คู่มือประชาชน โรคหลอดเลือดสมอง

¤Ó¹Ó âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧเปน หน่งี ในโรคสำคญั ของความเจบ็ ปวย ความพกิ าร และการเสยี ชวี ติ ของคนไทยมาหลายสบิ ปแ ลว และนบั วนั จะยง่ิ มผี ทู ป่ี ว ยเปน โรคนี้ มากข้ึน เนอ่ื งจากประชากรมีอายุขยั ยืนยาวมากขึ้น โรคหลอดเลือดสมอง ซ่ึงเปน โรคที่เกิดจากความเสื่อมของหลอดเลือดสมอง จึงมีอัตราการปวยสูงข้ึนดวย การมีความรูในการปองกัน และการดูแลรักษาโรคหลอดเลือดสมอง จึงมีความ สำคญั ชวยเสริมคุณภาพชีวิตใหก บั ผูปวยและผดู แู ล คูมือประชาชนฉบับน้ีประกอบดวยความรูท่ัวๆ ไปเกี่ยวกับสาเหตุ ความเส่ียง อาการของโรค อันตราย ความพิการ ตลอดจนการรักษา การให การดูแล การฟนฟูสภาพ รวมทั้งอาหารสำหรับการปองกันและการบำบัด โรคหลอดเลือดสมอง เช่ือวาคูมือฉบับน้ีจะกอใหเกิดประโยชนตอผูปวย ผูดูแลและประชาชน ไทยในภาพรวมอยา งกวา งขวาง โดยเฉพาะอยา งยงิ่ การดำเนนิ วถิ ชี วี ติ อยา งถกู ตอ ง จะสามารถปองกัน หรือลดความเส่ียงในการเปนโรคหลอดเลือดสมองเพ่ือสุภาพ ท่ดี ีและชวี ิตท่ียืนยาว ทานผูอานท่ีมีขอเสนอแนะใด โปรดใหความเห็นอันมีคาของทานไดที่ สถาบันประสาทวิทยา โทร. 02-3547077-83 โทรสาร 02-3547085 ¤ÁÙ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ ¡ (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

ÊÒúÑÞ Ë¹ÒŒ คำนำ ก โรคหลอดเลือดสมองคืออะไร 1 อาการของโรคหลอดเลือดสมอง 4 ปจ จัยเสย่ี งของโรคหลอดเลือดสมอง 6 แนวทางการรกั ษาโรคหลอดเลือดสมองตีบหรอื อุดตนั เฉียบพลนั 8 การฟนฟสู มรรถภาพผูปว ยโรคหลอดเลอื ดสมอง 17 กายภาพบำบัด 18 การทำกจิ กรรมบำบดั ผูปว ยโรคหลอดเลอื ดสมอง 35 ท่มี ภี าวะกลา มเนอ้ื ออนแรงคร่ึงซกี การบำบดั ภาวะกลืนลำบาก 40 การรกั ษาทางอรรถบำบดั 43 การดัดแปลงสภาพบา นและสิง่ แวดลอม 45 อาหารสำหรับผูป ว ยโรคหลอดเลอื ดสมอง 47 อาหารทางสายใหอาหารสำหรับผปู วยโรคหลอดเลือดสมอง 56 การดแู ลผูปวยใสส ายใหอาหารทางสายยาง 57 แนวทางการดูแลผูปวยโรคหลอดเลอื ดสมองท่ีบาน 64 การเฝาระวงั และการปฏิบัตติ ัวของผปู วยหลังใหย าละลายลมิ่ เลอื ด 68 ยาตา นเกล็ดเลอื ดและยาตานการแขง็ ตวั ของเลือด ¢ ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 4 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

Cerebrum âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ ¤×ÍÍÐäÃ? Cerebellum ปจจุบันโรคหลอดเลือดสมองเปนโรคที่พบบอยมากขึ้นในผูสูงอายุ เนื่องจากความเจริญกาวหนาทางเทคโนโลยีการแพทย และสาธารณสุขท่ีดีข้ึน จำนวนผสู งู อายุจงึ มากขึ้นในปจ จบุ นั ตามสถติ โิ รคทพี่ บ ในผสู งู อายไุ ทยของกรมการแพทยใ นป 2551 พบวา โรคหลอดเลือดสมองพบเปน อันดบั 3 รองจากโรคมะเร็ง และโรคหวั ใจ โรคหลอดเลือดสมองหรือท่ีเราเรียกกันวา โรคอัมพฤกษ อัมพาต หรือศัพททางการแพทยเรียกวา STROKE นั้น ในประเทศไทยมีผูปวย โรคหลอดเลอื ดสมองประมาณ 1,128,000 คน และมแี นวโนมเพม่ิ มากข้ึนทุกป โดยพบวาเปนโรคหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตันรอยละ 70-75% ซึ่ง โรคหลอดเลือดสมองน้ีเปนโรคท่ีมีความรุนแรงสูง แมวาไมเสียชีวิต ก็จะกอให เกิดความพิการในระยะยาว อาจตองอาศัยความชวยเหลือจากผูอ่ืนตลอดชีวิต ในเรื่องกจิ วัตรประจำวันและกอ ใหเกิดความเสียหายทางเศรษฐกจิ และสังคม ¤‹ÙÁ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 1 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧẋ§ä´àŒ »¹š 2 ¡ÅØ‹Á 1 âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧμºÕ (Ischemic stroke) พบประมาณ 70-75% ของโรคหลอดเลอื ดสมองทั้งหมด ทำใหเซลลสมอง และเซลลเน้ือเยื่ออื่น ๆ ขาดเลือดอยางเฉียบพลัน ซ่ึงอาจเกิดจากภาวะที่มีการ เปลย่ี นแปลงทผี่ นงั หลอดเลอื ด เชน ไขมนั และเกลด็ เลอื ด มาเกาะทผ่ี นงั หลอดเลอื ด หรือมีการสรางชั้นของผนังเซลลหลอดเลือดท่ีผิดปกติ ทำใหผนังหลอดเลือด หนาและเสียความยืดหยุน ทำใหมีการตีบ หรืออุดตันของหลอดเลือดได นอกจากนี้ อาจจะเกิดจากล่ิมเลือดท่ีมาจากที่อื่นๆ เชน ล่ิมเลือดจากหัวใจหรือ จากหลอดเลือดแดงคาโรติดท่ีคอหลุดลอยมาอุดตันหลอดเลือดในสมอง เปนตน ซ่ึงผูปวยจะมีอาการชา ออนแรงของแขนขาซีกใดซีกหน่ึง ปากเบ้ียว พูดไมชัด อาจเคยมีอาการมากอน แลวดีข้ึนเองเปนปกติ ซ่ึงเปนลักษณะอาการของ โรคหลอดเลือดสมองตีบชั่วคราว มักมีอาการหลังต่ืนนอน หรือขณะทำกิจกรรม ผูปวยอาจมีอาการออนแรงมากขึ้นและซึมลงภายใน 3-5 วันหลังมีอาการ เน่อื งจากสมองบวม 2 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 2 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2 âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧáμ¡ (Hemorrhagic stroke) พบนอยกวาโรคหลอดเลือดสมองตีบ แตมีความรุนแรงมากกวา พบโรค หลอดเลือดสมองแตกประมาณ 25-30% ซึ่งสามารถแบงไดเปน 2 ชนิด คือ เลือดออกในเนื้อสมอง (Intracerebral hemorrhage) ซึ่งจะพบลักษณะ ของลิ่มเลือดในเน้ือสมอง และเลือดออกใตช้ันเย่ือหุมสมอง (Subarachnoid hemorrhage) ผูปวยจะมีเน้ือสมองที่บวมข้ึน และกดเบียดเน้ือสมองสวนอ่ืนๆ และทำใหก ารทำงานของสมองทีถ่ ูกเบียดเสยี ไป สาเหตุของโรคหลอดเลือดสมองแตก อาจเกิดจากความดันโลหิตสูง หลอดเลือดสมองโปงพอง เปนตน มักมีอาการปวดศีรษะทันที อาเจียน แขนขาออนแรงหรือชาครึ่งซีก พดู ไมช ดั ปากเบี้ยว ชกั หรือหมดสติได ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 3 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

