ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРЛИГИ Самарқанд Иқтисодиёт ва сервис институти томонидан туристик салоҳиятини ошириш мақсадида ишлаб чиқилган ЯНГИ ТУРИСТИК ДАСТУРЛАР
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРЛИГИ НАВОИЙ ВИЛОЯТИ НУРОТА ТУМАНИНИНГ ТУРИЗМ ИМКОНИЯТЛАРИ
1
2
МУНДАРИЖА КИРИШ СЎЗ ......................................................................................................................................................5 1. НУРОТА ТУМАНИНИНГ ТУРИСТИК ЖОЗИБАДОРЛИККА ЭГА БЎЛГАН МАДАНИЙ МЕРОС РЕСУРСЛАРИ ...................................................................................................................................6 ДЕҲИБАЛАНД ..............................................................................................................................................6 ҲАСАН ИБН АЛИ ........................................................................................................................................6 ҲУСАЙН ИБН АЛИ .....................................................................................................................................6 МУҲАММАД ИБН ҲАНАФИЯ.................................................................................................................6 СЕНТОБТЕПА (ЭСКИ ҚЎРҒОНЛАР) ....................................................................................................7 НУР ҚАЛЪАСИ.............................................................................................................................................8 ЧИЛУСТУН МАСЖИДИ..........................................................................................................................10 КЎКГУМБАЗ МАСЖИДИ .......................................................................................................................11 ШАХИМАРДОН МАСЖИДИ..................................................................................................................12 ДОМИЛЛА МАСЖИДИ............................................................................................................................14 БАРГСЎЗ МАСЖИДИ...............................................................................................................................14 САИДОТА МАСЖИДИ.............................................................................................................................15 ҲАСАН-ҲУСАН МАСЖИДИ ..................................................................................................................15 ЭШОНИ СУДУР .........................................................................................................................................16 ЧАШМА МАЖМУАСИ.............................................................................................................................18 ШОҲИМАРДОН МАЖМУАСИ..............................................................................................................20 ФОЗИЛОМОН КЎЛИ................................................................................................................................21 2. НУРОТА ТУМАНИНИНГ МЕҲМОНХОНА ВА ШУНГА ЎХШАШ ЖОЙЛАШТИРИШ ВОСИТАЛАРИ ................................................................................................................................................23 2.1. МЕҲМОНХОНАЛАР ..........................................................................................................................23 «НУРОТА» МЕҲМОНХОНАСИ.............................................................................................................23 2.2. ОИЛАВИЙ МЕҲМОН УЙЛАРИ .....................................................................................................23 «SENTOB HARSANGI KALON» ОИЛАВИЙ МЕҲМОН УЙИ ........................................................23 «ДАМИРБЕК ДАВРОНОВ» оилавий меҳмон уйи ..............................................................................25 «СИНТОБИСТОН» оилавий меҳмон уйи .............................................................................................25 «ХАЙРИЛЛОЕВ МУФТИЛЛО « оилавий меҳмон уйи .....................................................................25 МУБИНОВ САИДНОДИР ХАСАН ЎҒЛИ оилавий меҳмон уйи ....................................................26 ҲАБИБОВ АЛИШЕР БАХРИДДИНОВИЧ оилавий меҳмон уйи...................................................26 НАБИЕВ ҚАҲРАМОН оилавий меҳмон уйи .......................................................................................26 ҚИЗИЛЧА МОТЕЛ оилавий меҳмон уйи .............................................................................................27 3
ОБИ ЧАШМА оилавий меҳмон уйи .......................................................................................................27 РУСЛАН ЭКО СЕРВИCЕ оилавий меҳмон уйи ..................................................................................28 ҚУРБОНОВ НУРМАТ ИСТАМТОШЕВИЧ оилавий меҳмон уйи .................................................28 ХАМРОЕВ ХАСАН МИРОЛИМОВИЧ оилавий меҳмон уйи..........................................................28 НАЗАРОВА ГУЛБАХОР ҚУРБОНОВНА оилавий меҳмон уйи .....................................................29 ВОСИЛОВА САНГИМО ЮСУПОВНА оилавий меҳмон уйи.........................................................29 ДЖАББОРОВ ЖАББОР ҚУРБОНОВИЧ оилавий меҳмон уйи ......................................................29 СУЛТОНОВ МУЗАФФАР БЕРДИЕВИЧ оилавий меҳмон уйи ......................................................30 ХАКИМОВА ТАЖИНИСО ОИЛАВИЙ оилавий меҳмон уйи.........................................................30 ДАВРОНОВА ГУЛАВСО оилавий меҳмон уйи...................................................................................31 НУРАТОУ ТОУР ОФ СЕНТОБ ПЕАРЛ оилавий меҳмон уйи.......................................................31 БОБОМУРОТОВ ҚАРОРБЕК оилавий меҳмон уйи ..........................................................................31 НУРГУЛ оилавий меҳмон уйи .................................................................................................................32 БАРАКАТОВА МУСЛИМА оилавий меҳмон уйи ..............................................................................32 КУНЯШАР оилавий меҳмон уйи ............................................................................................................33 ДАРА оилавий меҳмон уйи .......................................................................................................................33 МАМАСОЛИ-БОБО оилавий меҳмон уйи ...........................................................................................34 БОҒИ ДИЛКУШО оилавий меҳмон уйи ...............................................................................................34 ФЕРЕДЕ оилавий меҳмон уйи .................................................................................................................34 ЧАШМАИ-АКО оилавий меҳмон уйи ...................................................................................................35 ТАҒОЙ ВОСИТ оилавий меҳмон уйи ....................................................................................................35 ТУРИЗМ СЕНТОБ оилавий меҳмон уйи ..............................................................................................35 «РАХМАТЖОН» оилавий меҳмон уйи ..................................................................................................36 4
