэлхийд үлдсэн ганц нар, Эрхий мэргэнээс айгаад уулын цаагуур орчихсон учраас өдөр шөнө ээлжилдэг болсон гэнэ. Монгол ардын аман зохиол тайлбарт дээж бичиг

1. хөрс улайдах гэсэн үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. газрын хөрс бүлээцэх В. газрын хөрс хагарах С. газрын хөрс хэт халах D. газрын хөрс чийгтэх 2. \"ам алдах\" гэсэн хэлц үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. санаандгүй гэндэж, хэлэх үгээ мартах В. санаатайгаар хэлэхгүй зүйлсийг хэлэх С. хэлэхгүй зүйлсийг санаандгүй гэндэж хэлэх D.хэлэхгүй зүйлсийг шууд хэлэх 3. “Хараацай шувууг хөөгөөд гүйцэхийн даваан дээр хаашаа ч хамаагүй үсэрч зугтаасаар үүрийн харуй бүрий хүргэчхэж гэнэ.” гэсэн өгүүлбэрт байгаа үйл хөдлөл заасан бүлэг үгсийг олоорой. А. харуй бүрий, хөөгөөд, үсэрч зугтаасаар, хүргэчхэж B. хөөгөөд, гүйцэхийн даваан дээр, үсэрч зугтаасаар, хүргэчхэж C. хөөгөөд, гүйцэхийн даваан дээр, үүрийн харуй бүрий D. шувууг, гүйцэхийн даваан дээр, үсэрч зугтаасаар, хүргэчхэж 4. “Долоон нарыг устгаж чадахгүй бол хар ус уухгүй, хагд өвс идэхгүй амьтан (тарвага) болоод харанхуй нүхэнд амьдарна гэж андгай тангараг өгч гэнэ.” гэсэн өгүүлбэрт байгаа тодруулсан дугуй хаалт ямар үүрэгтэй орсон болохыг сонгоно уу. А. зэрэгцсэн үгийг дугуй хаалтанд хийнэ В. илүүдсэн үгийг дугуй хаалтанд хийнэ С. нэмэлт тайлбарыг дугуй хаалтанд хийнэ D. хүний хэлсэн үгийг дугуй хаалтанд хийнэ 5. Эхийн 2-р хэсгийн үйл явдлын зөв дараалуулсан хэсгийг сонгоно уу. 1. Долоон нар гараад ган гачиг болж хүн амьтан хэцүүдсэн. 2. Зургаан нарыг харваад сүүлийн нарыг харваж чадаагүй. 3. Сүүлийн нар уулын цаагуур орж өдөр шөнө ээлжлэх болсон. 4. Эрхий мэргэн долоон сумаар долоон нарыг харвахаар болсон. А. 1, 2, 3, 4 В. 1, 4, 2, 3 С. 3, 2, 1, 4 D. 1, 4, 3, 2 6. Эрхий мэргэн ямар учраас тарвага болсон бэ? А. алаг морь нь алаг даага болсон учраас В. ам тангаргатаа хүрч чадаагүй учраас С. ам тангаргатаа хүрч чадсан учраас D. хараацайн сүүлийг салаа болгосон учраас 7. Эхийн эхлэл хэсэгт юуны тухай өгүүлж байна вэ? А. ард түмний тухай В. долоон нарны хор уршгийн тухай С. мэргэн харваачийн тухай D. эх дэлхийн тухай 8. Дуудлага ижил үгийн утгыг тодруулсан өгүүлбэр зохиогоорой. харав:.............................................................................................................................................. харва: .............................................................................................................................................

9. Эхийн 2-р хэсгийн агуулгыг үнэлж дүгнэх 1 асуулт зохиогоорой.  ........................................................................................................................................... 10. Эхээс эрхий мэргэнтэй холбоотой уран сэтгэмжээр дүрсэлсэн 3 жишээг тоочин бичнэ үү.  .............................................................................................................................................  .............................................................................................................................................  ............................................................................................................................................. 11. \"Эрт урьд цагт энэ дэлхий дээр долоон нар гараад, ган гачиг болоод, газрын хөрс улайдаад, ус мөрөн ширгээд, ургамал мод хатаад, амьтан хүн халууцаад, адуу мал харангадаад байх суухын аргагүй болж гэнэ \" гэсэн өгүүлбэрт ямар дүрслэл байгааг сонгоод тайлбарлаарай. А. хэтрүүлэл В. зүйрлэл Яагаад? ................................................................................................................................. 12 Алаг морь амлалт өгснөөр юунд хүрснийг дүрсэлж, амлалт өгөөгүй бол яах байсан бол гэдгийг төсөөлж бичээд харьцуулан дүгнэлт бичээрэй. Морь амлалт өгснөөр юунд хүрсэн бэ? Морь амлалт өгөөгүй бол яах байсан бэ?  .............................................................  ............................................................. ........................................................................ ................................................................... Чиний бодлоор: ................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................. 13. “Эрхий мэргэн” үлгэрийг уншаад чамд ямар сэтгэгдэл төрснөө 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Уул усны тухай үлгэр 120-150 үгэнд багтаан зохион бичээрэй. Зохион бичихдээ үлгэрийн үйл явдлыг цаг хугацаа орчинтой нь холбож бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Үлгэрт хаана, хэзээ, юу байгаа буюу юун тухай өгүүлэхээ бичнэ. Гол хэсэгт: Тэнд ямар үйл явдал өрнөж юу болсон бэ? Төгсгөл хэсэгт: Үлгэр яаж төгссөн бэ? ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР ЭРХИЙ МЭРГЭН 1 Эрт урьд цагт энэ дэлхий дээр долоон нар гараад, ган гачиг болоод, газрын хөрс улайдаад, ус мөрөн ширгээд, ургамал мод хатаад, амьтан хүн халууцаад, адуу мал харангадаад байх суухын аргагүй болж гэнэ. Тэгтэл тэр нутагт Эрхий мэргэн гэдэг харснаа харвадаг, харваснаа онодог хавтай мэргэн харваач байж гэнэ. 2 Огторгуйд гарсан долоон нарыг чи онож харваад устгаад өгөөч гэж олон амьтан түүнд очиж гуйж гэнэ. Эрхий мэргэн харваач эрхийдээ эрчимтэй, элгэндээ цөстэй, залуу настай, халуун цустай хүн болохоор мэргэн харвадагтаа эрдэж: -Долоон нарыг би долоон сумаар нэг нэг харваад онож устгаж чадахгүй бол эрхий хуруугаа огтлоод, эр хүнээ байгаад, хар ус уухгүй, хагд өвс идэхгүй амьтан (тарвага) болоод харанхуй нүхэнд амьдарна гэж ам алдаж, андгай тангараг өгч гэнэ. Тэгээд дорноос өрнөд хүртэл огторгуйд цуварсан долоон нарыг зүүнээс нь харваад гарч гэнэ. Зургаан сумаар зургаан нарыг устгаад, долоо дахь нарыг харвахаар шагайж, шившиж байгаад харваад орхисон чинь хараацай шувуу хоорондуур нь орж халсанд сүүлийг нь сэт оносон учир алтан хараацайн сүүл хоёр салаа болчихсон гэнэ. Харин өнөөх сүүлчийн нар харваачаас айгаад баруун уулын цаагуур барс гээд далд орчхож гэнэ. 3 Эрхий мэргэн харваач хараацай шувууг садаа боллоо гэж харцага алаг мориороо хөөж алах гэсэнд, морь нь “Харуй бүрийгээс харуй бүрий хүртэл хөөгөөд хараацай шувууг би гүйцэхгүй бол хөл мөчийг минь огтлоод хөдөө газар хаяарай! Би эмээлт морио байгаад энхэл донхол газар амьдрах болно” гэж ам тангараг өгч гэнэ. Хараацай шувууг хөөгөөд арай чамай гүйцэхийн даваан дээр хараацай шувуу хаашаа ч хамаагүй хальт булт үсрээд арай л гүйцэгдэхгүй зугтаасаар үүрийн бүрэнхий хүргэчхэж гэнэ. Эрхий мэргэн уурлаад харцага алаг мориныхоо урд хоёр хөлийг огтлоод хөдөө газар хаячихсан чинь алаг даага болчхож гэнэ. Алаг дааганы урд хоёр хөл богино байдгийн учир тэр гэнэ. Бас хараацай шувуу харуй бүрийгээр морьтой хүний урдуур хойгуур ээрэн тойрон нисэхдээ: “Сайн эрийн дөрөөн доогуур, Муу эрийн сахал доогуур” гэж хэлээд намайг гүйцэх үү, гүйцэх үү? гэж дооглож байгаа нь тэр гэнэ. 4 Эрхий мэргэн өөрөө эр хүний ам тангаргийн ёсоор эрхий хуруугаа огтолж хаяад, эр хүнээ байгаад, хар ус уудаггүй, хагд өвс иддэггүй тарвага болоод харанхуй нүхэнд амьдардаг болсон гэнэ. Тарваганы хөлийн сарвуу дөрөв байдаг нь үүнээс болсон гэнэ. Бас эрхий мэргэн харваач тарвага болсноо мартаад отож байж нарыг харвана гэж, өглөө оройн нарнаар нүхнээсээ гардгийн учир тэр гэнэ. Тарваганд хүн мах гэж идэж болдоггүй мах байдаг нь Эрхий мэргэний мах учраас тэр гэнэ. Мөн энэ дэлхийд үлдсэн ганц нар, Эрхий мэргэнээс айгаад уулын цаагуур орчихсон учраас өдөр шөнө ээлжилдэг болсон гэнэ. Монгол ардын аман зохиол тайлбарт дээж бичиг

1. харангадах гэсэн үгийн утгад тохирох үгийг сонгоно уу. А. маш ихээр цангаж ундаасах B. маш ихээр шингэн зүйл уух C. халууцаж ядрах D. эцэж цуцах 2. ”амлалт өгөх\" гэсэн үгийн утгад тохирох хэлцийг сонгоно уу. А. ам гарах В. ам халах С. бардам ам шалдан гуя D. зүрх гаргах 3. “Мэргэн харваач амласан ёсоор хар ус уудаггүй, хагд өвс иддэггүй тарвага болоод харанхуй нүхэнд амьдардаг болсон гэнэ.” гэсэн өгүүлбэрт байгаа ямар? гэсэн асуултад хариулагдах бүлэг үгсийг олоорой. А. мэргэн, хар, хагд, харанхуй B. мэргэн, хар, хагд, нүх C. мэргэн, хар, ёс, харанхуй D. харваач, хар, хагд, харанхуй 4. “Эрхий мэргэн харваач эрхийдээ эрчимтэй, элгэндээ цөстэй, залуу настай, халуун цустай хүн.” гэсэн өгүүлбэрт байгаа таслалууд ямар үүрэгтэй орсон болохыг сонгоно уу. А. бусдын хэлсэн үгийг зааглах утгатай таслал B. тоочсон үгийг зааглах утгатай таслал C. үгийг анхааруулах утгатай таслал D. үйлийн эзнийг тодруулах таслал 5. Эхийн 3-р хэсгийн үйл явдлын зөв дараалуулсан хэсгийг сонгоно уу. 1. Амласан ёсоор алаг морь нь алаг даага болсон. 2. Сүүлийн нарыг харвах гэтэл хараацай урдуур нь орсон. 3. Харуй бүрий болж хараацайг гүйцэж чадаагүй. 4. Эрхий мэргэн эр хүнээ байж тарвага болсон. A. 1, 3, 2, 4 B. 1, 2, 3, 4 C. 2, 3, 1, 4 D. 3, 2, 4, 1 6.Хараацай морьтой хүний урдуур хойгуур тойрон нисдэгийн учир юу вэ? А. хараацай хурдан нисээд гүйцэгддэггүй учир В. хараацай хоёр салаа сүүлтэй болсон учир C. эрхий мэргэн хараацай шувууг гүйцэж чадаагүй учир D. эрхий мэргэн хараацай шувууг гүйцсэн учир 7. Эхэд юуны тухай өгүүлж байна вэ? А. алаг морь хараацайг хөөсөн тухай В. өдөр шөнө ээлжилдэг болсон тухай С. хүн махыг идэж болохгүй тухай D. харваач баатар долоон нар харвасан тухай 8. Дуудлага ижил үгийн утгыг тодруулсан өгүүлбэр зохиогоорой. ширэг:.............................................................................................................................................. ширгэ: .............................................................................................................................................

