วารสารดำรงราชานุภาพ ศาสตร์พระราชา...ศาสตร์เพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน

วารสารดาํ รงราชานภุ าพ

2  วดา�ำ รรสงารราชานุภาพ วารสารดำ�รงราชานภุ าพ คณะผจู้ ัดท�ำ วารสารดำ�รงราชานภุ าพ เจา้ ของ สถาบนั ด�ำ รงราชานุภาพ คณะที่ปรึกษา ปลัดกระทรวงมหาดไทย นายกฤษฎา  บุญราช รองปลัดกระทรวงมหาดไทย นายสทุ ธิพงษ ์ จุลเจรญิ รองปลัดกระทรวงมหาดไทย นายณฐั พงศ์  ศิริชนะ รองปลัดกระทรวงมหาดไทย นายชยพล  ธิติศักด์ิ รองปลัดกระทรวงมหาดไทย นายประยูร รัตนเสนยี ์ บรรณาธิการบริหาร ผูอ้ �ำ นวยการสถาบนั ดำ�รงราชานุภาพ นายบัญชา เชาวรินทร ์ หวั หน้ากองบรรณาธกิ าร ผอู้ �ำ นวยการกลุม่ งานพัฒนาและบริหารจดั การความรู้ นางสาวดารา รกั ษาชาติ กองบรรณาธิการ นางสาววรดา สงอักษร นางวนั เพ็ญ  ทรงววิ ัฒน์ นางกาญจนา แจ่มมนิ ทร์ นางสาวอลีนา โสตถิธนโชต ิ นางสาววบิ ูลพรรณ์ เปาอนิ ทร์ นางสาวบษุ บา ลาภวิไล นางทิพวลั ย์ อดุ มทรพั ย์ นายบญั ชา ดวงดีแก้ว นางสาวภัทรภร ป้อมมะลัง นางสาวศรีเพญ็ งามข�ำ ผู้ออกแบบปก รา้ นล้านกะตังค์ อ�ำ เภอเฉลมิ พระเกียรติ จงั หวัดสระบุรี โทร. 08 7136 3905 สถานทต่ี ดิ ตอ่ สถาบนั ดำ�รงราชานภุ าพ ส�ำ นักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย กระทรวงมหาดไทย ถนนอษั ฎางค์ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร 10200 โทรศัพท/์ โทรสาร 0 2221 5958 http://www.stabundamrong.go.th e-mail: [email protected]

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 3  บทบรรณาธิการ ศาสตร์พระราชา...ศาสตร์เพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน ตลอดระยะเวลานับแต่ปี 2489 ท่ีพระบาทสมเด็จ พระเจา้ อยหู่ วั ภมู พิ ลอดลุ ยเดช รชั กาลที่ 9 เสดจ็ ขน้ึ ครองราชยส์ มบตั จิ นถงึ ปจั จบุ นั เปน็ ระยะเวลา 70 ปแี ลว้ ทพ่ี ระบาท สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงครองแผน่ ดนิ โดยธรรม เพอื่ ประโยชนส์ ขุ แหง่ มหาชนชาวสยาม สมดงั พระปฐมบรมราชโองการ โดยแท้ จนนานาอารยประเทศเทิดทูนและประจักษ์ในพระปรีชาสามารถและพระมหากรุณาธิคุณอันหาท่ีสุดมิได้ แมว้ า่ พระองคจ์ ะเสดจ็ สวรรคตเมอ่ื วนั ท่ี 13 ตลุ าคม 2559 แลว้ กต็ าม แตอ่ งคค์ วามรทู้ ที่ รงใชใ้ นการบ�ำบดั ทกุ ข์ บ�ำรงุ สขุ แก่ราษฎร จากพระราชกรณียกิจต่างๆ ท่ีทรงปฏิบัติเป็นหลักการทรงงานที่พระองค์ทรงยึดมั่นเป็นแนวทางในการ ประกอบพระราชกรณียกิจให้ส�ำเร็จตามพระราชประสงค์ ยังเป็นแบบอย่างให้ประชาชนคนไทยได้ศึกษาเรียนรู้และ น้อมน�ำเปน็ แนวทางในการด�ำเนนิ ชีวติ อยา่ งไมม่ ีทีส่ ้นิ สุด วารสารด�ำรงราชานุภาพฉบบั นี้ ไดร้ วบรวมพระราชกรณียกจิ การทรงงานตา่ งๆ จากผทู้ ีเ่ คยสนองงานใหแ้ ก่ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช อันเป็นต้นแบบให้แก่คนมหาดไทยได้น้อมน�ำศาสตร์พระราชา ไปประยุกต์ใช้ในการปฏิบัติหน้าท่ีราชการ การประพฤติและการปฏิบัติตน ตลอดจนการด�ำเนินชีวิต เพื่อให้เกิด ประโยชนส์ ขุ แกป่ ระชาชน เพอ่ื การพฒั นาทีย่ ัง่ ยนื สมดลุ และการอยูร่ ว่ มกันอย่างสงบสขุ ในสังคม ดังตอ่ ไปนี้ หมอ่ มหลวงปนดั ดา ดศิ กลุ : พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทรงเปน็ ทช่ี น่ื ชมแกช่ าวตา่ งชาติ และเปน็ ท่ีรักแก่ประชาชนชาวไทยทว่ั ประเทศ ซง่ึ คนไทยทุกคนควรร�ำลึกในพระมหากรุณาธคิ ุณ ด้วยการหม่ันเพยี ร บ�ำเพญ็ คณุ งามความดี เพื่อถวายความจงรักภกั ดแี ดพ่ ระองคท์ ่าน ดร.ปราโมทย์ ไม้กลัด : หลักการทรงงานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระองค์ ทรงเป็นนักพัฒนา และทรงงานอย่างหนักมาโดยตลอด ซ่ึงได้ประจักษ์ต่อคนไทยและนานาประเทศ ที่ส�ำคัญ เป็นแบบอยา่ งให้กับประชาชนได้น้อมน�ำไปปฏบิ ตั ิ ประยกุ ต์ใช้ในสถานการณต์ า่ งๆ ไดเ้ ป็นอย่างดี นายมนชุ ญ์ วฒั นโกเมร : การถวายงานโครงการเขอ่ื นปา่ สกั ชลสทิ ธอิ์ นั เนอื่ งมาจากพระราชด�ำริ เปน็ โครงการ แก้ปัญหาความเดือดร้อนของราษฎรจากการที่ได้รับอิทธิพลของแม่น�้ำ 3 สาย ที่ท�ำให้พื้นท่ีท�ำการเกษตรได้รับ ความเสยี หาย รศ.ดร. สณั หช์ ยั กลน่ิ พกิ ลุ : สายพระเนตรอนั ยาวไกลของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ท่ีทรงค้นพบมากว่า 30 ปี ว่าปาล์มนำ้� มนั เปน็ พชื นำ้� มันทใี่ ห้ปริมาณนำ้� มนั สูงกวา่ พืชน�ำ้ มนั ชนดิ ใดๆ ในโลก ท่ผี ลิตเป็น พลงั งานทดแทนสามารถใช้ในอนาคตได้ นายธงชัย ลขิ ติ พรสวรรค์ : พระราชกรณยี กิจในพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช ทรงให้ ความส�ำคัญกับการอนุรักษ์มรดกภูมิปัญญาของไทย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พิมพ์หนังสือ พระราชทานในงานพระราชทานเพลิงศพ อันเป็นประโยชน์ และทรงคุณค่าย่ิง ท่ีก่อให้เกิดการสะสมองค์ความรู้ จากรนุ่ สรู่ นุ่

4  วดา�ำ รรสงารราชานุภาพ อ.ววิ ฒั น์ ศัลยก�ำธร (อ.ยักษ)์ : เข้าใจ เขา้ ถึง “เศรษฐกจิ พอเพยี ง” แนวทางการด�ำรงอยแู่ ละปฏบิ ัตติ นของ ประชาชนในทุกระดับ ตัง้ แตร่ ะดบั ครอบครัว ระดบั ชมุ ชน ถงึ ระดบั รฐั ทั้งในการพฒั นาและบรหิ ารประเทศ ใหย้ ึด หลกั ส�ำคญั ของ “ความพอเพียง” อนั เป็นปรัชญาทมี่ ปี ระโยชนต์ ่อประเทศไทยและนานาประเทศ  มูลนิธิปิดทองหลังพระ สืบสานแนวพระราชด�ำริ : น้อมน�ำศาสตร์พระราชามาเป็นองค์ต้นแบบ เพ่ือเกิด การพฒั นาอย่างยงั่ ยืน โดยใช้หลักและวิธีการทรงงานทท่ี รงยดึ มัน่ ปฏบิ ตั ิตลอดมาจนน�ำไปสู่ความส�ำเร็จ กองบรรณาธิการขอขอบคุณผู้เขียนทุกท่านท่ีส่งบทความอันเป็นประโยชน์เผยแพร่สู่สาธารณะ และหาก ท่านผู้อ่านมีข้อแนะน�ำในการปรับปรุงการจัดท�ำวารสาร กรุณาแจ้งได้ท่ีสถาบันด�ำรงราชานุภาพ ส�ำนักงานปลัด กระทรวงมหาดไทย E-mail: [email protected] จะเปน็ พระคณุ ยงิ่ ท้งั นี้ บทความทงั้ หมดในวารสาร ฉบับนี้ได้จัดเก็บรวบรวมไว้ในระบบคลังความรู้ของสถาบันด�ำรงราชานุภาพ ส�ำนักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย www.stabundamrong.go.th เพอื่ เป็นประโยชนใ์ นการสบื ค้นตอ่ ไป กองบรรณาธกิ าร



6  วดา�ำ รรสงารราชานุภาพ ร�ำ ลกึ ในพระมหากรุณาธิคณุ พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช รวม 3 เรอื่ ง สถาบนั พระมหากษัตรยิ ์ไทยในมุมมองของชาวต่างประเทศ ✽ หมอ่ มหลวงปนดั ดา ดศิ กลุ รฐั มนตรชี ่วยวา่ การกระทรวงศึกษาธิการ ประธานกรรมการพิทักษร์ ักษาพพิ ธิ ภณั ฑ์วังวรดิศ และหอสมุดด�ำรงราชานุภาพ แม้ชาวต่างประเทศกร็ ู้ซ้ึงวา่ “ในหลวงทรงเป็นดวงใจของคนไทยทงั้ ชาติ” ในการเดนิ ทางไปปฏิบตั ิหนา้ ท่รี าชการ ณ ต่างประเทศ คงไม่มีคร้งั ใดเลยทขี่ ้าราชการผนู้ ั้นจะไม่มีความรู้สกึ คิดถงึ บ้านเมอื งไทย หากแตจ่ ะนงั่ นบั วนั ทุกวันๆ ว่า นเ่ี หลือเวลาอกี กีว่ ันแลว้ ท่ภี ารกจิ หนา้ ทห่ี รือหลกั สูตรการศึกษา อบรมในต่างประเทศคราวนน้ั ๆ จะสิน้ สุดลง

