ถอดบทเรียน บ้านทัพไทย new

“หมูบา นตวั อยาง 4 ดี วถิ พี อเพียง” บา นทพั ไทย หมูท ี่ 1 ตำบลทัพไทย อำเภอตาพระยา จงั หวัดสระแกว จงั หวดั สระแกว รว มกบั มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั วไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปู ถัมภ สระแกว ภายใตโ ครงการสระแกวเมืองแหง ความสขุ ดว ยวถิ พี อเพียง กิจกรรมพฒั นาศูนยการเรียนรสู ระแบกา้ นว ทัพ4ไทดยี วิถพี1 อเพียง

2 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

บา้ นทพั ไทย บา้ นทพั ไทย 3

“หมูบ่ ้านตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง” บ้านทัพไทย หมทู่ ี่ 1 ต�ำบลทัพไทย อำ� เภอตาพระยา จงั หวัดสระแก้ว ขอ้ มลู ทางบรรณานกุ รมของหอสมดุ แหง่ ชาติ ปุณณานันท์ พนั ธแ์ กน่ . หมู่บ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถีพอเพยี ง หมทู่ ี่ 1 ตำ� บลทัพไทย อ�ำเภอตาพระยา จังหวัดสระแกว้ . -- พิมพค์ ร้งั ที่ 2. -- สระแกว้ : มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถัมภ์ สระแกว้ , 2564. 104 หน้า. 1.การพฒั นาชมุ ชน. 2. เศรษฐกิจพอเพยี ง. I. ช่ือเรอื่ ง. I3S0B7N.14978-974-337-261-2 สงวนลิขสทิ ธต์ิ ามราชบัญญตั ิ หา้ มทำ� การลอกเลียนแบบไม่ว่าส่วนใดสว่ นหน่ึงของหนังสือเล่มน้ี นอกจากจะได้รับอนุญาต พมิ พ์ครัง้ ที่ 2 มกราคม 2564 บรรณาธิการอ�ำนวยการ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.สพุ จน์ ทรายแก้ว รองศาสตราจารย์ ดร.นฤมล ธนานันต์ อาจารยป์ ิยะ สงวนสิน อาจารย์ชัยวฒุ ิ เทโพธ์ิ ผู้ช่วยศาสตราจารย์เศกพร ตนั ศรีประภาศิร ิ ผจู้ ัดทำ� อาจารย์ปุณณานนั ท์ พนั ธ์แก่น ศิลปกรรม พิจติ ร พรมลี ออกแบบปก พิจติ ร พรมลี ประสานงานการผลิต อาจารยป์ ุณณานนั ท์ พนั ธแ์ ก่น จดั พิมพโ์ ดย มหาวิทยาลัยราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถัมภ์ สระแกว้ เลขท่ี 1177 หมูท่ ี่ 2 ต�ำบลท่าเกษม อำ� เภอเมืองสระแกว้ จังหวัดสระแกว้ 27000 โทรศพั ท์ : 037-447-043 http://www.sk.vru.ac.th พมิ พท์ ี่ บรษิ ัท ดไี ซน์ ดีไลท์ จ�ำกดั เลขท่ี 69/18 หม่ทู ่ี 7 ถนนรัตนาธเิ บศร ์ ตำ� บลเสาธงหนิ อ�ำเภอบางใหญ่ จงั หวดั นนทบุรี 11140 โทรศัพท์ 089-812-2140 “หมบู่ ้านตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

บา้ นทัพไทย

คำ� นำ� โครงการสระแก้วเมืองแห่งความสุขภายใต้ 4 ดี วิถีพอเพียง (Sa Kaeo Happiness Model) ประจ�ำปี 2562 มีพื้นท่ีในจังหวัด สระแก้ว เขา้ ร่วมโครงการท้งั 9 อ�ำเภอ 9 หม่บู า้ น ประกอบด้วย 1) บ้านวงั หนิ หมู่ที่ 10 ต�ำบลบ้านแก้ง อ�ำเภอเมืองสระแก้ว 2) บ้านพระเพลิง หมู่ท่ี 1 ต�ำบลพระเพลิง อ�ำเภอเขาฉกรรจ์ 3) บ้านตาหลังใน หมู่ท่ี 1 ต�ำบล ตาหลังใน อ�ำเภอวังน�้ำเย็น 4) บ้านวังทอง หมู่ที่ 1 ต�ำบลวังทอง อ�ำเภอ วังสมบูรณ์ 5) บ้านบ่อนางชิง หมู่ท่ี 4 ต�ำบลห้วยโจด อ�ำเภอวัฒนานคร 6) บ้านคลองไก่เถื่อน หมู่ท่ี 1 ต�ำบลคลองไก่เถื่อน อ�ำเภอคลองหาด 7) บ้านเขาสารภี หมู่ท่ี 3 ต�ำบลทับพริก อ�ำเภออรัญประเทศ 8) บ้าน หนองแวง หมู่ท่ี 1 ต�ำบลหนองแวง อ�ำเภอโคกสูง และ 9) บ้านทัพไทย หมู่ที่ 1 ต�ำบลทัพไทย อ�ำเภอตาพระยา ถูกคัดเลือกเป็นตัวแทนหมู่บ้าน ตัวอย่าง 4 ดี วิถีพอเพยี งของจงั หวัดสระแกว้ ก “หมู่บา้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพียง”

