Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Макола-А.Абдувалиев-2022

Макола-А.Абдувалиев-2022

Published by Guset User, 2022-02-19 14:09:30

Description: Макола-А.Абдувалиев-2022

Search

Read the Text Version

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES UDC: 338.1 ГЛОБАЛ ИННОВАЦИОН ИНДЕКСДАГИ РАКОБАТ КУРАШИ ВА УНДА УЗБЕКИСТОННИНГ ИШТИРОКИ Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич, иктисод фанлари номзоди, катта илмий ходим, Инновацион ривожланиш вазирлиги \"Илмий-техник ахборот маркази”, ORCID: 0000-0001-8712-1902, e-mail: [email protected] Кириш Аннотация. Инновацион ривожланиш буйи­ Сунгги беш йилда Узбекистонда илмий ча амалга оширилаётган исло^отлар самара- ва инновацион фаолият сезиларли ривож- дорлигини ба^олаш, устувор йуналишларини ланди ва мазкур жараёнларнинг асосини белгилаш ва истицболда ривожлантириш за- мамлакатда амалга оширилаётган туб тар- рур булган заиф нуцталарини аницлашда жацон кибий ислох,отлар, тарацциёт стратегияси, хамжамияти томонидан тан олинган Глобал барцарор ицтисодий-ижтимоий ва сиёсий инновацион индекс (ГИИ) рейтингида Узбекис- мух,ит ташкил этди. тоннинг иштироки му^им а^амият касб эта- Хусусан, 2017-2021 йилларда Узбекис- ди. Мазкур мацолада ГИИ рейтингида мамла- тон Республикасини ривожлантиришнинг катнинг муносиб урин эгаллаши, ицтисодиёт бешта устувор йуналиши буйича Х,ара- учун долзарблиги ва асосий йуналишлари очиб катлар стратегиясида илмий-тадцицот ва берилди. Жацон мамлакатлари уртасида ГИИ инновация фаолиятини рагбатлантириш, рейтингида муносиб урин учун рацобат %олат- илмий ва инновация ютуцларини амалиёт- лари та^лил цилинган. Узбекистон Республи- га жорий этишнинг самарали механизмла- касида сунгги йилларда инновацион фаолиятни рини яратиш, олий уцув юртлари ва ил- ривожлантиришга царатилган исло^отлар- мий-тадцицот институтлари хузурида их- нинг самарадорлиги очиб берилган. ГИИ рей­ тисослаштирилган илмий-экспериментал тингида 50 та илгор мамлакатлар ицтисо­ лабораториялар, юцори технология мар- дий ривожланиш даражаси та^лил цилинди ва казлари ва технопарклар ташкил этишга 2030 йилда Узбекистоннинг мазкур руйхатдаги алохдда эътибор царатилди. Узбекистон мамлакатлар цаторига кириш имкониятлари Республикаси Президентининг 2018 йил урганилди. 21 сентябрдаги ПФ-5544-сонли фармо- ни билан Узбекистон Республикасининг Калит сузлар: Глобал инновацион индекс 2030 йилга келиб Глобал инновацион ин­ (ГИИ), илм-фан, инновация, рейтинг, ицтисоди- декс (ГИИ) рейтингида жах,оннинг 50 та ёт, исло^отлар, самарадорлик, рацобат, мамла- илгор мамлакатлари цаторига кириши буй­ катлар. ича улкан мацсад белгиланди. Уш бу мац- садни амалга оширишнинг асоси илм-фан КОНКУРЕНТНАЯ БОРЬБА В ГЛОБАЛЬНОМ сох,асини замонавий ицтисодий шароит- ИННОВАЦИОННОМ ИНДЕКСЕ И УЧАСТИЕ В ларга мослаштиришдир. Зеро, ицтисодиё- ти ривожланган, ривожланаётган ва утиш НЕМ УЗБЕКИСТАНА ицтисодиётидаги мамлакатларнинг ривож- Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич, кандидат экономических наук, старший научный сотрудник Центра научно-технической информации Министерства инновационого развития ISSN 2181-9637 ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ 1/ 2021 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES Аннотация. В целях оценки эффективнос­ ланиш тажрибаси шундан далолат бер- ти проводимых реформ в сфере инновацион­ моцдаки, м иллий ицтисодиётнинг рацо- ного развития, определения приоритетных батбардошлиги, глобал бозордаги холати направлений, а также выявления слабых по­ ва урни бевосита мамлакат ицтисодиёти- зиций для их дальнейшего совершенствова­ нинг инновацион ривожланганлиги хамда ния важным является участие в рейтинге инновацион салохиятига асосланади. Чун- Глобального инновационного индекса (ГИИ), ки жах,он бозорларида тобора фаоллашаёт- признанном мировым сообществом. В ста­ ган рацобат мухити янги технологиялар ва тье раскрыты основные направления и пре­ инновацияларнинг барча сохаларда кенг имущества достижения высоких результа­ цулланилишини тацозо этмоцда. Мазкур тов в рейтинге ГИИ. Проанализирован про­ жараён куплаб мамлакатларни саноатла- цесс конкуренции по достижению высоких по­ шув жамиятидан билимлар жамиятига зиций в рейтинге ГИИ между странами. Рас­ утишга ва