ÍÒ¡Òà ¢Í§âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ ä´áŒ ¡‹ 1. ออนแรง และ/หรอื ชา ของแขนขาขา งใดขางหนงึ่ รว มกบั มอี าการชาทีใ่ บหนา ขางใดขา งหน่งึ (อัมพฤกษห รอื อัมพาตครง่ึ ซีก) 2. ตามองเห็นไมชัดหรือมืด ทันทที นั ใด โดยเฉพาะเปน ขา งเดียว หรอื มองไมเหน็ คร่ึงซกี ของลานสายตา 3. มองเหน็ ภาพซอนเปน 2 ภาพ ตาเหล 4. ปากเบี้ยว พูดไมช ดั รูสึกลนิ้ แขง็ เวลาพูด พดู ไมออก นกึ คำไมอ อก พูดไมเขาใจ คิดคำนวณไมไ ด มคี วามผิดปกติ ในการใชภ าษา 5. ปวดศรี ษะ หรือ เวยี นศีรษะ หรอื บา นหมนุ เดินเซ เสียการทรงตัวโดยเฉพาะอยา งยงิ่ ถามอี าการดงั กลาว ขา งตนรว มดวย อาการเหลา นี้ จะเกิดขึ้นทนั ทีทันใด 4 ¤‹ÁÙ ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 4 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

นอกจากน้ี โรคหลอดเลือดในสมองอาจมีอาการสำลักอาหาร แขน ขา เคลอ่ื นไหวผิดปกติ บงั คบั ไมได หลงลมื เกิดขน้ึ ทันทที ันใด ถาทานหรือผูปวยมีอาการเหลาน้ี ถึงแมบางครั้งอาการ อาจจะดีขึ้นเองหรือหายเปนปกติ ก็ควรตองรีบไปพบแพทยเพื่อ ตรวจรักษา เน่ืองจากมีแนวโนมของการเกิดโรคหลอดเลือด สมองซ้ำสูง หากไมไดรับการรักษาโดยเร็ว ดังน้ันเม่ือมีอาการ ดังกลาวขางตน ตองรีบไปโรงพยาบาลใหเร็วท่ีสุด เนื่องจาก การไดรับการรักษาชา เซลลสมองจะตายมากข้ึนทำใหเกิด ความพิการถาวรได สถาบันประสาทวิทยา เปนสถาบันเช่ียวชาญเฉพาะ โรคทางสมองและระบบประสาท โดยมีสถิติการรักษาโรค หลอดเลือดสมองเปนอันดับ 1 ของกลุมงานผูปวยใน ผูปวย สวนใหญที่มาพบแพทยดวยโรคหลอดเลือดสมองตีบหรือ โรคหลอดเลือดสมองตีบช่ัวคราว มีอายุตั้งแตประมาณ 50 ป ขึ้นไป พบเพศชายมากกวาเพศหญิง ครึ่งหน่ึงของผูปวยมีโรค ความดันโลหิตสงู และพบวา 1 ใน 3 ของผูปว ยมปี ระวตั เิ ปนโรค ไขมนั ในเลือดสูง โรคเบาหวาน และสบู บหุ ร่ี นอกจากนพี้ บผูปว ย โรคหลอดเลอื ดสมองตบี ทม่ี อี ายนุ อ ย (Stroke in the young) ซง่ึ มอี ายนุ อ ยกวา 45 ป ประมาณรอ ยละ 13 โดยพบวา การสบู บหุ รี่ เปน ปจ จยั ทพี่ บไดบ อ ยในผปู ว ยกลมุ นี้ (44%) ¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 5 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

»˜¨¨ÂÑ àÊÕ觢ͧâäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 1. »¨˜ ¨ÂÑ àÊèÂÕ §·èäÕ ÁÊ‹ ÒÁÒö»ÃºÑ à»ÅÂÕè ¹ä´Œ (Nonmodifiable risk factors) อายทุ มี่ ากข้ึน เพศชายพบมากกวา เพศหญิง ประวัติโรคเลือดบางอยา งในครอบครัว ประวัติโรคหลอดเลอื ดสมองมากอนในอดีต 2. »˜¨¨ÑÂàÊèÕ§·èÕÍÒ¨¨Ð»ÃѺà»ÅÂÕè ¹ä´Œ (Modifiable risk factors) โรคความดนั โลหติ สูง เบาหวาน ไขมนั ในเลือดสงู โรคหวั ใจ โรคอว นหรอื โรคเมตาโบลคิ (Metabolic syndrome) การสบู บหุ ร่ี เคยมปี ระวตั โิ รคหลอดเลอื ดสมองตบี ชวั่ คราว ภาวะหลอดเลือดคาโรติดตบี โดยไมมีอาการ ภาวะทม่ี ีคาความผิดปกตบิ างอยา งในกระแสเลอื ด เชน มีภาวะไฟบรโิ นเจนมาก (Fibrinogen), มภี าวะโฮโมซสิ เตอนี มากกวาปกติ (Elevated Homocysteine), มภี าวะของกลุม อาการแอนตฟี้ อสโฟไลปด (Antiphospholipid syndrome) 6 ¤‹ÁÙ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 6 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÃμÃǨÇÔ¹Ô¨©ÂÑ âä 1. การตรวจรางกายโดยแพทย 2. การเจาะเลือดเพอ่ื ตรวจทางหองปฏบิ ตั ิการ 3. การตรวจเอกซเรยส มองคอมพิวเตอร (CT scan) หรือการตรวจสมอง ดว ยคล่ืนแมเ หล็กไฟฟา (MRI), การวินจิ ฉยั หลอดเลือดสมองดวย การฉีดสารทึบรังสหี ลอดเลอื ดสมอง โดยตรง (Cerebral angiography 4. การตรวจหลอดเลอื ดแดงคาโรตดิ ทคี่ อดว ยคลน่ื เสยี งความถส่ี งู (Carotid and vertebral duplex ultrasonography), การตรวจการไหลเวยี นของหลอดเลอื ดแดง ภายในสมองผานกะโหลกศีรษะ (Transcranial doppler ultrasography or Transcranial color-coded duplex ultrasonography), และตรวจ หวั ใจโดยใชคลนื่ เสยี งความถีส่ ูง (Echocardiography) การตรวจหลอดเลอื ดแดงคาโรติด ที่คอดว ยคลื่นเสียงความถส่ี ูง 5. การตรวจคลน่ื ไฟฟา หัวใจ (EKG) 6. การตรวจเอกซเรยปอด (Chest x-ray) แสดงผลการตรวจหลอดเลอื ดแดงคาโรติดที่คอดว ยคลื่นเสียงความถี่สงู (Carotid and vertebral duplex ultrasonography) พบวามหี ลอดเลอื ดแดงคาโรตดิ ตีบอยา งมาก ¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 7 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

