khuumuuekaarduuaelsukhphaaphstriidwytneng1

การดูแลสุขภาพตนเอง 44 การทาํ หมันเม่ือใดกไ็ ดท ไ่ี มต ัง้ ครรภ (หมนั แหง ) ทาํ ได หลายวธิ ี สะดวก ปลอดภัย สามารถกลับบา นไดใ นวนั เดยี ว การทาํ หมันชายและหญงิ ไมทาํ ใหสุขภาพรางกายและจติ ใจ เปลย่ี นแปลง รวมทง้ั สมรรถภาพทางเพศ และความรูสกึ ทางเพศยงั คงเหมอื นเดมิ การเลอื กวธิ ีคมุ กําเนดิ ตา งๆ ขึ้นอยกู ับความตองการของสามี ภรรยาวาแบบใดเหมาะสมกับตนเอง และสามีหรอื ภรรยาจะเปนผใู ชก าร คมุ กําเนิด หนวยงานทใ่ี หบ ริการวางแผนครอบครวั ไดแ ก โรงพยาบาลทกุ แหง ศนู ยบ รกิ ารสาธารณสุข สถานอี นามยั

การดูแลสุขภาพตนเอง 45 ปญ หาสุขภาพดานอนามยั เจริญพันธุ ปญหาสุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุที่พบบอย คือ อาการปวด ทองนอย โดยเฉพาะการปวดประจําเดือน ภาวะเย่ือบุโพรงมดลูกเจริญ ผิดที่ เน้ืองอกในมดลูก มะเร็งเตานม มะเร็งปากมดลูก และโรคติดตอ ทางเพศสัมพันธ อาการปวดทองนอ ย อาการปวดทองนอยท่ีพบบอยคือ การปวดประจําเดือนซึ่งเปน อาการไมใชโ รค เปนความรสู กึ ปวดทองนอ ยในผหู ญงิ ขณะมปี ระจําเดอื น เปนอาการที่พบไดบอยสรางความรําคาญและ/หรือความทุกขทรมาน อยา งมากสาํ หรับผหู ญิงจาํ นวนมาก โดยทั่วไปในระหวางหรือใกล ระยะเวลาทม่ี ปี ระจาํ เดือน ผหู ญงิ ทัว่ ไป มักจะมีอาการปวดทองนอยรวมดวย แ ต จ ะ ไ ม ร บ ก ว น ก า ร ดํ า เ นิ น ชีวิตประจําวัน หากอาการปวด ประจําเดือนรุนแรงมาก จนทําใหไม สามารถปฏิบัติกิจวัตรประจําวันได ตามปกติ และทําใหผูหญิงในวัยเจริญ พันธุตองลาหยุดงาน จึงทําใหเกิดผล เสียตอภาวะเศรษฐกิจ

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 46 อาการปวดทองนอยระหวางมีประจําเดือน แบงออกไดเปน 2 ชนิด ไดแ ก 1. ชนิดที่อาการเกิดขึ้นมาเองโดยไมมีโรคของอวัยวะในชองเชิง กราน 2. ชนิดท่ีอาการปวดทองนอยมีผลมาจากโรคท่ีมีอยูภายในชอง เชิงกรานเปนตนเหตุ หรือเปนอาการของโรคในชองเชิงกรานผูหญิง น่นั เอง 1. การปวดประจําเดือนทีไ่ มมีโรคในชองเชิงกราน ก า ร ป ว ด ป ร ะ จํ า เ ดื อ น ที่ ไ ม มี โ ร ค ใ น ช อ ง เ ชิ ง ก ร า น มี ลักษณะเฉพาะคือ จะเปนในเด็กรุนสาวภายหลังจากมีประจําเดือนครั้ง แรกแลว 2 – 3 ป ตาํ แหนงของอาการปวดจะจํากัดอยูที่บริเวณทองนอย ตรงกลางเหนือหัวหนาว โดยจะเริ่มปวดในวันแรกของการมีประจําเดือน ในทุกรอบเดือน ลักษณะของการปวดเปนแบบปวดถวงท่ีทองนอยตรง กลาง และราวไปที่บริเวณดานหลังและตนขาหรือปวดแบบบิดๆ เหมือนกับการเจ็บทองคลอดและปวดเปนพักๆ ความรุนแรงจะแตกตาง กันไปในผูหญิงแตละคน บางคนจะทุรนทุรายอยางควบคุมตัวเองไมได เพราะความเจ็บปวดที่แสนสาหัส ขณะเดียวกันก็จะมีอาการเบ่ืออาหาร คล่ืนไส อาเจียน ทองเดิน ออนเพลีย ปวดศีรษะ และหงุดหงิดมาก ผูหญิงบางคนจะมีอาการอยูเพียงไมก่ีช่ัวโมงแลวก็ทุเลาจนหายไป แต บางรายอาการปวดจะคงอยูหลายวัน หากแพทยตรวจไมพบความ ผิดปกติของระบบอวัยวะสืบพันธุและอวัยวะอื่นภายในชองเชิงกราน มัก

การดูแลสุขภาพตนเอง 47 วินิจฉัยวาเปนอาการปวดประจําเดือนชนิดท่ีเปนขึ้นเองโดยไมมีโรคใน ชอ งเชงิ กราน การปวดประจําเดือนเปนอาการที่พบบอยในผูหญิงทั่วไปมา นานแลว ซึ่งเปนอาการท่ีบั่นทอนสุขภาพจิตและภาวะเศรษฐกิจของทั่ว โลก นักวิชาการจึงใหความสนใจและพยายามหาสาเหตุของอาการปวด ประจําเดือน จนกระทั่งเปนท่ียอมรับกันวาอาการปวดประจําเดือนน้ีเกิด จากสารที่มีฤทธ์ิทําใหมดลูกหดตัวรุนแรง คือ โปรสตาแกลนดิน ซึ่ง เกิดข้ึนขณะท่ีผูหญิงท่ีมีการตกไข อยางไรก็ตามยังมีสาเหตุอ่ืนที่พบ รว มกบั ผหู ญงิ ท่ีปวดประจําเดือน คือ ความผิดปกติของตัวมดลูกเองจาก การเติบโตท่ีไมสมบูรณ ผูหญิงเหลาน้ีมักจะมีมดลูกที่เล็กเหมือนมดลูก ของเด็กคือ มีบริเวณมดลูกที่ยาวและตัวมดลูกท่ีเล็กหักงอพับมากเกิน ปกติ จึงทําใหเลือดประจําเดือนถายเทออกมาไมสะดวก เลือดท่ีคั่งอยู ภายในโพรงมดลูกเปนชนวนใหมดลูกหดตัวรุนแรงข้ึนเพื่อบีบไลเลือดที่ คง่ั อยูภายในใหไ หลออกมาใหไ ด จึงเกดิ อาการปวดทอ งนอยรนุ แรงขน้ึ สาเหตสุ งเสริมประการอน่ื ไดแ ก สภาพจิตใจ มักจะพบภาวะนี้ใน กลุมเด็กผูหญิงที่มีอารมณออนไหว หรือไวตอความรูสึกเจ็บปวด หรือมี อารมณตึงเครียดเปนประจํา และสุขภาพท่ีไมดี มีโรคเร้ือรังหรือทํางาน หนักเปนตน อาการปวดประจําเดือนจึงอาจมีสาเหตุรวมหลายอยา งได แมอาการปวดประจําเดือนจะไมรุนแรงถึงขั้นเปนอันตรายแก ชีวติ แตก็สรางความรําคาญและทรมานตอผูหญิงมาก เม่ือมีอาการเปน ประจําทุกเดือนอาจจะทําใหเกิดอาการทางประสาทตามมาได น่ันคือ หวาดผวากลัวการมีประจําเดือนและทําใหรูสึกปวดทองรุนแรงมากข้ึน

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 48 ตลอดจนอาจทําใหจิตใจเปลี่ยนแปลงไปไดอยางมาก ตามสถิติพบวา อาการปวดจะรุนแรงมากข้ึนในชวงอายุ 18 – 24 ป แลวก็จะทุเลาลง อาการปวดประจําเดือนจะหายไปไดภายหลังผูหญิงน้ันต้ังครรภและ คลอดบุตร ซ่ึงเชื่อวาเปนเพราะปากมดลูกท่ีถางขยาย มีผลใหเกิดการ ทาํ ลายปลายประสาทท่อี ยูบริเวณดงั กลา ว ในปจจุบัน การดูแลรักษาอาการปวดประจําเดือนประเภทน้ี หากแพทยตรวจพบวาผูหญิงนั้นมีสุขภาพดี ไมมีโรคเรื้อรังอื่นๆ อันอาจ เปนสาเหตุของอาการปวดประจําเดือนได การรักษาพยาบาลและการ แนะนําการดูแลตนเอง โดย ) ส ร า ง ค ว า ม เ ข า ใ จ ใ ห แ ก ผู ที่ มี อ า ก า ร ว า เ ป น เ รื่ อ ง ธรรมดาที่จะมีอาการไมสุขสบาย แตถามีอาการปวดมากใหปฏิบัติ ในขออ่นื ๆ ) บรรเทาอาการปวดดว ย การใชย าระงบั ปวดชนิดธรรมดา หรอื ใหย าชว ยคลายการหดเกรง็ ของกลามเนอ้ื มดลูก ) ใชกระเปานํา้ รอนประคบบริเวณทองนอยจะชวยทุเลาอาการ ไดบา งในบางราย

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 49 ) ใหรับประทานอาหารท่ีมีคุณภาพซ่ึงประกอบดวยธัญพืช ผัก ผลไม หลีกเลี่ยงอาหารมันและอาหารสําเร็จรูป การปรับอาหารควร กระทํากอ นมปี ระจําเดือน 14 วันอาจจะทําใหอาการกอนมีประจําเดือนดี ข้ึน การหลีกเลี่ยงเนื้อแดง นม และอาหารเค็มจะชวยลดอาการกอนมี ประจําเดือนและอาการปวดประจําเดือน การเพ่ิมเน้ือปลาจะชวยลด อาการปวดประจําเดือนและมีการศึกษาพบวาการไดรับโอเมกา 3 จะลด อาการประจําเดือนมามาก ขณะท่ีวิตามินบี1 ชวยลดอาการปวด ประจาํ เดือน ) การออกกําลังกายอยางเพียงพอและสม่ําเสมอ จะชวย ปอ งกันมิใหโ รคนรี้ ุนแรงไดดว ย ) การรักษาในรายท่ีมีอาการรุนแรงมากท่ีใชกันคือ การยับยั้ง มิใหเกิดการตกไขด ว ยฮอรโมน เมอ่ื ไมมีไขตก เยอื่ บผุ นงั โพรงมดลูกก็จะ ไมสรางโปรสตาแกลนดิน ท่ีทําใหเกิดอาการเกร็งของกลามเน้ือมดลูก นอกจากน้ี ปจ จบุ นั ไดม ผี นู ําสารทส่ี ามารถตานการออกฤทธ์ิของโปรสตา แกลนดินมาใชในการบําบัด ซ่ึงพบวาไดผลดีและนิยมใชกันมาก อยางไรก็ตาม การใชยาท่ีนอกเหนือจากยาแกปวดธรรมดาท่ัวไปควรอยู ในความดูแลของแพทย เนื่องจากยาบางอยางอาจทําใหมีอาการ ขา งเคียงรวมดว ย เชน ทําใหคลื่นไส อาเจียน เวียนศีรษะ ตาพรามัว ซ่ึง แทนท่จี ะเปน ผลดีกลับจะทวีความรุนแรงของอาการในผูปวยได

การดแู ลสุขภาพตนเอง 50 2. การปวดทองนอ ยทม่ี โี รคภายในชอ งเชงิ กราน อาการปวดทองนอยอีกประเภทหนึ่ง ซ่ึงเปนอาการของโรค ภายในชองเชิงกรานน้ัน สวนใหญอาการจะเกิดข้ึนภายหลังจากผูหญิง น้ันมีประจําเดือนแลวเปนเวลานานหลายป สาเหตุท่ีพบในปจจุบันมัก เกิดจากภาวะการติดเช้ือในอุงเชิงกรานชนิดเรื้อรังทําใหมีพังผืดยึด อวัยวะในชองเชิงกรานไวดวยกัน หรือภาวะเยื่อบุผนังโพรงมดลูกเจริญ ผิดที่ในอุงเชิงกรานหรือการมีเน้ืองอกของกลามเน้ือผนังมดลูก นอกจากนก้ี ารใสหว งคมุ กาํ เนิดก็เปน สาเหตุท่พี บไดบ อ ย ตําแหนง ทีป่ วด ทองนอกจากภาวะที่มีหวงอยูในมดลูก จะขึ้นอยูกับตําแหนงของพยาธิ สภาพ ดังนั้นจึงอาจไมปวดท่ีตรงกลางทองนอย ในบางรายอาจยังคงมี อาการปวดแมประจาํ เดือนจะไดห ยุดไปแลวหลายวนั บางภาวะจะทําให อาการปวดประจําเดือนทวีข้ึนอยางมากในแตละวงจรประจําเดือนตาม ระยะเวลาที่ผานไป เชน ภาวะเยื่อบุผนังโพรงมดลูกเจริญผิดท่ี บางครั้ง ผูปวยอาจรูสึกหรือคลําพบกอนที่ทองนอยไดเอง สําหรับการรักษา อาการปวดระดูชนดิ น้นี น้ั ข้ึนอยกู บั สาเหตขุ องแตละโรค ภาวะเยอื่ บผุ นงั โพรงมดลกู เจริญผิดที่ อาการปวดทองนอยเร้ือรัง อาจมีสาเหตุจาก ภาวะเยื่อบุโพรง มดลูกเจริญผิดท่ี ซ่ึงเปนปญหาท่ีพบบอยที่สุดโรคหน่ึงในผูหญิง โดยเฉพาะในผูหญิงท่ียังไมมีบุตรและมีอายุระหวาง 25-44 ป แต อยางไรก็ตาม ยังสามารถพบภาวะนใ้ี นผูหญงิ ท่มี ีบุตรไดเชน กนั

การดูแลสุขภาพตนเอง 51 ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่นี้ ทําใหเกิดความผิดปกติของ อวัยวะในอุงเชิงกราน อาจทําใหมีอาการปวดมากที่บริเวณทองนอย โดยเฉพาะเวลามีประจาํ เดือนและเชือ่ วามักเปน สาเหตขุ องการมบี ตุ รยาก ผูปวยหลายรายท่ีมีโรคน้ีอยูโดยไมมีอาการอะไรเลย กวาจะ ตรวจพบไดก็พบวา อวยั วะสืบพันธุในชองเชิงกรานถูกทําลายไปมากเสีย แลว อยางไรก็ตามเมื่อตรวจพบแลวั ก็รักษาใหห ายไดไมยาก การปองกนั ปจจัยบางอยางท่ีชวยปองกันหรือชวยชลอความรุนแรงของโรค นไ้ี ด คอื 1. การตัง้ ครรภแ ละการใหนมบตุ ร เพราะทาํ ใหไมม ปี ระจําเดอื น 2. ยาเม็ดคุมกําเนิด เช่ือวาการรับประทานยาเม็ดคุมกําเนิดเปน ประจํานานๆ จะชวยหยุดย้ังการกอตัวหรือการแพรกระจายของเย่ือบุ มดลูกท่ีขึ้นผิดที่และทําใหเย่ือบุมดลูกบางกวาธรรมดามากและฮอรโมน จากยาเม็ดคุมกําเนิดน้ีจะชวยลดการกระตุนที่ตําแหนงของเย่ือบุมดลูก ขึ้นผิดท่ี 3. การขยายตวั ของปากมดลกู ที่เกดิ จากการคลอดบุตร อาการ 1. มอี าการปวดกอนและระหวางมีประจาํ เดอื น 2. ปวดทอ งนอ ยแปลบๆ เม่ือขณะมเี พศสัมพนั ธ

การดูแลสุขภาพตนเอง 52 3. ปวดปสสาวะบอยหรือทองเดินบอยหรือถายลําบากและ อาการจะรุนแรงชวงใกลมีหรือกําลังมีประจําเดือน แตเม่ือหมด ประจาํ เดือน อาการก็หายไป 4. มีเลือดออกทางชองคลอดผิดปกติ นอกเหนือจากการมี ประจําเดือนท่ีไมสมาํ่ เสมอ และออกเปน ระยะเวลานานกวาปกติ 5. ภาวะมบี ตุ รยาก การรกั ษา โดยปกติการรกั ษาเอนโดเมทริโอสสิ ในปจจบุ นั มี 3 แนวทาง 1. การผา ตัดเอนโดเมทรโิ อสิสออกท้ังหมด 2. การใหยาเพอื่ ลดขนาดของเอนโดเมทรโิ อสิส 3. การผา ตดั รว มกับการใหยา

การดแู ลสุขภาพตนเอง 53 เน้อื งอกมดลกู เนื้องอกมดลูก เปนเน้ืองอกชนิดไมรายแรงของตัวมดลูก ชวง อายุท่ีพบบอยประมาณ 30-40 ป สวนสาเหตุยังไมทราบแนชัด อาการ ของโรคขึ้นอยู กับ ข น าด แล ะ ตํ าแหน งข องเน้ื องอก สําหรั บ ภาวะแทรกซอ นท่ีอาจจะเกดิ ขนึ้ ไดแ ก ภาวะมบี ตุ รยาก ในภาพแสดงเนื้องอกมดลูกท่ี ตําแหนงตางๆ ไดแก เน้ืองอกภายใต ผิวเยื่อบุโพรงมดลูก เน้ืองอกที่อยูใน กลามเน้ือมดลูก และเน้ืองอกท่ีอยูบน ผิวของมดลูก สวนเนื้องอกบริเวณพัง พืดและปากมดลูก พบไดนอ ย อาการ ผู ห ญิ ง ท่ี มี ก อ น เ น้ื อ ง อ ก มดลูกหลายกอนหรือกอนขนาด ใหญกอนเดียว อาจจะเกิดอาการ จนกระท่ังตองไปพบแพทยเพื่อ ขอรับการรักษา อาการที่อาจพบ ไดแก 1) มปี ระจาํ เดือนมามากผดิ ปกติ 2) มเี ลือดออกทางชองคลอดระหวา งรอบเดอื น 3) มอี าการปวดทอ งนอ ยแบบเฉยี บพลนั หรอื เรอื้ รงั

การดูแลสุขภาพตนเอง 54 การวินิจฉยั โดย 1) การตรวจภายใน พบขนาดและ รูปรางของมดลูกโตข้ึนหรือรูปราง ผิดปกติ อาจเปนสัญญาณวาเกิดมีเน้ือ งอก 2) การตรวจดวยคล่นื เสียงสงู 3) การสองกลอง เขาไปทางชอง ทองหรอื ชองคลอดและปากมดลกู 4) การเอ็กซเรยแบบพิเศษ สามารถตรวจสอบขนาดและรูปราง ของมดลกู และปกมดลกู ได การรกั ษา เนื้องอกชนิดน้ีสวนใหญมีขนาดเล็กและไมมีอาการ ไมตองทํา การรักษา แตแ พทยอาจนดั ตรวจบอยขน้ึ เพ่อื ใหแนใจวากอนเนื้องอกไม โตเร็วเกนิ ไป หากผูห ญิงอยูใ นชว งทายของวัยเจริญพันธุ รังไขจะคอยๆ หยุดสรา งฮอรโ มนเอสโตรเจน กอ นเนอื้ งอกมดลกู กจ็ ะฝอ เองได แตหาก กอนเน้ืองอกน้ันทําใหเกิดอาการและ/หรือรบกวนการตั้งครรภก็อาจ จําเปนตองรักษาโดยการผาเน้ืองอกออกหรือตัดมดลูกออก ซึ่งแพทย พจิ ารณาตามพยาธสิ ภาพและความตอ งการมบี ุตรของผปู วย มะเร็งปากมดลกู มะเร็งปากมดลูก เปน มะเร็งที่พบมากท่ีสุดในผูหญิงไทย แตเปน อนั ดบั สองของมะเรง็ ในผหู ญิงทั่วโลกรองมาจากมะเรง็ เตา นม

การดูแลสุขภาพตนเอง 55 มะเร็งปากมดลูก พบ ไดใ นผหู ญิงต้ังแตวัยสาวจนถึง วัยชรา พบมากในชวงอายุ 30 – 50 ปสาเหตุเกิดจากการติด เ ช้ื อ ไ ว รั ส เ อ ช พี วี ( HPV: Human papilloma virus) และ มีปจจัยสงเสริมที่ทําใหเกิดโรคมะเร็งปากมดลูก ซึ่งถือเปนปจจัยเส่ียง แบงออกเปน 3 กลมุ ดังน้ี คือ ปจ จัยเสี่ยงทางฝา ยหญงิ 1) ผูหญงิ ทม่ี ีคูนอนหลายคน 2) ผูหญงิ ที่มกี ารรวมเพศตง้ั แตอ ายุยงั นอ ย 3) ผหู ญิงทม่ี ีบตุ รยากหรอื มีบตุ รตง้ั แตอ ายยุ ังนอ ย 4) ผหู ญิงท่ีไมรักษาความสะอาดบริเวณอวยั วะสบื พันธุ 5) ผูหญงิ ท่ีมีการอักเสบหรอื การระคายเคืองบรเิ วณปากมดลูก 6) ผหู ญงิ ทมี่ ีประวตั กิ ารติดเชือ้ ทางเพศสมั พนั ธ เชน กามโรค หรือเรมิ เปน ตน 7) ผูหญงิ ที่มปี ากมดลูกฉกี ขาดซึ่งเกิดจากการคลอดทไี่ มไดร ับ การดูแลอยา งถูกวธิ ี 8) ผหู ญิงท่ีไมม ารับการตรวจคดั กรองมะเรง็ ปากมดลกู 9) ผูหญงิ ทร่ี บั ประทานยาคุมกาํ เนิดเปนเวลานาน ปจ จัยเสี่ยงทางฝา ยชาย 1) สามที ่ีมคี นู อนหลายคน 2) สามที ี่มีประสบการณท างเพศต้ังแตอ ายนุ อย

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 56 3) สามเี ปนมะเรง็ ขององคชาต 4) สามที ี่หนังหมุ ปลายอวยั วะเพศไมเ ปด หรอื ไมไดร ับการขลบิ ปลาย 5) สามเี คยเปนโรคตดิ เชื้อทางเพศสัมพนั ธ เชน กามโรค เปน ตน 6) สามเี คยมภี รรยาคนกอ นเปน มะเร็งปากมดลกู ปจจัยเสี่ยงอน่ื ๆ 1) การสบู บหุ ร่ี 2) การสืบทอดทางกรรมพันธุ 3) ภาวะภมู คิ มุ กนั ตํา่ เชน ตดิ เช้อื ไวรสั เอดส กนิ ยากด ภมู คิ ุม กันโรค 4) การมฐี านะทางเศรษฐกจิ และสังคมต่ํา อาการ ผูหญิงที่แตงงานหรือมีเพศสัมพันธแลว มีโอกาสติดเช้ือเอชพีวี ไดงาย เนื่องจากเช้ือน้ีสามารถติดตอกันไดงายโดยการสัมผัสหรือการมี เพศสัมพนั ธ แตก ารตดิ เชื้อสว นใหญจะหายไปไดเองมากกวารอยละ 90 มีสวนนอยที่เชื้อยังคงอยูจนทําใหเกิดเปนรอยโรคและเปนมะเร็งปาก มดลูกในระยะหลายปตอมา อาจจะนานถึง 10-15 ป นอกจากน้ีการติด เชื้อเอชพีวี สวนใหญไมมีอาการอะไรเลย ผูหญิงจึงไมทราบวามีการติด เช้ือ นอกจากการตรวจหาเช้ือเอชพีวีหรือตรวจหาเซลลผิดปกติท่ีปาก มดลกู เมื่อการดําเนินโรคเปนมะเร็งระยะเริ่มแรกมักไมแสดงอาการ อะไรหรือมอี าการนําดงั ตอไปนี้

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 57 1) มีตกขาวผิดปกติ เชน มตี กขาวบอยๆ หรอื ออกมากกวา ปกติ ตกขาวอาจมีสีปกติ สีเหลอื ง สเี ขยี ว หรือมีเลอื ดปนและตกขาวมี กล่ินเหมน็ 2) ประจาํ เดอื นไมป กติ มีเลือดออกกะปริดกะปรอยหรอื มี เลอื ดออกมาก 3) มเี ลือดออกขณะรว มเพศหรือหลังรวมเพศ 4) มเี ลอื ดออกทางชองคลอดขณะทอี่ ยูใ นวัยหมดประจําเดอื น แลว 5) มีอาการออนเพลยี ซดี เบื่ออาหาร นํา้ หนักตัวลด ระยะของมะเร็งปากมดลกู มะเรง็ ปากมดลกู อาจแบง งา ยๆ เปน 2 ระยะใหญๆ ไดแ ก 1) ระยะกอนมะเร็งลุกลาม ในระยะนี้จะไมมีอาการ ผิดปกติใดๆ ไมมีอาการตกขาวหรือตกเลือด ไมมีกอนมะเร็งใหเห็นหรือ คลําไดชัดเจน จะตรวจพบไดจากการตรวจคัดกรองดวยเซลลวิทยา (Pap smear) และการตรวจปากมดลูกดวยกลองขยายทาง ชองคลอด 2) ระยะมะเร็งลุกลาม แบงออกเปน 4 ระยะยอยๆ คือ ระยะที่ 1, 2, 3 และ 4 ในระยะนี้จะเริ่มมีอาการผิดปกติแลว ข้ึนอยูกับ ลักษณะของกอนมะเร็งและอวัยวะท่ีมะเร็งปากมดลูกมีการลุกลามหรือ แพรกระจายไป อาการที่พบมากที่สุดคือ การมีเลือดออกผิดปกติทางชอง คลอด พบไดร อ ยละ 80-90 ของผูหญิงที่เปนมะเร็งปากมดลูก ลักษณะ

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 58 เลือดที่ออกอาจจะเปนเลือดออกกะปริดกะปรอยระหวางรอบเดือน เ ลื อ ด อ อ ก ห ลั ง จ า ก มี เ พ ศ สั ม พั น ธ ต ก ข า ว ป น เ ลื อ ด มี กลิ่นเหม็น หรือมีเลอื ดออกสดๆ เปน กอ นเลอื ด ผหู ญงิ ที่มีเลือดออกผิดปกตทิ างชองคลอดควรมาพบ แพทยเ พอื่ ตรวจภายใน แมวา จะไมม เี พศสมั พันธม านานแลว หรอื หมดประจาํ เดือนมานานแลวก็ตาม การวินจิ ฉัย กระทําได 2 วิธี ดังนี้ 1) การตรวจภายในและ ปายเอาเซลลจากเน้ือเยื่อบริเวณ ปากมดลูก รวมท้ังมูกจากชอง คลอดสวนบนหรือมูกจากรูปาก มดลูก ตรวจหาเซลลมะเร็งในระยะ เร่มิ แรก 2) การตรวจภายในและการตัดชน้ิ เน้ือจากแผลบรเิ วณปาก มดลูก การรักษา มีหลายวธิ ดี งั ตอ ไปน้ี ทงั้ น้ีการรกั ษาแตล ะวธิ ีข้นึ อยูก บั ระยะของโรค 1) ระยะกอ นมะเรง็ ลุกลาม อาจจะรักษาโดยการจี้ทาํ ลายรอย โรคดวยความเยน็ หรอื ดว ยแสงเลเซอร

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 59 2) ระยะมะเรง็ ลกุ ลาม วิธกี ารรักษามี 4 วธิ หี ลกั คือ การ ผาตดั การรกั ษาดว ยรังสี การรกั ษาดว ยยาเคมบี าํ บดั และการรกั ษารว ม โดยใชหลายวธิ ีรวมกัน เชน การรักษาดว ยการผา ตดั รว มกบั รังสี การ รักษาดว ยรงั สรี ว มกับเคมีบาํ บัด เปนตน มะเร็งเตานม มะเร็งเตานมเปนมะเร็งในผูหญิงไทยที่ พบมากเปน อนั ดับสองรองจากมะเรง็ ปากมดลูก สําหรับผูหญิงในเอเซีย พบวาชวงอายุที่เปน มะเร็งเตานม สว นใหญจะอยูระหวาง 40-50 ป มะเร็งเตานมเกิดจากเนื้อเย่ือของ เ ต า น ม มี ก า ร เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง เ ป น เซลลมะเร็งซ่ึงอาจจะเกิดเปนมะเร็งเตา นมท่ีเกิดกับทอน้ํานม หรือมะเร็งเตา นมท่ีเกดิ กบั ตอมน้าํ นม สาเหตุและปจ จัยเสย่ี ง สาเหตุของมะเร็งเตานมยังไมทราบแนชัด แตพบวามีปจจัย หลายประการท่ที ําใหผูหญิงเส่ียงตอการเกิดมะเร็งเตานม ไดแก ปจจยั เสย่ี งสวนบคุ คล 1) อายุ อายุมากข้ึนจะมอี ตั ราเสย่ี งในการเกดิ มะเรง็ เตา นมเพม่ิ ขึ้น

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 60 2) กรรมพันธุ ถาผูหญิงเคยมีประวัติเปนมะเร็งเตานมขางใด ขางหนึ่ง หรือผูหญิงท่ีมีมารดา พ่ีสาว หรือนองสาวเปนมะเร็งเตานม จะมี ความเส่ยี งตอ การเปน มะเร็งเพ่มิ ขึ้น ปจ จยั เส่ยี งจากพฤตกิ รรม 1) การบริโภค การรับประทานอาหารท่ีมีไขมันสูงและการ บริโภคเคร่ืองดื่มท่ีมีแอลกอฮอลเปนประจํา การสูบบุหรี่ จะเพิ่มความ เสยี่ งตอ การเปนมะเร็งเตา นม 2) การมีบุตร ผูหญิงท่มี ีบตุ รกอ นอายุ 30 ป มีความเสี่ยงตอ การเกิดมะเร็งเตา นมนอ ยกวาผูหญงิ ที่มีบตุ รเมอื่ อายุมากหรอื ผูหญงิ ที่ไม เคยตงั้ ครรภ 3) ยา ผหู ญงิ ทใ่ี ชยาคมุ กาํ เนดิ ตอเน่อื งเปนระยะยาว มีโอกาส เสย่ี งมากกวาผทู ไ่ี มเคยใชย าคมุ กาํ เนดิ 4) การออกกําลังกาย การออกกําลังกายอยางสมํ่าเสมอ ในชวงท่ีอายุยังนอย สามารถปองกันมะเร็งเตานมไดตลอดชีวิต และ การออกกําลังกายปานกลางในชวงผูใหญ ก็สามารถลดความเสี่ยงใน การเปนมะเรง็ เตา นมได ปจจยั เส่ียงจากส่งิ แวดลอ มภายนอก ปจจัยเสี่ยงจากส่ิงแวดลอมภายนอกยังเปนเรื่องท่ีกําลังศึกษา เชน การไดรับรังสียูวีจากแสงอาทิตย หรือการไดรับแมเหล็กไฟฟาจาก เคร่ืองใชไฟฟา เชน ไมโครเวฟ และโทรศพั ทมือถอื เปน ตน

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 61 อาการของมะเรง็ เตานม ผปู วยท่เี ปน มะเร็งเตานมมักจะไมมีอาการอะไร โดยมากมักจะรู ไดโดย ) มีการเปล่ียนแปลงขนาดของเตานม คลําไดกอ นทีเ่ ตา นม หรือรกั แร ) มนี าํ้ ไหลออกจากหัวนม ) เจบ็ หัวนมหรอื หัวนมถูกดึงรัง้ ) ผิวเตา นมจะเหมอื นเปลอื กสม การปอ งกัน การปอ งกันที่สาํ คญั คือการตรวจคน หาโรคตงั้ แตแ รกเรม่ิ โดย 1) การตรวจเตา นมดวยตนเอง ท้งั นคี้ วรตรวจเตา นมดว ย ตนเองตงั้ แตอ ายุ 20 ปขนึ้ ไป โดยตรวจเดอื นละคร้ัง ในชวงเวลาท่ี เหมาะสมคือ 5-7 วันหลงั หมดประจําเดอื นแลว ควรตรวจในวนั เดียวกัน ของทุกเดอื น 2) การตรวจเตานมโดยแพทย ผูห ญิงทอ่ี ายุ 35 ปขึ้นไป ควร ไดรบั การตรวจเตานมโดยแพทยท ุก 1-2 ป 3) การตรวจเตา นมดวยเครอ่ื งเอกซเรยห รือแมมโมแกรม ผหู ญงิ ทอ่ี ายุ 40 ปข้นึ ไป ควรไดร บั การตรวจเอกซเรยเ ตา นมทุก 1-2 ป

การดูแลสุขภาพตนเอง 62 โรคตดิ ตอทางเพศสัมพนั ธ โรคติดตอทางเพศสัมพันธสามารถเปนไดทุกเพศทุกชนชั้นทุก วัย อตั ราการตดิ เชือ้ ของโรคตดิ ตอทางเพศสัมพนั ธพ บมากข้นึ ในปจจุบัน เน่ืองจากคานิยมท่ีเปล่ียนไป โดยเฉพาะคานิยมมีเพศสัมพันธตั้งแตอายุ ยังนอย คานิยมอยูกอนแตงงาน และคานิยม การมีเพศสัมพันธนอก สมรส (การมีกิ๊ก) รวมท้ังอัตราการหยารางท่ีสูงขึ้น สงผลใหคนไทยใน ปจจุบันมีสามีหรือภรรยาหลายคน ทําใหโรคติดตอทางเพศสัมพันธเพิ่ม มากขึ้น ที่สําคัญคือโรคติดตอทางเพศสัมพันธมักจะไมเกิดอาการ จึง สามารถติดตอโดยท่ีไมรูตัว ดังน้ันโรคติดตอทางเพศสัมพันธจึง กอ ใหเกิดปญ หาทางสาธารณสขุ อยางมาก โรคติดตอทางเพศสัมพันธ หมายถึง กลุมของโรค ซึ่งสามารถ ติดตอกันไดจากการมีเพศสัมพันธ ปจจุบันพบวาโรคที่ติดตอทาง เพศสัมพันธมีมากกวา 20 ชนิด เชน หนองใน ซิฟลิส แผลริมออน การ ติดเช้อื แบคทเี รีย เรมิ และเอดส เปน ตน หนองใน เปนโรคตดิ ตอทางเพศสัมพันธท่ีเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ที่เรียกวา ทําใหเกิดอาการระคายเคืองในทอปสสาวะ แสบขัดเวลา ปสสาวะ มหี นองไหลออกจากทอปส สาวะ อาจจะทาํ ใหเกดิ การอักเสบใน ชอ งทอ ง หรอื เปน หมันหากไมไดร บั การรกั ษา ซิฟลิส เปนโรคติดตอทางเพศสัมพันธท่ีพบไดไมบอย การติด เช้ือเร่ิมแรกจะเปนกอนแข็งไมเจ็บท่ีอวัยวะเพศ ถาไมรักษาจะกลายเปน

การดแู ลสุขภาพตนเอง 63 ระยะที่สองท่ีเรียกวาเขาขอหรือออกดอก หากทิ้งไวนานจะติดเช้ือท่ี ระบบประสาท และหัวใจ แผลริมออน เปนโรคติดตอทางเพศสัมพันธ โดยลักษณะของ โรคจะมีแผลท่ีอวัยวะเพศ บวมและเจ็บ บางคนมตี อ มนํา้ เหลืองท่ีขาหนีบ หรือที่ชาวบานเรียกไขดันบวม หากไมรักษาหนองจะแตกออกจากตอม น้าํ เหลอื ง การติดเชื้อแบคทีเรีย clamydia เปนเช้ือแบคทีเรียที่พบบอย ท่สี ุด ทําใหเ กิดอาการมีหนองไหลและมอี าการระคายเคอื งบริเวณอวัยวะ เพศ สําหรับผูหญิงที่ไมไดรักษาอาจจะทําใหเกิดการอักเสบในชองเชิง กราน เปน หมนั หรอื ต้งั ครรภน อกมดลูก หูด เกิดจากเช้ือไวรัส human papillomavirus ทําใหเกิดหูดที่ อวัยวะเพศลักษณะเปนผื่นนูน ไมเจ็บ ผื่นจะมีขนาดใหญขึ้น หากไม รักษาผื่นจะโตเปนลักษณะหงอนไก ตัวโลน เกิดจากแมลงตัวเล็กที่อาศัยอยูที่ขนหัวหนาว ดูดเลือด คนเราเปนอาหาร ผูที่เปนโรคนี้จะมีอาการคันเปนหลัก เมื่อเกาจะทําให เจาตัวเช้ือแพรไปยังบริเวณอ่ืน การวินิจฉัยสามารถทําไดดวยตาเปลา จะพบไขสีขาวเกาะตรงโคนขน ไขจะมีลักษณะวงรี สวนตัวแมลงเม่ือกิน เลือดเต็มท่ีจะออกสีนํ้าตาล การรักษาตัวโลนสามารถซื้อยาทาไดตาม รานขายยา แตผูหญิงท่ีต้ังครรภหรือเด็กควรจะปรึกษาแพทย การ ปองกันสมาชิกในครอบครัว เพ่ือนสนิท คูนอนควรจะไดรับการดูแล พรอมกันเพือ่ ปองกนั การกลับเปน ซาํ้ เสือ้ ผาหรือผาปูท่ีนอนควรจะนําไป

การดแู ลสุขภาพตนเอง 64 ตมหรือซักแหง แลวรีดดวยเตารีด ตัวแมลงอยูไดเพียง 24 ชั่วโมงเม่ือ ไมไดอยูกับคน สวนไขอยูไดน านถึง 6 วนั เรมิ ทอ่ี วยั วะเพศเปน โรคติดตอทางเพศสัมพันธท่ี เกิดเชื้อไวรัส ทําใหเกิด อาการปวดแสบบริเวณขา กนหรืออวัยวะเพศ และตาม ดวยผ่ืนเปนตุมนํ้าใส แผล หายไดเองใน 2-3 สัปดาห แตเชอ้ื ยงั อยใู นรางกาย เมื่อรา งกายออ นแอ เช้อื ก็จะกลับเปน ใหม โรคเอดส เชื้อเอชไอวี (HIV: human immunodeficiency virus) ซ่งึ เปนเช้อื ที่ทําลายระบบภูมิคุมกันของรางกาย ทําใหผูปวยติดเช้ือพวก ฉวยโอกาสซง่ึ อาจจะเปนเช้ือแบคทีเรยี หรอื เช้อื รา ได กลมุ ทเี่ ส่ยี งตอ การตดิ โรค ) การมีคูนอนมากกวา 1 คนใน 3 เดอื นท่ีผา นมา ) การมเี พศสัมพนั ธก บั คคู นใหมใน 3 เดอื นที่ผานมา ) การมีเพศสมั พนั ธก บั ชายหรอื หญิงบรกิ ารใน 3 เดอื นที่ผา นมา ) การท่ีสามหี รอื ภรรยามคี นู อนมากกวา 1 คนใน 3 เดอื นท่ี ผานมา ) การทีม่ ปี ระวตั ิปว ยเปน โรคติดตอ ทางเพศสัมพันธใ น 1 ปท ่ี ผา นมา ) การทคี่ ูครองแยกกันอยู (อาจเนื่องจากการทาํ งาน)

การดูแลสุขภาพตนเอง 65 อาการ อาการของโรคจะสมั พันธกบั เชื้อท่ีเปน สาเหตุ อาการทพ่ี บทวั่ ไป ไดแ ก ƒ ปส สาวะขัด ƒ ตกขาวบอย ƒ ปวดเวลามีเพศสัมพนั ธ ƒ ปวดทองหรือปวดชองเชงิ กราน ƒ มหี นองหรือนํ้าหลง่ั จากชอ งคลอดหรือทอปส สาวะ ƒ มผี ่ืน แผลหรือตุมนา้ํ ท่ีอวยั วะเพศหรอื ทวารหนัก ƒ มีอาการแดงและปวดบริเวณอวัยวะเพศ ƒ มอี าการคันหรอื ปวดบริเวณทวาร ภาวะแทรกซอน ) โรคติดตอ ทางเพศสมั พนั ธอาจจะลุกลามไปยังมดลูกหรือทอ รังไขทําใหเกิดการอักเสบในชองทอง ซ่ึงอาจจะกอใหเกิดการเปนหมัน หรือตัง้ ครรภนอกมดลกู ) โรคติดตอทางเพศสัมพันธอาจจะทําใหเกิดโรคมะเร็ง เชน การตดิ เช้ือเอชพีวีทที่ ําใหเกดิ มะเรง็ ปากมดลกู ) โรคติดตอทางเพศสัมพันธสามารถติดตอ ไปยงั ทารกในครรภ การปองกนั การปองกันโรคติดตอทางเพศสัมพันธท่ีดีที่สุดคือ การไมมี เพศสัมพันธ ซ่ึงเปนไปไดยากสําหรับผูท่ีแตงงานแลว ดังน้ันหากยังมี เพศสมั พันธต องคํานงึ ถงึ ความปลอดภัยเปนอนั ดบั แรก โดย

การดูแลสุขภาพตนเอง 66 ) ไมเปลี่ยนคูนอน ใหม สี ามหี รือภรรยาคนเดียว ) ใสถ ุงยางใหถ กู ตอ งหากจะมเี พศสมั พนั ธก ับคนท่ีไมทราบวา มีการติดเชื้อหรือไม ) เรียนรูอาการของโรคติดตอทางเพศสมั พนั ธ ) ใหตรวจประจาํ ปเพื่อหาเชอ้ื โรคแมวา จะไมม ีอาการ โดยเฉพาะผทู ต่ี องการแตงงานใหม ) ไมควรมเี พศสมั พนั ธเ ม่ืออายนุ อ ยเพราะจากสถติ หิ ากมี เพศสมั พนั ธอ ายนุ อยจะมีโอกาสติดโรคสงู ) รักษาความสะอาดของรา งกายและอวยั วะเพศอยา ง สมํ่าเสมอ ) ไมร ว มเพศขณะมีประจาํ เดอื น เพราะจะทําใหเกดิ โรคตดิ ตอ ไดง าย ) ไมม ีเพศสมั พนั ธท างทวารหนัก หากจําเปน ใหสวมถุงยาง อนามัย ) ไมส วนลา งชอ งคลอดเพราะจะทาํ ใหเกิดการติดเชอื้ ไดงา ย การปฏบิ ตั ิขณะติดเชื้อ สาํ หรับผูทเ่ี ปน โรคตดิ ตอทางเพศสมั พนั ธต อ งปฏบิ ัติดงั น้ี 1. งดรวมเพศโดยเดด็ ขาด รวมทงั้ การสําเร็จความใครด ว ย ตนเอง เพ่อื ปอ งกันการแพรกระจายของโรคและการอกั เสบลุกลาม 2. งดดื่มเหลา เบยี ร และของมึนเมาทุกชนดิ 3. นาํ คูน อนไปตรวจ และรักษาโดยเร็วท่ีสดุ

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 67 4. รักษาอวยั วะเพศและบรเิ วณใกลเคยี งใหส ะอาดและแหง อยู เสมอ 5. อยา ซอื้ ยารกั ษาดว ยตนเอง ใหต รวจรกั ษากบั แพทยเ ทา นัน้ 6. ไปรบั การตรวจตามนัดทกุ คร้ังและปฏบิ ตั ติ ามคาํ แนะนาํ ของ แพทย โรคเอดส โรคเอดส เปนโรคติดเช้ือท่ีเกิด จากไวรัสเอชไอวี ซ่ึงเขาทําลาย ภูมิคุมกันโรคของรางกาย กอใหเกิด ความบกพรองของระบบภูมิคุมกัน และเปนผลใหผูไดรับเชื้อเกิดติดเชื้อ ประเภทฉวยโอกาสหรือเปนมะเร็งบาง ชนิดไดงายกวาปกติ เมื่อติดเช้ือผูปวย จะมอี าการรนุ แรงและเสียชวี ิตไดงา ย แหลงทีเ่ ช้อื ไวรัสเอดสอ าศัยอยใู นรางกาย เช้ือไวรัสเอดสจะอยูในเลือดและสารคัดหลั่งตางๆ ในรางกาย เชน น้ําอสุจิ มูกเลือด สิ่งท่ีขับออกทางชองคลอด นํ้าลาย นํ้านม ปสสาวะ อจุ จาระ เปนตน

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 68 หนทางท่ีเช้ือไวรัสเอดสเ ขา สรู างกาย เช้อื ไวรัสเอดสเขา สรู า งกายทางผิวหนงั ทีม่ บี าดแผล เขาทางเยื่อ บอุ วัยวะตางๆ เชน ปาก ทวารหนกั ชอ งคลอด ทางเดินปสสาวะ แมเ ย่ือ เมือกจะไมมบี าดแผล แตถามบี าดแผลยิ่งมีโอกาสตดิ มากขึ้น การตดิ ตอ 1. การรว มเพศกบั ผทู มี่ ีเลอื ดบวกตอ ไวรสั เอดสทงั้ ชายและหญิง ทัง้ รกั รว มเพศและรกั ตา งเพศ สวนใหญมีประวตั ิเพศสมั พันธโ ดยไมใ ช ถุงยางอนามยั 2. การใชเขม็ และกระบอกฉดี ยาทีไ่ มทาํ ใหป ลอดเช้ือในการฉดี ยารว มกับผตู ดิ ยาเสพตดิ หรอื รว มกับผทู มี่ เี ลือดบวกตอ ไวรสั 3. จากการรบั เลอื ดหรอื ผลผลิตของเลือดจากผทู ี่มีเลือดบวกติด เชอื้ ไวรัสเอดส 4. การรับบริจาคอวัยวะตางๆ เชน ไต ไขกระดูก ดวงตา ตลอดจนนาํ้ อสจุ ิของผทู ี่มเี ช้ือโรคเอดสอ ยู 5. การใชของสวนตัวรวมกัน เชน มีดโกน แปรงสีฟน และ ผา เช็ดตัว เปน ตน 6. การติดตอ จากแมทมี่ ีเช้อื โรคเอดสไ ปสูทารกระหวางตงั้ ครรภ ขณะคลอด และการเล้ียงดบู ุตร

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 69 อาการหลงั จากไดร ับเช้อื ไวรัสเอดส อาการของเอดสจ ะมมี ากนอ ย เกดิ ขนึ้ เรว็ หรือชา หรือไมเ กดิ อาการเลยนัน้ ขน้ึ อยูกบั สขุ ภาพรา งกายของแตล ะบุคคล จาํ นวนเชอ้ื ที่ ไดร บั เพศ และวัยของผไู ดร บั เช้อื อาการท่พี บ กลมุ ท่ี 1 ระยะติดเช้ือหลงั ไดร บั เชื้อ 2 – 24 สปั ดาห อาจมี อาการคลายหวัด มีไขออ นเพลีย ตอมน้ําเหลอื งโต หรอื บางคร้งั อาจมี อาการทางสมอง กลมุ ที่ 2 อาจไมม ีอาการอะไรเลย ตรวจเลือด พบเช้ือเอดสบ วก กลมุ ท่ี 3 ตอ มน้าํ เหลืองโตทัง้ ตวั กลมุ ที่ 4 อาการกอนเอดส จะมีเหงื่อตอนกลางคืน นํ้าหนัก ลดลงมาก มีไข ทองเสีย ออนเพลีย เปนเริม งูสวัด มีผื่นท่ีผิวหนัง มีฝา ขาวในปาก เปนตน กลุมที่ 5 อาการของเอดส มีอาการแบบกลุมท่ี 4 และมีอาการ ของระบบตาง ๆ รว มดว ย เชน อาการระบบประสาท: มสี มองเสอื่ ม ตามวั จากประสาทตาอักเสบ ระบบทางเดนิ อาหาร: มแี ผลในปาก กลนื ลาํ บาก ทองเสยี ตบั อกั เสบ ระบบทางเดินหายใจ: ปอดบวม วณั โรค ระบบผวิ หนงั : เปนเรมิ มีอาการอักเสบของผิวหนังจากเชือ้ รา แบคทีเรยี อาการอน่ื ๆ : มะเรง็ หลอดเลือด มะเร็งระบบนา้ํ เหลอื ง ผอมแหง

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 70 การปองกัน ควรหลีกเลย่ี งพฤติกรรมเสย่ี ง ไดแ ก 1. ไมมีคูนอนหลายคน ไมเที่ยวโสเภณี ตองใชถุงยางอนามัยทุก ครงั้ ที่มเี พศสมั พนั ธกบั บุคคลทไ่ี มใ ชภรรยาหรอื สามี 2. ไมใ ชเขม็ ฉีดยารวมกับผูอน่ื โดยเฉพาะผตู ิดยาเสพตดิ ชนดิ ฉีด 3. งดการใชของท่ีปนเปอนเลือด น้ําเหลือง น้ําคัดหล่ังของ รางกาย เชน มีดโกนตนคอ มีดโกนหนวด แปรงสีฟน หวี ไมแคะหู เข็ม เจาะหู ทีต่ ดั เลบ็ ผา เชด็ ตัว ผา ขาวมา รว มกับผอู ืน่ 4. หลีกเลีย่ งการรบั เลือดโดยไมจําเปน รักษาสุขภาพรางกายให แขง็ แรงอยูเสมอ 5. ผูหญงิ ท่มี เี ลอื ดเอดสบ วกควรหลีกเลี่ยงการตงั้ ครรภ การปฏิบตั ิตวั เม่อื รูหรอื สงสยั วาเปนพาหะของโรคเอดส อยา งไร 1. รักษาสุขภาพใหแข็งแรงอยูเสมอ โดยรับประทานอาหารให ถูกสว น สะอาด ปราศจากเช้ือโรค ไมรับประทานอาหารสุกๆ ดิบๆ ออก กําลังกายบาง ทํางานไดต ามปกตแิ ละทาํ จิตใจใหสบายเปนดที ่ีสดุ

การดูแลสุขภาพตนเอง 71 2. หลกี เล่ียงการรบั เชื้อไวรัสเอดสเพิม่ ใหมอกี การใชถงุ ยาง อนามัยทุกครั้งท่มี ีเพศสมั พนั ธ 3. หลกี เล่ียงการแพรเ ชือ้ โรคดว ยการ ƒ ทําความสะอาดเสือ้ ผาของตนเอง ƒ งดบริจาคเลอื ด น้าํ อสุจใิ นการผสมเทยี ม และอวยั วะตา งๆ ƒ งดการรว มเพศ หรือใสถุงยางอนามัยทุกคร้งั เมือ่ มีการ รวมเพศ ƒ งดการใชของทีป่ นเปอ นเลอื ด นา้ํ เหลืองและนาํ้ คดั หลง่ั จากรางกายรว มกบั ผอู ่นื เชน มดี โกน แปรงสฟี น เปน ตน 4. รกั ษาโรคอนื่ ๆ (ถา ม)ี เชน วัณโรค กามโรค ไขห วัด 5. มีอาการเจบ็ ปวยตองพบแพทยหรือทําฟนควรบอกแพทยว า มีเลือดบวก 6. รับประทานอาหารรวมกับผูอ น่ื ได แตควรใชช อ นกลาง ถว ย ชาม ลางทําความสะอาดดวยน้าํ ยาลา งจานหรือผงซักฟอกธรรมดาก็พอ 7. กําจัดเลือด สารคัดหล่งั จากรา งกาย เชน หนอง อาเจียน อุจจาระ ปส สาวะ รวมทง้ั ผา ซับเลือดประจําเดอื น โดยการเผา ฝง ตม หรอื ใชน้ํายาฆาเชอื้ อยา งถกู ตอ ง

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 72 การปอ งกนั ความผิดปกต/ิ ปญ หาสุขภาพ ดานอนามยั เจรญิ พนั ธุ การปองกันความผิดปกติ/ปญหาสุขภาพดานอนามัยเจริญพันธุ ทีส่ ําคัญคือ การดูแลสุขอนามัยเจริญพันธุ และการตรวจเพ่ือคนหาความ ผดิ ปกติตง้ั แตแรกเริม่ (ไดแ ก การตรวจเตานมดวยตนเอง และการตรวจ คดั กรองมะเร็งในระบบอวยั วะสบื พันธุ) การดูแลสขุ อนามยั เจรญิ พนั ธุ การดูแลสุขอนามัยเจริญพันธุที่สําคัญ ไดแก การดูแลเตานม และการเลือกใชเสือ้ ยกทรง และการดูแลอวัยวะสบื พันธุภายนอก การดูแลเตานมและการเลือกใชเสอ้ื ยกทรง การดูแลเตา นม การดูแลเตานมน้ันก็ดูแลทําความสะอาดขณะอาบนํ้าเหมือน อวัยวะอื่นๆ ของรางกายไมจําเปนตองดูแลเปนพิเศษใดๆ ทั้งนี้ไม จําเปนตองใชสบูฟอกบริเวณหัวนม เพราะจะทําใหแหงและถลอกไดงาย โดยเฉพาะในชว งใหน มแมแ กล กู การเลอื กขนาดยกทรง เนื่องจากรูปรางของแตละคนไมเหมือนกัน ขนาดของเตานม รูปรางของเตานม รวมท้ังรูปแบบของยกทรงก็มีหลายรูปแบบ ดังน้ัน ควรจะเลอื กยกทรงทม่ี ขี นาดพอดี วธิ ีการเลือกขนาดยกทรง

การดูแลสุขภาพตนเอง 73 การวัดขนาดของยกทรง ใหวัดขนาด รอบทรวงอกหรือท่ีเรียกวา band size โดยวัด รอบลําตัวใตวงแขน โดยการวัดทายืน หายใจเขา ออกปกติ ถาคาท่ีวัดไดเปนเลขค่ีใหบวก 1 เพ่ือ เปนเลขคู วดั ขนาดของ cup size โดยการวดั รอบ เตานมสว นท่ใี หญท ่ีสุด ใหเ อา cup size (สวน ของ band size ใหทาํ เปนเลขคู เชนวัดได 39 ใหบวกอกี 1) ลบออกจาก band size จะไดค า ตวั เลข • 0-2 A • 2-3 B • 3-4 C • 4-5 D • 5-6 DD • 6-7 F • 7-8 G • >8 H

การดูแลสุขภาพตนเอง 74 การวดั ความกวางของยกทรง โดยปลดฝาครอบยกทรงออก ตดิ ตะขอดานหลังในระดับเอวใหพอดี ไมใหเลือ่ นไปบรเิ วณสะบัก ก า ร ป รั บ ท่ี ไ ม ดี เ ม่ื อ ตอ งการยกเตานมจะทําให ขอบยกทรงถูกดึงร้ังไป บริเวณสะบัก ผลคือไม สามารถท่ีจะรับน้ําหนัก เตา นมได กมหนา ใหนมหอ ย จบั ยกทรงตรงรอยตอระหวางสาย ยกทรงกับตวั ยกทรง ดงึ ข้นึ มา คลมุ เตานม เขยาใหเ ตา นมเขาที่ ปดฝาครอบเตานม ในกรณที ใ่ี ส ยกทรงแบบมฝี าครอบ เมื่อยังไมค ลอด ใหต ดิ ทขี่ อบบนสดุ เมอ่ื เลี้ยงลูกดวยนม ใหลดลงหนึ่งข้ันขณะท่ีคัดเตา นม

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 75 ปรับระดับความตึงของ สายยกทรงใหพอดี แลวสอดมือ เพือ่ ใหส ายยกทรงไปอยูทไ่ี หล กอนที่จะปด ฝาครอบยกทรงใหก ม และเขยา เตานมวา ยกทรงไดข นาดพอดี การตรวจสอบ สดุ ทา ย ใหสอดนวิ้ ใตข อบยกทรงจะพบ กระดกู ชายโครงอยใู ตข อบยกทรง เตา นมจะ อยใู น cup พอดี ไมลน ออกจากยกทรง การดูแลอวยั วะสืบพนั ธภุ ายนอก การดแู ลรักษารางกายใหสะอาดเปน ส่งิ จาํ เปนท่ที ุกคนตองทาํ โดยเฉพาะบรเิ วณอวยั วะเพศ 1. ทําความสะอาดอยางสม่ําเสมอ ลางดวยน้ําและสบู และเช็ด ใหแหง เพ่ือไมใหเปยกช้ืน โดยท่ัวไปไมจําเปนตองใชน้ํายาชําระ เฉพาะท่ี ซ่ึงปจจุบันน้ีมีการโฆษณาชวนเชื่ออยางมาก และไมควรสวน ลางชองคลอด 2. หลังปสสาวะทุกคร้ังควรชําระดวยน้ําสะอาด เพื่อปองกัน การหมักหมมและกลิ่นท่ีไมพึงประสงค และการทําความสะอาดหลังการ

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 76 ถายอุจจาระ ควรฉีดนํ้าชําระและใชกระดาษชําระเช็ดจากทางดานหนา ไปดานหลัง เพอ่ื ไมใหอุจจาระเปรอะเปอนชองคลอดปองกันการตดิ เชอ้ื 3. ควรเปลี่ยนผาอนามัยอยางนอยวันละ 2-3 คร้ัง หรือตาม ความจําเปนในวันที่เปนประจําเดือน เพื่อไมใหชื้นแฉะ หมักหมมจนเกิด กลนิ่ และอาจทําใหเ กดิ การตดิ เชือ้ ภายในได 4. เลือกใชก างเกงชัน้ ในท่ีทําดว ยผาฝาย ซ่งึ จะชว ยลดปญหา การอับช้ืน 5. ไมใ ชของใชป ะปนกบั ผูอ นื่ เชน กางเกงใน ผาเชด็ ตวั และ ผาถงุ 6. สังเกตดูอวยั วะเพศของตนเอง หากมีสิ่งผิดปกติ เชน ตก ขาว เลือดออกในชวงไมใชป ระจําเดอื น มปี ระจําเดอื นมากผดิ ปกติหรอื กระปริดกระปรอย ไมสมา่ํ เสมอ ควรมาพบแพทยทนั ที และหากสงสยั ให ปรึกษาบคุ ลากรสขุ ภาพ การตรวจเตา นมดว ยตนเอง ผูหญิงทุกคนต้ังแตเขาสูวัยสาวถึงวัยสูงอายุ ควรรูจักวิธีตรวจ เตานมของตนเอง และควรตรวจเตานมดวยตนเองเปนประจําทุกเดือน เพ่ือชวยใหสามารถสังเกตการเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดขึ้นในแตละเดือนที่ อาจผิดไปจากปกติได เวลาท่ีดีที่สุดที่จะทําการตรวจคือ ประมาณ 5–7 วันหลังหมดประจําเดือน ท้ังน้ีเพราะเปนระยะที่เตานมไมคัดตึง นิ่ม และ กดไมเจ็บทําใหตรวจไดงาย สวนผูหญิงท่ีเขาสูวัยหมดระดู หรือไดรับ การตัดมดลูกไปแลวควรตรวจเตานมดวยตวั เองในวนั เดยี วกนั เชน วนั ที่ 1 ของทุกเดอื น เพอ่ื ใหจําไดง าย

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 77 วิธกี ารตรวจเตา นมดว ยตนเอง การตรวจเตา นมดวยตนเองประกอบดว ย การดู และการคลํา โดยควรปฏบิ ตั ิดงั น้ี & การดู เริ่มตนดวยการยืนหนากระจก และมองดูท่ีเตานม และหัวนมทั้งสองขาง เพ่ือสังเกตดูลักษณะของเตานมทั้งดานหนาและ ดานขางของเตา นม โดยการตรวจหนากระจก กระทาํ 3 ทา คือ ƒ ทาที่ 1 ปลอ ยแขนท้งั สองหอ ย ขา งๆ ลําตัว ƒ ทาท่ี 2 ชูแขนทั้งสองขางข้ึน เหนอื ศรี ษะ ƒ ทา ท่ี 3 เอามอื ทั้งสองขางเทา เอว ส่ิงท่ตี องสังเกต คือ 1) ขนาด ลกั ษณะรูปรา ง และสผี ิวของเตานมท้ังสองขาง ซึ่ง ปกตขิ นาดจะเทากันและดูเหมอื นกนั ทัง้ สองขา ง 2) ลักษณะผิดปกติของผิวหนังบริเวณเตานม เชน การ เปลี่ยนแปลงของสีผิว มีรอยยน รอยนูน รอยบุม หรือมีรอยคลายผิวสม บวมแดง เหน็ รอยเสนเลือดชัดเจนหรือไม 3) ลักษณะผดิ ปกตขิ องหัวนม เชน หวั นมบมุ ลงไปกวาเดมิ หรอื ถกู ดงึ รั้ง มีรอยแผลหรือรอยแตกบริเวณหวั นม

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 78 ) การคลํา ควรตรวจในขณะอาบนํ้า หรือในทานอนราบ สวนใหญนิยมตรวจ ในขณะอาบน้ํา เพราะจะเคลื่อนไหวมือได งายโดยใชมือขางหนึ่งคลําเตานมขางท่ีอยู ตรงขามและมืออีกขางหน่ึงยกข้ึนเหนือศีรษะ ใหใชสวนปลายของน้ิวมือ 3 นิ้ว คือน้ิวช้ี นวิ้ กลาง และนว้ิ นางแนบชิดกัน 1) ควรใชฝา น้วิ ไมใชปลายนิ้วมือในการคลาํ เพราะจะทําใหค ลํา พบกอนเน้ือไดด ีกวา 2) คลําเปนวงเล็กๆ ชาๆ ใหท่ัวท้ังเตานมและ บริเวณรักแรดวยโดยเคล่ือนมือเปนวงกลมรอบเตา นม โดยวนจากนอกเขา ในจนถงึ หัวนม 3) ใชแรงกดในการคลําเบาๆ กอ น แลว คอ ยเพม่ิ แรงกดขึน้ พอประมาณ และกดใหแ รง ทง้ั นก้ี ารกดเบาๆ จะเปน การตรวจ คนหาความผดิ ปกตบิ รเิ วณผวิ หนงั เมอื่ ออกแรงกดขึ้นพอประมาณ จะทํา ใหรสู กึ การคลาํ พบกอ นเนื้อและเน้อื เยอ่ื ไขมันของเตานมได 4) หลังจากการคลําทกุ ครงั้ ควรบบี หวั นมดู วา อาจจะมสี ่ิงคัดหลั่งออกมาจากหวั นม การคลาํ ในทานอนราบ โดย & นอนหงายและใชห มอนเลก็ ๆ หนนุ ใต สะบักขา งซายและยกแขนซา ยวางเหนือศีรษะดัง

การดแู ลสุขภาพตนเอง 79 รูป ใชมือขวาคลําเตานมขางซายซํ้าดังที่ไดอธิบายไวขางตน ทํา เชน เดียวกันท่ีเตานมขางขวา โดยใชหมอนหนุนใตสะบักขางขวาและยก แขนขวาวางเหนือศีรษะ ใชมอื ซา ยคลําเตานมขางขวา เม่ือตรวจพบส่ิงผิดปกติใดๆ ที่เกิดข้ึนกับเตานม ไมวาจะเปน กอน รอยบุม รอยนูน บวม ผ่ืนแดง ผิวหนังยนหดตัวลักษณะ เหมือนผิวสม เสนเลือดดําขอด การมีสะเก็ดสีขาวหรืออาการคัน มีน้ําเหลืองและเลือดไหลจากหัวนม ควรรีบปรึกษาแพทยทันที เพื่อทําการวินิจฉัยที่ถูกตอง การตรวจเตานมดวยตนเองเปนประจํา จะ ชวยใหร อดพน อนั ตรายจากมะเรง็ เตานมได การตรวจคดั กรองมะเรง็ ในระบบอวัยวะสบื พนั ธุ มะเร็งปากมดลูกเปนมะเร็งที่สามารถตรวจและสืบคนไดตั้งแต เซลลเร่ิมผิดปกติ ซ่ึงการดําเนินโรคจะเปนแบบคอยเปนคอยไป ใชเวลา คอนขางนานคือ การดําเนินโรคต้ังแตเร่ิมมีความผิดปกติในระยะกอน เปนมะเรง็ จนถึงเปนมะเรง็ ใชเ วลานานเกือบ 10 ป ซึ่งถาสามารถรักษา โรคในระยะเรม่ิ แรกได จะลดอุบตั กิ ารณของมะเร็งปากมดลกู ลงได ปจจุบันนี้ผลการรักษามะเร็งปากมดลูกไดผลดีมากขึ้นกวาใน อดีต โดยเฉพาะในระยะกอนลุกลาม และระยะลุกลามเร่ิมแรก โดยใน ระยะกอนลุกลามการรักษาไดผลดีเกือบ100 % ดังนั้นการตรวจคนหา มะเร็งในระยะแรกเริ่มดวยการตรวจแปปสเมียรจึงมีความสําคัญมาก โดยผูหญงิ ทเ่ี คยมเี พศสัมพนั ธม าแลว ควรรับการตรวจภายในทกุ คน และ มีการตรวจคัดกรองเพ่ือหามะเร็งในระยะเริ่มแรกหรือระยะกอนเปน

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 80 มะเร็ง อยางนอยทุก 5 ป (ถาเปนไปได ผูหญิงที่มีเพศสัมพันธแลวทุก คน ควรตรวจทุก 1-2 ป หากผลปกติ 2-3 คร้ัง ก็สามารถเวนระยะหาง ออกไปได) การเตรียมตวั กอนรับการตรวจคนหามะเร็งในระยะแรกดวยการ ตรวจแปปสเมียร มีดังนี้ - ไมควรมีการตรวจภายในมากอน 24 ชั่วโมง - หามสวนลางภายในชองคลอดมากอน 24 ชั่วโมง - งดการมีเพศสัมพันธคืนวันกอนมารับ การตรวจภายใน - ไมควรเหน็บยาใด ๆ ในชองคลอดมา กอน 48 ชั่วโมง - ค ว ร ม า รั บ ก า ร ต ร ว จ ม ะ เ ร็ ง ห ลั ง ประจําเดือนหมดแลวประมาณ 2 สัปดาห สําหรับผูท่ีไมมีประจําเดือน แลว ใหมาไดต ามสะดวก นอกจากน้ันผูหญิงท่ีมีอาการผิดปกติ เชน เลือดออกผิดปกติ ทางชองคลอด เลือดออกหลังมีเพศสัมพันธ เลือดออกผิดปกติกอนวัย หมดประจําเดือนและหลังวัยหมดประจําเดือน และผูหญิงท่ีมีตกขาว ผิดปกติ มกี ลน่ิ เหม็น ตกขาวปนเลอื ด ควรรบี ไปพบแพทย

การดูแลสุขภาพตนเอง 81 การปอ งกนั มะเรง็ ปากมดลูกดวยวคั ซนี เอชพวี ี การปอ งกันมะเรง็ ปากมดลกู ดว ยการฉีดวคั ซนี เอชพวี ี กระตุนให รางกายสรางภมู ิคุม กนั เพื่อปองกนั ไมใ หปากมดลูกตดิ เชอื้ เอชพวี ี วัคซีนเอชพีวีในการปองกนั มะเร็งปากมดลกู วั ค ซี น เ อ ช พี วี ใ น ก า ร ปองกนั มะเร็งปากมดลูกท่ีใชกันอยู ในตอนน้ีมี 2 ชนิด คือ วัคซีน 4 สายพันธุ ซึง่ องคก ารอาหารและยา แหงสหรัฐอเมริกา ใหการรับรอง นั้น สามารถปองกันหูดหงอนไก มะเร็งปากชองคลอด มะเร็งชอง คลอด และมะเรง็ ปากมดลกู สวน วัคซีน 2 สายพันธุ เนนเฉพาะปองกันเอชพีวี 16, 18 ซึ่งเปนสาเหตุหลัก รอ ยละ 70 ของการเกดิ มะเรง็ ปากมดลูก ประสทิ ธิภาพของวัคซีน ประสิทธิภาพของวัคซีนพบวามีประสิทธิภาพสูง ถาฉีดในผูที่ไม เคยติดเชอ้ื เอชพีวี มากอนหรือหญิงสาวท่ียังไมเคยมีเพศสัมพันธครั้งแรก วัคซีนสามารถปองกันการเกิดมะเร็งปากมดลูกไดถึงรอยละ 90-96 แตจะ มีประสทิ ธภิ าพลดลงในกลมุ ทเ่ี คยตดิ เช้ือหรอื กาํ ลังตดิ เช้ือเอชพีวีอยู

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 82 ขอคาํ นึงในการฉดี วัคซนี 1. ควรฉดี ในเด็กสาวที่ยังไมเ คยมเี พศสัมพันธ 2. อายุท่ีสมควรฉีดคือ 9-26 ปในเพศหญิง และอายุ 9-17 ป ในเพศชาย 3. สําหรับผูหญิงที่เคยมีเพศสัมพันธแลวตองตรวจคัดกรอง มะเร็งปากมดลูกกอน ถาผลปกติ สามารถฉีดวัคซีนได ถาผลผิดปกติให ดูแลรักษาตามมาตรฐานและฉีดวัคซีนไดแตประสิทธิภาพของวัคซีน จะ ลดลง 4. การฉีดวัคซีนเอชพีวี จะฉีด 3 ครั้งเขากลามเน้ือ โดยคร้ังที่ 2 ฉดี หางจากการฉีดครงั้ แรก 1-2 เดอื น ครง้ั ที่ 3 ฉดี หา งจากคร้ังแรก 6 เดอื น 5. วคั ซีนสามารถปอ งกนั การติดเชอ้ื เอชพีวไี ดนานอยา งนอ ย 5 ป 6. การฉีดวัคซีนเพ่ือกระตุนซํ้า ยังไมมีขอมูลวาสมควรฉีด เมื่อไหร 7. ควรเล่ียงการฉดี วคั ซนี ในผูท ม่ี อี าการปว ยอยู 8. หามฉีดวัคซีนในผูท่ีมีประวัติแพหรือเคยมีปฏิกิริยาตอ สวนประกอบของเชอื้ ยีสตหรอื สวนประกอบของวคั ซนี ความปลอดภยั ในการฉีดวคั ซนี วคั ซีนเอชพีวี มคี วามปลอดภยั สูงโดยพบวาไมมีอาการขา งเคียง ระยะยาวหลังฉีดยา มีแตอาการเฉพาะท่ีเชน ปวด บวม แดง รอน บริเวณทีฉ่ ดี พบไดร อ ยละ 80-90 อาการอื่นท่ีอาจพบไดบางเชน เปนลม หลงั ฉีดยา หรือมอี าการไข

การดแู ลสุขภาพตนเอง 83 ในกรณีตั้งครรภ ควรงดฉีดวัคซีนในขณะต้ังครรภ หากพบวา ตั้งครรภหลังฉีดวัคซีนไปแลว ใหงดการฉีดวัคซีนในเข็มถัดไป แจง แพทยทราบแลว เรม่ิ ฉีดวัคซีนอีกครงั้ หลงั คลอด ราคาและสถานท่ฉี ดี วคั ซีน ปจจุบันนี้สามารถฉีดวัคซีนไดที่โรงพยาบาลของรัฐและเอกชน เกือบทุกแหง โดยราคาจะเปนแบบแพคเก็จ 3 เข็มอยูที่ 14,500- 20,000 บาท โดยสรุปแลว เช้ือแปปลโลมาในมนุษยสายพันธุท่ี 16,18 เปน สาเหตสุ ําคัญของการเกิดมะเร็งปากมดลูก ปจจุบันนี้มีวัคซีนเพื่อปองกัน การเกิดมะเร็งปากมดลูก ไดผลคอนขางสูงในผูหญิงท่ียังไมเคยมี เพศสัมพันธ สวนผูหญิงที่แตงงานแลวหรือมีประวัติเคยติดเชื้อแปปล โลมาในมนุษย ประสิทธิภาพของวัคซีนก็ลดต่ําลง ผูหญิงที่ไดรับวัคซีน แลวอาจจะติดเชื้อแปปลโลมาในมนุษยสายพันธุอ่ืนที่ไมมีในวัคซีนได ดังน้ันถึงแมวาจะฉีดวัคซีนไปแลว ผูหญิงควรไปตรวจคัดกรองมะเร็ง ปากมดลูกเหมือนเดิม สวนผูหญิงท่ีตองการฉีดวัคซีนควรปรึกษาแพทย ถงึ ผลดผี ลเสียและความคมุ ทุนของการฉีดวคั ซนี กอนตัดสินใจ

การดูแลสุขภาพตนเอง 84 การเตรยี มความพรอมกอนแตงงาน การที่หญิงชายจะตกลงปลงใจแตงงานหรืออยูรวมกัน และมี ความสัมพันธฉันทสามีภรรยาควรนึกถึงส่ิงตอไปนี้ ซ่ึงจะเปนปจจัยให การใชช วี ิตคูเปนไปอยางราบร่ืน ♥ ความเหมาะสมของอายุ ควรจะมีอายุใกลเคียงกัน ไมควร ตา งกนั เกิน 10 ป ♥ ความม่ันคงในการงานอาชีพ ควรจะมีอาชีพและรายได แนน อน เพยี งพอสาํ หรับครอบครวั และการเลย้ี งดูบตุ ร ♥ ความใกลเคียงกันของระดับการศึกษา จะชวยใหสามารถ พดู คุยปรึกษาหารือปญ หาตางๆ ซึง่ กันและกันได ♥ ความรับผิดชอบตอครอบครัว และความใกลเคียงกันของ บุคลิกภาพ ลักษณะนิสัยใจคอ และการประพฤติปฏิบัติใน เรื่องตางๆ เชน ความมีเหตุผล ความประหยัดอดออม ความ สนใจในวฒั นธรรมประเพณี รสนิยมทางเพศ ♥ การมีสุขภาพรางกายสมบูรณ เพื่อใหทราบถึงความสมบูรณ และความพรอมทางรางกายของชายและหญิงที่จะเปนผู กอกําเนิดทารกที่มีสุขภาพสมบูรณ และสามารถวินิจฉัยโรค บางอยางทแี่ อบแฝง จึงควรตรวจสุขภาพรา งกายกอนแตง งาน

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 85 การตรวจรางกายกอนแตง งาน 1.การตรวจรา งกายทวั่ ไป ไดแก ¾ วดั สวนสูง ¾ ชง่ั นํา้ หนัก ¾ วัดความดนั โลหติ ¾ ตรวจรางกายท่ัวไปทกุ ระบบ 2.การตรวจทางหองปฏบิ ตั กิ าร ไดแก & ตรวจปสสาวะ เพอ่ื คน หาโรคเบาหวาน โรคไต และโรคอื่น ๆ ซงึ่ อาจจะมผี ลตอ การตงั้ ครรภไ ด & เอกซเรยปอดและหวั ใจ จะทาํ ใหทราบถึงโรคของปอดท่อี าจ ติดตอ ถงึ กนั ได และสมรรถภาพของรางกาย & ตรวจเลอื ด เพอ่ื ใหท ราบถงึ 1) กลมุ เลือด 2) ความเขมขน ของเลอื ด เพ่ือดวู า มภี าวะเลือดจาง โรคเลอื ด จางธาลสั ซีเมยี

การดูแลสุขภาพตนเอง 86 3) โรคติดตอทางเพศสัมพันธ ไดแก โรคซิฟลิส ซ่ึงอาจไมมี อาการแสดงใดๆ แตตรวจไดทางเลือด หรือเชื้อไวรัสเอดส หากฝายใด ฝา ยหน่งึ มเี ช้อื ไวรัสเอดส บุตรท่ีเกดิ มาจะเสีย่ งตอการติดโรคได 4) โรคไวรัสตับอักเสบบี ซึ่งสามารถติดตอถึงกันไดทาง เพศสัมพันธทางเลือด ในผูหญิงที่ติดเช้ือน้ีและตั้งครรภ ลูกท่ีเกิดมามี โอกาสติดโรคจากแมได ดังนั้นควรตรวจเลือดเพ่ือทราบวาฝายใดฝาย หน่ึงมีการติดเชื้อหรือไม จะไดรักษาและปองกันการแพรเช้ือ หากตรวจ แลวพบวา ไมมภี ูมคิ ุมกัน ควรฉดี วัคซนี ปอ งกนั ท้ังชายและหญงิ 5) การฉีดวัคซีนปองกันโรคหัดเยอรมัน ฝายหญิงควรไดรับ การฉีดวัคซีนปองกันโรคหัดเยอรมันกอนตั้งครรภอยางนอย 3 เดือน เพ่ือปองกันการติดเช้ือในทารก การติดเชื้ออาจทําใหทารกพิการและ เสียชีวิต การปรับตัวเพ่อื ใหชีวติ ครอบครัวเปน สุข การท่ีหญิงชายมาอยูรวมกัน ควรพยายามปรับตัวเขาหากัน โดยท้ังคูควรถือเปนหนาท่ีและความรับผิดชอบรวมกัน ที่ตองมีการ เสียสละ รูจักประนีประนอม หรือหาขอตกลงที่จะทําใหทั้งสองฝายพึง พอใจ การปรับตัวที่ดีจะทําใหการ ใชชีวิตคูราบรื่นมีความสุข และลด ปญ หาความขดั แยง ในครอบครัว การปรบั ตวั ทส่ี ําคญั มดี งั ตอไปน้ี

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 87 นสิ ัยและความเคยชิน หญิงชายท่ีมีความตองการอยูรวมกัน ตองยอมรับนิสัยท่ีแตกตางกัน มีการประนีประนอม ความอดทนอดกลั้น มีอารมณข นั และควรมองในแงด โี ดยสนใจแตส่ิงทด่ี ีของอกี ฝายหนึ่ง บทบาทหนาที่และความรับผิดชอบ ในสังคมปจจุบันหญิงชาย ตางทํางานนอกบาน การชวยเหลือกัน แบงหนาที่กันทําหรือทําแทนกัน บา ง รวมท้ังการชว ยกนั เลยี้ งดูบตุ ร จะทาํ ใหช วี ิตภายในบา นมีความสขุ การใชจายเงินทอง ควรจะปรึกษาหารือกัน กําหนดคาใชจายที่ จาํ เปน ในแตล ะเดือน และคา ใชจ ายอืน่ ๆ ตามความเหมาะสมกบั ฐานะ ครอบครัว ญาติ และเพอ่ื น หญิงชายควรเรียนรนู สิ ยั ใจคอ ให ความสําคญั และมีน้ําใจไมตรีแกญาติและควรเปด ใจกวา งยอมรบั เพอื่ น ของอีกฝา ย ในขณะเดียวกนั ควรใหความสาํ คัญกับคนในครอบครวั เปน อนั ดบั แรก เพศสมั พันธ หญิงชายอาจจะมคี วามแตกตา งกนั บา งท้ัง ความคิดและสรีระรางกาย อยางไรก็ตาม ปจจัยที่ทําใหช ีวติ คมู ี เพศสมั พันธร าบร่ืน จะตองมคี วามพอใจท้งั สองฝาย รูจักใหและรบั อยา ง เหมาะสม ชวยเหลือซึง่ กนั และกนั ควรมกี ารพูดคุยอยางเปดเผยถงึ วธิ ที ี่ จะทาํ ใหเ กิดความสขุ ทางเพศ หนวยงานทใ่ี หค ําปรึกษาและบรกิ ารการเตรียมความ พรอ มกอนแตงงานและการเลีย้ งดบู ตุ ร ไดแก โรงพยาบาลทกุ แหง

การดแู ลสุขภาพตนเอง 88 การดูแลสขุ ภาพตนเองและบตุ รในระยะทีม่ ีบตุ ร ระยะการมีลูกเปนชวงเวลาที่สําคัญของครอบครัวท่ีผูหญิงตอง ระมัดระวงั เอาใจใสต อ สุขภาพตนเองและบุตรที่อยูในครรภ สามีและสมาชิกใน ครอบครัวก็มีสวนสําคัญในการชวยดูแลและแบงเบาภาระงาน รวมท้ังเปน กําลังใจใหวาที่คุณแมผานชวงเวลานี้ไดอยางมีความสุข นอกจากนั้นหญิง ตั้งครรภยังตองไดรับการดูแลจากบุคลากรสุขภาพ โดยเฉพาะสูติแพทยและ พยาบาลผดุงครรภ ดังนั้นเนื้อหาท่ีจะกลาวตอไป ไดแก การวางแผนการมี บุตร การดูแลขณะตั้งครรภ (การฝากครรภ การเตรียมตัวเปนคุณแม) ขณะ คลอด และหลังคลอด การเลี้ยงดูบุตร รวมท้ังการเลี้ยงลูกดวยนมแม นอกจากน้ีนาจะเรียนรูถึงภาวะแทรกซอนท่ีพบบอยในระยะการมีบุตร เพื่อ ปองกนั ปญหาสขุ ภาพท่ีจะตามมา เชน การแทง เปนตน การวางแผนการมลี ูก การวางแผนการมลี ูก อาจจะมขี อ พจิ ารณาดงั น้ี 1) ผูหญิงควรมีลูกคน แรกเมื่ออายุระหวาง 20-30 ป ไม ควรเกิน 35 ป เพราะถามีลูก ในชวงอายุนอยกวาหรือมากกวา น้ี คุณแมและลูกจะมีปจจัยเสี่ยง สูง อาจจะเกิดภาวะแทรกซอนใน ระหวา งต้ังครรภแ ละการคลอดได

การดูแลสขุ ภาพตนเอง 89 2) ควรมีลูกเม่ือมีความพรอม ท้ังทางดาน รางกายและสังคมเศรษฐกิจ ดังท่ีกลาว มาแลวในหัวขอ การเตรียมความพรอม กอนแตง งาน 2.1) คูสมรสควรตรวจสอบความ สมบูรณของรางกาย 2.2) คูสมรสใหมควรสรางฐานะ ครอบครัวใหม่ันคง มีรายได และเวลา เพยี งพอทจี่ ะเล้ยี งลูกไดเ ปนอยางดี การดูแลขณะตัง้ ครรภแ ละการฝากครรภ กอนอ่ืนเราควรมาทําความเขาใจกอนวา “จะรูอยางไรวาทอง” โดยการสังเกตการ เปล่ยี นแปลงในตัวเราเองไดจากอาการ ดังน้ี ) การขาดของประจําเดือน ) เตา นมคดั ตงึ ) ปสสาวะบอยขน้ึ กวา เดมิ ) อาการคล่นื ไส อาเจียน เบือ่ อาหาร และอยากกนิ ของแปลกๆ การฝากครรภ โดยท่ัวไปการฝากครรภ เพื่อตรวจสอบความแข็งแรงและความ สมบูรณของวาที่คุณแมและคุณลูก รวมท้ังคัดกรองความผิดปกติหรือ

การดูแลสุขภาพตนเอง 90 ภาวะแทรกซอนที่อาจจะเกิดข้ึนไดขณะตั้งครรภ ซ่ึงประโยชนของการ ฝากครรภ อาจสรุปไดดงั น้ี 1) ไดรับการดูแลทางดานสุขภาพและเฝาระวังอันตรายที่อาจจะ เกิดข้ึนได 2) ไดรับความรเู พื่อนาํ ไปปฏิบัติในการดูแลตนเองและลูกในทอ ง 3) ชวยใหก ารคลอดปลอดภยั ทัง้ แมแ ละลกู 4) ชวยใหแ มและลูกมีสุขภาพสมบรู ณ แขง็ แรง ในการฝากครรภนั้น ควร ฝากครรภทันทีเมื่อรูวาทอง และมา ตรวจตามนัดทุกครั้ง ในรายปกติ ขณะตั้งครรภ (อายุครรภ) นอยกวา 28 สัปดาห มักนัดตรวจติดตามทุก 1 เดือน หลังจากนั้นนัดตรวจทุก 2 สัปดาห จนตั้งครรภได 36 สัปดาห จะนดั ตรวจตดิ ตามทกุ 1 สปั ดาห การดแู ลตนเองขณะตง้ั ครรภ ขณะต้งั ครรภ วาที่คณุ แมควรใหค วามสนใจดแู ลสุขภาพตนเอง และลกู ในทองมากกวา ปกติ สงิ่ ทคี่ วรปฏิบตั ิ ไดแก < นอนอยา งนอ ยวนั ละ 8 ช่วั โมง ควรนอนพกั กลางวันอกี อยางนอ ย ½ ถงึ 1 ช่วั โมง

การดแู ลสุขภาพตนเอง 91 < ออกกําลังกายพอสมควร เชน ทํางานบานท่ัวไป ควรงดทํางานหนัก เชน ยกของหนกั รวมทง้ั งดทํางานทีต่ องไดรับ สารเคมีหรือรังสีตางๆ เพราะอาจทําใหมีอันตรายตอลูก และ/หรือแทง หรือคลอดกอนกําหนดได < อาบนํ้าเชา-เย็น ไมควรลงแชในนํ้า ลําคลองที่สกปรก เพราะเชอ้ื โรคอาจเขาสูชอ งคลอดและมดลูกได < แปรงฟนเชาและกอนนอนดวยยาสีฟนผสมฟลูออไรด ควร แปรงฟนหลังอาเจียน เพ่ือลดความเปนกรดในปาก ฟนจะไดไมผุ พบ หมอฟนหรอื เจา หนาทสี่ าธารณสุขเพอ่ื ตรวจฟน อยางนอย 1 ครัง้ < สวมเสื้อผา ท่ีสะอาดและใสสบาย ใชย กทรงท่พี อดี และสวม ไวทง้ั กลางวนั และกลางคนื < ควรงดเดินทางไกลในระยะ 3 เดือนแรกของการตั้งครรภ และในเดือนสุดทายกอนคลอด เพราะอาจทําใหแทงหรือคลอดกอน กําหนดได < ไมจ ําเปน ตอ งงดการรว มเพศระหวา งตง้ั ครรภ ยกเวนในราย ทเ่ี คยแทงและคลอดกอนกําหนด ซึ่งควรงดในชวง 3-4 เดือนแรก และ 1 เดอื นกอ นคลอด เพ่ือปองกันการแทง และการคลอดกอ นกําหนด < ควรงดบุหรี่และเหลา เพราะเปนอันตรายตอสุขภาพของแม และลกู ท้งั ในขณะต้ังครรภและปกติ

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 92 < หญิงต้ังครรภที่ไมเคยไดรับวัคซีนปองกันโรคบาดทะยักมา ภายใน 3 ป ควรไดรับการฉีดวัคซีน เพื่อปองกันโรคท้ังในทารกแรกเกิด และตัวคณุ แมเ อง < รั บ ป ร ะ ท า น อ า ห า ร ที่ มี ประโยชนใหม ากข้ึน และดม่ื นาํ้ อยางนอย วันละ 8 แกว จะชวยในเร่ืองการขับถาย ใหด ขี น้ึ งดอาหารที่มีรสจัด ของหมักดอง และอาหารที่ไมไ ดท ําใหส กุ < เม่ือปวย ควรไปรับการ รักษาจากบุคลากรสุขภาพ ไมควรซื้อ ยามารับประทานเอง เพราะยาบาง ชนิดเปน อันตรายตอ ลูกในทองได อาการไมสขุ สบายและวธิ ีการบรรเทาอาการ ขณะตั้งครรภ อาจจะมีอาการไม สุขสบายเล็กๆ นอยๆ ที่เกิดจากการ เปลี่ยนแปลงรางกาย ฮอรโมน และ จิตใจ รวมทั้งการตองปรับตัวสูบทบาท ใหมที่จะมาถึง ดังนั้นผูหญิงควรทํา ความเขาใจและเรียนรูวิธีการบรรเทา อาการเหลานี้

การดแู ลสขุ ภาพตนเอง 93 1. อาการแพทอง เชน คลื่นไส อาเจียนในตอนเชาหรือหลังอาหาร แกไข โดยรับประทานอาหารหรือเครื่องดื่มอุนๆ ขณะต่ืนนอน รับประทานอาหารท่ียอย งาย คร้ังละนอยๆ แตบอยคร้ังขึ้น งด อาหารทอดหรอื อาหารท่มี ไี ขมันมาก 2. ตกขาว ซ่ึงอาจมีเพ่ิมข้ึนไดในขณะต้ังครรภ ใหทําความ สะอาดตามปกติ แตถามีอาการอื่นรวมดวย เชน อาการคัน หรือมีกล่ิน ผิดปกติ ควรปรึกษาบุคลากรสขุ ภาพ 3. ทองผูก แกไขโดยการออกกําลังกายใหเพียงพอ ด่ืมนํ้า กิน ผักและผลไมเพมิ่ ขน้ึ 4. ปสสาวะบอย เกิดจากมดลูกท่ีโตข้ึน กดกระเพาะปสสาวะ แตถา มอี าการปวด ควรปรึกษาบคุ ลากรสุขภาพ 5. เสน เลอื ดดําที่ขาขดพอง ปกติ ไมมีอันตราย จะหายไปเองหลัง คลอด อาการปองกันโดยหลีกเลี่ยง การอยูในทาเดียวนานๆ การเปลี่ยน ทาบอยๆ ขณะพักอาจจะน่ังยกขา พาดเกาอ้ีอีกตัว ใหขาอยูในระดับ สะโพก เพ่ือใหการไหลเวียนเลือดใน สวนลางไดดี แตถามีอาการปวด ควรปรกึ ษาบุคลากรสุขภาพ