КИРИШ СЎЗ Ўзбекистон кўпчилик туристлар тасаввуридагидек фақатгина қадимий шаҳарлар, бетакрор архитектура, улуғвор мадраса, масжид ва миноралар ўлкасигина эмас, балки турли хил иқлим зоналарга бўлинган ўлкадир: Қизилқум ва Қорақум саҳролари, Тянь Шань, Помир, Нурота тоғ тизмалари, дарё, кўллар ва сув омборлари, турли хил ўрмон ва бўтазорлар, баҳорда гуллар билан бурканувчи даштлар, экологик зарарли, лекин ўзига мафтур айловчи Оролқум саҳроси ва шу кабилар. Навоий вилоятининг табиати ҳам ўзининг бетакрорлиги ва турлилиги билан ажралиб туради. Туристларнинг катта қисмини ўзига жалб қиладиган Нурота тумани зиёратгоҳи, Нурота тумани Сентоб қишлоғи, туризм масканига айланиб улгураётган Чуя МФЙ \"Дара\" қишлоғи бугунги кунда ўзининг ажралиб турадиган табиати ҳисобига ўз мухлисларига эга десак адашмаган бўламиз. Шу жумладан, Нурота туманида ҳам тоғли, ҳам чўл, ҳам яйловли ҳудудлар мавжудлиги туризм соҳаси учун катта имкониятлар манбаи бўлиб хизмат қилади. Нурота тоғлари — бу нафақат давомий саёҳат учун, балки дам олиш кунлари учун монанд бўлган ажойиб жой ҳамдир. Нурота Самарқанд, Бухоро, Тошкент каби йирик шаҳарлардан узоқ эмас ва бу ерга автомобилда бир неча соат ичида етиб келиш мумкин. Табиат ёдгорликлари билан бир қаторда, маҳаллий аҳолининг турмуш тарзи ҳам катта қизиқиш уйғотиши аниқ. Айтмоқчи, Нурота тоғларидан узоқ бўлмаган ерда, Айдаркўлда сайёҳлар орасида жуда машҳур бўлган ўтов қароргоҳи мавжуд. Шунингдек, меҳмонхона уйларда ётиб қолиш имконияти билан бирга, бу уйларда турли хил гилам ва бошқа буюмларнинг яратилиш жараёнида иштирок этиш мумкин. Баҳорда ва кузда, баҳорнинг илк кунларида ҳамда йиғим-терим мавсумида нуроталиклар байрамлар ўтказилиб, уларда маҳаллий ҳофиз ва раққосалар, шунингдек, оммавий ўйинларни ҳам кузатиш мумкин. Нурота туманининг хорижий ва маҳаллий туристлар учун жозибадорлигини ошириш ҳамда туристларнинг туман ҳудудида қолиш давомийлигини кўпайтириш ҳудуднинг иқтисодий-ижтимоий ҳаётига ижобий таъсир кўрсатади. Аммо бу жозибадорлик маданий мерос объектларни кўриш, миллий таомларни истеъмол қилиш, дам олиш зоналарига сайёҳатларни ташкил этиш билан чекланмасдан, бошқа мамлакатларда мавжуд бўлмаган ёки аналогларидан бирор бир жиҳати билан ажралиб турадиган туристик ресурсларни ўз ичига олиши керак. Ушбу туристик ресурсларга “Қизил китоб”га киритилган флора ва фауна дунёси вакиллари ҳамда табиатнинг ноёб мўжизаларини киритиш мумкин. 5
1. НУРОТА ТУМАНИНИНГ ТУРИСТИК ЖОЗИБАДОРЛИККА ЭГА БЎЛГАН МАДАНИЙ МЕРОС РЕСУРСЛАРИ ДЕҲИБАЛАНД ҲАСАН ИБН АЛИ Навоий вилоятининг Нурота туманидаги Деҳибаланд қишлоғининг шимоли-шарқий қисмида ҳазрат Ҳасан ибн Али розияллоҳу анҳуга нисбат берилган мақбара бор. Таъмирлаш вақтида топилган тош лавҳда унинг XIX асрда қурилгани ёзилган. Аслида, Имом Ҳасаннинг қабри Мадинада, Бақиъ қабристонида, оналари Фотимаи Заҳро ёнида. Бу зот ҳалимлиги, сахийлиги, тинчликпарварлиги ва кенгфеъллиги билан машҳур бўлган. Отаси ҳазрат Али каррамаллоҳу важҳаҳудан кейин давлатни олти ойча бошқарган. ҲУСАЙН ИБН АЛИ Ҳусайн ибн Али бизнинг диёрларда «ҳазрат Ҳусан» номи билан машҳур. Ҳазрат Ҳасан ва ҳазрат Ҳусан шарафига эгиз чақалоқларга шундай исм қўйилади. Навоий вилоятининг Нурота тумани Деҳибаланд қишлоғидаги бир зиёратгоҳ ҳам «Ҳасан-Ҳусан» деб номланган. Мақбара ва ён-атрофдаги иморатлар вақт ўтиши билан ўзгариб турган. XIX асрнинг охири ва XX аср бошларида қурилиш-тиклаш ишлари олиб борилган. Имом Ҳусайн розияллоҳу анҳу ҳазрат Ҳасандан бир йилу бир ой кейин туғилган. У кишига Пайғамбар алайҳиссаломнинг ўзлари исм қўйиб, гўдаклигидан тарбиялари билан шуғулланганлар. Бу хусусда кўплаб ҳадислар бор. МУҲАММАД ИБН ҲАНАФИЯ Навоий – Нурота катта йўли ўтадиган Деҳибаланд қишлоғининг кунботар томонида Муҳаммад ибн Ҳанафияга нисбат берилган қадамжо бор. Бу зиёратгоҳ Туркманистон ва Кавказбўйи халқлари орасида ҳам машҳур. Қабрлар устига мақбара тикланган. Бинолар турли даврларда таъмирланган. Манбаларда қайд этилишича, Али ибн Абу Толиб каррамаллоҳу важҳаҳу Шом сафарига тайёргарлик кўриш ҳақида волийларга буйруқ юборади. Сафар байроғини ўғли Муҳаммад ибн Ҳанафияга беради. «Қандия»да ҳазрат Аҳмад Яссавий Муҳаммад ибн Ҳанафия Раҳматуллоҳи Алайҳ наслидан деган маълумот бор. «Ислом» энциклопедиясида Муҳаммад ибн Ҳанафиянинг «Бани Ҳанифа» қабиласига мансуб аёлдан туғилгани қайд этилган. 6
СЕНТОБТЕПА (ЭСКИ ҚЎРҒОНЛАР) Таърифлаб бўлмайдиган тоза ҳаво, қушларнинг тинимсиз сайраши, қора тонг, тоғ оқимининг шовқини, хушбўй гуллар, транспорт воситаси сифатида эшаклар, дўстона аҳоли, тунда юлдузларга тўла осмон ... бу энг кичиги бўлса керак. Нурота тоғларида қишлоқ нимаси билан диққатга сазовор. Айдаркўл кўлидан 30 км узоқликдаги дарз устида жойлашган Сентоб (Сентяб) қишлоғи шаҳар шовқинидан чарчаганлар учун нажот гўшасига айланади. Нурота тоғлари билан Қизилқум чўли ўртасида ўтган кунларнинг тинчлиги, ўша даврларнинг маънавий қадриятлари сақланиб қолган манзилгоҳ бор. Бокира табиатнинг бу кичик ҳудудида вақт музлагандай туюлди. Унинг аҳолиси ўз уйларини кичик ва ўрта тошлардан - тош ва лойдан қуришади. Овқат пишириш учун маҳсулотлар улар ўз боғларида ўсади ва йиғади. Пишириш очиқ оловда амалга оширилади. Бу ерда ҳатто ёнғоқ, писта ҳам териб қуритилади. Ҳар бир оиланинг ўз чорва моллари бор, гарчи унчалик катта бўлмаса-да, лекин бутун оилани тухум, сут, гўшт ва жун билан таъминлайди. Ҳудуд турли хил ҳайвонлар, қушлар ва ҳашаротларга бой бўлиб, уларнинг баъзилари Қизил китобга киритилган. Бу ерда сиз флора ва фаунанинг ноёб вакилларини учратишингиз мумкин. Қишлоқ бўйлаб сайр қилар экан, одамда ўзига хос, пухта ўйланган, аммо қадимий шаҳарча қазишмаларига тушиб қолгандек таассурот пайдо бўлади. 7