ด�ำ รงราชวาานรุภสาาพร 7  ความคดิ ถงึ บา้ นในยามทตี่ อ้ งจากไปอยใู่ นตา่ งแดน พระมหากษัตริย์ไทย ผู้ทรงมีพระเดชพระคุณล้นเหลือ สามารถแก้ไขได้ด้วยความส�ำนึกอันใหญ่หลวงเพียง แกช่ าตแิ ผน่ ดนิ น้ี ทเ่ี ปรยี บเปน็ มรดกแหง่ เกยี รตยิ ศและ ประการเดียว น่นั คือ ความร้สู ึกภาคภูมใิ จท่ีตนไดเ้ กิดมา ความภาคภูมใิ จ (Heritage of Pride and Dignity) เป็นคนไทยและมีองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่คนไทยจักต้องมีความส�ำนึกอยู่ตลอดกาลเวลา แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ ทรงเปน็ องคพ์ ระประมุขผูท้ รง ให้จงได”้ มีพระคุณอันประเสริฐ และทรงมีน�้ำพระราชหฤทัย มากล้นแก่ปวงประชาราษฎร์สุดพรรณนา ความรู้สึก หม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิศกุล ได้ประทานเล่าถึง นกึ คดิ เชน่ วา่ นีม้ เี กดิ ข้ึนทุกคร้ังไปดว้ ยเหตุอนั ใดกนั ค�ำสอนของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา ด�ำรงราชานุภาพ ว่า “พระมหากรุณาธิคุณแห่งองค์ ศาสตราจารย์ชาวตะวันตกท่านหน่ึงกล่าวว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวน้ัน แม้เราคนไทยทุกคน “ชาตไิ ทยถอื เปน็ ชาตทิ มี่ คี วามเจรญิ รงุ่ เรอื งดว้ ยศลิ ปวทิ ยา ท�ำความดีโดยพร้อมกันท้ังหมดท่ัวหน้า ก็ไม่สามารถ การมาเปน็ เวลาอนั ยาวนานยง่ิ ชาตหิ นง่ึ ของโลก ชาตไิ ทย ทดแทนพระมหากรุณาธคิ ณุ ของพระองคท์ า่ นได้ และให้ จึงมีมรดกทางวัฒนธรรมอันล�้ำค่าท่ีบรรพชนได้เพียร ดูชาวต่างประเทศซิ เขายังมีความเข้าใจอันลึกซ้ึงว่า สร้างสรรค์ และด�ำรงรักษาสืบทอดไว้ให้อนุชนรุ่นหลัง คนไทยมีในหลวงท่ีสุดแสนประเสริฐเช่นนี้ ฉะนั้น ไดบ้ งั เกดิ ความภาคภมู ใิ จ ซง่ึ สามารถกลา่ วไดเ้ ลยวา่ มรดก เราคนไทยทุกคนจงมุ่งหมั่นเพียรบ�ำเพ็ญคุณงามความดี อันล�้ำค่าของไทยที่ว่านี้ ต่างล้วนมีความโดดเด่นเป็นสง่า มอบแกแ่ ผน่ ดนิ มีความจงรักภกั ดีอยเู่ ปน็ นิจ แลว้ บคุ คล บ่งบอกได้ถึงเอกลักษณ์ของความเป็นชาติ ประเทศท่ี ผปู้ ฏบิ ตั ไิ ดเ้ ชน่ นนั้ จะบงั เกดิ แตค่ วามสขุ ความเจรญิ พรอ้ ม เก่าแก่ แต่ที่อยู่เหนือส่ิงอ่ืนใดท้ังมวล คือ สถาบัน ครอบครัวเป็นแนแ่ ท”้

8  ดวาำ�รรสงารราชานภุ าพ การท่ีได้มีโอกาสไปเข้าหลักสูตรศึกษาอบรม ความรสู้ กึ อนั มหศั จรรยใ์ จเช่นน้ี น่าพศิ วงทคี่ นไทยทุกคน ในต่างประเทศ แล้วหันมองกลับมาดูชาติบ้านเมือง ตา่ งลว้ นมคี วามรกั ผกู พนั กบั พระองคท์ า่ นอยา่ งแนบแนน่ ของตนเอง ก็มักจะได้ภาพท่ีชัดเจนและเป็นธรรมชาติ ผู้บรรยายได้กล่าวว่า ขอคนไทยจงได้ด�ำรงรักษา ซ่ึงในหลายกรณีก็มีความรู้สึกเสียใจที่เด็กไทยรุ่นใหม่ๆ วฒั นธรรมอนั สงา่ งามนไี้ ว้ เพราะสถาบนั พระมหากษตั รยิ ์ บางคนไม่รู้จักการรักหวงแหนชาติของเราในทางท่ีถูก นี้เองท่ีเป็นข้อเท็จจริงซึ่งสามารถอธิบายถึงความเป็น ที่ควรจะเป็น แต่กลับไปรับวัฒนธรรมจากต่างประเทศ ชาติไทยได้อย่างชัดเจนท่ีสุด จงคิดดูเถิดว่า แม้เราต้อง ที่แม้คนของเขาเองยังไม่ประพฤติปฏิบัติกันเช่นน้ัน ไปอยไู่ กลบา้ น แตเ่ มอื่ มคี วามส�ำนกึ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ อ า ทิ นั ก ก า ร ทู ต ต ่ า ง ป ร ะ เ ท ศ เ ค ย ป ร า ร ภ ว ่ า แหง่ พระองคท์ า่ นเกดิ ขน้ึ คราวใด ประเทศไทยทง้ั ประเทศ “เพลงสรรเสริญพระบารมีของไทยนนั้ มีความไพเราะ ก็แทบจะขยับเคลื่อนไปอยู่ใกล้กับตัวเราในต่างแดนโพ้น เพราะพร้ิงเหลือเกิน ค�ำแปลท่ีถอดความหมายมาเป็น ทวปี นนั้ พรอ้ มกบั ความวริ ยิ ะอตุ สาหะ จกั บงั เกดิ ความรสู้ กึ ภาษาอังกฤษแล้วมีความลึกซ้ึง ที่ฟังแล้วชวนขนลุก นึกคดิ เช่นนโ้ี ดยทันทีในทุกครั้งไป และสามารถบ่งบอกได้ถึงความรู้สึกผูกพันของคนไทย ที่มีต่อในหลวง มีความภาคภูมิใจแทนพระองค์ท่าน ผทู้ รงคณุ วฒุ ิ ณ องคก์ ารสหประชาชาติ นครเจนวี า จริงๆ...แต่เด็กไทยบางคนคงไม่ทราบกระมังว่า กล่าวว่า “ในหลวงทรงเป็นดวงใจของคนไทยท้ังชาติ ระหว่างการบรรเลงเพลงอันมีความศักด์ิสิทธ์ิเช่นนี้ จริงๆ ขอให้คนไทยถวายความจงรักภักดีแด่พระองค์ รวมถึงในต่างประเทศท่ีเขากระท�ำกันอยู่ เราจักต้อง ทา่ นใหม้ าก ดว้ ยการเปน็ คนไทยท่ดี ีในรูปแบบท่นี านา ยนื ตรงถวายความเคารพอย่างทีส่ ดุ ไมค่ ยุ และไมเ่ ล่น อารยประเทศเคยให้การยกย่องนับถือประเทศไทย ในบางประเทศเขาแม้เอามือกุมหัวใจแล้วขับร้องตาม มาเปน็ เวลาชา้ นานแล้วในอดีต” อย่างพร้อมเพรียงกัน จงช่วยธ�ำรงเกียรติยศ และ คุณแห่งความดีน้ีไว้ เพลงอันมีความศักดิ์สิทธ์ิ ✽ ปวงชนชาวไทยเราผเู้ ปน็ ข้าแผ่นดนิ สยาม ทีก่ ล่าวถึงน้ี คอื ความรกั หวงแหนและความภาคภูมใิ จ ของคนไทยท้งั ชาติโดยแท”้ สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาด�ำรงราชา- นุภาพ ได้ประทานเล่ากับหม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิศกุล ในอีกโอกาสหนึ่งที่อาจารย์ผู้บรรยายหลักสูตร ไว้ดงั น้ี 1 พิเศษเรื่อง “นโยบายการต่างประเทศสหรัฐอเมริกา” ณ กระทรวงการต่างประเทศ กรงุ วอชิงตัน ด.ี ซี. ไดก้ ล่าว แสดงความช่ืนชมองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว กับผู้เข้ารับการอบรมจากนานาประเทศ โดยกล่าวว่า ประเทศไทยมคี วามเปน็ มาทางประวตั ศิ าสตรอ์ นั ยาวนาน ย่อมมีเกยี รตแิ ละมีสถานะไมเ่ หมือนชาติอ่นื ใดในภูมิภาค เดยี วกัน กลา่ วคอื มีสถาบนั พระมหากษัตรยิ ท์ ่ีไดร้ บั การ ยกย่องนับถือ ด้วยพระองค์ทรงเสียสละทุกส่ิงทุกอย่าง 1 หม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิศกุล ได้ประทานเล่าแก่ผู้เขียน ณ สถานเอกอคั รราชทตู กรงุ เบอรน์ สวิตเซอรแ์ ลนด์ เพอ่ื ประชาชน และทรงมพี ระปรชี าญาณรอบดา้ น ในทกุ เมอื่ พ.ศ. 2517 ในขณะท่ี ฯพณฯ หม่อมราชวงศส์ งั ขดิศ ดิศกุล ทศิ ทางทเี่ ป็นเลิศ หากมิไดเ้ รียนรู้มา ค้นคว้ามา ก็จะไม่มี ดำ� รงตำ� แหนง่ เอกอคั รราชทตู