á¹Ç·Ò§¡ÒÃÃ¡Ñ ÉÒ âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧμºÕ ËÃÍ× Í´Ø μѹà©ÂÕ º¾Å¹Ñ การใหย าละลายลม่ิ เลอื ด (Thrombolytic drug) พิจารณาการใหยาในผูปวยโรคหลอดเลือดสมองตีบ เฉียบพลันโดยแพทยผูเชี่ยวชาญดานหลอดเลือดสมอง ในผูปวยที่มาพบแพทยภายในเวลา 4.5 ช่ัวโมง (4 ช่ัวโมงครึ่ง) นับจากเร่ิมมี อาการของโรคและไมม ขี อ หา มในการใหยา การใหย าแอสไพรนิ (Aspirin) ซ่งึ เปน ยาตานเกลด็ เลือด ใน 48 ชว่ั โมงแรก (ในกรณีทีไ่ มไ ดยาละลายลมิ่ เลือด) และไมม ี ขอหามในการใหยาแอสไพริน นอกจากนี้ การปอ งกนั การเกดิ โรคหลอดเลอื ดสมองซำ้ นน้ั ตองรับประทานยาตานเกล็ดเลือดตลอดไป นอกจากแอสไพรนิ แลว มกี ารศกึ ษาใหย าตา นเกลด็ เลอื ดชนดิ อนื่ ๆ ทส่ี ามารถ ปองกันโรคหลอดเลือดสมองได ซึ่งอยูในดุลพินิจของแพทย ไดแก โคลพิโด เกรล (Clopidogrel), ไดไพริดาโมล (Dipyridamole), ซิลอสตาซอล (Cilostazol), ทิโคลพิดีน (Ticlopidine), และไตรฟลูซอล (Triflusal) เปน ตน นอกจากนี้ หากผูปวยโรคหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตันรวมกับมีภาวะ หวั ใจเตนพร้วิ ไมเ ปนจังหวะสมำ่ เสมอ อาจพิจารณาใหย าตานการแขง็ ตวั ของเลือด (Anticoagulant drug) คือ ยาวอรฟ ารนิ (Warfarin) โดยรักษาระดับการแข็งตวั ของเลือดใหอ ยใู นคาท่เี หมาะสม คือ INR = 2-3 โดยผปู วยจะไดรบั การเจาะเลือด เพ่อื ตรวจคาการแขง็ ตัวของเลอื ดเมื่อมาพบแพทย 8 ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 8 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

การดแู ลผปู ว ยในหอผปู ว ยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke Unit) ซ่ึงในทมี ประกอบดวย แพทยผเู ช่ยี วชาญ พยาบาล เภสชั กร นกั จติ วทิ ยา นกั โภชนากร นักกายภาพบำบัดรว มกันดูแลผปู ว ยอยา งใกลชดิ การผา ตดั เปด กะโหลกศรี ษะในกรณี ทมี่ ีเน้ือสมองตายจากหลอดเลือดสมอง ขนาดใหญต บี เพอ่ื ลดความดันในสมอง ชวยลดอัตราการตายและความพกิ าร ในผูปว ยโดยประสาทศัลยแพทยท ่ี เช่ียวชาญ การผา ตดั หลอดเลอื ดแดงคาโรตดิ ทค่ี อในกรณีทีม่ กี ารตีบรนุ แรง หรอื การ ใสขดลวดเพอื่ ถางขยายหลอดเลือด คาโรตดิ ตบี ¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 9 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

ภาพแสดงหลอดหลอดแดงคาโรติด ทีค่ อมลี ักษณะท่ีตบี มาก ภาพผูปว ยหลงั จากไดร ับการผา ตดั หลอดเลือดแดง คาโรติดที่คอดา นซายแลว 1 เดอื น การฟน ฟูทำกายภาพบำบัด อยางถูกตอ งและตอ เนอื่ งเพอื่ ลดความพิการ การปอ งกนั การเกิดเปนซำ้ ผูปวยโรคหลอดเลือดสมองที่ไดรับการรักษา ปจจัยเสี่ยงรับประทานยา เพ่ือปองกันการเกิดโรคซ้ำ เพราะถาเกิดโรคหลอดเลือดสมองซ้ำ มักรุนแรง มากและกอ ใหเ กดิ ความพิการมากกวา ครงั้ แรก เน่ืองจากความพิการหรือสมรรถภาพทางกายที่ลดลงการชวยเหลือ ตวั เองในชีวิตประจำวนั ทลี่ ดลง ภาวะทางจติ ใจ ผูปวยกลุมนี้มักจะมีภาวะทางดานจิตใจท่ีเครียด วิตกกังวล หดหู ซมึ เศรา หรอื ทอแทได ควรใหกำลังใจผปู ว ยและบำบดั รกั ษาเม่ือมอี าการ โรคนแี้ มว าไดรับการรักษา แตผูปว ยกม็ ีความพกิ ารและอัตราการตายสูง และยงั เปนภาระตอ ผดู แู ลหรือครอบครวั อกี ดวย ดังน้นั การปอ งกันไมใหเ กิด โรคนี้จึงเปนวธิ ีการทด่ี ที ี่สุด 10 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 10 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

àÃҨл‡Í§¡Ñ¹âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ䴌 ´ÇŒ ÂÇ¸Ô ãÕ ´ºÒŒ §? 1. ¤Çº¤ØÁÃÑ¡ÉÒ»¨˜ ¨ÑÂàÊÕè§ 1.1 ความดันโลหิตสงู หมายถงึ ความดันโลหติ มากกวา 140/90 มลิ ลิเมตรปรอท Ç¸Ô ¡Õ ÒäǺ¤ÁØ ¤ÇÒÁ´Ñ¹âÅËμÔ ã¹¼»ÙŒ †Ç âä¤ÇÒÁ´Ñ¹âÅËμÔ Ê§Ù ออกกำลังกายสม่ำเสมอ ใหหนักปานกลาง เชน เดิน 30-40 นาที วิง่ ปน จกั รยาน 30 นาที ลดน้ำหนัก ลดการรบั ประทานอาหารเค็ม ควรรบั ประทานอาหารท่มี ีผกั ผลไม อาหารไขมันตำ่ (Low fat diet) งดเคร่อื งดมื่ จำพวกเหลา สรุ า เครอ่ื งด่มื ที่มแี อลกอฮอล ผปู ว ยทีม่ โี รคความดนั โลหิตสงู ตอ งรบั ประทานยาลดความดนั โลหิตอยางสมำ่ เสมอตามคำส่งั แพทย ¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 11 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

1.2 เบาหวาน ควรควบคุมใหระดับน้ำตาลในเลือดนอยกวา 100 มิลลิกรัม เปอรเซ็นต ผูปวยโรคเบาหวานควรรับประทานหรือฉีดยาเบาหวานหรือ ฉีดยาอินสุลิน สม่ำเสมอ ออกกำลังกายลดน้ำหนัก รับประทานท่ีมีแปง น้ำตาล ใหน อ ยลง 12 ¤‹ÙÁ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 12 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