НУР ҚАЛЪАСИ Нур шаҳрига қайси томондан кирманг худди маёқ сингари Нур қалъаси яққол кўзга ташланиб туради. Бу обида Ўрта Осиёда исломга қадар қурилган антик археологик ёдгорлик саналади. Археолог Я.Ғуломов «Нур қалъаси милоддан аввалги йилларда бино бўлган», - деб ёзади. Ривоятларга қараганда, Чингизхон узоқдан тоғ тепасида қурилган Нур қалъасини кўриб шошилиб қолган. Шаҳарни ўраб турган Пироста мудофаа деворини кўриб шаҳарга кечаси ҳужум қилишни буюрган. Нур қалъаси Бухоро ва Самарқанд йўлидаги истеҳком бўлиб, шаҳар ўрта асрларда «Нури Бухоро» деб ҳам юритилган. Нур қасрини, - деб ёзади археолог Б.Ўроқов, - Искандария ҳам дейишади. Чунки уни маҳаллий халқ Искандарга қарши кураш жараёнида қурган. Академик В.А.Нильсон (1953), академик Я.Ғуломов (1968) томонидан олиб борилган археологик қазилмалар натижаси шуни кўрсатадики, қалъанинг остки маданий қатлами милоддан аввалги асрларда бино бўлган. Нур қалъаси машҳур Нур чашмасининг устки қисмида сув бошига эгалик қилиш, душман қамалига бардош бериш мақсадида қурилган. Қалъанинг ички қурилмалари яхши сақлаб қолинмаган. Қалъа қурилиш тарихига кўра ўзига хосдир. У «Кичик айиқ» юлдузлар туркумига мос равишда 7 та минора ва уларни бирлаштирувчи йўлаклар билан бирлаштирилган. Маҳаллий отахонларнинг айтишларича, агар қалъа душман томонидан ўраб олинса ҳам қалъадагилар сувсиз қолишмаган. Қалъанинг тахминан ўрталаридан аскарлар махсус зина билан тушиб қалъа остидан оқиб ўтаётган чашма сувидан олиб чиқишган. Нур қалъасининг асосий меъморий қурилиши IV-VII асрларда қайта тикланган. 8
VIII асрга келиб уруш тўфонлари уни яна харобага айлантирган. Сомонийлар даврида яна қайта таъмирланган. Нур қалъаси ХVIII асрларда янада мустаҳкамланиб, қадимги пойдевор устига яна кузатув миноралари қурилган. Қалъа асосан хом ғишт ва тошдан қурилган. Нур қалъаси кўплаб лашкар ва лашкарбошиларни ўз ҳимоясига олган. Сомонийларнинг душман томонидан тор-мор этилган охирги вакили Мунтансир Нурга келиб жойлашган ва 1004 йилга келиб Дабусиядаги душманга қарши ҳужум уюштирган. Дарҳақиқат, табиатнинг Нури ёғилган бу кўҳна шаҳар ўзининг кўплаб муқаддас исломий қабрлари, қадамжолари билан Ўзбекистоннинг бошқа шаҳарларидан ажралиб туради. Ушбу зиёратгоҳ жойлар бугунги кунда тадқиқ этишга муҳтож. Шайх Абулҳасан Нурий қабри (Чашма соҳилида), Шайх Абулҳасан Румий қабри (хонақоҳда), Хўжа Бурҳониддин Жариллоҳ қадамжоси (Мозори Бандикушоҳ), Аҳмади Замжий (Мозори Сангандоз) қадамжоси, Хўжа Убайдуллоҳ қадамжоси, «Мозори Чилла» Биби Ситтаи тагалбоз, (Мозори Шоҳируст) қадамжоси, Нукриддин Қаттол (Темирқовуқдаги авлиё) зиёратгоҳи, Боумар сўфи (Қўрғон маҳалласи) қабри, Нургулато қабри (Чашма соҳилида), Имом Ҳасан Имом Ҳусайн қадамжоси (Деҳибаланд қишлоғида), ҳазрат Шоҳимардон (Ғозғон қўрғонида), Хўжа Абдухолиқ Ғиждувоний қадамжоси (Қўрғон маҳалласида), Занги ота қадамжоси (Қўчот ҳудудида) ва бошқа кўплаб табаррук зиёратгоҳлар йиллар давомида Нуротанинг исломий мавқеи халқимизнинг диққат марказида турганлигидан далолатдир. Ўрта асрларда илм-фан гуллаб- яшнаган Бухоро ва унинг атрофидаги энг қадимги шаҳарларидан бири бўлган Нурнинг «Нури Бухоро» деб аталиши бежиз эмас. ХХ аср охирларида шаҳарда 32 та масжид, чашма мажмуасида мадраса ва хонақоҳлар бўлганлигини маҳаллий халқ ҳозир ҳам эслайди. Кўпинча масжидлар ўзларидан қадимийроқ меъморий обидалар устига қурилган. Эскирган, бузилиб кетган масжид ўрнига янгиси қурилган. Аммо масжиднинг эски номи сақланиб қолган. 9
ЧИЛУСТУН МАСЖИДИ Нуратонинг «Чашма мажмуасида» жойлашган «Чилустун» жомеъ масжиди нуратоликларнинг фаҳри ҳисобланади. Масжид жуда қадимий бўлиб уни охирги марта Эшон Турсунхўжа (Судур) қурдирган. Чилустун жомеъ масжидининг ташқи кўриниши квадрат шаклида бўлиб унинг меҳроби ғарбий деворга туташтирилган. Масжиднинг пештоқи анъанавий, шарқона «П» ҳарфи шаклида бўлиб, пештоқ ортида бежиримгина минора масжидга салобат бериб туради. Гуласимон шаклда қурилган минора 5, 63 метрдан иборат. Муаззин азон айтадиган азонхонага минора ичидаги айланма зиналардан чиқилади. Масжиднинг пойдевори икки қатор мармар плиталардан терилган. Масжид деворлари ичкаридан гулганч амалида бир текис сувалган. Масжидга тўртта эшикдан кирилган. Масжидлар шарқона услубдаги ҳар хил геометрик шакллар билан безатилган. Кириш дарвозаси мармар устунларга маҳкам ўрнатилган. Ёғочдан ясалган сардари майда безаклар билан тўлдирилган. Нуратолик архитектор олим Додо Нозиловнинг фикрича «Чил устун» мажиди Эшони Судур даврида учинчи марта қурилганда унинг бош меъмори бухоролик Мулло Абдушукур бўлган. Масжид биринчи марта IX асрда иккинчи марта XVI асрда, учинчи марта ўтган асрмизнинг бошида қурилган. Масжиднинг мармар безаклари Ғозғонлик машҳур сангтарошлар Абдураҳим ва Абдурасул Турдиевлар ижодига мансуб. Айниқса Абдурайим Турдиев томонидан ишланган меҳроб олий санъат асари даражасига кўтарилган. Масжид дарвозалари ва болодариларда амалга оширилган ёғоч ўймакорликлари усто Шамс амалидир. Масжид қурилишида маҳаллий устолардан усто Раҳмонқул, усто Хўжа, усто Рустам, усто Қаландар ва бошқалар қатнашган. Шўролар даврида масжид аввал омбор бўлиб, унда 10
буғдой, кейинчалик химикатлар сақланган. Ўтган асрнинг 70 йилларида масжид биноси гилам тўқиш фабрикаси сифатида фаолият кўрсатган. Мустақиллигимизнинг дастлабки йилларидан масжид мўмин мусулмонларнинг диний ибодат ва маросимларини ўтказиш учун қайтариб берилди. 2009-2010 йилларда масжидимиз тўлиқ капитал таъмирланиб, етти миллиард сўмдан зиёд маблағ сарфланиб обод этилди. КЎКГУМБАЗ МАСЖИДИ Чашма мажмуасида яна бир меъморий ёдгорлик «Панжвақта» Кўк Гумбаз масжидидир. Масжид XVI асрда Абдуллохон даврида қурилган. Масжид ёнидаги гуласимон баланд минорали азонхона сақлаб колинмаган. Масжид икки томонлама айвонли бўлиб, айвондаги меҳробнинг гулдор кошинлари ва ҳошиядор нақшлари билиниб турибди. Кексаларнинг айтишларича, масжид асли нимранг, оқ, мовий ранг ва қора фонга ишланган ҳаворанг ва оқ мозаикалар билан безатилган, булардан фақат гумбаз ичидаги геометрик ҳошиялар сақланиб турибди. Қиблага қараган масжид меҳробининг иккала томонидаги чиллахона 1994 йилда тикланган. Масжид ўзининг чиллахонаси борлиги билан бошқа масжидлардан ажралиб туради. Шўролар даврида масжид фаолияти тўхтатилган, Кейинчалик ўлкашунослик музейига айлантирилган. Мустақиллигимизнинг дастлабки йилларидан масжид мўмин мусулмонларнинг диний ибодат ва маросимларини ўтказиш учун қайтариб берилди. 2009-2010 йилларда масжидимиз тўлиқ капитал таъмирланиб, етти миллиард сўмдан зиёд маблағ сарфланиб обод этилди. Нурота масжидлари аҳлоқ одоб покизалик, иймон ва фойдали меҳнат каби инсоний фазилатларни шакллантиришда халқ орасида муҳим рол ўйнади. Нуроталиклар Ўтган асрнинг бошида шаҳарда 32 та масжид борлигини айтишади. Нуротанинг 4 гузарининг ҳар бирида 7-8 тадан масжид бўлган. Кўпинча Нурдаги масжидлар ўзларидан қадимийроқ ёдгорликлар устига бунёд этилган. Эскирган, бузилиб кетган масжид ўрнига янгиси 11