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 9 

10  ดวาำ�รรสงารราชานภุ าพ

ดำ�รงราชวาานรภุ สาาพร 11 

12  ดวาำ�รรสงารราชานุภาพ อันชื่อว่า “สยาม” น้ันมีความศักด์ิสิทธิ์ “ไทย” ในปี พ.ศ. 2482 ตลอดจนให้เขยี นประวตั ศิ าสตร์ ด้วยพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจา้ อยู่หวั รชั กาลที่ 4 ขน้ึ ใหมเ่ พอ่ื สอดคลอ้ งกบั อดุ มการณช์ าตนิ ยิ มอยา่ งรนุ แรง ได้พระราชทานความหมายก�ำกับอันเป็นมหามงคลนาม โดยกล่าวโจมตีคนจีนในเมืองไทยอยา่ งรนุ แรง แก่แผ่นดินตามพระราชปรารภของพระบาทสมเด็จ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช องคพ์ ระปฐมมหาจกั รี ผู้รู้หลายฝ่ายจากทั้งในและนอกประเทศคงไม่ บรมราชวงศ์ วา่ ความรม่ เยน็ เปน็ สขุ และความเสมอภาค ให้การยอมรับช่ือของประเทศไทยในระยะเร่ิมแรก ของชนทุกเช้ือชาติที่เข้ามาพ่ึงพระบรมโพธิสมภาร ด้วยความเคยชินกับชื่อสยามอันมีที่มาแห่งความหมาย บนผืนพระราชอาณาจักร โดยปราศจากการแยกแยะ จึงกลบั นยิ มทีจ่ ะขนานนามด้ังเดมิ นั้น ซ่ึงถือเปน็ ม่งิ มงคล หรอื ตอ่ ตา้ นกลมุ่ เผา่ พนั ธท์ุ เ่ี ปน็ อนื่ เพราะสยามประเทศ นามพระราชทานอันไพเราะลึกซึ้งและรักษาสืบทอดกัน มีพ่อของแผ่นดินเดียวกัน คือ ในหลวง ด้วยพระองค์ มาหลายช่ัวคน กับอีกการใส่ค�ำว่า “land” หรือ ทรงกอปรดว้ ยทศพธิ ราชธรรม 10 ประการ กลา่ วคอื ทรงมี “lande” ต่อท้ายค�ำวา่ “Thai” กย็ ิ่งจะท�ำใหค้ ลา้ ยกับ ศีลธรรม คุณธรรม ความสามารถ อาจหาญ รอบรู้ ช่ือกลุ่มประเทศใหม่ซึ่งเป็นอดีตอาณานิคมของอังกฤษ เป็นหลักใหญ่ และไม่เคยทรงรังเกียจเดียดฉันท์ชนชาติ เชน่ Somaliland, Ireland, New Zealand, Zululand หรือกลุ่มเผ่าพันธุ์อื่นใดท่ีต่างเข้ามาพึ่งร่มโพธิ์ทอง เปน็ ตน้ บนผืนแผ่นดินน้ีในทุกยุคทุกสมัย ซึ่งล้วนเป็นชาวสยาม ผู้ธ�ำรง ความเสมอภาคระหว่างชนชาติและความ รัฐบาลได้น�ำประเทศชาติและประชาชนเผชิญ ภาคภมู ิใจในชาติ ต่อสรรพการณ์ต่างๆ ท่ีเกิดขึ้นเป็นระลอกๆ อย่างแทบ ไมน่ า่ เชอื่ ไดแ้ ก่ กองกำ� ลงั ทหารญป่ี นุ่ เขา้ รกุ รานไทย กรณี แม้ชาวต่างประเทศก็ได้กล่าวขานกันมาเป็น พิพาทในอินโดจีน ไทยประกาศสงครามกับสหราช เวลาช้านานจนกลับกลายเป็นถ้อยค�ำอนุรักษ์เก่ียวกับ อาณาจักรและสหรัฐอเมริกาโดยตัดสินใจเข้าเป็น สยามว่า The Most Splendid Kingdom and People พันธมิตรกบั ฝา่ ยอกั ษะผ้พู ่ายแพ้สงคราม พระนครถูกทิง้ of Siam ขอให้ประชาชนใคร่มีความภาคภูมิ ระเบิด แต่ด้วยพระบารมีปกเกล้าฯ ได้เกิดขบวนการ ในพระเกียรติคุณของในหลวง โดยด�ำรงสติม่ัน เสรไี ทยขนึ้ รกั ษาเอกราชอธปิ ไตยของชาตไิ วไ้ ด้ เกดิ ปญั หา ให้มคี วามวริ ยิ ะอตุ สาหะบำ� เพญ็ คุณงามความดีถวาย ปรบั ปรงุ หนงั สอื ไทยและรฐั นยิ ม อทุ กภยั ครงั้ ใหญ่ ปญั หา กัญชายาฝิ่นแพร่ระบาด กรณีสวรรคต โดยแหล่งข่าว พระมหากษัตริยาธิราชในพระบรมราชจักรีวงศ์ ต่างประเทศแหล่งหน่ึงได้วิเคราะห์เพิ่มเติมไว้ว่า2 ไดพ้ ระราชทานพรอันประเสรฐิ ว่า ขอสยามจงไดป้ ระสบ เจา้ หนา้ ทรี่ าชสำ� นกั จำ� นวนหนง่ึ มงุ่ รา้ ยตอ่ สถาบนั และหวงั แต่ความเจริญรุ่งเรือง ขอประชาชนชาวสยามจงได้มี ให้เกิดความขัดแย้งอย่างรุนแรงระหว่างรัฐบาล กองทัพ แต่ความสุขสบายเป็นนิรันดร์ และเราจะครองแผ่นดิน และพระราชวงศ์ เพื่อรักษาดุลอ�ำนาจเก่าของคณะ โดยธรรม เพอ่ื ประโยชน์สุขแหง่ มหาชนชาวสยาม จากขอ้ เทจ็ จรงิ ดงั กลา่ ว เห็นไดว้ า่ 2 “ไทย” สารคดีประวัติศาสตร์ กรุงเทพฯ : ภาพพิมพ์ ,2539 นายกรัฐมนตรีของไทยในสมัยหน่ึง และสมาชิก ข้อมูลทางบรรณานุกรม หอสมุดแห่งชาติ ISBN 974-6780- คณะผกู้ อ่ การบางคนไดก้ ระท�ำการแตล่ �ำพงั ตามแบบฉบบั 77-7 หน้า 250 - 251, 253 - 255 (ชมรมพระนิพนธ์ เผดจ็ การนาซใี นเยอรมันให้เปลยี่ นชื่อจาก “สยาม” เป็น สมเด็จฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ พิพิธภัณฑ์และหอสมุด สมเดจ็ ฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ วงั วรดศิ พมิ พ์เผยแพร)่

ด�ำ รงราชวาานรุภสาาพร 13  ผูก้ ่อการไว้แลว้ กลา่ วซดั ทอด ฯพณฯ นายปรดี ี พนมยงค์ องค์พระมหากษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ในเวลาต่อมา สุภาพสตรี นายกรัฐมนตรี อย่างปราศจากเหตุผล ตลอดจนได้เกิด สูงอายุท�ำหน้าท่ีประชาสัมพันธ์จะทักทายแขกเหรื่อ เหตุการณ์ปฏิวัติรัฐประหารอีกหลายครั้งหลายคราว ด้วยอัธยาศัยไมตรีน่าช่ืนชม “ไม่ต้องบอกฉันก็ได้นะ นบั ไม่ถว้ น กระนั้นก็ดี ช่ือของประเทศยงั ถูกปรบั เปล่ียน ถา้ คณุ มาจากประเทศไทย ฉนั ทราบแลว้ และจะไดน้ �ำคณุ ไปมาตามอ�ำเภอใจของผู้น�ำทางการเมืองโดยปราศจาก ไปชม ณ บริเวณหอ้ งชัน้ บน ซงึ่ พระเจา้ แผ่นดนิ ของทา่ น การค�ำนึงถึงบรรพชนของชาติแม้แต่น้อย กล่าวคือ พระราชสมภพ” สภุ าพสตรคี นเดยี วกนั นน้ั กลา่ วตอ่ ไปวา่ เปลี่ยนเป็น สยาม อีก (เฉพาะภาษาต่างประเทศ) ใน “คนไทยรกั ในหลวงจรงิ ๆ พระองคท์ า่ นนบั เปน็ บคุ คลพเิ ศษ เดือนกันยายน พ.ศ. 2488 เพื่อเอาใจฝ่ายสัมพันธมิตร ของเราชาวอเมริกัน เพราะท่านเป็นพระมหากษัตริย์ และเลี่ยงการเป็นชื่อเดียวกันกับเมื่อไทยเข้าสู่สงคราม พระองคเ์ ดยี วในโลกทปี่ ระสตู ใิ นประเทศของเราน้ี คนไทย แต่แล้วก็ได้เปลี่ยนกลับไปเป็น ไทย อีกครั้งในเดือน คนแล้วคนเล่าผ่านมาเย่ียมโรงพยาบาลแห่งนี้ ซ่ึงเรา พฤษภาคม พ.ศ. 2492 ฤกษช์ ยั ขน้ึ ตน้ การประกาศเปลย่ี น ต่างมีความภาคภูมิใจ และก็ยังมีความร�ำลึกถึงสมเด็จ ชื่อประเทศท้ังประเทศก็ปรากฏเป็นเช่นนี้ และได้ปล่อย พระศรีนครินทราบรมราชชนนีของพระองค์ท่านอยู่ เลยตามเลยมาเปน็ เวลายาวนานถงึ กวา่ 60 ปีแล้ว ตราบจนทกุ วนั น้ี พยาบาลรนุ่ เกา่ ๆ เลา่ ใหฉ้ นั ฟงั วา่ สมเดจ็ พระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงเป็น Mother by ขอปวงชนชาวไทย เราผู้เป็นข้าแผ่นดินสยาม heart and soul.” ใครไ่ ดร้ ว่ มกนั ตงั้ สตั ยาธษิ ฐาน แมห้ ากเพยี งในมโนสำ� นกึ กลับคืนชื่อ “สยาม” ได้ด�ำรงความรุ่งเรืองไพบูลย์ ขน้ึ ไปชนั้ บน เดนิ ออกจากลฟิ ทไ์ ปสกั นดิ จะปรากฏ น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมบูชาพระมหากรุณาธิคุณ พระบรมฉายาลักษณ์ที่แสนงดงามอัญเชิญประดิษฐาน องค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระผู้ทรงเป็นดวงใจ อยู่ใกล้กับห้องพระราชสมภพเดิม (ห้องคลอด) ได้รับ ของพสกนกิ รทงั้ ชาติ การอธิบายว่า โรงพยาบาลเปิดบริการแก่ชุมชนในเมือง เคมบริดจ์และบอสตันคร้ังแรกเม่ือ ค.ศ. 1871 พระบาท ✽ โรงพยาบาลในความทรงจ�ำไทยทั้งชาต ิ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั พระราชสมภพเมอื่ 5 ธนั วาคม ค.ศ.  คนไทยหลายคนเมื่อได้มีโอกาสเดินทางไปยัง 1927 ซึ่งภายหลังจากนั้นอาคารในโรงพยาบาลได้มี เมืองเคมบริดจ์ มลรัฐแมสซาชูเซตส์ สหรัฐอเมริกา การปรับปรุงเปล่ียนแปลงไปมาก แต่ก็โดยยึดถือ จะถือเป็นความโชคดีในชวี ิต เชน่ เดยี วกับข้าพเจา้ ท่ีไดไ้ ป กรอบด�ำเนินการเดิม คือเป็นโรงพยาบาลขนาดเล็ก เย่ียมชมโรงพยาบาลเมาท์ออเบอร์น (Mount Auburn หากเพียบพร้อมด้วยคุณภาพการให้บริการ แหม่มผู้น้ัน Hospital)* เลขที่ 330 บนถนนเมาท์ออเบอร์น เล่าว่า “ได้ยินเล่าสู่กันมามากมาย ว่าในหลวงของท่าน ไมไ่ กลเลยจากมหาวทิ ยาลยั ฮารว์ ารด์ โรงพยาบาลซง่ึ เปน็ พระราชสมภพเม่ือสมเด็จพระบรมราชชนกทรงศึกษา สถานท่ีพระราชสมภพขององค์พระบาทสมเด็จ ณ โรงเรียนแพทย์ของมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด และ พระเจา้ อย่หู ัวเมอ่ื 89 ปกี ่อน สมเดจ็ พระบรมราชชนนี ทรงศกึ ษา ณ วทิ ยาลยั ซมิ มอนส์ ปรากฏการณ์มหัศจรรย์เมื่อเดินเข้าไปถึง ในเขตท้องท่ีของเรานี้พวกเราอเมริกันชนมีความ ณ บริเวณล๊อบบ้ีของโรงพยาบาลซึ่งไม่ใหญ่โตมากนัก ภาคภูมิใจมากในพระเกียรติคุณและพระปรีชาสามารถ หากแต่สงบเงียบ เรียบง่าย และมีความขลังอยู่ในตัว เป็นเอนกอนนั ต์แห่งองคพ์ ระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ” ส ม แ ล ้ ว กั บ ท่ี เ ป ็ น ส ถ า น ท่ี พ ร ะ ร า ช ส ม ภ พ ข อ ง

14  ดวา�ำ รรสงารราชานภุ าพ โรงพยาบาลเมาท์ออเบอรน์ เมอื งเคมบรดิ จ์ รฐั แมสซาชูเซตส์ สหรฐั อเมรกิ า ซง่ึ อยูไ่ ม่ไกลจากมหาวิทยาลัยฮารว์ ารด์ มหาวิทยาลัยอันดบั 1 ของโลก และเปน็ มหาวิทยาลยั เกา่ แก่ท่สี ดุ ในสหรัฐอเมรกิ า โรงพยาบาลแห่งน้ีต้งั อยูต่ ิดรมิ แมน่ ำ้� ชาร์ลส์ (Charles River)

