หน่วยที่ 4 โปรแกรมอรรถประโยชน์

โปรแกรมอรรถประโยชน์หรือโปรแกรมยูทลิ ติ ี้โปรแกรมอรรถประโยชน์หรือโปรแกรมยทู ิลิต้ี ( Utility Program ) เป็นโปรแกรมทส่ี ำคญั กบั กำรทำงำนของระบบคอมพวิ เตอร์เช่นเดียวกนัส่วนใหญจ่ ะมขี นำดเลก็ กวำ่ ระบบปฏบิ ตั ิกำร คณุ สมบตั ใิ นกำรใชง้ ำนน้นั ค่อนขำ้ งหลำกหลำยหรือใชง้ ำนไดแ้ บบอรรถประโยชน์ มกั นิยมเรียกส้นั ๆ ว่ำยทู ลิ ติ ้ี ( Utility ) แบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือยทู ลิ ติ ้ีสำหรับระบบปฏบิ ตั กิ ำร ( OS Utility Programs ) เป็นยทู ลิ ิต้ที ีม่ กั จะมกี ำรตดิ ต้งั มำพรอ้ มกบั ระบบปฏบิ ตั กิ ำรอยแู่ ลว้ ซ่ึงชว่ ยอำนวยควำมสะดวกสำหรับกำรทำงำนร่วมกบั คอมพวิ เตอร์ไดเ้ ป็นอยำ่ งดี ซ่ึงขอยกตวั อยำ่ งของยทู ลิ ิต้ีทีใ่ ชใ้ น Windows ที่คอ่ นขำ้ งจะรู้จกั กนั ดียทู ลิ ติ ้ีอน่ื ๆ ( Stand-Alone Utility Program )โดยหน่วยนีจ้ ะกล่าวถึงวิธีการใช้งานโปรแกรมเหล่านี้ และประโยชน์ท่จี ะได้รับเม่ือเรียกใช้งานโปรแกรมต่าง ๆ ที่อยู่ภายใต้หัวข้อคาส่ัง System Toolsโปรแกรม Scandiskโปรแกรม Scandisk เป็นโปรแกรมทที่ ำหนำ้ ท่ใี นกำรตรวจสอบกำรทำงำนของหนว่ ยสำรองขอ้ มลู ประเภทฮำร์ดดสิ ก์ และฟลอ็ ปป้ีดสิ ก์ วำ่ มสี ่วนทไี่ มส่ ำมำรถบนั ทกึ ขอ้ มูลได้ รวมถงึ ตรวจสอบโครงสร้ำงของแฟ้มขอ้ มูลวำ่ มีควำมถกู ตอ้ งหรือไมห่ ำกพบปัญหำเกิดข้นึ โปรแกรม Scandisk จะทำกำรแกไ้ ขโดยอตั โนมตั ิ และรำยงำนผลกำรแกไ้ ขใหผ้ ใู้ ชง้ ำนทรำบหน้าที่ของโปรแกรมยทู ิลติ ี้ตวั อย่างโปรแกรมยตู ลิ ติ ้ี ชนิดของโปรแกรมยตู ิลิต้มี หี นำ้ ท่ีต่ำงๆ กนั และมีผลิตภณั ฑย์ หี่ อ้ รุ่นตำ่ งกนั มำกมำย ในหวั ขอ้ น้ีจะกลำ่ วถงึ ตวั อยำ่ งหนำ้ ทแ่ี ละผลติ ภณั ฑต์ วั อยำ่ งของโปรแกรมยตู ิลติ ้ีท่มี ีใช้กนั อยมู่ ำกและเป็นประโยชนต์ ่อกำรใชง้ ำนฟอร์แมตเตอร์ –Formatter โปรแกรมฟอร์แมตเตอร์เป็นโปรแกรมสำหรบั กำรเตรียมรูปแบบกำรบนั ทกึ ขอ้ มูลบนดสิ ก์ เนือ่ งจำกดสิ กเ์ ป็นอปุ กรณ์บนั ทกึ ขอ้ มลู ที่ใชไ้ ดก้ บั คอมพวิ เตอร์หลำกหลำยรุ่นและระบบปฏบิ ตั กิ ำรไม่เฉพำะเจำะจง กอ่ นทจี่ ะใชด้ สิ กเ์ ป็นขอ้ มูลสำหรับระบบปฏบิ ตั ิกำรแบบใดจำเป็นตอ้ งจดั รูปแบบกำรกำรจดั เกบ็ขอ้ มลู ไฟลแ์ ละโครงสรำ้ งท่เี กย่ี วกบั กำรจดั เกบ็ ไฟลแ์ ละแบง่ ไดเร็กทอรี่หรือโฟลเดอร์ตำมรูปแบบที่ระบบปฏิบตั ิกำรน้นั กำหนด กำรจดั รูปแบบท่ีเรียกว่ำดสิ กฟ์ อร์แมต็ จะตอ้ งทำกบั ท้งั อำร์คดสิ กแ์ ละฟลอ๊ ปป้ี ดสิ กก์ อ่ นทจ่ี ะใชด้ สิ กน์ ้นั เกบ็ ขอ้ มลู คร้ังแรก ซ่ึงระบบปฏิบตั ิกำรทุกระบบจะเตรียมโปรแกรมยตู ิลติ ้เี พอื่ ใหผ้ ูใ้ ชส้ ำมำรถจดั ฟอร์แมต็ ดสิ กใ์ หม่ เชน่ ในเอม็ เอสดอส ใชค้ ำสั่ง FORMAT.COM ในวนิ โดวก์ ม็ ีคำสัง่ Format…ในกลุ่มเมนู File เม่อื เรำเลอื กไอคอนแสดงดสิ กใ์ นระบบคอมพิวเตอร์ใหญค่ ำสั่งในกำรจดั ฟอร์แมต็ จะไมอ่ นุญำตใหผ้ ูใ้ ชง้ ำนไดใ้ ชค้ ำสงั่ เชน่ น้ีกบัฮำร์ดดสิ กข์ องระบบ ผูท้ สี่ ำมำรถใชค้ ำสั่งน้ไี ดจ้ ะเป็นผูด้ แู ลระบบเทำ่ น้นั และอำจจะตอ้ งเขำ้ สู่โหมดในกำรจดั กำรระบบกอ่ นทจี่ ะทำกำรฟอร์แมต็ ได้เนื่องจำกกำรฟอร์แมต็ ดสิ กใ์ หมจ่ ะทำใหโ้ ปรแกรม และขอ้ มูลทถี่ ูกตดิ ต้งั และบนั ทึกอยถู่ ูกลบลำ้ งหำยไปท้งั หมด จึงเป็นคำส่งั ทจี่ ะตอ้ งใชด้ ว้ ยควำมระมดั ระวงั แมแ้ ตใ่ นเคร่ืองพซี ีทีใ่ ชง้ ำนส่วนบคุ คลกจ็ ะตอ้ งระวงั ไม่ใหใ้ ชค้ ำสง่ั น้ผี ิดพลำด เช่นเลอื กฟอร์แมต็ ดิสกผ์ ดิ ตวั เป็นตน้โปรแกรมช่วยค้นหาไฟล์ข้อมลู – Find File กำรเกบ็ขอ้ มูลไฟลใ์ นระบบทม่ี หี นว่ ยบนั ทึกขอ้ มลู ควำมจสุ ูงทใ่ี ชก้ นั ทกุ วนั น้ีมคี วำมสำมำรถเกบ็ ขอ้ มลู ไดน้ บั หม่นื ไฟล์ กำรเกบ็ ขอ้ มูลมกี ำรแบง่ โครงสร้ำงเป็นโฟลเดอร์ทส่ี ำมำรถแตกออกไปไดห้ ลำยช้นั ดว้ ยจำนวนไฟลท์ ี่มีมำก และสำมำรถจดั แบ่งโฟลดเ์ ดอร์ท่เี กบ็ ขอ้ มลู ยอ่ ยๆ บำงคร้ังเป็นกำรยำกทีเ่ รำจะคน้ หำไฟลข์ อ้ มลู ทตี่ อ้ งกำรนำมำใชง้ ำนว่ำมอี ยหู่ รือไมแ่ ละจดั เกบ็ ไวใ้ นตำแหน่งใดโปรแกรมคน้ หำไฟลข์ อ้ มูลเป็นยตู ิลติ ้ที ่จี ะชว่ ยใหผ้ ูใ้ ชส้ ำมำรถคน้ หำ

ไดว้ ำ่ มไี ฟลท์ ่ีตอ้ งกำรเกบ็ อยหู่ รือไม่และหำกมไี ฟลน์ ้นั อยมู่ ่ีตำแหน่งใด โดยระบเุ งอ่ื นไขของไฟลท์ ีต่ อ้ งกำรไดห้ ลำยเงอื่ นไข เชน่ กำหนดช่ือไฟลห์ รือระบุเฉพำะบำงส่วนของชอ่ื ไฟล์ ชนิดของขอ้ มูลทบี่ รรจุอยใู่ นไฟล์ ชว่ งวนั ที่ทีเ่ ปลีย่ นแปลงขอ้ มลู ลำ่ สุด หรือระบขุ อ้ มูลหรือขอ้ ควำมท่ีอยใู่ นไฟลน์ ้นัตวั อยำ่ งเช่น คำสั่ง FINDFILE ในโนเวลลเ์ นต็ แวร์ คำสง่ั Find Files or Folders … ของวนิ โดว์ 98 เป็นตน้โปรแกรมช่วยลดขนาดไฟล์ในการจัดเกบ็ บันทกึ ให้เลก็ ลง – File Compressionกำรจดั เกบ็ ไฟลข์ อ้ มลู ทจ่ี ะฝำกเกบ็ ไวโ้ ดยยงั ไม่ไดใ้ ชง้ ำนสำมำรถบบี ขนำดไฟลใ์ หเ้ ลก็ ลงไดโ้ ดยใชก้ ระบวนกำรบีบอดั ขอ้ มูลทเี่ รียกวำ่ ดำตำ้ คอมเพรสชนั่ (data compression) ซ่ึงขนำดอำจลดลงไดม้ ำกถงึ 90% คอื ใชพ้ ้นื ทเี่ กบ็ ขอ้ มลู เพยี ง 10% ของขนำดขอ้ มลู จริง แลว้ แตว่ ำ่ ขอ้ มลู น้นั มีควำมซ้ำกนั เพียงใดหำกซ้ำกนั มำกกส็ ำมำรถลดขนำดไดม้ ำก ขอ้ มูลท่ีถกู ลดขนำดลงไมส่ ำมำรถนำมำใชง้ ำนไดท้ นั ที หำกตอ้ งกำรนำกลบั มำใชง้ ำนจะตอ้ งขยำยขนำดขอ้ มูลกลบั มำเทำ่ เดมิ โดยใชโ้ ปรแกรมขยำยขนำดกลบั มำเรียกวำ่ ดีคอมเพรสชน่ั (decompression) ซ่ึงโปรแกรมยตู ลิ ติ ้ีที่ช่วยในกำรลดขนำดขอ้ มูล จะมคี ำสง่ั สำหรับขยำยขนำดขอ้ มลู กลบั มำเป็นขอ้ มลู เทำ่ เดมิ ดว้ ย นอกจำกน้ียงั สำมำรถบีบอดั และรวมขอ้ มูลหรือโปรแกรมจำกหลำยๆ ไฟลเ์ ขำ้ มำรวมไวใ้ นไฟลเ์ ดยี วกนั เพอ่ื ทำใหส้ ะดวกในกำรคดั ลอกหรือโอนถำ่ ยขอ้ มลู และโปรแกรมระหว่ำงเคร่ืองคอมพวิ เตอรตวั อยำ่ งโปรแกรมยตู ลิ ิต้สี ำหรับบีบอดั และขยำยขอ้ มลู ท่ีถูกใชง้ ำนกนั มำก ไดแ้ ก่ PKZIP.EXE และ PKUNZIP.EXE เป็นโปรแกรมบบี อดั และขยำยทท่ี ำงำนบนเอม็ เอสดอส โปรแกรม WinZip ทำงำนบนวนิ โดว์ โปรแกรม WinRAR เป็นตน้โปรแกรมช่วยคนื ไฟล์ทีถ่ กู ลบไปแล้ว – File Undeleteไฟลข์ อ้ มลู ทถ่ี กู ลบออกแลว้ หำกยงั ไม่มีกำรบนั ทึกขอ้ มลู ใหมท่ บั ลงไปยงั สำมำรถเรียกไฟลเ์ หลำ่ น้นั กลบั คนื มำได้ ซ่ึงระบบปฏบิ ตั ิกำรในยคุ ปัจจุบนั จะไม่บนั ทกึ ขอ้ มลู ใหมท่ บั ตำแหน่งขอ้ มูลที่ถูกลบเวน้ แตจ่ ะไมม่ ีพ้ืนท่บี นั ทึกขอ้ มลู วำ่ งแลว้ หรือในระบบปฏบิ ตั ิกำรอำจมีวธิ นี ำขอ้ มลู ทถี่ ูกลบไปเกบ็ ไวใ้ นตำแหน่งที่เตรียมไวก้ อ่ น ซ่ึงกำรเรียกขอ้ มูลท่ถี ูกลบทงิ้ จะมคี ำสง่ั หรือโปรแกรมยตู ิลิต้ีชว่ ยดำเนนิ กำร แตใ่ นระบบปฏิบตั กิ ำรเช่นวินโดว์ 95/98 ได้รวมคำสง่ั คนื ไฟลน์ ้ีเขำ้ เป็นคำสงั่ ของระบบปฏิบตั กิ ำรตวั อยำ่ งโปรแกรมสำหรับคนื ไฟลท์ ถ่ี ูกลบ เชน่ คำสงั่ UNDELETE.COM ในเอม็ เอสดอส คำสง่ั SALVAGE ในโนเวลลเ์ น็ตแวร์ หรือกำรใชค้ ำสงั่ Restore ใน Recycle Bin (ถงั ขยะเกบ็ ไฟลท์ ล่ี บแลว้ ของวนิ โดว)์โปรแกรมช่วยทาข้อมูลสารอง และนาคนื ข้อมูลสารอง – Backup and Recoveryโปรแกรมยตู ลิ ิต้ปี ระเภทน้ีจะทำกำรคดั ลอกไฟลข์ อ้ มูลเกบ็ ลงในสื่อ เชน่ ฟลอปป้ี ดสิ กห์ รือเทป เพ่ือใชเ้ ป็นสื่อขอ้ มลู สำรองทสี่ ำมำรถนำขอ้ มูลกลบั คนืมำตดิ ต้งั ใหมห่ ำกขอ้ มูลในหน่วยบนั ทึกขอ้ มลู เกิดเสียหำยหรือสูญหำยไป โปรแกรมสำรองขอ้ มลู บำงโปรแกรมจะบนั