9. Эхийн 3-р хэсгийг уншаад үнэлж дүгнэх асуулт зохиогоорой.  .......................................................................................................................................... 10 . Эхээс уран сэтгэмжийг дүрсэлсэн 3 жишээ олж бичнэ үү.  .............................................................................................................................................  .............................................................................................................................................  ............................................................................................................................................. 11. \"Харин өнөөх сүүлчийн нар харваачаас айгаад баруун уулын цаагуур барс гээд далд орчхож гэнэ.\" гэсэн өгүүлбэрт ямар дүрслэл байгааг сонгоод тайлбарлаарай. А. амьдчилал В. зүйрлэл Яагаад?: ................................................................................................................................. 12. Эрхий мэргэн харваач амлалт өгснөөр юунд хүрснийг дүрсэлж, амлалт өгөөгүй бол яах байсныг төсөөлж бичээд харьцуулан дүгнэж бичээрэй. Эрхий мэргэн амлалт өгснөөр юунд хүрсэн Эрхий мэргэн амлалт өгөөгүй бол яах байсан бэ? бэ? ........................................................................... .............................................................................. ............................................................................ ................................................................................ Чиний бодлоор: ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... 13. Эхийн 4-р хэсгээс ойлгосноо 30-35 үгэнд багтаан найруулан бичнэ үү. ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Ан амьтны тухай үлгэр 120-150 үгэнд багтаан зохион бичээрэй. Зохион бичихдээ үлгэрийн үйл явдлыг цаг хугацаа орчинтой нь холбож бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Үлгэрт хаана, хэзээ, юу байгаа буюу юун тухай өгүүлэхээ бичнэ. Гол хэсэгт: Тэнд ямар үйл явдал өрнөж юу болсон бэ? Төгсгөл хэсэгт: Үлгэр яаж төгссөн бэ? ..................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................

ГЭР Монголын дээд өвөг хээрээр гэр, хэцээр дэр хийж явсан өнө эртний үед юм гэнэ. Хөх цэнхэр дээвэртэй, хөрст ногоон дэвсгэртэй орчлон дэлхий хэмээх оосор бүчгүй нэгэн их гэрт хүн, амьтан цөмөөрөө л эвтэй сайхан амьдарч байжээ. Тэгтэл юунаас болсныг бүү мэд, хоорондоо муудалцан уралцаж, хүчтэй нь хүчгүйгээ барьж идэхэд хүрэв гэнэ. Амьтад мөр мөрөө хөөн салж, зарим нь газар нүхлэн шургаж, нэг хэсэг нь усны гүнд, нөгөө хэсэг нь модны оройд гэртэй болжээ. Газар малтах хумс, усанд залах сэлүүр, тэнгэрт нисэх жигүүр хүнд байсангүй. Харин хүссэн бүхнээ хийж чадах ухаан гэгчийг хүнд заяажээ. Тэр цагт насан өндөр болтлоо ухаанаас ондоо өв хөрөнгө хураагаагүй нэгэн өвгөн байж гэнэ. Нэгэн өдөр долоон хүүдээ: -\"Их гэрийн үлгэрээр бага гэрийг барьж болно\" гэхэд хөвгүүд нь бодоод бодоод учрыг үл ухав гэнэ. Өвгөн ханаран хүрээлсэн эргэн тойрны уулсыг дуурайлган бургасан хана хийв. Цасан шуурганд хаагддаг, цагийн сайханд нээгддэг өмнийн хадан хавцлаас санаа авч хаалга урлав. Чанх дээр голлосон үдийн нарнаас тооно, тал тал тийш урссан алтан цацрагнаас нь унь, уулын араас ургасан манан будангаас туурга, дээгүүр бүрхсэн зузаан үүлсээс дээвэр хийх санаа олжээ. Түшилдэн ханхайсан уул нуруудын араар сансрын хурдан салхи эрчлэн эргэж байгаа даа гэж бодуутаа хялгас томж, бүслүүр хийв. Тэгээд өвгөн долоон хүүтэйгээ ханаа дэлгэж, хаалгаа босгож, тооноо өргөж, униа өлгөж, туургаа барьж, дээврээ тавьж, бүслүүрээ татаад бөмбөрцөг дэлхийн хэлбэртэй бөмбөгөр цагаан гэртэй болов. Нарны гэрлийг наашлуулж татдаг, салхины хүчийг цаашлуулж хорьдог, нүүе гэвэл эвхээд ачдаг, бууя гэвэл дэлгээд барьдаг тийм таатай гэр хийсэн өвгөн буурал эцгийнхээ ухаанд хөвгүүд нь биширч аятай тавтай аж төрөх болжээ. Урт насалж, удаан жаргасан өвгөн аав нь нэг өдөр хэвтэрт орж, хөвгүүдээ тойруулан суулгаад: -\"Төрөх нэг өдөр байхад, төгсөх нэг өдөр бий. Ханан гэрээсээ аав нь хадан гэртээ буцах боллоо. Яаж аж төрөхийг гэр чинь заагаад өгнө. Гагцхүү бүслүүрээ л чангалж яваарай\" гээд насан өөд болжээ. Хөвгүүд нь урьдын адил мөн л учрыг ололгүй гайхаж хоцров. Гэтэл нэг өдөр гэрийнх нь бүслүүр суларчээ. Бие биедээ найдсаар хэн нь ч чангалж таталгүй суутал гэр нь яайжийж унав. Ах дүү долоо чамаас боллоо, танаас боллоо гэлцэн хэрэлдэж, сүүлдээ бүр таарч тохирохоо больж тарж салахдаа хүрчээ. Тэд эцгээс үлдсэн хөрөнгийг эн тэнцүү хувааж авахаар шийдээд хана, унь, хаалга, тооно, дээвэр, туургаа салган үүрч харсан зүгтээ одоход отгон дүүд нь бүслүүрээс өөр юм үлдсэнгүй. Ууган хүү нэгэн газар хүрч хаалгаа босгон хэрүүл уруулгүй амар жимэр сууж байтал өдөржин хурц нар төөнөөд арай л шатаачихсангүй. Харин удаах хүү сараалжин ханаа дэлгээд хэвттэл гэнэт ширүүн бороо асгаж, аянга тасхийж эгээтэй л ниргэчихсэнгүй. Дараах хүү туургандаа хоргодон суутал уулын үер урсгаад явчихаж. Бас нэг нь дээвэр дороо амарч хэвттэл хуй салхи хуу татаад хаячихав гэнэ. Нөгөө нь толгой дээрээ тооноо өргөөд сууж байтал шөнө болж, араатан чоно тал талд нь архиралдаж золтой л хүү татчихсангүй. Униа боож овоохойлчихоод хоргодож суусан нэгийг нь хүйтэн жавар хайрч хөлдүүс болгох дөхөж гэнэ. Бүслүүрээс ондоо юм үлдээгүй болохоор отгон дүү нь бүр ч хэцүү байсан нь мэдээж. Нэг өдөр түүн дээр хана үүрсэн ах нь буцаад иржээ. Удаах ах нар нь удалгүй хаалга, тооно, унь, дээвэр, туургаа үүрсээр ар араасаа цувран айсуй. Тийнхүү долоон хүү өвгөн буурал эцгийнхээ гэрээс үгийн учрыг сая л ухаарч түүнээс хойш үеийн үед сургаалтай өргөө цагаан гэрээ эвийн сүлд болгон дээдэлсээр амар сайхандаа жаргажээ. Ж.Дашдондог

УНШИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР: 1. “мөр мөрөө хөөх” гэсэн үгийн утгад тохирох хэсгийг олоорой. A. бусдын замаар явах B. өөр өөрийн замаар явах C. өөртөө зам олох D. өөр замыг хайх 2. “Нарны гэрлийг наашлуулж татдаг Салхины хүчийг цаашлуулж хорьдог” гэсэн нь уран зохиолын ямар дүрслэл байна вэ? A. амьдчилал B. багасгал C. зүйрлэл D. ихэсгэл 3. Дараах хэлцийг ойролцоо утгатай нь харгалзуулаарай. а. санаа сэтгэл нэгдэх 1. гар сунгах b. сайтар бодох 2. учрыг нь олж, хужрыг нь тунгаах c. бие биедээ туслах 3. дөрөө нийлэх d. хэцүү зүйлийн учрыг олох 4. ухаан зарах A. а-1, b-2, c-1, d-4 B. a-3, b-3, c-2, d-2 C. a-3, b-4, c-1, d-2 D. a-3, b-4, c-2, d-1 4. Дараах хэсгээс зөв дараалалтай хэсгийг сонгоно уу. А. өвгөн гэр хийсэн, амьтад мөр мөрөө хөөсөн, хөвгүүд муудалцсан, эцгийн гэрээсийг ухаарсан B. амьтад мөр мөрөө хөөсөн, өвгөн гэр хийсэн, хөвгүүд муудалцсан, эцгийн гэрээсийг ухаарсан C. амьтад мөр мөрөө хөөсөн, эцгийн гэрээсийг ухаарсан, өвгөн гэр хийсэн, хөвгүүд муудалцсан D. өвгөн гэр хийсэн, эцгийн гэрээсийг ухаарсан, амьтад мөр мөрөө хөөсөн, хөвгүүд муудалцсан 5. “Тэгээд өвгөн долоон хүүтэйгээ ханаа дэлгэж, хаалгаа босгож, тооноо өргөж, униа өлгөж, туургаа барьж, дээврээ тавьж, бүслүүрээ татаад бөмбөрцөг дэлхийн хэлбэртэй бөмбөгөр цагаан гэртэй болов.” гэж ямар хэлбэрээр илэрхийлж бичсэн байна вэ? А. бодит байдлаас нь багасгаж бичсэн B. бодит байдлаас нь ихэсгэж бичсэн C. бодит биш байдлыг дүрсэлж бичсэн D. бодит байдлыг дүрслэн бичсэн 6. Эхэд юуны тухай өгүүлсэн бэ? A. монгол гэр үүссэн тухай B. монгол гэр олсон тухай C. монгол өвөөгийн тухай D. долоон хүүгийн тухай 7. Гэр нь яагаад яайжийж унасан бэ? A. бүслүүр нь суларсан учраас B. бие биедээ найдсан учраас C. бүслүүргүй болсон учраас D. бие биедээ уурласан учраас 8. Амьтад яагаад мөр мөрөө хөөн амьдрах болсны учрыг тайлбарлан бичээрэй.  ............................................................................................................................................ 9. \"Хүссэн бүхнээ хийж чадах ухаан гэгчийг хүнд заяажээ?\" гэсэн өгүүлбэрийн хэлэх аялгыг тодорхойлж, алдааг засаж бичнэ үү. Хэлэх аялга: ................................................................................................................................................................... Засаж бичих: ............................................................................................................................................... 10. Өвгөн аав нь долоон хүүдээ захиж хэлсэн захиасаас 3-ыг тоочин бичнэ үү.  ..........................................................................................................................................  ...........................................................................................................................................  ...........................................................................................................................................

11. \"Хөх цэнхэр дээвэртэй, хөрст ногоон дэвсгэртэй, орчлон дэлхий хэмээх оосор бүчгүй нэгэн их гэрт хүн, амьтан цөмөөрөө амьдардаг байжээ.\" гэсэн өгүүлбэрт юу юуны тухай дүрсэлснийг тайлбарлан бичнэ үү. Юуг дүрсэлсэн бэ?  ...................................................................................................................................................... Тайлбар:  ...................................................................................................................................................... 12. Дараах зүйр үгүүдийн утгыг тайлбарлаад уншсан эхтэйгээ холбон дүгнэлт бичээрэй. Аавын ачийг өнгөрсний хойно Эвт шаазгай Айлын ачийг нүүсний хойно Буга барина .................................................................. ..................................................................... ................................................................... ...................................................................... Өөрийн дүгнэлт: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ 13. \"Нарны гэрлийг наашлуулж татдаг, нүүе гэвэл эвхээд ачдаг, бууя гэвэл дэлгээд барьдаг.\" гэсэн хэсэгт монгол гэрийн онцлогийг хэрхэн дүрсэлснийг тайлбарлан 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү. ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР \"Гэр\" өгүүллэгээс санаа авч \"Машин\" сэдвээр 120-150 үгэнд багтаан үлгэр зохион бичээрэй. Төлөвлөх: Эхлэл хэсэгт - Хүн яагаад машин бүтээх болсон тухай Гол хэсэгт - Машиныг юунаас санаа авч, юу юуг дуурайлган хийсэн тухай Төгсгөл хэсэгт - Машин хүнд ямар ач тустай бүтээл болсон талаар бичих ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... .................................................................................................................