1.3 ไขมนั ในเลือดสงู จากการศึกษาในปจจุบันพบวาไขมันโคเลสเตอรอล (Cholesterol) และไขมันแอลดีแอล (LDL) ทสี่ งู จะกอ ใหเกดิ ความเสี่ยงตอโรคหลอดเลือดสมอง มากขึ้น สวนไขมันเอชดีแอล (HDL) เปนไขมันท่ีดี จะชวยลดการเกิดโรคหลอด เลอื ดสมองได การควบคุมอาหารและรับประทานยา ควรมีระดับแอลดีแอล คลอเลสเตอรอลไมเกิน 100 มิลลิกรัม/เดซิลิตร ระดับ ไตรกลเี ซอไรด นอ ยกวา 150 มลิ ลิกรมั /เดลซลิ ิตร ควรงดอาหารประเภทไขมัน เชน ไขแดง เนื้อสัตวที่มีไขมันสูง อาหารทะเล เชน หอย ปลาหมึก นำ้ มนั ทใ่ี ชป รงุ อาหารควรเปน นำ้ มนั ทมี่ กี รดไขมนั ไมอ มิ่ ตวั สงู เชน น้ำมนั ถว่ั เหลือง น้ำมนั มะกอก น้ำมันขาวโพด เปนตน ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 13 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2. àÃҨл¯ÔºÑμÔμÇÑ ÍÂÒ‹ §äÃ? เมอ่ื เปน โรคหลอดเลอื ดสมอง ลดการกินอาหารมนั ทอด ไขมันสงู ลดนำ้ หนกั ออกกำลงั กายสม่ำเสมอ เพ่มิ กจิ กรรมในชีวิตประจำวัน งดสูบบหุ รี่ งดเหลา สุรา เบียร ลดความอวน : ถามดี ัชนีมวลกายมากกวา 30 กโิ ลกรัม/ตารางเมตร มคี วามเสยี่ งตอ โรคหัวใจ โรคหลอดเลอื ดสมอง ดชั นีมวลกาย (Body mass index, BMI) = น้ำหนักตัว (กโิ ลกรัม)/ความสงู (เมตร) ยกกำลังสอง ถาดัชนีมวลกาย 18.5-25 ปกติ นอ ยกวา 18.5 ผอมเกนิ ไป มากกวา 25 น้ำหนกั เกนิ มากกวา 30 อว น 14 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 14 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

3. ¡ÒÃÍÍ¡¡ÓÅ§Ñ ¡Ò จากการศกึ ษาในปจจบุ ันพบวา การมีกิจวตั รประจำวนั ท่ีไดใชก ำลงั และการออกกำลงั กายสม่ำเสมอ ชวยลดการเกดิ โรคหลอดเลือดสมอง ออกกำลังกายอยา งนอ ย 30 นาที ตอครง้ั อยางนอ ย 3 ครงั้ ตอ สัปดาห ชว ยทำใหความดันโลหิตลดลง นำ้ หนักลดลง ใหรางกายไดใชนำ้ ตาลในกระแสเลอื ดไดอยางเต็มท่ี ชว ยลดระดบั น้ำตาลในเลือด ชวยทำใหสมรรถภาพหัวใจดีข้นึ ควรออกกำลังกายตามความเหมาะสมของแตล ะบุคคล และไมเปน อันตราย โดยใหม ีเหง่อื ออก หัวใจเตน เรว็ ข้นึ พอสมควร การออกกำลังกายที่เหมาะกบั ผสู ูงอายุ ไดแก การเดนิ เรว็ อยางตอเนื่อง ข่ีจกั รยาน วง่ิ เหยาะ แอโรบคิ เปน ตน ¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 15 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

4. ¤ÇÃä´ŒÃºÑ ¡ÒÃμÃÇ¨Ê¢Ø ÀҾ໹š »ÃШӷ¡Ø »‚ Í‹ҧμÍ‹ à¹èÍ× § เพ่ือตรววจคัดกรองหาปจ จัยเสี่ยงของโรคหลอดเลือดสมอง เพ่อื ท่ีจะไดร บั การรกั ษาและปอ งกันโรคหลอดเลอื ดสมองตง้ั แตเนนิ่ ๆ ปจจุบันสถาบันประสาทวิทยาไดตระหนักถึงโทษของโรคหลอด เลือดสมอง จึงไดมีโครงการคลินิกพิเศษนอกเวลาราชการเพ่ือตรวจคัดกรอง ความเส่ียงโรคหลอดเลือดสมองและภาวะสมองเสื่อม ใหบริการแกประชาชน ทั่วไปที่สนใจดูแลสุภาพ โดยแพทยผเู ชีย่ วชาญดา นประสาทวิทยา ทกุ วนั อังคาร และวนั พฤหสั บดี เวลา 06.00-08.00 น. สนใจติดตอ งานสงเสรมิ สขุ ภาพชวี ติ ในวนั และเวลาราชการ โทรศัพท 02 3547076–83 ตอ 2143 เมื่อทานทราบอยางนี้แลว ลองพิจารณาวาทานหรือผูใกลชิดของ ทานมีความเส่ียงตอโรคหลอดเลือดสมองมากนอยอยางไร และทานไดมีวิธี ปอ งกันและหลกี เล่ยี งการเกดิ โรคหลอดเลือดสมองแลว หรอื ยัง สุดทายนี้เราหวังเปนอยางย่ิงใหทานและผูใกลชิดท่ีทานหวงใย หางไกลโรคหลอดเลือดสมอง และมสี ขุ ภาพทแ่ี ข็งแรง 16 ¤‹ÁÙ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 16 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Òÿœ¹„ ¿ÙÊÁÃöÀÒ¾ ¼»ÙŒ dž ÂâäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ การฟนฟูสมรรถภาพผูปวยโรคหลอดเลือดสมอง เปนกระบวนการรักษา แบบองครวม มุงเนนใหผูปวยฟนตัวมากที่สุด หลังจากเกิดความพิการ ฝกให ผูปวยสามารถเคล่ือนไหวและชวยเหลือตนเองได สามารถอยูในสังคมไดตาม ศักยภาพของผูปวย โดยการฟนฟูสมรรถภาพจะสำเร็จหรือไดผลดีมากนอย เพยี งใดขนึ้ อยกู บั ทมี ผรู กั ษา ระยะเวลาทเ่ี รม่ิ รกั ษา และสงิ่ ทสี่ ำคญั คอื ความรว มมอื ของผปู วย ครอบครวั หรอื ผูดแู ล การฟน ฟูสมรรถภาพโรคหลอดเลือดสมองครอบคลมุ หลายมติ ิ ทีส่ ำคญั ประกอบดวย 1. เพื่อปอ งกนั เฝา ระวัง รักษาความเจบ็ ปวย และภาวะแทรกซอนท่ีเกดิ ขนึ้ 2. เพื่อลดความบกพรอ งของระบบประสาททีม่ อี ยู 3. เพ่ือชดเชยและปรับเปลีย่ นกิจกรรมตา งๆ ใหเหมาะสมกบั ความพกิ ารทเ่ี หลอื อยู 4. เพ่อื ฝกหัดใหผ ปู วยชวยเหลือตนเองไดม ากที่สุด โดยเปน ภาระแกค รอบครวั และผูดแู ลนอยที่สุด 5. เพ่อื กระตนุ ใหผูปวยและครอบครัวยอมรบั และปรับตัวทางจติ สังคม 6. เพอื่ สง เสรมิ ใหผ ปู วยกลับเขา รว มในกิจกรรม ของครอบครวั และสงั คม รวมทัง้ งานอาชีพ ¤‹ÁÙ ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 17 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÂÀÒ¾ºÓºÑ´ การดูแลผูปวยอัมพาตคร่ึงซีกทางกายภาพบำบัด เพื่อเปนการกระตุน กลามเนื้อที่ออนแรงของผูปวยใหฟนตัว โดยฝกใหมีการเคลื่อนไหวเพ่ือใหคืนสู สภาพเดมิ มากทีส่ ดุ ประกอบดว ย ¡ÒèѴ·Ò‹ 㹡Òù͹ วัตถุประสงค 1. ปอ งกนั แผลกดทบั 2. ปอ งกันขอตดิ กลา มเน้ือและเอ็นหดตวั 3. ปองกันการเกร็งตัวของกลา มเน้อื ที่เกิดมากกวา ปกติ 4. กระตุนใหกลา มเนอ้ื มกี ารฟนตัวเรว็ ขนึ้ 1. ทา นอนหงาย ศีรษะและลำตวั อยูในแนวตรง ใชหมอนบางๆ หนนุ ที่หัวไหล และตนแขนขางที่เปนอัมพาต นว้ิ มอื เหยียดออก หรือใชผ า ขนหนมู ว นวางในมือ ใชหมอนบาง ๆ หรือ ผา ขนหนูหนนุ บรเิ วณขา งสะโพกดานทอี่ อนแรง เพือ่ ไมใ หขาและสะโพกบิดหมุนออก ขาเหยยี ดตรง และใชห มอนกนั ปลายเทาตก ดงั รูป 18 ¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 18 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