ทึกขอ้ มลู สำรองแยกเป็นไฟล์ แต่บำงโปรแกรมจะรวมขอ้ มลู ท่ีสำคญั ของดสิ กแ์ ละระบบปฏบิ ตั กิ ำรเป็นร่วมกนั โดยไม่ไดค้ ำนึงวำ่ ไฟลใ์ ดบำ้ งและเกบ็ ร่วมเป็นไฟลเ์ ดียวกนั เรียกวำ่ ดสิ ก์อิมเมจ (Disk Image) หำกหน่วยบนั ทึกขอ้ มูลเสียไปกส็ ำมำรถถ่ำยขอ้ มูลดสิ กอ์ ิมเมจทสี่ ำรองไวก้ ลบั ลงมำไดเ้ หมอื นสภำพเดิมทนั ทีตวั อยำ่ งเช่น โปรแกรม Backup ของเอม็ เอสดอส และวนิ โดว์ 95 หรือ 98 โปรแกรม Norton Backup และ Colorado Backupเป็ นตน้โปรแกรมช่วยซ่อมไฟล์ข้อมูลหรือพน้ื ทใี่ นการเก็บข้อมูลในดสิ ก์ – File and disk repairเมอ่ื เกิดปัญหำขอ้ มลู ทถ่ี ูกบนั ทกึ ในดสิ กเ์ สียหำย หรือระบบกำรจดั เกบ็ ไฟลม์ บี ำงส่วนเกิดเสียหำย ทำงำนไม่ปกติ โปรแกรมยตู ลิ ติ ้ดี ำ้ นกำรตรวจสอบแกไ้ ขระบบไฟลอ์ ำจถกู นำมำใชเ้ พอื่ ตรวจสอบและแกไ้ ขปัญหำดำ้ นน้ี ซ่ึงกำรทำงำนของโปรแกรมประเภทน้ีคอื จะอำ่ นแตล่ ะส่วนของระบบกำรจดั เกบ็ไฟลท์ เ่ี รียกว่ำไฟลซ์ ิสเตม็ (File System) เช่น ส่วนจดั เกบ็ ชอื่ ไฟล์ ส่วนเช่ือมโยงไปยงั เน้ือไฟล์ โครงสร้ำงกำรแบ่งไดเร็กทอรี่ และกำรจดั เกบ็ เน้อืท่ีว่ำงบนดสิ ก์ หำกพบวำ่ มสี ่วนใดผดิ ปกติไมถ่ กู ตอ้ ง จะแสดงรำยกำรขอ้ ผิดพลำดและถำมใหผ้ ใู้ ชเ้ ลอื กวำ่ จะแกไ้ ขหรือไม่ตวั อยำ่ งเช่น Scandisk ทีท่ ำงำนบนเอม็ เอสดอส, Norton disk doctor ในวินโดว์ 95 / 98 เป็นตน้โปรแกรมตรวจสอบและกาจดั ไวรัส – Anti Virusไวรสั (Virus) คอื คำส่งั โปรแกรมประเภทหน่ึงทฝ่ี ังตวั อยใู่ นโปรแกรมประยกุ ตห์ รือโปรแกรมระบบและจะทำกำรถำ่ ยทอดตวั เองไปยงั โปรแกรมอืน่ ๆ และแพร่ตวั เองไปบนระบบคอมพวิ เตอร์และเครือข่ำย แลว้ ทำใหเ้ กดิ ควำมเสียหำยแกไ่ ฟลห์ รือดสิ กข์ องระบบน้นั ๆ โดยกำรทำลำยโปรแกรมและขอ้ มูล หรือไวรสั บำงตวั อำจทำลำยดสิ กท์ ้งั หมด ไวรัสจะแพร่หลำยโดยกำรใชโ้ ปรแกรมในดสิ กร์ ่วมกนั หรือกำรใชโ้ ปรแกรมทโ่ี หลดมำจำกเครือขำ่ ยคอมพิวเตอร์หรือจำกอนิ เตอร์เนต็

โปรแกรมตรวจจบั ไวรัส (Anti-virus Software) เป็นโปรแกรมท่ีใชใ้ นกำรตรวจสอบส่ือบนั ทึกขอ้ มลู ท้งั ฮำร์ดดสิ กฟ์ ลอปป้ี ดสิ กแ์ ละหน่วยควำมจำเพือ่ ตรวจหำโปรแกรมไวรัส โดยโปรแกรมจะแจง้ ใหผ้ ใู้ ชท้ รำบหำกตรวจพบพฤตกิ รรมของไวรัสและบำงโปรแกรมจะทำลำยไวรสั ให้ทนั ทีตวั อยำ่ งโปรแกรมตรวจสอบและกำจดั ไวรัสไดแ้ ก่ McAfee Virus Scan, Norton Antivirus, Virus Scan forWindows95 