қурилгач масжиднинг эски номи эса сақланиб қолган. Уларнинг деярли барчаси ўтган асрнинг бошида қурилган. ШАХИМАРДОН МАСЖИДИ Ҳазрати Али (к.в.) га нисбат берилган кадамжо ва мозорлар кўплаб диёрларда хам учрайди. Жумладан, Навоий вилояти, Нурота тумани Ғозғон қўрғонида хам шундай муборак жой мавжуд. Бу маскан «Ҳазрати Шохимардон» деб аталади. Зиёратгоҳнинг бунёд бўлиши билан боғлиқ масалада кўшимчамиз йўқ эса-да, бу маскан халкнинг ҳурмати, муҳаббати ва ихлосининг холис ифодаси эканлигини таъкидлаб ўтишга бурчлимиз. Оталари - Абу Толиб ибн Абдулмутталиб, оналари - Фотима бинти Асад ибн Ҳошим. Ризоуддин ибн Фахруддиннинг «Хулафои рошидин» номли асарида Ҳазрати Али (к.в.)нинг Аллоҳнинг улуғ марҳамати ва иноятлари билан таваллуд бўлишлари баён этилган: «...милоднинг 601 йилида дунёга келдилар. Ота-оналарининг қўйнида саккиз ёшга қадар (баъзи ривоятларда эса тўққиз ёшга қадар) тарбия топдилар. Тўққиз ёшга етган пайтларида Расулуллоҳ ҳазратлари Али ибн Абу Толибни ўз тарбияларига олдилар... Ўз уйларида то Аллоҳ таборак ва таоло оламга пайғамбар қилиб юборгунга қадар бирга сақлаб юрдилар. Аллоҳ у зотни инсониятни бахт-саодат йўлларига йўл кўрсатишлик учун оламга раҳмат пайғамбари килиб юборган пайтда ҳазрати Али Расулуллоҳга эргашдилар ва имон келтирдилар, рост деб тасдик этдилар. Ҳазрат Али ёш йигитлар ичида янги порлоқ динга биринчи бўлиб бўйсунганларидан эдилар...». (91 -92 бетлар) Ҳазрати Али шижоатли, жасур жуда ҳам паҳлавон бўлган. Шариат асрорларига олим, динни комил билувчи фақиҳ, унинг усул ва маромларини чуқур тушунадиган ва хужжатлари собит булувчи билимдон, дунё матоларидан юз ўгирган зоҳид ҳам эди. Доимо халлоқу олам - Аллоҳ таборак ва таолонинг фикрига чўмиб юрарди. Расулуллоҳнинг «Мен илмнинг шаҳриман, Али эса унинг эшиги» деганлари саҳиҳ ҳадисларда келгандир. Исломда энг билимдонлардан бири бўлган Абдуллох, ибн Аббос (р.а.): «Бирор нарсани Али айтганлари бизга исбот бўлган чоғда бошқа киши нима деркин деб турмас эдик», дейишлари илму ҳол ва қол мартабасида бу улуғ зот тутган даражани муфассал англатади. Пайғамбаримизга куёв бўлишларида ҳам улуғ ҳикмат бор. Муҳаммад (с.а.в.) жанобимиз қизлари Фотима (р.а.)га қараб: «Мен сени, эй азиз қизчам, имони ҳар қандай бошқа инсондан кўра қувватлироқ илми ҳамманинг илмидан кўра кўпроқ, ўзи эса қавмимиз ичида ахлоқ ва шарафда афзалроқ бир кишининг олдига омонатга қўйиб қўйдим», деганлари ҳазрати Алига нисбатан ҳолис баҳо ва эҳтиром, ҳақиқатдир. 661 милодий йилнинг 19 январида Куфа масжидидан чиқиш пайтида 12
Абдураҳмон ибн Мулжамнинг қиличи зарбидан яраланиб, икки кундан сўнг вафот этади. Жасади шу масжид ёнига дафн этилади. Кейинчалик Нажаф қасабасига (катта қишлоқ, шаҳарча) жасадлари кўчирилади. Ҳазрати Али (к.в.) нинг муборак қабрлари ҳозирда обод масканга айлантирилган. Минглаб инсонлар ибрат ва ихлос билан зиёрат этади. Али (р.а.) чуқур нафас олдилар ва айтдиларки: «Эҳ! Мана бу ерда (қалбда) катта илм бор, қанийди, уни кўтарувчи кишини топсам. Фақат ишончсиз толибга дуч келяпманки, у дунё талабида динни восита қилади, ишлатади ва Аллоҳнинг неъматлари билан унинг авлиёларига тил теккизади ҳамда Аллоҳнинг ҳужжатлари билан Унинг халкида ўзини устун тутади. Ёки ҳақиқат аҳлига итоат этувчи толибга дуч келяпман, лекин унда басират бўлмагани боис, шубҳали нарсага биринчи бор рўбару келиши биланоқ қалбига ширк ўрнашиб қолади. Ғозғон қишлоғида жойлашган «Шоҳимардон » масжиди XVI –асрда қурилган. Кейинчалик Бухоро амири Амир Олимхоннинг оналари ташаббуси билан қайтадан қурилган. Қурилишда маҳаллий Ғозғонлик сангтарош усталар ишлашган. Масжид деворлари тўлиқ Ғозғон мармар тошлари билан тикланган. Масжиднинг ташқи деворлари устки қисмида мармар тошларга ҳадислар ўйиб ёзилган. Масжиднинг шимоли шарқида ҳазрати Али розиёллоҳу анҳунинг рамзий қабрлари мавжуд. Масжид ҳовлисига кирмасдан чап қўлда Қамбар ота рамзий қабрлари бор. Шўролар даврида масжид фаолиятини тўхтатган. Юртимиз мустақилликка эришгач масжид яна фаолият кўрсата бошлади. Ҳозирги кунда масжид мўмин мусулмонлар ихтиёрига берилган. 13
ДОМИЛЛА МАСЖИДИ Домалла масжиди ҳам ўтган асрнинг бошларида масжиднинг нураб қолган биноси ўрнига маҳаллий халқ ҳомийлиги ва ҳашар йўли билан қайтадан қурилган. Бу масжид ҳам фаолиятини шўролар даврида тўхтатган. Мустақиллик йилларида масжид яна фаолият кўрсата бошлади. 2013-йил март, апрел, май ойларида масжид тўлиқ капитал таъмирланди. Унинг атрофи ҳам ободонлаштирилиб чиройли боғ барпо қилинди. Асримиз бошида Нуратода масжидларнинг кўплиги қадимда халқимизнинг исломий маданияти юқори, эътиқоди мустаҳкам бўлганлигининг нишонасидир. Фикримизнинг исботи сифатида биргина Домалла маҳалласида 1920 йилларда йигирмадан ортиқ диний ва дунёвий уламолар яшаб ўтган. БАРГСЎЗ МАСЖИДИ Баргсўз масжиди ҳам ўтган асрнинг бошларида масжиднинг нураб қолган биноси ўрнига маҳаллий халқ ҳомийлиги ва ҳашар йўли бир устунли қилиб қурилган. Кейинроқ гузарнинг тадбиркор бойлари томонидан тўрт устунли қилиб 9,5х9,5 ўлчамида қайтадан қурилган. Бу масжид ҳам фаолиятини шўролар даврида тўхтатган. Мустақиллик йилларида масжид яна фаолият кўрсата бошлади. 14
САИДОТА МАСЖИДИ Саидота масжидининг номи масжид ёнидаги сағана «Саидлар сағанаси» ва гузари бўлганлиги боис «Саидато» деб номланган. Саидато масжиди XIV – асрда қурилган. Масжид биноси ўтган асрнинг бошларида маҳаллий тадбиркор Эшон Судур Турсунхўжа томонидан 1905-1910 йилларда масжиднинг эски жойи ўрнига қурилган. Масжид тўрт ёғоч устунли бўлиб, устунларда Қуръони Каримнинг «Фатҳ» сураси тўлиқ ўйиб ёзилган. Масжид шўролар даври фаолияти тўхтатилган. Кейинчалик масжид биноси кутубхона сифатида фаолият кўрсатган. Мустақиллик йилларида масжид мўмин мусулмонлар ихтиёрига берилди. ҲАСАН-ҲУСАН МАСЖИДИ «Имом Ҳасан имом Ҳусайн» зиёратгоҳи Навоий вилояти Нурота йўлининг 45-километрида Деҳибаланд қишлоғи жойлашган. Бу қишлоқда учта рамзий қабр бор. Кираверишда ўнг томонида «Имом Ҳасан имом Ҳусайн» зиёратгоҳи бор. Бу ерда ҳазрати Алининг суюкли фарзанлари Имом Ҳасан ва Имом Ҳусайнларнинг рамзий қабрлари бор. Бу қабрлар тахминан ХIХ асрнинг охирларида барпо этилган. Бу масканга ҳам кўплаб маҳаллий сайёҳлар ташриф буюришади. Нур қалъаси билан замондош Деҳибаланд қалъаси ҳудудда жойлашган бошқа қалъалар сингари қишлоқ мудофааси учун қурилган. Пойдевори тошдан ғиштлари тупроқдан ясалган. 15
Қадимда шаҳарчага ёв ҳужум қилганда қўрғон тепасидаги аскарлар олов ёқишиб ёки тутун чиқаришиб шаҳарча аҳолиси хавфдан бохабар қилишган ва узоқда жойлашган бошқа қалъаларга ҳам хабар беришган. Деҳибаланд қишлоғида 3 та чашма бор. Бу қалъа ҳам мудофаа ҳам сувга эгалик қилиш учун қурилган. Ҳозирги кунда қалъанинг мудофаа деворлари қолмаган. Фақатгина қишлоққа кириш жойидаги асосий қисми қолган холос. Майдони 1700 м2га тенг. ЭШОНИ СУДУР Сулаймон Эшон, Эшони Судур, Сулаймон Салоҳиддинов (1877-1932) - Шарқий Бухоро ва Ўрта Бухородаги қуролли ҳаракатнинг ғоявий раҳнамоларидан бири. Эшони Судур номи билан машҳур бўлган. Сулаймон Эшон 1877 йили Бухоро шаҳридаги Жўйбор гузарида диний уламо оиласида туғилган. Унинг отаси Салоҳиддин Эшон Бухоро амири Абдулаҳадхон (ҳукмронлик йиллари: 1885-1910) даврида саройда юқори диний лавозимларда ишлаган. Тарихчи Феруз Бобоевнинг ёзишича, Салоҳиддин Эшон Бухоро амирлигида энг юқори диний унвон - шайхулислом лавозимида ҳам фаолият кўрсатган. Ғузор вилояти ҳокими Акромхон Тўра (амирнинг тоғаси) Салоҳиддин Эшоннинг қизига уйланган. Сулаймон Эшон ҳам 25 ёшидан бошлаб саломатлиги сабабли пойтахт Бухородан чиқиб кетиб, баҳаво ерда жойлашган Ғузорда яшай бошлайди. Сулаймон Эшоннинг Ғузорда ҳовлиси, катта мулки: ер-суви, обжувоз ва тегирмонлари, шунингдек, Бухорода ҳам ҳовлиси бўлган. Амир Саид Олимхон даврида Сулаймон Эшонга ўроқ, судур ва садр диний унвонлари берилган. 16
