ใกล้กรุง ชมทุ่ง วิถีคลองพระอุดม

51

กระบวนการหลักๆ ในการพัฒนาเมล็ดพันธุ์ท่ีดี ของก�ำนันสามารถประกอบด้วย 1) การคดั เมลด็ พนั ธ์ุ ต้องคดั เลอื กสายพนั ธ์ทุ ด่ี ซี งึ่ เปน็ แมพ่ นั ธ์ุ ในระบบวชิ าการจะมกี ารเลอื ก 4 สายพนั ธ์ุ คือ พันธุ์คัด พันธุห์ ลัก พันธุข์ ยาย และพันธุ์จ�ำหนา่ ย หลงั จากนนั้ จะมกี ารตดั พนั ธ์ปุ น เกบ็ วชั พชื และเกบ็ พนั ธ์ุ แปลกปลอม จนกระทั่งไดพ้ นั ธุท์ ่บี ริสทุ ธ์ิ 2) การปลกู หลงั จากได้เมลด็ พันธทุ์ ีด่ แี ล้ว กต็ ้อง น�ำไปปลกู ด้วยวิธที ่ถี ูกต้อง โดยการปลูกจะมที งั้ วธิ กี าร ปักด�ำ การโยน และการหวา่ น แต่การปักด�ำเปน็ วิธีท่ดี ี ทีส่ ุดในการน�ำมาซึง่ เมล็ดพนั ธท์ุ ่ดี ี 3) หลังการปลูกจะมีการจัดการขั้นตอนต่างๆ ไดแ้ ก่ ขั้นตอนการดูแล ข้ันตอนการเก็บเกี่ยว ขั้นตอน การลดความช้ืน ซ่ึงก่อนจะบรรจุเมล็ดพันธุ์ไดก้ ็ตอ้ งมี การคัดเลือก เพื่อไมใ่ ห้เกิดการปลอมปนกับพันธุอ์ ื่น ทา้ ยสดุ แล้วก็จะไดเ้ มลด็ พนั ธุ์ทีด่ ไี ปสมู่ อื เกษตรกร 52

“ เราจะใช้เกษตรกรที่มีฝีมือ และมใี จรกั ในดา้ นนี้ เปน็ ตวั ชว่ ยใน การปลกู และขยายเมลด็ พนั ธ์ุ เพอื่ ท่ีเราจะรวบรวมกลับมาจ�ำหนา่ ย ใหเ้ กษตรกรอกี คร้ัง ” 53

อุปสรรคระหวา่ งทาง ในการด�ำเนินงานย่อมมีปญั หาทุกขั้นตอน ซง่ึ กต็ อ้ งมกี ารเตรยี มรบั มอื และหาทางแก้ไขปัญหา เหลา่ นน้ั ให้ดีท่ีสดุ ท้งั นี้ ปัญหาหลักอยู่ที่เกษตรกร มีความต้องการพันธุ์ข้าวเปลี่ยนแปลงไปในแตล่ ะ ฤดกู าล เช่น ฤดกู าลนต้ี ้องการพนั ธป์ุ ทมุ ธานี 1 แต่ ฤดกู าลหน้าต้องการพนั ธ์ุ กข41 ดงั นน้ั แปลงพนั ธ์ุ ท่ีปลูกปทุมธานี 1 ไปแล้วจะปลูกต่อเนื่องอกี ไมไ่ ด้ เพราะไมส่ อดคลอ้ งกับความต้องการของตลาด ก็ ตอ้ งมกี ารปรับเปลยี่ นพันธุ์ ถา้ เป็นระบบนาหวา่ น กจ็ ะเกบ็ เมลด็ พนั ธไ์ุ ม่ได้ จงึ ต้องปกั ดำ� และควบคมุ ไม่ใหพ้ ันธุ์เดิมเติบโตข้ึนมา 54