เอกสารเล่มน้ี เป็นการถอดบทเรียนความส�ำเร็จและกิจกรรม บ้านทัพไทย หมู่ท่ี 1 ต�ำบลทัพไทย อ�ำเภอตาพระยา โดยมีวัตถุประสงค์ เพ่ือเรียนรู้กระบวนการ แนวความคิด แนวปฏิบัติ องค์ความรู้ของชุมชน สามารถเป็นแบบอย่างให้แก่ชุมชนอื่น ๆ ได้ และสามารถน�ำไปปฏิบัติ และพัฒนาหมู่บ้านของตนให้เป็นหมู่บ้านแห่งความสุข ด้วย 4 ดี วิถีพอเพียง ได้เช่นเดียวกับหมู่บ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง จัดท�ำข้ึน โดยจังหวัดสระแก้ว ร่วมกับ มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ สระแก้ว หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มน้ีจะเป็น ประโยชน์ในการพัฒนาหมู่บ้าน ชุมชน หรือผู้สนใจข้อมูลในการน�ำไป ประยุกต์ใช้ในระดับหมู่บ้าน ระดับต�ำบล หรือระดับอ�ำเภอ ในการ ดำ� เนนิ งานไมม่ ากกน็ ้อย ปุณณานนั ท์ พนั ธ์แก่น อาจารย์ (นักพฒั นาท้องถน่ิ ) สระแกว้ บา้ นทพั ไทย ข

สารบัญ ก ค ค�ำนำ� 1 สารบัญ 2 ด้านสง่ิ แวดลอ้ ม ดา้ นการวางแผนผังหมู่บา้ นในชุมชน 4 การเดนิ ทางสู่บ้านทพั ไทย 6 ประวัติชุมชน 10 การวางแผนผังหมูบ่ า้ น 12 สถานทสี่ ำ� คัญในหม่บู า้ น 16 เรอื่ งเลา่ จากคนในชุมชน 18 ดา้ นสขุ ภาพด ี 20 การออกก�ำลงั กาย 21 ผักสวนครวั ร้วั กนิ ได ้ 22 น้ำ� สม้ ควนั ไม้ 23 การดูแลผ้สู งู อายุ 23 รณรงค์งดกินเหล้า 24 สมุนไพร 26 การใช้สมนุ ไพรในหมู่บา้ น บุคคลตวั อย่างดา้ นสุขภาพด ี ค “หมูบ่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

ด้านคนด ี 28 บุคคลตวั อยา่ งด้านคนดี 30 32 การปลกู จติ ส�ำนึกให้ในชมุ ชนเปน็ คนด ี 36 40 ประเพณีเเซนโฏนตา 42 รายได้ด ี 44 การท�ำไร่มันสำ� ปะหลัง 48 54 การทำ� นาแบบกลมุ่ 56 58 กล่มุ เลย้ี งโค-กระบอื 60 66 บคุ คลตัวอยา่ งด้านรายได้ด ี 70 76 เสยี งสะทอ้ นของคนในชุมชน 82 สถานท่ีท่องเที่ยวส�ำคัญ 86 ตลาดนัดทับทมิ สยาม 03 88 90 บุลคลตัวอยา่ งทข่ี ายของในตลาดนัดทบั ทมิ สยาม 03 ละลทุ ัพไทย แหลง่ หินตดั สระเพลง อ่างเกบ็ นำ้� คลองส้มปอ่ ย อาคารทปี่ ระทบั ทรงงาน ความรูส้ กึ จากผู้นำ� ชุมชน อา้ งอิง บา้ นทพั ไทย ง

กว่าจะเป็น บ้านทัพไทย “หมูบ่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”

การจดั ผงั หมบู่ า้ นเพ่ือให้งา่ ย ต่อการบริหารจดั การ และสภาพแวดลอ้ มทน่ี ่าอยู่ บ้านทพั ไทย 1

การเดนิ ทาง สบู่ ้านทพั ไทย อ�ำเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว เป็นพ้ืนที่ชายแดนที่ติดกับ ราชอาณาจักรกัมพูชา ต้ังอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัดสระแก้ว ซึ่งพื้นท่ี ตอนบนติดกับเทือกเขา และมีพ้ืนท่ีทางทิศเหนือติดกับอ�ำเภอละหานทราย จังหวัดบุรีรัมย์ ทางทิศตะวันตกติดกับอ�ำเภอวัฒนานคร ทิศใต้ติดกับ อำ� เภอโคกสงู และทศิ ตะวนั ออกตดิ กับราชอาณาจักรกัมพูชา 2 “หมู่บ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”

การเดินทางเข้าสู่บ้านทัพไทย ซ่ึงอยู่ห่างจากที่ว่าการอ�ำเภอ ตาพระยา ประมาณ 20 กโิ ลเมตร หากเดินทางจากท่วี ่าการอ�ำเภอตาพระยา ให้เดินทางตรงไปทางทิศเหนือตามถนนสาย 348 เมื่อถึงสี่แยกโคกเพร็ก ให้ตรงต่อไปเข้าสู่ถนนหมายเลข 3069 ผ่านบ้านกะสัง บ้านโคกประสาท และบา้ นโคกระกา เดินทางไปต่ออกี ประมาณ 4 กโิ ลเมตรจะถึงบา้ นทพั ไทย ตำ� บลทพั ไทย อ�ำเภอตาพระยา จังหวดั สระแก้ว บ้านทัพไทย 3

ประวัติชมุ ชน เมื่อปี พ.ศ. 2522 บา้ นทัพไทย หมทู่ ่ี 1 ตำ� บลทัพไทย อำ� เภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว เป็นที่อยู่อาศัยของชาวกัมพูชาที่หลบหนีภัยสงครามเข้ามา ในเขตประเทศไทยตามบรเิ วณแนวชายแดน โดยรฐั บาลไทยไดจ้ ดั สรรพน้ื ทใ่ี ห้ และเปิดเป็นศูนย์อพยพตามแนวชายแดน ซึ่งโครงการเดิมน้ันเป็นที่ตั้ง ของศูนย์รับผู้อพยพลี้ภัยจากสงครามเขมรแดง (SITE 2) ต่อมาในปี พ.ศ. 2523 หลังจากที่ได้ส่งตัวผู้อพยพกลับราชอาณาจักรกัมพูชาหมด ทางกองก�ำลังบูรพา นำ� โดย พลเอกพจิ ติ ร กุลละวณชิ ย์ ในสมัยพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ด�ำรงต�ำแหน่งเป็นนายกรัฐมนตรี ได้มีการจัดต้ังหมู่บ้าน เป็นหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) หรือหมู่บ้านทัพไทย ในปัจจุบนั และย้ายชาวบ้านจากศูนย์รับผู้อพยพเขา้ มาอยูอ่ าศยั ซ่ึงสว่ นใหญ่ เป็นชาวบา้ นสนั รอชะงนั 4 “หมบู่ ้านตวั อยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพียง”