энг асосийси, инсон капиталини крыта эффективность проводимых реформ ривожлантиришга туртки булмокда. Бу эса Республики Узбекистан по развитию инно­ пировард натижада иктисодиётнинг барча вационной деятельности. Проведен анализ соха хамда тармоцлари рацобатбардошли- экономических уровней развития стран в рей­ гини оширишга хизмат килади. тинге топ-50 ГИИ и обоснована возможность по вхождению Узбекистана в данную группу к Инновацион ицтисодиётни шаклланти- 2030 году. ришга йуналтирилган ислохотларни амал- га оширишда уларнинг самарадорлигини Ключевые слова: глобальный инновацион­ аницлаш мухим ахамият касб этади. Бу ный индекс (ГИИ), наука, инновация, рейтинг, борада дунё мамлакатларида инновацион экономика, реформы, эффективность, конку­ ривожланиш буйича амалга оширилаётган ренция, страны. ислохотлар самарадорлигини бахолашда хар й и ли чоп этиладиган рейтинг ва тах,- COM PETITION IN THE GLOBAL лилий маълумотларга асосланган ГИИ туп- INNOVATION INDEX AND PARTICIPATION OF лам и асосий восита хисобланади. Х,ар бир мамлакатнинг мазкур рейтингда муносиб UZBEKISTAN IN IT урин эгаллаш зарурияти, аввало, мамла- катда шакллантирилаётган инновацион Abduvaliev Abdulaziz Abduvalievich, ицтисодиётга мустацил бахо берилиши, PhD of Economic Sciences, Senior Researcher жахон хамжамияти томонидан мамлакат- да илм-фан ривожланиши ва унинг ицти- Ministry of Innovative Development содиёт учун самарадорлиги билан асосла- Center for Scientific and Technical Information нади. Шунингдек, халцаро инвесторлар учун мамлакат буйича инвестицион сиё- Abstract. In order to assess the effectiveness сатни амалга ошириш буйича царор цабул of ongoing reforms in the field of innovative цилишда фойдаланилади. development, identify priority areas and weak points in their further improvement, it is important ГИИ, асосан, инновацияга бахо бериш to participate in the Global Innovation Index “й у л л а р и ”ни яхшилаш ва инновацион ри- (GII) rating recognized by the world community. вожланишга кумаклашувчи мацсадли сиё- Therefore, this article reveals the main directions сатни белгилаш, илгор тажрибаларни ал- and benefits for the economy o f achieving high машишга мулжалланган. ГИИнинг хар scores in the GII ranking. The competition to йиллик рейтинги аввалги йиллардаги achieve high positions in the GII ranking between рейтингга асосланади. Бу эса мамлакатлар countries has been analyzed. The effectiveness учун улар томонидан инновацион ицтисо- of the reforms implemented in the Republic of диётни шакллантириш борасида амалга Uzbekistan on the development o f innovation оширилаётган ислохотлар самарадорли- activity has been revealed. Economic levels of гини бахолаш имконини беради. development o f the Top 50 countries in the GII ranking have been analyzed and the feasibility for Uzbekistan to jo in this group by 2030 - justified. Keywords: Global Innovation Index (GII), science, innovation, ranking, economy, reforms, efficiency, competition, countries. ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖ ЛАНИШ |SSN 2i 8 l -g 637 18 Н А УКА И И Н Н О В А Ц И О Н Н О Е РАЗВИТИЕ 1' 2021 SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES Жахонда куплаб олимлар мамлакат- да Узбекистоннинг ГИИ рейтингида 50 та нинг ижтимоий ва иктисодий ривожла- илгор мамлакатлар каторига кириш имко- нишига илм-фан ва инновацияларнинг ниятларини тах,лил килишга каратилган. ижобий таъсирига оид чукур хамда кенг камровли илмий тадкикотлар олиб бо- Материал ва методлар ришган. А. Смит, Д. Рикардо, Н.Д. К он д­ ГИИнинг х,ар й и л ли к рейтинги ва тах,- ратьев, Й. Шумпетер, А. Харман шулар лилий маълумотлари 2007 йилдан буён жумласидан. Уз навбатида, дунёга машхур INSEAD бизнес мактаби, Бутунжахон ин­ олимларнинг назарий тадкикотларига та- теллектуал мулк ташкилоти ва Корнель янган холда, Узбекистон мустакилликка университети (АКШ) томонидан амалга эришган даврдан бошлаб мамлакатда ин- оширилмокда. новацион иктисодиётни шакллантириш ГИИ 7 та асосий йуналишдан иборат: ва ривожлантиришнинг асослари куплаб бошкарув институтлари; инсон капитали махаллий олимлар томонидан хам тадкик ва тадкикотлар; инфратузилма; бозор ри- этиб келинмокда. Аммо махаллий олимлар вожланиши; бизнес ривожланиши; билим- томонидан бугунги