55

ไมเ่ พียงแคก่ ารพัฒนาพันธุข์ า้ วเทา่ น้ัน แต่ ก�ำนันสามารถยังสร้างแหล่งเรียนรู้เกษตรอินทรีย์แบบ ผสมผสานอย่างปราณตี โดยมสี ง่ิ ทนี่ ่าสนใจอกี อยา่ ง คอื การเพาะพันธุ์ไก่ชน ซ่ึงเปน็ ความชอบสว่ นตัว ส�ำหรับ ไก่ชนทน่ี ม่ี ี 3 สายพนั ธุ์ ไดแ้ ก่ พนั ธุ์ไทย พันธพุ์ ม่า และ พันธุเ์ วียดนาม โดยการคัดเลือกสายพันธุ์ไกช่ นจะเริ่ม ดูจากขอ้ มูลพ้ืนฐานของสัตว์ คือ ลักษณะเชิงชน สี โครงสรา้ ง ฯลฯ ตลอดจนดบู รรพบรุ ษุ ของไก่ดว้ ย สิ่งเหล่าน้ีแสดงให้เห็นถึงการพัฒนาองค์ความรู้ จากความสนใจท่ีมีเป็นทุนเดิม แล้วพัฒนาและสรรหา วิธจี ดั การอย่างเปน็ ระบบ ซึง่ ผา่ นการลองผิดลองถกู มา หลายตอ่ หลายครง้ั ทกั ษะสำ� คญั ทจ่ี ำ� เปน็ ในกระบวนการ เหล่านกี้ ็คือ ความต้งั ใจ ความอดทน การสังเกต และ ศึกษาหาขอ้ มูลเพิ่มเติม เพ่ือน�ำมาประยุกตใ์ ช้ให้ สอดคล้องกบั สถานการณ์

“ ผลท่ีเกิดขึ้นคือเกษตรกรมี รายได้มากข้ึน ขายขา้ วได้ราคา สงู กวา่ ราคาตลาด 20 เปอรเ์ ซน็ ต์ ดกี ว่าไปขายกับโรงสี สร้างรายได้ ใหเ้ กษตรกรมากข้ึน มีชีวิตและ ความเป็นอยู่ทีด่ ีขึน้ ” 57



การเกษตรกบั สารชวี ภาพ ชุมชนแตล่ ะแหง่ ต่างก็มีลักษณะทาง ภมู ศิ าสตรท์ แ่ี ตกตา่ งกนั ไป สง่ ผลใหว้ ถิ ชี วี ติ และ การประกอบอาชีพของชาวบ้านแตกต่างกัน ส�ำหรับชุมชนคลองพระอุดมน้ันมีลักษณะทาง พื้นที่ที่เอ้ือต่อการท�ำเกษตรกรรม ท�ำใหอ้ าชีพ หลักของชาวบา้ นคือการเกษตร 59

ทว่าจุดแตกต่างของท่ีนี่คือมีศูนยเ์ รียนรูก้ ารเพิ่ม ประสทิ ธภิ าพการผลติ สินค้าเกษตร (ศพก.) โดยการนำ� ของลุงเสนห่ ์ ช่ืนจิตร ผู้ท�ำเกษตรอินทรีย์จนประสบ ความสำ� เรจ็ ได้รบั รางวลั ชาวนาดีเดน่ ปี 2557 สาขา การท�ำนา และรางวัลคนดีศรีปทุม ปี 2558 จนเป็น ต้นแบบท่ีดีให้แกช่ ุมชน โดยมุง่ เนน้ ท่ีการท�ำหัวเช้ือ บิวเวอร์เรีย สารไลแ่ มลง น้�ำหมักสมุนไพรไลแ่ มลง ปุย๋ หมักชีวภาพ และฮอรโ์ มนไขบ่ ำ� รงุ พชื “ ผ ม มี น า ท่ี ดู แ ล อ ยู ่ 40 กวา่ ไร่ กใ็ ช้สารเราเอง เพราะใชแ้ ล้วต้นทนุ ไมส่ งู ประมาณ 2,000 กวา่ บาท แตไ่ ด้ 100 กวา่ ถัง ” 60

61

“ มั น ต ้อ ง ค อ่ ย เ ป ็น คอ่ ยไป แต่เราก็คุ้มคา่ เพราะใช้ปุ๋ยน้อยลงเยอะ ต้นทุนลดเยอะเลย แต่ ราคาขายขา้ วใกลเ้ คยี งกนั สมมตเิ ขาได้ 80 เรา 75 ถา้ ขาย 5 ถัง เรากก็ ินขาด แลว้ เพราะตน้ ทุนเราต่�ำ เราอยู่ได้สบาย ” 62

