ชุมแสง

๓๘๔๘ วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๔. วัดเกยไชยเหนือ(บรมธาตุ) ไดรับประกาศเกียรติคุณดาน การเปน ผใู หใ นการสนบั สนนุ โครงการพฒั นาศนู ยว ฒั นธรรมชมุ ชนตาํ บล เกยไชยใหเปน แหลงเรียนรูทยี่ งั่ ยืน เพอื่ เฉลิมพระเกียรติสมเดจ็ พระเทพ รตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารเี นอ่ื งในโอกาสทรงเจรญิ พระชนมายุ ๖๐ พรรษา จากกรมสงเสริมวฒั นธรรม กระทรวงวัฒนธรรมประจําป ๒๕๕๘ ไดง บประมาณ ๒๐๐,๐๐๐ บาทและป ๒๕๕๙ ไดร บั งบประมาณ ๑๑๐,๐๐๐ บาท ภายใตชอ่ื วา “ศูนยวฒั นธรรมชุมชนตําบลเกยไชย” ๕. วดั เกยไชยเหนือ(บรมธาต)ุ ไดรบั ประกาศเกียรตคิ ณุ ใหเปน ชุมชนคุณธรรมนอมนําหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงขับเคลื่อนดวย พลังบวร ตนแบบท่ีมีความโดดเดน อันดับ ๑ ของจังหวัดนครสวรรค จากสาํ นักงานปลดั กระทรวงวัฒนธรรม กระทรวงวฒั นธรรม ประจําป ๒๕๖๐ ๖. วัดเกยไชยเหนือ(บรมธาตุ) ไดรับการคัดเลือกใหเปนพื้นท่ี เปา หมายของสาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค ในการดาํ เนนิ การ ตลาดประชารฐั ตลาดวฒั นธรรม ถนนสายวฒั นธรรม ตลาดวฒั นธรรม รวมสมัย “ออเจาเกยไชย” ประจาํ ป ๒๕๖๑ ๗. ไดร บั รางวลั ผทู าํ คณุ ประโยชนต อ กระทรวงวฒั นธรรมประเภท บคุ คล จังหวัดนครสวรรค ประจําป ๒๕๖๒

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๓๘๕๙ ๔บทท่ี ศิลปะทอ งถิน่ ศิลปกรรมสาขาตางๆ ๑.บา นเรือนของชาวลาวโซง ท่อี ยูอาศยั ของชาวลาวโซงต้ังแตอดีตจนถึง ๓๐ ป ท่ีผานมา มีลักษณะไมแตกตางจากท่อี ยูอาศยั ของคนไทยในชนบทมากนกั กลาว คือ วัสดุท่ีใชสรางบานเปนวัสดุท่ีหาไดงายในทองถ่ิน เชนไมไผ หญา ตนไมตาง ๆ เสาทําดวยไมเนื้อแขง็ ที่มีงาม(ไวสาํ หรับวางคาน) ท้ังตน พื้นบานเปนฟากสับท่ที าํ ดวยไมไผ ทุบใหแบนเปน ชิ้น ๆ แผออก เปน แผน ตดิ กนั หรอื ไมก เ็ ปน กระดานไมจ รงิ ซงึ่ เลอื่ ยและถากใหเ ปน แผน หลังคาและปกนกหัวทายปาน ลากลงมาเสมอกับชายคาบานและมี ลักษณะโคงเปนกระโจม มุงดวยแฝก มีลักษณะยาวคลุมมาเสมอพ้ืน เรือนคลุมผนังบานรอบทกุ ดาน ซึ่งใชประโยชนในการปองกนั ลมหนาว ที่พัดแรงไดดวย เพราะถิ่นเดิมของลาวโซงนั้นอยูในอาณาเขตคอนขาง หนาวมากอน ยอดจวั่ ประดับดวยไมแกะสลกั เปนกง่ิ คลายเขาขวางไขว กนั เรียกวา “ ขอกดุ ” ซง่ึ เปนลักษณะทางสถาปตยกรรมทเ่ี ดนของ ชาวลาวโซง

๓๙๐๔ วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ใตถนุ ของบานปลอยโลง ความสูงขนาดคนเดินลอดไดอยาง สะดวกสบาย โดยใชประโยชนจากพื้นท่ใี ตถุนบานในการทอผา ตาํ ขาว สขี า ว เลย้ี งหมู และเกบ็ รกั ษาเครอื่ งมอื เครอื่ งใชใ นการทาํ นา บนั ไดบา น จะทอดขึ้นทางชานหนาบานและหลังบาน ภายในตัวบานก้ันดวย ฝาสะกดั หวั ทา ยบา น ฝาดา นขา งเอนออกจากแนวตน เสาและมคี วามสงู ไมถึงหลังคา ปลายตนเสาบนฝาดานขางนี้ทาํ เปนหิ้งสาํ หรบั ไวขาวของ เครอื่ งใชใ นครวั เรอื น สว นเตาจะวางไวใ ตห ง้ิ น้ี ภายในบา นปลอ ยใหเ ปน พื้นท่ีโลง ไมมีการก้ันหอง ปลอยกวางตามขนาดของตัวบาน สําหรับ ใชเปนที่นอน ที่รับประทานอาหาร เบ็ดเตล็ดตาง ๆ อยูภายในบาน มมุ หน่งึ ของเสาบานมีไวสาํ หรับเซนไหวผีเรือนทุก ๆ ๕ และ ๑๐ วนั ซึ่ง เรียกวา “ ปดตง ”

วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๙๓๕๑ การวางผังบานของชาวลาวโซงจะแตกตางจากคนไทยท่ัวไป อยางชัดเจนคือ ครัวไฟของชาวลาวโซงจะสรางไวที่หัวสะกัดนอกชาน บาน หรือระเบียงบานขางใดขางหนง่ึ เพราะลาวโซงจะมีหองๆ หนงึ่ อยู ทห่ี วั สะกดั ของตวั บา น ดา นหนง่ึ เปน หอ งทาํ พธิ เี สนเรอื น ซงึ่ หอ งทก่ี ลา วนี้ ถอื กนั วา เปน หอ งทผี่ เี รอื นอาศยั อยู ชาวลาวโซง จงึ ไมต ง้ั ครวั ไฟบงั หอ งน้ี เปนอันขาด เพราะถือวาหองครัวไฟนี้เปนส่งิ สกปรก บานของชาวลาวโซง สามารถแบงไดเปน ๔ สวน โดยมี ประโยชนใชสอยตางกนั ดงั นี้ กก ชาน เปนสวนหนาบาน ลดชั้นตํ่ามีบนั ไดขึ้นบาน สวนนี้ ไมมีหลังคาคลัม ซง่ึ คลายกบั นอกชานบานไทยในชนบททวั่ ไป ระเบียงบาน ยกระดับสูงกวานอกชาน อยูภายในชายคาหนา หองนอนหรือหองผี ปกติใชรบั แขกและใชเปน ทหี่ ลบั นอนในเวลาคา่ํ คืน ของพอแมทมี่ ีลูกสาวดวย หองผี ลาวโซงทุกบานจะเล้ียงผีเรือนไวในหองท่ีกะลอหอง หรอื มมุ หอ ง จงึ เรยี กวา หอ งผใี ชเ ปน ทที่ าํ พธิ เี สนเรอื นของฝา ยผนี อ ย หอ ง ผจี งึ เปน เขตหวงหา มสาํ หรบั คนภายนอก จะตอ งไดร บั อนญุ าตจากเจา ของ บานกอน จึงจะเขาไปได เพราะเชอ่ื วาถาคนภายนอกเขาไปในหองผี จะ ทําใหเจาของบานเดือดรอนเจบ็ ปวยได กวาน มีเฉพาะบานของตระกูลผีตาว สําหรับใชเปนท่ีทําพิธี เสนผีเฮือน มีลักษณะเชนเดียวกบั ระเบียงอยูติดกบั หองผีแตทาํ ลดช้ัน

๓๙๔๒ วถิ ีชวี ติ วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ตํ่ากวา มีบนั ไดขึ้นเพอ่ื นาํ เคร่อื งเซนไหวทใ่ี ชในพิธีเสนผีเรือนขึ้นกวาน โดยไมใหผานกกชาน หรือหองผี บา นเรอื นดงั้ เดมิ ของลาวโซง ไดร บั การปรบั ปรงุ สภาพใหก ลมกลนื กบั วฒั นธรรมไทยมาตลอดระยะเวลาจนถงึ ในราวรชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยหู วั และพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา เจา อยหู วั บานเรือนของลาวโซงไดเปลี่ยนเปนบานเรือนไมจริง มีจั่วยอดแหลม ฝาผนงั บา นเปน ฝาประกน ใตถ นุ บา นสงู มชี านหนา บา นกนั้ หอ งทบึ ตวั เรอื น มีครวั ขวางไวทห่ี วั สะกดั ของชานบานดานหนง่ึ ตอชายคาบานรอบดาน ใหยาวคลุมลงมาเกือบเสมอพื้นบานฝาผนังจึงเตี้ย ทําใหเจาะหนาตาง ไดเพียงชองเลก็ ๆ หรือไมกต็ ีฝาเปน ซกี่ รง ดงั นน้ั ภายในตวั บานจึงมีพื้น เรอื นกวา งออกไปทางดา นขา ง สาํ หรบั เปน ทนี่ อนของคนในครอบครวั ได เพิ่มมากขึ้นอีก และมีพื้นที่เหมาะสมในการทําพิธีตาง ๆ ท่ีกลางบาน สวนใตถนุ บานกย็ งั คงสูงและเปน ท่ที าํ กิจกรรมตาง ๆ เชนเดิมคือ ทอผา ตําขาว สีขาวและเก็บเครื่องมือเคร่ืองใชในการทํานา พรอมท้ัง มกี ารเลย้ี งหมไู วใ ตถ นุ ครวั อกี ดว ย หมทู เี่ ลยี้ งไวน สี้ าํ หรบั ใชใ นพธิ เี สนเรอื น ๑ - ๒ ตัว แบบบา นของลาวโซง ในปจ จบุ นั ยงั คงคลา ยคลงึ แบบดงั้ เดมิ แต เปล่ียนหลังคาใหเปนทรงจั่วลักษณะแบบบานชาวนาไทย มีการลาก ปก นกออกมายาวเสมอชายคาบา น มงุ ดว ยกระเบอ้ื งหรอื สงั กะสี ฝาผนงั บานสูงกวาเดิมอาจสรางดวยปูนแทนไม แตมีสิ่งหนึ่งที่ยังคงไวคือ ” หอ งผีเรือน ”

วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๙๓๕ ๒. ยงุ ขา วของลาวโซง สง่ิ ปลกู สรา งทคี่ กู บั บา น ของชาวลาวโซง อกี อยา งหนงึ่ คอื “ ยุงขาว ” ซง่ึ เปน สิ่งจาํ เปนและ ถือวามีความสําคัญตอชีวิตชาว ลาวโซง เปน อยา งมาก เนอื่ งจากอาชพี ทส่ี าํ คญั ของลาวโซง คอื การทาํ นา ยุงขาวจึงเปนส่ิงสําคัญมากเพราะใชประโยชนในการเก็บขาวเปลือก ยงุ ขา วของบางบา นมขี นาดใหญ สรา งประดษิ ฐใ หส วยงาม สรา งไวใ กล กับตัวบาน สามารถทอดสะพานถึงกันได พื้นยุงขาวจะตองสูงกวา พื้นเรือน เพราะชาวลาวโซงถือในเรื่องพระแมโพสพ ซ่ึงมีบุญคุณตอ การดาํ รงชีวิตเปน อยางมาก และจะไมเหยียบย่ําโดยเด็ดขาด และเม่อื รอื้ ยงุ ขา วทเ่ี กา ลงมาแลว จะไมน าํ มาใชก อ สรา งเปน ทพี่ กั เลยเปน อนั ขาด ๓. ดนตรี / การละเลนพน้ื บาน ๑. ดนตรีแคน และ ซอ ๒. ชดุ ราํ กะเหล็บ เลนคอนฟอนแคน เพลงอวยพร ภาษาโซง ๓. การละเลนตามประเพณีสงกรานต การทาํ พิธีไหวศาลเจา พอกลางบาน ปจ จบุ นั มพี พิ ธิ ภณั ฑว ฒั นธรรมพน้ื บา นทเ่ี กบ็ รวบรวมภาพและ วัสดุอุปกรณและครุภัณฑที่แสดงใหเห็นถึงชีวิตของ “ไทยทรงดํา” ที่แทจริง ท้ังในอดีต และปจจุบัน ซึ่งจัดแสดงไวที่ โรงเรียนวัดไผสิงห หมูท่ี ๒ ตําบลไผสิงห

๙๓๔ วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค การฟอแคนของ ชาวไทยเช้ือสาย ลาวโซง ชนกลุมนี้มีชือ่ เรียกตาง ๆกันไป ไดแก ไทยดาํ ไทยทรงดาํ ผูทรงดํา ลาวชวงดํา ลาวโซง ฯลฯ แตชนกลุมนี้มักเรียกตัวเองวา “ โซง ” หรือ “ ไทยดาํ ” คนทว่ั ไปนิยมเรียกวา “ ลาวโซง ” จึงเปน ทีร่ ูจกั กนั ดีอยางกวางขวางมาจนถึงปจ จุบัน การฟอ นแคน เปน การรา ยราํ ประกอบคาํ รอ งทม่ี เี นอื้ หาแสดง ความเปน อยขู องลาวโซง ผนู าํ แสดงเปน คชู ายหญิงเดินเคลอื่ นไหวลอม เปนวงกลม ลักษณะการรายรํายกวงข้ึนสูงเดินตามจังหวะและเสียง ดนตรีท่เี ปน เสียงแคน ผูราํ ชายหญิงจะแสดงทาราํ ในเชิงเกี้ยวพาราสี หยอกลอกนั เคร่ืองดนตรี ไดแก แคน กลอง ฉง่ิ ฉาบ การแตง กาย การฟอ นแคนเปน การละเลน ทนี่ ยิ มในงานประเพณี ของชาวไทย ลาวโซงทุกคน เม่ือออกจากงานสําคัญทางประเพณี จะแตง กายทเ่ี ปน เอกลกั ษณข องโซง อยา งสมบรู ณ เสอ้ื ไทของผชู ายเปน

วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๙๓๕ เสอ้ื ผา ฝา ยแขนยาวสดี าํ ผา หนา ตลอด ตดิ กระดมุ เงนิ เมด็ กลมยอดแหลม ประมาณ ๑๐– ๑๕ เม็ด นอกจากน้ีนิยมใชผาขาวมาเคียนเอว สว นกางเกงเปน ขากว ยสดี าํ คลา ยกางเกงจนี เสอ้ื กอ มของผหู ญงิ ทาํ จาก ฝายเปน สดี าํ รดั รปู พอดตี วั เอวสนั้ แขนกระบอกรดั ขอ มือ คอเสื้อคลาย คอจีนผาหนาตลอดติดกระดุมเงินเหมือนผูชายผานุงทําดวยฝายแกม ไหมสดี าํ มลี ายสขี าวสลบั เปน ทางเลก็ ๆ ตดิ “ ตนี ซนิ่ ” ซงึ่ ทอเปน ลวดลาย ขวาง กวางประมาณ ๒ -๓ นิ้ว นอกจากนี้ยงั มีผาสไบคลองคอหรือ หมพนั รอบอก การนุงซนิ่ ของหญิงลาวโซงจะมีเอกลักษณวิธีเฉพาะ คือจบั ผา มาทบกันตรงหนาทองแลวดึงซิ่นดานหนาไวสูงกวาดานหลังเพื่อความ สะดวกในการกาวเดิน นอกจากชุดธรรมดายังมีชุดพิเศษท่ีใชในโอกาสสําคัญเรียกวา “ เสอื้ ฮี ” เสอ้ื ฮขี องผชู ายเปน ผา ฝา ยสดี าํ ยาวคลมุ สะโพกรดั รปู เลก็ นอ ย ผา ขา งครง่ึ ตวั พรอ มปก ตกแตง งดงามผา หนา ตลอด โดยตดิ กระดมุ เพยี ง เมด็ เดยี วทค่ี อเสอื้ แขนทรงกระบอกตกแตง ตรงรกั แรด ว ยผา ไหมหลาก สีปกทบั ดวยเสนดายสีตาง ๆ และติดกระจกชิ้นเลก็ เปน ลวดลาย สว นเสอื้ ฮขี องผหู ญงิ จะตวั หลวมคอแหลมลกึ ตกแตง ดว ยเศษผา หลากสรี อบคอ แขนเสอ้ื ในตวั สามสว น ปก ตกแตง ตะเขบ็ รอบตวั ลวดลาย ประดบั ปก ดวยเศษผาหลากสีและติดกระจก

๙๓๖๔ วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค วรรณกรรม ประวัติไอด า งเกยไชย ผูเลา : นายเสวียน อุนดี อาํ เภอ ชุมแสง ๒๓ กมุ ภาพนั ธ ๒๕๒๘ ไอดางเกยไชยในสมัยกอนนานมาแลว เจกสมัยกอนเปนชาว ไหหลาํ มนั ถอเรือมา ทนี่ ี้กส็ งภาษาลงเลงกนั ไอดางกล็ อยแผมาตามนาํ้ ไอเจกเห็นน่ี ตะเขตายลอยน้ํามาน่ี(หัวเราะ) ตะเขลอยตามนํ้ามาก็เลย ถอคา้ํ มันพลิกปบ ไอเจกก็คะมาํ ลงน้ําไป ตะเขเลยกินซะ น่คี วามฉลาด ของมัน เคาเรียกวิธีหลอกลวงบางทีเรือถอกันมา มันก็เที่ยวมาหนุน ใตทองเรือ เจกก็เอาถอแทงดินไป ดันไปถูกตะเขเขา มันก็พลิกตัวอีก หัวคะมําลงไปอีก เอาไปกินซะอีก ทีน่ ี้ชาวบานเอาไมสะแกเทา ๆ แขน ตอเปน เลาทีห่ นาบาน แลว ใหเด็กลงไปเลนนํ้ากันในนนั้ ทําร้ัวเขาไว ถารั้วพงั ก็ยังลงไปเลนน้ําไมได ที่นี้ไอดางมันฉลาดมันก็ข้ึนไปอยูบนบกเสียกอน แลวก็ลงเลนไปอยูใน เลานน่ั มันฉลาดนะ ทน่ี ี้คนมาดูเหน็ ร้ัวยงั ดีอยูกล็ งไปเลนนํ้ากัน ทีนี้ก็มี พวกขเ้ี หลา ขย้ี า แจวเรือกนั มา ทนี ไ้ี อด า งมนั กล็ อยอา ซา ทาํ เปน ตาย ทีนี้ ไอพวกขี้ยามันรูทาวาจะมาเลนงานมนั อีกแลว มันก็เตรียมหอกไว แลว บอกไอค นหวั วา มงึ แทงเลยนะ แทงกะเอวยกั นะ(หวั เราะ) เอา กะแทงกนั เลย ท่ีนี้ก็นบั หนงึ่ สอง สาม ก็แทง พรอมกนั เลย ไอปลายหอกไขวกันซะ

วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๙๓๗๕ ก็เลยจมไมลง ลอยไปอยางนั้นแหละ แทงทิ้งไวเลยไปไมไดแลวนี่ ท่ีนี้ก็ไปลากข้ึนท่ีหาด ไอพวกเด็ก ๆ ก็ไปข่ีคอข้ึนกันเสียเลย ขายงั ไมถ งึ ดนิ เลยความใหญข องมนั นะ ทนี พ้ี อผา ทอ งออกมาเจอทองคาํ เปนทะนาน ๆ เลยท่ีมันกินเขาไปนะ แสดงวามันกินคนเขาไปมาก เขา เลยตัดหัวมันมาแกบน ตั้งชื่อวาคลองเกยไชย เพราะสามารถฆาไอเข ไปเกยบนฝง ไดรบั ชยั ชนะในคร้ังน้ันนนั่ เอง เพลงพ้นื บาน ๑. พิธีไหวศาล ชกั ชวนชายงาม ฟอนรําถวายเจาพอ อนิจจาๆ รูปหลอ คิ้วตอของเธอขางเดียวเอาเรือโยงเขาไปรับ ขากลับจะโดนนํ้าเช่ียว ฉันรกั เธอคนเดียว นํ้าเชย่ี วอตุ สาหพายไป ๆ ๒. การรําวงในงานตา ง ๆ รําวงมาแลวเธอจา เทพธิดาลงมารายรํา แขนออนเปน นางระบาํ ๆ จะยกแขนรําใหเปนกณั หาชาลี รอยลอยไปๆ ทางไหนแนคูรักจากแก ยังไมแนนอน ถา กระนั้น ขวัญใจของหลอนๆ จะมายอกยอนใหราวระบม รักจริงกระไร เธอจา เปนพระยาท่ีงามสวยสม รักเธอนอนเฝาระทม ๆ อยากก็กลัว ช้ําใจ

๓๙๘๔ วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค เสยี ดายตวั เรา (ฉนั ) ไมห ลอ เหมอื นเขา มานอ ยใจเราทาํ เอง กไ็ มได คิดขึ้นมามันนานอยใจๆ คิดๆ ก็อายเห็นวาเธอรปู งาม เชิญเถิดเชิญมาราํ วง เขาเชิญโฉมยงเขาสูวงรํา อยาเอียง อยาอาย อยาหนาย อยาแหนง อยาคิดระแวงใหใจชอกชา้ํ คนสวยเขา เชิญมาราํ ๆ พูดเช่อื นํ้าคําฉนั ไมล้ําลวงเกิน จันทรวันเพ็ญลอยละเดนอยูบนหนาผา ยอแสงลงมา พื้น นภางามตานาชม นึกรักอยากไดหวั ใจระบม ๆ เมอ่ื ไหรหนอจะไดสมใจ ปอง ดาวขาวสะอาด ธรรมชาตสิ วสั ดี นงุ ดาํ ราํ เดน สวยดี ๆ เมอ่ื ไร ราตรีรัศมีชมดาว บัวแยมใบลนบอ น้ําบอหลอบัวสดใส เลี้ยงกอ เลี้ยงหนอ เล้ียงใบงามวิไลสวยสะอาดตา นี่แหละพอสีชมพู มองดูเปนหมูระยา มองไปแลวใหเพลินตา เมอ่ื เวลาสวสั ดี สาวไทยคือดอกไมข องเรยี ม บญุ ฉนั ไมเ ทยี ม รกั เรยี มจนวนั ตาย แมลงภูบินอยูในไพร ๆ รับรกั ของเธอไมได พาหัวใจจะราวราน หกั รงั แลวยังขยี้ตวั ๆ โจนลงปาบวั ฉนั ไมกลวั เวรกรรม โอ โอ เขาดินถิน่ เอย เรานี้เคยมากอน เขาดินจะกลายเปน ดอน พาใหเราเศราใจ เขาดินเปนถ่ินสํานัก เราเคยรวมรักเราเคยรวม ใคร โอ หนอนํ้าใจชาย พดู จาเหลวไหลกระไรวาจา เดี๋ยวนเ่ี ขามีรกั ใหม เขาลืมเราไดเขาดินวนั นา

วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๙๓๙๕ เพลนิ เสยี งเพลงวเิ วกวงั เวงเปน เพลงขบั รอ ง ฟง สาํ เนยี งเสยี ง กลอง ทํานองเพลงฉนั รกั เธอ คา่ํ คืนชุมชื้นนภาเมฆนอยลอยมา เวลาคา่ํ คืนเมฆนอยลอย เวหา ๆ เพลินใจตาเวลาแลมอง กรรมใดฉนั ไมไดมา คิดถึงดาราติดตาเตือนใจ รักจริง ๆๆ ทกุ สง่ิ ขอใหเธอเห็นใจ รักจริงก็จนใจ จะพูดออกไปฉนั อายเธอ ควงอะไพรวงศเจาะจงแลดวู านาน ขออภยั ทกุ ทาน ชายนน้ั ยังไมสมใจปอง เช่อื ไมไดผูชายใจสองๆ ไมอยากแลมองใหราวระบม กระตายจาไมนารกั จรงิ ถกู พระจนั ทรทอดทิ้งแลดหู างไกล โอพระจนั ทรนั้นลอยไปไกลๆทําไฉนจะไดชมจันทร ยามเยน็ เดินเลนทะเลทราย หาดทรายชายน้ันนาดู นกเขา มาเคลาคลอคู ๆ นารกั นาดูเดินคูเคียงกัน ฉนั หลงรกั เธอละเมอถงึ หลอ น อยบู า นอาวรณต งั้ ใจมาฟอ น ราํ ฉนั แลมาพบ ชะนอย ละนอย ประสบ ชายงาม ชะนอยละนอย เธอชางงามวิไล ดอกไมท่เี ธอถือมา ตามองตาสายตาจอง มองกนั รูสึกเสียวซานหัวใจ จะวารักฉนั ก็ไมรัก จะวาหลงฉนั กไ็ มหลง ฉันยงั อดโคงเธอไมได (ซาํ้ ) ยามเมื่อเรารกั กนั แสงจันทรน้ันสองสวาง เมฆหมอกไมมี มาบงั ๆ รักเธอย่งิ กวาใคร ชายอ่นื กม็ ีงามถม

๑๓๐๔๐ วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ฉันนิยมอยากไดซะเม่อื ไร รักเธอซะยง่ิ กวาใคร พวงมาลัย ของนองนี้เอย แหงนดูดาว เมื่อคราวฟาสาง รกั จะมาเหินหาง หางไกลไป เสียกบั เรา กบั เราเขาไมอยากราํ ๆ เขาทาํ กระบิดกระบวน ยว่ั ยวนใหคน อื่นเขาราํ คําพูดเขามากลบั คาํ เขาไมอยากราํ ไปเสียกบั เรา (ชาย) เธอรําชางนาดู ถาแมราํ คูจะเปนบญุ ตา (หญิง) อยา มาทาํ ๆ พดู จา ประเดี๋ยวฉนั วาใหเธอไดอาย (ชาย) หวานคารมคาํ คมแงงอน (หญิง) เธอรูวางอนจะมา วอนทาํ ไม (ชาย) รับรักฉนั หนอยไดไหม (หญิง) อุยไมไดหวานใจเธอ มีๆ หลอจรงิ นะดารา งามตาจรงิ นะสาวเอย ทน่ี เี้ รามีความสขุ สนุกร่นื เริงหัวใจ ท่นี ี้เปนแดนสวรรค เธอกบั ฉันมาเลนฟอนรํา ๆ หวานตายังพอหาได แตหวานใจยังหาไมเจอ กระตายมุง หมายชมจนั ทรๆ ตวั ของฉันหมายมน่ั ชมเธอ หวานๆ ๆ สุขสําราญในวงฟอนรํา เธอยิ้มแยมหวั ใจยังฝาก คําๆ นยั นตาหวานฉํา่ เหมือนนํ้าตาลหวาน หนเู อยไมอ ยากจะเดนิ หลอ เหลือเกินเมอ่ื ยามเธอฟอ น เอว บางรางอรชรๆ ใครมาสอนใหฟอนราํ เอย

วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๑๓๐๕๑ สายนํ้าตัดไมขาด สายสวาทตัดขาดเสียเมื่อไร ไหนเลย เธอนารกั จริง ๆ นํ้าใจผูชายเหมือนน้ํากลอกกลิ้งอยูบนใบบอน สายลม พดั ผอนกง่ิ กานเอนออน มายอกมายอนใหราวระบม เรียมชวนรํา ควรหรือมาทําใจนอย เรียมอุตสาหมาคอย รอยคอมารองเปนเพลง รองราํ ๆ กบั พี่ อยาหลบอยาหนีใหพ่วี ังเวง สวย เอยอยาเกรง จะทาํ ใหเพลงของเลนจืดจาง เรียมไรคู โปรดเอ็นดู กับพอเน้ือเย็น รับรักกับเขาไมเปน หัวใจฉันเตนอยากจะเห็นหนาเธอ เรียมเอยเราเคยเห็นหนา เปนบุญตา วาสนาเหลือเกิน หลออยางพีไ่ มมองก็เพลินๆ นารกั เหลือเกินไมเตม็ ใจ รกั รักเขายศเราไมเทียมศกั ดๆ์ิ วาสนานอยนกั อยาไปรักเขาเลย แสงจันทรตะวันเพ็ญเดนดวง จะมาลอลวงกระตายนอย กระตายมุงหมายแลคอยๆ พระจนั ทรลอยนับวนั จะหลนลง ๆ รักจะมาแรมไกล หวั อกของใครจึงไมชอกช้าํ พดู ไปไดไมก่ี คาํ ๆ ใหชอกใหชํ้าระกาํ ใจตาย เสียดายตัวเราไมหลอเหมือนเขา มันนอยใจเราทําเองก็ไม ได คิดขึ้นมามันนา นอยใจๆ คิดๆ กอ็ ายเหน็ วาเธอรูปงาม หงสๆ ๆ อยา ทะนงไปนกั ปก เจา จะหกั หกั อยใู นแดนดง อยา ทะนงไปเลย วาจะมีหงสทอง ยามเมอื่ เขาแลมอง หงสทองขยบั ปก บิน ๆ กาเหวาบินมาจับตนหวา ตนหวาน้ันจวนจะตาย เหลือแต กิง่ จะมาสงใหๆ เหลือแตใบใครเลาจะกิน

๑๓๐๔๒ วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค เสียแรงนองบินๆ มาแตไกล ไผสิงหของเรานี้เอย ไมนึกเลยจะมีตาหวาน สวยนกั รกั เธอ มานานๆ ไมอยากกลับบานเสียแลวนะเอย อยากจะชมดอกฟา เดนดาราขาวผอง เดนบนฟานามอง เรามารักกนั เสียใหม แสงพระจันทรขาวผอง ยิง่ มองย่งิ เคลิ้มหวั ใจ สอง มือขวกั ไขว ขวกั ไขวเทาไรไมถึง ฟานี้ลอยมาต่ํา สดุ จะชํ้าระกาํ ไมวายๆ นวลๆ ๆ กระบิดกระบวน ยั่วยวนใจชาย แอ็คทามาเตน ระบําๆ เธอฟอนรําหมุนเวียนเปลย่ี นไป ยกั คิ้ว ยักเอว ยกั ไหล ตาชมาย ไมวายแลมอง หอมแตกลน่ิ ดอกกอย หอมลอยไปตามสายลม หอมหวน ชวนมาชม ๆ รักลอยตามลมไปเสียเปลา ลอย ลอย หรือเธอจะเปน รักเร รกั เรรักเรลอยลม สมคะเนรกั เรลอย ลม ฉนั ชมไมท นั หายชน่ื รกั กลายเปน ขนื่ เปน ขม รกั กนั แตเ พยี งลม ๆ รา ว ระบมหัวใจขาดรอน ๆ ฉันลากอนนะเธอ ปหนาคอยเจอกันใหม บานฉันอยูไกล อยูใกลฉนั ก็จะอยู เปน เวรเปนกรรม ถอยหนาถอยหลัง จําใจจากคู ตวั ไปใจอยู คิดถึงคูในวงฟอนรํา

วิถชี วี ติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๑๓๐๕๓ เครอื่ งใชพ ้นื บาน เปน เครอื่ งใชท ใี่ ชใ นชวี ติ ประจาํ วนั ซง่ึ เกย่ี วกบั การประกอบอาหาร การตอนรับแขกและเครื่องใชในพิธีกรรมซึ่งลวนแตผลิตข้ึนเองท้ังสิ้น ไดแก ๑. ปาน หรอื พาน เปน ภาชนะทใ่ี ชใ สเ ครอ่ื งเซน ไหวผ เี รอื นและ เทวดา ถาใชเซนผีเรือนเรียกวา ปานขวญั พานมีลักษณะเปนถาดกลม มีขาเปน ขอบทึบทรงสงู ดูลักษณะภายนอกเปน รปู ทรงกระบอก พานนี้ ลกั ษณะและหนา ทเี่ ชน เดยี วกบั โตกของชาวเหนอื พานสานดว ยตอกไมไ ผ ขัดกันเปนตาหกเหล่ียมโปรงคลายตาชะลอม ความกวางของพาน ประมาณ ๗๐-๘๐ ซม. สูงประมาณ ๓๕-๕๐ ซม. มีท้ังขอบบนและ ดานลางของพาน ๒. โฮ เปน ภาชนะสานดวยไมไผ มีลกั ษณะเปนทรงกระบอก มีขอบท้ังตอนบนและตอนลาง ทขี่ อบดานบนสานเปน ถาดหรือกระจาด

๑๓๐๔ วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ปดพื้นทห่ี นาตัดทรงกระบอก มีลักษณะเปนแองไมลึกนัก รปู ทรงคลาย กบั พานหรอื ปานเผอื น แตโ ฮส านเปน ลายขดั ตาหา เหลยี่ มทบึ เรยี กวา ลาย “ตะแหลง ฮอ ” บางทกี ส็ านเปน ลาย ๒ และลายดอก แลว ทาสใี หเ หน็ ดอก ชัดเจนดวยสีดํา โฮมีประโยชนสําหรับใสเศษผาดายและเครื่องเย็บปก ถกั รอยของหญิง เพือ่ ทําการฝมือทท่ี าํ จากผา เชน เยบ็ หมอน ฟูก เสื้อฮี ผาซิน่ กางเกงผูชาย ฯลฯ ๓. ขมกุ เปนภาชนะสานดวยไมไผทรงส่เี หลีย่ มผืนผา มีฝาปด ขนาดยาว ๗๕ ซม. กวาง ๓๕ ซม. สงู ประมาณ ๔๐ ซม. สานแบบ ลายสองทงั้ ลกู เชน เดยี วกบั ลายสานของกระบกุ ขมกุ มปี ระโยชนส าํ หรบั ใสผาท่ีทอเสร็จแลวเปนผืนหรือใสเสื้อผาสวนตัวก็ได ขมุกจะเก็บไวบน เพดานบานโดยใชไมไผพาดกับขอ่ื บาน ๔. ซาหลอดหรือตะกราหลอด หมายถึงตะกราสําหรับใส หลอดดายเพ่ือเตรียมไวสําหรับทอผา เปนของใชของผูหญิงสานดวย

วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๑๐๕๕ ตอกไมไ ผเ สน ละเอยี ดมาก มลี กั ษณะเปน รูปไขปากผายกนสอบ มีหสู ําหรับถือ ซา หลอดนี้เปนงานฝมือท่ีมักจะอวดกันวา ใครมีฝม ือดีกวากนั ผสู านมกั เปน ชายพอ บานสานใหแมบานใช ใสหลอดดายเอา ไปแขวนไวท กี่ ที่ อผา เวลาแมบ า นจะทอผา ใชเ องนอกจากนซ้ี า หลอดยงั นาํ มาใชเ ปน ตะกราใสหมากพลอู ีกดวย ๕. กะเหลบ็ เปน ภาชนะทส่ี าน ดวยไมไผเสนขนาดเล็ก ฝมือประณีต เปนของที่ผูชายจะโชวฝมือการจักสาน อกี ชนิ้ หนงึ่ ทสี่ าํ คญั เพราะตามประเพณี ชายหนมุ กอ นจะแตง งานมกั จะตอ งสาน กะเหล็บใหไดเสียกอนจึงจะมีครอบครวั ได เพราะกะเหล็บเปนเครอ่ื งใช ชนิ้ หนง่ึ ทเี่ จา บา วจะตอ งสะพายบา ตอนเขา พธิ แี ตง งานดว ย เปน การอวด หญงิ ใหเ หน็ วา ตนเองนนั้ มคี วามสามารถทจี่ ะสรา งสงิ่ ของเครอื่ งใชต า ง ๆ ไดเหมาะที่จะเปนผูนําครอบครัวไดแลว กะเหล็บมีรูปทรงคลายตุมน้ํา ดนิ เผาแตม กี น สอบเปน รปู สเ่ี หลยี่ มผนื ผา ปากกลม ถกั ดว ยหวายละเอยี ด อยางงดงาม มีประโยชนสําหรับใสส่ิงของเคร่ืองใชประจําตัวเวลา เดินทาง เชน เสื้อผา อาหาร มีขนาดความสูงประมาณ ๓๐ ซม.

๑๓๐๔๖ วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๖. งอบ เปน หมวก ท่ีชาวหมูบานโซงใชกันแดด กบั ฝน สานดว ยตอกไมไ ผท ง้ั ลูกยาดวยขันเพ่ือปองกันไม ใหน า้ํ ฝนซมึ เขา ขา งใน รปู ทรง เหมอื นงอบทสี่ านดว ยใบลาน ของชาวไทยภาคกลาง การเหลาตอกสานงอบน้ีจะตองเหลาใหปลาย ตอกเรยี วเลก็ ลงทกุ เสน และเรม่ิ สานตง้ั แตต รงกลางกระหมอ มงอบออก มายังปกงอบ ลายท่ีสานเปนลายสองท้ังสองลูก งอบน้ีเปนของใชของ เจาบาวในพิธีแตงงานดวยชิ้นหนึง่ เชนเดียวกบั กะเหลบ็ ๗. กระจาดหาบ ภาษาโซงเรียกวา “หาบเขง” เปนกระจาด สองใบ หรือคหู นงึ่ มสี าแหรกสาํ หรบั ใหไ มค านสอดหาบหามได กระจาด หาบของโซง มลี กั ษณะปากกลมกน สอบ เปน รปู แปดเหลย่ี มหรอื หกเหลย่ี ม

วถิ ชี วี ติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๑๓๐๕๗ รอยตอแตเหล่ียมมีไมประกบ และเปนขากระจาดไปดวยถักดวยหวาย อยางสวยงามลายสานเปนลายตาทึบท่ีเรียกวา “ลายเฉลาเกล็ดเตา” หาบเขงใชสําหรบั ใสของไปทําบญุ ท่วี ัดจะมีฝาชีครอบดวย นอกจากนน้ั หาบเขงยงั เปน ภาชนะทใ่ี ชในงานขนของไดสารพดั ๘. แอบขา ว เปน ภาชนะทสี่ าน ดวยไมไผรปู ทรงเหมือนตุมคอสูง มีฝา สวมครอบมีฐานสเี่ หลยี่ มมีสายสะพาย สานแบบลายสองดีหลม ใชสําหรับใส ขา วเหนยี วทน่ี ง่ึ แลว ไวส าํ หรบั เปน ทเ่ี กบ็ อาหารหวิ้ ไปรบั ประทานเวลาออกไปทาํ นาในตอนเชาหรือเดินทางไปนอกบาน ไกล ๆ แอบขา วบางแบบทาํ ดว ยไมท องหลางหรอื ไมต น นนุ ขดุ ถากใหเ ปน รปู คลายตุม แตมีฝาครอบเรียกวา “กลองขาว” เทคนิคชาวบานในเรอ่ื ง การทําภาชนะใสขาวเหนียวนี้มีหลักการสําคัญอยางหน่ึงคือทําอยางไร จึงจะสรางภาชนะใหรกั ษาความรอนของขาวเหนียวไวไดนานและไมบดู เร็ว ส่ิงท่ีชาวบานแกปญหาดังกลาวคือ สานแอบขาวดวยไมไผใหเปน ผนงั สองช้ันเพ่อื สรางฉนวนใหเกิดขึ้นระหวางชั้นท้ังสองน้นั ถาเปนแอบ ขา วทขี่ ดุ ดว ยตน ไมน น้ั จะเลอื กไมท ม่ี เี นอ้ื ไมพ รนุ ทงั้ นเ้ี พราะไอนาํ้ จากขา ว เหนยี วรอ น ๆ จะถกู ดดู ซมึ ไปตามเนอ้ื ไมไ ดด ี ไมก ลน่ั ตวั เปน หยดนา้ํ ทาํ ให ขาวเหนียวแหงและไมบดู

๑๓๐๔๘ วิถชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๙. ไหนึ่ง เปนภาชนะสําหรับนึ่งขาวเหนียว ทําดวยไมตนนุน หรือตนทองหลาง ขดุ ใหกลวงทรงกลม ทรงกระบอก ตรงกลางปองสงู ประมาณ ๑ ฟตุ กน ไหนงึ่ กรดุ ว ยไมไ ผส านเปน ตาตารางเพอ่ื ใหไ อนา้ํ ผา น ข้ึนได เวลาน่ึงจะนําไหน่ึงไปต้ังบนหมอนํ้าเดือด มีฝาปดดานบนของ ฝาไหนึ่ง ใสขาวเหนียวลงไปในไหนึ่งจะตองนําขาวเหนียวที่ลางสะอาด แลวหอดวยผาขาวบาง เสียกอนเพ่ือไมใหขาวเหนียวติดผนังของไหน่ึง สะดวกแกการนาํ ออกจากไหน่งึ ๑๐. เซี่ยนหมาก โซงเรียกวา ขันหมาก เปนภาชนะสาํ หรับใส หมากพลูเปนเคร่ืองตอนรับแขกประจําบาน ทําดวยไมกระดานเปนรูป กะบะสเ่ี หลยี่ มจตั รุ สั กวา งประมาณ ๓๐-๓๕ ซม. สงู ประมาณ ๒๕-๓๐ ซม. ดา นบนเปน ชอ ง ๆ สเี่ หลย่ี ม ๓-๔ หรอื ๕ ชอ ง แลว แตค วามตอ งการ ทจี่ ะใสอ ะไร เชน หมากพลู ปนู ชอ งใสย าสบู จะมฝี าปด เลอื่ นไปมาไดต อน ลางของเซีย่ นหมากจะเปน ขาสงู ท้ังสข่ี า มีการแกะสลกั ลวดลายตกแตง อยางสวยงาม ๑๑. การทอผา หญงิ ผเู ปน แมบ า นของโซง สว นมากจะเปน หญงิ ที่มีความสามารถในการบานการเรือนมาก มีความขยันและประหยัด สรา งสงิ่ ของเครอ่ื งใชด ว ยตนเองเสมอมา แมแ ตเ สอ้ื ผา ของชายหญงิ และ เครอ่ื งใชท่ที าํ ดวยผา เชน หมอน ท่ีนอน มุง จะทาํ เองท้ังสิ้น ดวยเหตุนี้ หญิงโซงจึงมีความสามารถในการทอผาดวย ทกุ บานจะมีเครื่องทอผา พนื้ เมอื งตง้ั อยู เรยี กวา กท่ี อผา แมบ า นและลกู สาวจะใชเ วลาในตอนกลาง

วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๑๓๕๐๙ คืนตัดเย็บเส้ือผา และทอผาในเวลากลางวันในฤดูท่ีวางจากการทํานา ชาวโซงจะทอผาฝายผาไหมตุนไวเปนผืน ๆ บรรจุลงขมุกไวบนเพดาน บา นเพอ่ื สาํ หรบั ตดั เยบ็ เปน เสอ้ื ผา การทอผา นส้ี าวชาวโซง จะตอ งทอผา เกบ็ ไวใหมาก ๆ แตละบานเพราะเมอื่ แตงงานออกเรือนไปแลวมีลกู และ จะมเี วลาทอผา นอ ยลง ดงั นนั้ จงึ ตอ งเตรยี มไวแ บง ใหไ ปใชเ วลาแตง งานไป ฤดใู นการทอผา คอื ตอนกลางคนื ของหนา แลง เมอื่ เกบ็ เกยี่ วขา วเสรจ็ แลว หญงิ สาวจะลงจากเรอื นมาทอผา และชายหนมุ กม็ กั จะออกเทย่ี วเพอ่ื หา คูในฤดูนี้ การมีกิจกรรมเชนดังกลาวนี้เรียกวา “การลงชวง” เครอ่ื งทอผา ของโซง เปน เครอื่ งทอแบบพงุ เสน ดา ยทลี ะเสน ดว ย มือมิใชก่กี ะตกุ ผาทีท่ อไดแก ผาฝายเปน สวนใหญ ซ่งึ ใชทําส่งิ ตอไปนี้ - ผาทอสําหรบั ทําผาซิ่นโดยเฉพาะเรียกวา ผาลายแตงโม - ผาทอพื้นสีดาํ สาํ หรับตดั เสื้อและกางเกง - ผาทอพื้นยอมสีตาง ๆ สาํ หรบั พิธีศพ

๑๓๑๔๐ วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค การยอมสีผาสวนมากยอมสีดาํ สีแดง และเหลือง เฉพาะสีดาํ น้ันเปน สี สําหรบั เครือ่ งแตงกายของโซง โดยเฉพาะมาต้ังแตโบราณกาล จนเปน เหตใุ หบางคร้ังคนไทยมกั เรียกกันวา โซงดาํ หรือ ไทยทรงดาํ เพราะวา เสื้อทกุ ชนิด กางเกง ฯลฯ ของทั้งหญิงและชายจะใชสีดําเทานน้ั ผาซิ่น ของหญิงจะเปนสีดําแตมีทางสีขาวเล็ก ๆ สลับเนื้อผาที่ทอเปนลายขัด ธรรมดาไมม กี ารยกดอกสลบั สเี ลย ถา จะทาํ เปน ดอกดวงบนเสอ้ื ผา เครอ่ื ง ใช จะใชผาสีอืน่ ๆ พบั เปน ชิ้นเล็ก ๆ จดั ทาํ เปนดอกแลวเย็บเขาไปดวย ฝมืออนั ประณีต แถมยงั มีการนาํ กระจกเงาชิ้นเล็ก ๆ มาติดประกอบลง ไปในดอกทท่ี าํ ดวย เชน ลายตกแตงหนาหมอนและลายของชายเสื้อฮี

วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๑๓๑๕๑ ๕บทท่ี วัฒนธรรมทองถน่ิ ภูมิปญญาทองถ่นิ คําขวัญตาํ บลเกยไชย ดางเกยไชยคูบาน น้ําตาลหวานคูเมือง องคบรมธาตุลือเลอ่ื ง ใสสะอาดแควยมนาน

๑๓๑๔๒ วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๑. การทํานํา้ ตาลจากตาลโตนด “ ถาไปชมุ แสง ไมไดด่มื ลิ้มชิมรส นํ้าตาลสดเกยไชย เหมือน ไมไ ดไ ปชมุ แสง ”คงจะเปน คาํ พดู ถงึ หรอื กลา วถงึ ทไ่ี มเ กนิ เลยไปนกั เพราะ บนเสนทางระหวางอําเภอชุมแสงลองลงไปยังตัวจังหวัดนครสวรรคท้ัง สองฟากฝงถนน บริเวณหมูที่ ๖ , ๗ , ๘ และ ๙ ของตําบลเกยไชย อาํ เภอชมุ แสง จะมากมายเตม็ ไปดวยรานขายของทเ่ี ปน ผลิตภณั ฑจาก ตาลโตนด ไมวาจะเปน น้ําตาลสดซ่งึ เปนน้ําท่สี ดจริง ๆ ไมมีสง่ิ เจือปน รสชาติหอมหวาน ดืม่ แลวใหความสดชน่ื ราคายอมเยา ลูกตาลสดหรือ ลูกตาลเช่ือม รวมไปถึงน้ําตาลปกหรือน้ําตาลปบ ส่ิงเหลานี้ลวนเปน ของฝากของตดิ มอื ผทู ผ่ี า นมายงั อาํ เภอชมุ แสง มกั ซอ้ื กลบั ไปฝากบคุ คล อนั เปน ท่รี กั และเคารพอยูเสมอ ๆ เหตทุ อ่ี าํ เภอชมุ แสงมชี อ่ื เสยี งในเรอ่ื งนา้ํ ตาลสดหรือผลติ ภณั ฑ จากตาลโตนดน้ันสืบเน่ืองมาจากมีตนตาลโตนดขึ้นอยูในบริเวณพื้นท่ี มากมายนบั หมนื่ ตน ชาวบา นจงึ ไดเ รม่ิ หนั มายดึ อาชพี ทาํ นา้ํ ตาลสดและ ทาํ นาํ้ ตาลปก จาํ หนา ยเสรมิ รายไดจ ากอาชพี การทาํ ไรท าํ นา ทาํ ใหม รี ายได ดขี นึ้ และยดึ เปน อาชพี หลกั จนถงึ ปจ จบุ นั หมบู า นทจี่ ดั ทาํ นาํ้ ตาลสด และ น้ําตาลปกของตาํ บลเกยไชย คือหมูท่ี ๔ , ๖, ๗, ๙, ๑๓ ที่ทํากนั มา นานมาก และทาํ สืบทอดมาจากบรรพบรุ ุษคือ หมูที่ ๖ โดยเฉพาะบาน ของนายสเุ ทพ พลไพรนิ ทร ซง่ึ ภรรยาทาํ หนา ทเ่ี ปน ประธานกลมุ จาํ หนา ย น้ําตาลสด และทําน้ําตาลปกของตําบล สรางผลงานดีเดน จนไดรับ

วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๑๓๑๕๓ รางวลั โลเกียรติยศจาก ฯ ฯพณฯ รัฐมนตรีประจาํ สํานักนายกรัฐมนตรี คุณหญิงสุพตั รา มาศดิตถ เม่อื วันท่ี ๒๐ กนั ยายน ๒๕๔๑ ทีผ่ านมา ณ ทาํ เนยี บรฐั บาล จากการทม่ี ตี น ตาลโตนดอนั เปน ทรพั ยากรธรรมชาติ กอ ใหเ กดิ ภมู ปิ ญ ญาทอ งถนิ่ ขน้ึ กลา วคอื คนในชมุ ชนเหลา นี้ รจู กั การนาํ เอาองคป ระกอบตา ง ๆ ทไี่ ดจ ากตน ตาลโตนด มาแปรเปลย่ี นเปน ผลผลติ และผลิตภัณฑตาง ๆ ทไ่ี ดกลาวมาแลวขางตน ซ่งึ ตอมาทั้งภาครฐั และ เอกชน รวมท้ังองคกรสวนทองถน่ิ ไดใหการสงเสริมและสนบั สนนุ ใหมี การดําเนินงานใหเปนรูปเปนรางมากย่งิ ขึ้น โดยการจัดต้ังกนั เปนกลุม อาชพี ผลติ ภณั ฑจ ากตาลโตนดทาํ ใหป ระชาชนมรี ายไดเ พม่ิ มากขน้ึ และ มุงท่จี ะพฒั นาผลิตภัณฑจากตาลโตนดใหมากยง่ิ ขึ้น นาํ้ ตาลโตนด คอื นา้ํ ตาลทท่ี าํ จากตาล ตน ตาลหรอื ตาลโตนด เปน พืชจาํ พวกปาลมขึ้นไดแพรหลายในทกุ พื้นทขี่ องประเทศไทย แตทมี่ ี ชุกชมุ เปน ทองท่ภี าคกลางโดยเฉพาะในเขตจงั หวัดเพชรบุรี สพุ รรณบรุ ี กาญจนบรุ ี เปนตน

๑๓๑๔ วถิ ีชวี ติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๒. ภูมิปญญาผลิตภัณฑจ ากบัว ดา นฝง ซา ยมอื ของแมน า้ํ นา นเมอ่ื ยามไหลลอ งตามลาํ นาํ้ นา นไป ยงั จังหวัดนครสวรรค บริเวณพื้นทห่ี มูท่ี ๕,๖, ๗, ๑๐ และ ๑๓ ของ ตําบลทับกฤช ซ่ึงเปนตําบลหน่ึงของอําเภอชุมแสงจะเปนพื้นที่ติดกับ บึงบอระเพ็ดอันเปนบึงนํ้าจืดขนาดใหญแหงหน่ึงของประเทศไทย และ บริเวณริมขอบบึงบอระเพด็ จะมากมายไปดวยตนบวั ซง่ึ ภาษาชาวบาน โดยทว่ั ไปเรยี กวา บวั หลวง และตน บวั หลวงดงั กลา วภมู ปิ ญ ญาชาวบา น หรือมิปญญาทองถิ่นของคนไทยในพื้นท่ีไดนําสวนประกอบตาง ๆ ท่ีมี อยใู นตน บวั มาเสรมิ สรา งรายไดใ หก บั ตนเอง และครอบครวั ทงั้ ในรปู ของ ดอกตมู และเกสร ใบ เมลด็ และราก โดยท่ผี ลผลิตตาง ๆ ยงั เปน ท่ี ตองการท้ังในและตางประเทศและในท่ีนี้จะขอกลาวถึงรายละเอียดท่ี เกี่ยวกับผลผลิตของบัวจากการแยกการใชประโยชนซึ่งมีที่เดียวของ จังหวดั นครสวรรค ดงั นี้ ๑. ใบบัว ใบบัวสามารถเก็บใบบัวมาจําหนายไดโดยแบงออกเปน ๒ ชนิด คือ ใบแหงและใบบัวสด ใบบัวแหงจะจําหนายในกิโลกรมั ละ ๑๐–๑๕ บาท ใบบัวสดจําหนายไดในราคากิโลกรัมละ ๒–๓ บาท โดยมีพอคาคนกลางในพื้นที่ตําบลทบั กฤช เปน ผูรบั ซื้อไมจํากัดจํานวน การใชประโยชนจากใบบัวทราบจากการสอบถามวา พอคาสงออก ตา งประเทศเพอ่ื ใชเ กย่ี วกบั การหอ ขา วนง่ึ ,หอ สง่ิ ของ สว นใบแตกจะนาํ

วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๑๓๕๑๕ ไปเปนสวนผสมของยากนั ยุง ฤดทู ีม่ ีใบบัวมากที่สดุ ไดแกฤดฝู น สาํ หรบั ฤดูฝนผลผลิตท่ีเก็บใบบัวไดมากท่ีสุดไดแกชวงเดือนมีนาคมถึง เดือน เมษายน ๒. ดอก (ตมู ) ดอกของบัวจะมีตลอดทั้งป ราษฎรอาศัยเก็บดอกบัวขาย โดยขาย(รอยดอก /๑๐ บาท) โดยมีพอคารบั ซื้อถึงท่ซี ึง่ จะมีการเก็บกนั มากในชวงเทศกาลวันเขาพรรษา ออกพรรษาและวนั ทําบญุ ตาง ๆ ๓. เกสร เกสรคือสวนหน่ึงของดอกบัว ซึ่งจะนําเกสรดอกบัวเขา เครอื่ งยาแผนโบราณ โดยการนาํ เกสรดอกบวั ไปตากแหง จะขายในราคา กิโลกรัมละ ๔๐ – ๕๐ บาท ซ่ึงการทาํ ใหแหงมีอยู ๒ วิธีการ คือการนาํ ไปตากแดด และการค่ัวไฟออน ๆ ๔. ฝกบวั (หวาน) ฝกบัวหวานราษฎรอาศัยเก็บฝกบัวซึ่งเปนฝกบัวซึ่งเปน ฝกสดออกขาย โดยนํามามดั เปน กําๆ กาํ หนง่ึ มีประมาณ ๕ ฝก ขายใน ราคากาํ ละ ๕ บาท ๕. เมล็ดบัวแหง เมล็ดบัวแหงจะขายไดถังละ ๓๐๐.- บาท ถังหนึ่งมี ๑๒ กโิ ลกรมั ถา นาํ ไปทาํ การกระเทาะออกจะสามารถนาํ ไปขายไดก โิ ลกรมั ละ ๑๕๐.- บาท

๑๓๑๔๖ วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๖. ราก (ไหล)ออ น ราก(ไหล)ออน เปน สวนหนง่ึ ของรากบวั ท่ยี ังออนอยู จะใช นาํ ไปประกอบอาหารบริโภค เชนนาํ ไปผดั แกง เปน ตน ปจ จบุ นั ราษฎร หาราก (ไหล) ออนไปจาํ หนายในราคากิโลกรัมละ ๑๐ – ๑๒ บาท โดย พอคาคนกลางจะนําไปอัดกระปองและสงออกจําหนายตางประเทศ ขณะนี้กําลังเปนทน่ี ิยมอยางมาก ๗. ราก(แก) บวั ทวั่ ๆไป โดยขายสง ในราคากโิ ลกรมั ละ ๕๐.- บาท ผลิตภัณฑจากบัวนี้ เม่ือยามทานผานไปยังพื้นท่ีตําบลทับกฤช จะมใี หท า นไดแ วะชมิ เลอื กซอื้ ไดต ามใจชอบ นบั วา ธรรมชาตไิ ดส รา งสรรค สง่ิ ทมี่ คี ณุ คา อนนั ตใ หแ กม นษุ ยโ ดยแทจ รงิ นอกจากนน้ั ถา ทา นตอ งการ เทยี่ วชมธรรมชาติของบึงบอระเพด็ ก็ขอเชิญชวนทานมุงไปทห่ี มูที่ ๑๓ บา นทงุ แวน บรเิ วณโครงการเลยี้ งปลาเชงิ พาณชิ ย กเ็ ปน ทห่ี นง่ึ ทสี่ ามารถ เลือกชมความเปน ธรรมชาติของบึงบอระเพ็ดไดเปนอยางดี

วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๑๓๕๑๗ ปราชญช าวบาน ๑. นายสพุ จน โคมณี ปราชญดา นเศรษฐกิจพอเพียง เกิดวันท่ี ๕ มิถุนายน ๒๕๐๙ ณ อําเภอชุมแสง จังหวัด นครสวรรค ทอ่ี ยูปจจบุ ันเลขที่ ๙ หมูท่ี ๖ ตาํ บลหนองกระเจา อาํ เภอ ชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๖๐๑๒๐ โทร. ๐๘ ๑๐๔๑ ๐๙๑๑ บิดา– มารดาชอ่ื นายไสว – นางเกลี้ยง โคมณี อาชีพเกษตรกรรม เปนบตุ ร คนที่ ๘ ในจาํ นวนพ่นี อง ๘ คน

๑๓๑๔๘ วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค การศึกษา - ป ๒๕๒๑ จบประถมศึกษาปท่ี ๖ โรงเรียนดงขยุ - จบชั้นมธั ยมศึกษาปที่ ๖ ครอบครวั สมรสกับนางวรรณรตั น โคมณี อาชีพเกษตรกรรม มีบุตร - ธิดา ๒ คน คือ ๑. นายจักรกฤษณ โคมณี ๒. นางสาวจริยา โคมณี ประกอบอาชีพ ประกอบอาชพี การเกษตรทฤษฎใี หมแ บบผสมผสาน ความสาํ เรจ็ แบบพอเพียง เปนตัวอยางแกเกษตรกรชาวอําเภอชุมแสง จังหวัด นครสวรรค

วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๑๓๕๑๙ รกุ ขมรดก ตน ชมุ แสง วัดเกยไชยเหนือ ตาํ บลเกยไชย อําเภอชุมแสง สถานท่ี จงั หวัดนครสวรรค ประมาณ ๑๐ ป อายุ เสนรอบวง ๘๐ ซม. (โดยประมาณ) ขนาด ความสูง ๑๕ เมตร (โดยประมาณ)

๑๓๒๔๐ วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ประวัติของตน ไมโดยสังเขป อาํ เภอชมุ แสง เปน อาํ เภอเกา แกอ าํ เภอหนง่ึ ของจงั หวดั นครสวรรค แตเ ดมิ อยใู นความปกครองของอาํ เภอเมอื งนครสวรรค จงั หวดั นครสวรรค คําวา “ชุมแสง” มีผูเลาตอ ๆ กันมาเปน ๒ ทาง คือ ตนไมชนิดนี้ เรียกวา “ตนชุมแสง” มีลักษณะคลายตนแจง สมัยกอนมีขึ้นอยูทั่วไป ใบคลายใบมะปราง เขียวชอุมตลอดป โบราณใชทํายารักษาโรคพราย เลอื ดลมสตรี ผลของตน ชมุ แสงชาวบา นจะเกบ็ ไปใชเ ปน ลกู กระสนุ สาํ หรบั ธนู ตนชุมแสงจึงเปนสัญลักษณประจําถิ่นตอมา ไดใชเปนชื่อบานเรียกวา “บานชมุ แสง” เมือ่ ป พ.ศ. ๒๕๕๒ หลวงพอพระครนู ิธานปญุ ญาภิวฒั น เจา คณะอาํ เภอชมุ แสง เจา อาวาสวดั เกยไชยเหนอื ประกาศแกญ าตโิ ยม ใหน าํ ตน ชมุ แสงมาบรจิ าค เพอ่ื จะไดร วบรวมไวป กู ในบรเิ วณวดั เนอ่ื งจาก เปน ตนไมหายาก ปจจบุ นั มีจาํ นวนท้ังสิ้น ๑๖ ตน ๔ สายพันธุ เจาของ (หนวยงาน/บุคคล) วัดเกยไชยเหนือ ผูใ หข อมลู พระนรินทร นราสโภ เลขานกุ ารเจาคณะอาํ เภอชุมแสง

วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๓๑๒๕๑ ๖บทท่ี แหลง โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ศิลปวัตถุ และพิพิธภัณฑ แหลง โบราณสถาน คอื อสงั หารมิ ทรพั ยท ม่ี คี วามเกา แก มคี ณุ คา ทางประวตั ิศาสตรและโบราณคดีท่สี าํ คัญๆ ๑. วัดเกยไชยเหนือ(บรมธาตุ) วดั เกยไชยเหนอื (บรมธาต)ุ ตง้ั อยู ณ เลขที่ ๑/๑ หมทู ่ี ๔ ตาํ บล เกยไชย อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ริมฝงแมน้ํายม ณ บริเวณ สบกันของยมกับนาน มีเนื้อท่ี ๑๗ ไร ๑๑ ตารางวา ประวัติ วัดเกยไชยเหนือแหงน้ีเดิมเรียกวา วัดพระบรมธาตุ ดงั ปรากฏในเอกสารตรวจการคณะสงฆม ณฑลฝา ยเหนอื พ.ศ. ๒๔๕๗ เมื่อคร้ังสมเด็จพระมหาสมณเจากรมพระยาวชิรญาณวโรรส สมเดจ็ พระสงั ฆราชเจา เสด็จเย่ยี มวัดแหงนี้ ดังขอความตอไปนี้ “ เชาเกือบ ๓ โมง เรือเคลอ่ื นจากทาหนาวัดชุมแสง ลองลง มาตามลาํ นาํ้ นา น มเี รอื ราษฎรตามสง เสดจ็ ราว ๑๐ ลาํ เศษ เลย้ี วเขา ไป ในลาํ นา้ํ ยมอนั แยกจากลาํ นา้ํ นา น เขา ไปราวเสน หนง่ึ ถงึ วดั พระบรมธาตุ เรือทน่ี ง่ั หยดุ ทอดหนา วดั เสดจ็ ขน้ึ ทอดพระเนตร วดั นม้ี โี บสถก อ ใบสมี า แหงโบสถใชหินสลักเปนลายตาง ๆ ลายเทพพนมบางลายดอกไมบาง มีเจดียรูปกลมสงู ราว ๓ วาเศษอยูองคหน่งึ ฐานแปดเหล่ยี ม ซง่ึ หมาย

๑๓๒๔๒ วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค เอาวา เปน ทบี่ รรจพุ ระบรมธาตุ ทราบวา ถงึ หนา เทศกาลชาวบา นประชมุ นมสั การเปน งานป ประทานของแจกแกพ ระสงฆ เจา อาวาส และราษฏร ผูมาคอยเฝาอยู แลวเสด็จกลบั ลงเรือท่นี ัง่ ” จากหลักฐานท่ีกลาวมาขางตน อยางนอยที่สุดเปนเวลาเกือบ ๑๐๐ ปทผ่ี านมา วัดแหงนี้เปนวดั มีหลักฐานมั่นคง มีปูชนียวตั ถสุ ําคญั ทส่ี าธชุ นโดยทวั่ ไปกราบไหว และเปน ทส่ี มเดจ็ พระสงั ฆราชเจา ในสมยั นน้ั เสดจ็ มาแวะนมัสการและเยย่ี มประชาชน สําหรับประวัติการกอสรางพระบรมธาตุแหงนี้ ไมปรากฎเปน ลายลกั ษณอ กั ษร มแี ตค าํ บอกเลา ของชาววดั สบื ตอ ๆกนั มาวา การสรา ง พระบรมธาตแุ หง นสี้ มั พนั ธก บั การสรา งวดั โพธปิ์ ระทบั ชา ง จงั หวดั พจิ ติ ร

วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๑๒๕๓ ในสมัยสมเด็จพระสรรเพชญที่ ๘ หรือพระเจาเสือแหงกรุงศรีอยุธยา (พ.ศ.๒๒๔๖–๒๒๕๑) ดงั จะไดกลาวตอไป พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาระบวุ า พระเจาเสือประสูติ ณ บานโพธิ์ประทับชาง แขวงเมืองพิจิตร เมื่อคร้ังพระเพทราชา พระบิดาพาพระมารดาซ่ึงครรภแก ตามเสด็จสมเด็จพระนารายณ มานมัสการพระพุทธชินราช ณ เมืองพิษณุโลก เมอ่ื พระเจาเสือเสดจ็ ขนึ้ ครองราชยท รงระลกึ ถงึ ทป่ี ระสตู ติ ามคาํ พระมารดาตรสั เลา จงึ โปรด ใหสมุหนายกเกณฑผูคนลําเลียงสิ่งของ เชน อิฐ ปนู ขาว กาวหนัง เชือก ฯลฯ บรรทุกเรือมากอสรางวัด ณ บริเวณดังกลาว ใชเวลากอสราง ประมาณสองปเศษ จึงแลวเสรจ็

๑๓๒๔ วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค จากหลกั ฐานทกี่ ลาวมาขางตน ทาํ ใหเชอื่ ไดวา วดั แหงนม้ี ีอยมู า อยางตอเน่ือง ตลอดสมัยอยุธยาตอนปลาย ตราบจนกระท่ังสมเด็จ พระสงั ฆราชเจาเสดจ็ มานมสั การพระบรมธาตดุ งั ไดกลาวมาแลว อนงึ่ ควรระบุไวในท่นี ี้ดวยวา เม่อื คร้ังสมัยรัชกาลท่ี ๕ เกยไชยมีฐานะเปน อาํ เภอ เปน เครอ่ื งแสดงถึงความรุงเรืองของบริเวณทชี่ มุ แสง ฐานะของ เกยไชยจึงเปล่ียนไปเปนตําบล ในขณะที่ชุมแสงไดรับการยกฐานะเปน อําเภอมาจนถึงปจ จุบนั จากคาํ บอกเลาของพระครนู ิทานธรรมประนาท(เทยี่ ง ปหฏโฐ) อดีตเจาอาวาสวัดเกยไชยเหนือ ระบวุ าเมือ่ คร้ังมีการบูรณะปฏิสังขรณ องคพระเจดีย ไดพบวายอดพระเจดียประดบั ดวยขนั ลงหิน ๕ ใบคว่ํา ประกอบกันเปนตุม ครั้งน้ัน ไดพบพระธาตุมีลักษณะเปนแกวผลึกใส มีขนาดยาว ๑ นิ้ว เสนผาศูนยกลางประมาณ ๒ เซนต ๑ องค รปู พรรณสณั ฐานคลา ยคลงึ กบั พระธาตขุ องพระสาวกองคลุ มี าล เขา ใจ วาองคพระเจดียคงบรรจไุ วท้ังพระบรมธาตแุ ละพระธาตขุ องพระสาวก

วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๑๓๒๕๕

๑๓๒๔๖ วิถีชีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ป ๒๕๔๗ พระครูนิธานปุญญาภิวัฒนรักษาการเจาอาวาส วัดเกยไชยเหนือ ไดมอบหมายให นายประเทือง แสงวิเศษ ชางประจาํ วดั เกยไชยเหนอื ปน จระเขห นา วหิ ารหลวงพอ ทองอยู แสดงถงึ สมยั กอ น บรเิ วณทแี่ มน า้ํ ยม - นา น มาบรรจบกนั บรเิ วณนา้ํ หนา วดั เกยไชยเหนือ มีน้ําลึกมาก มีจระเขชุกชมุ เรียกวา วังจระเข

วถิ ชี วี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๑๒๕๗ อดีตเจาอาวาสยงั เลาใหฟงวา คร้ังหนง่ึ ประมาณ พ.ศ. ๒๕๓๓ ในระหวา งงานผกู พทั ธสมี าอโุ บสถหลงั ใหม ไดเ กดิ ปรากฎการณประหลาด มนี า้ํ เดอื ดผดุ เกดิ ขน้ึ ณ บรเิ วณทา นาํ้ หนา พระบรมธาตเุ ปน เวลาประมาณ ๒ – ๓ วนั แลวหายไป ชาวบานพากันมาดมู ากมาย ตางเชือ่ กนั วาเปน การแสดงปาฏิหาริยของพระบรมธาตุ ความศกั ดสิ์ ิทธข์ิ องพระบรมธาตุ เปนท่ีประจักษแกคนทั่วไป ๑. องคเจดียบรรจุพระบรมธาตุและพระธาตุ เปนเจดีย ทรงลงั กา ฐานแปดเหลย่ี ม, ความสงู ปจ จบุ นั ประมาณ ๑๔ เมตร เขา ใจ วาคงมีการบรู ณะมาหลายครงั้ เจาอาวาสเลาวา ทกุ คร้ังในวนั สาํ คัญ หรือวันสมโภช จะมีผูพบเหน็ ลําแสงจากองคพระเจดีย ตามความเชื่อ เปนการเสดจ็ ไปมาของพระบรมธาตแุ ละพระธาตุ ๒. โบสถเกา อาจสรางขึ้นในเวลาเดียวกับองคพระเจดีย และ คงมีการบูรณะซอมแซมในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน ดังปรากฎจาก ลวดลายปนู ปน รปู ดอกไมท ป่ี ระดบั ตามซมุ ประตู หนา ตา ง ตวั อาคารเปน หองโถงยาว ๑๘ เมตร กวาง ๘ เมตร ภายในมีพระประธานปูนปน พทุ ธลกั ษณะเปน แบบรตั นโกสินทรตอนตน ๓. วหิ ารเกา ไมป รากฎรอ งรอยของรปู ทรง นอกจากคาํ บอกเลา ของเจาอาวาสวาไดพงั ลงนํ้าไปนานแลว ๔. พระเจดียรปู ทรงยอมมุ ไมสิบสอง ๒ องค ถกู ทาํ ลายโดย บรษิ ทั กอ สรา งทม่ี าดาํ เนนิ การสรา งเขอื่ นกนั ตลงิ่ พงั ๑ องค ยงั คงเหลอื อีก ๑ องค มีลกั ษณะเปน เจดียสมยั อยุธยาตอนปลาย

๑๓๒๔๘ วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค องคเจดียบ รรจุ พระบรมธาตุ และพระธาตุ ปจจุบันวัดไดมีการพัฒนาเปนแหลงทองเท่ียวของจังหวัด นครสวรรค และมีพิพิธภัณฑตนน้ําและพิพิธภัณฑหลังเกาภายใตการ สนับสนุนของสํานักงานการทองเท่ียวแหงประเทศไทยเพ่ือเก็บรักษา สิ่งของตาง ๆ ท่ีทางวัดสะสมไว รวมทั้งสิ่งท่ีไดมาจากการบริจาคของ ประชาชน โดยเฉพาะเครอ่ื งถวยชามตาง ๆ ทเ่ี กบ็ จากทานํ้าหนาวดั ซงึ่ เปน เคร่อื งแสดงถึงความรุงเรืองของการคาทางเรือในอดีต

วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๑๓๒๕๙ ๒. โบราณสถานวัดถาํ้ เนินพระปรางค โบราณสถานวดั ถาํ้ เนนิ พระปรางค ตง้ั อยหู มทู ี่ ๔ ตาํ บลพนั ลาน อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค อยใู นความรบั ผิดชอบของสาํ นกั งาน โบราณคดี และพิพิธภัณฑสถานแหงชาติท่ี ๕ สโุ ขทยั มีส่งิ สาํ คัญ คือ วิหารกอดวยอิฐ ขนาดกวาง ๑๐ เมตร ยาว ๒๗เมตร เหลือซากวิหาร สงู ๑.๕๐ เมตร มีเจดียทรงกลมหรือ ทรงระฆังกออิฐและศิลาแลง ขนาด ๑๐.๖๐ X ๑๐.๖๐ เมตร เปน ประธานหลักของวดั ทั้งวิหารและ เจดยี ต ง้ั อยบู นฐานกอ อฐิ ขนาด ๒๗ X ๖๐ เมตร ลกั ษณะวหิ ารและเจดยี  เปน แบบศิลปะสุโขทัย-อยธุ ยา สภาพฐานวิหารดานทิศเหนือ ใน พ.ศ. ๒๕๔๒ ทถ่ี ูกขดุ ปรบั และเจาะใตแนวตนไมใหญโ ดยนาํ อิฐปดเอาไว

๑๓๔๐ วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๓. หลวงพอปน วัดฆะมัง หลวงพอปน วัดฆะมงั อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค เปน พระพทุ ธรปู นงั่ ขดั สมาธิปางสะดุงมาร สรางดวยศิลาแลง(หินทราย) มี ขนาดหนาตกั กวาง ๑ ศอก ๗ นิ้ว ขนาดสูงถึงยอดพระเศียร ๑ ศอก ๑๗ นวิ้ เปน พระพทุ ธรปู สมยั สโุ ขทยั สรา งระหวา ง พ.ศ.๑๘๒๖ - ๑๙๘๓ ไดถ กู ฝง ไวใ นอโุ มงคอ ฐิ ใตด นิ ทางทศิ ตะวนั ตกของวดั ตอ มาไดม าเขา ฝน ชาวบานฆะมัง ชาวบานฆะมังจึงพรอมใจกนั ไปทาํ การขุดขึ้นมา ปรากฎ วา พระเศยี รหกั แคค อ ชาวบา นจงึ ไดป น ตอ พระเศยี รตดิ องคพ ระ จงึ นยิ ม เรียกกนั วา “ หลวงพอปน ” แตน้ันมา ไดมีประชาชนทั้งใกลและไกลมา นมัสการปดทองกราบไหว ตางบนบานศาลกลาวกันเสมอ เปน ตนวา เจบ็ ไขไดปวย ฯลฯ กไ็ ดตาม ความประสงคทุกประการ นับวาทานเปนพระพุทธรูป ทมี่ ีอภินิหารอยางลนพน

วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๑๓๓๕๑ ป พ.ศ. ๒๔๙๘ ปนี้น้ํามาก ไดมีขโมยนําเรือมาท่วี ดั ซ่งึ ขณะนัน้ หลวงพอปนไดประดิษฐานอยูบนมณฑป ซึ่งทําดวยไมตั้งอยูกลาง ลานวดั ขโมยไดลกั หลวงพอปน ไปทบุ ออกเปน ชิ้นสวนตาง ๆ เพอื่ คนหา สิ่งศกั ดิ์สิทธ์ทิ ีอ่ ยูในองคทาน แลวคนรายไดนําชิ้นสวนไปทิ้งลงท่วี ังบาน ทับกฤช ดวยอภินิหารช้ินสวนหลวงพอปนไดรวมกองอยูบนคอวังและ ตอมาชาวบานไดนาํ กระบือลงนํ้า ฝูงกระบือแตกตืน่ เจาของสงสยั จึง ไดไปงมดพู บชิ้นสวนของหลวงพอปนกองรวมอยูอยางเรียบรอย จึงได ชวยกันอาราธนาขึ้นมาไวบนศาลาวัดทับกฤชกลาง ความทราบถึงชาว บานฆะมงั จึงไดจดั ขบวนทางน้ําไปแหหลวงพอปน กลบั มาไววดั ตามเดิม ตอมาไดจางใหชางยอยชิ้นสวนตาง ๆ หลวงพอปน ใหละเอียด และปน รปู หลวงพอ ปน อยจู นกระทงั่ ทกุ วนั น้ี และสว นทเ่ี หลอื ทางวดั ไดน าํ เอามา บดทําเปนรูปพระเครื่องหลวงพอปน และนําเขาพุทธาภิเษกเปน พระเครอ่ื งหลวงพอปน รุน ๑ ซึ่งเดี๋ยวนี้หาไดยากมากแลว หลวงพอปน มีช่ือเสียงในเร่ืองคุมครองใหความแคลวคลาดปลอดภัยจากอุบัติเหตุ และอันตรายตาง ๆสําหรับผูมีไวเคารพบูชาจนเปนท่ีเล่ืองลือจึงเปนท่ี เคารพนบั ถือของประชาชนโดยทวั่ ไป

๑๓๔๒ วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๔. หลวงพอสวน วัดทา ไม วดั ทาไมตั้งอยูเลขที่ ๖๖ บานทาไม หมูท่ี ๒ ตาํ บลทาไม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรคม พี นื้ ที่ ๒๕ ไร ๒ งาน ๔๕ ตารางวา อยูบนทร่ี าบลุมแมน้ํายมฝงตะวนั ตก ทิศตะวนั ออกติดตอแมน้ํายม ประวตั ิความเปน มา วัดทาไมสรางขึ้นเม่อื วนั ท่ี ๕ มีนาคม พ.ศ. ๒๓๕๐ มีช่อื อีกอยางหนึ่งวา“วัดธรรมจักรดิถาราม” เพราะวดั นี้ มเี สมาธรรมจกั ร ซง่ึ งมมาไดจ ากลาํ นาํ้ ยม ไดร บั พระราชทานวสิ งุ คามสมี า เมอ่ื วนั ที่ ๒๔ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๔๘๒ และไดทาํ การผูกพทั ธสีมา เมื่อ วนั ท่ี ๑๕ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๔๙๐ในวดั นม้ี โี รงเรยี นระดบั ประถมศกึ ษา ของทางราชการตั้งอยูในวัดดวย

วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๑๓๕๓๓ ๗บทท่ี แหลง ทองเท่ยี วเชิงวัฒนธรรม สถานที่แหลงทอ งเทย่ี วเชิงวัฒนธรรม วัดเกยไชยเหนือ (บรมธาตุ) เปนวัดในตําบลเกยไชย อําเภอ ชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ริมฝงแมน้ํายม ณ บริเวณสบกนั ของแมน้ํา ยมกบั แมน้ํานาน มีเนื้อท่ี ๒๖ ไร ๒ งาน ๙๒ ตารางวา ไดต้ังเปนวัดเมอ่ื ป พ.ศ. ๒๓๙๙ และไดรบั พระราชทานวิสงุ คามสีมา เมื่อป พ.ศ. ๒๔๙๙ ซงึ่ เจาคณะผูปกครองฝายสงฆไดปกครองดแู ลตลอดมาจนถึงปจ จุบนั - เปน วดั เกาแกของอาํ เภอชมุ แสง ที่ตั้งอยูบริเวณจุดบรรจบ ของแมน้ํายม และแมน้ํานาน

๑๓๔ วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค - เปน วดั ทมี่ ีองคเจดียบรรจพุ ระบรมธาตุ ทรงลงั กาควาํ่ ฐาน แปดเหลี่ยม ไมทาํ เสาหาร มีความสูงประมาณ ๑๔ เมตร - วัดแหงนี้สันนิษฐานวาสรางขึ้นในสมัยสุโขทัย รัชสมัยของ พระมหาธรรมราชาท่ี ๑ (ลิไท) เสด็จข้ึนครองราชยสมบัติ ประมาณ ป พ.ศ. ๑๙๙๖ – ๑๙๑๒ - มีการบูรณปฏิสังขรณข้ึนใหมในรัชสมัยของสมเด็จ พระสรรเพชญท่ี ๘ หรือสมเด็จพระเจาเสือ (เดื่อ) กษัตริยองคท่ี ๒๙ แหงกรงุ ศรีอยธุ ยา ประมาณป พ.ศ. ๒๒๔๖ – ๒๒๕๑ - เปนสถานที่พระเจาตากสิน เม่ือคร้ังเสด็จมาปราบชุมนุม พษิ ณโุ ลก หลกั ฐานระบวุ า กองทพั หลวงพระเจา กรงุ ธนบรุ ี ตง้ั ณ ตาํ บล เกยชยั (คาํ วา “ชยั ” สะกดตามหลกั ฐาน ในพระราชพงศาวดาร) กองทพั ธนบุรีปะทะกองทัพพิษณุโลกในครั้งน้ัน พระเจากรุงธนบุรีทรงไดรับ บาดเจ็บท่พี ระชงฆ (หนาแขง) เพราะตองปนจึงถอยทัพ กลบั ไปกอน - เปนตนกําเนิดของตํานานของจระเขยักษท่ีช่ือ “ไอดางเกย ไชย” ในสมยั รัชกาลท่ี ๕ แหงราชวงศจกั รี - เปนท่ีตั้งของศูนยวัฒนธรรมชุมชนตําบลเกยไชย และเปน แหลงเรียนรูทางวัฒนธรรมของกรมสงเสริมวัฒนธรรม กระทรวง วัฒนธรรม - มีท่รี วบรวมของเกา จาํ นวน ๕ แหง คือ พิพิธภณั ฑพื้นบาน (พพิ ธิ ภณั ฑไ มต าลทงั้ หลงั ) พพิ ธิ ภณั ฑต น นาํ้ พพิ ธิ ภณั ฑร าชาจระเขย กั ษ

วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๑๓๕๕ “พญาดา งเกยไชย” วหิ ารพระพทุ ธศรสี รรเพชญ และอาคารอาศรมศลิ ป ทองถ่นิ ชมุ ชนตําบลเกยไชย พิพิธภณั ฑราชาจระเขยักษ “พญาดา งเกยไชย” ตลาดรอ ยปตลาดเกา รอ ยป ตามรอยกงกรรม

๑๓๔๖ วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค พระบรมรปู พระเจาตากสิน ณ ริมฝงแมน้ํานาน ใจกลางอําเภอชุมแสง ขางสะพาน หริ ญั นฤมติ ร ทสี่ วยงามทสี่ ดุ แหง หนงึ่ ของภาคเหนอื ตอนลา ง มพี ระบรม ราชานสุ าวรียของพระเจาตากสินมหาราช ทรงยืนตระหงาน พระหัตถ ซา ยทรงพระแสงดาบ ดวงพระเนตรทงั้ สองทอดมองไปยงั ตวั เมอื งชมุ แสง อนั สงบเงียบ

วิถีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๑๓๕๗ ศาลเจาพอเจา แมชมุ แสง หรือศาลเจาพอคลองจระเขเผือก ต้ังอยูปากคลองจระเขเผือก ฝง แมน าํ้ ตรงขา มวดั ชมุ แสง ปจ จบุ นั ตงั้ อยบู รเิ วณถนนรมิ เขอ่ื นแมน าํ้ นา น ดานเหนือ วิถีชีวิตการทําตาลโตนด (ผลิตภัณฑจากตาล) ตาํ บลเกยไชย