ХУВИЛБАР -Б ГЭР Монголын дээд өвөг хээрээр гэр, хэцээр дэр хийж явсан өнө эртний үед юм гэнэ. Хөх цэнхэр дээвэртэй, хөрст ногоон дэвсгэртэй орчлон дэлхий хэмээх оосор бүчгүй нэгэн их гэрт хүн, амьтан цөмөөрөө л эвтэй сайхан амьдарч байжээ. Тэгтэл юунаас болсныг бүү мэд, хоорондоо муудалцан уралцаж, хүчтэй нь хүчгүйгээ барьж идэхэд хүрэв гэнэ. Амьтад мөр мөрөө хөөн салж, зарим нь газар нүхлэн шургаж, нэг хэсэг нь усны гүнд, нөгөө хэсэг нь модны оройд гэртэй болжээ. Газар малтах хумс, усанд залах сэлүүр, тэнгэрт нисэх жигүүр хүнд байсангүй. Харин хүссэн бүхнээ хийж чадах ухаан гэгчийг хүнд заяажээ. Тэр цагт насан өндөр болтлоо ухаанаас ондоо өв хөрөнгө хураагаагүй нэгэн өвгөн байж гэнэ. Нэгэн өдөр долоон хүүдээ: -\"Их гэрийн үлгэрээр бага гэрийг барьж болно\" гэхэд хөвгүүд нь бодоод бодоод учрыг үл ухав гэнэ. Өвгөн ханаран хүрээлсэн эргэн тойрны уулсыг дуурайлган бургасан хана хийв. Цасан шуурганд хаагддаг, цагийн сайханд нээгддэг өмнийн хадан хавцлаас санаа авч хаалга урлав. Чанх дээр голлосон үдийн нарнаас тооно, тал тал тийш урссан алтан цацрагнаас нь унь, уулын араас ургасан манан будангаас туурга, дээгүүр бүрхсэн зузаан үүлсээс дээвэр хийх санаа олжээ. Түшилдэн ханхайсан уул нуруудын араар сансрын хурдан салхи эрчлэн эргэж байгаа даа гэж бодуутаа хялгас томж, бүслүүр хийв. Тэгээд өвгөн долоон хүүтэйгээ ханаа дэлгэж, хаалгаа босгож, тооноо өргөж, униа өлгөж, туургаа барьж, дээврээ тавьж, бүслүүрээ татаад бөмбөрцөг дэлхийн хэлбэртэй бөмбөгөр цагаан гэртэй болов. Нарны гэрлийг наашлуулж татдаг, салхины хүчийг цаашлуулж хорьдог, нүүе гэвэл эвхээд ачдаг, бууя гэвэл дэлгээд барьдаг тийм таатай гэр хийсэн өвгөн буурал эцгийнхээ ухаанд хөвгүүд нь биширч аятай тавтай аж төрөх болжээ. Урт насалж, удаан жаргасан өвгөн аав нь нэг өдөр хэвтэрт орж, хөвгүүдээ тойруулан суулгаад: -\"Төрөх нэг өдөр байхад, төгсөх нэг өдөр бий. Ханан гэрээсээ аав нь хадан гэртээ буцах боллоо. Яаж аж төрөхийг гэр чинь заагаад өгнө. Гагцхүү бүслүүрээ л чангалж яваарай\" гээд насан өөд болжээ. Хөвгүүд нь урьдын адил мөн л учрыг ололгүй гайхаж хоцров. Гэтэл нэг өдөр гэрийнх нь бүслүүр суларчээ. Бие биедээ найдсаар хэн нь ч чангалж таталгүй суутал гэр нь яайжийж унав. Ах дүү долоо чамаас боллоо, танаас боллоо гэлцэн хэрэлдэж, сүүлдээ бүр таарч тохирохоо больж тарж салахдаа хүрчээ. Тэд эцгээс үлдсэн хөрөнгийг эн тэнцүү хувааж авахаар шийдээд хана, унь, хаалга, тооно, дээвэр, туургаа салган үүрч харсан зүгтээ одоход отгон дүүд нь бүслүүрээс өөр юм үлдсэнгүй. Ууган хүү нэгэн газар хүрч хаалгаа босгон хэрүүл уруулгүй амар жимэр сууж байтал өдөржин хурц нар төөнөөд арай л шатаачихсангүй. Харин удаах хүү сараалжин ханаа дэлгээд хэвттэл гэнэт ширүүн бороо асгаж, аянга тасхийж эгээтэй л ниргэчихсэнгүй. Дараах хүү туургандаа хоргодон суутал уулын үер урсгаад явчихаж. Бас нэг нь дээвэр дороо амарч хэвттэл хуй салхи хуу татаад хаячихав гэнэ. Нөгөө нь толгой дээрээ тооноо өргөөд сууж байтал шөнө болж, араатан чоно тал талд нь архиралдаж золтой л хүү татчихсангүй. Униа боож овоохойлчихоод хоргодож суусан нэгийг нь хүйтэн жавар хайрч хөлдүүс болгох дөхөж гэнэ. Бүслүүрээс ондоо юм үлдээгүй болохоор отгон дүү нь бүр ч хэцүү байсан нь мэдээж. Нэг өдөр түүн дээр хана үүрсэн ах нь буцаад иржээ. Удаах ах нар нь удалгүй хаалга, тооно, унь, дээвэр, туургаа үүрсээр ар араасаа цувран айсуй. Тийнхүү долоон хүү өвгөн буурал эцгийнхээ гэрээс үгийн учрыг сая л ухаарч түүнээс хойш үеийн үед сургаалтай өргөө цагаан гэрээ эвийн сүлд болгон дээдэлсээр амар сайхандаа жаргажээ. Ж.Дашдондог

УНШИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР: 1. “учрыг үл ухав” гэдэг үгийн утгад тохирох хэсгийг олоорой. A. огт анзаараагүй B. огт ойлгоогүй C. огт санаагүй D. огт тайлбарлаагүй 2. “Өдөржин хурц нар төөнөөд арай л шатаачихсангүй” гэсэн нь уран зохиолын ямар дүрслэл байна вэ? A. амьдчилал B. багасгал C. зүйрлэл D. ихэсгэл 3. Дараах хэлцийг ойролцоо утгатай нь зөв харгалзуулсныг сонгоорой. а. яс хаях 1. эв түнжингүй b. өөх ч биш булчирхай ч биш 2. хоёрын хооронд туйлбаргүй c. савангийн хөөс шиг 3. хутган үймүүлэх d. шуудайд хийсэн үхрийн эвэр шиг 4. амархан хялбар эвдрэх A. а-3, b-4, c-2, d-1 B. a-3, b-2, c-4, d-1 C. a-2, b-1, c-3, d-4 D. a-4, b-2, c-3, d-1 4. Өвгөний хийсэн үйлийг зөв дараалалд оруулсныг сонгоорой. А. гэр хийх санаа олсон, насан өөд болсон, гэртэй болсон, хүүхдүүддээ сургаалаа хэлсэн В. гэр хийх санаа олсон, гэртэй болсон, насан өөд болсон, хүүхдүүддээ сургаалаа хэлсэн С. гэр хийх санаа олсон, гэртэй болсон, хүүхдүүддээ сургаалаа хэлсэн, насан өөд болсон D. насан өөд болсон, гэр хийх санаа олсон, гэртэй болсон, хүүхдүүддээ сургаалаа хэлсэн 5. “Түшилдэн ханхайсан уул нуруудын араар сансрын хурдан салхи эрчлэн эргэж байгаа даа гэж бодуутаа хялгас томж, бүслүүр хийв.” гэж ямар хэлбэрээр илэрхийлж бичсэн байна вэ? А. байж болохгүй зүйлийг дүрсэлж бичсэн B. байж болох зүйлийг төсөөлж бичсэн C. бодит байдлаас нь багасган дүрсэлж бичсэн D. бодит байдлаас нь ихэсгэн дүрсэлж бичсэн 6. Өвгөн хөвгүүдээ тойруулан суулгаад юу гэж захисан бэ? A. бие биедээ байнга найдаарай B. гэрийнхээ бүслүүрээ л чангалж яваарай. C. урт насалж удаан жаргаарай D. төрөх нэг өдөр байхад төгсөх нэг өдөр бий. 7. Үлгэрийн төгсгөлд ах, дүү долуулаа яагаад буцаж нэгдсэн бэ? A. аавынхаа үгийг ухаарсан учир B. ах нь хана үүрч ирсэн учраас C. өргөө гэрээ барья гэсэн учраас D. эвтэй амьдрахыг хүссэн учраас 8. Хүн яагаад гэр бүтээх болсныг тайлбарлан бичээрэй.  ......................................................................................................................................... 9. \"Юунаас болж хүчтэй нь хүчгүйгээ барьж идэхэд хүрсэн бэ.\" гэсэн өгүүлбэрийн хэлэх аялгыг тодорхойлж, цэг тэмдгийг гүйцээнэ үү. Хэлэх аялга: ................................................................................................................................................................... Бичих: ............................................................................................................................................... 10. Гэрийнх нь бүслүүр сулрахад ах дүү долоо хэрэлдэн салж явсны дараа тэдэнд юу юу тохиолдсон бэ? 3-ыг тоочин бичнэ үү.  ............................................................................................................................. ............  .........................................................................................................................................  ............................................................................................................................. .............

11. \"Зарим нь газар нүхлэн шургаж, нэг хэсэг нь усны гүнд, нөгөө хэсэг нь модны оройд гэртэй болжээ.\" гэсэн өгүүлбэрт ямар ямар амьтны тухай дүрсэлснийг тайлбарлан бичнэ үү. Юуг дүрсэлсэн бэ?  ...................................................................................................................................................... Тайлбар:  ...................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... 12. Дараах зүйр үгүүдийн утгыг тайлбарлаад уншсан эхтэйгээ холбон дүгнэлт бичээрэй. Төрөх нэг өдөр байхад Ханан гэрээсээ Төгсөх нэг өдөр бий Хадан гэртээ буцах Тайлбар: Тайлбар: ............................................................... ..................................................................... ............................................................ ...................................................................... Дүгнэлт: ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 13. Юу, юуг дуурайлган гэрийг бүтээснийг 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү? ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР \"Гэр\" өгүүллэгээс сэдэвлэн \"Онгоц\" сэдвээр 120-150 үгэнд багтаан үлгэр зохион бичээрэй. Төлөвлөх: Эхлэл хэсэгт - Хүн яагаад онгоцыг бүтээх болсон тухай Гол хэсэгт - Онгоцыг юунаас санаа авч юу, юуг дуурайлган хийсэн тухай Төгсгөл хэсэгт - Онгоц бүтээснээр ямар ямар ач холбогдолтой болсон тухай ..................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ........................ ............................................................................................................................... ...................... ............................................................................................................ ......................................... ............................................................................................................................. ........................ ..................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ........................ ................................................................................................................................................. .... ............................................................................................................................. ........................ ............................................................................................................................. ........................ .................................................................................. ................................................................... ............................................................................................................................. ........................ ..................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ........................ ............................................................................................................................. ........................ .................................................................................................... .................................................