63

เรยี นรูแ้ ละลองทำ� เริ่มจากการได้รับองค์ความรูจ้ ากหนว่ ยงานท่ี ชัยนาทเขา้ มาสอนการท�ำหัวเชื้อบิวเวอร์เรียส�ำหรับ ไลศ่ ัตรูพืช ในปี 2553 แต่ยังไม่ทันเห็นผลท่ีแนช่ ัด ก็ ประสบภาวะอุทกภัยในปี 2554 จนท�ำให้วัสดุและ อปุ กรณต์ ่างๆ ได้รับความเสยี หาย จากนั้นทางเกษตร จังหวัดก็ไดเ้ ข้ามาสนับสนุนอีกคร้ัง ท้ังในดา้ นของ งบประมาณ วสั ดุอปุ กรณ์ และพชื พนั ธ์ุ ในช่วงแรกนั้นคุณลุงยอมรับว่ายังไม่ม่ันใจใน ประสทิ ธภิ าพของเชอื้ บวิ เวอร์เรยี มากนกั จนทดสอบกบั แปลงนาของตนเองก่อน พบว่าภายใน 6-7 วนั แมลง ศตั รพู ชื โดยเฉพาะเพลย้ี กระโดดสนี ำ้� ตาล จะเกิดสปอร์ ที่ตัว เม่ือแมลงอ่ืนมาไตก่ ็จะติดกันและตายไปเร่ือยๆ เม่ือเห็นผลอยา่ งตอ่ เนื่องก็ท�ำให้เกิดความเช่ือมั่นท้ัง ในด้านการใชเ้ องและการบอกตอ่ จนน�ำไปสู่การจัดต้ัง ศูนย์การเรียนรู้ในช่วงปี 2557 ซึ่งนอกจากจะผลิตไว้ ใช้เองแลว้ ยังถ่ายทอดองคค์ วามรูใ้ นการผลิตให้แก่ สมาชกิ รวมท้งั จดั จ�ำหน่ายเชื้อบิวเวอร์เรียส�ำเรจ็ ใหแ้ ก่ คนท่สี นใจท้งั ภายในและภายนอกชมุ ชน 64

“ เ ร า ดู เ ร่ื อ ย ๆ จ น มั่ น ใ จ พยายามดูไป 2-3 รอบ เพลี้ย ไมม่ ีเลย จากท่ีเคยมี ผมก็จ้างคน ไปฉดี ใหไ้ หลโชกเลย แล้วมนั จะได้ ผล แตส่ ปอรจ์ ะเกิดวันหลัง ไม่ใช่ ว่าฉีดแล้วเกิดเลย ” 65

ศูนย์การเรียนแหง่ นี้นับได้วา่ เปน็ ศูนย์ใหญ่ ระดับอ�ำเภอ และมีเครือขา่ ยแยกยอ่ ยไปอีก ซึ่งก็มี การติดตอ่ ประสานความช่วยเหลือกันอยา่ งสม่�ำเสมอ เร่ืองหลักๆ ที่ศูนยด์ ูแลมี 4 ประการ ไดแ้ ก่ ปุ๋ย ข้าว เคร่ืองจกั ร และสารชีวภณั ฑ์ โดยมีลักษณะเหมอื นฐาน การเรยี นรู้ ทเ่ี ปิดให้ผสู้ นใจเข้ามาเรยี นรไู้ ด้ ขณะเดยี วกนั คุณลุงก็ท�ำหนา้ ที่เปน็ วิทยากรอบรมความรู้ให้แก่ เครือข่ายและมหาวิทยาลัยตา่ งๆ ไม่เพียงแตเ่ ร่ืองของ เชื้อบวิ เวอร์เรยี แต่ยังรวมถงึ สารชวี ภัณฑ์ (ผลิตภณั ฑ์ ปอ้ งกันและก�ำจัดศัตรูพืชที่ท�ำมาจากส่ิงมีชีวิต) อื่นๆ ดว้ ย เช่น ไตรโคเดอร์มา ป้องกันเช้ือราส�ำหรับพืช, เมตาไรเซียม ก�ำจัดเพลี้ยไฟ, บีที แกห้ นอนม้วนใบ เป็นตน้ นอกจากนี้ยังมีการวางระบบการจัดการภายใน ศูนยก์ ารเรียนรู้ เชน่ หากศูนย์การเรียนรู้จ�ำหนา่ ย สนิ คา้ ไดก้ ็จะหักคา่ ใช้จา่ ยตา่ งๆ แลว้ น�ำเงนิ สว่ นทเ่ี หลือ เขา้ กองทุน มีการให้สมาชิกกู้ยืมเงินในการท�ำเกษตร ดอกเบย้ี ที่ได้ก็จะเขา้ กองทุนทงั้ หมด ซึง่ ในชว่ งแรกก็จะ มปี ัญหา เชน่ สมาชกิ ยืมเงินแลว้ ไม่คนื ต้องอาศยั การ พูดคุยท�ำความเขา้ ใจ ปัจจุบันมีกรรมการแตล่ ะแผนก นับ 10 คน และมีการแบ่งหนา้ ที่กันอยา่ งชัดเจน เชน่ 66