เป็นตน้โปรแกรมตรวจเช็คสภาพเคร่ืองท้ังฮาร์ดแวร์และระบบปฏบิ ัติการ – System Diagnosticโปรแกรมยตู ิลิต้ีทชี่ ว่ ยตรวจสอบกำรทำงำนของฮำร์ดแวร์ ซ่ึงรวมถึง ซีพีย,ู หน่วยควำมจำ, ระบบแสดงผล, อุปกรณ์มลั ติมีเดยี วำ่ มกี ำรทำงำนเป็นปกติหรือไม่ ตรวจสอบควำมสมบรู ณ์ของระบบปฏิบตั ิกำรวำ่ ยงั มีส่วนประกอบครบถว้ นและขอ้ มลู ของระบบปฏิบตั กิ ำรเองไม่เสียหำยไปเน่ืองจำกระบบปฏิบตั กิ ำรทีม่ คี วำมซับซอ้ น มจี ำนวนไฟลโ์ ปรแกรมและไฟลข์ อ้ มลู ที่ใชง้ ำนประกอบกนั เป็นจำนวนมำกบำงคร้ังอำจเกดิ ควำมเสียหำยเนื่องจำกกำรลบไฟลผ์ ิด กำรตดิ ต้งั โปรแกรมใชง้ ำนไมส่ มบูรณ์หรือผดิ รุ่น กอ็ ำจมผี ลใหร้ ะบบปฏิบตั ิกำรทำงำนไดไ้ มถ่ กู ตอ้ งโปรแกรมตรวจเชค็ สภำพเคร่ืองจึงมีประโยชน์ ใชง้ ำนไดท้ ้งั ในสภำวะปกตทิ ่เี รำจะตรวจสอบกอ่ นทจ่ี ะเกดิ ปัญหำและเมอื่ เกิดปัญหำข้นึ เช่น เมอื่โปรแกรมทำงำนไม่ไดต้ ำมปกตโิ ดยไมท่ รำบสำเหตุ อำจมสี ่วนของโปรแกรมทใ่ี ชช้ ่วยเหลอื โปรแกรมต่ำงๆ ไมใ่ หโ้ ปรแกรมหยดุ ทำงำนเนื่องจำกตดิ ขดัดว้ ยสำเหตบุ ำงอยำ่ งตวั อยำ่ งโปรแกรมตรวจสอบระบบ คือ WinCheckIT , และโปรแกรมทอี่ ยใู่ นชุดของ Norton Utilities เช่น Crash Guard 2.0 ,Win Doctor, System Doctor เป็นตน้โปรแกรมตรวจสอบประสิทธิภาพการใช้งานทรัพยากร – Resource utilization performance meterยตู ลิ ติ ้นี ้ีมไี วต้ รวจสอบวำ่ มีกำรใชง้ ำนทรัพยำกรของระบบมำกเพียงใด โดยจะแสดงในรูปของตวั เลขเป็นเปอร์เซน็ ต์ เชน่ กำรใชซ้ ีพยี ู 75%หมำยควำมว่ำซีพยี ถู กู ใชง้ ำนประมำณ 75% และหยดุ รอโดยไม่ทำงำน 25% หรือกำรใชห้ น่วยควำมจำ 30% หมำยควำมวำ่ ยงั มีเน้ือที่วำ่ งในหน่วยควำมจำเหลืออยอู่ กี 70% เป็นตน้ หรือแสดงในรูปกรำฟทที่ ำใหเ้ รำเหน็ ปริมำณกำรใชง้ ำนทผ่ี ำ่ นมำในระยะเวลำตำ่ งๆ และยงั อำจเกบ็ ชุดตวั เลขเหลำ่ น้ีบนั ทึกลงในไฟลเ์ รียกวำ่ ลอ๊ กไฟล์ (log file) เพอ่ื นำมำวเิ ครำะหใ์ นภำยหลงั ไดด้ ว้ ยกำรตรวจสอบประสิทธิภำพจะมปี ระโยชน์มำกกบั เครื่องคอมพวิ เตอร์ทใี่ ชเ้ ป็นแม่ขำ่ ยใหบ้ ริกำรแก่คอมพวิ เตอร์อนื่ ๆ เพอื่ จะดูวำ่ ไดใ้ ชค้ วำมสำมำรถของแม่ขำ่ ยน้นั ในระดบั ใดหำกใชเ้ กนิ กว่ำปริมำณทสี่ มควร อำจจะตอ้ งปรับเปลีย่ นเครื่องใหม่ใหม้ ีประสิทธิภำพสูงข้ึน เชน่ หำกใชห้ น่วยควำมจำสูงมำกอำจเพมิ่ หน่วยควำมจำหรือหำกใชซ้ ีพยี สู ูงตลอดเวลำกอ็ ำจเปลยี่ นไปใชซ้ ีพยี ทู เ่ี ร็วข้ึนหรือใชร้ ะบบคอมพวิ เตอร์ทีม่ ีหลำยซีพยี ู และอำจจะมสี ่วนที่ทำหนำ้ ที่วดั และแสดงปริมำณกำรใชท้ รัพยำกรของระบบรวมถึงกำรแสดงผลของทรัพยำกรที่เหลอื อยู่ตวั อยำ่ งเชน่ Resource Meter, System monitor ในกลุม่ คำส่งั Accessory ของวนิ โดว์ Norton System Doctor เป็นตน้โปรแกรมช่วยจดั ระเบียบข้อมูลในดิสก์ – Disk defragmentationหำกเป็นฮำร์ดดสิ กท์ เ่ี ร่ิมใชง้ ำนใหม่หลงั จำกถูกฟอร์แมต ระบบปฏบิ ตั ิกำรจะจดั เกบ็ ขอ้ มลู ของไฟลไ์ วอ้ ยำ่ งต่อเนือ่ งบนเน้อื ดิสก์ แต่หลงั จำกท่มี ีกำรเปลี่ยนแปลงขอ้ มลู ทีอ่ ยใู่ นไฟล์ เชน่ มกี ำรลบไฟล์ เพิม่ ขอ้ มลู ฯลฯ ขอ้ มลู ใหม่ของไฟลจ์ ะถกู กระจำยไปยงั เน้ือทว่ี ำ่ งทยี่ งั ไม่ไดถ้ ูกใชง้ ำน ทำใหข้ อ้ มลู ในไฟลไ์ ม่ต่อเนื่องกนั กำรทเ่ี น้ือหำของไฟลเ์ ดยี วกนั ถกู จดั เกบ็ กระโดขำ้ มตำแหน่งกนั ไม่อยตู่ อ่ เน่ืองทำใหป้ ระสิทธิภำพในกำรอำ่ นขอ้ มูลไฟลน์ ้นั ลดลงเน่ืองจำกตอ้ งใชเ้ วลำในกำรเลอ่ื นหวั อ่ำนขอ้ มูลของดสิ กข์ ำ้ มไปมำในระหวำ่ งอำ่ นชุดของขอ้ มูลกำรจดั เกบ็ ไฟลท์ กี่ ระโดดขำ้ มไปมำน้นั เป็นผลทเี่ กิดข้นึ จำกกำรทำงำนตำมปกตซิ ่ึงเรียกวำ่ ไฟลท์ แี่ บง่ แยกออกเป็นชน้ิ เลก็ นอ้ ย (Fragmentedfile) คือไฟลท์ สี่ ่วนตำ่ งๆ ของไฟลก์ ระจดั กระจำยไมต่ อ่ เน่ืองกนั อยบู่ นดสิ ก์ ซ่ึงทำใหก้ ำรเขำ้ ถึงขอ้ มลู ในไฟลต์ อ้ งใชเ้ วลำมำกข้นึ

โปรแกรมรวมรวมจดั ระเบยี บกำรจดั เกบ็ ไฟลใ์ หม่ (file defragmentation utility) เป็นโปรแกรมยตู ิลติ ้ที ีท่ ำกำรจดั ตำแหน่งเน้ือทใ่ี นแตล่ ะไฟลใ์ หม้ ำอยตู่ อ่ เนื่องกนั เพือ่ จะเพิ่มควำมเร็วในกำรเขำ้ ถึงขอ้ มลู ในดิสก์ และบำงโปรแกรมยงั ทำกำรจดั ตำแหน่งไฟลใ์ หอ้ ยใู่ นตำแหน่งในดสิ กใ์ ห้เหมำะสมกบั กำรใชง้ ำน โดยดูจำกโอกำสในกำรถกู ใชง้ ำนมำกนอ้ ยเพยี งใด หำกเป็นกลุ่มไฟลท์ จ่ี ะถูกเรียกใชง้ ำนบ่อยกอ็ ำจนำมำวำงเรียงกนั ในตำแหน่งใกลก้ นั เพอ่ื ไม่ใหห้ วั อำ่ นดิสกต์ อ้ งเลอื่ นตำแหน่งไปไกลมำก เป็นตน้ตวั อยำ่ งเช่น โปรแกรมในชุดโปรแกรม Norton Utility ไดแ้ ก่ Speed Disk, Optimization Wizard คำสงั่ DiskDefragmenter ในกลมุ่ คำสั่ง Accessory ของวินโดว์ เป็นตน้โปรแกรมกาจดั ข้อมูลทซ่ี ้าซ้อนหรือไม่ได้ใชังานในระบบ – Disk cleanupกำรสรำ้ งประสิทธิภำพของกำรใชร้ ะบบประกำรหน่ึงคือกำรกำจดั ขอ้ มลู ทไ่ี ม่ถกู ใชง้ ำน ซ่ึงอำจเป็นขอ้ มลู ทสี่ ร้ำงข้นึ ชว่ั ครำวระหว่ำงกำรใชโ้ ปรแกรมแลว้ ไมไ่ ดถ้ ูกลบทง้ิ เมื่อเลิกใช้ หรือขอ้ มูลท่ีมอี ยซู่ ้ำซ้อนกนั แต่เกบ็ ในตำ่ งตำแหน่งกนั ไฟลข์ อ้ มูลของระบบปฏิบตั กิ ำรที่อำจไมไ่ ดใ้ ชแ้ ลว้ ซ่ึงเมือ่ มขี อ้ มลูที่ไร้ประโยชนเ์ กบ็ อยนู่ อกจำกจะทำใหเ้ ปลอื งเน้ือท่บี นั ทกึ ในดสิ กโ์ ดยเปลำ่ ประโยชนแ์ ลว้ ยงั อำจกระทบตอ่ กำรสรำ้ งประสิทธิภำพอนื่ ๆ เชน่ กำรกระจำยของขอ้ มูลทีเ่ กบ็ ในดสิ ก์ (fragmented file) กำรเลื่อนของหวั อำ่ นดสิ กท์ จี่ ะตอ้ งเลอ่ื นไปในแทรกตำ่ งๆ หำกมีกำรเกบ็ ขอ้ มลู มำกจำนวนแทรกท่มี ีขอ้ มลู กจ็ ะมำกทำใหห้ วั อำ่ นมโี อกำสทจี่ ะตอ้ งเลอื่ นไปมำไกลข้นึโปรแกรมกวำดลำ้ งขอ้ มูลส่วนเกนิ (disk cleanup utility) จะตรวจสอบขอ้ มูลไฟลป์ ระเภทต่ำงและใหผ้ ใู้ ชไ้ ดเ้ ลอื กวำ่ ตอ้ งกำรลบขอ้ มลู กลมุ่ใดออกจำกระบบ หรือใหเ้ ลอื กแยกเป็นไฟล์ไปวำ่ ไฟลใ์ ดตอ้ งกำรลบออกบำ้ ง โดยจะแสดงชื่อไฟลท์ ่นี ำ่ จะไม่ไดถ้ กู ใชง้ ำนออกมำใหเ้ ลอื กตวั อยำ่ งโปรแกรมประเภทน้ี เชน่ Disk Cleanup ในกลุม่ Accessory ของวนิ โดว์ โปรแกรม Clean Sweep เป็นตน้โปรแกรมกาหนดเวลาทางานอตั โนมัติให้แก่คอมพวิ เตอร์ – Task schedulerในกำรใชง้ ำนคอมพวิ เตอร์บำงงำนเรำสำมำรถต้งั เวลำเริ่มตน้ ใหโ้ ปรแกรมทำงำนไดโ้ ดยใชโ้ ปรแกรมกำหนดเวลำทำงำนซ่ึงมกั จะมีวธิ ีกำหนดไดห้ ลำยแบบ เชน่ จะใหท้ ำงำนทุกวนั ตำมเวลำ หรือทกุ สปั ดำหท์ กุ เดือน ตำมวนั ทกี่ ำหนด (เชน่ กำหนดทุกวนั ศุกร์ หรือทกุ วนั ท่ี 15 ของเดอื น เป็นตน้ ) และอำจกำหนดเวลำใหห้ ยดุ ทำงำนได้ ตวั อยำ่ งกำรใชป้ ระโยชน์ เช่น เรียกใชโ้ ปรแกรมตรวจสอบระบบ หรือสำรองขอ้ มลู โดยอตั โนมตั ิ เป็นตน้ตวั อยำ่ งเช่น task scheduler ในกลมุ่ Accessory ของวนิ โดว์ 95 / 98โปรแกรมช่วยสร้างข้นั ตอนอัตโนมัติ (Script file)กำรสง่ั ใหโ้ ปรแกรมหรือคำส่ังทำงำนตำมลำดบั โดยเรำต้งั ข้นั ตอนกำรเรียกใชโ้ ปรแกรมตำ่ งๆ เอำไวก้ อ่ นเมอ่ื ตอ้ งกำรใหเ้ กิดกำรทำงำนตำมลำดบัข้นั ตอนกจ็ ะเรียกเพยี งคำส่งั เดยี ว ข้นั ตอนท่ตี ้งั ไวก้ จ็ ะเร่ิมทำงำนตำมลำดบั ไดโ้ ดยอตั โนมตั ิตวั อยำ่ งเช่น กำรใชไ้ ฟลช์ นิดแบทช์ (Batch file) ในเอม็ เอสดอส สำมำรถกำหนดข้นั ตอนกำรสง่ั ใหค้ ำสงั่ หรือโปรแกรมทำงำนตำมลำดบั ในวนิ โดวก์ ม็ โี ปรแกรม Win Batch หรือในระบบยนู ิกซ์กส็ ำมำรถกำหนดไฟลส์ คริปตไ์ ดเ้ ชน่ เดียวกนั กบั ไฟลแ์ บทชข์ องเอม็ เอสดอสโปรแกรมเลียนแบบเทอร์มนิ อล (Terminal emulator)เคร่ืองพซี ีเป็นคอมพวิ เตอร์ทน่ี บั ว่ำมรี ำคำตำ่ และมีควำมสำมำรถสูงถกู นำไปใชง้ ำนเพ่ือเป็นเทอร์มนิ อลของคอมพวิ เตอร์ขนำดใหญแ่ ทนจอเทอร์มนิ อลท่ีใชเ้ ฉพำะ โดยกำรใชโ้ ปรแกรมเลียนแบบจอเทอร์มนิ อล เพือ่ ทำใหพ้ ีซีรวมท้งั ระบบคอมพิวเตอร์ทใี่ ชย้ นู ิกซส์ ำมำรถต่อเชอื่ มเขำ้ กบั โฮสคอมพวิ เตอร์โดยผำ่ นช่องทำงอนุกรมตำมมำตรฐำนอำร์เอส 232 หรือระยะไกลผ่ำนโมเดม็ และสำยโทรศพั ทห์ รือผ่ำนระบบเครือขำ่ ย ซ่ึงกำรใชพ้ ซี ีเป็นเทอร์มินอลจะมีควำมสำมำรถในกำรทำงำนเป็นเทอร์มินอลไดส้ ูงกวำ่ จอเทอร์มนิ อลทใี่ ชเ้ ฉพำะ และยงั มรี ำคำทีถ่ ูกกวำ่ จอเทอร์มนิ อลตวั จริงเช่นกรำฟิ กเทอร์มินอลดว้ ย เนื่องจำกมีปริมำณผลติ มำกกวำ่ตวั อยำ่ งโปรแกรมเล่ียนแบบเทอร์มนิ อล เชน่ Smart Terminal ในวนิ โดว์ โปรแกรม Telnet ท่มี ใี ชท้ ้งั ในระบบพซี ีและยนู ิกซ์

โปรแกรมเชื่อมต่อระหว่างคอมพิวเตอร์ (Computer to computer connection)โปรแกรมทช่ี ว่ ยสรำ้ งกำรตดิ ต่อระหวำ่ งคอมพวิ เตอร์กบั คอมพวิ เตอร์เคร่ืองอ่ืนทต่ี อ่ เชื่อมกนั ระหวำ่ งเคร่ืองต่อเครื่อง อำจตอ่ เชื่อมกนั ผำ่ นอปุ กรณ์โมเดม็และสำยโทรศพั ท์ หรือต่อกนั โดยพอร์ตและสำยสญั ญำณ ซ่ึงอำจเป็นพอร์ตอนุกรมอำร์เอส 232 หรือพอร์ตขนำนซ่ึงปกตใิ ชก้ บั เคร่ืองพิมพ์ เพื่อประโยชนใ์ นกำรถำ่ ยทอดขอ้ มลู ระหวำ่ งคอมพวิ เตอร์สองเครื่อง หรืออำจใชค้ อมพวิ เตอร์เคร่ืองหน่ึงควบคมุ เครื่องอน่ื ๆ ในกำรทำงำนจำกระยะไกลเป็ นตน้ตวั อยำ่ งเช่น Direct Cable Connection ในวนิ โดว์ โปรแกรม PCAnyWhere หรือโปรแกรม Kermit ในระบบยนู ิกซ์ เป็นตน้โปรแกรมถนอมจอภาพ (Screen saver)สกรีนเซฟเวอร์เป็นยตู ิลิต้ชี ว่ ยป้องกนั ควำมเสียหำยของจอภำพจำกกำรแสดงภำพทไี่ ม่มีกำรเปลยี่ นแปลงเลยเป็นเวลำนำน เม่ือผใู้ ชไ้ มไ่ ดใ้ ชค้ อมพวิ เตอร์แตเ่ ปิ ดเครื่องเอำไวจ้ อภำพจะแสดงภำพอยนู่ ่ิงๆ ซ่ึงกำรแสดงภำพเดยี วนำนๆ จะทำใหเ้ กดิ กำรเสื่อมของสำรฟอสฟอรัสทเ่ี คลือบจอน้นั โปรแกรมสกรีนเซฟเวอร์จะเร่ิมทำงำนตำมอตั โนมตั ิถำ้ ภำพท่ีอยบู่ นจอภำพไม่มกี ำรเปลี่ยนแปลงภำยในชว่ งระยะเวลำหน่ึง ซ่ึงผูใ้ ชส้ ำมำรถทจ่ี ะกำหนดได้ โดยจะแสดงภำพตำ่ งๆ บนหนำ้ จอทมี่ กี ำรเปลี่ยนแปลงของภำพแทนกำรแสดงผลเดมิ เพอ่ื ใหม้ ีกำรยงิ ลำแสงไปทีท่ กุ จุดบนจอภำพอยำ่ งทวั่ ถงึ ชว่ ยลดกำรมวั ของจอภำพโดยลดควำมสว่ำงของจอภำพลงหรือแสดงภำพเคลอื่ นไหวบนจอภำพ