А хувилбар Хавтгай дэлхий Хотын жаалхүү Цогоо уяач ахындаа очиж, хурдны морь унахаар хөдөөг зорьжээ. Цогоо Болдоотой танилцаж сайхан найзууд болжээ. Цогоо хичээлдээ сайн, угийн сэргэлэн, ном их уншина. Болдоо бол сургуулиасаа завсардсан, малд нүдтэй, үг яриа нь хэвлүүн хөдөөний бор хүү. Цогоогоос гурав ах. Тэр дөрвөн настайгаасаа хурдны морь унаж, аймаг суманд айраг түрүү авч байсан хашир унаач. Цогоо анх хөдөө ирээд малын зүс, им тамга ялгахгүй будилж байсан удаатай. Ирснийхээ дараахан нэг өглөө чөдөртэй морь барьж ирэхээр явжээ. Цогоогийн барьж ирсэн морьдыг хараад Болдоо савж унатлаа инээж, -Чи Дорлиг гуайн хонгорыг бариад ирсэн байна шүү дээ гэхэд Цогоо: -Чи яаж ялгаж байгаа юм. Адилхан л шар өнгөтэй адуу байна. -Шар гэнэ ээ, хонгор гээч ээ... -За за хонгор болог. Тэгээд юугаар нь ялгаж байгаа юм? -Чи ядахдаа тамгыг нь хар даа? Манайх саран зуузай, Дорлиг гуайнх дан саран тамгатай байхгүй юу. Ийм хөгтэй явдал болж Болдоо хонгор мориныхоо солиог гаргажээ. Үүнээс болж Цогоо ичиж улайсан ч Болдоод гомдсонгүй. Харин ч улам ихийг мэдэх хүсэлд автаж, найзаасаа элдвийг шалгаах болжээ. Цогоо, Болдоодоо уншсан ном, үзсэн кино, хот газрын сонинг ярих боловч Болдоо нь адуу малаас өөр юм сонирхохгүй. Том болоод уяач болох тухайгаа л ярина. Бас тэнд түрүүлсэн, ингэж айрагдсан гэж сайрхана. Нэг өдөр тэр хоёр зэргэлдээх горхиноос ус авахаар очоод зүлгэн дээр түр амсхийх зуураа маргалдав. Цогоо: -Болдоо, дэлхий бөөрөнхий гэдгийг мэдэх үү? гэхэд, -Дэлхий чинь хавтгай, мэд ээ! -Бөөрөнхий, за юу! -Бөөрөнхий юм бол дээр нь бид яаж тогтдог юм. Манай эмээ дэлхий бол хавтгай, дөрвөн зааны нуруун дээр тогтдог гэж хэлсэн. -Хэ хэ, тэгвэл тэр заанууд аль хэдийн хөгшрөөд үхчихгүй юу. Зурагтаар бөөрөнхий дэлхийг харуулдаг шүү дээ. -Дэлхий бөөрөнхий бол урд тивд амьдардаг нөгөөх хар арьстнууд нь уруугаа хараад явж байгаа юм уу, залдаг эр ээ! -Еэ, дэлхийд татах хүч гэж байдаг юм. Тэр хүч нь татаад тогтоож байдаг байхгүй юу. -Тэгвэл морины хөлс чангаагаад хурдлуулахгүй биз дээ. Тэр татах хүч нь дуусвал байшин барилга, миний хурдан алаг үрээ, гэр бүгд хөөрөөд алга болно биз дээ. -Дэлхий дандаа эргэлдэж байдаг. -Пөөх бас мөн сайхан залав аа, чи. -Чи зурагтаар эргэлдэж байгаа цэнхэр гарагийг хараагүй юм уу? -Харсан л даа, Тэгж хурдан эргэдэг бол бидний толгой эргэж ойчно биз дээ. -Тэр чинь зүгээр дуурайлгаж хийсэн дэлхийн загвар. Манай дэлхий өдөр шөнө хоёртоо л багтаж нэг эргэдэг байхгүй юу. -Үгүй ер өө, дэлхий хавтгай, чи эмээгээс асуугаарай. Орой нь Болдоо Цогоог эмээгийндээ дагуулж оров. Эмээ нь тэр хоёрыг орж ирсэнд ихэд олзуурхаж том уяачидтай уулзсан мэт: -За уяа нийлэмжтэй юу? хэмээн асуув. Тэд том хүний асуултад ичингүйрч, бие биеэ нудралцаж инээлдэв. Эмээ нь хэдэн ёотон гаргаж, өрөмтэй таваг дээр нэмээд тэр хоёрыг дайлав. Өдрийн маргаанд дийлдсэн Болдоо юу гэж асуухаа бодож хулгаж сууснаа: -Эмээ, дэлхий хавтгай, тийм ээ? гэлээ. -Цөг чи, хэн чамд тэгж хэлээ вэ? -Та л өөрөө жаахан байхад тэгж ярьсан шүү дээ. -Тийм юманд итгэж явдаг дамшиг байх гэж. Дэлхийг бөөрөнхий гээд байгаа шүү дээ. Болдоог нэгмөсөн дийлсэн Цогоо писхийтэл инээд алдаад год үсрэн гараад, түүнийг хүлээж зогсохдоо: \"Болдоогоо намар дагуулаад хот оръё. Ээж аавдаа хэлж, хоёулаа нэг сургуульд явдаг болъё. Тэгвэл ном уншдаг, их юм мэддэг хүүхэд болно доо”хэмээн бодож амжив. Тэд олон юм ярьсангүй явсаар Болдоо гэртээ, Цогоо аяны жодгортоо оров. Сар мэлтийсэн саруулхан шөнө. Болдоогийн нойр хүрэхгүй, орондоо тийчилнэ. \"Би ийм том байж дэлхий бөөрөнхийг ч мэдэхгүй. Хөдөө зурагт ч олигтой гарахгүй, гоё ном ч олдохгүй. Үгүй тэгээд дэлхий бөөрөнхий юм бол дээр нь бид яаж тогтдог юм бол оо? Эмээ бас дэлхий бөөрөнхий гэж мэдчихсэн байдаг. Гомдмоор юм. Нээрээ зааны нуруун дээр тогтдог дэлхий гэж яаж байхав дээ хэмээн бодсоор...\" Л.Одончимэд

УНШИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР: 1. \"Болдоо үг яриа нь хэвлүүн хөдөөний бор хүү.\" гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. чанга дуутай хүүхэд B. онгироо хүүхэд C. том хүний байдалтай D. том хүний явдалтай 2. Эхээс Болдоогийн хийсэн үйлийн зөв дарааллыг сонгоно уу. А. зөвлөсөн, маргалдсан, сайхрсан, ухаарсан B. зөвлөсөн, сайрхсан, маргалдсан, ухаарсан C. зөвлөсөн, сайрхсан, ухаарсан, маргалдсан D. ухаарсан, зөвлөсөн, сайхрсан, маргалдсан 3. Болдоогийн зан чанарыг илтгэсэн шинжийг олоорой. А. сургуулиас завсардсан B. малд нүдтэй C. дэлхийг хавтгай гэж боддог D. хөдөөний бор хүү 4. Цогоо морь барьж ирэхдээ юуг мэдсэн бэ? А. Малыг зүс, им тамгаар нь ялгаж танихыг мэдсэн. B. Малыг им тамгаар нь ялгаж танихыг мэдсэн. C. Малыг зүсээр нь ялгаж танихыг мэдсэн. D. Морь барихад хөгтэй явдал болдгийг мэдсэн. 5. Болдоо яагаад Цогоогийн яриаг сонирхоогүй вэ? А. адуу мал сонирхдог учир B. ном сонин уншдаггүй учир C. сургуулиас завсардсан учир D. хонгор морийг таньдаг учир 6. \"Эмээ нь хэдэн ёотон, өрөмтэй таваг дээр нэмээд тэр хоёрыг дайлан хуучлав.\" гэсэн өгүүлбэрийн тодруулсан үгс нь ямар шинжийг дүрсэлсэн бэ? А. гадаад төрх байдал B. шинж чанар C. үйл хөдлөл D. тоо ширхэг 7. Дараах хэлцийг ойролцоо утгатай нь харгалзуулаарай. а. нүдэндээ галтай нүүрэндээ цогтой 1. баярлах b. магнай тэнийх 2. сайтар бодох c. ухаан зарах 3. туслах d. гар сунгах 4. сэргэлэн цовоо A. а-1, b-2, c-3, d-4 B. a-1, b-2, c-4, d-2 C. a-2, b-3, c-1, d-4 D. a-4, b-1, c-2, d-3 8. Болдоо, Цогоо хоёрын маргалдсан шалтгааныг тайлбарлан бичнэ үү.  ........................................................................................................................................ 9. Цогоо дэлхий бөөрөнхий гэдгийг батлан хэлсэн 3 санааг тоочин бичнэ үү.  ...........................................................................................................................................  ...........................................................................................................................................  ........................................................................................................................................... 10. \"Адилхан л шар өнгөтэй адуу байна.\" гэсэн өгүүлбэрийн тодруулсан үгийн салаа утгатай үгийг олж, өгүүлбэр зохионо уу. салаа утга: ................................................................................................................................................................... өгүүлбэр: ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... 11. Дараах өгүүлбэрийг орон байр, цаг хугацаа заасан үгээр дэлгэрүүлэн бичээрэй. Цогоо хүлээж зогсов.

12. Хоёр хүүгийн үзэл бодлыг харьцуулж дүгнэн бичнэ үү? Болдоо Цогоо  .........................................................  ................................................................. Дүгнэлт: ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... 13. Болдоогийн нойр хүрэхгүй орондоо тийчилнэ. \"Би ийм том байж дэлхий бөөрөнхий гэдгийг мэдэхгүй. Хөдөө зурагт ч олигтой гарахгүй, гоё ном ч олдохгүй. Үгүй тэгээд дэлхий бөөрөнхий юм бол дээр нь бид яаж тогтдог юм бол оо? Эмээ бас дэлхий бөөрөнхий гэж мэдчихсэн байдаг. Гомдмоор юм. Нээрээ зааны нуруун дээр тогтдог дэлхий гэж яаж байхав дээ хэмээн бодсоор...\" хэсгээс Болдоогийн зан чанарыг дүгнэн 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү. ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Найзууддаа хамгийн сүүлд уншсан зохиолоо танилцуулж 120-150 үгэнд багтаан бичээрэй. Бичих төлөвлөгөө: 1. Эхлэл хэсэгт - Уг зохиолыг хэн зохиосон, ямар нэртэй болох 2. Гол хэсэгт - Зохиолд юуны тухай өгүүлсэн байна вэ? Ямар баатар, сонирхолтой үйл явдал гардаг талаар бичих 3. Төгсгөл хэсэгт - Зохиолыг уншаад юу гэж дүгнэсэн бэ? ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................

УНШИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР: 1. \"Тэр аймаг суманд айраг түрүү авч байсан хашир унаач.\" гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. дэлхий бөөрөнхий гэдгийг мэддэг хүүхэд B. морь унадаг хөдөөний малчин хүүхэд C. морь унаж уралдах дуртай хүүхэд D. хурдан морийг унаж хурдлуулдаг хүүхэд 2. Эхээс Цогоогийн хийсэн үйлийн зөв дарааллыг сонгоно уу. 1. ахындаа очсон 2. танихгүй будилсан 3. учрыг тайлбарласан 4. үзсэнээ сонирхуулсан А. 1, 2, 3, 4 В. 1, 2, 4, 3 С. 2, 4, 3, 1 D. 1, 3, 4, 2 3. Цогоогийн зан чанарыг илтгэсэн шинжийг олоорой. А. хичээлдээ сайн B. хөдөө ирсэн C. ном их уншдаг D. хотын цагаан хүү 4. Цогоог морио андуурч барьж ирэхэд Болдоо юу гэж зөвлөсөн бэ? А. Малын зүсийг төдийгүй им тамгыг харж таньдаг зөвлөсөн. B. Малын зүсийг төдийгүй элдвийг шалгааж байхыг зөвлөсөн. C. Малын им тамгыг төдийгүй сайтар ажиглахыг зөвлөсөн. D. Малд явахдаа хөгжилтэй байхыг зөвлөсөн. 5. Цогоо Болдоод яагаад гомдоогүй вэ? А. ичиж, уурлаж улайсан учир B. малын тухай ихийг мэдэхийг хүссэн учир C. малын тухай ном их уншдаг учир D. малын тухай мэдэхийг хүсээгүй учир 6. \"Тэд олон юм ярьсангүй явсаар Болдоо гэртээ, Цогоо аяны жаахан жодгортоо оров.\" гэсэн өгүүлбэрт хэн? гэсэн асуултад хариулагдах үгтэй хэсгийг сонгоно уу. А. Болдоо, Цогоо, жодгор B. тэд, гэртээ, Цогоо C. тэд, Болдоо, Цогоо D. явсаар, Болдоо, Цогоо 7. Дараах хэлцийг ойролцоо утгатай нь харгалзуулаарай. а. ухаан суух 1. хамтдаа b. ганзага нийлэх 2. хэл амаа ололцон найрсаг байх c. дэм дэмэндээ 3. зөв бодол d. санаа нийлэх 4. санаа нийлэх A. а-1, b-2, c-3, d-4 B. a-2, b-1, c-4, d-3 C. a-3, b-4, c-1, d-2 D.a-4, b-3, c-1, d-2 8. Цогоо яагаад найзыгаа залдаг эр гэсний шалтгааныг тайлбарлан бичнэ үү.  ......................................................................................................................................... 9. Болдоо дэлхий хавтгай гэдгийг батлан хэлсэн 3 баримтыг тоочин бичнэ үү.  ...........................................................................................................................................  ...........................................................................................................................................  ........................................................................................................................................... 10. Цогоо анх хөдөө ирээд малын зүс, им тамга ялгахгүй будилж байсан удаатай\" гэсэн өгүүлбэрийн тодруулсан үгийн салаа утгатай үгийг олж, өгүүлбэр зохионо уу. салаа утга: ................................................................................................................................................................... өгүүлбэр: Эмээ дайлав. .......................................................................................................................................................