แผนกดูแลเคร่อื งจกั ร แผนกขา้ ว แผนกบญั ชี ฯลฯ ท้ั ง น้ี ค ว า ม ส� ำ เ ร็ จ ท่ี เ กิ ด ขึ้ น ส ว่ น ห น่ึ ง เ ป น็ ผ ล ม า จ า ก ค ว า ม ช ว่ ย เ ห ลื อ ข อ ง ห น ่ว ย ง า น ต า่ ง ๆ ทั้ ง เ ก ษ ต ร จั ง ห วั ด ก ร ม ก า ร ข า้ ว แ ล ะ ส ห ก ร ณ ์ ท่ี เ ข ้า ม า ใ ห ้ค ว า ม รู ้เ ร่ื อ ง ก า ร ท� ำ บั ญ ชี , กรมพัฒนาที่ดิน มีงบประมาณมาใหแ้ ละสอนท�ำปุย๋ หมัก น้�ำหมักไล่แมลงจากสารมะกรูด สะเดา รวมท้ัง หนว่ ยงานอ่ืนๆ ท่ีมาช่วยท�ำฐานการเรียนรู้ เชน่ การ ปลกู ผักกางมุ้ง 67

ดดั แปลง แม้ว่าองค์ความร้ทู ไี่ ดร้ บั จะเปน็ การผลติ เชอ้ื บวิ เวอร์เรยี แบบสด แต่เมอื่ พบปัญหาด้าน อายุในการเก็บรกั ษา กท็ ำ� ใหค้ ณุ ลงุ เสนห่ ล์ อง หาข้อมูลเพ่ิมเติมและทดลองอยู่ 2 ปี จนได้ สูตรการท�ำเช้ือบิวเวอรเ์ รียแบบแห้ง ซึ่งเก็บ รักษาไดน้ านกว่าประมาณ 4-6 เดือน แต่ก็ มีต้นทุนที่สูงกวา่ เพราะต้องมีเคร่ืองปั่นแหง้ ซึ่งทางศูนย์ก็ไดร้ ับทุนสนับสนุนจากโครงการ 9101 ในส่วนน้ี ถือเป็นจุดเด่นอยา่ งหนงึ่ ของ ศนู ยก์ ารเรยี นร้แู ห่งน้ี เนอื่ งจากหลายๆ ชมุ ชน ยงั ไมส่ ามารถผลติ เชอื้ บวิ เวอรเ์ รยี แบบแหง้ ได้ จึงต้องซอื้ เช้ือจากคุณลงุ เสน่หไ์ ปใช้ 68