ก่อนท่ีจะมีการอพยพชาวบ้านเข้ามาอยู่อาศัย ภายในหมู่บ้าน ถูกออกแบบให้สามารถจัดการดูแลและป้องกันตัวเองได้ง่าย โดยออกแบบ ให้มลี กั ษณะเป็นวงกลม 3 ชนั้ เส้นผา่ นศนู ยก์ ลางภายในหมบู่ ้านมคี วามยาว 1 กิโลเมตร ถัดออกไปในรัศมี 50 เมตร จะเป็นทุ่นระเบิด และมีป้อมยาม เฝ้าระวังรอบหมู่บ้าน 16 จุด ตลอด 24 ช่ัวโมง เพ่ือดูแลความปลอดภัย จากการบุกรุกของเขมรแดง และมีการจัดสรรพ้ืนที่ให้ครอบครัวละ 1 ไร่ เพอื่ เปน็ พน้ื ทอี่ ยอู่ าศยั และประกอบอาชพี ทางการเกษตรครอบครวั ละ 20 ไร่ ลกั ษณะหรอื แปลนผงั บา้ นถกู ออกแบบโดยกรมทหารชา่ ง ซง่ึ มลี กั ษณะ เหมือนกนั ทุกหลงั คาเรือน เป็นบา้ นยกสูง มีใตถ้ ุนบ้านทโ่ี ลง่ เพ่อื เปน็ ทีน่ ั่งเลน่ หรือบางบ้านอาจจะใช้เป็นที่เลี้ยงสัตว์ เช่น โค กระบือ รวมถึงมีพ้ืนที่รอบ บรเิ วณบา้ นสำ� หรับการปลกู พชื เพือ่ ใช้ในการบรโิ ภคภายในครวั เรือน บา้ นทัพไทย 5

กดา้ารนจแดั ผกนาผรังสหิง่ มแวู่บด้าลนอ้ ม ภายในแผนผังวงกลม ประกอบด้วย 2 หมู่บ้าน ได้แก่ หมู่ที่ 1 บ้าน ทัพไทย (คุ้ม 1-7) และหมู่ท่ี 2 บ้านโคกตาด้วง (คุ้ม 8) เหตุผลที่แยกออก เป็น 2 หมู่บ้าน เน่ืองจากตอนท่ีก่อต้ังหมู่บ้านครั้งแรก มีการอพยพย้ายเข้า มาอยู่จากกลุ่มคน 2 หมู่บ้านด้วยกัน จึงยากต่อการรวมเป็นหมู่เดียวและ ยากต่อการแบ่งอ�ำนาจในการปกครองหมู่บ้านเพราะแต่ละกลุ่มต่างมีผู้น�ำ เป็นของตัวเอง นอกเหนือจากน้ันภายในหมู่บ้านเองยังแบ่งพื้นท่ีออกเป็น ท้ังหมด 8 คุ้ม ในลักษณะคล้ายกับการตัดเค้กเป็น 8 ชิ้น ซ่ึงแต่ละคุ้มจะมี หัวหน้ากลุ่มท่ีคอยควบคุมและดูแลความเป็นอยู่ของสมาชิกในคุ้มของ ตัวเอง 6 “หมบู่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”

ท้งั 4 ทิศของหมบู่ า้ นจะตดิ กบั เขตพน้ื ท่ี ได้แก่ ทิศเหนอื ติดกับ เทอื กเขาบรรทัด ทิศใต ้ ตดิ กบั หมู่บ้านทบั ทิมสยาม 03 ทิศตะวันออก ติดกับ หมูบ่ ้านทับทิมสยาม 03 ทิศตะวนั ตก ตดิ กบั หมบู่ ้านโคกระกา ภายในหมูบ่ ้านมีสถานท่หี ลบระเบดิ เก่าหรอื ทเี่ รยี กวา่ “บังเกอร”์ ถูกสร้างขึ้นพร้อมกับการก่อต้ังหมู่บ้านเพื่อให้ชาวบ้านใช้ในการหลับภัย จากระเบิดเม่ือมสี งครามท่อี าจเกิดข้ึนอกี ครั้งในอนาคต ในปจั จุบนั บรเิ วณพืน้ ทีท่ ี่มที ุน่ ระเบดิ รอบหม่บู า้ นรัศมี 50 กโิ ลเมตร ได้ถูกเก็บกู้ออกหมดเป็นที่เรียบร้อย และได้ยกพ้ืนที่ให้เป็นสาธารณะ ประโยชน์ให้แต่ละคุ้มบริหารจัดการพื้นที่ให้เกิดประโยชน์ร่วมกันภายใน คุ้มตนเอง บ้านทพั ไทย 7

ดา้ นแผนผงั หม่บู ้าน การที่หมู่บ้านมีลักษณะเป็นวงกลมและมีการจัดสรรหมู่บ้านเป็น สัดส่วน ท�ำให้ง่ายต่อการจัดการภายในหมู่บ้าน และการดูแลคนในชุมชน ไดอ้ ยา่ งท่วั ถงึ โดยการจัดวางตัวบ้านและการออกแบบบ้านเลขท่ีถูกจัดเรียงไว้ อย่างเป็นระบบท�ำให้คนในหมู่บ้านรู้จักกันทุกครัวเรือน ปัจจุบันในหมู่บ้าน มีจ�ำนวนครัวเรอื น 349 ครัวเรือน ประชากร 966 คน แบ่งเปน็ ชาย 473 คน หญิง 493 คน 8 “หมบู่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”