1921 йил январда кўтарилган Шаршауз қўзғолонида асосий рол ўйнаган шахслардан бири Эшони Судур бўлган. Архив ҳужжатларида келтирилишича, бу қўзғолонни бостириш учун қизил аскарлар катта куч сарфлаган. Қўзғолон бостирилгач, Сулаймон Эшон (Эшони Судур) ёлғиз қизини олиб, Саройкамар орқали 1921 йили Афғонистонга ўтади. У ва қизи уч йил Хонободда, бир йил Мозори Шарифда яшайди. 1925 йили Эшони Судур ва поччаси Акромхон Тўра Мозори Шарифда истиқомат қилган. Эшони Судур бу пайтда Қобулга бориб, Саид Олимхон билан тез-тез учрашиб турган. Ноқулай об-ҳаво шароитига мослаша олмаган Эшони Судур Хонободни тарк этиб, Мозори Шарифга кўчишга мажбур бўлган. Эшони Судур Мозори Шарифда афғон ҳукуматидан субсидия, пул ёки натура шаклида ёрдам олиб турган. Шундай мураккаб шарт-шароитда Афғонистондаги ўзбек муҳожирлари Бухоро Халқ Совет Республикаси ҳукуматига бир неча марта уларни қўллаб- қувватлаш учун мурожаат қилган, лекин натижа чиқмагач, тўртинчи йилнинг охирида муҳожирлар Мозори Шарифдаги совет ҳокимиятининг элчихонасига мурожаат қилган. Натижада муҳожирлар орасидан 20 кишига ўз ватанларига қайтишга руҳсат берилган ва улар собиқ Фузор беклигида мирза бўлиб ишлаган Мирза Ўрун бошчилигида Бухорога қайтади. Муҳожирлар асосан Хонобод, Мозори Шариф ҳамда бошқа шаҳарларда қийинчилик ва мураккаб шароитда яшаган. Шундай бир пайтда афғон амири Омонуллахон Кобул, унинг атрофларида истиқомат қилаётган муҳожирларга бошқаларга нисбатан яшаш учун кўпроқ шарт-шароит яратиб бераётгани, субсидия ва ёрдам пуллари миқдори ҳам яхшироқ тўланиши ҳақида гап тарқалади. Фузор беги Акрамбек бошчилигида бир гуруҳ муҳожирлар, жумладан, Эшони Судур ва яна бир неча киши ўз оилалари билан Кобулга боришга қарор қилади. Акрамбек ва Эшони Судурларни нафақат Кобулда бериладиган субсидия, балки уларни бу ерда яшаётган ўз юртдошлари билан кўришиш истаги ҳамда ўз ватанлари ҳақида маълумотлардан хабардор бўлиш туйғулари ҳам чорлади. Муҳожирлардан 15 киши Кобулдан уч чақирим масофада, бир афғон заминдорига қарашли Қалъаи Шамсийдаги бир ҳовлини ижарага олиб, бу ерда уч йилга яқин яшайди. Эшони Судур вақти-вақти билан, яъни ҳар ойда бир марта Қалъаи Фотуга, Саид Олимхон ҳузурига моддий ёрдам олиш учун бориб туради. Саройда ёрдамни Олимхоннинг собиқ амалдори Бухоро қушбегисининг ўғли Акрамхон Эшон Ғозий (бу собиқ Фузор беги Акрамхон эмас) тарқатиб турган. Эшони Судур муҳожирликда Ватанни қўмсаш ва соғинч туйғулари билан яшар, қайтиш истаги унга ҳеч қачон тинчлик бермасди. Поччаси, собиқ Ғузор беги унга Бухорога борса, у ерда уни ўлим кутаётганлигини айтиб, қанчалик зўр бериб қароридан қайтаришга 17
уринмасин, Бухорога бормасликка кўндира олмаган. Эшони Судур унга: «Мени юрт соғинчи шундай қарорга келишимга мажбур қилди. Майли, ўлишим керак бўлса, ўз юртимда, ота юртимда ўлай», деб жавоб берган. Акромхон Эшон Ғозий унга Амир Саид Олимхон номидан Иброҳимбекка ёзилган мактубни топширади. 1930 йил июнда Иброҳимбек ҳузурига келган Эшони Судур юртга қайтиш умидида унинг қароргоҳида қолади. Иброҳимбек қўшини билан бирга 1931 йил 30 мартда Тожикистонга ўтади. Эшони Судур саркарда Иброҳимбек қўрбоши билан Боботоғда ажрашган. Сўнгра у Деновга бориб, Худойназар бошчи воситачилигида ОГПУ вакилларига қуролни топширади. Денов ГПУсига 1931 йил 1 июль куни таслим бўлган. Эшони Судур (Сулаймон Салоҳиддинов) ОГПУ коллегиясининг 1932 йил 13 апрелда чиқарилган отиш ҳукми бўйича 1932 йил 10 августда 16 кишидан иборат гуруҳ таркибида, Иброҳимбекнинг асосий ўринбосари ва ғоявий раҳнамоси сифатида, Тошкент шаҳрида 55 ёшида отиб ташланади. Мустақиллик шарофати билан Ўзбекистонда Иброҳимбек сингари қўрбошилар ва Носирхон Тўра каби тараққийпарварлар оқланди. Зеро, Иброҳимбек қўрбоши ва унинг жасур сафдошлари ҳам, Носирхон Тўра ҳам эл- юрт мустақиллиги йўлида шаҳид кетган халқ ва миллат қаҳрамонлари ҳисобланади. ЧАШМА МАЖМУАСИ Муқаддас «Чашма» булоғи минглаб мусулмонлар ва чет эл сайёҳлари зиёрат қиладиган муқаддас жойдир. «Чашма» сўзи тожикчадан таржима қилинганда «муқаддас булоқ» деган маънони англатади. Ушбу тарихий комплекс “Чилустун” жоме масжиди, булоқ (Чашма), Панжоб (Бешпанжа) қудуғи, «Панжвақта» масжиди (Катта Гумбаз), Шайх Абул Ҳусан Нурий мақбараси ва Нур қалъасини ўз ичига қамраб олган. Нуроталикларнинг айтишларича, 40 минг йил аввал худди шу жойга осмондан метеорит тушган экан ва у юз кун давомида ўзидан нур таратиб турган экан. Метеоритнинг тушиши натижасида кратер ҳосил бўлган ва шифобахш хусусиятга эга муқаддас булоқ пайдо бўлган. Нурота шаҳрининг номланиши айнан ана шу ҳодиса билан боғлиқ деган фикрлар мавжуд. Шу ернинг туб 18
аҳолиси ушбу ҳодисага илоҳий куч дея қараб, «Оллоҳ бизга нур ато етди!» деб ўйлашган. Бу ернинг пайдо бўлиш тарихи қадим замонларга бориб тақалади. Муқаддас булоқ ёнида «Нур» қалъаси қолдиқлари сақланиб қолган. IХ асрда “Чашма» ҳудудида “Чилустун» масжиди қурилган ва у Амир Темур ҳукмронлик қилган даврда, яъни, ХVI асрда қайта қурилган. Масжид муқаддас булоқ ёнида қурилган. Унда силиндрсимон деразалардан иборат гумбаз шаклидаги қуёш соати мавжуд. У масжиднинг қоқ ўртасида жойлашган. Бундан ташқари масжид қурилишида ёғоч ўймакорлиги санъатидан ва бошқа Ўрта Осиё миллий безак намуналаридан моҳирлик билан фойдаланилган. «Чилустун» масжиди ёнида “Панжвақта» масжиди жойлашган. Бу масжид 1570-1582 йилларда қурилган. Маълумки, масжид қурилиши Буҳоро амири Абдуллахон II буйруғи билан бошланган. Бугунги кунда масжид биноси икки ёқлама айвонли катта гумбаздан ташкил топган. Барча устунлар тут ва қайрағоч дарахтидан қилинган, асоси эса мармар тошдан иборат. Гумбазнинг ички қисми қадама нақш санъатининг ажойиб ва бетакрор намуналари билан безатилган. Аммо улардан фақат геометрик шаклдагилари сақланиб қолган. Шайх Абул Ҳусан ислом дини тарғиботчиси бўлган. У соддалиги, камтарлиги ва Қуръони Каримни чуқур ўрганганлиги билан халқнинг ҳурматига сазовор бўлган. Айнан шунинг учун вафотидан кейин муқаддас Чашма ёнида дафн этилган. Энди эса асосий диққатга сазовор жойга фикримизни қаратамиз. Бу жой албатта муқаддас Чашма булоғидир. «Чашма» оддийгина булоқ эмас, унинг доимий температураси 19,5°C ни ташкил қилади. Бундан ташқари булоқнинг суви фойдали минераллар ва тузлар билан тўйинганлиги одамни ҳайратга солади. Микробиологларнинг айтишича, бу муқаддас сув ўзида 15 хил фойдали микроэлементларни мужассамлаштирган. 19