69

คุณลุงเสน่ห์ ชน่ื จิตร ปราชญช์ าวบา้ น ผ้พู ฒั นาเกษตรปลอดสาร 70

กระบวนการทำ� เร่ิมจากน�ำหัวเชื้อมาผสมข้าวสารหรือขา้ วโพด เมอื่ เพาะเชอื้ จนขนึ้ เตม็ ทแ่ี ล้วกเ็ ปิดถงุ ผงึ่ ให้แหง้ สกั 3-4 วัน แลว้ เทใสถ่ าด ระหวา่ งนี้ตอ้ งลองเปดิ ดูวา่ แหง้ ไหม และมกี ารคนเปน็ ระยะ จนเมอื่ แหง้ สนทิ แล้วจงึ นำ� ไปปัน่ แห้ง แล้วอดั ใส่ถงุ เลย ใช้เวลาโดยรวม 15-20 วนั จากนน้ั นำ� ไปฉดี นาขา้ วในช่วงเชา้ หรอื เยน็ ไม่ควร ฉดี ในชว่ งทแี่ ดดร้อนเพราะจะทำ� ใหเ้ ชอื้ ตาย โดยสว่ นตวั คุณลงุ เสน่หจ์ ะเลอื กฉีดชว่ ง 16.00 น. เพราะอากาศดี เมอ่ื มดื ลงและมีน้ำ� ค้างจะย่ิงช่วยให้เชือ้ ท�ำงานไดด้ ี “ ของเรามันเนน้ ขั้นแรก เน้นปอ้ งกันก่อนไง แลว้ ถึงจะ ก�ำจัด ถา้ มันระบาดมาก ไม่ ไหวแลว้ ก็ว่ากัน แตถ่ ้าปอ้ งกนั แลว้ โอกาสเป็นยาก ” 71

ขอ้ ด-ี ขอ้ จ�ำกัด ขอ้ ดีคือต้นทุนต่�ำ โดยในตน้ ทุน 1,000 บาท สามารถใชเ้ ช้ือบิวเวอร์เรียกับนาขา้ ว 100 ไร่ ขณะท่ี ยาฆา่ แมลงใช้ได้เพยี ง 10 ไร่ และเชือ้ บิวเวอรเ์ รยี ยงั ไม่ เป็นอันตรายตอ่ ผใู้ ชง้ านอีกดว้ ย ขณะที่ข้อจ�ำกัดคือเชื้อบิวเวอรเ์ รียมีฤทธ์ิไม่แรง เท่ายาฆ่าแมลง ในกรณที ศี่ ตั รพู ชื ระบาดอย่างหนกั อาจ ชว่ ยไมไ่ ด้เตม็ รอ้ ย นอกจากนี้ เช้ือบิวเวอรเ์ รยี อาจตาย ได้ หากน�ำไปตากแดด หรือฉีดปนกับสารเคมี เพราะ เชื้อพวกน้มี ีชีวิต จึงตอ้ งเกบ็ ในทรี่ ม่ และอากาศถ่ายเท เนื่องด้วยข้ันตอนการผลิตที่ค่อนข้างละเอียด ประกอบกับการออกฤทธ์ิที่คอ่ ยเป็นค่อยไป ท�ำให้ เกษตรกรบางสว่ นเลอื กทจี่ ะใชส้ ารเคมซี ง่ึ ใชง้ านง่ายและ เห็นผลท่ีเร็วกวา่ การใชง้ านจึงขึ้นอยูก่ ับความสมัครใจ เป็นหลกั 72

“ ใช้สารตัวน้ีแล้วจะลดต้นทุนไดเ้ ยอะ ปลอดภยั กบั ร่างกายเราท่ีไปฉีดดว้ ย รา่ งกาย เรากไ็ ม่มสี ารเคมี คนกินข้าวกไ็ ม่เปน็ อะไร ถา้ จะท�ำขา้ วปลอดภยั กเ็ อาสารตวั นี้ไปฉดี ” 73



บ้านตน้ แบบความพอเพยี ง เมื่อพูดถึงค�ำว่า “เศรษฐกิจพอเพียง” คนส่วนใหญจ่ ะคุน้ เคยกับแนวคิดน้ีเปน็ อย่างดี เนื่องจากเปน็ หลักปรัชญาส�ำคัญของพระบาท สมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลย เดชมหาราช บรมนาถบพติ ร รชั กาลที่ 9 ทมี่ ่งุ เน้น ให้ประชาชนอย่อู ย่างพอมพี อกนิ พงึ่ พาตนเองได้ โดยไมต่ ้องเดือดร้อนหรือเบยี ดเบียนใคร 75