кунга кадар ГИИ рей- лар ва технологиялар сохасидаги натижа- тингида Узбекистоннинг урнини яхшилаш лар; ижодий фаолият натижалари. Ушбу имкониятлари, унинг жах,он иктисодиёти- йуналишлар 21 та тизимли блокларга асос- даги ракобатбардошлигини ошириш му- ланган. Рейтингни хисоблаш методология- аммолари тадкик этилмаган. си рейтингларнинг хар йи ллик узгаришига таъсир курсатувчи ом иллар тахли ли ва ик- Тадцицот мацсади ГИИ рейтингининг кита гурух курсаткичлар - субиндекслар- иктисодиёт учун долзарблигини асослаш, нинг урта арифметик курсаткичи асосида жах,он мамлакатлари уртасида ГИИ рей- хисобланади. Булар инновациялар ривож- тингида ракобат холатларини тах,лил ки- ланишига куйилмалар - харажатлар суб- лиш, Узбекистон Республикасида сунгги индекси (Innovation input) ва инновация- йилларда инновацион фаолиятни ривож- лар ривожланишида амалий натижалар - лантириш га каратилган ислохотлар са- натижалар субиндекси (Innovation output) марадорлигини очиб бериш ва 2030 йил- (1-расм) [1, 9-б.]. Глобал инновацион индекси (уртача) Инновацион самарадорлик коэффициенти Инновациялар ресурси Инновациялар натижаси Институтлар Инсон капи­ Инфрату­ Ички бозор- Бизнеснинг Иктисодиёт Ижодий тали ва илм зилма нинг ривож­ ривожлани- ва техноло- фаолиятни гияларнинг АКТ ланиши ши ривожланиши ривож- лантириш Сиёсий Таълим Кредитлар Ходимлар- Билимларни маданият нинг билими яратиш Номоддий активлар Конунчилик Олий Асосий ин­ Инвестиция- Инновацион Билимларнинг Ижодий мах- базаси таълим фратузилма лар алокалар таъсир курса- сулотлар ва хизматлар тиши Бизнес ИТТКИ Экологик Савдо ва Билимларни Билимларнинг Онлайн- мухит баркарорлик ракобат ижод эгаллаш ёйилиши 1-расм. Глобал инновацион индекснинг асосий йуналиш лари ISSN 2181-9637 ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ 1/ 2021 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES Инновациялар натижаси - Харажатлар учун, энг мухими, ГИИ рейтингида энг юцори курсаткичларга эга мамлакатлар субиндексы (Innovation input) миллий ицти­ тажрибаси тахлили янада рацобатбардош инновацион ицтисодиётни шаклланти- содиёт таркибига инновацион фаолият- риш учун амалий цулланма булиб хизмат цилади. нинг бешта ком понентлари буйича бах,о ГИИ методологияси хамда умумэъти- берилади: 1. Институтлар; 2. Инсон капи­ роф этилган ицтисодий хамда таццослама тахлиллар асосида Узбекистоннинг ГИИ т али ва тадцицотлар; 3. Инфратузилма; рейтингидаги урни динамикаси урганил- ди, унинг бошца мамлакатлар олдидаги 4. Бозорнинг ривожланганлиги; 5. Бизнес- рацобатбардошлик жихатлари очиб бе- рилди. Мазкур тахлиллар асосида истиц- нинг ривожланганлиги. болда мамлакат рацобатбардошлигини янада ошириш йуллари тадциц этилди. Инновациялар натижаси - Натижа- Тадкикот натижалари ва тахлили лар субиндекси (Innovation output) иккита 2012-2021 йилларда ГИИда иштирок этган мамлакатлар тахлили шуни кур- компонентга асосланган холда, инноваци­ сатмоцдаки, мазкур рейтингда иштирок этувчи мамлакатлар сони хар йили узга- он фаолият натижаларига бах,о берилади: риб боради. Масалан, 2012 йилда ушбу рейтингда 141 та мамлакат иштирок этган 6. Билимлар ва т ех н о логи я лар сохасидаги булса, 2021 йилда уларнинг сони нисбатан цисцарган ва 132 та мамлакатни ташкил натижалар; 7. Ижодий фаолият натижала- этган хамда бу курсаткич турли йилларда доимий узгариб борган (2-расм) [1-10]. ри. Шу тарица мамлакатнинг ГИИдаги рей- тингини ташкил этувчи индекс ва субин- дексларнинг батафсил т а х л и л и х,ар бир йуналишнинг кучли ва кучсиз жихатлари- ни аницлаш имконини беради. Бу эса мам- лакатда шаклланаётган инновацион ицти­ содиёт рацобатбардошлигини бахолашда фойдалидир. Мазкур тахлил натижалари истицболда мамлакатнинг инновацион ривожланишини прогнозлаштиришда хам фойдали булиши мумкин. Узбекистон 2-расм. ГИИ рейтингида иштирок этган мамлакатлар жами сони 1-расм м аълум отларига кура, хар 2021 йилда рейтингни 14 та мамлакат йили ГИИ рейтингида иштирокчи дав- тарк этган ва улар, асосан, рейтинги латлар сони узгариши мазкур рейтингда 49 дан юцори булган мамлакатлардир. иштирок этаётган мамлакатлар урта- Мос равишда рейтингга янги кирган сида рацобат жараёнларидан далолат мамлакатлар хам кузатилади (1-жадв.) беради. Масалан, 2012 йилга нисбатан [2, 18-19-б.; 10, 4-б.]. ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ISSN 2181-9637 20 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ 1/ 2021 SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES 1-жадвал ГИИ рейтингини тарк этган ва янги кирган мамлакатлар (2012-2021 йй.) Рейтинг Мамлакатлар Рейтинг Мамлакатлар 2021 йилда ГИИ рейтингини тарк этган мамлакатлар (2012 йил рейтингидаги мамлакатлар) 49 Мавритания 116 Лесото 77 Гайана 117 Уганда 80 Белиз 118 Венесуэла 82 Свазиленд 132 Сурия 101 Фиджи 137 Бурунди 105 Никарагуа 140 Нигер 106 Габон 141 Судан 2021 йилда ГИИ рейтингига янги кирган мамлакатлар 52 Мауритус 127 Мьянма 89 Кабо Верде 130 Гвинея 119 Уганда Мамлакатларда инновацион фаоллик- ли пасайишига хам таъсир курсатди. Улар нинг ошиши хисобига руй бераётган рако- жумласига Бахрайн (-37), Катар (-35), Лис­ бат жараёнлари ГИИда иштирок этаётган сабон (-31), Оман (-29) ва бошка давлатлар айрим мамлакатлар рейтингининг салмок- киради (3-расм) [2, 18-19-б.; 10, 4-б.]. 3-расм. 2012-2021 й и лларда ГИИда рейтинги салмокли пасайган мамлакатлар Фикримизча, рейтинги салмокли па­ хамда утиш иктисодиётидаги мамлакат­ сайган мамлакатларнинг истикболда ГИИ ларнинг рейтингдаги салмокли усиши- рейтингини тарк этиш эхтимоли хам юко- ни келтириш мумкин ва улар жумласига ри булади. Тахлил даврида мухим нати- Узбекистон хам киради (4-расм) [2, 18-19-6.; жалардан бири бу айрим ривожланаётган 10, 4-б.]. 44 44 41 34 33 32 24 22 21 21 Филиппин Эрон Узбекистон Покистон Туркия Вьетнам Мексика Хитой Камбоджа Jiao 4-расм. Айрим ривожланаётган ва утиш иктисодиётидаги мамлакатлар рейтингининг усиш курсаткичлари (2012-2021 йй.) ISSN 2181-9637 ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ 1/ 2021 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES 4-расм маълумотларига кура, ГИИ тон ва Ф и л ли п и н гл о б а л инновацион иц- рейтингида 40-уриндан юцори усиш Фи­ лим ни узгартирди [10, 21-б.]. липпин, Эрон ва Узбекистонда, 30 дан юцори усиш курсаткичи Покистон, Тур- Жадал рацобат кураши 2012-2021 йил- кия ва Вьетнамда кузатилган. Шунинг- ларда ГИИ рейтингида 50 та илгор мам- дек, ГИИ экспертларининг хулосасига лакатларда булганлиги хам кузатилади. кура, ахоли жон бошига нисбатан урта Мазкур тахлил асосида иккита мамлакат- даромадга эга булган мамлакатлар, жум- нинг ушбу даврда урни узгармаганлиги ладан, Хитой, Туркия, Вьетнам, Хиндис- аницланди. Булар - Швейцария (1) ва Шве­ ция (2) (2-жадв.) [2, 18-19-б.; 10, 4-б.]. 2-жадвал 2012-2021 йилларда ГИИнинг 50 талик руйхатига кирган мамлакатлар Рейтинг 2012 йил 2021 йил Рейтинг 2012 йил 2021 йил 1 Швейцария Швейцария 26 Словения Янги Зеландия 2 Швеция Швеция 27 Чехия Респуб. Мальта 3 Сингапур АКШ 28 Кипр Кипр 4 Финляндия Буюк Британия 29 Испания Италия 5 Буюк Британия Корея Респуб. 30 Латвия Испания 6 Нидерландия Нидерландия 31 Венгрия Португалия 7 Дания Финляндия 32 Малайзия Словения 8 Гонг Конг, Хитой Сингапур 33 Катар БАА 9 Ирландия Дания 34 Хитой Венгрия 10 АКЩ1 Германия 35 Португалия Болгария 11 Люксембург Франция 36 Италия Малайзия 12 Канада Хитой 37 БАА Словакия 13 Янги Зеландия Япония 38 Литва Латвия 14 Норвегия Гонг Конг, Хитой 39 Чили Литва 15 Германия Исроил 40 Словакия Польша 16 Мальта Канада 41 Бахрайн Туркия 17 Исроил Исландия 42 Хорватия Хорватия 18 Исландия Австрия 43 Болгария Таиланд 19 Эстония Ирландия 44 Польша Вьетнам 20 Белгия Норвегия 45 Монтенегро ^индистон 21 Корея Респуб. Эстония 46 Сербия Россия 22 Австрия Белгия 47 Оман Греция 23 Австралия Люксембург 48 Саудия Арабистони Руминия 24 Франция Чехия Респуб. 49 Мавритания Украина 25 Япония Австралия 50 Молдова Монтенегро 2-жадвал маълумотлари ГИИ рей­ Таиланд, Вьетнам, Хиндистон, Россия, тингида юцори курсаткичларга эри- Греция, Руминия ва Украина кирган. Бел- шишда мамлакатлар уртасида фаол гилаш лозим ки, руйхатни тарк этиш ва рацобат кураши мавжудлигидан дало- унга янги мамлакатларнинг кириши хо- лат беради. Жумладан, мазкур руйхатни лати 40-рейтингдан юцорида жойлашган 2021 йилда 2012 йилга нисбатан Катар, мамлакатлар уртасида содир булган. Чили, Бахрайн, Сербия, Оман, Саудия Ара- бистони, Мавритания ва Молдова тарк Мазкур даврда 5 та мамлакат уз урнини этган булса, уларнинг урнига Туркия, узгаришсиз сацлаб цолган. Булар Швейца­ рия, Швеция, Нидерландия, Кипр, Хорва­ ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ISSN 2181-9637 22 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ 1/ 2021 SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES тия. Мазкур холат ушбу мамлакатларда 5-расм м аълум отларига кура, Осиё инновацион ривожланиш сохасида амалга мамлакатларидан Хитой, Жанубий Корея, оширилаётган ислохотларнинг барцарор- Япония рейтингда юцори курсаткичларга лиги ва юцори самарадорлигини курсат- эришган. Шунингдек, юцори рацобат кура- моцда. шини мазкур гурухнинг 20 талигида хам кузатиш мумкин. Жумладан, тахлил дав- 2012-2021 йиллар ГИИ рейтингида рида Люксембург, Янги Зеландия, Мальта, 50 та илгор мамлакатлар тахли лига кура, Эстония ва Бельгия уз урнини йуцотган энг юцори усиш курсаткичлари Хитой, булса, Жанубий Корея, Франция, Хитой, Жанубий Корея, Франция, Япония, Болга­ Япония ва Австралия уларнинг урнини рия, АКШ, Италия ва Германияга тугри ке- эгаллаган. лади (5-расм) [2, 18-19-б.; 10, 4-б.]. Хитой 34 12 +22 Жанубий Борея 21 +16 24 11 +13 Франция Япония 25 13 +12 +8 43 +7 Болгария 35 Италия □ 2012 и. АЦШ 36 29 80 100 Германия 10 +7 +5 □ 2021 и. 15 10 20 40 60 5-расм. 2012-2021 й и лларда ГИИ рейтингида энг юкори усиш курсаткичларига эришган мамлакатлар Мазкур маълумотларнинг тахлили- ли жон бошига даромади уртадан юцори даги мухим жихатларидан бири бу ГИИ ва уртадан паст даражадаги мамлакат- рейтингида 50 талик мамлакатлар руйха- лар), 30-уриндан жой олган мамлакатлар тида ахоли жон бошига даромади уртадан тахлили пировард натижада Узбекистон паст булган мамлакатлар иштирокининг учун зарурий хулосаларни шакллан- ортганлигидир. Масалан, ушбу гурухга тириш учун асос булиб хизмат цилади 2012 йилда фацат М олдова (50) [2, 18- (3-жадвал). 19-б.] кирган булса, 2021 йилда 3 та м амла­ кат кирган: Вьетнам (44), Х,индистон (46) 3-жадвал м аълум отлари тахли ли асо- ва Украина (49) [10, 4-б.]. сида хулоса цилиш мумкинки, 2012-2021 йи ллар д а ГИИ рейтингида 50 та илгор Аммо, шунга царамасдан, ахоли жон бо- мамлакат руйхатидан юцори даромадли, шига нисбатан урта даромадга эга булган урта даромадли ва уртадан паст даромад- ривожланаётган мамлакатлар учун рей­ ли мамлакатлар урин эгаллаган. Шунга тингда юцори натижаларга эришиш ри- царамасдан, тахлил даврида устуворлик вожланган мамлакатларга нисбатан му- юцори даромадли мамлакатларда булган раккаб булади. булса, 2018 йилдан бошлаб ушбу гурухда даромади уртадан паст булган мамлакат- Фикримизча, и лгор 50 та мамлакат лар купайган ва кейинги йилларда улар- руйхатига кирган, утиш ицтисодиётида- нинг сони 3 та ёки 4 тани ташкил этган. ги давлатлар натижалари тахлили (ахо- ISSN 2181-9637 ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ 23 1/ 2021 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES 3-жадвал Ахоли жон бошига даромадлар буйича ГИИ рейтингида 30-уриндан 50-урингача жойлашган мамлакатлар руйхати Рейтинг 2012 й. [2] 2014 й. [4] 2016 й. [5] 2018 й. [7] 2020 й. [9] 2021 й. [10] 30 Латвия Кипр Португалия Словения Испания Испания 31 Венгрия Италия Кипр Италия Португалия Португалия 32 Малайзия Португалия Словения Португалия Словения Словения 33 Катар Малайзия Венгрия Венгрия Малайзия БАА 34 Хитой Латвия Латвия Латвия БАА Венгрия 35 Португалия Венгрия Малайзия Малайзия Венгрия Болгария 36 Италия БАА Литва Словакия Латвия Малайзия 37 БАА Словакия Словакия Болгария Болгария Словакия 38 Литва С.Арабистони Болгария БАА Польша Латвия 39 Чили Литва Польша Польша Словакия Литва 40 Словакия Маврикий Греция Литва Литва Польша 41 Бах,райн Барбадос БАА Хорватия Хорватия Туркия 42 Хорватия Хорватия Туркия Греция Вьетнам Хорватия 43 Болгария Молдова Россия Украина Греция Таиланд 44 Польша Болгария Чили Таиланд Таиланд Вьетнам 45 Монтенегро Польша Коста Рики Вьетнам Украина Россия 46 Сербия Чили Молдова Россия Руминия ^индистон 47 Оман Катар Хорватия Чили Россия Греция 48 С.Арабистони Таиланд Руминия Молдова ^индистон Руминия 49 Маврикий Россия С.Арабистони Руминия Монтенегро Украина 50 Молдова Греция Катар Туркия Филиппин Монтенегро Ю^ори даромадли мамлакатлар Уртадан паст даромадли мамлакатлар Уртадан ю^ори даромадли мамлакатлар Паст даромадли мамлакатлар (руйхатда йу^) Юкорида келти р илган мамлакатлар ва кучсиз жихатларини аниклаш имко- эришган натижалар т а х л и л и бу давлат- ниятини беради (4-жадв.) [2, 18-19-б.; 10, ларнинг Узбекистонга нисбатан кучли 4-б.]