12. Болдоогийн сонирхол хэрхэн өөрчлөгдсөнийг харьцуулж дүгнэн бичээрэй. Болдоо зохиолын эхэнд ямар сонирхолтой Болдоо зохиолын төгсгөлд өөр юуг сонирхох байсан бэ? болсон бэ?  ................................................................  ........................................................... Дүгнэлт: .................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................... 13. \"Болдоогоо намар дагуулаад хот оръё. Ээж аавдаа хэлж, хоёулаа нэг сургуульд явдаг болъё. Тэгвэл ном уншдаг их юм мэддэг хүүхэд болно доо. Харин манайхан зөвшөөрөх болов уу?\" гэж бодсон хэсгээс Цогоогийн зан чанарыг дүгнэн 30-35 үгэнд багтаан тайлбарлан бичнэ үү. ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Ангийнхандаа үзсэн киноныхоо талаар танилцуулга 120-150 үгэнд багтаан бичээрэй. Бичих төлөвлөгөө: Эхлэл хэсэгт: Хаанахын ямар нэртэй кино байсан Гол хэсэгт: Кинонд ямар дүр, үйл явдал гардаг тухай Төгсгөл хэсэгт: Киног үзээд юуг ойлгож ухаарсан тухай дүгнэлт ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................

А ХУВИЛБАР УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Монголын бахархал 1 Түвшинбаяр нь Булган аймгийн Сайхан сумын уугуул бөгөөд малчин Найдангийн отгон хүү юм. Түүнийг бага байхад нутаг усныхан нь “Сайн бөх болох хүү дээ.” гэж ярьдаг байжээ. Ямар ч тамирчдыг бага наснаас нь бэлддэг. Харин Түвшинбаяр 19 настайдаа их спортод хөл тавьж, их амжилт гаргасанд гадаадын тамирчид ихэд гайхдаг гэнэ. Тэдний асуултад аварга маань “Би нүүдэлчин монголын хүүхэд болохоор гэр орныхоо ажилд оролцон, эцэг эхдээ тусалдаг байсан юм. Үүний ачаар бие бялдраа хөгжүүлээд зогсохгүй биеийн тамирын маш сайн дасгал болсон доо гэж даруухан хариулсан байдаг. 2 Түвшинбаяр Бээжингийн олимпийн өмнө бэлтгэл хийж байхдаа баруун хөлөө нэлээд хүнд гэмтээсэн. Тэр үед өөрийгөө зоригжуулан “Би олимпод л амжилт гаргаж байж эх орныхоо нэрийг гаргана. Бас сайн тамирчин болох мөрөөдөлдөө хүрнэ. Одоо бүх зүйл надаас шалтгаална. Тиймээс урьд өмнөхөөсөө илүү их хичээн зүтгэх хэрэгтэй” гэж өөртөө хэлж байжээ. Түүнд ээжээс нь ирсэн захидал ч зориг тэвчээр, итгэл найдвар, урам, зориг өгсөн гэдэг. Ээжийн захидлаас дурдвал: ...”Миний хүүд ээж ааваас нь гадна эх орон, уул ус, олон түмэн монголчууд найдаж байгаа шүү. Сайн яваад алтан медал аваад ирээрэй”... гэсэн байдаг. 3 Тэрээр эх орондоо 2008 оны Бээжингийн олимпоос монголын анхны алтан медалийг” авчирсан юм. Энэ цагаас хойш монгол улсын анхны олимпийн аварга Найдангийн Түвшинбаярыг монгол хүн бүр таньдаг болсон. Тэр 2008 оны олимпийн дараа өгсөн ярилцлагадаа “Нутаг ус, аав ээж минь нүдэнд харагдаад, хөдөө төрсөндөө бахархан, өөрийн эрхгүй “Ямар сайхан байнаа” гээд хашхирмаар байсан шүү. Миний монгол орон, төрийн дуулал ямар сайхан юм бэ, төрийн далбаа ямар өнгөлөг юм бэ гэж бодогдсон” гэжээ. 4 2012 онд Н.Түвшинбаяр Лондонгийн олимпод барилдахаар болоход зарим хүмүүс “Эрүүл мэндээ бодоод татгалзах хэрэгтэй гэж зөвлөгөө өгч байсан байна. Гэтэл тэр бэлтгэлээ шантралгүй хийж, Лондонг зорилоо. Энэ барилдаанд хуучин бэртэл нь сэдэрч, дахин бэртсэн боловч барилдааныг зогсоогоогүй, харин ч бүх бэрхшээлтэй нүүр тулан, тэсвэр хатуужил, сэтгэлийн тэнхээ заан, уран мэхээ уралдуулан мөнгөн медалийн эзэн болсон юм. Тиймээс бөхөд хайртай монголчууд түүний мөнгөн медалийг “алтын дайтай мөнгө” гэлцдэг. 5 Монгол улсын анхны олимпийн аварга, анхны хос медальтан, жүдоч, Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин Н.Түвшинбаярыг Монгол Улсын төрийн дээд шагнал-тэргүүн зэргийн “Чингис хаан” одонг хүртэх эрхмээр тодруулж, Их эзэн Чингис хааны мэндэлсэн өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн буюу 2017 оны 11 дүгээр сарын 19- нд гардуулан өглөө. Өөртөө итгэлтэй, өөдрөг сэтгэлтэй их аваргадаа монголчууд бид хайртай.

1. “уугуул” гэдэг үг ямар утга илэрхийлж байна вэ? (1 оноо) А. тэр суманд байдаг хүн B. тэр суманд суурьшсан хүн C. тэр суманд төрж өссөн хүн D. тэр сумын ууган хүн 2. Дараах хэлцийг ойролцоо утгатай нь харгалзуулаарай. а. амны бэлгээр 1. баярлах b. бурхан ухаантай 2. Зөгнөж ярьж байснаар c. магнай тэнийх 3. маш ухаантай d. нүүрийн буянтай 4. Олонтой , түмэнд сайн нэртэй A. а-2, b-1, c-3, d-4 B. a-2, b-1, c-4, d-3 C. a-2, b-3, c-1, d-4 D. a-1, b-3, c-4, d-2 3. Н.Түвшинбаярын тэсвэр тэвчээр гаргасан үеүдээс хамгийн хүнд үеийг сонгоноуу. А. Бэлтгэлээ хийж байхдаа баруун хөлөө гэмтээсэн. B. Бэртсэн ч бэлтгэлээ шантралгүй хийсэн. C.Бэртлээ тэвчин барилдаж мөнгөн медалын эзэн болсон. D. Лондонгийн олимпод оролцохоор шийдсэн. 4. Дараах өгүүлбэрүүдийн аль нь талархаж байна вэ? А. Миний монгол орон төрийн дуулал ямар сайхан юм бэ? B. Төрд нэртэй, түмэнд цуутай улсад алдартай, олонд цолтой яваарай! C. Түвшинбаяртаа монголынхоо нэрийг өндөрт өргөж яваад баярладаг. D. Түүнд улам их амжилт гаргахыг хүсэн ерөөе! 5. Олимпийн аварга Н.Түвшинбаяртай холбоотой үйл явдлын дарааллыг зөв тогтооно уу. 1. Лондонгийн олимпоос мөнгөн медаль авсан 2. Бээжингийн олимпоос алтан медаль авсан 3. 2008 оны олимпийн дараа ярилцлага өгсөн 4. Чингис хаан одон хүртсэн. A. 1,2,3,4 B.2,3,4,1 C.3,2,1,4 D. 4,2,3,1 6.Монголчууд Н.Түвшинбаярыг ямар учраас “Алтын дайтай мөнгө авсан” гэж хэлсэн бэ? А. Алтан медал авсантай адил хүч гаргасан учир B. Бөхөд хайртай монголчууд Түвшинбаярт хайртай учир C. Лондонгийн олимпод барилдсан учир D. Мөнгөн медал нь алт шиг харагдсан учир 7. Н.Түвшинбаяр хэзээ олимпийн хос медалтан болсон юм бол? сонгоорой. (1оноо) А. Бээжингийн олимпод барилдаж B. Лондонгийн олимпийг зорихын өмнө C. Лондонгийн олимпод барилдаж D. хөдөлмөрийн баатар болсны дараа

8. “Түвшинбаяр, цолтой, улсын их баяр, “ улсын заан”, наадамд, болжээ, 2017 оны.” гэсэн үгсийг ажиглаад, оноосон нэрийн оронд тохирох төлөөний үгийг орлуулж, зөв найруулан бичнэ үү. ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ 9. “...-ний үр дүнд, ...-ний эцэст” гэсэн холбох үгсээс ашиглан Олимпийн аварга Түвшинбаярын амжилтыг дүгнэсэн 1 асуулт зохиогоорой. ......................................................................................................................................................... 10. Эхийн 3, 4-р хэсгээс Түвшинбаярын тухай 3 баримт олж бичнэ үү.  .............................................................................................................................................  .............................................................................................................................................  ............................................................................................................................................. 11. Би нүүдэлчин монголын хүүхэд болохоор гэр орныхоо ажилд оролцон, эцэг эхдээ тусалдаг байсан юм. “Үүний ачаар бие бялдраа хөгжүүлээд зогсохгүй биеийн тамирын маш сайн дасгал болсон доо гэж даруухан хариулсан байдаг.” гэсэн өгүүлбэрт Түвшинбаярын зан чанарыг илэрхийлсэн ямар үг байна вэ? Тохирох зүйр үгээс эш татна уу? Зан чанарыг илэрхийлсэн үг: ......................................................................................................................................................... Тохирох зүйр үг: ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ 12.Дараах зүйр үгүүдийн утгыг харьцуулж тайлбарлаад уншсан эхтэйгээ холбон дүгнэлт бичээрэй. Дуудах нэрийг эцэг эх нь Туйлбаргүй хүн буцах нь амар Дуурсах нэрийг өөрөө Тугалган жад хугарах нь амар .................................................................. ..................................................................... ................................................................... ...................................................................... Өөрийн дүгнэлт: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ 13.Эхийн 2-р хэсгийг дахин уншаад, өөрт төрсөн сэтгэгдлээ 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү? (5 оноо) ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Өөрийн бахархаж явдаг хүнийхээ тухай танилцуулгыг 120-150 үгэнд багтаан зохион бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Бахархаж явдаг хүнийхээ тухай товч танилцуулга бичээрэй. /30-50 үг/ Гол хэсэгт: Яагаад, ямар амжилтаар нь бахархаж явдаг тухайгаа жишээ баримттай бичээрэй. /60-80 үг/ Төгсгөл хэсэгт: Түүнийг хэрхэн үнэлдэг тухайгаа бичээрэй. /30-50 үг/ ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................................. ........... ....................................................................................................................... ..................... ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................. ............................................... ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................. ............... ........................................................................................................ .................................... ............................................................................................................................. ............... .............................................................................. .............................................................. ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................... ......................... ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................