คณุ ป้าสวง เกสทอง ต้นแบบความพอเพยี งของชุมชน หากใครมโี อกาสไดม้ าเยอื นชมุ ชนคลองพระอดุ ม กจ็ ะพบบ้านตน้ แบบทน่ี อ้ มนำ� หลกั เศรษฐกจิ พอเพยี งมา ใช้ในการดำ� เนนิ ชวี ติ นน่ั กค็ อื บา้ นของคณุ ป้าสวง เกสทอง ซึ่งมีจุดเริ่มต้นมาจากสามีของคุณปา้ ที่เผชิญวิกฤติ เศรษฐกิจอย่หู ลายครั้ง แต่กไ็ มย่ ่อทอ้ นำ� ประสบการณ์ เดมิ ทมี่ อี ยู่ เชน่ การทำ� สวน การเลยี้ งเปด็ มาผสมผสาน กับองคค์ วามรู้ด้านเศรษฐกิจพอเพยี ง 76

หลกั การสำ� คญั คอื ไมล่ งทนุ กบั อยา่ งใดอยา่ งหนง่ึ จนเกินพอดี แตค่ วรท�ำให้หลากหลาย เผ่ือวา่ ผลิตผล ชนิดใดราคาตกหรือเกิดโรคระบาด ก็ยังจ�ำหน่ายผลิต ผลอนื่ ๆ แทนได้ ทำ� ให้ภายในบรเิ วณบา้ นมที งั้ การขดุ บอ่ เลย้ี งปลา การเลย้ี งไก่ การเลย้ี งเปด็ พนั ธบ์ุ าบาร่ี รวมทงั้ เพาะปลูกพืชต่างๆ บนเนือ้ ท่กี วา่ 5 ไร่ ตอ่ มาเมอ่ื สามี ของคณุ ป้าสวงจากไป ทำ� ให้คณุ ป้าต้องรบั ช่วงตอ่ ในการ ดูแลอยา่ งเตม็ ตัว โดยมลี ูกคอยชว่ ยเหลอื 77

สบื สานและพฒั นา คณุ ป้าสวงเร่ิมจากการหัดเลยี้ งเป็ด ไก่ และปลา มาเรื่อยๆ โดยอาศัยองค์ความรูข้ องสามีที่เคยท�ำมา เชน่ เลยี้ งลูกเจ๊ียบประมาณ 3 เดอื น ก็สามารถขายได้ 80 บาท/กิโลกรัม แมว้ ่าบางบา้ นจะขายในราคาท่ีสูง กว่านี้ แต่คุณป้าก็ยงั ยดึ ราคาเดิมทส่ี ามเี คยก�ำหนดไว้ อย่างไรกต็ าม คุณปา้ ก็ตอ้ งแสวงหาข้อมูลใหม่ๆ เพิ่มเติมดว้ ยเชน่ กัน โดยเฉพาะเร่ืองที่ยังขาดแคลน ความรู้ เช่น การหยอดยา การปรับฝีดาษ การฉีดวัคซีน การตัดปากไก่ เพอื่ ปอ้ งกันการจกิ กัน ทส่ี ำ� คญั คอื การรกั ษาความสะอาดของเลา้ ไกแ่ ละ เปด็ โดยทุกๆ 10-20 วัน ตอ้ งกวาดและขัดมูลฝอย ภายในเลา้ แล้วฉดี น้�ำล้าง ตามดว้ ยการพน่ ยาฆ่าเชอ้ื 2 ครงั้ แลว้ จงึ นำ� รำ� มาใส่ใหม่ ทง้ั นตี้ ้องทำ� ทกุ เล้าให้สะอาด เพื่อปอ้ งกันโรคระบาดที่อาจเกิดข้ึน ซ่ึงที่ผา่ นมายังไม่ เคยเกิดเหตุการณด์ งั กลา่ ว เนอื่ งจากดแู ลความสะอาด อยา่ งเครง่ ครดั ฉดี วคั ซีนตามก�ำหนด และมีการเตรยี ม ยาชนดิ ต่างๆ ไว้ด้วย 78

79

80

81

นอกจากนี้ คุณป้ายังปลูกพืชผัก ต่างๆ เพอื่ จำ� หนา่ ย ควบคไู่ ปกบั การเลย้ี ง สัตวด์ ว้ ย เชน่ มะมว่ ง สะเดา มะนาว เป็นต้น เพ่ือใหม้ ีผลิตผลท่ีหลากหลาย และเปน็ การใชพ้ ้ืนท่ีอย่างคุม้ คา่ มากท่ีสุด เนื่องจากคุณป้าไมไ่ ด้ท�ำนาเหมือนอย่าง ชาวบ้านคนอ่นื ๆ จึงต้องหากิจกรรมเสรมิ มาทดแทน ส�ำหรับผลตอบรับท่ีไดค้ ือมีลูกคา้ ประจ�ำที่มารอซ้ืออยู่ตลอด ไมต่ อ้ งไป ขายส่งตามตลาด ท�ำใหม้ ีรายไดต้ อ่ เนื่อง ในระดับทพ่ี อกินพอใช้ ขณะเดียวกนั การ เลี้ยงสัตวต์ า่ งๆ ก็ยังสามารถสร้างความ เพลิดเพลินและลดความรสู้ กึ โดดเดย่ี วให้ แก่คุณป้าไดอ้ กี ดว้ ย 82