Ушбу микроэлементлар инсонни тинчлантириш ва унинг танасига ижобий таъсир қилиш хухусиятига эга экан. Қизиғи шундаки, муқаддас булоқ сувида тоғ дарёлари ва ирмоқларида учрайдиган Қорабалиқлар сузиб юради. Булоқдан қорабалиқлар билан ғиж-ғиж тўлган сув канал орқали оқиб ўтади. Аҳоли орасида ушбу балиқлар оддий балиқ эмас, балки илоҳий балиқлар бўлиб, уларни ейиш мумкин эмас деган афсона мавжуд. Агар кимдир бу балиқларни ўлдирса ёки овлаб ейишга журъат қилса у албатта тузалмас касалликка дучор бўлиб, вафот этаркан ёки унинг бутун баданини оқ доғлар қопларкан. Булоқ ёнида “Панжоб» ёки “Беш Панжа» қудуғи жойлашган. Қудуққа сув бешта ариқ орқали ер ости дарёларидан келиб тушади ва бу сув қудуқдан «Чашма» га оқиб ўтади. Қудуқ чуқурлиги 7,5 м ни ташкил қилади. Агар диққат билан эътибор қиладиган бўлсак, қудуқ улкан қўл панжаси шаклидалигини кўра оламиз. ШОҲИМАРДОН МАЖМУАСИ Ғозғон қишлоғида жойлашган «Шоҳимардон» масжиди XVI –асрда қурилган. Кейинчалик Бухоро амири Амир Олимхоннинг оналари ташаббуси билан қайтадан қурилган. Қурилишда маҳаллий Ғозғонлик сангтарош усталар ишлашган. Масжид деворлари тўлиқ Ғозғон мармар тошлари билан тикланган. Масжиднинг ташқи деворлари устки қисмида мармар тошларга ҳадислар ўйиб ёзилган. Масжиднинг шимоли шарқида ҳазрати Али розиёллоҳу анҳунинг рамзий қабрлари мавжуд. Масжид ҳовлисига кирмасдан чап қўлда Қамбар ота рамзий қабрлари бор. Шўролар даврида масжид фаолиятини тўхтатган. Юртимиз мустақилликка эришгач масжид яна фаолият кўрсата бошлади. Ҳозирги кунда масжид мўмин мусулмонлар ихтиёрига берилган. 20
ФОЗИЛОМОН КЎЛИ Тоғлар, сойлар, бепоён адирлар, кўллар – табиатнинг энг нодир «санъат намуналари» шу ҳудудда жамулжам. Шулардан бири Фозилмон кўли. Бу кўлни «Сентобкўл» деб ҳам аташади. Тоғлар орасидаги мазкур табиат инъоми денгиз сатҳидан 1644 метр баландликда жойлашган. Суви чучук. Кўлнинг узунлиги 300 метр, эни эса 50 метрни ташкил этади.. Чуқурлиги 1,5 метргача боради. Ушбу кўл фақатгина булоқ ҳамда мавсумий ёмғир ва қор сувлари билан тўлади. Кўлнинг флора-фауна олами хилма-хил бўлиб, ҳаёт тарзи ёввойилашган от, кулранг ғоз, юмронқозиқ, кўл бақаси ҳамда ширмоҳи балиқлардан иборат. Бу ердан учиб ўтувчи қушлар учун мазкур кенг майдон қишлашга жуда қулай. Шу боис қиш ойларида бу ерда турли ёввойи қушларни ҳам учратиш мумкин. Қиш-қировли кунларда кўл юзаси қалин муз билан қопланади. Баҳор келиши билан ўт- ўланлар униб чиқиб, атрофни ям-яшил гилам қоплайди. Сув ўтлари ўсиб чиқиб, кўлнинг зумрад жозибаси яна ўзгача қиёфа касб этади. Ёзнинг иссиқ кунларида эса кўлнинг сув сатҳи бироз пасаяди. Фозилмон кўлига Сентобсой орқали фақатгина пиёда ёки эшакда (отнинг юриши қийин) бориш мумкин, холос. 21
Эрталаб йўлга чиққан киши тушгача етиб бора олади. Яна шунча йўл босиб ортга қайтиш мумкин. Бу дегани, Фозилмонни кўриш учун камида бир кун керак. Сентобликларнинг айтишича, Фозилмон кўлига қадар қирқта тоғ ва қирқта жарликдан ўтиш керак. Албатта, йўл машаққати оғир. Аммо табиатнинг мўъжизасини кўриб, асл гўзалликдан баҳра олсангиз, вужудингизни эгаллаган чарчоқ сизни бир зумда тарк этади. Қай бир фаслда борманг, Фозилмон сизни ўзгача бир шукуҳ, гўзаллик, сирлилик билан қарши олади. 22
2. НУРОТА ТУМАНИНИНГ МЕҲМОНХОНА ВА ШУНГА ЎХШАШ ЖОЙЛАШТИРИШ ВОСИТАЛАРИ 2.1. МЕҲМОНХОНАЛАР «НУРОТА» МЕҲМОНХОНАСИ Номерлар сони 40 та, 3 та люкс, double, 35 single, twin Маҳаллий туристларга 155.000 сўм, хорижий туристларга 350.000 сўм. 2.2. ОИЛАВИЙ МЕҲМОН УЙЛАРИ «SENTOB HARSANGI KALON» ОИЛАВИЙ МЕҲМОН УЙИ «Sentob Harsangi kalon» оилавий меҳмон уйи 2018 йилдан бери фаолият олиб бораётган ҳостел ҳисобланади. Ҳостел 10 ўринли бўлиб, 3 та номерлардан иборат. Хорижий ва маҳаллий туристларни қабул қилади. 2022 йилда 40 нафар маҳаллий ва 5 нафар Англия ва Россиядан туристларни қабул қилган. 23
12 апрель кунида Грузиядан 2 нафар меҳмон бор эди. Фаолияти давомида 5 дан ортиқ Самарқанд ва Тошкент туристик фирмалари билан шартномалар тузган. Ишчилар сони 4 нафар. Директори Файзуллаева Муҳаррам Убайдулло қизи. 2021 йилда Навоий вилояти Нурота туман ҳокимиятида ташкил қилинган семинар тренигда қатнашиб сертификат олган. Кўрсатиладиган ва ташкил этиладиган хизматлари: Номер банд қилиш, 3 маҳал овқатлантириш, кир ювиш, қишлоқ шароити билан таништириш, тоғ бўйлаб саёҳат қилиш учун гид хизмати, интернет, WI –FI хизмати, транспорт хизмати, жумладан, механик ҳаракатланадиган ва маҳаллий ҳайвонларда ташиш хизмати, таом тайёрлаш бўйича ҳар хил анимацион дастурлар ташкил қила олади. Шунингдек, меҳмон уйининг рекламаси учун меҳмон уйининг геолокацияси, интернет саҳифаларига фото ва видеолар киритилган бўлиб, туристларга қулайликлар яратиш мақсадида автотураргоҳ ташкил этилган. Бундан ташқари меҳмон уйи ҳовлисининг сув бўйида сўлим жой ташкил қилинган бўлиб, супалар кечқурун дам олишга мўлжаллаб қурилган.Хизмат кўрсатувчи ходимлардан бири инглиз тилида мулоқот қила олади. 24
«ДАМИРБЕК ДАВРОНОВ» оилавий меҳмон уйи 2018-йилдан буён фаолият олиб боради, 3 та хона 10 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастурлари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплав ташриф буюриши ва узининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. «СИНТОБИСТОН» оилавий меҳмон уйи Сентобистон оилавий меҳмон уйи 2019-йилда 5 та хона 10 та ўрин билан ўз фаолиятини бошлаган бўлиб, ҳозирги кунгача кўплаб туристлар ташриф буюрган. Қўшумча қилиб номер банд қилиш, 3 маҳал овқатланиш, кир ювиш, қишлоқ ҳаёти билан таништириш, қишлоқ бўйлаб саёҳат қилиш каби хизматларни йўлга қўйилган. Бундан ташқари меҳмон уйи сув йўлига яқин бўлганлиги сабабли экзотик завқ берадиган сўлим маскан ташкил қилинган. «ХАЙРИЛЛОЕВ МУФТИЛЛО « оилавий меҳмон уйи Оилавий меҳмон уйи 2019 йилда ташкил этилган бўлиб, 3 та хона ва 10 та ўрни мавжуд. Келадиган маҳалллий ва хорижий сайёҳларга юқори сифатли туристик хизматлар йўлга қўйилган. Мисол учун Нурота тумани бой тарихидан келиб чиққан ҳолда миллий анъаналарга мос равишда тикувчилик, гиламдўзлик каби миллий 25
ҳунармандчилик қадрятларини сақлаб қолган мўжаз оилавий меҳмон уйи ҳисобланади. МУБИНОВ САИДНОДИР ХАСАН ЎҒЛИ оилавий меҳмон уйи 2019-йилдан буём фолият юритиб келаётган ушбу меҳмон уйи ҳам миллий ва хорижий услублар уйғунлигида безатилган ва маҳаллий ҳамда хорижлик сайёҳлар тунаб қолиши учун етарли шароитларга эга. Шунингдек қўлда ясалган буюмлар савдоси, меҳмонларга хизмат кўрсатиш ва овқатланиш учун ажойиб хизмат турларини йўлга қўйган. Ушбу меҳмон уйи ҳам 3 та хона ва 10 ўринга мўлжалланган бўлиб, сайёҳлар ташрифига қулай жой ҳисобланади. ҲАБИБОВ АЛИШЕР БАХРИДДИНОВИЧ оилавий меҳмон уйи Ҳабибов Алишер меҳмон уйи ташкил қилинган вақтдан бошлаб 5 та турдан ортиқ туристик хизматларни ташкил қилган. Хусусан туристларга овқатланиш хизмати, экскурсия ташкил этиш, аниматорлик хизматлари, уй- музей хизматларини йўлга қўйган. Жойлаштириш воситаларидаги талаблардан келиб чиқиб табиий воситалар ҳамда ёғоч идишлардан фойдаланган ҳолда туристларда бошқача таасурот уйғота олмоқда. НАБИЕВ ҚАҲРАМОН оилавий меҳмон уйи Набиев Қаҳрамон оилавий меҳмон уйи Нурота туманининг сўлим гўшаларидан ҳисобланмиш Каттасой МФЙда жойлашган бўлиб, меҳмон қабул қилиш ва уларга турисик хизматларини етказиб бериш учун қулай шарт-шароитлар яратилган. 26