Б ХУВИЛБАР УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Монголын бахархал 1 Түвшинбаяр нь Булган аймгийн Сайхан сумын уугуул бөгөөд малчин Найдангийн отгон хүү юм. Түүнийг бага байхад нутаг усныхан нь “Сайн бөх болох хүү дээ.” гэж ярьдаг байжээ. Ямар ч тамирчдыг бага наснаас нь бэлддэг. Харин Түвшинбаяр 19 настайдаа их спортод хөл тавьж, их амжилт гаргасанд гадаадын тамирчид ихэд гайхдаг гэнэ. Тэдний асуултад аварга маань “Би нүүдэлчин монголын хүүхэд болохоор гэр орныхоо ажилд оролцон, эцэг эхдээ тусалдаг байсан юм. Үүний ачаар бие бялдраа хөгжүүлээд зогсохгүй биеийн тамирын маш сайн дасгал болсон доо гэж даруухан хариулсан байдаг. 2 Түвшинбаяр Бээжингийн олимпийн өмнө бэлтгэл хийж байхдаа баруун хөлөө нэлээд хүнд гэмтээсэн. Тэр үед өөрийгөө зоригжуулан “Би олимпод л амжилт гаргаж байж эх орныхоо нэрийг гаргана. Бас сайн тамирчин болох мөрөөдөлдөө хүрнэ. Одоо бүх зүйл надаас шалтгаална. Тиймээс урьд өмнөхөөсөө илүү их хичээн зүтгэх хэрэгтэй” гэж өөртөө хэлж байжээ. Түүнд ээжээс нь ирсэн захидал ч зориг тэвчээр, итгэл найдвар, урам, зориг өгсөн гэдэг. Ээжийн захидлаас дурдвал: ...”Миний хүүд ээж ааваас нь гадна эх орон, уул ус, олон түмэн монголчууд найдаж байгаа шүү. Сайн яваад алтан медал аваад ирээрэй”... гэсэн байдаг. 3 Тэрээр эх орондоо 2008 оны Бээжингийн олимпоос монголын анхны алтан медалийг” авчирсан юм. Энэ цагаас хойш монгол улсын анхны олимпийн аварга Найдангийн Түвшинбаярыг монгол хүн бүр таньдаг болсон. Тэр 2008 оны олимпийн дараа өгсөн ярилцлагадаа “Нутаг ус, аав ээж минь нүдэнд харагдаад, хөдөө төрсөндөө бахархан, өөрийн эрхгүй “Ямар сайхан байнаа” гээд хашхирмаар байсан шүү. Миний монгол орон, төрийн дуулал ямар сайхан юм бэ, төрийн далбаа ямар өнгөлөг юм бэ гэж бодогдсон” гэжээ. 4 2012 онд Н.Түвшинбаяр Лондонгийн олимпод барилдахаар болоход зарим хүмүүс “Эрүүл мэндээ бодоод татгалзах хэрэгтэй гэж зөвлөгөө өгч байсан байна. Гэтэл тэр бэлтгэлээ шантралгүй хийж, Лондонг зорилоо. Энэ барилдаанд хуучин бэртэл нь сэдэрч, дахин бэртсэн боловч барилдааныг зогсоогоогүй, харин ч бүх бэрхшээлтэй нүүр тулан, тэсвэр хатуужил, сэтгэлийн тэнхээ заан, уран мэхээ уралдуулан мөнгөн медалийн эзэн болсон юм. Тиймээс бөхөд хайртай монголчууд түүний мөнгөн медалийг “алтын дайтай мөнгө” гэлцдэг. 5 Монгол улсын анхны олимпийн аварга, анхны хос медальтан, жүдоч, Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин Н.Түвшинбаярыг Монгол Улсын төрийн дээд шагнал-тэргүүн зэргийн “Чингис хаан” одонг хүртэх эрхмээр тодруулж, Их эзэн Чингис хааны мэндэлсэн өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн буюу 2017 оны 11 дүгээр сарын 19- нд гардуулан өглөө. Өөртөө итгэлтэй, өөдрөг сэтгэлтэй их аваргадаа монголчууд бид хайртай.

1. “олимп” гэсэн үгийн утгад тохирох үгийг олоорой. А. дэлхийн их баяр наадам B. дэлхийн олон хүмүүс C. дэлхийн спортын их наадам D. дэлхийн урлаг спортын их наадам 2. Дараах хэлцийг ойролцоо утгатай нь зөв харгалзуулсныг сонгоорой. . а. амны бэлгэтэй 1. баярлах b. дөрөө нийлэх 2. зориглох, шийдэх c. зүрх гаргах 3. санаа сэтгэл нэг байх d. хөл нь газар хүрэхгүй 4. юмыг сайн сайхнаар ярих A. а-4, b-1, c-3, d-3 B. a-4, b-3, c-2, d-1 C. a-3, b-4, c-1, d-2 D. a-4, b-2, c-3, d-1 3. Н.Түвшинбаярын олимпийн хос медалтан болсон үеийг сонгоно уу. А. Чингис хаан” одонг хүртэх эрхмээр тодруулсан үе B. Бээжингийн олимпоос медал хүртсэн үе. C.Бэрхшээлтэй тулгаран мөнгөн медалын эзэн болсон үе D. Лондонгийн олимпод оролцохоор шийдсэн үе 4. Дараах өгүүлбэрүүдээс аль нь уриалж байна вэ? А. Дэлхийн олон улсуудаар аялж үзлээ. B. Манай дэвжээний барилдаанд хүрэлцэн ирээрэй! C. Төрийн хэлхээ эрдэм, төрлийн хэлхээ эцэг эх D. Эх орныхоо нэрийг өндөрт өргөж явцгаая! 5. Дараах хэсгээс зөв дараалалтай хэсгийг сонгоно уу. А. мөнгөн медаль авсан, алтан медаль авсан, Чингисийн одон хүртсэн B. алтан медаль авсан, мөнгөн медаль авсан, Чингисийн одон хүртсэн C. алтан медаль авсан, Чингисийн одон хүртсэн, мөнгөн медаль авсан D. мөнгөн медаль авсан, Чингисийн одон хүртсэн, алтан медаль авсан 6.Түвшинбаярыг бага байхад нутаг усныхан нь яагаад “Сайн бөх болох хүү дээ.” гэж ярьдаг байсан бэ? А. Бие бялдар сайтай бөх болох шинжтэй байсан учраас B. Хөдөөний малчин айлын хүүхэд учраас C. Эх орныхоо нэрийг гаргана гэж хэлдэг байсан учраас D. Ээжийнх нь хэлсэн үг урам зориг өгдөг байсан учраас 7.Н.Түвшинбаяр өөрийгөө зоригжуулж байсныг аль өгүүлбэр нь илүү оновчтой илэрхийлсэн байна вэ? А. Бие бялдраа хөгжүүлээд зогсохгүй маш сайн дасгал болдог байсан нь B. Бүх зүйл надаас шалтгаална гэж бодож байсан нь C. Нутаг усныхан нь “Сайн бөх болох хүү дээ” гэж хэлдэг байсан нь D. Хөдөө төрсөндөө бахархаж байсан нь

8. Түвшинбаяр, “ улсын харцага” цол, улсын их баяр, наадамд 2013 оны хүртсэн” гэсэн үгсийг ажиглаад, оноосон нэрийн оронд тохирох төлөөний үгийг орлуулж, өгүүлбэрийг зөв найруулж бичнэ үү. ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 9. Яагаад? Ямар учраас гэсэн асуух үгийг ашиглан Түвшинбаярын амжилтад хүрсэн шалтгааныг илрүүлэх 1 асуулт зохиож бичээрэй. ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ 10. Эхээс Н.Түвшинбаярын тухай хүмүүсийн үзэл бодлоос 3-г тоочин бичээрэй.  .............................................................................................................................................  .............................................................................................................................................  ............................................................................................................................................. 11. Одоо бүх зүйл надаас шалтгаална. Тиймээс урьд өмнөхөөсөө илүү их хичээн зүтгэх хэрэгтэй” гэж өөртөө хэлж байжээ. гэсэн өгүүлбэрт Түвшинбаярын ямар зан чанарыг илэрхийлсэн байна вэ? Тохирох зүйр үгээс эш татна уу? Зан чанар: ......................................................................................................................................................... тохирох зүйр үг: ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 12. Дараах зүйр үгүүдийн утгыг харьцуулан тайлбарлаад уншсан эхтэйгээ холбон дүгнэлт бичээрэй. Зориг байвал хэрэг бүтнэ. Санаа нь сарьдагт Зүтгэл байвал жаргана. Хөл нь хөнжилдөө ............................................................. ..................................................................... ............................................................... ...................................................................... Дүгнэлт: ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 13. Түвшинбаярыг Монгол улсын төрийн тэргүүн дээд шагнал “Чингис хаан” одонгоор шагнах болсон шалтгааныг дүгнэн 30-35 үгэнд багтаан бичээрэй. ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР Өөрийн сайн найздаа урам итгэл өгөх зорилгоор “Миний найзын хүрэх амжилт” сэдвээр 120-150 үгэнд багтаан зохион бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: найзад чинь амжилт олох ямар боломж, давуу тал байгаа талаар /30-50 үг/ Гол хэсэгт: амжилтад хүрсэн хүний жишээ баримт дээр үндэслэн амжилтад хүрэх арга замыг зааж итгүүлж үнэмшүүлэх маягаар бичээрэй. /60-80 үг/ Төгсгөл хэсэгт: үүний үр дүнд найз чинь ирээдүйд ямар хүн болохыг нь төсөөлөн бичээрэй. /30-50 үг/ ......................................................................................................................... ................... ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................... ............................................. ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................. ............... .......................................................................................................... .................................. ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................... ............. ..................................................................................................................... ....................... ............................................................................................................................. ............... ........................................................................................... ................................................. ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... .......................................................................................................................................... ..

Б ХУВИЛБАР УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР МОРИН ХУУР ҮҮССЭН ТУХАЙ ДОМОГ 1 Эрт урьд цагт Монголын зүүн хязгаарт Хөхөө Намжил гэж нэг сайхан эр байжээ. Тэр үнэхээр хосгүй сайхан чихнээ чимэгтэй дуулдаг тул хошуу нутагтаа ихэд алдаршсан байв. Олон түмэн ардууд сайхан эр Намжилыг гайхан биширч магтан сайшаахдаа хөхөө шувууны дуутай ижилсүүлэн \"Хөхөө Намжил” гэж нэрлэх болжээ. Гэтэл Хөхөө Намжил цэргийн албанд татагдан Монголын баруун хязгаар нутагт очжээ. Түүний сайхан дуулдгийг дарга нь даруй мэдээд Хөхөө Намжилаар ажил сургууль хийлгэхийн оронд гурван жил шахам зөвхөн дуу дуулуулсаар байжээ. 2 Цэргийн алба хааж байхдаа тэр нутгийн нэгэн сайхан гүнжтэй танилцаж гэнэ. Хөхөө Намжил цэргээс халагдан нутаг орондоо буцах болсонд хайртай гүнж нь \"Жонон хар” гэдэг морио дурсгал болгон “Энэ мориор газар товчлон ирж уулзаж байгаарай” гэж захин өгсөн юмсанжээ. Хөхөө Намжил тэр мориороо явж нутагтаа ирэхэд нь хүмүүс ихэд нүд хужирлан, түүнээс өөр морь унахгүйд нь бас гайхдаг байжээ. Гэтэл Хөхөө Намжил “Жонон хар” мориороо Монголын баруун хязгаарт нисэн очиж нөгөө гүнжтэйгээ уулзаад өглөө болоход зүүн хязгаарт ирж адуугаа туусаар харьдаг байж гэнэ. Ингэсээр гурван жил болсон боловч түүний учрыг хүмүүс ер мэддэггүй байжээ. 3 Хөхөө Намжилынхтай ойролцоо нэгэн баян айл байв. Тэр баяныд эгэл олныг үймүүлдэг, эвтэй хоёрыг бусниулдаг тийм сүрхий алтан хошуу хүргэдэг хүүхэн байжээ. Тэр ховч хүүхэн “Жонон хар” морины эгэл бишийг эртнээс ажиглан мэдсэн учир Хөхөө Намжилд хор хөнөөл хүргэх гэж санаархдаг болов. Хөхөө Намжил үдэш явж гүнжтэйгээ уулзаад, тэр шөнөө буцах замдаа адуугаа туусаар үүр шөнөөр буцаж ирээд “Мориныхоо хөлсийг намдаагаад, үүр цайхад морио тавья\" хэмээн гэртээ орж амран сууж гэнэ. Гэтэл нөгөө баяны хүүхэн морины төвөргөөн сонсож Хөхөө Намжилын ирэхийг мэдээд уяан дээр нь сэм очвол сайхан жонон хар морь санаа муутан ирснийг танилгүй, сайн эзнээ хэмээн баясаад, хэнхдэг цээжээ хөндөлсүүлээд, хөлстэй биеэ шилгээн газар цавчлан байж хоёр суганаасаа ид шидийн хүчтэй жигүүрээ дэрвэлзүүлж байхыг нь үзэв. Тэр гүйн харьж, үйлийнхээ хайчийг ханцуйлж ирээд, жонон хар морины жигүүрийг тас хайчлаад хаяжээ. Сайхан жонон хар морь нь шидэт жигүүрээ хайчлуулснаас болж удалгүй үхэж гэнэ. Хөхөө Намжил үүр цайхаар морио тавих гэж очсон чинь үнэнч нөхөр болсон сайн морь нь уяан дээрээ үхсэнийг хараад дотор нь балартаж гашуудал харууслын гүнд оржээ. 4 Сайн мориноосоо салсандаа гол нь харлаж туйлын ихэд гашуудав. Хөхөө Намжил нэгэн өдөр сайхан жонон хар мориныхоо урт сайхан дэл сүүлийг хайчлан авч толгойлон дараа нь банз модыг авдарлан, ширээр хөндий цараа ширлэж орой дээр нь ухаант мориныхоо толгойг сийлж мөнхлөв. Бас модны хоёр үзүүрийг хялгасан утсаар холбож нааш цааш хөрөөдөх хөвч хийв. Хөвчөө модны давирхайгаар тослоход гарах дууны өнгө яруу болоод олон янз болохыг мэдэв. Ийнхүү утастай хуурыг зохиогоод уран эгшиг аяыг оруулан өөрийн сайн морины дурсгалд молор эрдэнэ морин хуурыг үүсгэж түүнд хайрт жонон хар мориныхоо янцгаах дуу, үүрсэх авиа, унгалдах аяс, алхаа гишгээ, арилжаа хатираа, төвөргөөнийг оруулж сэтгэлээ баясгав гэнэ. Ийнхүү морин толгойтой хуур Монголд анх үүссэн домогтой. Монгол ардын аман зохиол тайлбарт дээж бичиг

1. \"чихнээ чимэгтэй\" гэсэн үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. сонсоход уран үгтэй B. сонсоход яруу сайхан C. чихэнд зүүх гоёл D. чихэнд ойр сонстох 2. \"алтан хошуу хүргэх\" гэсэн хэлц үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. мэдээлэх B. ховлох C. хэлэх D. юм зөөх 3. “Эрт урьд цагт Хөхөө Намжил гэж нэг сайхан эр жонон хар мориороо үдэш болохоор монголын баруун хязгаарт нисэн очиж нөгөө гүнжтэйгээ уулзаад өглөө болоход зүүн хязгаарт ирж адуугаа туусаар гэрийнхээ гадаа ирдэг байж гэнэ.” гэсэн өгүүлбэрт байгаа хаана гэсэн асуултад хариулагдах бүлэг үгсийг олоорой. А. баруун хязгаарт, зүүн хязгаарт, гэрийн гадаа B. баруун хязгаарт, зүүн хязгаарт,өглөө C. эрт урьд цагт, гэрийн гадаа, мориороо D. эрт урьд цагт, баруун хязгаарт, зүүн хязгаарт 4. “Жонон хар морь санаа муутан (ховч хүүхэн) ирснийг танилгүй суганаасаа ид шидийн хүчтэй жигүүрээ дэрвэлзүүлэв. А. зэрэгцсэн үгийг дугуй хаалтанд хийнэ В. илүүдсэн үгийг дугуй хаалтанд хийнэ С. нэмэлт тайлбарыг дугуй хаалтанд хийнэ D. хүний хэлсэн үгийг дугуй хаалтанд хийнэ 5. Хөхөө Намжилын хийсэн үйлийн зөв дараалуулсан хэсгийг ол. 1. Жонон хар морийг санаа муутан үгүй хийсэн. 2. Жонон хар морьтойгоо нутагтаа ирэхэд хүмүүс их сонирхсон. 3. Хайртай морио санан дурсгалд нь морин хуур хийсэн. 4. Уянгат сайхан хоолойтой Хөхөө намжил хүү цэргийн алба хаасан. A. 4, 2, 3, 1 B. 3,1,2,4 C. 4, 2, 1, 3 D. 2, 1, 4, 3 6. Гүнж Хөхөө Намжилд эгэл биш нисдэг морь өгсний учир юу вэ? А. адуугаа хурааж байгаарай гэсэн учраас В. холын газрыг товчлон ирээрэй гэсэн учраас С. хошуу нутагтаа ихэд алдаршсан учраас D. цэргээс халагдаад нутаг буцах болсон учраас 7. “Жонон хар” морийг эгэл биш гэдгийг ховч хүүхэн хэрхэн мэдсэн бэ? А. “Жонон хар” морь өөрөө мэдэгдсэн. B. Нутгийн ард олон мэдээд хэлсэн. C. Нууцаар ажиглаж хянасаар мэдсэн. D. Хөхөө Намжил нууцаар хэлсэн. 8. Дуудлага ижил үгийн утгыг тодруулсан өгүүлбэр зохиогоорой. туйлын:.............................................................................................................................................. туулийн: .............................................................................................................................................

9. Эхийн 3-р хэсгийн агуулгаас яагаад? ямар учраас? гэсэн асуулт ашиглан учир шалтгааны асуулт зохио.  ............................................................................................................................................. 10. Эхээс бодит байдлыг тусгасан гурван жишээ олж бичнэ үү.  .............................................................................................................................................  .............................................................................................................................................  ............................................................................................................................................. 11. \"Хөхөө Намжил жонон хар мориороо Монголын баруун хязгаарт нисэн очиж нөгөө гүнжтэйгээ уулзаад өглөө болоход зүүн хязгаарт ирж адуугаа туусаар харьдаг байж гэнэ” гэсэн өгүүлбэрт дүрслэлийн ямар аргыг хэрэглэснийг сонгож тайлбарлаарай. А. хэтрүүлэл В. хүншүүлэл Яагаад?: ................................................................................................................................. 12. Хөхөө Намжил, ховч хүүхэн хоёрын зан чанарыг харьцуулаад дүгнэн бичээрэй. Хөхөө Намжил Ховч хүүхэн Тайлбар:...................................................... Тайлбар:......................................................... ................................................................. ......................................................................... ................................................................... ........................................................................ Дүгнэлт:........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ 13. Дараах өгөгдлийг ашиглан бүх ард түмэндээ морин хуураа дээдлэх уламжлалыг ухааруулах зорилготойгоор 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү. (Морин хуур ерөнхийлөгчийн зарлигаар төрийн ивээлд багтсан, айл өрх бүр морин хуурыг хоймортоо залаж дээдлэх, сурган зааж явах үүрэгтэй) ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР. Домгийн үйл явдлын цаг хугацаа, орчныг өөрчлөн 120-150 үгэнд багтаан зохион бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Хөхөө Намжил, гүнж хоёр хамт зүүн хязгаар нутагт амьдардаг байсан бол яах байсан бэ? |30-50үг| Гол хэсэгт: Ховч хүүхэн морины ид шидийг мэдэхийн тулд юу юу хийх байсан бол? | |60-80үг| Төгсгөл хэсэгт: Ховч хүүхэн морины ид шидийг мэдэж чадсан болов уу? |30-50үг| ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................

А ХУВИЛБАР УНШИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР НЯМБАЙ ОЙДОВ Ойдов нийслэлийн нэгэн сургуулийн тавдугаар ангид сурдаг. Онцгой авьяасгүй ч нямбай зантай жаал. Амралтын энэ өдөр тэр гайхмаар эрт босжээ. Уг нь ч үд болтол унтдаг нойр ихтэй хүүхэд л дээ. Тэгээд босонгуутаа л -Ээжээ! Та өнөөдөр надад “Баавгайг яаж барьсан бэ?” гэдэг номыг заавал олж өгөөрэй. Энэ номыг уншаад тэмдэглэл хөтлөх ёстой. Их ховор ном гэсэн шүү гэж ээждээ үүрэг өгчээ. Ээж нь ч тэр даруй ийш тийш нь утасдаж эрэл сурал болж гэнэ. Ашгүй тэгтэл ээжийнх нь нэг найз нь, - Манайд байж байна шүү, энэ ном чинь. Амралтын өдөр ч тоглож наадахгүй. Хичээл ном гээд л танай хүү сүрхий юмаа гэсээр орж ирлээ. Ойдов ингээд даалгавраа хийхээр өрөөндөө орж ширээнийхээ ард тухлан суулаа. Гэтэл уншихаар дэлгэсэн номынх нь хуудас бүхэн дээр өнгө өнгийн харандаагаар янз бүрийн зураг зурчихсан байх юм. Бүр зарим хуудсан дээр нь зүгээр л учир нь олдохгүй зүйл эрээччихсэн байлаа. Ойдов хүү цэвэрч нямбай гэж би та нарт хэлсэн шүү дээ. Унших ном маань үзэмжгүй байх нь, угаасаа л миний сэтгэлд нийцэхгүй гэж Ойдов өөртөө хэлээд эрхийн чинээ баллуур авч элдвийн зургуудыг баллуурдаж гарлаа. Зураас бүрээр нь нямбай баллуурдахад зугаатай бас урамтай байжээ. Хамгийн сүүлчийн зургийг баллуурдаж дуусахад нар хэдийнээ баруунаа хэлбийсэн байв. Ээж нь өрөө рүү нь шагайгаад, аяга цай ч уулгүй өдөржин ном уншлаа. Одоо миний хүү түр амсхийгээд оройн хоолоо ид гэв. Таатай энэ үгийг сонсоод Ойдов жигтэйхэн их өлссөнөө мэдлээ. Оройн хоолоо идчихээд зурагтын суваг баахан сольж буйдан дээр хэсэг тарвалзсанаа даалгавраа хийхээр өрөөндөө орлоо. -За ёстой уншиж гарна даа гээд номоо дэлгэтэл хатуу хавтас нь салаад уначихжээ. Сая баллуурдахдаа салгаж орхив уу? Сахилгагүй жаал өмнө нь урчхав уу? Замбараагүй явдалд би дургүй цавуудаж сайн наах л хэрэгтэй. Ойдов ийнхүү бодоод цаасны цавууны эрэлд гарлаа. Уйгагүй хайсны эцэст цаасны цавуугаа олсон ч хаанаас нь яаж наах учраа ололгүй баахан гайхаж суув гэнэ. Үнэндээ зузаан номны хавтсыг салж унахааргүй наана гэдэг зураас баллуурдахаас амаргүй ажээ. Ховор номын дээлийг сэлбэх хосгүй ажил арай гэж дуусахад оддын түрүүч түгж үдэш болсон байлаа. Гэтэл түүний өрөөнд ээж нь орж ирлээ. Тэгээд Ойдовын толгойг илж, иш хүү минь бүр ядарчхаж. Өглөөнөөс үдэш хүртэл ном уншлаа. Одоо бараг наад номоо цээжлээ байлгүй. Унтаж амар хүү минь гэжээ. Ээжийнхээ энхрийлж хайрласан үгсийг Ойдов сонсоод л өөрийн эрхгүй нойр нь хүрч нүд нь анилдан ор уруугаа зүтгэж гэнэ дээ. О.Сундуй

1. \"нар баруунаа хэлбийх\" үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. үд өнгөрч нар гудайх B. үдийн өмнө нар гудайх C. үд өнгөрч нар мандах D. үд өнгөрч нар шингэх 2. “Ойдовын өрөөний үүдийг шагай.”, “Шагай таалцах уу?” гэсэн өгүүлбэрүүдийн тодруулсан үгс ямар утгатай үгс вэ? А. зэрэгцсэн утгатай үг B. ойролцоо утгатай үг C. салаа утгатай үг D. эсрэг утгатай үг 3. \"Ойдов хэзээ? даалгавраа хийхээр хаана? орж хаана? тухлан суулаа.\" гэсэн өгүүлбэрийн тодруулсан асуултанд хариулагдах бүлэг үгсийг сонгоно уу. А. нар баруунаа хэлбийхэд, өрөөндөө, ширээнийхээ ард B. өглөө эрт, гэртээ, буйдан дээрээ C. өглөө эрт, өрөөндөө, ширээнийхээ ард D. өглөө эрт, ширээнийхээ ард, өрөөндөө 4. “Уйгагүй хайсны эцэст нь цаасны цавуугаа олсон ч хаанаас нь яаж наах учраа ололгүй баахан гайхаж суув гэнэ.” өгүүлбэрийн тодруулсан үгийг ямар төрлийн холбоос болохыг сонгоно уу. А. лавшруулсан В. харьцуулсан С. цаг хугацааны D. эсрэгцүүлсэн 5. Ойдовын хийсэн үйлийг зөв дараалуулсан хэсгийг сонгоно уу. А. зузаан номын хавтас наасан, нойр нь хүрч унтаж амарсан, номны эрээчсэн зураг баллуурдсан, ээжээрээ ховор ном олуулсан В. ээжээрээ ховор ном олуулсан зузаан номын хавтас наасан, номны эрээчсэн зураг баллуурдсан, , нойр нь хүрч унтаж амарсан, С. номны эрээчсэн зураг баллуурдсан, зузаан номын хавтас наасан, нойр нь хүрч унтаж амарсан, ээжээрээ ховор ном олуулсан D. ээжээрээ ховор ном олуулсан, номны эрээчсэн зураг баллуурдсан зузаан номын хавтас наасан, нойр нь хүрч унтаж амарсан 6. Ээж нь “Одоо бараг наад номоо цээжлээ байлгүй” гэсний учир нь юу вэ? А. Ойдовыг өдөржин өрөөндөө номоо нааж, баллуурдаж суусныг мэдсэн учраас B. Ойдов өдөржин өрөөндөө номоо нааж, баллуурдаж суусан учраас C. Ойдов өдөржин өрөөндөө номоо уншиж суусан учраас D. Ойдовыг өдөржин өрөөндөө номоо уншиж суусан гэж бодсон учраас 7. Эхэд юуны тухай өгүүлж байна вэ? А. амралтын өдөр тоглож наадах дургүй хүүхдийн тухай B. ном уншиж тэмдэглэл хөтлөх дуртай хүүхдийн тухай C. хэдий нямбай ч юу чухал вэ? гэдгээ гүйцэд ухаараагүй хүүхдийн тухай D. ширээнийхээ ард тухлан суух дуртай хүүхдийн тухай