. 4-жадвал Ахоли жон бошига нисбатан даромади уртадан паст булган айрим мамлакатларнинг ГИИ рейтинги ва субиндекси тахлили (2012-2021 йй.) Мамлакатлар Йиллар Рейтинг Субиндекслар* 123456 7 2012 76 112 107 75 49 56 58 70 Вьетнам 2021 42 83 79 79 22 47 41 42 (+/-) 34 29 28 -4 27 9 17 28 2012 64 125 131 78 46 75 47 34 ^индистон 2021 48 62 54 81 28 52 29 68 (+/-) 16 63 77 -3 18 23 18 -34 2012 63 117 48 98 68 51 30 83 Украина 2021 45 91 44 94 88 53 33 48 (+/-) 18 26 4 4 -20 -2 -3 35 2012 95 132 121 69 106 72 59 108 Филиппин 2021 50 90 80 86 86 33 24 65 (+/-) 45 42 41 -17 20 39 35 43 2012 50 78 55 85 96 104 31 32 Молдова 2021 59 81 77 82 74 87 54 53 (+/-) -9 -3 -22 3 22 17 -23 -21 2012 127 133 35 111 125 89 89 138 Узбекистон 2021 86 94 72 72 24 123 77 113 (+/-) 41 39 -37 39 101 -34 12 25 Субиндекслар: 1) институтлар; 2) инсон капитали ва тадкикотлар; 3) инс эратузилма; 4) бозорнинг ривожланганлиги; 5) бизнеснинг ривожланганлиги; 6) билим ва технологиялар; 7) ижоди й фаолият. ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ISSN 2181-9637 24 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ 1/ 2021 SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES 4-жадвал маълумотларига кура, асосларни такомиллаштириш мацсадида 75 та хужжат цабул цилинди: 2 та Узбек ис­ 2012 йилга нисбатан 2021 йилда рей- тон Республикаси цонуни; 5 та Узбекистон Республикаси Президенти фармони; 26 та тингда энг юцори курсаткич Вьетнамда Узбекистон Республикаси Президенти ца- рори; 35 та Узбекистон Республикаси Ва- (42) кузатилган булса, ундан сунг Укра­ зирлар Махкамаси царори; 7 та Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси фар- ина (45), Хиндистон (48) ва Филиппин (50) мойиши - меъёрий-хукукий хужжат ишлаб чицилди ва амалиётга татбиц этилди. да кузатилган. Белгилаш лозимки, тахлил Шунингдек, илгор хорижий тажриба цилинган ушбу мамлакатлар айрим субин- асосида илмий-тадцицот ишларига давлат буюртмаси механизми, «Стартап» лойиха- дексларида турли даврларда пасайиш хо- ларни танлаб олиш ва молиялаштириш тартиби жорий этилди хамда Илмий-тех- латлари хам кузатилган. Вьетнам юцори ник кенгашлар тугрисидаги низом тас- дицланди. курсаткичларга эришганлигини инобатга Ёшларни илм-фан сохасига жалб этиш олиб, Узбекистон курсаткичлари билан ва ташаббусларини кУллаб-кувватлаш ти- зими такомиллаштирилди; ёшлар инно­ солиштирилиши натижасида “Институт- вация маркази хамда республика худудла- рида ёшлар технопарклари ташкил этил- л а р ”, “Бизнеснинг ривож лан ган лиги”, “Би- ди; илм ий ва инновацион фаолият билан шугулланиб келаётган ицтидорли ёшлар- лим лар ва технологиялар” хамда “Ижодий ни цуллаб-цувватлаш чора-тадбирлари ишлаб чицилди. фаолият” субиндекслари буйича ортда цо- Илмий ва илмий-техникавий фаолият лиши кузатилади. Аммо “Инсон капитали натижаларини тижоратлаш тириш сама- радорлигини ошириш буйича цушимча ва тадцицотлар” хамда “Инфратузилма” чора-тадбирлар белгиланди. Иннова- цион технологияларни мамлакат ицти- субиндекслари буйича Узбекистон Вьет- содиётига фаол жорий этиш учун техно- логияларни трансфер цилиш амалиёти намдан юцори курсаткичларга эришган- цулланилмоцда. Шу мацсадда иннова- цияларни жорий цилиш ва техноло- лигини хам куриш мумкин. гиялар трансфери м иллий офиси таш­ кил этилди. Мазкур холат, фикримизча, шундан да- Инновацион фаолиятни молиялашти- лолат берадики, мамлакатнинг ицтисодий риш тизимини такомиллаштириш учун: ривожланиш даражаси - ахоли жон бошига - Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан Инновация марказлари таш- мамлакат даромади, ГИИ рейтингида юцо- кил этилмоцда, улар негизида хокимият- лар билан биргаликда илм ий ва инноваци- ри курсаткичларга эришмасликка сабаб он лойихаларни молиялаштириш буйича цушма танловлар утказилади; булувчи ёки тусцинлик цилувчи асосий - Инновацион ривожланиш вазирлиги омил эмас. Демакки, 2017-2021 йиллар тузилмасида “Илм-фанни молиялашти- риш ва инновацияларни цуллаб-цувват- Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта лаш жамгармаси” ташкил этилди; устувор йуналишлари буйича Харакатлар стратегиясида мамлакатнинг 2030 йилда ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакатлар цаторига кириш буйича Узбекистон Респуб- ликаси Президенти Ш.