2. ทา นอนตะแคงทับขา งดี ศรี ษะโนมไปทางดา นหนา เล็กนอ ย ลำตัวตรง แขนและมือขางทอ่ี อนแรงวางบนหมอน นิ้วมอื เหยยี ดออกหรอื ใชผา ขนหนมู ว นวางในมือ สะโพกและเขาขางทีอ่ อนแรงใชห มอนรองตั้งแตต นขาถึงปลายเทา จดั ใหข อสะโพกและขอเขางอเลก็ นอย ขอ เทาอยูในทาปกติ 3. ทา นอนตะแคงทบั ขา งทีอ่ อ นแรง ศรี ษะโนม ไปทางดา นหนา เล็กนอ ย ลำตัวตรง แขนและขาขา งปกติวางบนหมอน งอขอ ศอก สะโพกและเขา เล็กนอ ย แขนขา งท่ีออ นแรงย่ืนมาขางหนา แขนเหยยี ดตรง มือหงายข้นึ จัดวางตำแหนง ขาขางทอ่ี อนแรงไมใหถ ูกกดทบั สะโพกเหยยี ดตรง เขา งอเลก็ นอ ย ขอเทาอยูในทาปกติ ¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 19 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒêNj Âà¤Å×è͹äËǢ͌ μÍ‹ วัตถปุ ระสงค ปอ งกนั ขอ ติด การไหลเวียนของเลอื ดดีขึน้ ปองกันกลามเน้อื และเอน็ หดตัว ขอ ควรปฏบิ ัติในการเคลอ่ื นไหวขอตอ การเคลอื่ นไหวขอ ใหผูปว ยควรทำชาๆ ควรทำการเคลอื่ นไหวขอ ใหส ดุ องศาของการเคลื่อนไหวทปี่ กติ ทำทาละ 10-20 คร้งั วนั ละ 2 รอบ ไมค วรทำการเคลื่อนไหวขอหลงั จากรบั ประทานอาหารอ่มิ ใหมๆ หรือในขณะผปู วยมีไขสูง ขณะทำการเคลือ่ นไหวขอ ถาผปู ว ยปวดหรือพบปญ หาอยางอน่ื ตามมา ควรหยุดและปรกึ ษาแพทยหรือนักกายภาพบำบัด ¡Òê‹ÇÂà¤ÅÍè× ¹äËÇ¢ŒÍμ‹ÍÊÇ‹ ¹á¢¹ 1. การยกแขนขน้ึ และลง หงายฝามอื ขึ้น คอ ยๆยกแขนผปู วยขึ้นจนเหนอื ศีรษะ เรม่ิ ตนจับขอมอื และขอศอกผปู วย 20 ¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ คอ ยๆยกแขนผูปว ยลง (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹ 20

2. การกางแขนออกและหุบแขนเขา หงายฝามือข้นึ คอยๆ กางแขนผปู ว ยออกจนถึงเหนือศรี ษะ เร่ิมตนจบั ขอมือ คอ ยๆ หุบแขนผปู วยเขา และขอศอกผูปวย 3. การหมุนขอ ไหลขน้ึ และลง ** ทา นี้ทำดว ยความระมัดระวัง ถาปวดไหลค วรหยดุ หมุนแขนผปู ว ยข้นึ เริ่มตนจบั มือและขอ ศอกผปู ว ยให หมนุ แขนผูป วยลง แขนกาง 90 องศา ศอกงอดงั รูป ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 21 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

4. การงอขอศอกเขา และเหยยี ดออก งอแขนผปู ว ยเขา จนสุด เร่ิมตนจบั ขอมอื เหยียดแขนผปู วยออกจนสุด และขอศอกผูปวย 5. การกระดกขอมอื ข้ึนและลง กระดกขอ มือขึ้น เรมิ่ ตน จบั ขอมือ กระดกขอมือลง และนิว้ มือของผูปว ย 22 ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 22 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

6. การกำนิ้วมือเขา และเหยียดนิ้วมอื ออก เร่มิ ตนจับขอ มือและ กำนิ้วมอื ทงั้ สเี่ ขา นว้ิ มอื ทง้ั สีข่ องผูปว ย เหยียดนิ้วมอื ทั้งส่อี อก 7. การกระดกนิว้ โปงข้นึ และลง เร่มิ ตนจับน้ิวหัวแมมือและ จับนิ้วหัวแมมือขึ้นและลง น้วิ มอื ทง้ั สีข่ องผปู ว ย ¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 23 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒêNj Âà¤ÅÍ×è ¹äËǢ͌ μ‹ÍÊÇ‹ ¹¢Ò 1. การงอขาเขาและเหยียดขาออก ยกขาผูปว ยและงอเขา ใหม ากที่สุด เร่มิ ตนจบั ทข่ี อ เทา คอยๆเหยียดขา และขอ เขาผูปว ย ออกจนสดุ 2. การหมนุ ขอสะโพกเขา และออก หมนุ ใหปลายเทา ออกดา นนอก เริ่มตน จับทข่ี อเทา และขอ เขา หมุนใหปลายเทาเขา ดา นใน โดยสะโพกและเขา งอ 90 องศา 24 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 24 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