วถิ ชี ีวติ ของคนในชุมชน เน่ืองจากบ้านทัพไทยเป็นพื้นที่ห่างไกลจากตัวเมืองและ ความสะดวกสบายจึงท�ำให้การเดินทางออกจากหมู่บ้านเพื่อซ้ือของใช้ ที่จ�ำเป็นเป็นไปได้ยาก ปัจจุบันชาวบ้านสามารถหาอาหารหรือสินค้า ไดส้ ะดวกขน้ึ เนื่องจากการมรี ถขายของใชแ้ ละอาหารสดมาบรกิ ารถึงชุมชน ท่ีเรียกว่า “รถพุ่มพวง” เข้ามาขายสินค้า ผัก อาหารสด อาหารแห้ง ให้กับคนในชุมชน ซึ่งสินค้าส่วนใหญ่ที่ได้รับความนิยมซ้ือ คือ เน้ือสัตว์ สว่ นพชื ผักสวนครวั คนในชมุ ชนจะปลกู เพ่อื บรโิ ภคในครวั เรือน หรอื ได้จาก การหาของป่า เช่น หน่อไม้ เห็ด ถือเป็นวิถีชีวิตของคนในชุมชน และเป็น วถิ ีชีวติ ของคนในพื้นทช่ี ายแดนทเ่ี รยี บง่าย และมคี วามสขุ บา้ นทพั ไทย 9

สถานที่สำ� คญั ในหมูบ่ ้าน ภายในหมู่บ้านได้ออกแบบให้วงกลม ชั้นในสุดของหมู่บ้านเป็นหน่วยงานราชการ และสถานท่ีส�ำคัญเน่ืองจากเป็นจุดศูนย์กลาง สามารถเข้าถึงชุมชนได้อย่างท่ัวถึง และสะดวก เมอ่ื ประชาชนเดนิ ทางมารับบรกิ าร (1) สถานตี ำ� รวจภูธรบ้านทพั ไทย (2) ศาลากลางหมบู่ า้ น (3) ลานกีฬาหม่บู า้ น (4) ธนาคารขา้ ว 10 “หมู่บา้ นตัวอย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

(5) ศูนยพ์ ฒั นาเด็กเล็กบา้ นทพั ไทย (6) โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพต�ำบลทพั ไทย (7) วดั หนองไทยชลอ (8) โรงเรียนบ้านทพั ไทย บ้านทัพไทย 11

คณุ เกีย สิงหส์ ราญรมย์ ผู้ใหญบ่ า้ นคนแรก 12 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”

เรื่องเล่าจากคนในชุมชน จากค�ำบอกเลา่ ของคณุ เกีย สงิ ห์สราญรมย์ ผู้ใหญ่บ้านคนแรกของ บ้านทัพไทย ไดเ้ ลา่ วา่ “ในชว่ งสงครามไดพ้ บคนล้มตายจากสงคราม มากมาย แม้กระท่งั สตั วต์ ่าง ๆ เช่น ววั ควาย ท�ำให้ต้องย้ายจากหมู่บา้ นสัน รอชะงันไปอยู่ในศนู ยอ์ พยพหมูบ่ า้ นโคกเพรก็ เปน็ เวลา 3 ปี หลังจากนั้น ทางรฐั บาลจึงได้จดั สรรทด่ี ินเพ่ือกอ่ ต้ังหมบู่ า้ นทัพไทยขน้ึ ในชว่ งระยะแรก หมบู่ า้ นยังอยู่ในภาวะสงคราม ชาวบ้านมกี ารตดิ อาวุธเพอ่ื ดแู ลตนเอง การเดนิ ทางออกจากหมู่บ้านท�ำไดย้ ากเนอื่ งจากมอี นั ตราย และมกี าร ลักขโมยสนิ คา้ ทางการเกษตรของชาวบา้ น แต่คนทม่ี าขโมยกจ็ ะนำ� เงนิ ใส่ถุงและไปหอ้ ยไวก้ บั ก่ิงไมเ้ พื่อให้เจา้ ของสวน ไม่ได้เอาไปฟรี ๆ แคไ่ ม่ได้ แจ้งเจ้าของสวนล่วงหนา้ เท่านัน้ ” ผลของสงครามไดท้ ิ้งรอ่ งรอยความเสียหาย บาดแผลทางจิตใจ และ ทางรา่ งกายใหก้ ับชาวบ้าน ชาวบ้านหลายคนสญู เสยี สมาชกิ ในครอบครวั บางคนตอ้ งพิการหรอื มีบาดแผลตามรา่ งกาย แต่ก็มีเรื่องราวดี ๆ ที่เกิดขึ้นคือ มิตรภาพของคนในชุมชน เกิดความรักความผูกพันจากที่ผ่านเรื่องราวต่าง ๆ มาด้วยกัน รวมท้ัง ความสัมพันธ์ท่ีดีระหว่างชาวบ้านฝั่งไทยและกัมพูชา ยังมีการเดินทาง ไปมาหาสู่กันฉันท์พ่ีน้อง และบางคนเป็นพ่ีน้องกันทางสายเลือดจริง ๆ มี ปู่ ย่า ตา ยาย ร่วมกัน แต่ถูกพลัดพรากจากสงคราม ซึ่งยังมีประเพณี วัฒนธรรมที่ผสมผสานกันระหว่างไทยและกัมพูชา เช่น โคมลม โคมไฟ รดน้�ำด�ำหัวผู้สูงอายุ โยนสะบ้า ร�ำกระทบ แซนโฎนตา มีการใช้ภาษาเขมร ในการส่ือสาร และนับถอื ศาสนาพทุ ธ บา้ นทัพไทย 13

คณุ สงวน แกนเป๊ะ ชาวบ้านทพั ไทย 14 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพียง”

“รูส้ ึกดีใจท่มี ีหมูบ่ า้ นทัพไทย ไดน้ อนหลับ กินอ่ิม ความหวาดระแวงจากภยั สงคราม ไดห้ ายไป” บ้านทพั ไทย 15