ด�ำ รงราชวาานรุภสาาพร 15  ข ้ า พ เ จ ้ า มี ค ว า ม รู ้ สึ ก ข น ลุ ก แ ล ะ ส�ำ นึ ก วันที่ 5 ธนั วาคม พ.ศ. 2470 เวลา 08.45 นาฬกิ า ในพระมหากรุณาธิคุณแห่งพระองค์ท่านสุดพรรณนา ดร.ดับเบิลยู สจว๊ ต วิทท์มอร์ (Dr. W. Stewart Whittemore) ตลอดเวลาท่ีเดินอยู่ในโรงพยาบาลเมาท์ออเบอร์น และคณะแพทย์ไดป้ ฏิบตั ภิ ารกิจทางการแพทย์ที่ส�ำคัญยง่ิ ครั้งหน่งึ มคี วามซาบซงึ้ วา่ ทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งของความเปน็ ชาตไิ ทยเรา ของโลก น่นั คือ ถวายการประสตู แิ ด่หมอ่ มสังวาลย์ มหิดล ณ อยธุ ยา ในปัจจุบันได้เริ่มต้นขึ้นจากท่ีน่ี นอกจากนั้นก็ยังได้มี หมอ่ มในสมเด็จเจ้าฟา้ มหิดลอดลุ ยเดช กรมขนุ สงขลานครินทร์ ซง่ึ ทรงประทับศกึ ษาวชิ าการแพทย์ ณ มหาวทิ ยาฮารว์ าร์ด อนั ไมห่ า่ งจากโรงพยาบาลนัก โอกาสเขา้ เยยี่ มชมสถาบนั วจิ ยั ทางการแพทยท์ มี่ ชี อื่ เสยี ง ของมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ดในบริเวณโรงพยาบาล การ ชมุ ชนสมั พนั ธ์ และการใชโ้ รงพยาบาลเปน็ สถานศกึ ษาใน วันเสาร์-อาทิตย์ หรือการเป็นครูแก่ประชาชนในชุมชน น้ัน อันนับเป็นโรงพยาบาลท่ีมีลักษณะการด�ำเนินงาน แบบครบวงจรทท่ี นั สมยั ยง่ิ อกี แหง่ หนงึ่ ของภาคตะวนั ออก สหรฐั ฯ

16  วดา�ำ รรสงารราชานภุ าพ ภาพเสดจ็ เยอื นนครบอสตนั และโรงพยาบาลเมาท์ ออเบอรน์ เมอ่ื วนั ท่ี คณะพยาบาลโรงพยาบาลเมาท์ ออเบอรน์ 4 ท่าน 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2503 และทรงพบกบั ดร. ดบั เบลิ ยู สจว๊ ต วทิ ทม์ อร์ ซ่งึ เป็นพ่เี ลย้ี งตลอดเวลาทท่ี รงประทบั อยใู่ นโรงพยาบาล รวมท้ังคณะพยาบาลทถี่ วายพระประสตู ิกาลด้วยทรงพระราชทาน ปรากฏนามดงั น้ี ของท่ีระลกึ แด่ ดร.วิทท์มอร์ มขี อ้ ความด้วยว่า 1. มิสซิส เลสลี่ เลหต์ ัน   2. มสิ ซสิ เจนนีเวยฟ เวลตนั To my first friend, Doctor Whittmore,  3. มิสซิส มารก์ าเลต เฟย์    with Affectionate regard. 4. มิสซสิ รธู อาร์ริงตนั      แด่มติ รคนแรกของฉนั  ดร.วทิ มอร ์ ด้วยความระลึกถึงและรักใคร่ “โรงพยาบาลแห่งนี้ก่อต้ังมานานแล้ว และจะ ด�ำรงอยู่ต่อไปชั่วลูกช่ัวหลาน เพื่อประโยชน์สุข ของประชาชน ดังน้ันในหลวงของท่านจะต้องทรงมี พระชนมายุอีกยืนยาวนานเพื่อทรงอภิบาลแผ่นดินไทย ยงั ความภาคภมู ใิ จและหวงแหนรกั ษาของประชาชาตไิ ทย และอเมริกันชนทั้งมวลสืบไปอย่างไม่มีวันจบส้ิน ขอจงทรงพระเจรญิ ” เปน็ ค�ำกลา่ วสดุ ทา้ ยทขี่ า้ พเจา้ ไดย้ นิ จากสุภาพสตรีอเมริกันผู้เปี่ยมด้วยอัธยาศัยไมตรีผู้นั้น กอ่ นอ�ำลาจากกนั w

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 17  King Bhumibol Square จัตรุ สั ภมู พิ ล ในเมืองบอสตนั รัฐแมสซาชูเซตส์ท่รี �ำลึกถงึ สถานท่ีทรงมีพระประสตู กิ าลของพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั

18  ดวาำ�รรสงารราชานภุ าพ หลกั การทรงงานของพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลท่ี 9 ในความทรงจ�ำ ✽ ดร.ปราโมทย์ ไมก้ ลดั

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 19  “ตลอดชวี ติ การท�ำงานรับราชการของผม ไดซ้ ึมซับรบั ทราบ ได้เห็นภาพการทรงงานของ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อย่หู ัว รัชกาลท่ี 9 มาตลอดอย่างใกลช้ ิด” ในขณะที่พระองค์ท่านทรงมีพระสุขภาพพลานามัย แข็งแรง พระชนมพรรษาไม่สูง พระองค์เสด็จพระราชด�ำเนิน ทรงงานทกุ หนทุกแหง่ ทวั่ แผน่ ดนิ จะใกล้ จะไกล ล�ำบากแคไ่ หน ถนนหนทางเข้าไปไมถ่ ึง ภเู ขาสงู ชัน ป่ารกทึบ น�ำ้ ท่วมขัง แม้แต่ การทรงงานท่ามกลางฝน ดกึ ด่ืนคอ่ นคืน พระองค์เสด็จฯ ไปด้วยพระเมตตา ไม่เคยย่อท้อและ แสดงใหเ้ หน็ เลยว่าพระองคท์ รงเหน็ดเหนื่อย ทรงให้ความส�ำคญั กับราษฎรโดยเฉพาะภาคเกษตรกรรม ซึ่งเป็นคนส่วนใหญ่ ของประเทศ ให้มีน�้ำกินน้�ำใช้ รวมถึงพระราชทานโครงการ พระราชด�ำรติ า่ งๆ ชว่ ยเหลอื อยา่ งทวั่ ถงึ เพอ่ื สรา้ งรายไดใ้ หพ้ อกนิ ตามสมควรแกอ่ ัตภาพ เป็นภาพที่ไม่น่าเชื่อเลยว่า พระมหากษัตริย์ ของประเทศไทย ทรงงานหนักมากกวา่ คนธรรมดาทว่ั ไปเสยี อีก ในโอกาสน้ีผมอยากถ่ายทอดหลักการทรงงานของ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลท่ี 9 ในความทรงจ�ำของผม ซงึ่ ผมหวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ ประสบการณท์ ไี่ ดร้ บั จากพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยู่หวั รชั กาลที่ 9 ตลอดชีวติ ท่ถี วายงานทผ่ี มไดถ้ ่ายทอด ลงในบทความน้ี ซ่ึงทั้งหมดล้วนเป็นความทรงจ�ำที่ยังชัดเจนอยู่ในใจ ตลอดมา จะเปน็ ประโยชน์ในการด�ำเนนิ ชีวติ และท�ำใหส้ �ำนึกใน พระมหากรณุ าธิคณุ ท่พี ระองคท์ ่านทรงมตี อ่ ปวงชนชาวไทย

20  ดวาำ�รรสงารราชานภุ าพ

ด�ำ รงราชวาานรุภสาาพร 21  เสด็จพระราชด�ำเนินในทอ้ งถิ่นกันดารหา่ งไกลความเจริญทกุ ท่ี ไมท่ รงรังเกียจทจี่ ะประทบั ลงกับพื้นดิน ดว้ ยความที่พระราชหฤทยั จดจอ่ อย่แู ต่กับงาน คอื ทรงหาข้อมูลเพื่อหาแนวทางแกไ้ ขปญั หาความเดือดรอ้ นใหก้ บั ราษฎรในเรอ่ื งนำ้�

22  วดาำ�รรสงารราชานุภาพ หลักการทรงงาน...แบบอยา่ งสรา้ งแรงบนั ดาลใจ หลกั การทรงงานของพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั 1. นักพฒั นาต้องท�ำงานแบบปดิ ทองหลังพระ รัชกาลท่ี 9 น้ัน มีหลากหลายรูปแบบ หลากหลายบริบท ที่จะเล่าให้ฟัง ซ่ึงเป็นความทรงจ�ำที่ได้สัมผัสด้วยตัวเอง ในบรบิ ทนี้ เมอื่ ปพี ทุ ธศกั ราช 2532 เดอื นมนี าคม ตลอดการท�ำงานถวายพระองค์ สามารถนอ้ มน�ำไปปฏบิ ตั ิ พระองค์มีรับสั่งให้ผมและคุณเล็ก จินดาสงวน เพ่ือให้เกิดประโยชน์ต่อตัวเอง ต่อองค์กร และประเทศ ซึ่งขณะนั้นท่านเป็นรองอธิบดีกรมชลประทาน เข้าเฝ้าฯ ชาติได้ ที่พระต�ำหนักจิตรลดารโหฐาน เพื่อมอบหมายงาน ใหท้ �ำถวาย โดยการทรงงานจะเน้นงานด้านการพัฒนา เป็นส�ำคัญ พัฒนาพ้นื ท่ี พัฒนาคน ระหว่างที่เข้าเฝ้าฯ ทรงถือกระป๋องมา 1 ใบ เม่ือประทับน่ังเรียบร้อยแล้ว รับส่ังว่า “ก่อนที่จะพูด ทรงเน้นสถานท่ีในชนบท ท่ีส่วนใหญ่หน่วยงาน เรื่องงาน เอาพระไปคนละองค์ พระหมดแล้ว นี่เหลอื ราชการเขา้ ไปไม่ถงึ ให้ราษฎรสามารถท�ำกนิ หลอ่ เลี้ยง อยู่ 2 องคใ์ นกระเปา๋ แซมโซไนท”์ อุ้มชู ดแู ล พง่ึ พาตัวเองได้ ในกระปอ๋ งลกู อมแบนๆ ทรงเปดิ ออกมา ปรากฏวา่ อย่างหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ถือว่าเป็น ในนั้นมีพระอยู่ 2 องค์ เป็นพระสมเด็จจิตรลดา ส่ิงสำ� คัญที่สุด เป็นหลกั ท่ีรว่ มสมัย ไม่ตกยคุ ซงึ่ ผมจะไม่ ซึ่งผมและคุณเล็กต่างปลาบปลื้มใจเป็นอย่างมากที่ ขอกลา่ วอะไรมากนัก ทรงพระเมตตาในครั้งนนั้ เพราะเปน็ ทร่ี บั รกู้ นั ดอี ยแู่ ลว้ จากการเผยแพรก่ นั การพระราชทานพระในวันน้ันถือเป็นหนึ่งใน อยา่ งกวา้ งขวาง มกี ารน�ำไปบรู ณาการใชไ้ ดผ้ ลส�ำเรจ็ อยา่ ง กศุ โลบายที่จะทรงสอนพวกเรานี่เอง หลงั จากท่ผี มก�ำลัง มากมาย เป็นปล้ืมกับพระสมเด็จจิตรลดาอยู่ พระองค์ได้มีรับส่ัง หลักคิดให้ฟังว่า “ก่อนจะน�ำพระไปเลี่ยมทอง ให้น�ำ แมแ้ ต่องค์การสหประชาชาติ ได้น้อมน�ำเอาหลัก ทองค�ำเปลวมาปดิ ทหี่ ลงั พระเสยี กอ่ น” พรอ้ มอธบิ ายวา่ ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งนี้ ไปใชใ้ นการพฒั นาทกุ ภมู ภิ าค “เราเป็นข้าราชการเปน็ นกั พฒั นา ตอ้ งท�ำงานแบบปิด ท่ัวโลก ทองหลงั พระ” ผลสัมฤทธ์ิของการพัฒนาประเทศไทยที่พระองค์ สิ่งที่พระองค์ทรงท�ำเป็นแบบอย่างก็คือ การเป็น ทรงท�ำมาตลอดอยา่ งยาวนาน ไดป้ ระจกั ษต์ อ่ คนไทยและ นักพัฒนา พระองค์จะทรงเสาะแสวงหาพื้นที่ สถานที่ สายตานานาประเทศ โดยมีหลักการทรงงานท่ีส�ำคัญ ใหมๆ่ เพือ่ น�ำมาพฒั นาใหเ้ กิดประโยชน์ ได้แก่

ดำ�รงราชวาานรุภสาาพร 23  ทรงซกั ถามข้อมูลจากราษฎรอยา่ งใกลช้ ิด เพ่ือประกอบพระราชด�ำรใิ นการพจิ ารณาสรา้ งโครงการ “อ่างเกบ็ น�ำ้ ” ให้เหมาะสม ตามภาพ...เปน็ การทรงงานเพอ่ื หาทส่ี รา้ งอา่ งเกบ็ นำ�้ พ ร ะ ร า ช ด�ำ รั ส นี้ ท�ำ ใ ห ้ เ ร า ไ ด ้ ป ร ะ จั ก ษ ์ ว ่ า ห้วยเคลม้ิ บรเิ วณเชงิ เขาภพู าน จงั หวัดสกลนคร ในประเทศไทยมีขา้ ราชการพระองคห์ นึง่ ท่ี จากน้ันพระราชทานความช่วยเหลือ ท�ำสิ่งท่ี ทรงงานไมเ่ คยหยดุ เสาร์-อาทติ ย์ ราชการหรือคนอ่นื ๆ เขาไมท่ �ำหรอื เข้าไปไมถ่ ึง เมอื่ ท�ำไป ไม่มีโอที แลว้ กไ็ มไ่ ดห้ วังผลตอบแทนใดๆ หวงั แค่เพียงว่าชาวบา้ น ไม่มีเงนิ เดือน อยดู่ ี กนิ ดีข้ึน ตามสมควรแกอ่ ตั ภาพ ไม่มวี ันเกษียณ ไม่มีถนนก็ทรงพระด�ำเนินเดนิ ไปยงั จดุ หมาย พระองค์มีพระราชด�ำรัสไว้ว่า “การเป็น ข้าราชการต้องท�ำหน้าท่ี เพื่อหน้าท่ี มิใช่ท�ำเพ่ือหวัง ประโยชน์ รางวัลที่อยู่เหนือขอบเขต การท�ำหน้าที่ ทีไ่ ด้รบั ผลประโยชนโ์ ดยสมบูรณ์ของงาน ก็เปน็ รางวลั สงู สุดอย่แู ลว้ ” “เรากท็ �ำราชการนะ ท�ำอยา่ งหนกั และอยา่ งมาก เรากเ็ ปน็ ขา้ ราชการคนหนง่ึ ”

24  ดวาำ�รรสงารราชานภุ าพ

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 25  2. ขาดทนุ คอื ก�ำไร ในบริบทของหลักการท�ำงานแบบขาดทุนคือ ถึงแม้จะประหยัดงบประมาณได้บ้าง แต่ความ ก�ำไรนี้ คือการท�ำงานต้องคุ้มค่า เกิดประโยชน์สูงสุด เสียหายระหว่างท่ีรอมันจะมีมูลค่ามากกว่าเงินที่ ไม่ได้คุ้มค่าในเรื่องของเงินทองทางด้านเศรษฐศาสตร์ ประหยดั ไป เปน็ หลักทจี่ ะตอ้ งไดก้ ลบั คืนมานะ ขาดทนุ คอื ก�ำไร ทรงรบั สงั่ วา่ จะท�ำอะไรบางครงั้ คุ้มค่า ในความหมายของในหลวง คือ เม่ือใช้ ต้องตัดสินใจท�ำโดยเร็ว ถึงแม้จะมีสนนราคาค่างวด งบประมาณท�ำไปแล้วสามารถที่จะเปลี่ยนวิถีชีวิต แพงหน่อย แต่ประโยชน์จะได้โดยเร็ว สามารถบรรเทา จากยากจนให้อยู่ดีมีสุขได้ จากยากจนข้นแค้นยกระดับ ความเดอื ดรอ้ น ความเสียหายไดท้ นั ท่วงที มาเปน็ พอมีพอกิน พึ่งพาตวั เองได้ ทรงรบั ฟงั ขอ้ คดิ เหน็ ทางวชิ าการและการพจิ ารณา ในยุคแรกๆ พระองค์มีรับส่ังกับพวกเราชาว ทุกด้านเกี่ยวกับความเหมาะสมจากการกราบบังคมทูล ชลประทานเสมอวา่ “จะท�ำอะไร ตอ้ งท�ำขนาดยอ่ มๆ นะ ของเจา้ หน้าท่ี จะไดเ้ สรจ็ เรว็ ๆ ชาวบ้านจะไดใ้ ชป้ ระโยชน์ โดยเร็ววัน ทันการณ์” จะท�ำโครงการใดอย่าให้หรูหรามากนัก จะเปลอื งงบประมาณโดยเปลา่ ประโยชน์ อกี ทงั้ โครงการ ใหญ่โตมันชา้ ต้องศกึ ษารายละเอียดกันนาน

26  ดวาำ�รรสงารราชานุภาพ 3. เข้าใจ เขา้ ถงึ พฒั นา ทรงน�ำแผนที่มาตราส่วน 1:50,000 ไปกับพระองคท์ กุ ครง้ั เพอื่ ประกอบการพจิ ารณาวางโครงการ ในการทรงงาน จะเห็นได้ว่าพระบาทสมเด็จ ข้ันที่สองคือ เข้าถงึ : การสรา้ งความเขา้ ใจอย่าง พระเจ้าอยู่หัวจะทรงศึกษาข้อมูลและปัจจัยต่างๆ ลึกซ้ึง วิเคราะห์ให้เข้าถึงรายละเอียดในทุกด้าน ท่ีท�ำให้เกิดปัญหาโดยละเอียด ก่อนที่จะมีพระราชด�ำริ ทกุ ประเดน็ เพอื่ จะไดร้ ซู้ ง้ึ ถงึ ชวี ติ จติ ใจ และความตอ้ งการ หรือโปรดฯ ให้ด�ำเนนิ การใดๆ ในการแก้ไขปัญหา การแก้ปัญหาทุกขั้นตอนที่ชุมชน เร่มิ แรกคือ เขา้ ใจ : ต้องรถู้ ึงเรอ่ื งราวของปญั หา มีความเห็นพ้อง หากด�ำเนินการแบบเข้าถึงอย่างจริงจัง และปัจจัยท่ีเก่ียวข้องซ่ึงท�ำให้เกิดปัญหาอย่างกระจ่าง จะเกิดประโยชน์ในการขับเคล่ือนการพัฒนา สามารถ ในทกุ ดา้ นทกุ ประเดน็ วฒั นธรรมประเพณี ประวตั ศิ าสตร์ ก�ำหนดรปู แบบและแผนการด�ำเนนิ งานไดอ้ ยา่ งสอดคลอ้ ง และความเช่ือของท้องถิ่น สภาพทางภูมิศาสตร์และ กับสภาพความเปน็ จริง สภาพปัญหา และสงั คม ภูมิประเทศ สภาพทางเศรษฐกิจและสังคม ทรัพยากร ธรรมชาติและสง่ิ แวดล้อม และอื่นๆ

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 27  ข้ันสดุ ทา้ ยคอื พัฒนา : การด�ำเนนิ การอย่างเป็น 4. ท�ำงานอย่างผูร้ ูจ้ ริง...รรู้ อบ รอบรู้และรอบคอบ รูปธรรม เพื่อเสริมสร้างท�ำให้เจริญ หรือเปลี่ยนแปลง แก้ไขไปในทางท่ีดีขึ้น ด้วยมาตรการท่ีถูกต้องตามหลัก หลักการทรงงานลักษณะน้ี มักรับสั่งอ้อมๆ วิชา และจะใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมอย่างไร เพ่ือให้ เป็นนัยๆ กับผู้ที่ท�ำงานถวาย ในฐานะที่ผมเองท�ำงาน ผลของการพัฒนาที่ท�ำน้ันเกิดประโยชน์สูงสุด ทุกคน สนองพระราชด�ำรมิ านานพอสมควร ไดเ้ หน็ พระองคท์ า่ น ในชมุ ชนสามารถด�ำเนินชวี ิตได้อยา่ งมคี วามสุข ทรงเนน้ ย้�ำด้วยความหว่ งใย โดยจะทรงศกึ ษาดว้ ยพระองค์เอง ให้เข้าใจอย่าง “ท�ำงานอย่างผู้รู้จริง...รู้รอบ รอบรู้ และ ถ่องแท้ ทั้งศึกษาจากแผนที่ จากอินเตอร์เน็ต ข่าวสาร รอบคอบ” ต่างๆ และการเข้าถึงไปยังสถานทจ่ี รงิ ในความหมายวา่ จะท�ำการใดตอ้ งมคี วามแม่นย�ำ สอบถามให้แน่ชดั จากชาวบา้ น ซ่งึ บางครัง้ ทรงได้ ในหลักวิชา มีองค์ความรู้ และมีความรอบรู้ ไม่ใช่รู้บ้าง รบั รายงานข้อมลู ผดิ เพีย้ นไปจากความเปน็ จริง ไมร่ ูบ้ ้าง อย่างนี้ท�ำงานกับพระองค์ท่านไมไ่ ด้ แต่การที่เสด็จฯ ไปรับรู้ด้วยพระองค์เอง จะเป็น อย่างเร่ืองราวเก่ียวกับน�้ำ ท�ำอะไรต้องให้ ส่วนช่วยยืนยันความถูกต้องก่อนลงมือท�ำ และทราบ สอดคลอ้ งกบั สภาพธรรมชาติ สภาพภมู สิ งั คม ใหค้ รบถว้ น ความต้องการของราษฎรอย่างแท้จริง ศาสตร์วิชาการอื่นที่เกี่ยวข้องต้องรู้เร่ืองด้วย แล้วน�ำมา ศกึ ษาไตร่ตรองให้รอบคอบ การสอบถามจากชาวบา้ น การไปดสู ภาพทแ่ี ทจ้ รงิ แม้จะยากล�ำบาก ยุ่งยาก เสียเวลา แตเ่ ราสามารถสนอง ถา้ ไมย่ ดึ หลกั น้ี งานจะออกมาไมไ่ ดต้ ามวตั ถปุ ระสงค์ ความต้องการไดต้ รงจดุ รับสั่งวา่ ผลสมั ฤทธทิ์ แี่ ทจ้ ริงกจ็ ะไมส่ มบูรณ์ “เราท�ำให้ชาวบ้านในสิ่งที่เขาต้องการ ไม่ใช่ ก่อนท่ีจะพระราชทานโครงการต่างๆ ออกไป ยดั เยยี ดอะไรใหไ้ ปกไ็ มร่ ู้ มนั กเ็ ปลา่ ประโยชน์” พระองคจ์ ะสรา้ งความมน่ั พระทยั วา่ สง่ิ ทท่ี รงคดิ นถ้ี กู ตอ้ ง โดยส�ำรวจตรวจสอบด้วยพระองค์เอง ไม่ว่าจะเป็นการ การทรงงานของพระองค์ จะทรงมีหลักคิดอย่าง สอบถามราษฎรในพน้ื ท่ี คนเฒา่ คนแก่ ก�ำนนั ผใู้ หญบ่ า้ น ชาญฉลาด ไม่ว่าจะทรงงานใดก็ตาม จะพระราชทาน หรือไม่ก็ปราชญ์ชาวบ้าน เพ่ือให้เกิดความแม่นย�ำ หลักคิดน�ำทางไว้ เพื่อให้งานออกมาได้ตรงพระทัย ในข้อมูล และเกิดประโยชน์มากท่สี ดุ โครงการพระราชด�ำริที่พระราชทานออกไป เม่อื ท�ำเสร็จแลว้ ตอ้ งแก้ปญั หาไดอ้ ย่างแท้จริง

28  วดา�ำ รรสงารราชานภุ าพ 5. ตอ้ งเรียนร้ธู รรมชาติ...ใชเ้ ปน็ ครูทส่ี อนเรา ยกตวั อยา่ งเหตกุ ารณเ์ กดิ อทุ กภยั นำ�้ ทว่ มครงั้ ใหญ่ ในจังหวัดปทุมธานี น�้ำท่วมสวนส้มย่านรังสิต หลักการทรงงานลักษณะน้ี พระราชทาน สรา้ งความเสียหายใหก้ บั เกษตรกรนบั แสนไร่ พระราชด�ำริไว้ตรงๆ เลยว่า “ต้องเรียนรู้ธรรมชาติ ใชเ้ ป็นครทู ่ีจะสอนเรา” ทรงเป็นห่วงอย่างมากและได้มีพระราชด�ำรัส หาทางแก้ไขกับผู้เก่ียวข้อง พระองค์มีพระราชด�ำรัสไว้ การแก้ปัญหาภัยธรรมชาติ ส่วนใหญ่เร่ืองท่ีเกิด เม่ือวันที่ 4 ธันวาคม 2533 มีอยู่ประโยคตอนช่วงท้าย จากธรรมชาตแิ ทบทง้ั สน้ิ ไมว่ า่ จะเปน็ เรอื่ ง นำ�้ ฝน นำ�้ มาก พระองคต์ รสั วา่ น�ำ้ ลน้ น�ำ้ เสีย น้ำ� แลง้ ดนิ เส่อื มโทรม ดินโคลนถลม่ พายุ กระหน�่ำ ฯลฯ “ไม่มีใครต้องการให้ภัยธรรมชาติเกิดข้ึนหรอก แต่เม่ือมันเกิดขึ้นแล้ว จึงต้องเรียนรู้เพ่ือใช้เป็นครู ภัยธรรมชาติดังกล่าวเราไม่สามารถไปห้ามไม่ให้ สอนเรา” เกดิ ได้ แตเ่ ราสามารถลดความสญู เสยี ลดความเสยี หายได้ ด้วยการศกึ ษาให้เขา้ ใจภัยในลกั ษณะต่างๆ เมอื่ ร้จู ักมันก็ เข่อื นจะพัง น้�ำทว่ ม น�้ำล้นตล่ิง ตอ้ งเรยี นร้วู ่าจะ จะอย่กู ับมันได้ ใช้ยุทธศาสตร์อะไรแก้ไข และเกิดขน้ึ ไดอ้ ย่างไร เมือ่ ไหร่ ทรงงานในทกุ โอกาสและสถานที.่ .ในพระอุโบสถวัดท่อี �ำเภอปา่ ซาง จังหวดั ล�ำพนู

ดำ�รงราชวาานรภุ สาาพร 29  เสดจ็ ฯ ตามเส้นทางทรุ กนั ดาร..หาน้ำ� ให้นิคมสคุ ริ นิ จงั หวัดนราธวิ าส จะท�ำอย่างไร จะอยู่อย่างไรให้สอดคล้องกับภัยน้ันๆ งบประมาณจ�ำนวนมาก ไม่ต้องไฮเทคโนโลยี ว่ากัน บางสถานการณส์ ไู้ ด้ รบั มอื ได้ บางสถานการณต์ อ้ งอพยพ อยา่ งนนั้ ต้องหลบ ตอ้ งหลกี ต้องเอาตวั รอด ไม่ว่าจะเป็น หญา้ แฝก ผกั ตบชวา ตน้ กก ต้นออ้ อยา่ ง สงิ หบ์ รุ ี อา่ งทอง พระนครศรอี ยธุ ยา ชาวบา้ น สายลม แสงแดด ระบบนิเวศเป็นตัวช่วย อันนี้ไม่ใช่ ท่ีอาศัยอยู่ริมฝั่งแม่น้�ำเจ้าพระยา ต้องเจอกับน้�ำท่วม เทคโนโลยีท่ีหรูหราอะไรเลย แต่เป็นเทคโนโลยีการ ซ�ำ้ ซากทุกปี แก้ปญั หาดว้ ยธรรมชาติ คนทอี่ ยบู่ นทด่ี อน อยทู่ แ่ี หง้ แลง้ หรอื อยทู่ า่ มกลาง อย่างเร่ืองดินเสื่อมโทรม หน้าดินพังทลาย ภัยธรรมชาติต่างๆ ท่ีเกิดขึ้นเป็นช่วงๆ เป็นประจ�ำทุกปี เพราะถกู นำ�้ ฝนกดั เซาะ มีโครงการพระราชด�ำริเร่อื งการ ตอ้ งเรยี นรแู้ ลว้ อยกู่ บั ธรรมชาตใิ หไ้ ด้ เมอื่ เจอกบั สถานการณ์ ใช้หญา้ แฝก เกิดจากการศกึ ษาดว้ ยพระองคเ์ องแล้วเป็น นนั้ ๆ ควรท�ำมาหากนิ อะไร ควรหลกี เลี่ยงอย่างไร รัฐจะ ผจู้ ุดประกายความคดิ เขา้ ไปชว่ ยเหลืออย่างไร ชวี ิตก็จะผา่ นวิกฤตไิ ปได้ด้วยดี เมื่อ พ.ศ. 2534 ทรงน�ำส�ำเนาเอกสารเก่ียวกับ เรื่องราวของหญ้าแฝกมาพระราชทานให้กับผู้สนองงาน 6. แก้ปัญหาด้วยธรรมชาติ..ใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม ใกลช้ ดิ มี ดร.สเุ มธ ตนั ตเิ วชกลุ เลขาธกิ ารมลู นธิ ชิ ยั พฒั นา เรยี บงา่ ย ประหยัด ผมและผ้ใู หญอ่ ีกหลายท่าน พร้อมทัง้ ทรงอธบิ ายวา่ หลักการทรงงานลักษณะน้ี ทรงแสดงให้เห็น “หญา้ แฝกเปน็ หญา้ มหศั จรรย์ ไมใ่ ชว่ ชั พชื ไมใ่ ช่ เป็นท่ีประจักษ์อย่างชัดเจนในโครงการพระราชด�ำริที่จะ หญ้าคานะ ทั้งสองชนิดมีความแตกต่างกัน หญ้าคา กล่าวถึง ล้วนแก้ไขปัญหาด้วยวิธีการที่อาศัยธรรมชาติ รากแผก่ วา้ งไปหมด ชอบแย่งอาหารข้นึ ที่ไหนกจ็ ะเปน็ และใชเ้ ทคโนโลยีทีเ่ หมาะสม เรียบง่าย ไม่ตอ้ งสน้ิ เปลือง แหลง่ เสื่อมโทรม

30  ดวาำ�รรสงารราชานภุ าพ ทรงงานแกไ้ ขปัญหานำ�้ เสียทบี่ ึงมกั กะสัน แตห่ ญา้ แฝก รากไชลกึ ลงแนวดงิ่ ไมแ่ ยง่ อาหาร จะช่วยดูดซับสารอินทรีย์ในน�้ำ ท�ำให้น�้ำเน่าปรับสภาพ ตน้ คล้ายๆ กัน หญา้ แฝกใบกลมๆ กอสานเปน็ ก�ำแพง เปน็ นำ้� ดี ป้องกันการชะล้างพังทลายของหนา้ ดนิ ไดด้ ี รากฟืน้ ฟู ปรบั สภาพดินให้รว่ นซุยและอมน�้ำได้ด”ี โดยรับส่ังว่า “การแก้ไขปัญหาลักษณะนี้ ไม่เหมาะกับกรุงเทพฯ แต่จะเหมาะกับต่างจังหวัด แนวพระราชด�ำรินี้ได้รับการน�ำไปด�ำเนินการ เขตเทศบาล ชมุ ชนตา่ งๆ สามารถท�ำแกไ้ ขปญั หาบ�ำบดั ขยายผลทั่วทุกภาคของประเทศ โดยการน�ำไปปลูก น้�ำเสียแบบนีไ้ ด้” ตามไหล่ทางบ้าง ตามพื้นท่ีเสื่อมโทรมบ้าง ดินแข็ง ปลูกอะไรไม่ข้ึนบ้าง ซ่ึงสามารถแก้ปัญหาดังกล่าว ทง้ั หมดทก่ี ลา่ วมา เปน็ การแกป้ ญั หาดว้ ยธรรมชาติ ได้อย่างดีเยย่ี ม ทง้ั สน้ิ เรยี บงา่ ย ประหยดั หนว่ ยงานตา่ งๆ ชมุ ชน สามารถ น�ำไปประยุกต์ใช้อยา่ งไดผ้ ล ส่วนเร่ืองของโครงการพระราชด�ำริแก้ไขปัญหา น้�ำเสียด้วยผักตบชวา แก้ปัญหาที่บึงมักกะสัน ผมก็มี ส่วนขับเคลื่อนแนวพระราชด�ำริต้ังแต่เริ่มต้น ผักตบชวา

ดำ�รงราชวาานรุภสาาพร 31  7. ทรงงานตามหลกั วชิ าการ ทรงเปน็ นกั คดิ ทรงเกง่ คดิ อย่างทรงสนพระราชหฤทัย เร่ืองของการสร้าง เขื่อน สร้างฝาย พระองค์ก็ได้ส่งคนไปเรียนรู้ ซึ่งผมเอง หลักการทรงงานลักษณะนี้ ทรงแสดงให้เห็น กโ็ ชคดีได้รับโอกาสน้ันได้ไปเรียนไปศกึ ษามา ชัดเจนมาก ไม่ว่าพระองค์จะพระราชทานพระราชด�ำริ แนวคิด หรือโครงการอะไรออกไป จะทรงศึกษา เ ม่ื อ ถึ ง เ ว ล า จ ะ ท ร ง ง า น จ ริ ง ก็ โ ป ร ด ใ ห ้ ด้วยพระองค์เองก่อน ทั้งจากต�ำรา จากการวิจัย กรมชลประทานท�ำต�ำราถวาย โดยผมก็ไดร้ ับมอบหมาย และการสอบถามจากผรู้ ู้ ใหท้ �ำต�ำราการสรา้ งเขอื่ นดนิ ขนาดเลก็ และฝายทลู เกลา้ ฯ ถวายเพื่อให้พระองค์ได้ศกึ ษา พระองค์ท่านทรงเป็นนักวางแผน พระวิสัยทัศน์ และสายพระเนตรยาวไกล บางสงิ่ คนไทยยงั ไมเ่ กง่ ยงั ไมม่ ี ก่อน พ.ศ. 2520 ในหลวงทรงสนพระทัยในการ คนรู้เร่ือง ก็ส่งคนไปศึกษายังต่างประเทศ ไปน�ำวิชา หาแหล่งน�้ำให้กับราษฎรเป็นอย่างมาก อุปกรณ์การ ความรู้ น�ำหลักวิชาการสมัยใหม่ รวมถึงประสบการณ์ ท�ำงานเรื่องน�้ำทีม่ คี วามส�ำคัญมากท่ีสดุ คอื แผนท่ี เพราะ ต่างๆ อย่างเช่น นักเรียนทุนมูลนิธิอานันทมหิดล บ่งบอกให้ข้อมูลครบทุกเรื่องท้ังรายละเอียดหมู่บ้าน ที่พระองคท์ า่ นทรงท�ำมาอยา่ งตอ่ เนอื่ ง ท่ีไหนเป็นหุบเขา ตรงไหนกว้าง-ยาว การประเมินด้าน ปรมิ าณนำ้� ทจ่ี ะเกดิ ทงั้ ปไี ด้ เพราะสามารถค�ำนวณหาพนื้ ที่ ทรงส่งคนให้ไปรู้ไปเห็น ไปน�ำเอาหลักวิชาการ ลมุ่ น้�ำหรือพืน้ ท่รี ับน�้ำฝนไดจ้ ากแผนที่ แขนงนัน้ ๆ มาแกป้ ญั หาของราษฎร ทรงมีสายพระเนตร กว้างไกลในทกุ เร่ือง เขอ่ื นป่าสักชลสทิ ธิ์ จังหวดั ลพบุรี เขื่อนดนิ ถมบดอัดแน่นขนาดใหญ่ ความจอุ า่ งเกบ็ น�้ำ 960 ล้านลกู บาศก์เมตร

32  ดวา�ำ รรสงารราชานุภาพ พระองค์ทรงเรียนรู้วิชาการแผนท่ีอย่างแตกฉาน หมายความว่า สิ่งอะไรตา่ งๆ ทที่ อดพระเนตรสังเกตเห็น และประยุกต์ให้ผสมผสานได้อย่างเหมาะสม เรียกว่า กจ็ ะทรงเปน็ ผนู้ �ำในการคดิ ในการจุดประกาย พระองคท์ รงมองแผนทแ่ี ลว้ สามารถวางโครงการเบอ้ื งตน้ ไดอ้ ย่างถูกต้องเหมาะสมตามหลกั วชิ าการ อย่างโครงการฝนหลวง เมื่อคร้ังพระองค์เสด็จฯ เย่ียมราษฎรทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบว่าสภาพ อย่างเร่ืองของป่าไม้ พระองค์ท่านจัดได้ว่าเป็น แห้งแลง้ กันดาร เมอ่ื มองไปบนท้องฟ้า มีเมฆมาก แตฝ่ น นักวิชาการป่าไม้ เป็นนักวิชาการป่าไม้แบบประยุกต์ กลับไม่ตก ท้ิงช่วงยาวนานไมต่ กตามฤดูกาล ยกตัวอย่าง เจ้าหน้าท่ีกรมป่าไม้ หรือหน่วยงานต่างๆ ยกขบวนชว่ ยกนั ไปปลกู ปา่ พระองคท์ า่ นไมท่ รงเหน็ ดว้ ยนกั ทรงสงั เกตเหน็ พระเสโท (เหงื่อ) ออกมาก แสดง แตท่ รงคดิ วธิ ขี น้ึ มา โดยวธิ ใี ชธ้ รรมชาตปิ ลกู ปา่ บ�ำรงุ รกั ษา ว่ามีความช้ืน จึงทรงศึกษาถึงสภาพน้�ำในบรรยากาศ กนั เอง พระองคต์ รสั แนวทางวา่ “ตอ้ งกนั คนออกจากปา่ ในรูปแบบของความช้ืน หรือไอน้�ำที่มีอยู่ตามธรรมชาติ อย่าให้คนเข้าไปยุ่ง” จึงเกิดเป็นเทคนิควิชาการใหม่ จากต�ำราท้ังของไทยและต่างประเทศ แล้วทรงคิดว่า ใชธ้ รรมชาตริ ะบบนเิ วศสรา้ งความสมบรู ณข์ องตวั มนั เอง น่าจะท�ำให้ฝนตกนอกฤดูกาลได้ จึงทรงจุดประกายให้มี การทดลอง แลว้ ก็ประสบผลส�ำเรจ็ เป็นครัง้ แรกของโลก ทรงเป็นนักวิชาการ ท่ีทรงรอบรู้ในหลายศาสตร์ สาขาวชิ า ไมใ่ ชค่ รูบาอาจารยท์ เ่ี ขาสอนกนั นะ แต่รแู้ บบ การทรงงานจากการเสด็จฯ ทอดพระเนตร ท่ีสามารถชี้น�ำให้ขับเคล่ือนได้ ชี้แนะแนวทางอย่าง ทุกพื้นที่ในแผ่นดินไทยแต่ละคราวจึงเกิดประโยชน์ รอบด้าน เปน็ โครงการใหม่ๆ ทรงคิด ทรงจุดประกายพระราชทาน โครงการพระราชด�ำริมาแลว้ มากกวา่ 4,000 โครงการ ทรงเกง่ คดิ มกั รบั สง่ั ชนี้ �ำ ใหค้ ดิ หนา้ คดิ หลงั อยา่ ง รอบคอบ ทรงเป็นนักคิด ด้วยการต้ังสมมติฐาน ประตูระบายนำ้� อุทกวิภาชประสิทธิ์ จังหวัดนครศรีธรรมราช..ปดิ ปากแมน่ �ำ้ ปากพนงั เพอ่ื กกั น�ำ้ จดื

ด�ำ รงราชวาานรุภสาาพร 33  เข่ือนขุนดา่ นปราการชล จังหวดั นครนายก สงู 95 เมตร...เข่ือนคอนกรีตบดอดั แน่น 8. ท�ำตามล�ำดับขัน้ ไม่กา้ วกระโดด ทรงเปน็ หว่ ง ถา้ หนว่ ยงานราชการท�ำอะไรใหญโ่ ต มากมาย ซ่ึงก็จะได้ประโยชน์เฉพาะท่ี หากท�ำย่อยๆ หลักการทรงงานลักษณะนี้ เป็นไปตามปรัชญา เสรจ็ เร็วๆ จะได้ประโยชนเ์ ร็วและกระจายไดท้ งั่ ถงึ เศรษฐกิจพอเพียงก็ว่าได้ ท�ำตามล�ำดับข้ัน ไม่ก้าว กระโดด ตอนหลังก็ค่อยๆ สร้างอะไรต่อมิอะไรเพิ่มเติม โครงการใหญ่ๆ ระดับเป็นหมื่นล้านบาทของพระองค์ ตอนเข้าไปท�ำงานถวายพระองค์ใหม่ๆ ช่วงน้ัน ก็มใี ห้เห็น เร่ิมทรงหาน�้ำให้เกษตรกรมากข้ึน เพราะถือว่าน้�ำมีส่วน ส�ำคญั อยา่ งมากในการด�ำรงชวี ติ และในการท�ำการเกษตร 9. ราษฎรต้องมีส่วนร่วมกับราชการ ทรงเน้นย�้ำส�ำทับให้ผมและคณะท�ำงานของ หลักการทรงงานลักษณะนี้ พระองค์มีความ กรมชลประทานว่า “เวลาจะท�ำโครงการใดๆ ท�ำให้เขา มุ่งหวัง ท�ำโครงการอะไรต้องให้ประชาชนมีส่วนร่วม พอประมาณ เร่ิมจากน้อยๆ ก่อน” ท�ำให้ราษฎรเขา โครงการพระราชด�ำรติ า่ งๆ ทพี่ ระราชทานไป จะท�ำอะไร พ้นจากสภาพความยากจน ให้มีน้�ำกินน�้ำใช้ ท�ำไม่ต้อง พระองคจ์ ะเป็นผ้นู �ำในการบอกกลา่ วกบั ราษฎร ใหญโ่ ต ท่สี �ำคัญตอ้ งท�ำให้เสรจ็ เร็วๆ กระจายไปให้ท่ัวถงึ ประโยชนจ์ ะเกดิ โดยเรว็ อย่างเช่นการสร้างอ่างเก็บน�้ำ เม่ือคิดอะไรกัน เรยี บรอ้ ยแลว้ วา่ จะสรา้ งอะไรตรงไหน ไมใ่ ชค่ ดิ แลว้ ท�ำเลย ทรงตอ้ งการใหห้ นา้ แลง้ มนี ำ้� ไวใ้ ชใ้ นแตล่ ะหมบู่ า้ น จะสรา้ งจะท�ำอะไรให้ ทรงเปน็ ผนู้ �ำในการรบั ทราบปญั หา ปลูกพืชผักสวนครัวได้ เพ่ือพออยู่พอกิน แก้ปัญหาได้ ดว้ ยพระองค์เอง และให้ราษฎรมีส่วนรว่ ม กใ็ หพ้ ฒั นาสร้างให้เขาอยา่ งย่งั ยืนตอ่ ไป

34  ดวา�ำ รรสงารราชานุภาพ ทรงงานทา่ มกลางสายฝน

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 35 

36  วดา�ำ รรสงารราชานภุ าพ อย่างเช่น พระองค์ตรัสกับราษฎรวา่ “หมบู่ า้ นน้ี คิดกับนายช่าง (คือผม) ว่าจะสรา้ งอา่ งเกบ็ นำ้� ใหห้ า่ ง ไปทางโนน้ ก�ำนนั ผใู้ หญม่ าหรอื เปล่า อยากจะบอกวา่ นายช่างเขาจะมาท�ำอ่างเก็บน�้ำให้ พวกเราต้องช่วย เข้าไปมีส่วนร่วมกบั ทางราชการเขานะ จะต้องมีที่ท่ีถูกน�้ำท่วมจ�ำนวนหน่ึง ทางท้าย เขื่อนก็จะมีผู้ได้รับประโยชน์ คนท่ีถูกน้�ำท่วมมีความ จ�ำเปน็ ไปปรึกษาหารือกันว่าจะท�ำอยา่ งไร การท�ำอ่างเก็บน้�ำน่ีได้ประโยชน์สองพันกว่าไร่ เสยี ประโยชนไ์ มเ่ กนิ รอ้ ยไร่ นายชา่ งจะมาส�ำรวจ ตกลง กันว่าจะท�ำอย่างไร คุยกนั ได้ก็จะเกิดประโยชน์ ผู้ใหญ่บ้านไปท�ำความเข้าใจกับลูกบ้าน ผู้ว่า นายอ�ำเภอ ชว่ ยจดั การเมอื่ มีนำ้� แลว้ จะแบ่งปนั น้�ำไป ทางไหนอย่างไร จัดกลมุ่ วางกฎเกณฑก์ ารใชง้ านใหด้ ”ี การทรงงานลักษณะน้ี จะเรียกว่าเป็นประชา พิจารณ์กว็ ่าได้ ถา้ ราษฎรไม่ยอมก็ท�ำไม่ได้ คร้ันเราจะไป ใช้ก�ำลังบีบบังคับ ยัดเยียดโครงการอะไรไป สร้างความ เดือดร้อนสร้างความแตกแยก ก็ไม่ใช่แนวทางตาม พระราชด�ำรขิ องพระองค์ บางแห่ง ราษฎรไม่ยอม ตกลงกันไม่ได้ จึงต้อง ชะลอโครงการไว้ ผมกจ็ ะถวายรายงานปญั หาใหพ้ ระองค์ ทา่ นทรงทราบเสมอ หลายแหง่ จะเป็นเช่นน้ี โดยตรสั วา่ “เม่ือเขาไม่ยอมก็ไปท�ำท่ีอ่ืนก่อน ให้เขาจัดการกันเอง ใหเ้ รยี บร้อยเสยี กอ่ น”

ดำ�รงราชวาานรุภสาาพร 37  ทรงงานถึงค่ำ� มดื ...