3. การกางขาออกและหุบขาเขา กางขาออกจนสดุ เรมิ่ ตน จบั ทขี่ อ เทา หบุ ขาเขา และขอ เขาผปู วย กระดกขอเทาข้ึน 4. การกระดกขอ เทา ขึ้นและลง เริม่ ตน จับเหนอื ขอ เทา กระดกขอ เทา ลง และสน เทาผูปว ย ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 25 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒÃà¤Å×è͹äËÇ¢ŒÍäËÅ´‹ ŒÇÂμÑǼŒ»Ù †ÇÂàͧ 12 43 นอนหงาย ประสานมือขา งดกี ับขางที่ออนแรง โดยใหนว้ิ หวั แมมอื ของขาง ทอ่ี อ นแรงอยบู นขางท่ดี ี ยกแขนขน้ึ และลง ทำประมาณ 10-20 ครั้ง 26 ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 26 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ ¡ÅÒŒ Áà¹Íé× ÊÐ⾡â´Â¡Òá¡Œ¹ เปนการฝกกำลังกลามเนื้อ เพ่ือเตรียมความพรอมสำหรับการลุกข้ึนยืน ของผปู วย 12 3 นอนหงาย ชนั เขาท้ังสองขา งใหฝาเทา วางราบกับพนื้ วางแขนไวขางลำตัว ลงน้ำหนักที่เทาท้ังสองขางและยกสะโพกขึ้นพนจากพื้นคางไว และวางลง ทำประมาณ 5-10 ครง้ั ตอรอบ หมายเหตุ ผปู ว ยโรคหวั ใจควรไดร บั คำแนะนำจากนกั กายภาพบำบดั ในการปฏบิ ตั ิ ¤Á‹Ù Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 27 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÃà¤Å×è͹ÂÒŒ  ตองเคล่ือนยายไปขางที่ดีเสมอ และตองอยูภายใตการชวยเหลือของ นกั กายภาพบำบัด หรือผูดแู ลผูปวย จนกวาจะแนใ จวาผูป วยสามารถปฏบิ ตั เิ องได และมกี ารตดั สนิ ใจทถ่ี ูกตอง 1. การเคลือ่ นยายจากเตยี งไปยงั รถเขน็ 12 34 1. จัดวางรถเข็นทำมุม 45 องศากับเตียง โดยใหรถเข็นอยูทางดาน แขน-ขาขา งทดี่ ี ล็อครถเขน็ ดนั ทีว่ างเทาทั้งสองขนึ้ 2. โนมตัวมาขางหนา ใชมือขางที่ดีเอื้อมไปจับท่ีวางแขนของรถเข็น ดานนอก ดนั ตวั ลกุ ข้ึนยืนใหน้ำหนกั อยบู นขาขางท่ดี ี 3. คอ ยๆหมนุ ตวั พรอมกับโนมตัวลงนงั่ ในรถเขน็ 28 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 28 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2. การเคลอื่ นยายจากรถเขน็ ไปเตยี ง 2 1 34 1. จัดวางรถเข็นทำมุม 45 องศากับเตียง โดยใหแขน-ขาขางที่ดีอยูชิด ขอบเตยี ง ล็อครถเขน็ ดนั ที่วางเทา ขึน้ ท้งั สองขา ง 2. ยกมอื ขา งที่ดีวางไวบ นเตียง และขยับเลื่อนตวั มาดา นหนา เทาทง้ั สอง วางราบกบั พ้ืน 3. โนมตัวไปขางหนา ลงน้ำหนักท่ีมือขางดีและเทาท้ังสองขางพรอมกับ ลกุ ขึน้ ยนื และหมนุ ตัวลงน่งั บนเตยี ง ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 29 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒÃÅ¡Ø ¢Ö¹é ¹èѧ¨Ò¡·‹Ò¹Í¹Ë§Ò 12 34 56 1. ใชมือขา งที่ปกติจับมือขา งทอ่ี อ นแรงไว 2. พลิกตะแคงตัวไปทางดา นดี โดยจับมอื ขางทอ่ี อนแรงไปดวย 3. ใชขาขา งปกติ เกี่ยวขาขา งที่ออนแรงลงมาขา งเตียง 4-6. ใชแขนขา งท่ปี กติ ดันตัวลกุ ขึ้นมาสูทานั่ง 30 ¤ÁÙ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 30 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ ¹Ñ觢ŒÒ§¢ÍºàμÕ§ ศีรษะต้ังตรง บา ท้ัง 2 ขางอยใู นระดบั เดยี วกัน ลำตวั ตรง ท้งิ นำ้ หนักใหเ ทา กันทั้ง 2 ขา ง มอื วางบนเตียง เทา วางบนพ้นื ทิง้ นำ้ หนักเทากันทั้ง 2 ขาง ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 31 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ Å¡Ø ¢é¹Ö Â×¹ 2 1 1. ผูปวยนั่งขอบเตียงเทาทั้งสองขาง 2. ผูปวยเล่ือนตัวมาดานหนาให วางราบกับพื้น โดยผูชวยเหลือ สนเทาทั้งสองขางอยูหลังตอ ยนื อยูดา นทอ่ี อ นแรงของผปู วย ขอเขา ผูชวยเหลือจับพยุงท่ี เข็มขดั ของผูปวย 3 4 3. ผูปวยโนมตัวมาดานหนา ลงน้ำหนักท่ีเทาทั้งสองขางใหเทากันพรอมกับยืดตัว ขึ้นยนื ตรง 32 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 32 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Òýƒ¡à´Ô¹ ผูปวยสวนมากตองใชเคร่ืองชวยในการเดิน อาจเปนไมเทาขาเดียว ไมเทาสามขา ไมเทาส่ีขา หรืออาจไมใชเครื่องชวยเดินก็ได แลวแตความมั่นคง ของการเดินในผปู ว ยแตล ะราย เริ่มจากทายนื ตรง นำไมเทาวาง กาวขาขางท่ีเปน กา วขาขางท่ดี ตี ามมา โดยเฉลี่ยน้ำหนักลง ดานหนา ของขา อัมพาตมาดานหนา ขาทงั้ สองขา งเทา ๆ กนั กอน à¤Ã×èͧª‹ÇÂà´Ô¹ 1. ไมเ ทา ไมเทาขาเดียว ไมเทาสามขาหรือ สข่ี า เหมาะสำหรบั ผปู ว ยทมี่ กี ารออ นแรง คร่ึงซกี ของลำตัว โดยไมเทาสามขาหรอื สข่ี า จะมคี วามมน่ั คงมากกวา ขาเดยี ว 2. เคร่ืองชว ยเดินสีข่ า (Walker) เ ห ม า ะ ส ำ ห รั บ ผู ป ว ย ท่ี มี ป ญ ห า การเดิน โดยที่มือท้ังสองขางมีแรง สามารถกำมือจับและยก walkker เพอื่ กาวเดนิ ไปขางหนา ได ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 33 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ ¢éÖ¹–ŧºÑ¹ä´ 1. การขึ้นบันได 1. ผชู วยเหลอื จับพยุงขา งท่อี อ นแรง 2. ลงน้ำหนักท่ีขาขางดีและ ของผูปวยใหผูปวยกาวขาขางที่ดี กา วขาขา งท่ีออ นแรงขนึ้ มา ขึน้ กอ น วางบนบันไดขัน้ เดยี วกนั 2. การลงบันได 1. ผูช ว ยเหลือจบั พยุงขางที่ออ นแรง 2. ใหผ ปู วยกา วขาขางทด่ี ี ของผูปวยใหผูปวยกาวขาขางท่ี ตามมา ออนแรงลงมากอน 34 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 34 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Ò÷ӡԨ¡ÃÃÁºÓº´Ñ ¼Œ»Ù †ÇÂâäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ ·èÁÕ ÕÀÒÇСÅÒŒ Áà¹×éÍ͋͹áç¤Ã§èÖ «¡Õ 1. กิจกรรมทสี่ ง เสริม/กระตนุ การทำงานของแขนและมือขางท่ีออ นแรง 1.1 การใหผูปวยทำกิจกรรมในทาน่ังหรือยืนลงน้ำหนักที่แขนและมือขาง ท่อี อ นแรง ชว ยกระตนุ การรบั รตู ำแหนง ของขอตอ หรอื สวนของรางกาย สง เสรมิ ใหเ กดิ ความมน่ั คงของกลา มเนอ้ื หัวไหลแ ละกลา มเนือ้ เหยียดขอ ศอก ชวยลดอาการเกรง็ ตัวของกลามเน้อื ชวยปอ งกนั การตดิ ของขอมอื และนวิ้ มือในทา งอ ชวยในการทรงตัวขณะทผ่ี ูปว ยใชแขนขา งทีป่ กติทำกิจกรรมตางๆ 1.2 การใหผูปวยทำกิจกรรมโดยใชสองมือประสานกัน จะชวยเพิ่มการรับ ความรูสึกและการรับรูของรางกายดานที่ออนแรง กระตุนใหเกิดการ เคลื่อนไหว ที่มีจุดมุงหมายของ แขนขางท่ีออนแรงในระนาบและ ทิศทางตางๆ ตัวอยางกิจกรรม ไดแก การหยิบลูกบอลลงตะกรา การตอกรวยพลาสตกิ ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 35 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