Ҳозирда 10 ўринли ҳисобланадиган ушбу меҳмон уйимизда 10 га яқин туристик хизматлар ташкил қилинган, мисол тариқасида тоғ ва қишлоқ бўйлаб сайёҳат, экскурсия хизматлари, овқатланиш ҳамда ҳайвонларга минган ҳолда сайёҳатлар ташкил қилинади. ҚИЗИЛЧА МОТЕЛ оилавий меҳмон уйи Ташкил этилгандан вақтда 2 та хона 10 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастулари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплаб ташриф буюриши ва узининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. ОБИ ЧАШМА оилавий меҳмон уйи 2019-йилдан буём фолият юритиб келаётган ушбу меҳмон уйи ҳам миллий ва хорижий услублар уйғунлигида безатилган ва маҳаллий ҳамда хорижлик сайёҳлар тунаб қолиши учун етарли шароитларга эга. Шунингдек қўлда ясалган буюмлар савдоси, меҳмонларга хизмат кўрсатиш ва овқатланиш учун ажойиб хизмат турларини йўлга қўйган. Ушбу меҳмон уйи ҳам 3 а хона ва 10 ўринга мўлжалланган бўлиб сайёҳлар ташрифига қулай жой ҳисобланади 27
РУСЛАН ЭКО СЕРВИCЕ оилавий меҳмон уйи Оилавий меҳмон уйи 4 та хона ва 10 та ўрни мавжуд. Келадиган маҳалллий ва хорижий сайёҳларга юқори сифатли туристик хизматлар йўлга қўйилган. Мисол учун Нурота тумани бой тарихидан келиб чиққан ҳолда миллий анъаналарга мос равишда тикувчилик, гиламдўзлик каби миллий ҳунармандчилик қадрятларини сақлаб қолган мўжаз оилавий меҳмон уйи ҳисобланади. ҚУРБОНОВ НУРМАТ ИСТАМТОШЕВИЧ оилавий меҳмон уйи Қурбонов Нурмат Истамтошевич оилавий меҳмон уйи Нурота туманининг сўлим гўшаларидан ҳисобланмиш Шаҳристон МФЙда жойлашган бўлиб меҳмон қабул қилиш ва уларга турисик махсулотларини етказиб бериш учун қулай шарт-шароитлар тахланган. Ҳозирда 10 ўринли ҳисобланадиган ушбу меҳмон уйимизда 10 га яқин туристик хизматлар ташкил қилинган, мисол тариқасида тоғ ва қишлоқ бўйлаб сайёҳат, экскурсия хизматлари, овқатланиш ҳамда ҳайвонларга минган ҳолда сайёҳатлар ташкил қилинади. ХАМРОЕВ ХАСАН МИРОЛИМОВИЧ оилавий меҳмон уйи Оилавий меҳмон уйи ташкил этилган бошлаб 3 та хона ва 10 та ўрни мавжуд. Келадиган маҳалллий ва хорижий сайёҳларга юқори сифатли туристик хизматлар йўлга қўйилган. Мисол учун Нурота тумани бой тарихидан келиб чиққан ҳолда миллий анъаналарга мос равишда тикувчилик, гиламдўзлик каби миллий ҳунармандчилик қадрятларини сақлаб қолган мўжаз оилавий меҳмон уйи ҳисобланади. 28
НАЗАРОВА ГУЛБАХОР ҚУРБОНОВНА оилавий меҳмон уйи Назарова Гулбаҳор меҳмон уйи ташкил қилинган вақтдан бошлаб 5 та турдан ортиқ туристик хизматларни ташкил қилган. Хусусан туристларга овқатланиш хизмати, экскурсия ташкил этиш, аниматорлик хизматлари, уй- музей хизматларини йўлга қўйган. Жойлаштириш воситаларидаги талаблардан келиб чиқиб табиий воситалар ҳамда ёғоч идишлардан фойдаланган ҳолда туристларда бошқача таассурот уйғота олмоқда. ВОСИЛОВА САНГИМО ЮСУПОВНА оилавий меҳмон уйи 3 та хона 8 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастулари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплаб ташриф буюриши ва узининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. ДЖАББОРОВ ЖАББОР ҚУРБОНОВИЧ оилавий меҳмон уйи Ушбу меҳмон уйи ҳам миллий ва хорижий услублар уйғунлигида безатилган ва маҳаллий ҳамда хорижлик сайёҳлар тунаб қолиши учун етарли шароитларга эга. Шунингдек қўлда ясалган буюмлар савдоси, меҳмонларга хизмат кўрсатиш ва овқатланиш учун ажойиб хизмат турларини йўлга қўйган. 29
Ушбу меҳмон уйи ҳам 2 та хона ва 10 ўринга мўлжалланган бўлиб сайёҳлар ташрифига қулай жой ҳисобланади СУЛТОНОВ МУЗАФФАР БЕРДИЕВИЧ оилавий меҳмон уйи 3 та хона ва 10 та ўрни мавжуд. Келадиган маҳалллий ва хорижий сайёҳларга юқори сифатли туристик хизматлар йўлга қўйилган. Мисол учун Нурота тумани бой тарихидан келиб чиққан ҳолда миллий анъаналарга мос равишда тикувчилик, гиламдўзлик каби миллий ҳунармандчилик қадрятларини сақлаб қолган мўжаз оилавий меҳмон уйи ҳисобланади. ХАКИМОВА ТАЖИНИСО ОИЛАВИЙ оилавий меҳмон уйи Хакимова Тажинисо оилавий меҳмон уйи Нурота туманининг сўлим гўшаларидан ҳисобланмиш Сентоб МФЙда жойлашган бўлиб меҳмон қабул қилиш ва уларга турисик махсулотларини етказиб бериш учун қулай шарт- шароитлар тахланган. Ҳозирда 10 ўринли ҳисобланадиган ушбу меҳмон уйимизда 10 га яқин туристик хизматлар ташкил қилинган, мисол тариқасида тоғ ва қишлоқ бўйлаб сайёҳат, экскурсия хизматлари, овқатланиш ҳамда ҳайвонларга минган ҳолда сайёҳатлар ташкил қилинади. 30
ДАВРОНОВА ГУЛАВСО оилавий меҳмон уйи 3 та хона ва 10 та ўрни мавжуд. Келадиган маҳалллий ва хорижий сайёҳларга юқори сифатли туристик хизматлар йўлга қўйилган. Мисол учун Нурота тумани бой тарихидан келиб чиққан ҳолда миллий анъаналарга мос равишда тикувчилик, гиламдўзлик каби миллий ҳунармандчилик қадриятларини сақлаб қолган мўжаз оилавий меҳмон уйи ҳисобланади. НУРАТОУ ТОУР ОФ СЕНТОБ ПЕАРЛ оилавий меҳмон уйи 5 та хона 10 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастулари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплаб ташриф буюриши ва ўзининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. БОБОМУРОТОВ ҚАРОРБЕК оилавий меҳмон уйи 2019-йилдан буён фаолият юритиб келаётган ушбу меҳмон уйи ҳам миллий ва хорижий услублар уйғунлигида безатилган ва маҳаллий ҳамда хорижлик сайёҳлар тунаб қолиши учун етарли шароитларга эга. Шунингдек қўлда ясалган буюмлар савдоси, меҳмонларга хизмат кўрсатиш ва овқатланиш учун ажойиб хизмат турларини йўлга қўйган. Ушбу меҳмон уйи ҳам 3та хона ва 10 ўринга мўлжалланган бўлиб сайёҳлар ташрифига қулай жой ҳисобланади 31
НУРГУЛ оилавий меҳмон уйи Нургул меҳмон уйи ташкил қилинган вақтдан бошлаб 5 та турдан ортиқ туристик хизматларни ташкил қилган. Хусусан туристларга овқатланиш хизмати, экскурсия ташкил этиш, аниматорлик хизматлари, уй-музей хизматларини йўлга қўйган. Жойлаштириш воситаларидаги талаблардан келиб чиқиб табиий воситалар ҳамда ёғоч идишлардан фойдаланган ҳолда туристларда бошқача таасурот уйғота БАРАКАТОВА МУСЛИМА оилавий меҳмон уйи Баракатова Муслима оилавий меҳмон уйи Нурота туманининг сўлим гўшаларидан ҳисобланмиш Саидота МФЙда жойлашган бўлиб, меҳмон қабул қилиш ва уларга турисик махсулотларини етказиб бериш учун қулай шарт - шароитлар яратилган. Ҳозирда 10 ўринли ҳисобланадиган ушбу меҳмон уйида 10 га яқин туристик хизматлар ташкил қилинган, мисол тариқасида тоғ ва қишлоқ бўйлаб сайёҳат, экскурсия хизматлари, овқатланиш ҳамда ҳайвонларга минган ҳолда сайёҳатлар ташкил қилинади. 32
