ชุมแสง

๓๘๔ วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ทมี่ าอยา งไรไมป รากฏแนช ดั แตข า งหมบู า นดงั กลา วมหี นองนา้ํ อยแู หง หนงึ่ เรยี กกนั วา “หนองโพลง” แตก อ นมตี น ไมใ หญอ ยรู มิ หนองนาํ้ และตน ไม มโี พรงใหญเ ปน ทอ่ี าศยั ของนกเอยี้ ง ซงึ่ อาจเปน ไปไดว า ชอ่ื “หนองโพลง” มาจากการต้ังนามตามลักษณะตนไมทเ่ี ปนโพรงและอยูริมหนองนา้ํ บา นหกบาตร นามหนองนา้ํ ทต่ี งั้ วดั แสงสวรรค และสวนสมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทร ตาํ บลพกิ ลุ อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค นายหยวย แซกวั เลาวา มีหนองน้ําใหญมากมีฝงู สัตวมากมาย เปน ที่อยูอาศยั ของ สัตวปา ในปาจะมีบอขนาดใหญเปนทอ่ี าศยั ของนกนานาชนิด แตตอมา ไมน านมชี ปี ะขาวทมี่ วี ชิ าแกก ลา ผหู นง่ึ สามารถเสกเปา มนตก ลายรา งให เปนจระเขได มีอยูวันหนึ่งซีปะขาวไดชวนศิษยเขาปาเพื่อลองวิชา และ บอ ใหญน เ้ี องทเี่ ปน ทลี่ องวชิ าเมอ่ื ทาํ พธิ อี ยกู บ็ อกแกศ ษิ ยใ หศ ษิ ยน าํ นาํ้ มนต ในบาตรน้ี รดไปยงั รา งจระเขท เี่ ปน อาจารยจ ะไดก ลายรา งเปน คนดงั เดมิ เมอื่ ทาํ พธิ เี สรจ็ อาจารยก ก็ ลายรา งเปน จระเขเ ผอื กสขี าว แหวกวา ยหาย ไปในบอใหญ ฝายศิษยน้ันอุมบาตรรอดวยความกระวนกระวายใจเปน เวลาหลายช่ัวโมง อาจารยก็ยังไมโผลขึ้นมาจนรูสึกเม่ือยลาจนแทบจะ อมุ บาตรนาํ้ มนตไ มไ หว ทนั ใดนนั้ จระเขเ ผอื กกโ็ ผลข นึ้ มาขา งบอ เมอ่ื ศษิ ย เหน็ เขา กร็ บี ลกุ ขน้ึ ไปเอานา้ํ มนตท วี่ างไว จะไปรดใหต ามคาํ สง่ั แตจ ะเปน ดวยเวรกรรมที่ทําไวแตชาติปางกอนจึงทําใหศิษยอุมบาตรไปสะดุด รากไมลมลง นํ้ามนตในบาตรก็หกจนหมด ไมมีจะรดรางอาจารย จึง ทําใหกลายรางไมไดตองอยูในรางจระเขเผือกวายวนอยูในบอใหญนี้ ผูคนจึงเรียกวา “บอบาตรหก” ตอมาเพี้ยนเปน “บอหกบาตร” จนมา ถึงปจจบุ ัน

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๓๕๙ จระเขเผือก นามคลอง ตําบลพิกุล อําเภอชุมแสง จังหวัด นครสวรรค นายหยวย แซก วั เลา วา นานมาแลว ตงั้ แตม ชี ปี ะขาวมาทดลอง วิชาในบอใหญแลวใหศิษยถือบาตรนํ้ามนต เพือ่ คืนรางจากจระเขเผือก ใหก ลายเปน คน แตล กู ศษิ ยท าํ บาตรนา้ํ มนตห กหมดกเ็ ลยกลายรา งไมไ ด ก็วายเวียนวนอยูไมนานนักกว็ ายออกสูแมน้ํานานเปน ประจาํ วันดีคืนดี ก็จะมีผูคนเห็นจระเขเผือกมาเกยฝงท่ีคลองบริเวณหนาศาลเจาพอ เจาแมชุมแสงใหเห็นกันบอย ๆ แตไมเคยทํารายผูใดเลยแตผูคนก็กลัว ตอ มาผคู นจงึ เรยี กคลองนว้ี า ”คลองจระเขเ ผอื ก” แทนชอ่ื “คลองเรยี งเกา ” ในศาลเจามีหัวจระเขอยูหลายหัวและเขาใจวาจระเขคือศิษยคนไทย เรียกวา“เจาพอคลองจระเขเผือก”แตคนจีนเรียก “สามเส็งโกวเบี่ย” ทําใหเกิดความรมเย็นมีความสุข คลองจระเขเผือกเชื่อมติดตอกับบอ หกบาตร และสมัยกอนน้ําไมแหงเหมือนปจ จุบนั นี้ โคกหมอ นามบา นตาํ บลโคกหมอ อาํ เภอชมุ แสงจงั หวดั นครสวรรค พระครูนิสากรโสภณ (เสถียร ปุณณสโุ ข) เลาวา เดิมนั้นบริเวณแถวนี้ จะมีชาวมอญมาต้ังถิ่นฐานอยูไดประกอบอาชีพในการทําหมอดินขาย หมอที่แตกจะถูกนํามาท้ิงไวมากเขากลายเปนโคกเปนเนินสูงชาวบาน ถือเปน สญั ลกั ษณ เรียกวา “บานโคกหมอ” โคกหมอ นามวดั ตง้ั อยู เลขที่ ๑๓ หมทู ่ี ๒ บา นโคกหมอ ตาํ บล โคกหมอ อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค พระครนู สิ ากรโสภณ (เสถยี ร ปุณณสุโข) เลาวา วัดโคกหมอสรางเมื่อวันท่ี ๒๔ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๖๗ มีนามตามชอ่ื บาน กอนสรางวัดนี้ทด่ี ินของวัดติดกบั วดั พันลาน

๓๔๔๐ วิถีชีวิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค มีแมน้ํานานผานตอนนี้มีลกั ษณะคดออม ตอมาเจาเมืองนครสวรรคชอ่ื ราชพงศาใหขุดแมนํ้าตรงคอคอดตัดใหตรงมา ทําใหวัดพันลานแยกไป อยูอีกฝงเหนือ สวนอีกฝงหนึ่งไปทําบุญวัดพันลานไมสะดวก จึงสราง วัดใหมขึ้น เรียกวา “วดั โคกหมอ” ตนโพธ์ิ นามบาน ตําบลโคกหมอ อําเภอชุมแสง จังหวัด นครสวรรค พระปว น จติ ตทฺ นโต”เลา วา หมบู า นนม้ี ตี น โพธเ์ิ ปน สญั ลกั ษณ มีวัดอยูในหมูบานนี้ช่อื “วดั โพธส์ิ ทุ ธาวาส” กเ็ พราะสญั ลักษณตนโพธ์ิ ดงั กลาวนี้ คลองปลากด นามบาน ตาํ บลพนั ลาน อาํ เภอชุมแสง จงั หวัด นครสวรรค พระครสู าํ รวย ยุตฺตธมฺโม เลาวาบานคลองปลากด เหตุท่ี ต้ังนามเชนนี้ เนื่องจากมีลาํ คลอง และมีปลากดอยูชกุ ชมุ กวาปลาชนิด อนื่ และมสี ถานรี ถไฟนาม สถานรี ถไฟคลองปลากด อยหู า งจากกรงุ เทพฯ ๒๗๑ กิโลเมตร สถานีรถไฟคลองปลากด

วิถชี ีวิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๓๔๑๕ ๒บทท่ี ชุมชน/กลุม คนดั้งเดิม ชุมชนดง้ั เดิม ไทยทรงดาํ (ลาวโซง ) ในป พ.ศ. ๒๓๒๒ ในสมยั กรงุ ธนบรุ ี ไทยดําทม่ี าอยูเวียงจันทร และในเขตตอนเหนือไดอพยพพาครอบครัวลงมาอยูกรุงธนบุรีที่ตําบล ทาแรง อําเภอบานแหลม จงั หวัดเพชรบรุ ี ในพ.ศ. ๒๓๓๕,๒๓๗๘,๒๓๗๙ และ ๒๓๘๑ ในสมัยรัชกาล ท่ี ๓ ไดโปรดเกลาใหลาวโซง(ไทยดํา) ที่มาอยูกรุงเทพไปต้ัภูมิลําเนา รวมกับพวกแรก ที่เมืองเพชรบุรี ตอมาอพยพไปจังหวัดเพชรบุรี และ ใกลเคียงคือราชบุรี นครปฐม สุพรรณบุรี สุโขทัย นครสวรรค พิจิตร พษิ ณโุ ลก และลพบรุ จี งั หวดั นครสวรรค มชี มุ ชนไทยทรงดาํ มาตง้ั รกราก หลายอาํ เภอ เชน ทา ตะโก หนองบวั ไพศาลี เกา เลยี้ ว และชมุ แสง เปน ตน สําหรับอําเภอชุมแสง ชาวไทยทรงดําไดกระจัดกระจายท่ัวไปแตที่รวม เปนกลุมใหญและมีความเปนไทยทรงดําอยูเกือบเต็มรูปแบบของ อารยธรรมคือ หมูที่ ๒ ตําบลไผสิงหและหมูที่ ๑ ตําบลฆะมัง (บานสะแกระหงษ) สวนมากอพยพมาจากเพชรบุรีและนครปฐม

๓๔๔๒ วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค เอกลักษณ สมยั รัชกาลท่ี ๓ ลาวโซงมีเอกลักษณดานภาษา การแตงกาย อาหารการกิน ที่อยู ประเพณี พิธีกรรมตางๆ อาชีพหลัก คือทํานา ทําไร เลี้ยงสัตว อาชีพรองคือเลี้ยงไหม ทอผา จกั สาน ตดั ไม ลาสตั ว การแตง กาย ผูชาย นุงกางเกงสีดาํ ขาแคบ เรียกวา ซวงกอม บางครง้ั สวมเสื้อยาวสีดํา เรียกวา เสื้อฮี ผูหญิง นุงผาถุงสีดาํ มีสีขาวสลับเปนทางยาว เรียกวา ซนิ่ ลาว สวมเสื้อสีดําแขนกระบอกรัดรูปหรือไมสวมเสื้อ แตใชผาแถบยาว สีตาง ๆ คาดอก เรียกวา ผาเปยว ความเชอ่ื มีความเช่อื เรื่องผี และขวัญเปน อยางมาก เชนผีฟา หรือผีแถน เปรียบเสมือนเทวดา ผีเรือนหรือผีเฮือน ซ่ึงเปรียบเสมือนกับศาสนา ประจาํ ของตน และยังมีผีปา ผีเขา และอื่น ๆ ภาษาและหนังสือ มีภาษาและหนงั สือเปน ของตวั เอง โดยเฉพาะพยญั ชนะหนงั สือ ลาว สําเนียงพูดคลายคลึงภาคอีสานมีสวนใกลเคียงไปทางเหนือ แตมี เสียงส้ันกวาภาษาไทยเล็กนอย

วถิ ชี ีวติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๓๔๕๓ ดนตรี ลาวโซง ชอบแคน เปนชีวิตจิตใจ ประเพณี ไทยโซง มีประเพณีทีม่ ีลกั ษณะเฉพาะอยางเปนของตนเอง เชน พิธีเสนเรือน การเลนคอน งานกินดองหรือประเพณีแตงงาน ประเพณี เอคแฮว หรือประเพณีทําศพ พิธีบชู าศาล เปนตน ศิลปหตั ถกรรม กะเหลบ็ กะแอม ขมุก ปาเสน ชาไกไถ ตาแหลว ไมทู ไมมอ วีหรือพดั ไต เปนตน การแตง กาย

๓๔๔ วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค การทอผา ไทยทรงดาํ ชมุ ชนดงั้ เดิม สังคมและวัฒนธรรมของอําเภอชุมแสง มีความแตกตางจาก สภาพสงั คมทวั่ ๆไปมาก กลา วคอื การต้ังถน่ิ ฐานทอี่ ยแู ละวฒั นธรรมแต เดมิ สบื ทอดกนั มาโดยตลอดจนกระทงั่ ปจ จบุ นั ไมว า จะเปน การตงั้ หมบู า น ชุมชน ตาํ บล จะอาศัยเหตุปจจัย ความเปน วฒั นธรรมประเพณี เครือ ญาติทมี่ คี วามใกลเ คยี งคลา ยคลงึ กนั เปน หลกั ในการรวมกลมุ หมเู หลา ในการตั้งถน่ิ ฐานที่อยู การตั้งถ่นิ ฐานของประชากรชุมแสง แยกไดเปน ๒ ลักษณะ คือ ๑. ประชากรที่มีถิ่นฐานอยูเดิม สวนใหญจะตั้งบานเรือน อยูรวมกนั เปนกลุม ๆ โดยอาศัยอยูตามบริเวณริมแมนํ้านาน แมนํ้ายม

วิถีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๔๓๕ และบริเวณใกลๆ หวย หนอง คลอง บึง ท้ังนี้สวนใหญ จะประกอบ อาชีพในทางเกษตรกรรมเปนพ้ืนฐานเปนปจจัยสําคัญในการดํารงชีพ และเปนเหตุสําคัญของการตั้งบานเรือนที่อยูอาศัยท้ังยังมีประเพณี วฒั นธรรมทองถนิ่ เปน ของตนเอง เชน วฒั นธรรมไทยทรงดาํ ประเพณี การลงแขกเกย่ี วขาว สรางบาน แหนางแมวขอฝน การเลนผีกระดง การเลนสะบา การเลี้ยงผีกระบอก ผีโรง เปนตน ๒. ประชากรท่ีอพยพมาจากท่ีอ่ืน คนพวกนี้อพยพมาจาก หลายท่หี ลายแหงดวยกนั สวนใหญจะอพยพขึ้นจากทางตอนใต ไดแก จังหวัดสิงหบุรี ลพบุรี อางทอง กรุงเทพฯ(คนจีน) ฯลฯ โดยทางเรือ โดยในทางอาชีพรับจางทาํ ทางรถไฟ ไดแกพวกกุลี ตีเตอร และจะมา กนั เปน ขบวน กลมุ หมเู หลา มีจาํ นวน ๓ – ๑๐ ครอบครวั มวี ฒั นธรรม ประเพณเี หมอื นกนั คลา ยคลงึ กนั คนเหลา นม้ี เี ชอ้ื สายไทยลาว(ลาวโซง ) จนี แขก ฯลฯ ขณะทเี่ ดนิ ทางมาเพอื่ แสวงหาทาํ เลทเี่ หมาะ อดุ มสมบรู ณ ในทางเกษตรบาง คาขายบาง ทํางานบาง ก็จะจับจองต้ังถิ่นฐานท่ีอยู ของตน ตามกลมุ เผา พนั ธแุ ละมปี ระเพณวี ฒั นธรรมเปน ของตนเองสบื ทอด กนั เรอ่ื ยมายังอนุชนรุนหลงั เชน ชุมชนทับกฤช มีคนเชื้อสายจีน และ อสิ ลาม(แขก) ชมุ ชนตลาดชมุ แสง มคี นเชอ้ื สายจนี และอสิ ลาม ชมุ ชน บานพันลาน เปนคนไทยมาจากสิงหบุรี ลพบุรี ชุมชนบานฆะมัง บานไผสิงห เปน คนลาวโซง(ไทยทรงดํา) มาจากนครปฐม เพชรบรุ ี ฯลฯ

๓๔๖๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ดวยเหตุปจจัยประกอบดังกลาว จึงทําใหเกิดความเปนสังคม วัฒนธรรมของอําเภอชุมแสงขึ้น ไดแกคนเชื้อสายไทย จีน ลาว มอญ แขก มคี วามแตกตา งกนั แตเ มอ่ื พออยกู นั ไปนาน ๆ เขา ความมปี ฏสิ มั พนั ธ ในทางสงั คมและวัฒนธรรม(INTERACTION SOCIAL & CULTURAL) จึง คอยผสมกลมกลืนกนั ไป แตยงั มิใชจะกลมกลืนกนั โดยสิ้นเชิง โดยภาพ รวมวถิ ชี วี ติ กย็ งั มคี วามแตกตา งกนั เชน การจดั ใหม ปี ระเพณแี หเ จา แสดง งิ้ว ของคนเชื้อสายจีน ประเพณีของไทยทรงดาํ “ ลาวโซง ” ทําบญุ เลย้ี งผไี หวผ บี รรพบรุ ษุ และการละเลน พน้ื บา น ประเพณรี ดนา้ํ ดาํ หวั ของ คนเช้ือสายไทย ประเพณีการละหมาดการแตงงานและวิถีชีวิตของคน เชื้อสายอิสลาม(แขก) เปน ตน พอสรุปไดวา สังคมวัฒนธรรมของประชากรอําเภอชุมแสง มี ความแตกตางกันดังนี้ ๑. คนเชื้อสายไทย ๒. คนเชื้อสายจีน ๓. คนเชื้อสายลาว (ลาวโซง “ไทยทรงดาํ ”) ๔. คนเชื้อสายอิสลาม(แขก) ๕. คนเชื้อสายมอญ

วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๔๓๗๕ ๓บทท่ี ศาสนาและความเช่อื ศาสนาและความเชอ่ื ๑. วัดเกยไชยเหนือ (บรมธาตุ) วดั เกยไชยเหนอื (บรมธาต)ุ ปจ จบุ นั ตงั้ อยู ณ เลขที่ ๑/๑ หมทู ่ี ๔ ตําบลเกยไชย อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ริมฝงแมน้ํายม ณ บริเวณสบกันของแมน้ํายมกับแมน้ํานาน มีพื้นที่จํานวน ๒ แปลง คือ แปลงท่ี ๑ เปน พื้นทส่ี าํ หรบั เปน ทต่ี งั้ วดั เกยไชยเหนือ (บรมธาต)ุ มีเนื้อที่ ๑๗ ไร ๑ งาน ๓๕ ตารางวา สวนแปลงท่ี ๒ ใหหนวยงานราชการใช เปนสาธารณะประโยชน ซึ่งปจจุบันเปนที่ต้ังของโรงเรียนชุมชนวัดเกย ไชยเหนือ โดยมีเนื้อท่ี ๙ ไร ๑ งาน ๕๗ ตารางวา พระเจดียบ รรจุพระบรมธาตุ

๓๔๔๘ วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค วัดเกยไชยเหนือ (บรมธาตุ) ไดรับการรับรองสภาพวัดโดยมีชือ่ อยูในทะเบียนวัดของสํานักพุทธศาสนาจังหวัดนครสวรรคมีสภาพเปน วัดตามมาตรา ๓๑ แหงพระราชบัญญตั ิคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ แกไข เพ่ิมเติม โดยพระราชบัญญัติคณะสงฆ (ฉบบั ที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ในการ สาํ รวจครั้งลาสุด เมอ่ื วนั ที่ ๒๐ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ วาวัดแหงนี้ ไดต ง้ั วดั เมอื่ พ.ศ. ๒๓๙๐ และไดร บั พระราชทานวสิ งุ คามสมี า เมอื่ พ.ศ. ๒๔๐๐ ซึ่งเจาคณะผูปกครองฝายสงฆไดปกครองดูแลตลอดมาจนถึง ปจจุบัน วัดแหงน้ีเดิมเรียกวา วัดพระบรมธาตุ ดังปรากฏในเอกสาร ตรวจการคณะสงฆ มณฑลฝา ยเหนือ พ.ศ. ๒๔๕๗ เมอื่ ครงั้ สมเดจ็ พระ มหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส สมเด็จพระสังฆราชเจา เสดจ็ เย่ยี มวัดแหงนี้ ดังขอความตอไปนี้ “เชาเกือบ ๓ โมง เรือเคล่อื นจากทํานบหนาวดั ชมุ แสง ลองลง มาตาม ลํานํ้านาน มีเรือราษฎรราว ๑๐ ลําเศษ เลี้ยวเขาไปในลาํ นํ้ายม อนั แยกจากลาํ นาํ้ นา น เขา ไปราวเสน หนงึ่ ถงึ วดั พระบรมธาตุ เรอื พระทน่ี งั่ หยดุ ทอดหนา วดั เสดจ็ ขนึ้ ทอดพระเนตร วดั นม้ี โี บสถก อ ใบสมี าใชห นิ สลกั เปน ลายตางๆ เชน ลายเทพพนมบาง ลายดอกไมบาง มีเจดียรูปกลม สงู ราว ๓ วาเศษอยอู งคห นงึ่ ฐานแปดเหลยี่ ม ซง่ึ หมายเอาวา เปน ทบี่ รรจุ พระบรมธาตุ ทราบวา ถงึ หนา เทศกาล ชาวบา นประชมุ นมสั การ เปน งานป แลว ทรงประทานของแจกแกพ ระสงฆ เจา อาวาสและราษฎร

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๔๕๙ ผูมาคอยเฝาอยู แลวเสดจ็ กลบั ลงเรือพระที่น่ัง” จากหลกั ฐานทก่ี ลา วมาขา งตน อยา งนอ ยทส่ี ดุ เปน เวลามากกวา ๑๐๐ ป ทผ่ี า นมา วดั แหง นเ้ี ปน วดั ทม่ี หี ลกั ฐานมน่ั คง มปี ชู นยี วตั ถสุ าํ คญั ท่ีสาธุชนโดยท่ัวไปกราบไหว และเปนสถานท่ีท่ีสมเด็จพระสังฆราเจา ในสมัยนั้นเสด็จมาแวะนมสั การและเยย่ี มประชาชน สมเดจ็ พระมหาสมณเจา สมเด็จพระสงั ฆราชเจา กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส ทรงทอดพระเนตรแมนํ้านา น และ สมเด็จพระสังฆราชเจา แมนํา้ ยมบรรจบกัน ณ บริเวณ หนา วัดเกยไชยเหนือ (บรมธาตุ) ประวัติการกอสรางพระบรมธาตุ ไมปรากฏเปนลายลักษณ อักษร มีแต คําบอกเลาของชาววัด สืบตอๆ กันมา วาการสราง พระบรมธาตุแหงนี้สัมพันธกับการสรางวัดโพธิ์ประทับชาง จ.พิจิตร ในสมัยสมเดจ็ พระสรรเพชญท่ี ๘ หรือ พระเจาเสือ แหงกรงุ ศรีอยธุ ยา

๓๕๐๔ วถิ ชี ีวิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค พระราชวงศพลูหลวง (พ.ศ. ๒๒๔๖ – ๒๒๕๑) พระราชพงศาวดารของ กรุงศรีอยุธยา ระบวุ า พระเจาเสือ ประสตู ิ ณ บานโพธป์ิ ระทับชาง แขวงเมืองพิจิตร เม่ือครั้งพระเพทราชา (พระบิดา) พาพระมารดา (นางกุลธิดา ราชธิดาพระเจาเชียงใหม) ซ่ึงมีพระครรภแก ตามเสด็จ สมเดจ็ พระนารายณม านมสั การพระพทุ ธชนิ ราช ณ เมอื งพษิ ณโุ ลก เมอ่ื พระเจา เสอื เสดจ็ ขนึ้ ครองราชย ทรงระลกึ ถงึ ทป่ี ระสตู ติ ามคาํ พระมารดา ตรัสเลา จึงโปรดใหสมุหนายกเกณฑผูคนลําเลียงส่ิงของ เชน อิฐ ปูนขาว กาวหนัง เชือก ฯลฯ บรรทุกเรือมากอสรางวัด ณ บริเวณ ดังกลาว ใชเวลาประมาณสองปเศษ จึงแลวเสรจ็ สิ้น บา นเกยไชย มปี รากฏชอ่ื อกี ครงั้ ในสมยั พระเจา ตากสนิ เมอื่ ครง้ั เสด็จมาปราบชุมนุมพิษณุโลกหลักฐานระบุวา กองทัพหลวงพระเจา กรุงธนบุรี ต้ัง ณ ตําบลเกยชัย (คําวา “ชัย” สะกดตามหลักฐาน ในพระราชพงศาวดาร) กองทพั ธนบรุ ีปะทะกองทพั พิษณุโลกในครั้งนน้ั พระเจา กรงุ ธนบรุ ที รงไดร บั บาดเจบ็ ทพี่ ระชงฆเ พราะตอ งปน จงึ ถอยทพั กลบั ไป ดงั นน้ั คาํ บอกเลาทรี่ ะบวุ าบานเกยไชยไดนามนี้จากชยั ชนะของ พระเจาตากสิน จึงขดั แยงกับหลักฐานในพงศาวดารกอนหนา

วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๕๓๑๕ สมเด็จพระเจากรงุ ธนบรุ ี หรือ สมเด็จพระเจา ตากสินมหาราช หรือ สมเดจ็ พระบรมราชาท่ี ๔ (พ.ศ. ๒๓๑๐ – ๒๓๒๕) จากหลักฐานที่กลาวมาขางตน ทําใหเชื่อไดวา วัดแหงนี้มีอยู มาอยางตอเน่อื ง ตลอดสมัยอยธุ ยาตอนปลาย ตราบจนกระทง่ั สมเด็จ พระสงั ฆราชเจาเสด็จมามนสั การพระบรมธาตุดงั ไดกลาวมาแลว อนึ่ง ควรระบุไวในทน่ี ี้ดวยวา เมื่อคร้ังสมยั รัชกาลที่ ๕ เกยไชยมีฐานะเปน อําเภอภายหลังจากอําเภอพันลานเปล่ียนไปเปนตําบลแลว ซ่ึงอําเภอ เกยไชยตามพระราชกิจจานเุ บกษา เลม ๒๐ หนา ๔๙๘ ลงวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๔๖ (ร.ศ. ๑๒๒) โดยขณะนั้นมี หลวงผดุงแดนสวรรค เปน นายอาํ เภอ ซงึ่ เปน เครอ่ื งแสดงถงึ ความเจรญิ รงุ เรอื ง เมอื่ มกี ารยา ย อําเภอไปท่ีชุมแสง ฐานะของเกยไชยจึงเปล่ียนไปเปนตําบล ในขณะที่ ชุมแสงไดรบั การยกฐานะเปน อาํ เภอมาจนถึงปจ จบุ นั

๓๕๒๔ วถิ ชี วี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ความเปนมาของแมน้าํ นา น และแมน า้ํ ยม แมน า้ํ นา น ตน กาํ เนดิ อยทู ท่ี วิ เขาหลวงพระบาง ทางทศิ ตะวนั ตก ในเขต อ.ปว จ.นาน ไหลไปทางทิศเหนือแลวหกั ลงใตผาน จ.อตุ รดิตถ จ.พษิ ณโุ ลก จ.พจิ ติ ร แลว ไหลมารวมกบั แมน าํ้ ยมทห่ี นา วดั เกยไชยเหนอื (บรมธาต)ุ ต.เกยไชย อ.ชมุ แสง จ.นครสวรรค กอนทจ่ี ะไปรวมกบั แมนา้ํ ปง และแมนํ้าวังท่ี ต.แควใหญ อ.เมือง จ.นครสวรรค ซ่ึงเปนตนกําเนิด แหงแมน้ําเจาพระยา แมนํ้านานมี ความยาวประมาณ ๗๔๐ กิโลเมตร แมนํ้านานมีเข่ือนอเนกประสงคกั้นถึงสองแหงดวยกันคือเข่ือนสิริกิติ์ ที่จงั หวดั อุตรดิตถ และ ท่ีเขื่อนนเรศวร ทีจ่ ังหวดั พิษณุโลก แมน าํ้ ยม ตนกาํ เนิดมาจากดอยขนุ ยวม ๒ ซงึ่ อยทู างทิศใตของ ทิวเขาแดนลาวในเขต อ.ปง จ.เชียงราย ไดไหลผาน จ.พะเยา ไดผาน ไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต ผาน อ.สอง อ.วงั ชิ้น จ.แพร จ.สโุ ขทยั ผาน

วถิ ีชวี ติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕๓๕ จ.พิษณุโลก และ จ.พิจิตร แลวไหลมาบรรจบกับแมนํ้านานท่ีบริเวณ หนาวัดเกยไชยเหนือ (บรมธาตุ) ต.เกยไชย อ.ชุมแสง จ.นครสวรรค ความยาวของแมน้ํายม ประมาณ ๕๕๐ กิโลเมตร แมน าํ้ ทง้ั สองสายมลี กั ษณะทแ่ี ตกตา งอยา งเหน็ ไดช ดั แมน า้ํ นา น จะมีสีแดงขุน เนอื่ งจากระยะทางทแ่ี มน้ํานานไหลผาน สวนมากจะไหล ผา นบรเิ วณท่ี นา้ํ กดั เซาะและเกดิ จากการพงั ทลายของดนิ ลกู รงั ดนิ ดาน ทาํ ใหมีสีแดงขุน สวนแมนํ้ายมจะมีสีเขียวใส เนอ่ื งจากระยะทางท่แี มน้ํา ไหลผา นจะเปน ทรี่ าบลมุ ดนิ ทราย จงึ ทาํ ใหน าํ้ มสี เี ขยี วใส แมน า้ํ ทงั้ สอง สายนี้เปรียบเสมือนสายโลหิตของพลเมืองที่อาศยั อยูบริเวณนี้

๓๕๔ วถิ ชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๒. วัดชุมแสง วัดชมุ แสง ต้ังอยูเลขท่ี ๑๗ บานชุมแสง หมูท่ี ๙ ตาํ บลพิกลุ อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค สงั กัดคณะสงฆมหานิกาย มีทด่ี ิน ต้ังวดั เนื้อท่ี ๒๗ ไร ๓ งาน ๒๐ ตารางวา อาคารเสนาสนะตาง ๆ มี อุโบสถ สราง พ.ศ. ๒๔๙๙ ศาลาการเปรียญ สราง พ.ศ. ๒๕๑๕ เปน อาคารคอนกรตี หอสวดมนต สรา ง พ.ศ. ๒๕๑๖ กฎุ สี งฆ จาํ นวน ๗ หลงั เปนอาคารไม ประวัติความเปนมา วัดชุมแสง สรางขึ้นเปนวัดนับต้ังแต พ. ศ. ๒๔๑๘ โดยมนี ามตรงตามชอ่ื บา น ไดร บั พระราชทานวสิ งุ คามสมี า วนั ท่ี ๑๓ กมุ ภาพนั ธ พ.ศ. ๒๔๙๖ ไดผกู พทั ธสีมาวนั ที่ ๒๖ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๖ ทางวัดไดเปดสอนทางปริยตั ิธรรม พ.ศ. ๒๔๗๑ มี โรงเรียนประถมศึกษาของทางราชการตั้งอยูในท่ีวัดนี้เนื้อท่ี ๗ ไรเศษ โดยเปดเรียนตั้งแต พ.ศ. ๒๔๕๔ สําหรับพระภิกษุอยูจําพรรษา มีปละประมาณ ๑๕ รปู สามเณร ๕ รปู โบราณสถานและโบราณวัตถุ มีพระประธานในอุโบสถ และพระบรมสารีริกธาตบุ รรจุอยูใน มณฑปศาลาการเปรียญ มีขนาดกวาง ๒๒ เมตร ยาว ๓๗ เมตร สรางเมอ่ื พ.ศ. ๒๕๑๕

วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๕๕ สภาพแวดลอมโดยท่ัวไป พื้นท่ีต้ังวัดแบงเปน ๒ สวน สว นหนา วดั เปน ทรี่ าบสงู ตอนหลงั วดั เปน ทร่ี าบลมุ มแี มน า้ํ นา นไหลผา น หนา วดั ประชาชนโดยรอบวดั เปน ชมุ ชนขนาดใหญ ประกอบอาชพี คา ขาย และเกษตรกรม มีฐานะปานกลาง ประชาชนท่ียายเขาไปต้ังถิ่นฐาน ในแถบนี้สวนใหญมีถน่ิ ฐานมาจากจงั หวดั นครสวรรค จงั หวดั อทุ ยั ธานี และจังหวัดอยธุ ยา การเดินทางได ๓ ทางคือ - ทางรถไฟ ลงทส่ี ถานีรถไฟชมุ แสงและขามสะพานไปยังวดั ดวยระยะทางประมาณ ๒ กิโลเมตร - ทางรถยนต สามารถเดนิ ทางถงึ วดั โดยเดนิ ทางตามเสน ทาง สายชมุ แสง – บา นทา ไม เมอื่ ขา มสะพานขา มแมน า้ํ นา นกจ็ ะถงึ วดั ชมุ แสง (ในสมัยกอนยังไมมีสะพานขามแมนํ้านาน ชาวบานมีการใชลิฟทหนา ศาลเจา ขา มฝง แมน าํ้ นา นไปวดั ชมุ แสงและเลกิ ใชล ฟิ ทป ระมาณป ๒๕๔๓) - ทางนา้ํ สามารถเดินทางไดโดยทางเรือ เนือ่ งจากทางดาน ทิศตะวันออกติดตอกบั แมน้ํานาน

๓๕๖๔ วิถชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ศิลปกรรมปนู ปนควายเทียมเกวียน เจาอาวาสท่ที ราบนามมี ๕ รปู คือ รูปที่ ๑ พระครสู ด รูปที่ ๒ พระปลัดชุม รูปท่ี ๓ พระครูนิภากรโศภณ(นิม่ )รูปท่ี ๔ พระครนู ิภากร โศภณ ประธานในอโุ บสถวัดชุมแสงปจจบุ ัน

วิถีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕๕๗ ๓. วดั แสงสวรรค วดั แสงสวรรค ตง้ั อยเู ลขท่ี ๑๘๐ บา นคลองจระเขเ ผอื ก หมทู ่ี ๕ ตาํ บลพกิ ลุ อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค สงั กดั คณะสงฆม หานกิ าย มีท่ดี ินต้ังวดั เนื้อท่ี ๑๒ ไร ๑ งาน ๙๐ ตารางวา อาคาร-เสนาสนะตางๆ มีอุโบสถสราง พ.ศ.๒๕๐๑ โครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก ศาลา การเปรียญ สราง พ.ศ.๒๕๑๑ หอสวดมนต สราง พ.ศ. ๒๕๑๔ เปน อาคาร ๒ ชั้นคอนกรีต กฎุ ีสงฆ จํานวน ๒๑ หลัง ประวัติความเปนมา วดั แสงสวรรค สรางขึ้นเปน วัดนบั ต้ังแต พ.ศ.๒๔๘๙ การสรางวัดไดริเริ่มดําเนินการในป พ.ศ.๒๔๘๗ ถึงป พ.ศ. ๒๔๘๙ จึงไดรบั ประกาศต้ังเปน วดั โดยมีนามวา “วดั แสงสวรรค” มีความหมายสอดคลองกับชื่ออําเภอและจังหวัด ผูดําเนินการคือ นายแพ กกกล่นิ ไดรบั พระราชทานวิสุงคามสีมาวันที่ ๙ กุมภาพนั ธ พ.ศ. ๒๕๐๔ ไดผกู พัทธสีมาวันท่ี ๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๐๕ ทางวัดได เปด สอนพระปรยิ ตั ธิ รรม พ.ศ. ๒๔๘๗ ทงั้ แผนกธรรมและบาลี สาํ หรบั พระภิกษอุ ยูจําพรรษาปละประมาณ ๕๖ รูป สามเณร ๒๔ รูป โบราณสถานและโบราณวัตถุ ๑. พระประธานเรียก “ หลวงพอพทุ ธนิมิต ”ประดิษฐานอยูใน อโุ บสถ ๒. “ หลวงพอเติมบุญ ” ประดิษฐานอยูในศาลาการเปรียญ

๓๕๔๘ วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค สภาพแวดลอมท่ัวไป พื้นท่ีต้ังวัดเปนท่ีราบลุมมักถูก นํ้าทวมทุกป สภาพแวดลอมมี ถนนสาธารณะและทางรถไฟ เปนทางคมนาคมสะดวก เจา อาวาสมี ๔ รปู คอื รูปที่ ๑ พระเสมือน ฉนทกโร รปู ที่ ๒ พระอธกิ ารลม้ิ อินทลกขโณ รปู ท่ี ๓ พระครูนิพันธรรมคณุ (อินทสโรบัว) รูปท่ี ๔ พระครูนิทศั นสารโกวิท (ประเทือง ธมมราโม ปธ.๖) รูปท่ี ๕ พระครนู ิติธรรมโกศล หลวงพอ พทุ ธนิมิต หลวงพอ เติมบุญ

วิถชี วี ติ วฒั นธรรม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ๕๓๙๕ ๔. วัดคลองระนง วดั คลองระนง ตั้งอยูเลขท่ี ๑๖๕ บานคลองระนง หมูที่ ๑๕ ตําบลเกยไชย อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค สังกัดคณะสงฆ มหานิกาย มีท่ดี ินต้ังวดั เนื้อท่ี ๓๑ ไร ๒ งาน ๗๐ ตารางวา อาคาร เสนาสนะตางๆ มี อุโบสถ สราง พ. ศ. ๒๔๗๗ ศาลาการเปรียญ สราง พ.ศ. ๒๔๘๕ หอสวดมนตสราง พ. ศ.๒๕๑๙ กุฎีสงฆ จาํ นวน ๓ หลงั และมีวิหารดวย ประวตั ิความเปน มา วดั คลองระนง สรางขึ้นเปน วดั นบั ต้ังแต วันท่ี ๑๘ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๖๖ เดิมมีนามวา “วดั เกาะแกวมณีโชต”ิ ตอมาไดเปลี่ยนนามวัดตามชื่อภูมิประเทศที่ตั้งวัด โดยที่มีคลองระนง ผานวัดเปนท่ีรูจักกันดี จึงไดมีนามวัดอยางน้ัน ไดรับพระราชทาน วิสุงคามสีมาวนั ท่ี ๙ เมษายน พ. ศ. ๒๔๗๒ ทางวัดไดเปดสอน พระปริยตั ิธรรม นับตั้งแต พ. ศ. ๒๕๑๓ มีพระภิกษอุ ยูจาํ พรรษาปละ ประมาณ ๓๓ รูป สามเณร ๓๗ รูป โบราณสถานและโบราณวตั ถุ ๑. หนาบนั ของเกามีลวดลายแกะสลักศิลปแบบจีนผสมไทย ๒. มพี ระประธานในอโุ บสถ และยงั มพี ระประจาํ วนั ประดษิ ฐาน อยูในวิหารอีกดวย สภาพแวดลอ มทวั่ ไป พนื้ ทต่ี ง้ั วดั เปน ทร่ี าบลมุ อยรู มิ คลองระนง มีทางหลวงเปน ทางคมนาคมสะดวกอยูทางทิศตะวนั ตก

๓๖๔๐ วถิ ชี ีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค เจา อาวาสมี ๓ รปู คอื รปู ท่ี ๑ พระอาจารยป อ ม ปญญาสาโร พ.ศ. ๒๔๖๖–๒๔๖๙ รูปท่ี ๒ พระครูไกรสรประสิทธิคุณ(จันทร) พ.ศ. ๒๔๖๙ -๒๕๑๓ รปู ท่ี ๓ พระครนู ริ ภยั ประสทิ ธิ (สาํ ราญ รอตตสโุ ภ) ดาํ รงตาํ แหนงต้ังแต พ.ศ. ๒๕๑๔ เปน ตนมาจนปจ จบุ นั พระ ประธานในพระอุโบสถ มณฑปวดั คลองระนง วัดคลองระนง หนาบนั ของเกามีลวดลายแกะสลกั ศิลปะแบบจีนผสมไทย

วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๖๓๕๑ ๕. วัดหางตลาด วัดหางตลาด ตั้งอยูเลขท่ี ๑๓๓ บานเหนือตลาด หมูท่ี ๙ ตาํ บลพกิ ลุ อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค สงั กดั คณะสงฆม หานกิ าย มีทด่ี ินตั้งวดั เนื้อท่ี ๒๓ ไร ๒ งาน ๕ ตารางวา พื้นท่ตี ้ังวดั เปน ทีร่ าบสงู อยรู มิ แมน า้ํ นา นทางฝง ตะวนั ตกสภาพแวดลอ มเปน บา นเรอื นประชาชน มถี นนหลวงผา นเปน ทางคมนาคมสะดวกทางทศิ ตะวนั ตก อาคารเสนาสนะ ตา ง ๆ มอี โุ บสถ สรา ง พ.ศ.๒๕๑๗ ศาลาการเปรยี ญ สรา ง พ.ศ.๒๕๒๐ หอสวดมนตสราง พ.ศ. ๒๕๑๓ กุฎีสงฆ จาํ นวน ๖ หลงั และมีศาลา พักรอน ๓ หลัง ประวัติความเปนมา วัดหางตลาด ชาวบานเรียกกันวา “วดั หลวงพอแกว” เพราะมีพระพุทธรปู ชอ่ื “หลวงพอแกว” วดั นี้สราง ขนึ้ เมอ่ื พ.ศ.๒๔๔๐ ไดร บั พระราชทานวสิ งุ คามสมี าในราว พ.ศ. ๒๔๔๕ วัดน้ีอยูเหนือตลาดชุมแสง จึงไดมีนามวา “ วัดหางตลาด ” ตอมา ไดกลายสภาพเปนวัดรางและไดมีชาวบานรวมใจกันบูรณะปฏิสังขรณ ขึ้นมาใหม โดยมีนางยอย บุญประเสริฐ และนายปน ไดนําชาวบาน ดําเนินการตั้งแตป พ.ศ. ๒๕๐๙ กระทรวงศึกษาธิการไดประกาศ ใหเปนวัดมีพระสงฆนับตั้งแตวนั ท่ี ๑๕ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๑๐ ได พัฒนาขึ้นมาตามลําดับ ทางวัดไดใหสวนราชการจัดต้ังสถานีอนามัย ขึ้นในวัดนี้ดวย สําหรับพระภิกษุอยูจําพรรษาปละประมาณ ๗ รปู สามเณร ๓ รูป

๓๖๔๒ วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค โบราณสถานและโบราณวตั ถุ ๑. พระพุทธรูป ซ่ึงเปนพระประธานอยูในโบสถเกาชาวบาน ชาวบานเรียกกันวา “ หลวงพอแกว ” เปนพระพุทธรูปเกาแกคูวัด นอกจากนี้มีพระพุทธรูปตาง ๆ ประมาณ ๑๐ องค ๒. เจดียเกาแก ๑ องค อยูในสภาพท่หี ักพงั คนเกาแกเลา ตอกนั มาวามีอายยุ าว ๗๐๐ ปกวา สภาพแวดลอ มทวั่ ไป วดั หางตลาดเปน วดั เกา มโี บสถเ กา ซง่ึ ไมม ี ฝาผนัง เปนที่ประดิษฐาน หลวงพอแกว พระพุทธรูปองคนี้ไดเคยถูก คนรายเจาะหลังองคพระเพอ่ื คนหาของมีคา ปจจบุ ันไดซอมแซมรอย เหลาน้ันแลว สวนเจดียตั้งอยูขางโบสถ มีสภาพหกั พงั แตยงั พอมีรปู ราง เดิม ใหเห็นไดบาง เจาอาวาสมี ๓ รปู คือ รปู ท่ี ๑ พระอธิการหลา่ํ สารธมโฺ ม รปู ที่ ๒ พระอธกิ ารเฉลย สติ จติ โต รปู ท่ี ๓ พระจาํ รสั อนงคโณ

วิถีชวี ติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๖๓๕๓ ๖. วัดดงกระพ้ี วดั ดงกระพี้ ต้ังอยูเลขท่ี ๑๑๕ บานดงกระพี้ หมูที่ ๑๐ ตาํ บล ทาไม อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค วัดมีพื้นท่ี ๑๑ ไร ๑ งาน ๖ ตารางวา อยูริมแมน้ํายมฝงตะวันออกเขาถึงไดโดยเสนทางสาย รพช. ทางทิศตะวันตก ติดตอกบั แมนํ้ายม ประวัติความเปนมา วัดดงกระพี้สรางขึ้นเปนวัดนับตั้งแต วนั ท่ี ๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๒๕ ซึง่ ตรงกบั รชั สมยั ของพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (๒๔๑๑ - ๒๔๕๓) เจาอาวาสไดเลาวา ในชวงท่ีมีการสรางโรงเรียนประถมศึกษาข้ึนในบริเวณวัด ไดขุดพบ เครื่องปนดินเผามากมายและสวนมากตกอยูในความครอบครองของ

๖๓๔ วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ชาวบาน นอกจากพบเครอ่ื งปน ดินเผาแลว ยงั พบพระพทุ ธรปู นาคปรก สลักจากหินทราย ซ่ึงพระพุทธรูปองคนี้ ไดถูกเก็บรักษาไวในกุฎิของ เจาอาวาส โบราณสถานและโบราณวัตถุ ๑. พระพทุ ธรปู ซง่ึ เปน พระประธานในอโุ บสถ ๒. พระพทุ ธรูปนาคปรก สลกั จากหินทราย ขดุ พบในบริเวณ ลานวัดขณะทาํ การกอสรางโรงเรียนระดับประถมศึกษา ๓. เจดียเกา ตั้งอยูริมแมน้ํายม ฝงตะวนั ออก สภาพแวดลอ มโดยทวั่ ไป เปน วดั เกา แกท มี่ กี ารบรู ณะซอ มแซม เปนระยะ สภาพบริเวณวัดยังรกรางอยูบางจากการบอกเลาของครู โรงเรียนวัดดงกระพ้ีไดบอกวามีการขุดพบเคร่ืองปนดินเผาอยูเสมอ พระนาคปรกสลกั บนหนิ เครอ่ื งปน ดนิ เผาขดุ พบขณะทก่ี อ สรา งโรงเรยี น

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๓๖๕ ๗. วดั ฆะมงั วดั ฆะมงั ตั้งอยูเลขท่ี ๗๑ บานฆะมงั หมูที่ ๕ ตําบลฆะมงั อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค สงั กัดคณะสงฆมหานิกาย มีท่ดี ิน ตั้งวดั เนื้อท่ี ๕๗ ไร ๑ งาน ๕๐ ตารางวา อาคารเสนาสนะตาง ๆ มีอโุ บสถ สราง พ.ศ. ๒๕๒๒ โครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก ศาลา การเปรียญ สราง พ.ศ. ๒๔๗๗ เปนอาคารไม หอสวดมนต สราง พ.ศ. ๒๕๐๖ เปน อาคารไม กฎุ ีสงฆ จาํ นวน ๓ หลงั ประวตั ิความเปนมา วดั ฆะมงั สรางขึ้นเปนวัดนับต้ังแต พ.ศ. ๒๔๕๖ โดยมีนายจ่ัน - นางสมบุญ บริจาคที่ดินเนื้อท่ี ๔ ไร ๓ งาน ใหเปน ท่สี รางวัด และขนานนามวา “ วัดฆะมงั ดวน ” เดิมวัดนี้ขึ้นอยูใน เขตทองท่ตี ําบลเนินมะกอก อาํ เภอบางมูลนาก จังหวดั พิจิตร ไดโอน มาขึ้นกับจงั หวัดนครสวรรค เขตทองท่ปี จจุบันในป พ.ศ. ๒๔๙๔ และ นามวัดก็ไดกลายมาเปน “วัดฆะมัง ” คําวา “ ดวน ” หายไปเมื่อใด ไมทราบ ไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมาเม่ือวันที่ ๒๑ ธันวาคม ๒๕๒๒ เขตวิสงุ คามสีมาไดผูกพัทธสีมา วนั ท่ี ๖ กุมภาพนั ธ ๒๕๒๓ ทางวดั ไดเปดสอนพระปริยัติธรรม พ. ศ. ๒๔๘๔ มีโรงเรียนประถม ศกึ ษาของทางราชการตงั้ อยใู นทว่ี ดั นด้ี ว ย ซงึ่ ทางวดั ไดใ หก ารอนเุ คราะห ดว ยดตี ลอดมา สาํ หรบั พระภกิ ษอุ ยจู าํ พรรษา มปี ล ะประมาณ ๑๐ รปู สามเณร ๓ รูป

๖๓๖๔ วิถชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค โบราณสถานและโบราณวัตถุ ๑. พระประธานในอโุ บสถ ๒. พระพทุ ธรูปหลวงพอปน ซง่ึ ไดเศียรพระเกามาจากวดั ราง แลวปน องคพระใหสมบูรณขึ้น สภาพแวดลอ มโดยทวั่ ไป พนื้ ทต่ี งั้ วดั เปน ทรี่ าบลมุ มกั ถกู นา้ํ ทว ม ในฤดฝู นมีฝนตกชกุ และนํ้ามาก เจาอาวาส มี ๙ รูป ดังนี้ รูปท่ี ๑ พระอาจารยสมบุญ รปู ที่ ๒ พระอาจารยชุม รปู ท่ี ๓ พระอาจารยสวิง รปู ท่ี ๔ พระอาจารยเขียน รูปท่ี ๕ พระอาจารยขาว รปู ที่ ๖ พระอาจารยเชย รปู ท่ี ๗ พระอาจารยพูน รปู ท่ี ๘ พระอาจารยศนู ย รปู ท่ี ๙ พระครนู ิธานธรรมกิจ รปู ท่ี ๑๐ พระครูนิปณุ ธรรมประกาศ ๒๕๓๙ - ปจ จุบัน พระอโุ บสถวัดฆะมัง

วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ๖๓๗๕ ๘. วดั หนองขอน วัดหนองขอนต้ังอยูเลขท่ี ๑ บานหนองขอน หมูที่ ๘ ตําบล ทาไม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค พื้นทว่ี ัดมีจํานวน ๓๓ ไร ๑ งาน ๘ ตารางวา ทิศตะวันตกติดกบั คลองหนองขอนและทิศใต ติดตอกับทางสาธารณะ ประวัติความเปนมา วัดหนองขอน สรางขึ้นเปนวัดต้ังแต พ.ศ. ๒๔๔๐ มีชอ่ื ตามช่ือ บานวา วดั หนองขอน แตเดิมมีชอ่ื วา “วัดหนองขอม ” ไดเปล่ียนชอื่ วดั เม่อื พ.ศ. ๒๔๘๓ ประชาชนรอบๆ วดั สวนมากมีถิ่นฐานเดิมอยูท่ีบาน เกยไชย โบราณสถานและโบราณวัตถุ ๑. พระพทุ ธรปู ซง่ึ เปน พระประธานในอโุ บสถ เรยี กวา “ หลวง พอโต ” ๒. เจดียเกาแก ๑ องค เชือ่ วาเปนเจดียมอญ สภาพแวดลอมทั่วๆไป ศาลาการเปรียญและโบสถเกาน้ัน มีสภาพชํารุดทรุดโทรม โบสถเกาซ่ึงเปนท่ีประดิษฐานหลวงพอโตนั้น ไมมีฝา และขณะน้ีกําลังทําการกอสรางโบสถหลังใหม สวนศาลา การเปรียญนั้นไดสรางหลังใหมแลว หลังเกานั้นมีสภาพเกา และอยูใน สภาพทหี่ กั พงั เปน ศาลาทที่ าํ ดว ยไมท ง้ั หลงั มี ๒ ชน้ั หนา บนั ยงั มสี ภาพดี และมลี วดลายแกะสลกั บนไมส วยงาม สภาพของเจดยี  ไดร บั การบรู ณะ

๖๓๘๔ วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค แลว แตคงไมไดรับการเอาใจใสเทาที่ควร เพราะมีวัชพืชข้ึนรกรุงรัง อาจเปน เหตใุ หเจดียผุพงั เรว็ ขึ้น อุโบสถใหมว ดั หนองขอน พระประธานในอโุ บสถเกา เจดียย อมมุ ทว่ี ดั หนองขอน

วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๖๓๙๕ ศาสนสถานอน่ื ๆ ศาสนาอิสลามในอาํ เภอชุมแสง มุสลิมท่ีอยูในอําเภอชุมแสงเปนมุสลิมเชื้อสายมลายู อพยพ มาจากจงั หวดั อางทอง สวนใหญมีอาชีพทาํ ไร ผอู าวโุ สจึงไดปรึกษากนั เพอื่ หาวิธีทจ่ี ะสรางสถานทีน่ มสั การพระผูเปน เจา(มสั ยิด) นายบานเยน็ นิทรัพย บริจาคท่ีดินใหสรางมัสยิด จํานวน ๒ งาน พ่ีนองมุสลิม ทกุ ครอบครวั ไดเ สยี สละเงนิ ตามแตก าํ ลงั ทรพั ยข องแตล ะครอบครวั เพอื่ สรางมัสยิดและกอสรางมัสยิดขึ้นเปนเรือนไมใตถุนสูง เม่ือสิบกวาป ทแี่ ลว และไดจ ดทะเบยี น ณ อาํ เภอชมุ แสง อาศยั อาํ นาจตามมาตรา ๑๓ แหง พรบ.การบริหารองคกรศาสนาอิสลาม พ.ศ. ๒๕๔๐ จัดต้ังเปน มัสยิดแลวมีฐานะเปนนิติบุคคล หมายเลขทะเบียน ๑/๒๕๔๓ เม่ือ วนั ท่ี ๑๑ เมษายน ๒๕๔๓ คอื มสั ยดิ ดารลุ มฮุ ายรี นี สนั ตชิ น(นครสวรรค) ต้ังอยูท่ี ๒๕/๒ หมูท่ี ๔ บานวังสวาท ตําบลทบั กฤชใต อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ตอมาทรดุ โทรม ป ๒๕๔๕ สรางมสั ยิดขึ้นใหมดวย ปนู เปนตึกชั้นเดียว มีรูปโดมสีเขียวประดบั บนหลังคา ๑. นายชะมนั อบรม ไดรับการแตงตั้งเปน อิหมาม ตั้งแต วนั ท่ี ๑๘ ตลุ าคม ๒๕๔๒ อยูบานเลขท่ี ๗๐ หมูท่ี ๖ บานดอนสนวน ตําบลทับกฤชใต อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค

๓๗๐๔ วิถชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค ๒. นายวิเชียร เตือนจิตร ไดรับการแตงต้ังเปน คอเต็บ ตั้งแตวันท่ี ๑๘ ตลุ าคม ๒๕๔๒ ๓. นายดาเราะ นทิ รพั ย ไดร บั การแตง ตงั้ เปน บหิ ลน่ั ตงั้ แต วนั ที่ ๑๘ ตุลาคม ๒๕๔๒ กรรมการอิสลามประจาํ มัสยิด ๑. นายบานเย็น นิทรพั ย ๒. นายแดง รมโพธิ์ทิน ๓. นางลน่ั ทม รมโพธท์ิ ิน ๔. นายปบ รมโพธท์ิ ิน ๕. นายเมืองมล ทองคําศรี ๖. นางลูกจันทร เดือนจิตร ปจ จบุ นั ประชากรทนี่ บั ถอื ศาสนาอสิ ลาม อาศยั อยู หมทู ี่ ๔ และ หมทู ่ี ๖ ตาํ บลทบั กฤชใต อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ประมาณ ๑๔ ครอบครวั หรือประมาณ ๖๐ คน พิธีกรรมของชาวมุสลิม จะมีการทําละหมาดไดตลอดท้ังวัน ๕ เวลาทุกวนั สวนวันศุกร จะมกี ารนมสั การ(ละหมาด) ตอ พระองคอ ลั ลอฮ ณ มสั ยดิ ดารลุ มฮุ ายรี นี สันติชน(นครสวรรคสวนมากเปน ผูชาย ประมาณ ๑๕ – ๒๐ คน สวน ผูหญิงมักทําพิธีละหมาดที่บาน และวันสําคัญทางศาสนาท่ีมัสยิด เปนประจํา คือ วสันฮีดละศีลอด หรือวันส้ินสุดการถือศีลอดในเดือน

วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๗๓๕๑ รอมฎอนและวนั อีดครุ บาน คือวันเชือดสตั วพลี ท่บี านดอนสนวน หมูท่ี ๖ ตาํ บลทับกฤชใต อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค มสี ถานทท่ี าํ พธิ ลี ะหมาดทเี่ รยี กวา บะแล อยบู รเิ วณ ใกลบ า น นายปบ รม โพธทิ์ นิ กรรมการอสิ ลามประจาํ มสั ยดิ -ดารลุ มฮุ ายรี นี สนั ติชน(นครสวรรค) บานเลขท่ี ๖๙ หมูท่ี ๖ บานดอนสนวน ตําบล ทับกฤชใต อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ภาพดา นหนา มสั ยดิ ดารลุ มฮุ ายรี นี สนั ตชิ น(นครสวรรค) หมทู ่ี ๔ บานวงั สวาท ตําบลทับกฤชใต อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค

๗๓๒๔ วิถีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ภาพดานขาง มัสยิดดารลุ มุฮายีรีน สนั ติชน(นครสวรรค) ภาพภายใน มัสยิดดารลุ มุฮายีรีน สันติชน(นครสวรรค)

วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๓๗๓๕ ภาพบะแล สถานท่ที ําละหมาด หมูที่ ๖ บานดอนสนวนตําบล ทับกฤชใต อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค นักเรียนโรงเรียน วัดดอนสนวน ทน่ี บั ถือศาสนาอิสลาม

๓๗๔ วิถีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค คริสตจกั รชมุ แสง (คริสตจกั รสมั พนั ธช มุ แสง) สงั กัดสหกิจ คริสเตียนแหงประเทศไทย องคการคริสตจักรสัมพนั ธในประเทศไทย ปท่ีกอต้ัง ๒๐๐๔ ภาษานมัสการ ภาษาไทยตั้งอยูเลขท่ี ๘๘/๒ ถ.แสงกาญจนา อ.ชุมแสงจ.นครสวรรค ๖๐๑๒๐ โทรศัพท ๐๕๖- ๒๘๒๔๖๗ ,๐๘ ๙๕๑๓ ๔๔๘๘ ศิษยาภิบาล/ผูนําคือ นางสมัย อั้งอมร คริสตชน ชาย ๖ คน หญิง ๑๒ คน รวม ๑๘ คน

วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๗๓๕ สิง่ ศกั ด์สิ ิทธ์ขิ องอําเภอ ๑. เจาพอ เจา แมชุมแสง ประวตั เิ จา พอ เจา แมช มุ แสง ไมเ คยมใี ครเขยี นหรือบนั ทกึ ไวเ ปน หลกั ฐานมากอ น จงึ ตอ งอาศยั จากคาํ บอกเลา ของทา นผเู ฒา หรอื ผทู เ่ี คย รูเร่ืองน้ีเลาตอกันมา ผูเขียนคือนายหยวย แซกัวไดรับฟงจากลุงเย็น นยั สวุ รรณ และไดรวบรวมเรอ่ื งราวประวตั คิ วามเปน มา โดยมกี ารพมิ พ คร้ังแรกในวันงานเจาพอเจาแมเมื่อวันท่ี ๒๘ พฤศจิกายน ๒๕๐๗ พิมพครั้งท่สี อง เมอ่ื ป ๒๕๒๔ ครั้งทส่ี ามเม่อื พ.ศ. ๒๕๒๖ คร้ังนี้ เปน ครง้ั ทสี่ ี่ พ. ศ. ๒๕๓๒ ไดร วบรวมขนึ้ ใหมอ กี ครงั้ เพอ่ื เปน การเทดิ ทนู บชู าเจา พอ เจา แม ซง่ึ ไดแ ผบ ารมปี กปอ งคมุ ครองชาวชมุ แสงและผเู ลอื่ มใส ศรทั ธาตลอดมา เมอื่ เกอื บรอ ยป เมอ่ื ชาวจนี อพยพมาตงั้ ถน่ิ ฐานทาํ มาหากนิ ดว ย อาชพี คา ขายในตลาดชมุ แสง พรอ มกบั สรา งทางรถไฟจากกรงุ เทพฯ ไป จังหวัดเชียงใหม ทําใหความเจริญไหลบาสูตลาดชุมแสง เพราะการ คมนาคมทางบกและทางนา้ํ เหมาะแกการขนสงสินคาไปสูเมืองหลวง ชาวจนี มคี วามเชอ่ื ในสง่ิ ศกั ดสิ์ ทิ ธ์ิ อนั เปน ทพี่ ง่ึ ทางใจใหส กั การะ บชู าโดยเฉพาะศาลเจาพอ จะมีปรากฏทกุ แหงทช่ี าวจีนทาํ มาคาขายอยู ทกุ ถน่ิ ฐาน ชาวจีนที่อยูในตลาดชุมแสง จึงสรางศาลเลก็ เปน ไมไผอยูใน บริเวณกอไมไผ มีอสรพิษมาก ติดกับปากคลองจระเขเผือกดานใต เรียกขานกนั วา “ศาลเจาคลองจระเขเผือก” ศาลนี้มีตาํ นานเลาขานกนั

๗๓๖๔ วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค วา “มขี อนไมล อยตามลาํ นาํ้ นา น วนเวยี นอยหู นา ศาล ” เจา พอ ไดป ระทบั ฝนใหชาวบานนําขอนไมนี้มาแกะสลักเปนรูปจําลองเจาพอใหเปนท่ีสัก การะบชู า แลวเจาพอจะประทบั ในไมแกะสลกั นี้ เพือ่ ปกปองภยั พิบตั ิให ชาวบานรานตลาดอยูเยน็ เปน สุข มีความเจริญรุงเรืองในอาชีพคาขาย ตํานานเจาพอคลองจระเขเผือก ยงั เลาขานสืบตอไปวา เจาแม ชุมแสง เดิมคือเจาแมเกยไชย เจาพอไดเขาฝนชาวบานใหจัดขันหมาก ไปสูขอเจาแมเกยไชย ประชาชนไดทําพิธีทรงเจาพอจัดขันหมากเปน ขบวนเรอื อญั เชญิ คนทรงเจา พอ แหข นั หมากจากตลาดชมุ แสงไปตาํ บล เกยไชย เม่ือขบวนขันหมากแหไปถึงจึงไดจัดมานกั้น ทําพิธีผูกขอมือ สงตัวเจาสาว แหกลับมายังศาลเจาพอชมุ แสง นบั แตนั้นมาชุมแสงจึงมี เจาแมเพมิ่ อีกองคหนง่ึ เจาแมเกยไชยเปนคนไทยถือศีลทําบุญ ในเทศกาลสงกรานต จะมพี ธิ กี ารกอ พระทราย ทาํ บญุ เลย้ี งพระกนั ทศี่ าลเจา ในวนั สดุ ทา ยของ วนั สงกรานตทกุ ๆ ป ประจาํ มาจนถึงทกุ วนั นี้ สวนรปู จาํ ลองของเจาพอ เจาแมเดิมเปน ไมแกะสลกั รปู จาํ ลอง ตอมาจึงหลอรปู จาํ ลองดวยโลหะ ศาลเจา พอ -เจา แมช มุ แสง ไดม กี ารปรบั ปรงุ ใหมห ลายครง้ั ดว ย แรงศรทั ธาของชาวตลาดชมุ แสง ใหศ าลเปน อาคารถาวรมคี วามสวยงาม เปนที่เชิดชูและเปนศรีสงาแกชาวชุมแสง ศาลเจาพอ-เจาแมชุมแสง จึงบงบอกถึงความสมัครสมานสามัคคี รวมแรงรวมใจกันบูรณะศาล แหงนี้อยูตลอดเวลา

วถิ ีชวี ติ วัฒนธรรม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ๗๓๗๕ เดิมศาลเจาพอเจาแมชุมแสง (ศาลเจาพอคลองจระเขเผือก) เปน ศาลอยทู ใ่ี ตป ากคลองจระเขเ ผอื ก ปลกู สรา งยกพน้ื แบบศาลธรรมดา ท่ัว ๆ ไป เปนศาลท่ีชาวเรือกราบไหวกอนท่ีเรือจะเขคลอง บริเวณ ใกลเคียงท่เี ปนตลาดในปจจุบันนี้ยงั เปนปาพงถึงฤดนู ้าํ น้ําก็ทวม มิได มีบานเรือนผูคนอาศัย เปนท่ีผานไปมาของชาวเรือและท่ีพักจอดเรือ ของบรรดาพอคาชาวเรือท่ีติดตอซื้อขายกับตําบลหนองบัว (อําเภอ หนองบวั ในปจ จบุ นั ) บรรดาพอ คา วาณชิ กเ็ คารพนบั ถอื บนบานศาลกลา ว ประการใด ก็มักจะเปนสมเจตจํานงทุกประการ จนเปนท่ีเลื่องลือวา เจาพอคลองจระเขเผือกน้ีศักด์ิสิทธ์ินัก ถาไดกราบไหวบอกกลาว เสยี กอ นแลว การเดนิ ทางกจ็ ะปลอดภยั เมอื่ การคา ขายทางเรอื เจรญิ ขน้ึ เพราะเปน ทางไปสตู าํ บลหนองบวั การตดิ ตอ ไดเ ฉพาะหนา นาํ้ เทา นน้ั เมอ่ื นํ้าลดเรือเดินไมได การคาขายจึงตองอาศัยเกวียนลากมารอขนถาย ที่บริเวณปากคลองนี้ ตอมาจึงมีท้ังชาวเรือและชาวตําบลหนองบัว มาสรางบานเรือนและยุงฉางกันข้ึน การติดตอคาขายจึงดําเนินไปได ตลอดป เปนชุมทางของชาวเรือที่มาจอดรับสินคา ศาลเจาพอเจาแม ชุมแสง เริ่มผุพังจนซอมไมได นายฮวด แซอ้ึง มีฝมือในทางชางไม โดยเฉพาะการตอเรือ ซึ่งตอมาไดรับพระราชทานบรรดาศักดิ์เปน “ หลวงนาวา ” ไดส รา งศาลไมส กั ทง้ั หลงั เหนอื ขน้ึ ไปจากศาลเดมิ เลก็ นอ ย ตอมาเมื่อป พ.ศ. ๒๔๖๙ ไดกอสรางศาลเจาใหมเปนศาลเจากออิฐ ถือปนู ถัดจากศาลเดิมขึ้นไปเลก็ นอยศาลเจาพอเจาแมชมุ แสงไดสราง

๓๗๘๔ วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวัดนครสวรรค ศาลดานหลังคูกับศาลเกาเพ่ิมขึ้นอีกหลังหนึ่ง เม่ือป ๒๕๐๗ ศาลเจา หลงั ปจ จบุ นั ไดบ รู ณะศาลเจา ใหมเ รม่ิ บรู ณะเมอื่ วนั ที่ ๑๒ มนี าคม ๒๕๒๓ เสรจ็ เมอ่ื วนั ท่ี ๒ ตุลาคม ๒๕๒๓ งานประจําปเจา พอ เจาแมชมุ แสง

วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ๓๗๕๙ ๒. พระบรมราชานสุ าวรยี พ ระบาทสมเดจ็ พระเจา ตากสนิ มหาราช ความเปน มาของการจัดสรา ง นายสนุ ัย จุลพงศธร อดีตสมาชิกสภาผูแทนราษฎรจังหวดั นครสวรรค ไดรําลึกถึงเร่อื งราวในอดีต เมือ่ ครั้งพระเจาตากสินยกทพั ไปปราบชมุ นมุ พิษณโุ ลก เพื่อรวบรวมแผนดินไทยใหเปนปกแผน เม่ือ พ.ศ. ๒๓๑๑ ตามปูมพงศาวดารใหมีเคาเงอ่ื นดงั นี้ “ ลุ เดือนพฤศจิกายน ๒๓๑๑ พระเจาตากสินยกทพั ไปทาง เรือขน้ึ ไปปราบชมุ นมุ พระยาพิษณโุ ลก พระยาพษิ ณโุ ลกทราบขาวจึงให หลวงโกษา(ยงั ) ยกทพั ไปตั้งรบั ทต่ี าํ บลเกยชยั กองทพั ของพระเจาตาก ไมท นั รตู วั เพราะกองทพั พระยาพษิ ณโุ ลกออกมาตงั้ รบั ไกลกวา ทพี่ ระองค คิดไวจึงไมระมดั ระวงั ทาํ ใหกองทัพของพระเจาตาก เสียกระบวนและ พระเจาตากถูกปนท่พี ระชงฆ(แขง) จึงถอยทัพกลับกรงุ ธนบรุ ”ี

๓๘๐๔ วิถชี ีวิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค เมื่อพิเคราะหตามพงศาวดารดังกลาว การปราบเจาเมือง พิษณุโลก พระเจาตากมีความเก่ียวของกับสถานท่ีของอําเภอชุมแสง ไดแกตําบลเกยชยั แมน้ํายมและแมน้ํานาน ตลอดจนสภาพบานเมือง ชมุ แสงเมื่อ ๒๐๐ ปเศษ ถือวาเปนเกียรติภมู ิของชาวชุมแสงทม่ี ีความ เกย่ี วของกบั เหตกุ ารณทางประวตั ิศาสตร จึงเรอื่ งราวใหกลาวขานจวบ จนชวั่ ลูกหลาน โดยมีรายละเอียดดงั นี้ พ. ศ. ๒๓๑๑ เดือน ๑๒ ภายหลงั จากทีส่ มเด็จพระเจาตากสิน มหาราชทรงทําสงครามกูชาติ กูชาติไดสําเร็จ ทรงตัดสินใจรวบรวม บา นเมอื งใหเ ปน ปก แผน มนั่ คง เพราะคนไทยแยกออกเปน ๕ กก (ชมุ นมุ ) จึงตัดสินใจปราบเจาเมืองพิษณุโลกกอนกกอ่ืน เนื่องจากเปนชุมนุม ที่ใหญและเขมแขง็ ทรงคาดหมายวา ถาปราบไดสาํ เร็จกกอื่นๆ จะเขา มาสมทบ โดยไมต อ งเสยี เลอื ดเนอื้ ของคนไทย ฝา ยพระยาพษิ ณโุ ลก(เรอื ง) พอทราบขาวศึกก็ใหหลวงโกษา(ยงั ) ยกกองทัพเรือออกมาต้ังรบั ท่ชี าย เขตแดน กองทพั ของสมเดจ็ พระเจาตากสินเดินทางมาถึงตาํ บลเกยไชย อําเภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค เหน็ ชยั ภมู ิเหมาะสมและระยะทาง ยงั หางไกลเมืองพิษณโุ ลกถึง ๓ วันเดินเรือ จึงสง่ั พกั ทัพ ณ วัดเกยไชย คร้ันวนั รุงขึ้นจึงออกเดินทางขณะถึงทเ่ี ปลย่ี วซง่ึ พิจารณาตามระยะทาง และเหตกุ ารณแ ลว คาดวา จะเปน บรเิ วณรมิ แมน า้ํ นา นในเขตอาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค กถ็ ูกกองทัพเรือฝายเมืองพิษณุโลก ซึง่ ดักซุมรออยู กอ นแลว เขา โจมตีเกดิ การสรู บรนุ แรงและกองทพั ของสมเดจ็ พระเจา ตากสนิ

วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค ๘๓๕๑ เสียกระบวน ฝายพระเจาตากสินไมทรงยอทอนํากําลังทหารเขาตอสู เปนสามารถ โดยมิไดหวงใยความปลอดภัยของพระองคเอง จนถูก กระสุนปนเขาท่พี ระชงฆ (แขง) และพระโลหิตของวีรกษัตริยไทยตอง หลง่ั สังเวยการรบในครั้งนน้ั นบั เปน วีรกรรมทก่ี ลาหาญโดดเดน ยากท่ี จะหากษัตริยพระองคใดกระทํา เพื่อความรมเย็นเปนสุขของพสกนิกร ไดถึงขนาดนี้ จากผลการสูรบในคร้ังนั้น กองทัพเรือของเมืองพิษณุโลก แมนไดเปรียบ แตก็ไมสามารถตีกองทัพของสมเด็จพระเจาตากสิน ใหแ ตกพา ยได ขณะเดยี วกนั กองทพั ของสมเดจ็ พระเจา ตากสนิ กม็ คี วาม จาํ เปน ตอ งรบี นาํ ตวั แมท พั กลบั ไปรกั ษาบาดแผล ณ กรงุ ธนบรุ ี การสรู บ จงึ ดาํ เนนิ ตอ ไปไดเ พยี งชวั่ ระยะหนงึ่ แลว ตา งฝา ยกถ็ อนตวั ออกจากสมรภมู ิ ภายหลงั สมเดจ็ พระเจาตากสินทรงหายจากพระอาการประชวรแลวได เสดจ็ นาํ กองทัพออกปราบ ๕ ชุมนมุ อีกครั้งหนง่ึ จนราบคาบ จากน้นั แผข ยายพระราชอาณาเขตออกไปกวา งใหญไ พศาล มพี ระบรมเดชานภุ าพ เปนท่คี รัน่ ครามเกรงขามของอริราชศตั รโู ดยท่วั ไป ดว ยพระราชประวตั อิ นั ลา้ํ เลศิ และพระวริ ยิ ะอตุ สาหะอนั แรงกลา พรอมดวยความกลาหาญเสียสละคณะรัฐบาลรวมทั้ประชาชนผูสํานึก ในพระมหากรณุ าธคิ สุ ณไดพ รอ มใจกนั ยกยอ งถวายพระเกยี รตพิ ระองค วา “ มหาราช ” และโดยทพ่ี ระองคไดทรงสรางวีรกรรมอันโดดเดนไว ในสมรภมู ริ มิ แมน าํ้ นา น อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค ซง่ึ ประวตั ศิ าสตร

๘๓๒๔ วถิ ีชวี ติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค ชาติไทยไดบันทึกไววา ทรงเปนวีรกษัตริยพระองคเดียวท่ีบาดเจ็บและ หล่ังพระโลหิตในระหวางการปฏิบัติหนาที่ทาํ สงครามกูชาติ พระเจาตากสินทรงทําพิธีปราบดาภิเษกเปนกษัตริยครอง กรุงธนบุรี เมื่อวันพุธ เดือนอายแรม ๔ คํ่า จุลศักราช ๑๑๓๐ ป สัมฤทธิศก ตรงกบั วันท่ี ๒๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๓๑๑ ทรงมีพระชนมายุ ๓๔ พรรษาทรงพระนามวา “ สมเด็จพระศรีสรรเพชญ ” หรือสมเด็จ พระบรมราชาที่ ๔ แตป ระชาชนทว่ั ไปนยิ มขนานนามพระองคว า สมเดจ็ พระเจาตากสินมหาราช หรือสมเด็จพระเจากรุงธนบุรี เพ่ือรําลึกถึง พระราชกรณียกิจท่ที รงคุณูปการตอประเทศชาติ จึงไดมีการประกอบ พิธีสกั การะพระบรมราชานสุ าวรีย ในวนั ท่ี ๒๘ ธันวาคม ของทกุ ป ตั้งแต พ.ศ ๒๔๙๗ ขนาดพระบรมราชานุสาวรีย หนง่ึ เทาครึง่ ของพระองคจริง (๓.๐๐ เมตร)

วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๘๓๓๕ สถานท่ีประดิษฐาน ตั้งอยูบริเวณเขอ่ื นกั้นแมนํ้านานฝงตลาดชมุ แสง ถนนริมเข่อื น ในเขตเทศบาลเมอื งชมุ แสง อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค (ประดษิ ฐาน รูปหลอของพระองคเม่อื วนั ท่ี ๕ ธันวาคม ๒๕๔๕) ประตมิ ากร นายถนอมจติ ร ชมุ วงศ คา ใชจ า ยในการกอ สรา ง และจดั ภมู ิทศั น ประมาณ ๕ ลานบาท การจดั หาทนุ รบั บรจิ าคและใหเ ชา พระรปู จาํ ลอง ขนาด ๙ นวิ้

๓๘๔ วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค บุคคลสาํ คญั ทางศาสนา ๑.พระราชมงคลโสภณ เจา คณะจังหวดั นครสวรรคฝา ยธรรมยุติ ชาตภิ มู ิ หลวงพอ ฉายา ชยยโส เกดิ เมอ่ื วนั ท่ี ๓ ตลุ าคม ๒๔๘๔ ปม ะเสง็ วันศุกรขึ้น ๑๓ ค่ําเดือน ๑๑ ฝาย ธรรมยตุ ิ วดั แสงธรรมสทุ ธาราม ในเขต เทศบาลอําเภอชุมแสง อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค หลวงพอ มนี ามเดมิ ชือ่ ทรงยศ ทิมทองคาํ บิดามารดาช่อื นายหวาด – นางเม้ียน ทิมทองคํา ภูมิลาํ เนาบานโพธห์ิ นองยาว หมูท่ี ๓ ตาํ บลไผสิงห อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค มีพี่นองท้ังหมด ๘ คน ปจจุบันเหลือ ๓ คน พระสิริรตั นสุธี , นางอรุณ ทิมทองคาํ และนายนํ้าคาง ทิมทองคาํ บรรพชา ทีว่ ดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม กรงุ เทพมหานคร อุปสมบท อายุ ๒๑ ป เมอ่ื วันท่ี ๒๒ พฤษภาคม ๒๕๐๕ เวลา ๑๓.๔๕ น. วดั แสงธรรมสุทธาราม มีพระอบุ าลีคุณปู มาจารย (วาสโน) เปน พระอปุ ชฌาย และพระชินวงศเวท(ี นิรโช) เปน พระกรรมวาจาจารย และพระอนสุ าวนาจารย

วถิ ชี ีวิต วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๘๓๕ วุฒิการศึกษา ประถมศึกษาปท่ี ๔ โรงเรียนวัดโพธห์ิ นองยาว และวุฒิทางธรรม ประโยค ๓ ตําแหนงทางสงฆ พระครูวิจิตรธรรมคุณ, พระสิริรัตนสุธี และ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ พระราชมงคลโสภณ รางวลั /กิจกรรมผลงานดีเดน ๑. จัดโครงการบรรพชาอุปสมบทพระภิกษุสามเณรและบวช ศีลจาริณีภาคฤดูรอนเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกมุ ารี ทุกป ๒. จดั โครงการลอยกระทงประจาํ ป ๓. จัดปฏิบตั ิธรรมในวนั สาํ คัญของชาติ ๔. รวมกิจกรรมรฐั พิธีของอาํ เภอทกุ ครั้ง ๒. พระครูนิธานปญุ ญาภิวฒั น เจาคณะอําเภอชมุ แสง พระครูนิธานปุญญาภิวัฒน ฉายา อาจิตปุ โฺ ญ นามสกลุ กิตติจารี อายุ ๖๘ ป พรรษา ๔๗ วิทยฐานะ น.ธ.เอก ม.๓ ป.บส. วัดเกยไชยเหนือ (บรมธาต)ุ ตาํ บลเกยไชย อาํ เภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรคโทร.๐๕๖-๓๖๓๐๖๒ ปจจุบันดํารงตําแหนง เจาอาวาส

๘๓๖๔ วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค วดั เกยไชยเหนือ (บรมธาต)ุ เจาคณะอาํ เภอชุมแสง สถานะเดิม ชื่อสมบุญ นามสกลุ กิตติจารี เกิด ปเถาะ ตรงกับ วนั อาทิตยท่ี ๑๕ เมษายน ๒๔๙๔ บิดามารดา นายสําราญ-นางฉลวย โดดหนู ณ บานทาไม ตําบลทาไม อําเภอชมุ แสง จังหวดั นครสวรรค อปุ สมบท วัน ๔ ๙ฯ ๕ ปฉลู วันที่ ๑๑ เมษายน ๒๕๑๖ ณ วดั แสงสวรรค ตาํ บลชมุ แสง อาํ เภอชมุ แสง จงั หวัดนครสวรรค พระอุปช ฌาย พระครูนิทัศนสารโกวิท วัดแสงสวรรค ตาํ บล พิกลุ อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค พระกรรมวาจาจารย พระปลัดเจือ วัดแสงสวรรค ตําบลพิกุล อาํ เภอชุมแสง จงั หวัดนครสวรรค พระอนุสาวนาจารย พระเสงีย่ ม วัดแสงสวรรค ตาํ บลพิกลุ อาํ เภอชุมแสง จังหวดั นครสวรรค ที่อยู ๓๓/๑ ตําบลทาไม อําเภอชมุ แสง จงั หวดั นครสวรรค สัญญาบัตรภายในวัด ๑. พ.ศ. ๒๕๕๙ มพี ระครสู ญั ญาบตั ร เจา คณะอาํ เภอชน้ั พเิ ศษ จาํ นวน ๑ รูป คือ พระครูนิธานปุญญาภิวัฒน (สมบญุ อาจิตปุ ฺโญ ป.บส.) จร., จอ.ชพ. ๖๖ ป ๒. พ.ศ. ๒๕๕๗ มีพระครสู ญั ญาบัตร จาํ นวน ๑ รูป คือ พระครศู รภี ทั รนโิ รธ (ประเสรฐิ กติ ตฺ ภิ ทโฺ ท, ป.ธ.๖, พธ.บ.) รจร., ท.จอ. ชอ. ๔๕ ป

วิถีชวี ติ วฒั นธรรม อําเภอชุมแสง จงั หวดั นครสวรรค ๓๘๕๗ รางวัล /กิจกรรมผลงานดีเดน ๑. รางวลั ชนะเลศิ ระดบั จงั หวดั โครงการแผน ดนิ ธรรมแผน ดนิ ทอง ป พ.ศ. ๒๕๕๖ ๒. โครงการแขงขันเรือยาวประเพณีและเรือหัวตะเขชิงถวย พระราชทานสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ วนั ท่ี ๑๐-๑๑ ตลุ าคม ๒๕๕๘ (วดั เกยไชยเหนอื รว มกบั องคก ารบรหิ ารสว นตาํ บลเกยไชย และสวนราชการอําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค รวมกับบริษัท เครอื่ งดมื่ กระทงิ แดง จาํ กดั , สถานโี ทรทศั น Thai PBS ,สาํ นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ,มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลกรงุ เทพฯ) ๓. จดั งานเทศกาลกินตาลและหมผาพระบรมธาตุ (วดั เกย ๔. ไชยเหนือ) เปน ประจาํ ทุกป โดยรวมกับ อบต.เกยไชย และ สํานักงานพัฒนาชุมชนชุมแสง ไดจัดงานเทศกาลกินตาลต้ังแต พ.ศ. ๒๕๔๘ ตรงกบั วนั หมผาพระบรมธาตวุ ัดเกยไชยเหนือ วันขึ้น ๑๔-๑๕ คํ่าเดือน ๕ ทุกป สงเสริมการทองเท่ียวเชิงอนุรักษ จําหนายประกวด ผลติ ภณั ฑต าลโตนด ซงึ่ ประกอบดว ยกจิ กรรม แขง ขนั กนิ ตาล,เฉาะตาล, ชกมวยตาล และประกวดรานจําหนายผลิตภัณฑกลุมเกษตรกร ตาลโตนด กิจกรรมการแสดงนักเรียนโรงเรียนชุมชนวัดเกยไชยเหนือ และกิจกรรมงานปดทองหลวงพอทองอยู(พระครูนิรภยั วิเทต) ไหวพระ และจดั ขบวนแหห ม ผา องคพ ระเจดยี แ ละพธิ บี วงสรวงพระบรมธาตเุ จดยี  วดั เกยไชยเหนือ