“ เราก็ท�ำไปใชไ้ ป อาจจะ ไมเ่ หลอื มาก แต่กพ็ อใช้พอจา่ ย ในแต่ละเดอื น พออยู่ได้ พอใช้ พ อ กิ น ไ ม เ่ ดื อ ด ร อ้ น อ ะ ไ ร ” 83



เรียนรวู้ ิถีชมุ ชน คลองพระอุดม ทุกพื้นท่ียอ่ มมีเรื่องราวอันน่าสนใจใหไ้ ด้ เรียนรู้และท�ำความเข้าใจอยูเ่ สมอ ชุมชนคลอง พระอุดมแห่งน้ีก็เชน่ กัน หากใครมีโอกาสได้ไป เยอื นกไ็ ม่ควรพลาดทจ่ี ะเขา้ ไปชมแหล่งท่องเทย่ี ว บา้ นวิถีชุมชนของคุณครูพเยาว์ สุดรัก หรือครู หนุย่ ซ่ึงได้สะสมข้าวของเครื่องใชต้ า่ งๆ ดว้ ย ความชอบส่วนตัว จนกลายเปน็ แหลง่ เรียนรู้ท่ี สะท้อนให้เห็นวิถีชีวิตของคนในชุมชนได้เปน็ อย่างดี 85

คณุ ครพู เยาว์ สดุ รกั ผ้พู ฒั นาแหลง่ เรยี นรวู้ ิถีชุมชน 86

แ ห ล ง่ เ รี ย น รู น้ ี้ มี ทั้ ง เครื่องมือการเกษตร เครื่อง มือสำ� หรับจบั สัตวน์ ำ�้ อุปกรณ์ ช่าง อุปกรณ์ประกอบอาหาร และเคร่ืองมือโบราณต่างๆ เชน่ หอก คันไถ คราด เคียว ข้องเคร่ืองยนตส์ ูบน้�ำโบราณ (Lister) เคร่ืองสีขา้ ว กล้อง มือหมุน เลื่อยไมส้ มัยก่อน เครือ่ งโม่ กระต่ายขดู มะพร้าว จาน-ช้อนสังกะสี หม้อดิน ตะแกรง โอ่ง ถาดขนมครก กานำ้� ร้อนโบราณ เป็นต้น โดยครูหนุ่ยได้จัดวาง สิ่ ง ข อ ง อ ย า่ ง เ ป น็ ร ะ เ บี ย บ จ�ำแนกตามหมวดหมู่ เพ่ือ ใหเ้ กิดความสวยงามและมี บรรยากาศเหมาะสมตอ่ การ เรยี นร้ขู องผู้ทีเ่ ข้ามาชม 87

88

“ จุดไฮไลต์คืองานสานจาก ใบตาล ชารางแดง บ้านสมุนไพร ซึง่ เราใชว้ สั ดธุ รรมชาตใิ นชมุ ชน รวมทง้ั ผกั ปลอดสารพษิ ทช่ี าวบ้านปลกู เอง ” 89

90

91

ต่อยอดองคค์ วามรชู้ มุ ชน นอกจากการจัดแสดงส่ิงของตา่ งๆ เพื่อส่งเสริม การท่องเท่ียวและสร้างการเรียนรู้แลว้ ครูหนุ่ยยังได้ รวบรวมกลุ่มผูผ้ ลิตสินคา้ อันเปน็ เอกลักษณ์ของชุมชน คลองพระอุดม ให้มาจ�ำหน่ายและสาธิตการผลิตสินค้า ควบค่กู นั ไป เพอ่ื กระตนุ้ ให้ผเู้ ข้าชมเกิดความสนใจ รวม ท้งั เห็นขน้ั ตอนการผลติ ท่มี ีความละเอยี ดอ่อน ประณตี และมีเร่ืองราวแฝงอยู่ในนนั้ ไม่วา่ จะเป็นกลุม่ อาชีพท�ำเชือกใยสังเคราะห์ ตะกรา้ พวงมาลยั กระเปา๋ ผ้า ผ้ามา่ นทำ� จากผา้ ขาวม้า ตะกร้า กลอ่ งกระดาษทิชชู่ สบู่ ขนมโบราณ เชน่ สาเก เชื่อม ถวั่ แปบ ขนมต้ม กล้วยฉาบ ซ่ึงลว้ นแต่ใชส้ ีจาก ธรรมชาติ ในส่วนของสินคา้ หลักๆ ที่น่าสนใจ ได้แก่ งาน สานจากใบตาล มีของเล่นโบราณอยา่ ง “ดาว” สำ� หรบั ทอยเส้น ชารางแดง ซึ่งเชื่อกันว่ามีสรรพคุณเปน็ ยา อายุวัฒนะ บ�ำรงุ ร่างกาย แก้อาการปวดเมอ่ื ย อาการ อ่อนเพลยี ลดความดนั ชว่ ยใหเ้ จรญิ อาหาร รวมทงั้ โอ่ง ผ้าไหม โคมไฟและทใ่ี สท่ ชิ ชทู่ ำ� จากผ้าไหม ตลอดจนผกั ปลอดสารพษิ จากสวนของชาวบา้ น 92

จะเห็นไดว้ ่ากระบวนการต่อยอดองคค์ วามรู้ ของครูหนุ่ย เริ่มต้นจากความสนใจในสิ่งใกลต้ ัว แลว้ ชักชวนเครือข่ายภายในชุมชนเขา้ มาร่วมทำ� งาน อาศยั ความเชี่ยวชาญของแตล่ ะฝ่ายเปน็ แรงขับเคลื่อนตอ่ แหลง่ เรยี นรแู้ หง่ นี้ ทงั้ ยงั ชปู ระเดน็ “เอกลกั ษณ์” ประจำ� ท้องถิ่นคลองพระอุดม เพ่ือท�ำให้ผลิตภัณฑต์ า่ งๆ มี มลู คา่ ทางจิตใจมากย่ิงข้ึน นอกจากนย้ี ังมกี ารเชอ่ื มตอ่ กับบุคคลภายนอกผ่านชอ่ งทางสื่อสังคมออนไลนอ์ ย่าง เพจเฟซบุก๊ “ทอ่ งเท่ียววิถีชุมชนคลองพระอุดม” ซ่ึง สามารถเขา้ ถึงประชาชนจ�ำนวนมากได้อยา่ งสะดวก รวดเรว็ และประหยัดต้นทนุ ในการประชาสมั พนั ธ์ 93

94

95

ท่ปี รึกษา • ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สพุ จน์ ทรายแกว้ อธิการบดี • รองศาสตราจารย์ ดร.นฤมล ธนานันต์ รองอธิการบดี • ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ เศกพร ตนั ศรปี ระภาศิริ ผ้อู �ำนวยการส�ำนักส่งเสริมการเรยี นร้แู ละบริการวชิ าการ 96

ขอขอบคณุ • ท่านนายกอดุ ม อนิ ทร์เลิศ นายกเทศมนตรีตำ� บลคลองพระอดุ ม • ทา่ นรองนายกสมหมาย เกสทอง รองนายกเทศมนตรีตำ� บลคลองพระอดุ ม • ก�ำนันสามารถ อดั ทอง กำ� นันต�ำบลคลองพระอดุ ม • คณุ เสน่ห์ ชน่ื จิตร เกษตรกรต้นแบบ • คุณครพู เยาว์ สุดรกั โรงเรยี นเทศบาลคลองพระอุดม • คณุ ครมู นัญชยา เพชรจู ี โรงเรียนวรราชาทินัดดามาตวุ ิทยา • คุณสวง เกสทอง บ้านตวั อยา่ งเศรษฐกิจพอเพียง ต�ำบลคลองพระอุดม • คณุ พชั รนิ ทร์ ศรวี สุภิรมย์ ดารา-นักแสดง 97