1.3 การฝกควบคุมการเคล่ือนไหวแขนและการเอ้ือมมือขางที่ออนแรง โดยไมมีการหยบิ จบั ควรเริ่มจากการฝกควบคุมการเคล่ือนไหวของสะบักไปดานหนา หลัง เชน ใหผูปวยใชแขนทับผาเช็ดตัวและพยายามดันออกไปและ กลับเขามาสลบั กนั รว มกับการฝกกางหุบไหล ฝกใหผูปวยเอื้อมมือไปในทิศทางตางๆ โดยอาจเร่ิมจากการเอื้อมมือ ลงไปทพ่ี ้นื ตามแรงโนม ถวง จากนัน้ ในแนวอื่นๆ ตามลำดบั พยายามสงเสริมใหผูปวยใชแขนขางท่ีออนแรงในชีวิตประจำวัน เชน การใชแขนขางที่ออนแรงทับกระดาษขณะท่ีใชมือขางปกติเขียน หนังสอื การใชแ ขนขางท่อี อนแรงดนั ล้ินชักเขา เปนตน 36 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 36 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

1.4 การฝกควบคุมการเคล่ือนไหวแขนและการเอื้อมมือขางที่ออนแรง โดยการหยบิ จบั สิ่งของ ฝกการเออื้ มมือไปในทิศทางตา งๆ ในขณะทใ่ี ชมือกำหรือถือสิ่งของไว เชน การเอ้อื มมือไปหยิบแกวน้ำและยกแกวน้ำ เปนตน ฝกใหมีการเคลื่อนไหวแบบสลับ เชน การฝกคว่ำและหงายมือ สลบั กนั โดยใหผ ปู ว ยจับแกวนำ้ คว่ำหงาย เปนตน ฝกการใชมือขางที่ออนแรงหยิบจับและเคล่ือนยายวัตถุ โดยเร่ิมจาก สิง่ ของชิน้ ใหญไปหาเลก็ เชน การหยิบลูกบอลลงตะกรา เม่ือผูปวยสามารถหยิบสิ่งของไดดีแลว ควรฝกการเคล่ือนไหวของ น้ิวมือ เชน การหยิบเหรียญเร่ิมจากเหรียญสิบไปหาเหรียญสลึง การใชม ือเปดหนงั สือหรือนบั ธนบตั ร เปนตน พยายามสงเสริมใหผูปวยใชแขนและมือขางที่ออนแรงชวยในการทำ กิจกรรมตางๆ ในชีวิตประจำวัน เชน การลางหนา อาบน้ำ เช็ดตัว เปนตน ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 37 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2. การฝกกจิ วตั รประจำวนั ควรสงเสริมใหผูปวยไดฝกทำกิจวัตรประจำวันดวยตนเองเพื่อใหผูปวย มีความมั่นใจและยังชวยกระตุนใหรางกายสวนท่ีออนแรงดีขึ้น ถาแขนและมือ ขางที่ออนแรงพอขยับเคล่ือนไหวไดควรสงเสริมใหผูปวยใชแขนขางท่ีออนแรง โดยใชข า งทีม่ ีแรงชว ย ไมควรใชแตขา งที่มแี รงเพียงอยา งเดยี ว 2.1 การรบั ประทานอาหาร จัดรา งกายใหอ ยูในทา นัง่ ทส่ี มดุล พยายามใชมือขางที่ออนแรงให มากเทาที่จะทำได เชน ชวย ประคองแกวน้ำหรอื หยบิ อาหาร จัดโตะอาหาร จานชามใหเปน ระเบยี บและหยบิ ใชงา ย อุปกรณช ว ย เชน แผนยางรองจานกันลนื่ ไถล ชอนสอมเสรมิ ดา มเพอื่ จะ หยิบจับไดสะดวกขน้ึ แกวมีหู มสี วนชว ยใหก ารรบั ประทานอาหารสะดวกมากขึ้น 38 ¤ÁÙ‹ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 38 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

2.2 การดูแลสุขอนามัยสวนตวั การใชอุปกรณชวยใหทำความสะอาดรางกายไดสะดวกและท่ัวถึง เชน ฝก บัวทใี่ ชม ือถอื ได ฟองนำ้ ถูตัวท่ีมดี า มจับยาว หรอื แปรงสฟี น เสริมดา ม รวมทงั้ เพือ่ ความปลอดภัยควรใชแผนยางกันล่ืนหรือติดตง้ั ราวจบั ท่ผี นงั ของหองนำ้ ดว ย 2.3 การแตงตวั การสวมเส้ือ เร่ิมดวยการสอดแขนขางท่ีออนแรงเขาไปกอน จัดเส้ือ ใหเขาที่แลวสอดแขนขางที่ปกติเขาไปในแขนเส้ือ แลวใชแขนขาง มีแรงจัดเสือ้ ใหเรียบรอ ยและตดิ กระดมุ การถอดเส้ือ ใหถอดขางปกติกอนแลวใชแขนขางปกติชวยดึงเส้ือ ใหข า งทอี่ อนแรง สำหรับการสวมรองเทาและถุงเทาใชวิธีการแบบเดียวกัน คือ ไขวขา ขางที่ออนแรงขึ้นมา เพ่ือจะเอื้อมถึงบริเวณเทาไดสะดวก สวมขางท่ี ออนแรงใหเสร็จกอน สวนการถอดใหถอดขางท่ีออนแรงเปนขาง สุดทาย ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 39 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒúӺѴÀÒÇСÅ×¹ÅÓºÒ¡ ภาวะกลืนลำบากในผูปวยโรคหลอดเลือดสมองเกิดจากความบกพรอง ของระบบประสาทของอวัยวะท่ีเกี่ยวของกับการกลืน การประเมินโดยผู เชี่ยวชาญวามีความเหมาะสมที่จะสามารถรับประทานอาหารทางปากไดอยาง ปลอดภัยหรือไม รวมท้ังการปฏิบัติตัวและการเลือกลักษณะอาหารท่ีเหมาะสม ชวยลดความเสี่ยงตอ การสำลักและเกิดปอดติดเช้อื การจดั ทา น่งั ขณะรบั ประทานอาหาร ศีรษะตั้งตรงไมเอียงไป ดานใดดานหนึ่ง กมหนา เลก็ นอ ย หลังตรง ลำตัวโนม ไป ขา งหนาเลก็ นอ ย มือวางบนโตะ อาหารสำหรบั ผูป วยทมี่ ีภาวะกลนื ลำบาก ในชวงแรกควรเปนอาหารท่ีมีกากนอยมีความละเอียด เละๆ และขน เปนเนื้อเดียว เหมือนอาหารเด็กออน ไมใชลักษณะเหลวเปนน้ำ ตองมีคุณคา อาหารเพยี งพอ ตัวอยา งอาหาร เชน โจกปน ขน โยเกริ ต ไขต นุ ผักสกุ หรือผลไม ปนขน เมือ่ รับประทานไดคอย ๆ เพ่มิ ความหยาบของอาหาร ตามลำดับ ***ในกรณีท่ีมีภาวะกลืนลำบากมาก อาจจำเปนตองใหอาหารทางสายยาง เพ่ือ ไมใหผ ปู วยขาดสารอาหารและเพ่ือปอ งกนั การสำลัก 40 ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 40 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¤Óá¹Ð¹ÓÊÓËÃѺ¡ÒúÃÔËÒáŌÒÁà¹éÍ× »Ò¡ อา ปากกวา ง ออกเสยี งคำวา “อา” “อะ อา” ย้ิมยิงฟน ออกเสยี งคำวา “อ”ี “อิ อ”ี หอปากจู ออกเสียงคำวา “อู” “อุ อ”ู หอ ปาก ออกเสยี งคำวา “โอ” “โอะ โอ” ออกเสียงคำวา “ลา” “ลา ลา ลา” เมม ปากติดกันแนน ๆ แลวปลอยออก ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 41 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

แลบปลายลิ้นแตะมมุ ปาก ซา ย-ขวา บน-ลาง พองแกม ปอง 2 ขา ง ยกปลายลน้ิ แตะหลังหนั บน ลากเขาไป ทำเสยี งกระแอม ตามเพดานปาก หมายเหตุ การฝก ใหทำวันละ 3 คร้ัง โดยทำทา ละ 10 ครง้ั หนา กระจก โดยสถานทท่ี ่เี หมาะสม คอื หองทเ่ี งยี บ ไมมีเสยี งรบกวน ถา ผปู วยทำไมไ ด ใหท ำใหด ูหรือจบั ปากผูปว ยใหขยบั ตาม 42 ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 42 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÃÃ¡Ñ ÉÒ·Ò§ÍÃöºÓºÑ´ ในผูปวยท่ีมีปญหาในการสื่อความหมาย นักแกไขการพูด จะเปนผู ประเมินและวางแผนการรักษารวมกับแพทยผูดูแลโดยจะเลือกโปรแกรมใหผูปวย ฝก ตามความเหมาะสม ¤Óá¹Ð¹ÓÊÓËÃºÑ ÞÒμ¢Ô ͧ¼Ù»Œ dž Âà¡èÂÕ Ç¡ºÑ ½ƒ¡¾Ù´ã¹¼ÙŒ»Ç†  1. ควรพดู คยุ กบั ผปู ว ยโดยใชค ำศพั ทง า ยๆ พดู ประโยคสนั้ ๆ ชา ๆ และชดั เจน 2. ควรกระตุนดวยสิ่งที่จดจำงาย และคุนเคยมากอน เชน นับเลข 1-10 ถามชื่อคนในครอบครัว หรือเรียกชื่อของใชใกลตัวไมควรหัดใหผูปวย ใชค ำศพั ททยี่ ากและไมคอยใชใ นชวี ติ ประจำวนั 3. ในการโตตอบ ควรใหโ อกาส ไมช งิ พดู ขึ้นกอนและรอคำตอบของผูปวย 4. อยาพูดแทนผูปวยนอกจากจำเปนจริงๆ ใหโอกาสเขาพูดแมวาจะพูด ไดช า 5. อยาดุหรือโกรธเวลาที่ผูปวยพูดไมได 6. ถาผูปวยยังไมอยากพูด หามใชวิธีบังคับ แตใหหาวิธีอื่นเพ่ือจูงใจให ผูปวยอยากพดู 7. ใหใชการสื่อภาษาดวยการเขียนหรือภาษาทาทางรวมกับการพูด เพราะผูปวยบางรายมีความสามารถในการติดตอสื่อสารดวยการเขียน ดีกวา การพดู 8. กระตุนใหผูปวยใชการส่ือสารทุกรูปแบบไมวาจะเปนการพูด การใช ทา ทาง การชี้ การเขียน หรือการวาดรูป ¤ÁÙ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 43 (ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Òýƒ¡¡ÒÃà¤ÅÍè× ¹äËÇÍÇÑÂÇзãÕè ªãŒ ¹¡ÒÃà»Å§‹ àÊÕ§ สามารถฝก เองไดหนา กระจกเงาโดย ริมฝปาก ใหอาปากกวางๆ ออกเสียงคำวา “อา” ยิ้มยิงฟน ออกเสียง คำวา “อี” หอปากจู ออกเสยี งคำวา “อู” หอปากออกเสียงคำวา “โอ”, เมมปากใหแนนแลวปลอยออก พองแกม ปอง 2 ขาง การฝกเปาลม ฝกเปาเทียน เปาน้ำผานหลอดกาแฟ เปานกหวีด โดยให เปา เปน จังหวะส้นั ๆ และเปายาว ๆ ล้ิน ใหแลบลิ้นยาว ๆ แลวหดกลับ แลบล้ินแลวใชปลายลิ้นแตะมุมปาก ซาย-ขวา บน-ลาง ยกปลายลิ้นแตะหลังฟนบน ลากเขาไปตามเพดานปาก ออกเสียงคำวา “ลา ลา ลา” หดั เดาะลิน้ ขากรรไกร ใหฝ กอาปากกวา งๆ ขยับขากรรไกรไปซา ยขวา หมายเหตุ การฝก ใหทำวันละ 3 ครง้ั โดยทำทา ละ 10 ครง้ั หนา กระจก โดยสถานที่ ทเ่ี หมาะสม คอื หอ งทเ่ี งยี บ ไมม เี สยี งรบกวน ถา ผปู ว ยทำไมไ ด ใหท ำใหด หู รอื จบั ปาก ผูป วยใหขยับตาม 44 ¤ÁÙ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 44 (ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