8. Эхийн утгад тохирох зүйр үгийг сонгоод өгүүлбэр зохион бичээрэй. А. барилдахаасаа таахалзах нь, В. хийхэд бүү залхуур үйлдэхээсээ танхилзах нь сурахад бүү мэдэмхийр Өгүүлбэр:......................................................................................................................... 9. Ойдовын хийсэн үйлийг үнэлж дүгнэх 1 асуулт зохиогоорой.  ....................................................................................................................................... 10. Хэрэв багш чинь чамд ном уншаад тэмдэглэл хөтлөх даалгавар өгсөн бол чи юу юу хийх байсан бэ? Хийх 3 зүйлсийг тоочин бичнэ үү.  ..............................................................................................................................  ..............................................................................................................................  .............................................................................................................................. 11. “Ховор номын дээлийг сэлбэх хосгүй ажил арай гэж дуусахад оддын түрүүч түгж үдэш болсон байлаа.” гэсэн өгүүлбэрээс адилтгасан дүрслэлийг олж тайлбарлаарай. Адилтгалыг ол:......................................................................................................................... Тайлбар:............................................................................................................... 12. Ойдовын хийсэн үйл ээжийн бодол хоёрыг харьцуулаад дүгнэн бичээрэй. Ойдовын хийсэн үйлийн талаарх бодол Ээжийн хүүгийн талаарх бодол  .......................................................  ................................................................  ......................................................  ................................................................  Дээрх хоёр бодлоос өөрийн дүгнэлтийг бичнэ үү. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 13. Зохиолын баатар Ойдовт хандаж хэлэх үгээ 30-35 үгэнд багтаан бичнэ үү. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................

БИЧИХ ЧАДВАРЫН ДААЛГАВАР “Эхэлбэл дуусгах хэрэгтэй Эрвэл олох хэрэгтэй \" гэсэн зүйр үгийн утгыг 120-150 үгэнд багтаан зохиож бичээрэй. Эхлэл хэсэгт: Чамд ойрын хугацаанд хийхээр төлөвлөсөн ямар ажил байгаа вэ? Гол хэсэгт: Төлөвлөсөн зүйлээ үр дүнтэй хугацаанд нь дуусгахын тулд юу юу хийх вэ? Төгсгөл хэсэгт: Эхэлсэн зүйлээ хугацаандаа дуусгаснаар ямар амжилтанд хүрэх вэ? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................

А хувилбар ШИДЭТ МАЛГАЙ Биднийг дөрөвдүгээр ангид орох намар Дундговь аймгаас нэг хүүхэд шилжиж ирлээ. Тэр бид хоёр дотно найзууд боллоо. Учир нь хоёуланд маань нэгэн ижил зүйл байсан юм. Би ангийнхандаа үлгэр ярьж байгаад зарим хэсгийг нь мартчихвал Дондог шууд л зохиогоод ярьчихна. Ёстой л ангайтал ярьж түс хийтэл инээд алдуулна шүү дээ. Түүнийг ирээд удаагүй байтал Мөнхөөгийн төрсөн өдөр болж биднийг урилаа. Хорин хэдүүлээ ширээ тойрон суугаад дайлуулж гарлаа даа. Тэгтэл нэг нь: -Дондог оо, чи өндөг идэж үзээгүй юм уу? Говьд нээрээ өндөг байдаггүй байх л даа гэлээ. Тэгтэл Дондогийн нүд нь сэргэж, биднийг тойруулан харснаа нэг өндөг аваад: -Өө би үүнийг үрлэн чихэр гэж бодсон юм. Энэ чинь тэгээд өндөг юм уу? гэлээ. Бүгд түүнийг гайхан харвал ер анзаарсан шинжгүй: -Манай говийн шувууны өндөг хүний толгойн чинээ том байдаг юм. Ангиараа идсэн ч нэг өндгийг барахгүй гэж хэнэг ч үгүй хэллээ. -Арай ч үгүй байлгүй дээ. -Та нар говиос олдсон үлэг гүрвэлийн өндөг хараагүй юм уу? -Харах нь харсан л даа. Тэр чинь олон зуун сая жилийн өмнө мөхсөн амьтан шүү дээ. -Тийм нь ч тийм. Гэхдээ манай говьд нисдэг үлэг гүрвэлүүдийн удам аварга том шувуунууд одоо ч байдаг юм. Зарим өдөр аварга том шувуунууд нар халхалж нисээд л сүртэй шүү дээ. Өндөг нь энэ данхнаас том. Манай ангийнхан түүний яриаг сонсоод гайхаж итгэж ядаж байлаа. -Ха ха монхойчхоод догь залж байна шүү гэх дуунаар эргэн харвал Мөнхөөгийн ах нь ирчихэж. Энэ өдрөөс хойш Догь монхор хочтой болж, сонин хачин түүх ярьдгаараа алдаршив. -Нэгэн удаа Дондог говьд луу гэж амьтан байдаг тухай ярилаа. Тэр луу нь найман бөхтэй, дөрвөн том далавчтай. Амнаас нь гал дүрэлзээд л уурлахаараа ургаа модыг хугарч унатал сүүлээрээ шавхуурддаг. Сайхан ааштай үедээ говийн хүүхдүүдийг нуруундаа суулгачхаад л номин хөх тэнгэрээр зугаацуулж явдаг гэнэ. Ингээд л лууны тухай яриа ид өрнөж байтал багш орж ирлээ. Тэгтэл нэг нь: -Багш аа говьд аварга том, нисдэг луу байдаг юм уу? гэж асуулаа. Багш инээгээд: -Дондог тэгж байна уу? гэлээ. Дондог тэгтэл: -Багш аа! манай Лувсан өвөө хүрэн атаа Луу гэж нэрлэсэн байхгүй юу. Өвөөгийн хүрэн лууны тухай найзууддаа ярьсан юм гэдэг байгаа. Гэхдээ л Дондогийн энэ яриа үнэхээр сонирхолтой байсан юм. Бас нэгэн удаа зургийн хичээл дээр малгай зурлаа. Багш бидний дундуур явж байгаад Дондогийн зургийг үзээд: -Энэ чинь харин сонин малгай байна даа. Ингэж л урнаар сэтгэж зурах хэрэгтэй гэж магтлаа. Нээрээ л далбийсан хүрээтэй, шовойсон өндөр оройтой хачин янзын малгай байв. Би завсарлагаанаар: -Яагаад ийм сонин малгай зурснаа ярьж өгөөч гэхэд: -Надад яг ийм малгай байсан юм. Манай найзууд миний малгайг \"Марзан шовгор\" гэдэг байлаа. Хүүхэд бүхэн өмсөж үзэх гээд л гуйна. Марзан шовгор малгайг өмссөн хүүхдийн толгойд ид шид орж ирдэг байсан юм. Харамсалтай нь би энэ малгайгаа гээчихсэн л дээ. Нэг зун ахтайгаа мөнгөн цагаан онгоцоо хөлөглөн толгойгоо цухуйлгачхаад од шүүрэн алдан нисэж явлаа шүү дээ. Гэтэл хавирган саранд марзан шовгор малгай минь өлгөгдөж унаад би толгой нүцгэн хоцордог байгаа гэж Дондогийг ярихад: -Ха ха, хи хи. Ёстой л жинхэнээсээ залж орхилоо доо гэж анги дүүрэн инээлдлээ. Ийнхүү Догь монхрыг байхад бид дандаа хөгжилдөж инээлдэж байдаг байлаа. -Гэтэл нэг өдөр тэр хичээлдээ ирсэнгүй. Бүгд л түүнийг үгүйлж, \"Арай говь нутаг руугаа буцчихсан юм биш байгаа\" гэж харамсаж байлаа. Хичээл тарахын өмнөхөн ээж нь ирж багштай уулзаад: -Дондог маань ханиад хүрчихжээ гэлээ. Бид хичээл тараад гэр гэрийн зүг явсангүй. Харин цуглаж дэрвэгэр хүрээтэй, шовгор малгайг хатуу цаасаар урлаж дээр нь \"Чи бол шидэт үлгэрийн зохиолч. Одоо бид ч бас ид шидтэй болсон. Тэгээд чамд зориулж шидэт малгай хийлээ. Энэ малгайг өмссөн хүүхдийн ханиад тэр дорхноо эдгэдэг юм. Чи ид шидэд итгэдэг болохоор амархан эдгэнэ ээ\" гэж бичлээ. Ингээд манай ангийн охид хөвгүүд шидэт малгайгаа барьсаар Дондог найзындаа очлоо. Биднийг хараад баярлаж хөөрсөн Догь монхор маань шидэт малгайг өмсөнгүүтээ эв эрүүл болсон юм даа. О.Сундуй

УНШИХ ЧАДВАРЫГ СОРЬСОН ДААЛГАВАР: 1. \"Олон сая жилийн өмнө мөхсөн амьтан\" тодруулсан үгийн утгад тохирох хэсгийг сонгоно уу. А. одоо амьдрах гэж байгаа B. одоо амьдарч байгаа C. үржиж байгаа амьтан D. устан үгүй болсон 2. \"Тэр луу нь найман бөхтэй, дөрвөн том далавчтай\" хэсэгт уран зохиолын ямар дүрслэл байна вэ? А. амьдчилал B. багасгал C. зүйрлэл D. ихэсгэл 3. Эхийн үйл явдлын зөв дарааллыг сонгоно уу. 1. Дондог ангидаа болон сургуульдаа алдаршсан. 2. Бусад найзууд нь сонсон гайхаж, итгэж ядсан. 3. Дундговь аймгаас Дондог шилжиж ирсэн. 4. Найзуудаа хараад Дондог баярлаж хөөрсөн. А. 1, 2, 3, 4 В. 1, 2, 4, 3 С. 3, 1, 2, 4 D. 3, 4, 1, 2 4. \"Дондог оо, .... өндөг идэж үзээгүй юм уу?\" өгүүлбэрийг гүйцээж бичихэд цэгийн оронд төлөөлөх утгатай аль үг тохирох вэ? А. би B. Дондог C. тэр D. чи 5. Дондог данхнаас том өндөгтэй ямар амьтны тухай ярьсан бэ? А. үлэг гүрвэлийн удам аварга том шувууны тухай B. говийн хүүхдүүдийн ярианы тухай C. шидэт малгайны ид шидийн тухай D. найман бөхтэй, дөрвөн далавчтай лууны тухай 6. Багш яагаад Дондогийг гэж мэдсэн бэ? А. Багшаа Лувсан өвөөгийн Луу ат юм уу? гэж асуухад B. Багшаас говьд аварга том нисдэг луу байдаг юм уу? гэж асуухад C. Багш аа! Лувсан өвөө хүрэн атаа Луу гэж нэрлэсэн юм гэхэд D. Говьд найман бөхтэй тэмээ байдаг юм уу? гэж асуухад 7. “Ингэж л урнаар сэтгэх хэрэгтэй гэж магтжээ.” гэсэн өгүүлбэрээр сэтгэлийн ямар өнгө аясыг илэрхийлж байна вэ? А. баталсан өнгө аястай өгүүлбэр B. магтан сайшаасан өнгө аястай өгүүлбэр C. зөвлөсөн өнгө аястай өгүүлбэр D. няцаасан өнгө аястай өгүүлбэр 8. Дондогийг яагаад догь монхор гэж хочилсныг тайлбарлан бичнэ үү.  ........................................................................................................................................ 9. Дараах өгүүлбэрийг хаана?, хэзээ? гэсэн асуултаар дэлгэрүүлэн бичээрэй. Хүүхдүүд Дондогийн яриаг сонирхоно. .................................................................................................................................................................. 10. Зургийн хичээл дээр Дондогийн зурсан малгайны 3 шинжийг тоочин бичнэ үү.  ...........................................................................................................................................  ...........................................................................................................................................  ........................................................................................................................................... 11. Дараах өгүүлбэр нь уран сэтгэмж, бодит явдал аль нь болохыг сонгож, тайлбарлан бичнэ үү. Яагаад? \"Нэг зун ахтайгаа мөнгөн цагаан онгоцоо хөлөглөн од шүүрэн нисэж явлаа.\" ...................................................................................................................................................................