КУНЯШАР оилавий меҳмон уйи Оилавий меҳмон уйи 2019 йилда ташкил этилган бўлиб, 3 та хона ва 10 та ўрни мавжуд. Келадиган маҳалллий ва хорижий сайёҳларга юқори сифатли туристик хизматлар йўлга қўйилган. Мисол учун Нурота тумани бой тарихидан келиб чиққан ҳолда миллий анъаналарга мос равишда тикувчилик, гиламдўзлик каби миллий ҳунармандчилик қадрятларини сақлаб қолган мўжаз оилавий меҳмон уйи ҳисобланади. ДАРА оилавий меҳмон уйи 3 та хона 10 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастулари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплаб ташриф буюриши ва ўзининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. 33
МАМАСОЛИ-БОБО оилавий меҳмон уйи Ушбу меҳмон уйи ҳам миллий ва хорижий услублар уйғунлигида безатилган ва маҳаллий ҳамда хорижлик сайёҳлар тунаб қолиши учун етарли шароитларга эга. Шунингдек қўлда ясалган буюмлар савдоси, меҳмонларга хизмат кўрсатиш ва овқатланиш учун ажойиб хизмат турларини йўлга қўйган. Ушбу меҳмон уйи ҳам 3 та хона ва 10 ўринга мўлжалланган бўлиб сайёҳлар ташрифига қулай жой ҳисобланади БОҒИ ДИЛКУШО оилавий меҳмон уйи 2 та хона 10 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастулари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплаб ташриф буюриши ва ўзининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. ФЕРЕДЕ оилавий меҳмон уйи 2 та хона 10 та ўрин билан ўз фаолиятини бошлаган бўлиб, ҳозирги кунгача кўплаб туристлар ташриф буюрган. Қўшумча қилиб номер банд қилиш, 3 маҳал овқатланиш, кир ювиш, қишлоқ ҳаёти билан таништириш, қишлоқ бўйлаб сайёҳат қилиш каби хизматларни йўлга қўйилган. Бундан ташқари меҳмон уйи сув йўлига яқин бўлганлиги сабабли экзотик завқ берадиган сўлим маскан ташкил қилинган. 34
ЧАШМАИ-АКО оилавий меҳмон уйи 3 та хона 10 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастулари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплаб ташриф буюриши ва узининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. ТАҒОЙ ВОСИТ оилавий меҳмон уйи Тағой Восит оилавий меҳмон уйи Нурота туманининг сўлим гўшаларидан ҳисобланмиш Каттасой МФЙда жойлашган бўлиб меҳмон қабул қилиш ва уларга турисик махсулотларини етказиб бериш учун қулай шарт-шароитлар тахланган. Ҳозирда 8 ўринли ҳисобланадиган ушбу меҳмон уйимизда 10 га яқин туристик хизматлар ташкил қилинган, мисол тариқасида тоғ ва қишлоқ бўйлаб сайёҳат, экскурсия хизматлари, овқатланиш ҳамда ҳайвонларга минган ҳолда саёҳатлар ташкил қилинади. ТУРИЗМ СЕНТОБ оилавий меҳмон уйи 3 та хона 8 та ўриндан иборат. Меҳмон уйида шунингдек туристлар учун турли хилдаги миллий таомлар пишириш ҳақида аниматорлик дастулари ҳамда ҳайвонларда сайр қилиш, тоғ ва қишлоқ бўйлаб экскурсия хизматлари ташкил этилган. Шунингдек меҳмон уйига туристлар кўплаб ташриф буюриши ва узининг салоҳияти билан қолган меҳмон уйларидан ажралиб туради. 35
СЕНТОБ ҚИШЛОҒИ +99893-33 +99893-3 Сентоб қишлоғида Сентоб сув омбори, Қадимий Навоий в карвонсаройлар, \"Хўжа Поршо\", Нурота \"Хўжа Махмад Саврато“ каби зиёратгоҳлари, Зардуштийлик www.navoi дин учоқларидан бири қадимий Ибодатхона, \"Чашмаи ако\" булоғи, қадимий қалъалар, мавжуд тарихий объектлар пикторграфлар, араб графикасидаги кўҳи ёзувлари, тоғ тошларидан қурилган уйлар, ўзига хос тоғли ҳудуд архитектурасининг сақланиб қолганлиги муҳим тарихий аҳамиятга эга
35-54-47 СЕНТОБ 41-67-78 ҚИШЛОҒИ вилояти, тумани iytravel.uz
\"СИНТОБ ОИЛАВИЙ М НУРАТОУ ТОУР ОИЛАВИЙ М SENTOB VILLAGE In the village of Sentob, Sentob reservoir, ancient caravanserais, shrines such as \"Khoja Porsho\", \"Khoja Mahmad Savrato\", an ancient temple of Zoroastrian religion, \"Chasmai Ako\" spring, ancient forts, existing historical objects, pictographs, mountain inscriptions in Arabic graphics, mountain stones. The preserved architecture of the built houses and unique mountainous region is of great historical importance
БИСТОН\" ФОЗИЛОМОН КЎЛИ МЕҲМОН УЙИ Денгиз сатҳидан 1650 метр баландликда (бу эса Эйфель минорасидан беш баробарга ОФ СЕНТОБ ПЕАРЛ кўп дегани) Нурота тоғларининг МЕҲМОН УЙИ марказида ажойиб Фозилмон кўли жойлашган. Афсуски, унда чўмилиш тавсия этилмайди, бироқ осмоннинг ундаги акси (айниқса юлдузлисининг) жуда ҳам ноёб ҳолатни кўриш имконини беради
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРЛИГИ НАВОИЙ ВИЛОЯТИ КИЗИЛТЕПА ТУМАНИНИНГ ТУРИЗМ ИМКОНИЯТЛАРИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРЛИГИ САМАРҚАНД ИҚТИСОДИЁТ ВА СЕРВИС ИНСТИТУТИ НАВОИЙ ВИЛОЯТИ ҚИЗИЛТЕПА ТУМАНИНИНГ ТУРИСТИК САЛОҲИЯТИ ВА ИМКОНИЯТЛАРИ БЎЙИЧА ТУРИСТИК КОНТЕНТ Самарқанд – 2023
Қизилтепа Қизилтепа
МУНДАРИЖА Кириш сўз. 3 1. Қизилтепа туманининг туристик жозибадорликка 4 эга бўлган маданий мерос ресурслари 4 1.1. Кампирак девори 5 1.2. Боязид Бистомий масжиди 6 1.3. Қалъаи Азизон масжиди 7 1.4. Мустаҳкам қалъадан қолган Тош масжид ва минора 8 1.5. Хўжа Саъд Ваққос Сахий масжиди 8 1.6. Хўжа Ҳасан Андоқий масжиди 9 1.7. Тўдакул дам олиш маскани 10 1.10. Зарметан қатиғи 10 1.11. Қизилтепа тарих музейи 2
КИРИШ СЎЗ Қизилтепа тумани 1935 йилда ташкил топган. Маъмурий маркази – Қизилтепа шаҳри. Майдони – 2,19 минг кв. км. (218519 га), шу жумладан: Қишлоқ хўжалик ерлари 152906 га (шўр босган ерлар 418 га), шу жумладан шудгорланадиган ерлар – 22358 га, боғлар, узумзорлар, тутзорлар – 2349 га, бўз ерлар – 4448 га, яйловлар – 123751 га. Ерларнинг ўртача бонитет-балли – 52 балл. Уй-жойлар, томорқалар – 3366 га, ўрмонлар – 2462 га, автомобил йўллари ва темир йўллар – 3772 га, зовурлар, ариқлар, сув ҳавзалари, дарёлар ва сойлар – 26723 га, ижтимоий объектлар, кўчалар, майдонлар – 646 га, бошқа хил ерлар (қишлоқ хўжалигида фойдаланилмайдиган ерлар, саноат корхоналарининг ерлари, хизмат кўрсатиш объектлари ва бошқалар) – 28644 га. Аҳолиси – 133,2 минг киши. Миллий таркиби (2019 йил 1 январ ҳолатига): ўзбеклар – 96,7% (144,3 минг киши), тожиклар – 2,0% (3,1 минг киши), руслар – 0,2% (0,3 минг киши) ва бошқалар. – 1,1% (1,5 минг киши). Кармана, Навбаҳор ва Конимех туманлари, Бухоро, Қашқадарё ва Самарқанд вилоятлари билан чегарадош. Туман қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқаришга иҳтисослашган. Пахта: давлат буюртмаси (25,3 минг тонна) – 2010 йилда 112,4% га бажарилган. Ғалла: давлат буюртмаси (22,7 минг тонна) – 2011 йилда 106,1% га бажарилган. Йирик саноат корхоналари (3): «Ванғози Агро- Экспорт» МЧЖ (тозаланган ёғ ишлаб чиқариш), «Қизилтепа ун заводи» АЖ (ун ва комбикорм ишлаб чиқариш). Ишлаб чиқарилган саноат маҳсулотлари ҳажми – 429,5 млрд. сўм, 2018 йилнинг тегишли даврига нисбатан ўсиш суръати – 100,7%. (2019 йил 1 сентябр ҳолатига): Кичик бизнес субъектлари – 1552 бирлик Чорвачилик субъектлари – 200, балиқчилик субъектлари – 54, паррандачилик субъектлари – 27. 3
Search