ดา้ นสุขภาพดี 16 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถพี อเพียง”

“เราแคส่ ่งเสรมิ ในสิ่งทเี่ ขาอยากท�ำ เราไมไ่ ดบ้ งั คับให้เขาทำ� ” บา้ นทพั ไทย 17

การออกกำ� ลังกาย ในหมู่บ้านทัพไทยมีสถานท่ีออกก�ำลังกายตั้งอยู่บริเวณ ศาลาประชาคมกลางหมู่บ้าน เปน็ พ้นื ทที่ ่กี ลมุ่ เดก็ ๆ สามารถทำ� กิจกรรม ออกก�ำลังกายหรือเล่นกีฬาตอนเย็น เช่น ตะกร้อ ฟุตบอล กระโดดยาง และยังมีกิจกรรมเต้นแอโรบิกของคนในชุมชน กิจกรรมเหล่านี้ ท�ำให้ เด็ก ๆ ในชุมชนได้กล้าพูด กล้าแสดงออกเป็นความสุขเล็ก ๆ ท่ีได้ท�ำ หลังจากเลกิ เรียน และเป็นกจิ กรรมทสี่ ง่ เสริมใหม้ สี ุขภาพดี ภายในชุมชนให้ความส�ำคัญกับกิจกรรมดังกล่าว จึงมีการจัดต้ัง กองทุนเพ่ือสนับสนุนด้านกีฬาส�ำหรับคนในชุมชน เช่น สนับสนุน ด้านการซื้ออุปกรณ์กีฬาและพาเด็ก ๆ ไปแข่งขันกีฬาในระดับต�ำบล หรอื ตามหม่บู ้านขา้ งเคียงตามที่มโี อกาส 18 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”

ในช่วงเดือนมกราคม-พฤษภาคม เป็นช่วงท่ีชาวบ้านว่างจาก การท�ำเกษตรกรรม ชาวบ้าน กลุ่มแม่บ้าน และผู้สูงอายุมารวมตัวกัน จัดกิจกรรมเต้นแอโรบิกทุกเย็นอาทิตย์ละ 3 ครั้ง โดยได้รับการสนับสนุน โรงพยาบาลสง่ เสริมสุขภาพต�ำบลทัพไทย อำ� เภอตาพระยา จังหวัดสระแกว้ ท่ีเขา้ มามบี ทบาทให้การดูแลสขุ ภาพ และมกี ารจดั กจิ กรรม เพ่ือปรบั เปล่ยี น พฤตกิ รรมสุขภาพของคนในชุมชน บ้านทัพไทย 19

ผักสวนครวั รั้วกินได้ กิจกรรมการปลูกผักสวนครัวรั้วกินได้ เป็นการปลูกผักปลอดสารเคมี ไว้กินเองในครัวเรือน ตามนโยบาย 4 ดี ของต�ำบลทัพไทย ที่ว่า “หน้าบ้านสวย หลังบ้านสวน” ซ่ึงมีการปลูกผักปลอดสารเคมี เป็นตัวอย่างและให้ชาวบ้านที่สนใจมาแบ่งผักและน�ำไปปลูกไว้ในครัวเรือน ของตนเอง ปัจจุบันชาวบ้านให้ความสนใจการปลูกผักปลอดสารเคมี เกือบทุกหลังคาเรือน เพื่อน�ำมาบริโภคและจ�ำหน่ายให้กับหมู่บ้านใกล้เคียง ทำ� ให้มรี ายไดเ้ สรมิ 20 “หมู่บา้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”

น�้ำส้มควนั ไม้ เนื่องจากชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและ มีการซื้อปุ๋ยเคมีมาใช้เพื่อให้ได้ผลผลิตท่ีดีแต่ผลท่ีตามมาคือ มีการ ปนเปื้อนของสารเคมีทั้งในพืชผลและในร่างกายท�ำให้เกิดการเจ็บ ป่วย ท�ำให้ชาวบ้านในหมู่บ้านทัพไทยได้ร่วมมือผลิตปุ๋ยชีวภาพ อัดเม็ดและปุ๋ยน�้ำ ซ่ึงให้ผลผลิตทางเกษตรกรรมสูงไม่น้อยกว่าปุ๋ย เคมี และที่ส�ำคัญมีราคาที่ถูกกว่าและไม่เป็นอันตรายต่อร่างกาย การท�ำน�้ำส้มควันไม้เป็นผลผลิตที่ได้จากการเผาถ่าน มีประโยชน์ หลายประการในด้านการเกษตรคือ เป็นสารปรับปรุงดิน สารป้องกันก�ำจัด ศัตรูพืช และช่วยเร่งการเจริญเติบโตของพืชบริเวณส่วนราก ล�ำต้น หัว ใบ และดอกผลของพืชบางชนิด การใช้น้�ำส้มควันไม้ราดในดินปลูกพืช จะช่วย เร่งการเจริญเติบโตของพืชและควบคุมโรคพืชท่ีมีสาเหตุมาจากไส้เดือนฝอย และเชือ้ รา นอกจากนั้นน้�ำส้มควันไม้ ยังมีคุณสมบัติเป็นฮอร์โมนพืช แ ล ะ ใ น บ า ง ก ร ณี เ ป ็ น ตั ว ยั บ ยั้ ง ก า ร เ จ ริ ญ เ ติ บ โ ต ข อ ง พื ช แ ล ะ เป็นพิษต่อพืชสูงหากราดลงดิน ใ นปริมาณ ม า ก ห รื อน� ำ ไ ปใช ้ กับพืชโดยตรง ดังนั้นต้องน�ำ น�้ำส้มควันไม้ไปผสมน�้ำให้เจือจาง ก่อนนำ� ไปใช้ บ้านทพั ไทย 21