М. Мирзиёев т о м о ­ нидан белгиланган вазифани бажариш им- кониятини тасдицлайди. Мазкур вазифанинг тулиц ижросини таъминлаш мацсадида Узбекистон Респуб- ликаси Инновацион ривожланиш вазир- лиги саъй-харакатлари билан Узбекистон узоц танаффусдан сунг 2020 йилда ГИИ рейтингига кириб, нуфузли уринларни эгаллаб келмоцда. Хусусан, 2017 йилдан бошлаб мамлакатимизда илмий ва инно- вацион фаолиятни ривожлантириш га ца- ратилган кенг цамровли и слохотлар уз са- марасини бермоцда. Жумладан, мустахкам меъёрий-хуцуций асос яратилди хамда охирги турт йил мобайнида илмий ва инно- вацион фаолиятга доир меъёрий-хуцуций ISSN 2181-9637 ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ 25 1/ 2021 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES - хусусий сектор маблагларини илмий - ёш мутахассисларни илм-фанга фаолиятга жалб этиш мацсадида хусусий купроц жалб цилиш хисобига олимлар- сектор ва тармоц ташкилотлари томонидан нинг уртача ёшини 39 ёшга етказиш; илмий-тадцицот лойихаларини биргаликда молиялаштириш амалиёти йулга цуйилди; - махаллий олимларнинг мамлакатда ва чет элларда мацола чоп этиш ва патент - инновацион лойихаларни амалга олиш фаоллигини ошириш; ошириш учун венчур молиялаштиришни татбиц этиш ва хужалик субъектларининг - миллий илмий лабораторияларнинг молиявий ресурсларини жалб цилиш мац­ фаолият юритиши; садида «UzVC» миллий венчур фонди таъ- сис этилди; - юцори цушимча цийматга эга булган чуцур илм талаб этадиган ва юцори техно­ - илмий лойихаларни амалга ошириш л оги к махсулотлар иш лаб чицаришга ца- ва илмий ишланмаларни тижоратлашти- ратилган таркибий узгаришлар; ришнинг Узбекистондаги биринчи «тез- ла т к и ч и » - C.A.T. Science Accelerator илмий - илм-фан ютуцларини ицтисодиёт- стартап-акселератори яратилди. нинг реал секторига татбиц этиш. Бугунги кунда умумий хисобда иннова- Иккинчи хужжат - 2022-2030 йиллар- цион инфратузилмани яратиш борасида да Узбекистон Республикасининг инно- Узбекистонда 15 та инфратузилма объекти, вацион ривожланиш стратегияси. Асосий жумладан, 9 та технопарк, 1 та бизнес-инку­ мацсад - янги иш уринлари яратишдан батор, 1 та бизнес-акселератор, 2 та иннова­ тортиб ицтисодий цийматни яратишгача цион марказ ва 2 та инновацион полигонлар булган барча асосий босцичларни уз ичи­ фаолияти йулга цуйилган. 2022 йилда Бухо- га олувчи узлуксиз (циклик) «инновация- ро, Жиззах, Кашцадарё, Наманган, Фаргона, капитал-инновация» экотизимининг креа­ Хоразм ва Сурхондарё вилоятларида Ёшлар тив ицтисодиётини шакллантириш жараё- технопарклари ташкил этилади. нидаги ривожланиш. Хозирда Узбекистонда ГИИ рейтин- Хулосалар гида ва хусусан, айрим субиндексларида Узоц танаффусдан сунг Узбекистон- ортда цолиш холатларини бартараф этиш нинг ГИИ рейтингида муносиб урин эгал- хамда 2030 йилгача мамлакатни ижтимо- лаши, айницса, жахонда руй бераётган жа- ий-ицтисодий ривожлантириш мацсадида дал рацобат курашига бардош бериш ва илм-фан ва инновацияларни ривожланти- истицболда янада юцори курсаткичларга ришга царатилган иккита стратегик хуж- эришиш мацсадида 2012-2021 йилларда жат мамлакатнинг 2030 йилда ГИИ рей- ГИИ рейтингларининг таццослама тахли- тингида илгор 50 та мамлакатлар руйха- ли амалга оширилди. тидан муносиб урин эгаллашига хизмат Тахлил натижалари асосида хулоса цилади, жумладан: цилиш мумкинки, 2017-2021 йилларда Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта Биринчи жужжат - Узбекистон Респуб- устувор йуналишлари буйича Харакатлар ликаси Президентининг 2020 йил 29 ок- стратегиясида мамлакатнинг 2030 йилда тябрдаги ПФ-6097-сон фармони билан тас- ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакат- дицланган “Илм-фанни 2030 йилгача ри­ лар цаторига кириш буйича белгиланган вожлантириш” концепцияси. Мазкур кон­ вазифанинг бажарилишига ахоли жон бо- цепция асосида цуйидаги йуналишлар бу- шига даромад курсаткичи тусцинлик ци- йича илм-фанни босцичма-босцич ривож- лувчи асосий омил эмас (Вьетнам, Ураина, лантириш йулга цуйилади: Филиппин ва Молдова мисолида). Чунки ГИИ рейтингида 2012-2021 - давлат ва хусусий сектор иштирокида йилларда ахоли жон бошига даромадлар фанга ажратиладиган маблагларни ЯИМга буйича 30-50-уринларни эгаллаган мам­ нисбатан купайтириш; лакатлар тахлилига кура (3-жадвал), ушбу ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖ ЛАНИШ ISSN 2181-9637 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ 1/ 2021 SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT

ИКТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES оралицдаги рейтингни юцори даромадли, лар рацобати ортаётганидан далолат бера- урта даромадли ва даромади уртадан паст ди. мамлакатлар эгаллаган. Аммо тахлил дав- рида юцори даромадли мамлакатлар сони Шунингдек, 2012-2021 йилларда ГИИ куп булганига царамасдан, 2018 йилдан рейтингидан урин олган ахоли жон бо- ушбу гурухда ахоли жон бошига нисбатан шига даромад курсаткичи буйича барча даромади уртадан паст булган мамлакат­ гурухдаги мамлакатларда юцори даража- лар сони купайган ва уларнинг сони турли даги рацобат кузатилган. Бу холатни, хусу- йилларда 3-4 тани ташкил этган. Ушбу хо- сан, хар й и ли рейтингда иштирок этувчи лат ривожланган мамлакатларга нисбатан мамлакатлар сонининг узгариши хамда ицтисодиёти ривожланаётган мамлакат­ рейтингни тарк этган ва янги кирган мам- лакатлар туркумида кузатиш мумкин. REFERENCES 1. The Global Innovation Index 2015. Effective Innovation Policies for Developm ent, p. 453. 2. The Global Innovation Index 2012. Stronger Innovation Linkages for Global Growth, p. 464. 3. The Global Innovation Index 2013. The Local Dynam ics o f Innovation, p. 417. 4. The Global Innovation Index 2014. The H um an Factor in Innovation, p. 429. 5. The Global Innovation Index 2016. W in n in g w ith Global Innovation, p. 451. 6. The Global Innovation Index 2017. Innovation Feeding the W o rld , p. 463. 7. The Global Innovation Index 2018. Energizing the W o r ld w ith Innovation, p. 430. 8. The Global Innovation Index 2019. Creating Healthy Lives - The Future o f Medical Innovation, p. 451. 9. The Global Innovation Index 2020. W h o W ill Finance Innovation? P. 448. 10. Global Innovation Index 2021. Tracking Innovation through the COVID-19 Crisis. 14th ed. Р. 226. 11. M irziyoeva S.Sh. Analiz opita Uzbekistana po razrabotke strategiyi razvitiya strain i regionov [Analysis o f the experience of Uzbekistan in developing a developm ent strategy for countries and regions]. Upravlencheskoe konsultirovanie - M an agem en t consulting, 2019, no. 3, p. 50. 12. Globalniy indeks innovatsiyi (G II) - pozitsiya Respubliki Uzbekistan v reytinge [G lobal Innovation Index (G II) - the position of the Republic of Uzbekistan in the ranking]. Tashkent, Ministry o f Innovative D evelopm en t o f the R epublic o f Uzbekistan, 2020, p. 9. 13. Vasilyeva N.F., K avura V.L. M odeli innovatsionnogo razvitiya ekonomiki: zarubejniy opit realizatsii [M odels of Innovative Developm ent of the Economy: Foreign Experience in Implementation]. Vestnik instituta ekonom icheskix issledovaniy - Bulletin o f the Institute o f Economic Research, 2016, no. 3, p. 78. 14. Kochetkov S.V., Kochetkova O.V. M odel innovatsionnogo razvitiya econom iki [M o d el o f innovative developm ent o f the economy]. Vestnik Voronezhskogo gosudarstvennogo universiteta - Bulletin of V oron ezh State University. Series: econom ics and m anagem ent, 2017, no. 2, p. 21. 15. Tseli v oblasti ustoychivogo razvitiya [Sustainable D evelopm en t Goals]. Collection o f statistical indicators o f achievem ent o f national SADTs in the R epublic o f Uzbekistan, 2019, p. 71. 16. Ekonomicheskiy rost i sozdanie rabochix m est v Uzbekistane: uglublyonnaya diagnostika [Economic grow th and job creation in Uzbekistan: an in-depth diagnostic]. W o rld Bank Group, 2018, p. 59. 17. The Organisation for Economic Co-operation and Developm ent (OECD). Available at: w w w .oecd.org/. 18. Global Innovation Index 2019: India M akes M ajor Gains as Switzerland, Sweden, U.S., Netherlands, U.K. T op Ranking; T rad e Protectionism Poses Risks for Future Innovation. A vailable at: h ttp s :/ / w w w . w ipo.in t/pressroom /en /articles/2 0 19 /article_0 0 08 .h tm l/. ISSN 2181-9637 ИЛМ -ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ 27 1I 2021 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE A N D INNOVATIVE DEVELOPMENT


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook