รายงานวิจัย-การสำรวจเกษตรกรและพัฒนาเครือข่ายพันธมิตรฯ - อ.ไพสิฐ

รายงานข้อเสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการให้บริการของ บจธ. ของจังหวดั ลาพนู และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครือขา่ ยพันธมติ รในพน้ื ท่ีภาคเหนอื โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พนื้ ที่ กลไกคณะกรรมการฯ เป็นเคร่ืองมือในการแก้ปัญหาที่ดินในพ้ืนที่ตาบลสันมะเค็ด ซ่ึงหน้าท่ีของคณะ กรรมการฯ แตล่ ะฝ่าย มดี งั นี้ 1. ฝ่ายระบบฐานขอ้ มูลการเกษตรตาบล ประกอบด้วย เกษตรตาบลสันมะเค็ด, ตัวแทนเกษตร ตาบลสันมะเค็ด, ตัวแทนองค์กรบริหารส่วนตาบลสันมะเค็ด และอาสาสมัครเกษตรหมู่บ้าน (อกม.), เป็นฝ่ายทาหน้าที่ในการรวบรวมข้อมูลต่างๆ ที่เก่ียวกับหนี้สินเกษตรกร ข้อมูลเกษตรกร จานวน เกษตรกร รวมถึงการสูญเสียที่ดินของเกษตรกร ซ่ึงการทางานของฝ่ายระบบฐานข้อมูลฯ จะเชื่อมโยง ความร่วมมือของหน่วยงานหลายๆ ฝ่ายในระดับอาเภอและระดับชาติ เพ่ือเชื่อมโยงข้อมูลท่ีเกี่ยวกับ เกษตรกรในพืน้ ท่ี และเพอ่ื ใชร้ ะบบฐานข้อมูลในการช่วยบรหิ ารการใชป้ ระโยชนใ์ นทดี่ ินในพ้ืนที่ตาบลสัน มะเคด็ 2. ฝ่ายวางแผนและการพัฒนาที่ดิน ประกอบด้วย นายกองค์การบริหารส่วนตาบล, กานัน ผใู้ หญ่บ้าน 19 หมู่บ้าน, เกษตรตาบลสันมะเค็ด และตัวแทนกลุ่มเกษตรกรในตาบลสันมะเค็ด เปน็ ฝ่าย ท่ีกาหนดนโยบายและวางแผนการดาเนินงานของคณะกรรมการฯ ในด้านของการพัฒนาการใช้ ประโยชน์ในท่ีดิน การบริหารจัดการท่ีดินในพื้นที่ตาบลสันมะเค็ด และการกาหนดกรอบการดาเนินงาน ให้สอดคล้องกับคณะกรรมการระดับอาเภอ รวมถึงการวางแนวทางการลดการสูญเสียที่ดินของ เกษตรกรและการชว่ ยเหลือเกษตรกรไร้ท่ีดินทากินในพน้ื ท่ีตาบลสันมะเค็ด 3. ฝ่ายการให้ความช่วยเหลือและจัดการหน้ีสินเกษตรกร ประกอบด้วย ประธานกองทุน หมู่บา้ น 19 หมู่บ้าน, นายกองค์การบริหารส่วนตาบล, กานัน ผู้ใหญ่บ้าน 19 หมู่บ้าน, เกษตรตาบลสัน มะเค็ด เป็นฝ่ายที่ทาหน้าท่ีในการชว่ ยเหลือสนบั สนุนเกษตรกร ในการจัดการหนสี้ ินของเกษตรกร และ การสนับสนุนความร่วมมือระหว่างหน่วยงานภาครัฐ เกษตรอาเภอ สภาเกษตรกร และหน่วยงานอื่นๆ ให้เข้ามาช่วยเหลือเกษตรกรท่ีเดือดร้อนจากการสูญเสียท่ีดินและไร้ท่ีดินทากิน ตลอดจนหน้าท่ีในการ ปอ้ งกนั ไม่ใหเ้ กษตรกรต้องสญู เสียท่ีดนิ ทากนิ 2. การประชุมพัฒนาเครือข่ายพันธมิตร และเตรียมความพร้อมการสารวจข้อมูลเกษตรกร ตาบลสนั มะเคด็ อาเภอพาน จงั หวัดเชียงราย การประชุมพัฒนาเครือข่ายและเตรียมความพร้อมการสารวจข้อมูลเกษตรกรให้กับทีมสารวจ ข้อมูลในระดับพ้ืนท่ี และนัดหมายลงพ้ืนที่สารวจข้อมูล ตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน จังหวัดเชียงราย เม่ือวันที่ 16 พฤษภาคม พ.ศ. 2560 เวลา 13.00 – 16.30 น. ณ ห้องประชุมเทศบาลตาบล สนั มะเคด็ โดยมผี ูเ้ ขา้ รว่ มประชมุ ดังนี้ ลาดบั ชือ่ -สกุล ตาแหน่ง 1 นายอิ่นคา กรงจักร์ นายกเทศบาลตาบลสันมะเค็ด 2 กานันวริ ัตน์ พรมตนั กานันตาบลสันมะเคด็ 3 นายมานพ ไชยการ นกั วิชาการสาธารณสุข รพ.สต.ตาบลสนั มะเค็ด รายงานฉบับสมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-25

รายงานขอ้ เสนอแนะเร่ืองการวางแผนการให้บริการของ บจธ. ของจงั หวัดลาพูน และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครอื ขา่ ยพนั ธมิตรในพ้ืนทีภ่ าคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ท่ี ลาดบั ชือ่ -สกุล ตาแหน่ง 4 นายถาวร ธงวิชยั ประธาน อสม.ตาบลสนั มะเค็ด 5 นายบุญทา กันจินะ ผชู้ ว่ ยผ้ใู หญ่บา้ น 6 นายบญุ ธรรม สาปัญญา ผชู้ ่วยผูใ้ หญบ่ า้ น หมู่ท่ี 10 7 นายถวิล นันต๊ะภาพ ผูช้ ว่ ยผูใ้ หญบ่ ้าน หมูท่ ่ี 12 8 นายสวุ รรณ กาชยั ผู้ช่วยผใู้ หญบ่ า้ น หมทู่ ี่ 14 9 นายปยิ บตุ ร เครือโชติ ผใู้ หญบ่ ้าน หมทู่ ี่ 16 บ้านกล้วยใหมท่ รายทอง 10 นายนิรันดร์ นาซ้าย ผใู้ หญ่บา้ น หมทู่ ่ี 17 บ้านทงุ่ ทองกวาว 11 นายไพโรจน์ วิรยิ ะ ผใู้ หญ่บ้าน หมทู่ ี่ 18 บ้านสนั ปา่ สัก 12 นายบุญเรอื ง ปันม้า ผู้ใหญ่บา้ น หมู่ที่ 19 บา้ นสันป่าสกั ทอง 13 นายประสงค์ พรมตัน ผใู้ หญบ่ า้ น หมู่ที่ 2 บ้านกว๋าวโท้ง 14 นายจาลอง พุทธวงศ์ ผู้ใหญ่บ้าน หมทู่ ่ี 3 บา้ นสนั นคร 15 นายคา มะโนลา ผูใ้ หญ่บ้าน หมู่ที่ 4 บ้านสนั ตน้ ดู่ 16 นายเจรญิ ศรีแก้ว ผใู้ หญ่บา้ น หมทู่ ี่ 5 บ้านกลว้ ย 17 นายธาดาพงศ์ ยอดวงค์ ผใู้ หญบ่ า้ น หมู่ท่ี 6 บ้านหว้ ยเครอื บา้ 18 นายสุทศั น์ วชิ ัย ผใู้ หญ่บา้ น หม่ทู ่ี 7 บ้านใหม่ท่าเรือ 19 นายสุฆาต จอมจักร ผใู้ หญบ่ ้าน หมู่ที่ 8 บา้ นปา่ แดงงาม 20 นางสาวจนั ทรแ์ รม ธมิ ลู สภาองคก์ รชมุ ชน 21 น.ส.กรวกิ า เปง็ ตึง อสม. หมู่ท่ี 10 22 นายภสั สกร เป็งตึง อสม. หมู่ท่ี 10 23 น.ส.ร้งุ นภา สาปญั ญา อสม. หมูท่ ี่ 10 24 นางพรรณี กวงเงิน อสม. หมทู่ ่ี 16 25 น.ส.จิรดา. นนั ตา อสม. หมู่ที่ 5 26 นางสาวสาลิกา ปนิ ตา อสม. หมู่ที่ 5 รายงานฉบับสมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-26

รายงานขอ้ เสนอแนะเร่อื งการวางแผนการใหบ้ ริการของ บจธ. ของจังหวดั ลาพนู และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครอื ขา่ ยพนั ธมติ รในพนื้ ทีภ่ าคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้ืนท่ี ในการประชุมพัฒนาเครือขา่ ยและเตรียมความพร้อมการสารวจขอ้ มลู เกษตรกรให้กบั ทีมสารวจ ข้อมูลในระดับพ้ืนที่ ทางทีมมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ได้แนะนาโครงการ และเป้าหมายของโครงการ เพ่ือ สร้างความเข้าใจและความตระหนักร่วมในปัญหาการสูญเสียที่ดินของเกษตรกร อีกท้ังได้มีประเด็นใน การพูดคุย สารวจสถานการณ์ท่ีดินในพื้นท่ีตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน และปรึกษาเพ่ือรับฟังความ คิดเห็นเกี่ยวกับแนวทางในการพัฒนาเครือข่ายพันธมิตร ตลอดจนการเตรียมความพร้อมในด้านข้อมูล และทมี สารวจขอ้ มลู ในพ้นื ทเ่ี พือ่ ลงพนื้ ท่สี ารวจข้อมูลเกษตรกร ประเด็นท่ีพัฒนาและถ่ายทอดองค์ความรู้ ทางทีมมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ได้มีประเด็นในการ พัฒนาและถ่ายทอดองค์ความรู้ให้แก่ผู้นาชุมชน ผู้ใหญ่บ้าน และอสม. ที่เข้าร่วมประชุม โดยประเด็นที่ ถ่ายทอดองคค์ วามรู้ มีดังน้ี 1. สภาพปัญหาและสถานการณ์การสูญเสียที่ดินทากินในพ้ืนท่ีตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน จังหวัดเชียงราย  สภาพปญั หาท่ีดินและปญั หาเกษตรกรในพ้นื ที่  สถานการณก์ ารสูญเสียท่ีดนิ ในระดับอาเภอและระดบั พ้ืนท่ี 2. กฎหมายท่ีเกี่ยวข้องกับการใช้ท่ีดนิ ทากิน  ประมวลกฎหมายท่ีดิน  กฎหมายการปฏริ ูปท่ดี นิ เพ่อื การเกษตร  ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณชิ ย์ ลกั ษณะ 2 กรรมสิทธ์ิ หมวด 1 การได้มาซึ่ง กรรมสทิ ธิ์ 3. การป้องกนั การสูญเสียทด่ี นิ จากการขายฝาก  ลกั ษณะการขายฝาก  การสญู เสียท่ีดินจากการขายฝาก 4. ความรู้เก่ียวกับธนาคารท่ีดิน และช่องทางในการขอรับบริการและการช่วยเหลือจาก สถาบันบรหิ ารจัดการธนาคารทดี่ ิน (องค์การมหาชน)  ธนาคารคืออะไร? ความเปน็ มาของธนาคารท่ีดนิ  โครงสรา้ งการทางาน หน้าทข่ี องธนาคารท่ีดิน  ช่องทางการขอความช่วยเหลือจากธนาคารท่ีดนิ 5. วิธกี าร รูปแบบและกระบวนการสารวจข้อมูลเกษตรกรในพ้นื ท่ตี าบลสันมะเค็ด  รายละเอยี ดแบบสารวจข้อมลู เกษตรกร  ขนั้ ตอน และรูปแบบการสารวจข้อมลู เกษตรกร  ข้อสังเกตและขอ้ แนะนาในการสารวจข้อมลู เกษตรกร รายงานฉบับสมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-27

รายงานข้อเสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการให้บรกิ ารของ บจธ. ของจังหวดั ลาพนู และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครอื ขา่ ยพนั ธมิตรในพ้ืนที่ภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พน้ื ที่ ผลลัพธท์ ่ไี ด้จากการประชมุ ฯ 1. สภาพปัญหาและสถานการณ์ปัญหาท่ีดินที่เกิดข้ึนในพื้นท่ี และความต้องการของเกษตรกรใน ประเด็นปัญหาเร่ืองท่ีทากิน การสูญเสียท่ีทากิน และเกษตรกรยังต้องการให้มีการเข้ามาช่วยเหลือ เกษตกรในด้านทที่ ากิน การป้องกันการสญู เสยี ทีด่ ิน 2. เกษตรกร ผนู้ าชมุ ชน ทอ้ งถ่นิ และอสม. ทเ่ี ข้ารว่ มประชุม มีความเข้าใจการลงพ้ืนท่ีสารวจข้อมูล เกษตรกร แต่มีผู้เข้าร่วมประชุมบางส่วนให้ความเห็นว่า การเข้ามาดาเนินโครงการในพ้ืนท่ีเก่ียวกับการ สารวจข้อมูลเกษตรกรและการพัฒนาเครือข่ายพันธมิตรยังไม่ปรากฏผลชัดเจนเป็นรูปธรรม และ เกษตรกรจะไดร้ บั ประโยชน์อะไรบา้ งจากการดาเนินการของ บจธ. 3. แนวทางการสารวจข้อมูลเกษตรในพ้ืนท่ี โดยทีมมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และทีมสารวจในระดับ พ้นื ที่ รวมท้ังผู้ใหญบ่ ้านกานัน ได้ปรึกษาหารือ และกาหนดแนวทางการลงพ้ืนที่สารวจ วนั เวลา สถานที่ ท่จี ะให้เกษตรกรมาให้ข้อมลู 4. ประเด็นเรอ่ื งองค์กรเครอื ขา่ ยทีจ่ ะเข้ามาทางานรว่ มกับบจธ. ในที่ประชมุ ได้มีความเหน็ วา่ การจะ ใหอ้ งคก์ รใดองคก์ รหน่งึ เชน่ กองทนุ หมูบ่ ้าน กองทุนสวสั ดกิ ารชมุ ชน หรือ สภาองคก์ รชุมชน เข้ามาเป็น องค์กรพันธมิตรร่วมกับบจธ. อาจจะมีข้อจากัดในด้านของความพร้อมของบุคลากร เทคโนโลยี และ แนวทางการบริหารจัดการองค์กร ดังน้ัน ผู้เข้าร่วมประชุมจึงเห็นว่า การออกแบบกลไกท่ีจะเข้าไปเป็น องคก์ รเครือขา่ ยพันธมิตรกับ บจธ. จะต้องเป็นกลไกทปี่ ระกอบไปด้วยหน่วยงานหลายภาคส่วน เพื่อให้มี ประสทิ ธภิ าพในการบริหารจดั การ รายงานฉบบั สมบูรณ์ (Completion Report) หนา้ 5-28

รายงานขอ้ เสนอแนะเรอ่ื งการวางแผนการใหบ้ รกิ ารของ บจธ. ของจังหวดั ลาพนู และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครอื ขา่ ยพนั ธมิตรในพนื้ ท่ีภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พืน้ ที่ ภาพที่ (5) การประชุมพัฒนาเครอื ขา่ ยและเตรียมความพรอ้ มการสารวจข้อมูลเกษตรกรให้กบั ทมี สารวจขอ้ มลู ในระดับพน้ื ท่ีฯ วนั ท่ี 16 พฤษภาคม พ.ศ. 2560 เวลา 13.00 – 16.30 น. ณ หอ้ งประชุมเทศบาลตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน จังหวดั เชียงราย รายงานฉบบั สมบูรณ์ (Completion Report) หนา้ 5-29

รายงานข้อเสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการใหบ้ ริการของ บจธ. ของจังหวัดลาพนู และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครือข่ายพันธมิตรในพ้ืนท่ีภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พื้นที่ 3. การนาเสนอข้อมูลสารวจเกษตรกร และการพัฒนาองค์กรเครือข่ายพันธมิตร ตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน จงั หวดั เชียงราย การประชุมนาเสนอข้อมูลที่ได้จากการสารวจข้อมูลเกษตรกร และพัฒนาองค์กรเครือข่าย พันธมิตร เมื่อวันที่ 14 มิถุนายน 2560 ณ ห้องประชุมเทศบาลตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน จังหวัด เชียงราย มีผู้เข้าร่วม จานวน 27 คน ประกอบด้วย ปลัดอาเภอพาน, เกษตรอาเภอล้ี, นักวิชาการ ส่งเสริมการเกษตรอาเภอพาน, สมาชิกเทศบาลตาบลสันมะเค็ด, กานันตาบลสันมะเค็ดผู้ใหญ่บ้าน, เกษตรตาบลสนั มเค็ด, สภาองค์กรชมุ ชนตาบลสันมะเคด็ และ อาสาสมคั รสาธารณสขุ ลาดบั ชื่อ-สกุล ตาแหนง่ เบอร์โทร 1 นายสมรภูมิ สวาทนา ปลดั อาเภอพาน 053-721495 2 นายเสนห่ ์ คันธะวงค์ นักวิชาการส่งเสริมการเกษตร - 3 นายอน่ิ คา กรงจกั ร์ นายกเทศบาลตาบลสันมะเค็ด - 4 นายนิพนธ์ ปาเรียน ประธานองคก์ รชมุ ชน สันมะเค็ด 084-9498340 5 นางสาวเทพรัตน์ กันทวงค์ คณะทางานสภาองค์กรชุมชน - 6 นายสมพงษ์ ตานัง เลขาสภาองค์กรชมุ ชน - 7 นางสาววีร์สุดา มณจี นั ทร์ นักวชิ าการเกษตร ตาบลสันมะเคด็ 8 นายนิรันดร์ นาซ้าย ผ้ใู หญบ่ า้ น หม่ทู ่ี 17 093-2754541 9 นายบญุ ทา กันจนิ ะ บ้านท่งุ ทองกวาว - ผู้ชว่ ยผใู้ หญ่บ้าน 10 นายบญุ เรือง ปันม้า ผู้ใหญบ่ า้ น หมทู่ ่ี 19 080-4963106 11 นายคา มะโนลา บา้ นสนั ปา่ สักทอง 080-1261302 ผใู้ หญ่บา้ น หมูท่ ี่ 4 บา้ นสนั ตน้ ดู่ 12 นายจาลอง พุทธวงศ์ ผใู้ หญ่บา้ น หมู่ที่ 3 บา้ นสันนคร 089-5949690 13 นายสุวรรณ กาชัย ผู้ช่วยผ้ใู หญบ่ า้ น หมู่ท่ี 14 - 14 นายประสงค์ พรมตัน ผู้ใหญ่บ้าน หมทู่ ี่ 2 บ้านกว๋าวโทง้ 087-1738125 15 นายธาดาพงศ์ ยอดวงค์ ผู้ใหญบ่ ้าน หมทู่ ี่ 6 บ้านหว้ ยเครอื บ้า 084-6080738 16 นายสทุ ัศน์ วิชยั ผใู้ หญ่บ้าน หมทู่ ่ี 7 บา้ นใหม่ทา่ เรอื 086-7989954 17 นายสุฆาต จอมจักร ผู้ใหญ่บา้ น หมู่ท่ี 8 บ้านปา่ แดงงาม 089-8545797 18 นายปยิ บุตร เครือโชติ ผใู้ หญ่บา้ น หมู่ท่ี 16 081-3664245 บา้ นกล้วยใหม่ทรายทอง รายงานฉบบั สมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-30

รายงานข้อเสนอแนะเร่ืองการวางแผนการให้บริการของ บจธ. ของจังหวดั ลาพนู และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครือขา่ ยพนั ธมิตรในพื้นที่ภาคเหนอื โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พนื้ ท่ี ลาดบั ชอ่ื -สกุล ตาแหน่ง เบอร์โทร 19 นายไพโรจน์ วริ ิยะ ผู้ใหญ่บา้ น หมู่ท่ี 18 บา้ นสันปา่ สัก 080-0326680 20 นายเจริญ ศรแี กว้ ผูใ้ หญ่บา้ น หมู่ที่ 5 บา้ นกล้วย 097-1051446 21 นายบุญธรรม สาปัญญา ผูช้ ่วยผูใ้ หญ่บา้ น หมู่ที่ 10 22 นายถวิล นันตะ๊ ภาพ ผูช้ ่วยผู้ใหญบ่ า้ น หม่ทู ่ี 12 - 23 น.ส.กรวกิ า เปง็ ตึง อสม. หม่ทู ี่ 10 - 24 น.ส.รุ้งนภา สาปัญญา อสม. หมู่ที่ 10 090-9791119 25 นางพรรณี กวงเงนิ อสม. หมทู่ ี่ 16 - 26 น.ส.จริ ดา. นันตา อสม. หมู่ที่ 5 - 27 นางสาวสาลกิ า ปินตา อสม. หม่ทู ี่ 5 - - การประชุมได้มีการแสดงความคิดเห็นเก่ียวกับการพัฒนาองค์กรเครือข่ายที่จะเข้ามาทางาน ร่วมกับสถาบันบริหารจัดการธนาคารที่ดิน (องค์การมหาชน) ซึ่งผู้เข้าร่วมประชุมได้เสนอให้มีการใช้ กลไกของธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) เนื่องจากเกษตรกรสามารถเข้าถึงได้ งา่ ยกว่าสถาบันการเงินอื่น แม้ว่าในพื้นที่ตาบลสนั มะเคด็ จะไม่มีสานักงาน ธ.ก.ส. แต่เกษตรกรสามารถ ไปรับบริการได้ในพืน้ ที่ใกล้เคยี ง อีกท้ังผู้เข้าร่วมยังคิดเหน็ ว่า หาก บจธ. ให้การช่วยเหลือเกษตรกรผ่าน ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) ความเหลือเหลือต่างๆ จะเข้าถึงเกษตรกรได้ โดยตรง แต่ในการให้มีองค์กรในการพิจารณาการช่วยเหลือหรือให้บริการต่างๆ อาจจะใช้กลไกความ ร่วมมือระหว่างหน่วยงานราชการ หน่วยงานท้องถิ่น เกษตรอาเภอและธนาคารเพื่อการเกษตรและ สหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) ซึ่งมีลักษณะรูปแบบเป็นกลไกคณะกรรมการบริหารและพัฒนาที่ดินเพ่ือ การเกษตรระดับตาบล ซง่ึ จะเข้ามามีบทบาทในการสนับสนุนให้การทางานหรือการให้บริการของ บจธ. เป็นไปด้วยความสะดวกรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ ซึ่งกลไกความร่วมมือดังกล่าวในรูปแบบของคณะ กรรมการฯ จะทาหน้าที่ในการจัดทาระบบฐานข้อมูลการเกษตรตาบล การวางแผนและพัฒนาที่ดิน รวมถงึ การใหค้ วามช่วยเหลอื และจัดการหนีส้ นิ เกษตรกร การประชุมยังได้มีการหารือแนวทางการกาหนดเกณฑ์การจัดลาดับความรุนแรงของความ เดือดร้อนของเกษตรกรในพื้นที่ตาบลสันมะเคด็ โดยจะใชห้ ลักเกณฑ์ใดมาเปน็ เกณฑ์ในการจัดลาดบั ซ่ึง ในที่ ปร ะชุ มได้ เส นอให้ใ ช้ป ระเด็น เรื่ อง จาน วน หนี้ สินท่ี เกษต รกร กู้ ยื มทั้ งใน ระบบ และนอกร ะบ บ ระยะเวลาในการชาระหน้ีจนสิ้นสุดสัญญา และความต้องการของเกษตรกรในการขอรับบริการจาก บจธ. รายงานฉบับสมบูรณ์ (Completion Report) หนา้ 5-31

รายงานข้อเสนอแนะเรอ่ื งการวางแผนการให้บรกิ ารของ บจธ. ของจังหวดั ลาพูน และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครือขา่ ยพนั ธมติ รในพนื้ ท่ีภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พื้นท่ี ภาพท่ี (6) การประชุมนาเสนอข้อมูลท่ีได้จากการสารวจข้อมูลเกษตรกร และพัฒนาองค์กร เครือข่ายพันธมิตร เมื่อวันที่ 14 มิถุนายน 2560 ณ ห้องประชุมเทศบาลตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน จังหวดั เชยี งราย รายงานฉบับสมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-32

รายงานข้อเสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการใหบ้ รกิ ารของ บจธ. ของจงั หวัดลาพนู และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครือข่ายพนั ธมติ รในพืน้ ที่ภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ที่ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-33

รายงานขอ้ เสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการใหบ้ รกิ ารของ บจธ. ของจังหวัดลาพนู และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครือข่ายพนั ธมิตรในพืน้ ทภ่ี าคเหนอื โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พนื้ ท่ี ภาพท่ี (7) การลงพื้นที่สารวจข้อมูลเกษตรกร ตาบลสันมะเคด็ อาเภอพาน จังหวดั เชียงราย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-34

รายงานข้อเสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการใหบ้ รกิ ารของ บจธ. ของจงั หวัดลาพนู และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครือข่ายพนั ธมติ รในพืน้ ที่ภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ที่ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-35

รายงานข้อเสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการใหบ้ รกิ ารของ บจธ. ของจงั หวัดลาพนู และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครือข่ายพนั ธมติ รในพืน้ ที่ภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ที่ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-36

รายงานข้อเสนอแนะเรอื่ งการวางแผนการใหบ้ รกิ ารของ บจธ. ของจงั หวัดลาพนู และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครือข่ายพนั ธมติ รในพืน้ ที่ภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ที่ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-37

รายงานข้อเสนอแนะเร่อื งการวางแผนการใหบ้ ริการของ บจธ. ของจงั หวัดลาพูน และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครือขา่ ยพันธมติ รในพื้นทภ่ี าคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ท่ี 4. ขอ้ เสนอแนะการแก้ไขปญั หาของตาบลสันมะเค็ด อาเภอพาน จังหวดั เชียงราย พ้ืนท่ีตาบลสันมะเค็ดประกอบด้วย 19 หมู่บ้าน มีการรวมตัวเป็นกลุ่มชาวนาที่มีช่ือเสียงของ ตาบลในการไปแข่งขันดานา และประสบความสาเร็จในการแข่งขันดานาได้รับรางวัลมาจานวนหน่ึง นอกจากน้ัน ยังมีเครือข่ายอสม.ท่ีมีความเข้มแข็ง และยังมีการจัดต้ังเป็นสภาองค์กรชุมชนตาบลสัน มะเค็ด ซึ่งเป็นส่วนหน่ึงของเครือข่ายสภาองค์กรชุมชนจังหวัด เชียงราย (ซ่ึงมีการจัดทาฐานข้อมูล เก่ียวกับท่ีดิน ท่ีพักอาศัยร่วมกันกับสภาองค์กรชุมชนของตาบลอ่ืนๆ โดยมีพื้นที่นาร่องในระยะเริ่มแรก 28 ตาบลโดยมีเครือข่ายองค์กรท่ีเข้าร่วมในการจัดทาระบบฐานข้อมูลดังกล่าวประกอบด้วย องค์กร ปกครองส่วนท้องถ่ิน สภาองค์กรชุมชนตาบล โครงการปิดทองหลังพระ กานัน ผใู้ หญ่บ้าน และตัวแทน จากส่วนราชการที่เก่ียวข้องเข้ามาร่วมดาเนินการ และอาจะถือได้ว่าเป็นจุดแข็งสาหรับการท่ีจะพัฒนา ระบบฐานข้อมูลเก่ียวกับท่ีดินทากินและที่พักอาศัยในอนาคตท่ีสามารถจะเอ้ือประโยชน์ต่อระบบงาน ของ บจธ.) แต่อย่างไรก็ตาม จากการเข้าไปดาเนินโครงการร่วมกับผู้นาฝ่ายต่างๆ ในพ้ืนท่ีตาบลสัน มะเค็ดและภายใต้เง่ือนไขของระยะเวลาของโครงการ และช่วงจังหวะเวลาการประกอบ อาชีพของ ประชาชน และเกษตรกรในพ้ืนที่ตาบลสันมะเค็ด มีข้อเสนอต่อการพัฒนาพันธมิตรและเครือข่ายการ ทางานของพน้ื ทต่ี าบลสนั มะเคด็ ดงั นี้ (1) การสญู เสยี สิทธิในทด่ี ินและการไร้ที่ทากนิ สาหรับการป้องกัน/แก้ไขปัญหาการสูญเสียสิทธิในที่ดินทากินของเกษตรกรในพื้นที่ การแก้ไขปัญหาการไร้ท่ีทากิน การบริหารจัดการการใช้ประโยชน์ในที่ดินในชุมชนร่วมกัน และการ ติดตามและปรับปรุงฐานข้อมูลท่ีได้มีการจัดเก็บมาแล้วจากพ้ืนท่ี เป็นส่วนท่ีแกนนาและผู้นาในชุมชน มองว่าควรมีความร่วมมือและได้รับการสนับสนุนจากองค์กรภายนอกท่ีชัดเจน ซึ่งจะต้องมีการบูรณ า การและเข้ามาสนับสนุน ไดแ้ ก่ ทางอาเภอ และธนาคารเพอื่ การเกษตรและสหกรณก์ ารเกษตร (ธ.ก.ส.) และองค์กรพฒั นาเอกชน (พอช.) และองคก์ รชุมชนในระดบั พ้นื ที่ การใช้กลไกการทางานในรูปแบบของคณะกรรมการในระดับอาเภอและระดับตาบล กล่าวคือ คณะกรรมการพัฒนาทดี่ ินเพื่อการเกษตรอาเภอพาน จังหวัดเชยี งราย เป็นกลไกท่ีประกอบไป ด้วยหน่วยงานหลายภาคส่วน ซ่ึงแต่ละหน่วยงานจะทาหน้าที่หนุนเสริมและร่วมมือกันในการก่อให้เกิด การลดปัญหาการสูญเสียท่ีดินในอาเภอพาน คณะกรรมการดังกล่าวจะเป็นคณะกรรมการในระดับ อาเภอท่ีมีหน้าท่ีในการกาหนดนโยบาย และแนวทางในการแก้ปัญหาการสูญเสียท่ีดิน และ คณะกรรมการในระดับตาบลสันมะเค็ด เป็นกลไกคณะทางานที่ทาหน้าที่หนุนเสริมและร่วมมือกัน ใน การก่อให้เกดิ การลดปัญหาการสูญเสียท่ีดินในพื้นที่ตาบลนาสนั มะเคด็ มีหน้าที่ในการกาหนดแนวทางใน การแก้ปัญหาการสูญเสียท่ีดินในระดับตาบลท่ีสอดคล้องกับแนวทางการดาเนินงานและนโยบายของ คณะกรรมการบริหารและพัฒนาที่ดินเพ่ือการเกษตรอาเภอพาน ซึ่งคณะกรรมการในระดับตาบลจะมี โครงสร้างการทางาน 3 ฝ่าย คือ ฝ่ายระบบฐานข้อมูลการเกษตรตาบล, ฝ่ายวางแผนและการพัฒนา ที่ดิน และฝ่ายการให้ความช่วยเหลือและจัดการหนี้สินเกษตรกร ทั้งนี้จะมีองค์กรท่ีเป็นที่ปรึกษา คือ ท่ี ปรกึ ษาทางวชิ าการและกฎหมาย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ (Completion Report) หน้า 5-38

รายงานข้อเสนอแนะเรื่องการวางแผนการใหบ้ ริการของ บจธ. ของจังหวดั ลาพูน และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครอื ข่ายพนั ธมติ รในพนื้ ทภี่ าคเหนอื โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ท่ี การวางแผนการดาเนินการเพ่ือแก้ไขปัญหาการสูญเสยี สิทธิในที่ดิน การแก้ปญั หาการ ไร้ท่ีดินทากิน ซึ่งเป็นปัญหาพ้ืนฐานของชุมชนที่สัมพันธ์อยู่กับมิติอ่ืนๆ อีกมากมายท้ังภายในและ ภายนอกชุมชน การจะทาให้เกิดการจัดทาแผนและการมุ่งมั่นในการแก้ไขปัญหาของชุมชนจาเป็นที่ จะต้องใช้เวลามากกวา่ ระยะเวลาของโครงการ การทาให้ชุมชนเปล่ียนแปลงโดยเหน็ แบบอยา่ งของพนื้ ที่ ซ่ึงประสบความสาเร็จในการแก้ไขปัญหาต่างๆ จะประสบความสาเร็จมากกว่าการบรรยาย การสัมมนา โดยอาจจะต้องเสริมด้วยกระบวนการวิจัยชุมชนเพื่อจัดตั้งระบบการทางานให้เหมาะสมได้มากกว่าการ ต้องทาหน้าทรี่ ับผิดชอบงานตามตาแหนง่ หน้าท่ี (2) การบริหารการใชป้ ระโยชนใ์ นทีด่ นิ ของชุมชน หาก บจธ. จะต้องจัดต้ังคณะกรรมการทาอย่างไรที่จะมีกรรมการท่ีมีประสบการณ์ เข้าใจงานในพื้นที่ รู้จักและเป็นที่ไว้วางใจจากชุมชน ซึ่งส่วนใหญ่ก็คือบุคคลที่เป็นกรรมการหรือมี ตาแหนง่ ต่างๆ ทอี่ ยู่ในชุมชนเป็นส่วนใหญ่ ดงั น้ัน สาหรบั งานในสว่ นน้ีจงึ ตอ้ งอาศัยเวลาเพอื่ ค่อยๆ ค้นหา สร้างความเข้าใจ หนุนเสริมด้วยกลไกจากภาคส่วนอ่ืนๆ เข้ามา อาทิ เช่น กลไกของสภาองค์กรชุมชน และ พอช. เป็นต้น อย่างไรก็ตาม การบริหารการใช้ประโยชน์ในท่ีดินของชุมชนจะต้องมีกลไกในการ กาหนดแนวทางการดาเนินงานและกลไกท่ีจะทาให้การบริหารการใช้ประโยชนใ์ นทีด่ ินของชุมชนเปน็ ไป อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งนี้การที่จะพัฒนาระบบภายในชุมชนเพ่ือให้เกิดกลไกและผู้รับผิดชอบท่ีเป็นจริง ในทางปฏิบัติและสามารถบรรลุเป้าหมายได้ จะต้องพัฒนาและจัดต้ังกลไกภายในชุมชนเพื่อให้เกิดการ ทางานร่วมกัน (และเป็นงานที่ไม่คุ้นเคยกับวัฒนธรรมของชาวบ้าน ประกอบกับงานที่มีรายละเอียด ค่อนข้างมาก) จึงมีความจาเป็นที่จะต้องใช้เวลาในการดาเนินการสาหรับการพัฒนาต่อยอดและใ ช้ ประโยชน์ร่วมกันในฐานข้อมูล และการวางแผนหรือการวิเคราะห์ประเด็นต่างๆ ในการบริหารการใช้ ประโยชน์ในท่ีดินของชุมชน ดังน้ัน การบริหารการใช้ประโยชน์ในท่ีดินของชุมชนอย่างมีประสิทธิภาพ นน้ั ควรตอ้ งมกี ลไกทง้ั ในระดบั อาเภอและในระดบั ตาบล จากเวทกี ารประชมุ อย่างไม่เป็นทางการร่วมกบั แกนนาชุมชนในระหว่างการเข้ามาจัดเก็บข้อมูล และในเวทีที่จัดเพ่ือคืนข้อมูลและเวทีปรึกษาหารือเพื่อออกแบบระบบการทางานร่วมกันของเครือข่าย พันธมิตรต่างๆ ของพื้นที่ตาบลสันมะเค็ด ที่ประชุมแกนนามีข้อเสนอแนะเก่ียวกับการพัฒนาระบบการ ทางานร่วมในการจดั เกบ็ ข้อมูล ดงั ตอ่ ไปน้ี 1. การป้องกัน/แก้ไขปัญหาการสูญเสียสิทธิในท่ีดินทากินของเกษตรกรในพื้นท่ี การแก้ไข ปัญหาการไร้ท่ีทากิน การบริหารจัดการการใช้ประโยชน์ในที่ดินในชุมชนร่วมกัน และการติดตามและ ปรบั ปรุงฐานข้อมูลที่ได้มกี ารจัดเกบ็ มาแล้วจากพ้ืนที่ ในกรณีตาบลสนั มะเคด็ มีข้อเสนอจากแกนนาและ ผู้นาในชุมชนจากการหารือวิเคราะห์ปัญหาร่วมกันว่า การใช้กลไกโครงสร้างของฝ่ายปกครอง คือ คณะกรรมการตาบลที่มีกานันและผู้ใหญ่บ้าน หรือแม้แต่จะร่วมกับทางเทศบาลเพื่อแก้ปัญหาป้องกัน/ แก้ไขการสูญเสียสิทธิในที่ดินทากิน การแก้ไขปัญหาการไร้ที่ดินทากิน การจัดการใช้ประโยชน์ท่ีดินใน ชุมชนร่วมกัน และการปรับปรุงระบบฐานข้อมูลท่ีได้ริเริ่มไว้ โดยศักยภาพและภารกิจในปัจจุบันกลไก ดังกล่าวยังไม่อาจท่ีจะดาเนินการแก้ไขปัญหาเชิงโครงสร้างดังกล่าวได้ ท้ังน้ีเนื่องจากปัญหาเร่ืองการ สูญเสียสิทธิในท่ีดินก็ดี การไร้ที่ดินทากินก็ดี หลายๆกรณีเป็นปัญหาที่มีสาเหตุมาจากภายนอกชุมชน เช่นปัญหาข้อกฎหมาย ปัญหาเร่ืองระบบการผลิตทางการเกษตรที่มีการผูกขาดปัจจัยการผลิต เมล็ด รายงานฉบับสมบูรณ์ (Completion Report) หน้า 5-39

รายงานข้อเสนอแนะเร่อื งการวางแผนการให้บรกิ ารของ บจธ. ของจังหวดั ลาพูน และ เชยี งราย การสารวจเกษตรกรและพฒั นาเครือข่ายพันธมิตรในพื้นทภ่ี าคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พนื้ ท่ี พันธุ์ ปุ๋ย ยาปราบศัตรูพืช ท่ีอยู่นอกเขตอานาจของตาบล แต่กลับส่งผลกระทบต่อเกษตรกรภายใน ชุมชนอย่างกว้างขวาง ดังนั้น หากได้รับความร่วมมือและได้รับการสนับสนุนจากองค์กรภายนอกที่มี ความร้คู วามเข้าใจในปัญหาของเกษตรกรก็จะทาใหเ้ กิดระบบการป้องกันและแกไ้ ขปญั หาไดอ้ ย่างจริงจัง สาหรับหน่วยงานเครือข่ายภายนอกท่ีอาจจะต้องมีการบูรณาการและเข้ามาสนับสนุน ได้แก่ทางอาเภอ และ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณก์ ารเกษตร (ธ.ก.ส.) แล้ว ในกรณีของพื้นทต่ี าบลสันมะเค็ดเอง ก็มีการจัดต้ังสภาองค์กรชุมชน และในระดับจังหวัดก็มีการจัดตั้งสภาองค์กรชุมชนขึ้นในหลายตาบล และท่ีน่าสนใจท่ีควรจะชวนเข้ามาร่วมเป็นเครือข่ายพันธมิตรเพื่อช่วยเหลือ สนับสนุน การทางานใน ระดับตาบล ได้แก่ เครือข่ายสภาองค์กรชุมชนจังหวัดเชียงราย รวมถึงเครือข่ายสภาเกษตรกรที่อยู่ใน ระดับตาบล อาเภอ และจังหวัด ในฐานะท่ีเป็นองค์กรผู้แทนของเกษตรกรที่มีความเป็นสถาบันในทาง กฎหมายรับรอง ให้เขา้ ร่วมเปน็ เครอื ข่ายพันธมิตรดว้ ย 2. การพัฒนาเครือข่ายที่หนุนเสริมกระบวนการในการพัฒนาคณะกรรมการฯ และบุคลากรท่ี ทาหน้าที่รับผิดชอบในด้านต่างๆ ด้วยการเชิญเครือข่ายพันธมิตรในทางวิชาการและสนับสนุนงานวิจัย และพัฒนาระบบการจัดการโดยชุมชน การพัฒนาระบบการวางแผน การพัฒนาระบบการนาแผนไปสู่ ภาคปฎิบัติ เป็นต้น ในส่วนน้ีในพื้นท่ีจังหวัดเชียงรายก็มีมหาวิทยาลัยท่ีมีศักยภาพหลายมหาวิทยาลัยที่ จะเข้ามาสนบั สนุนทางวชิ าการได้ นอกจากนัน้ ควรท่ีจะใช้ระบบงานวจิ ัยเชิงปฏบิ ัตกิ ารเขา้ มาเสรมิ และ สนับสนุนการทากิจกรรมต่างๆ ภายในกลุ่มและชุมชน ซ่ึงในพื้นที่จังหวัดเชียงราย หรือ พื้นที่ในทาง ภาคเหนือ กจ็ ะมี ศูนย์ประสานงานวิจัยเพื่อท้องถิ่นในพ้ืนที่ กระจายอยใู่ นพ้ืนท่ีต่างๆท่ีสามารถเชิญชวน ให้เข้ามาพัฒนาและมสี ่วนร่วมได้ (3) แนวทางการแก้ปัญหาระบบการบรหิ ารจดั การท่ีดินและการเกษตร ปญั หาของระบบการเกษตรและที่ดินของพนื้ ที่ตาบลสนั มะเค็ดดังทีก่ ล่าวมาข้างต้น อาจจะสรุป ได้ว่า เป็นปัญหาของระบบโครงสร้างพื้นฐานของระบบการเกษตร โดยเฉพาะอย่างยิ่งในส่วนท่ีเป็นต้น ทางของระบบการผลิต ซึ่งยังไม่ได้กล่าวถึง ในส่วนที่เป็นกลางทางคือการแปรรูป การสร้างมูลค่าเพ่ิม และส่วนปลายทางคือ การตลาดและการบริโภค สาหรับข้อเสนอแนะที่อาจจะเป็นแนวทางในการแก้ปัญหา สาหรับในกรณีพ้ืนท่ีตาบล สนั มะเค็ด โดยเทียบเคยี งกบั ระบบการเกษตรในพน้ื ทีอ่ ่ืนๆ ประกอบดว้ ย 1. การส่งเสริมให้เกิดการรวมกลุ่มเพื่อการสร้างอานาจต่อรองและการเช่ือมโยงกับองค์กร เครือข่ายในส่วนที่เป็นกลางน้าและปลายน้าให้มากย่ิงข้ึน แทนการรวมกลุ่มเพ่ือการกู้ยืมท่ีสมาชิกของ กลุ่มต้องค้าประกันไขว้กัน แต่ต้องเป็นการรวมกลุ่มเพ่ือวางแผนในการผลิตแทนที่จะต่างคนต่างผลิต ต้องรวมกลุ่มเพื่อสร้างอานาจต่อรองกับตัวแทนของบริษัทที่เข้ามาส่งเสริมให้ผลิตแทนการขาดตัดราคา กนั รายงานฉบับสมบูรณ์ (Completion Report) หนา้ 5-40

รายงานข้อเสนอแนะเร่อื งการวางแผนการใหบ้ รกิ ารของ บจธ. ของจงั หวัดลาพูน และ เชียงราย การสารวจเกษตรกรและพัฒนาเครอื ขา่ ยพันธมิตรในพืน้ ที่ภาคเหนือ โซน 1 ตามโครงการสารวจเกษตรกรใน ๓๖ พ้นื ที่ 2. ปัญหาเร่ืองการรวมกลุ่มน่าจะเป็นปัญหาท่ีสาคัญท่ีสุดสาหรับในกรณีพ้ืนท่ีตาบลสันมะเค็ด ทงั้ นี้เนื่องจากการรวมกลุ่มเท่าที่เป็นอยู่ยังไม่ได้มีการยกระดับที่เป็นการพัฒนาระบบการเกษตรโดยตรง และในการบริหารจัดการกลุ่มก็ยังเป็นการจัดการท่ีหวังพึ่งพิงหน่วยงานภายนอก อีกท้ังยังเป็นการนา กลุ่มท่ีผูกโยงกับความสัมพันธ์เชิงอานาจทางการปกครอง ดังนั้นจึงมีความจาเป็นที่จะต้องพัฒนา ศักยภาพของกลุ่มเกษตรกรด้วยการเพิ่มเติมสมาชิกของกลุ่มเกษตรกรด้วยเกษตรกรรุ่นใหม่ให้เพิ่มมาก ขนึ้ 3. สาหรับปัญหาเรื่องการไม่มผี ู้ประกอบอาชพี เกษตรกรร่นุ ใหม่ๆ เขา้ มาทาการเกษตรกรรมต่อ ซึ่งเป็นประเด็นปัญหาเช่นเดียวกันกับในหลายๆ พ้ืนท่ี และเป็นปัญหาในระดับชาติ หาก บจธ. จัดทาโครงการในการจัดสรรท่ีดินหรือหากมีการส่งเสริมให้มีผู้ประกอบกิจการทางการเกษตรใน ระดับกลางทาง คือ ในข้ันการเพิ่มมูลค่าหรือการแปรรูป หรือกิจกรรมในระดับปลายทางหรือการตลาด และการบริโภคของผู้บริโภค ก็อาจจะทาให้มีผู้ที่สนใจเข้ามาประกอบอาชีพเกษตรกรรมซ่ึงจะเป็น ทางออกใหก้ บั การขาดแคลนผูป้ ระกอบอาชพี เกษตรกรรมในระยะต้นได้ รายงานฉบับสมบรู ณ์ (Completion Report) หนา้ 5-41