การดแู ลผู้สงู อายุ การรณรงค์ลดหวาน มัน เค็ม เน้นให้ความรู้ กระตุ้น เตือนให้ ผู้ประกอบอาหาร ทั้งในครัวเรือนและ ร้านแผงลอยจ�ำหน่ายอาหาร โดยมี การจัดท�ำป้ายเพ่ือกระตุ้นเตือนให้ ลดหวาน มัน เค็ม และลด ละ เลิก การใชผ้ งชรู ส มีการจัดการอบรมเกี่ยวกับ การออกกำ� ลังกายใหท้ ้ังผ้ปู ่วย ผสู้ งู อายุ และผู้ดูแลผู้ป่วยให้สามารถดูแลตัวเอง และสามารถบริหารร่างกายที่บ้านได้ เช่น การบริหารร่างกายด้วยท่าฤาษี ดัดตน เน้นในกลุ่มผู้ป่วยอัมพฤกษ์ อัมพาต ผู้ป่วยติดเตียงท่ีไม่สามารถ ช่วยเหลือตัวเองได้ เพ่ือฝึกการยืด เหยียดกลา้ มเนอื้ 22 “หมบู่ า้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”

สมนุ ไพร การส่งเสริมให้ชาวบ้านในชุมชนทุกหลังคาเรือนมีการปลูกผักและ สมุนไพรไว้บริโภคในครัวเรือน อย่างน้อย 5 ชนิด โดยบ้านอาสาสมัคร สาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน (อสม.) ทุกหลังคาเรือนต้องการปลูกผักและ พชื สมนุ ไพรไวก้ นิ เอง อย่างนอ้ ย 10 ชนดิ รณรงค์งดเหล้า การรณรงค์งดเหล้าเข้าพรรษา โดยการแนะน�ำ และชักชวนให้ผู้ท่ีติดสุราเร้ือรังเข้าร่วมกิจกรรมลงนาม งดเหล้าเพ่ือสุขภาพ รวมถึงมีการอบรมให้ความรู้ใน เรื่องโทษของการดื่มสุราให้กับผู้ที่ติดสุราและประชาชน ในชมุ ชน บ้านทพั ไทย 23

การใชส้ มุนไพรในหมู่บ้าน ไพล (Zingiber montanum) สรรพคณุ : มฤี ทธิแ์ กฟ้ กช้�ำ ปวดบวม ปวดเม่อื ย และน�ำมาฝนทา สมานแผลต่าง ๆ ตะไคร้ (Cymbopogon citratus) สรรพคุณ : แกแ้ ละบรรเทาอาการหวดั อาการไอ ขับเหงื่อ และขบั ปสั สาวะ ใบมะขาม (Tamarindus indica) สรรพคุณ : ช่วยเสริมสร้างภูมิต้านทานโรค ให้แก่ร่างกายด้วยสารต่อตา้ นอนุมูลอิสระ เกลือเมด็ สรรพคุณ : เปน็ ยาสมนุ ไพรโบราณท่ีมี ฤทธิ์เย็น ช่วยถอนพิษ และท�ำให้เลือดเยน็ บรรเทาอาการอาเจียน และชว่ ยระบาย 24 “หมู่บ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

การน�ำสมุนไพรที่ปลูกมาท�ำลูกประคบ และการนวด-อบ โดยใช้ สมุนไพรท่ีปลูกเองในพื้นท่ีรอบ ๆ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบล ทพั ไทย การอบ นวดสมุนไพร เป็นกิจกรรมท่ีได้รับความนิยมมากจาก ชาวบ้านในชมุ ชนโดยกลมุ่ คนอายปุ ระมาณ 30 ปี ขน้ึ ไป ท่เี หนอื่ ยหรือ ปวดเม่ือยจากการท�ำนา หรือปลูกมันส�ำปะหลัง การท�ำอาชีพทางการ เกษตร ส�ำหรับวัยเด็กท่ีเข้ามานวดมักจะปวดเม่ือยหรือเป็นตะคริวจาก การเลน่ กฬี า โดยหนึง่ วันจะนวดไดส้ งู สดุ 6 คนต่อวัน สูตรสมุนไพรที่ใช้ท�ำลูกประคบ ได้แก่ ไพล ตะไคร้ ใบมะขาม ใบมะกรูด และเกลือเม็ด สูตรสมุนไพรท่ีใช้ในการอบ ได้แก่ ไพล ขมิ้น ตะไคร้ ใบมะขาม ใบมะกรดู และใบหนาด ใบมะกรูด (Citrus hystrix) สรรพคณุ : นำ�้ มนั หอมระเหยจากมะกรดู มสี รรพคุณช่วยผ่อนคลายความเครยี ด คลาย ความกงั วล ท�ำให้จิตใจสงบนงิ่ ขมนิ้ ชัน (Curcuma longa) สรรพคณุ : มีสารตอ่ ตา้ นอนมุ ลู อสิ ระ ซง่ึ ชว่ ย ในการชะลอวยั ชะลอการเกดิ ร้วิ รอย และ เสริมสร้างภมู ิตา้ นทานให้กับร่างกาย ใบหนาด (Blumea balsamifera) สรรพคณุ : ช่วยท�ำให้การหมุนเวียนของเลือดดีข้นึ แก้อาการปวดศรี ษะ วิงเวยี น หนา้ มืด ตาลาย บ้านทพั ไทย 25

คุณล้วน มขุ แสง ผ้มู สี ่วนชว่ ยส่งเสริมด้านสุขภาพในหมู่บ้าน 26 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”

บุคคลตวั อย่างด้านสุขภาพดี “การออกกำ� ลังกาย นอกจากจะไดร้ า่ งกายทแ่ี ข็งแรงแล้ว เรายงั ได้สขุ ภาพจิตทีด่ ”ี คุณล้วน มุขแสง เป็นชาวบ้านทัพไทย ได้เล่าว่า “ตอนแรก ตนเองเข้ามาท�ำงานเป็นคนท�ำความสะอาดให้กับโรงพยาบาล ส่งเสริมสุขภาพต�ำบล และได้รับการสนับสนุนจากโรงพยาบาล ใหเ้ ขา้ ไปอบรมดา้ นสมนุ ไพร ปัจจุบันทำ� งานเป็นผูช้ ่วยแพทยแ์ ผนไทย ในโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลทัพไทย ในฐานะท่ีตัวเอง เปน็ คนในชมุ ชนไดเ้ ขา้ ไปส่งเสรมิ ดา้ นการปลกู สมนุ ไพรและประโยชน์ ของสมุนไพรแต่ละชนดิ ให้กับชาวบ้าน” บา้ นทัพไทย 27

ด้านคนดี 28 “หมบู่ า้ นตัวอย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”

“ศาสนา เป็นสว่ นชว่ ยยึดเหนี่ยว จิตใจใหค้ นเปน็ คนด”ี บา้ นทพั ไทย 29

คณุ รมย์ เกดิ ปรี ชาวบ้านทัพไทย 30 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”

บุคคลตัวอย่างด้านคนดี “การเป็นคนดนี อกจากเข้าวัดทำ� บญุ แลว้ คอื การไดช้ กั ชวนคนให้ทำ� ความด”ี คุณรมย์ เกิดปรี เล่าให้ฟังว่า “ในอดีตตนเองเป็นเจ้าหน้าท่ี สาธารณสุข ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2528 ก่อนก่อต้ังหมู่บ้าน โดยได้เข้าร่วม การอบรมหลักสูตรพนักงานสุขภาพชุมชน และเข้ามาช่วยดูแล ชาวบ้านตามแนวชายแดนตั้งแต่ช่วงที่สาธารณสุขยังเข้าไม่ถึงชุมชน รอบนอก และดูแลคนในชมุ ชนมาต้งั แต่การเกิดสงคราม รวมถงึ อพยพ มาอยู่ท่ีบ้านทัพไทยพร้อมกับคนในชุมชน ต่อมาในปี พ.ศ. 2543 ได้ไปศึกษาต่อในระดับมัธยมศึกษาปีที่ 3 และศึกษาต่อท่ีวิทยาลัย การสาธารณสุขสิรินธร จังหวัดชลบุรี เมื่อเรียนจบได้ย้ายไปประจ�ำ โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพต�ำบลบา้ นทบั ทิมสยาม 03 ตำ� บลทพั ไทย อ�ำเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว ในต�ำแหน่งรักษาการแทนหัวหน้า สถานีอนามัย และในต�ำแหน่งหัวหน้าสาธารณสุข ต่อมาเกษียณอายุ ราชการเมื่อปี พ.ศ. 2553 และมีความคิดว่าตนเองอยากมีส่วนร่วม ในการช่วยเหลือส่วนรวมต่อไป เม่ือเห็นวัฒนธรรมขนบธรรมเนียม ต่าง ๆ ในชุมชนที่ก�ำลังจะสูญหายไป จึงได้ท�ำการศึกษา เช่น การบายศรีสู่ขวัญ พิธีเรียกขวัญและพิธีกรรมทางศาสนาในวันส�ำคัญ ต่าง ๆ จนท�ำให้ปัจจุบันได้รับเลือกเป็นไวยาวัจกร ชักชวนชาวบ้าน เข้าวดั ท�ำบุญ และท�ำความด”ี บ้านทพั ไทย 31

การปลกู จิตใตส้ �ำนกึ ให้คนในชุมชนเปน็ คนดี โดยพัฒนาจิตใจและปลูกฝังจริยธรรม คุณธรรม ศีลธรรม ตามหลักพระพุทธศาสนา อันเป็นแนวทางการประพฤติตนที่ดี มีทักษะ ในการด�ำเนินชีวิต เพ่ือให้เด็กและเยาวชน น�ำหลักค�ำสอนท่ีได้รับไปประยุกต์ใช้ในชีวิต ประจ�ำวัน “การที่จะเป็นแบบอย่างท่ีดีได้ ตัวเราก่อน เป็นคนดี เมื่อเขาเห็นเขาก็จะปฎิบัติตาม เราก็ จะสามารถสอนคนอื่น สอนเด็ก ๆ เยาวชนได้ เพราะเขานับถือและเช่ือถือในตัวเรา วันน้ีเป็น วันอาทิตย์ ผมก็ได้ชวนเด็ก ๆ เยาวชนมาท�ำ ความดี ท�ำกิจกรรมเพ่ือสังคม ส�ำหรับในวันน้ี เราจะมาชว่ ยกันทำ� ความสะอาดวัดกนั ” คณุ รมย์ เกดิ ปรี 32 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”

บา้ นทัพไทย 33

การปลูกจิตใต้สำ� นกึ ให้คนในชุมชนเป็นคนดี ในชุมชนยังมีกิจกรรมอื่น ๆ เพ่ือปลูกจิตส�ำนึกให้คนในชุมชน เป็นคนดี เช่น ในทุกวันพระมีกิจกรรมท�ำบุญตักบาตรที่วัดและมีกิจกรรม การรวมกลุ่มเพ่ือให้ผู้สูงอายุได้พูดคุยแลกเปล่ียนความรู้เรื่องต่าง ๆ เช่น เร่ืองสขุ ภาพ อาหาร และครอบครัว 34 “หม่บู า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

- วันปใี หม่ มกี ิจกรรมท�ำบุญตกั บาตร ตง้ั กองผา้ ป่าผสู้ ูงอายุ - วันสงกรานต์ มีการท�ำบุญตักบาตร มีกิจกรรมสรงน�้ำพระ รดน้�ำด�ำหัวผู้สูงอายุ การตรวจสขุ ภาพ - กิจกรรมธรรมะสัญจรคือการเทศนาธรรมตามสถานที่ต่าง ๆ เช่น โรงเรียน และในหมบู่ า้ น - ประเพณใี นวันสำ� คญั ทางศาสนาต่าง ๆ จะมีกิจกรรมท�ำบุญตกั บาตร การเล่นสะบ้า และการร�ำกระทบไม้ มีกิจกรรมการปล่อยโคม สำ� หรับประเพณีทสี่ �ำคัญของหมูบา้ นทพั ไทย กค็ ือ ประเพณีแซนโฎนตา บ้านทัพไทย 35

ประเพณีแซนโฎนตา ที่มา: https://pr.prd.go.th/surin/ewt_news.php?nid=1805 ประเพณแี ซนโฎนตาหรอื งานสารทเปน็ ประเพณีเซน่ ไหว้ผีบรรพบรุ ุษ จัดเป็นประเพณีส�ำคัญท่ีคนไทยซ่ึงพูดภาษาเขมร หรือเชื้อสายเขมร มกี ารสบื ทอดมาเปน็ ระยะเวลานาน เพือ่ ท�ำบุญบชู า ร�ำลกึ และอุทศิ อาหาร ข้าวของเครื่องใช้แก่บรรพบุรุษหรือบุพการีผู้ล่วงลับไปแล้ว โดยงาน แซนโฎนตาจะถูกจัดท�ำขึ้นในวันแรม 14 ค�่ำ เดือน 10 ของทุกปี และมี การปฏิบัติกันท้ังในระดับครอบครัว หมู่บ้าน และจังหวัด เชื่อว่าวิญญาณ ของบรรพบุรุษจะกลับมาเยี่ยมลูกหลาน หรือญาติพ่ีน้องที่ยังมีชีวิตอยู่ สมาชิกในครอบครัวท่ีแยกครอบครัวจะกลับมาเยี่ยมบ้าน ลูกสาวหรือ ลูกสะใภ้จะต้องเตรียมของฝาก “กันจือเบ็น” และจะช่วยกันจัดเตรียม เครื่องเซ่นไหว้ เช่น อาหาร เคร่ืองดื่ม ขนม ผลไม้ เสื้อผ้า เคร่ืองใช้ และ ของเซ่นไหว้ท่ีส�ำคัญของประเพณีนี้คือ “ข้าวต้มมัด” เพ่ือใช้ในการเซ่นไหว้ บรรพบรุ ุษของครอบครวั 36 “หมบู่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”

ทม่ี า: https://pr.prd.go.th/surin/ewt_news.php?nid=1805 ในช่วงเช้าการท�ำพิธีแซนโฎนตา โดยผู้อาวุโสก็จะเรียกลูกหลานญาติ พ่ีน้องให้มาพร้อมหน้ากัน แล้วเร่ิมเซ่นไหว้โดยจุดธูปเทียน ยกขันธ์ 5 ไหว้ และต่างก็พดู เรียกดวงวญิ ญาณบรรพบุรษุ ให้มารบั เครอ่ื งเซ่นไหว้ แล้วรินนำ้� ให้ล้างมือ และรินเครื่องด่ืม เช่น เหล้า น้�ำอัดลม ฯลฯ ชี้บอกให้รู้ว่า มีเครื่องเซ่นไหว้อะไรบ้างเสมือนการมารายงานตัวต่อบรรพบุรุษว่าได้มา รอต้อนรับแล้ว เม่ือท�ำพิธีเสร็จแล้วลูกหลานญาติพ่ีน้องก็จะน�ำอาหาร เครื่องเซ่นไหว้ต่าง ๆ มารับประทานร่วมกันเป็นการสร้างความสัมพันธ์ ในหมลู่ กู หลานญาตมิ ติ รเพราะหนง่ึ ปีมคี รง้ั เดยี วลกู หลานทไ่ี ปอยหู่ มบู่ า้ นอน่ื หรอื ต่างจังหวัดจะไดร้ ู้จักคนุ้ เคยกัน บ้านทัพไทย 37

ในช่วงเย็นเตรียมเครื่องเซ่นไหว้ พร้อมบอกให้วิญญาณบรรพบุรุษ ไปท่ีวัดเพื่อฟังพระสงฆ์พระเจริญพระพุทธมนต์จากนั้นพระสงฆ์จะท�ำพิธี มอบเครื่องเซ่นไหว้แก่บรรพบุรุษ แล้วกลับมาบ้านเตรียมปูท่ีนอนและ เครือ่ งใชส้ ำ� หรับให้บรรพบุรุษ เชอื่ วา่ บรรพบรุ ษุ จะคา้ งทบ่ี า้ นในคืนนี้ ก่อนสว่างก็จะท�ำเรือกาบกล้วย ใส่เงินกระดาษ ขนม อาหาร เครื่องดื่ม ผลไม้ และเสื้อผ้าของใช้ขนาดเล็ก จุดธูปเทียนแล้วลอยไปใน แม่น�้ำหรือบ่อในบริเวณบ้านเพ่ือเป็นการส่งวิญญาณบรรพบุรุษกลับสู่ ยมโลกก่อนสว่าง หากไม่ท�ำเรือส่งท่านก็จะกลับไปยมโลกไม่ได้ และจะ ติดค้างอยู่ในโลกกระท่ังถึงวันแซนโฎนตาอีกรอบนับเป็นการสร้างบาป และความทุกข์แกว่ ิญญาณบรรพบุรุษ 38 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”

แซนโฎนตา ถ้าลูกหลานคนใดไม่ได้จัดท�ำ หรือไม่มาร่วมพิธี โดยไม่มีเหตุผลอันสมควรบรรพบุรุษอาจไม่พอใจ อาจจะโยงเป็นเหตุให้ ท�ำมาหากินไม่ราบร่ืนจิตใจเกิดความกังวลไม่เป็นสุข ด้วยความเชื่ออย่างนี้ ทุกคนจึงพยายามไปร่วมพิธี หรือไม่ก็จัดเคร่ืองเซ่นไหว้ที่บ้านของตน (ส�ำนกั งานวฒั นธรรมจังหวัดศรสี ะเกษ, 2560) บ้านทัพไทย 39

ดา้ นรายไดด้ ี 40 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถพี อเพียง”