38  วดาำ�รรสงารราชานุภาพ 10. การแก้ปัญหาต้องยดึ หลักภมู ิสงั คม งานหลักของพระองค์ที่ทรงท�ำมาตลอดคือ การแก้ปัญหาตา่ งๆ ให้กับราษฎรและเกษตรกร เรยี กวา่ แก้ให้ทุกปัญหาอย่างเสร็จสรรพ ตั้งแต่น�้ำบนฟ้า น้�ำบน ดนิ ปา่ ดนิ ฯลฯ หลกั ของการทรงงานทที่ รงเนน้ ยำ้� ส�ำทบั ให้กับผู้ท�ำงานถวายคิดเสมอ คือ ยดึ หลักภมู ิสงั คม ภูมิ คือ ภูมิประเทศ สภาพธรรมชาติ สังคม คือ ความเป็นอยู่ของท้องถ่ินน้ันๆ โครงการใดๆ ที่พระราชทานออกไปจะสอดคล้องกบั สภาพภูมปิ ระเทศ และความเป็นอยู่ของชาวบา้ น ทรงเนน้ วา่ อยา่ ยา้ ยปญั หา (ความเดอื ดรอ้ น) จาก ทห่ี นง่ึ ไปอกี ท่หี นงึ่ รฐั บาล หน่วยงานราชการ ทจี่ ะเข้าไป แก้ปัญหาอะไร ต้องจัดการให้เคลียร์ให้จบด้วยความ เรียบร้อย การแก้ปัญหาที่ส�ำคัญคือ อย่าท�ำให้ราษฎร เดอื ดรอ้ น หรอื เดอื ดรอ้ นใหน้ อ้ ยทส่ี ดุ โครงการพระราชด�ำริ ของพระองค์จะดูแลราษฎรทุกเรื่องราวอย่างครบถ้วน คือไปช่วยเหลือก็ไปช่วยจริงๆ ไม่สร้างความแตกแยก ไม่สร้างความเดือดร้อน โดยทรงรับฟังความคิดเห็นและ เคารพความคิดเห็นที่แตกต่าง การทรงงานเร่ิมแรก พระองค์จะรับฟังความคิดเห็นจากราษฎรก่อน หากมี อะไร เขาจะพูดกับพระองค์โดยตรง เม่ือทรงรับฟัง ความคิดเห็นแล้ว ก็จะทรงน�ำมาพิจารณา ถ้าเห็นด้วย กจ็ ะยอมรบั หากไมเ่ หน็ ด้วยกจ็ ะท�ำความเขา้ ใจ อธบิ าย ให้หายข้องใจ อย่างท่ีกล่าวมา ผมเองก็เคยเห็นแย้งกับ พระองค์ในหลายเรื่อง เม่ือถวายความคิดเห็นที่แตกต่าง ออกไป พรอ้ มขอ้ มูล พระองคจ์ ะทรงรบั ฟัง ทงั้ หมดทเ่ี ลา่ ใหฟ้ งั เปน็ ความทรงจ�ำในดา้ นหลกั คดิ หลักการท�ำงานของพระองค์ เป็นพระอัจฉริยภาพ ทท่ี รงแสดงออกมาอย่างลึกซึ้ง

ดำ�รงราชวาานรภุ สาาพร 39  พระเสโทชมุ่ โชกฉลองพระองค์ ก็ทรงงานดว้ ยพระทยั ใส่ เราสามารถน้อมน�ำไปปฏิบัติ ประยุกต์ใช้ใน ใดๆ ก็ควรน�ำหลกั และวธิ กี ารทรงงานทพ่ี ระองคท์ รงวาง สถานการณ์ปัจจบุ นั และอนาคตไดเ้ ป็นอยา่ งดี รากฐานไว้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง งานด้านการพัฒนานั้น เวลาน้ีไม่มีพระองค์แล้ว อยากจะให้ทุกๆ คน จะมอี ยู่ 2 สว่ น ทต่ี อ้ งท�ำไปดว้ ยกัน คอื พัฒนางานดา้ น มุ่งช่วยกันขับเคลื่อนท�ำงานท่ีพระองค์ท่านทรงวาง วัตถุสิ่งของ และการพัฒนาทางด้านจิตใจเก่ียวกับ รากฐาน ทง้ั ทเี่ ปน็ รปู ธรรมและนามธรรมไวต้ อ่ ไป คงไมไ่ ด้ จริยธรรมคุณธรรมในการท�ำงาน เป็นเรื่องท่ีต้องพัฒนา มงุ่ เนน้ เพยี งแตด่ า้ นหลกั วชิ าการเทา่ นนั้ ตอ้ งมกี ารจดั การ ควบคูก่ นั เสมอ จงึ จะบงั เกดิ ผลสัมฤทธิอ์ ยา่ งสมบูรณ.์ ทางดา้ นภมู สิ งั คม เชน่ รฐั จะท�ำงานหรอื โครงการใดกต็ าม w ต้องบอกให้ประชาชนได้มีการรบั รู้ หรือการจะแก้ปญั หา

40  วดา�ำ รรสงารราชานุภาพ การถวายงานโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำ�ริ ✽ นายมนุชญ์ วฒั นโกเมร ประสบการณ์การถวายงานโครงการอันเน่ืองมา ในฐานะท่ีเป็นผู้ว่าราชการจังหวัดลพบรุ ี ซ่ึงพนื้ ที่ จากพระราชด�ำริที่ผมจะถ่ายทอดคือ การบริหารจัดการ โครงการอยู่ในความรับผิดชอบมากกว่าร้อยละ 95 โครงการเขอื่ นป่าสกั อนั เนื่องมาจากพระราชด�ำริ ซ่ึงเป็น จึงต้องประสานงานและวางแผนด�ำเนินงานให้เป็นไป ที่มาของเขือ่ นป่าสักชลสทิ ธิใ์ นปจั จุบัน ตามพระราชประสงค์ เรามีเวลาท�ำงานประมาณ 5 ปี กจ็ รงิ แตก่ ารกอ่ สรา้ งตวั เขอื่ น อาคารประกอบ และพนื้ ท่ี ผมไปรับราชการเป็นผู้ว่าราชการจังหวัดลพบุรี อา่ งทเี่ กบ็ นำ�้ จะตอ้ งแลว้ เสรจ็ กอ่ นวนั เสดจ็ ฯ อยา่ งนอ้ ย เม่ือวันท่ี 1 ตุลาคม 2537 ก่อนเดินทางไปรับต�ำแหน่ง 1 ปี คือภายในปี 2541 เพราะตอ้ งเก็บกกั นำ�้ ไว้ และถ้า ท่าน ดร.สุเมธ ตันติเวชกุล เลขาธิการส�ำนักงาน จะให้สามารถเก็บกักน�้ำให้เต็มอ่างได้จริงในวันท่ีเสด็จฯ คณะกรรมการพิเศษเพ่ือประสานงานโครงการอันเนื่อง ทอดพระเนตรเห็นภูมิทัศน์ท่ีสวยงามเพราะเป็นเขื่อน มาจากพระราชด�ำริ (ส�ำนักงาน กปร.) และเลขาธิการ ท่ีสมบูรณ์ งานก่อสร้างและการจัดกรรมสิทธิ์ท่ีดิน มูลนิธิชัยพัฒนา ให้ข้อมูลว่า จังหวัดลพบุรีมีโครงการ พื้นท่ีอ่างจะต้องแล้วเสร็จพร้อมกับการเก็บกักน้�ำได้ พระราชด�ำริท่ีส�ำคัญ คือ โครงการก่อสร้างเขื่อนป่าสัก ในตน้ ฤดูฝนคอื เดอื นมถิ นุ ายน 2541 ดงั นั้นเราจึงมีเวลา อันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ เม่ือประมาณกลางปี พ.ศ. ท�ำงานจรงิ ประมาณ 3 ปคี รึง่ เทา่ นน้ั 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ได้มี พระกระแสรับส่ังท่ีวัดญาณสังวราราม จังหวัดชลบุรี นอกจากทรงเร่งรัดก�ำหนดแล้วเสร็จของเข่ือน กับองคมนตรีและผู้บริหารของกรมชลประทาน มีสาระ ซ่ึงเป็นผลผลิตหลักของโครงการแล้ว พระราชกระแส ส�ำคัญตอนหนึง่ ว่า รบั สงั่ ทว่ี า่ “อยา่ ใหร้ าษฎรของฉนั เดอื ดรอ้ น และทสี่ �ำคญั อย่าให้ใครมาหากินกับโครงการน้ี” แสดงให้เห็นว่า “... เข่ือนป่าสักนี้มีประโยชน์ ท�ำให้ส�ำเร็จแล้ว พระองค์ทรงมีสายพระเนตรยาวไกล ทรงมองไปถึง อยา่ ใหร้ าษฎรของฉนั เดือนร้อน และทสี่ �ำคัญ อยา่ ให้ใคร ผลลัพธ์ของงานด้วย น่ันหมายความว่า เขื่อนป่าสักฯ มาหากินกบั โครงการนี้ ...” และ “... พ.ศ. 2542 ครบ ซง่ึ เปน็ ผลผลติ หลกั ของโครงการตอ้ งเสรจ็ ใชป้ ระโยชนไ์ ด้ 6 รอบ 72 ปี ฉันยังเดินไหว จะไปเปดิ เข่ือนป่าสกั ” ขณะ และต้องได้ผลลัพธ์คือประชาชนต้องไม่เดือดร้อน ทพี่ ระองคร์ บั สงั่ เปน็ พ.ศ. 2537 ครบรอบ 72 พรรษา คอื และต้องไม่มีใครมาหาประโยชน์โกงกินกับโครงการ วนั ท่ี 5 ธนั วาคม 2542 คอื อีก 5 ปีขา้ งหน้า

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 41  แนวความคดิ เร่อื ง “ผลผลติ - ผลลัพธ์” ขา้ ราชการไทย ประมาณ 2-3 พันล้านบาท ไม่สามารถด�ำเนินการได้ เพง่ิ พดู กนั เมอื่ ครง้ั การพฒั นาระบบราชการใน พ.ศ. 2545 ปรากฏว่าในช่วงวาระท่ีผ่านมา เวลาเกิดอุทกภัย แตพ่ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลท่ี 9 ทรงพระด�ำริ ฤดูน้�ำหลาก จังหวัดท่ีได้รับผลกระทบจากแม่น�้ำป่าสัก และทรงปฏิบัติมานานแล้ว ถือได้ว่าพระองค์เป็นยอด ตั้งแต่จังหวัดพระนครศรีอยุธยาจนถึงกรุงเทพมหานคร นักบริหารจัดการหรือทรงเป็นเอตทัคคะทางด้านการ เกิดความเสียหายทั้งภาครัฐ รวมภาคประชาชน บริหาร แม้ในปัจจุบันข้าราชการส่วนใหญ่คิดแต่เพียงว่า ภาคเกษตรกร ปีละหลายพันล้านบาท ให้ผลผลิตเสร็จ ส่วนผลลัพธ์เรามักมองไปไม่เห็น และใหค้ วามส�ำคญั นอ้ ย แตพ่ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 9 จึงมี รัชกาลที่ 9 ทรงตระหนักถึงผลลัพธ์มาโดยตลอด รับส่ังเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2532 ท่ีพระต�ำหนัก เห็นได้จากโครงการพระราชด�ำริทุกโครงการท่าน ภพู งิ คราชนเิ วศน์ โปรดเกลา้ ฯ ใหส้ �ำนกั งานคณะกรรมการ ทอดพระเนตรถึงจุดสุดท้ายคือราษฎร ราษฎรจะต้องมี พิเศษเพื่อประสานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ รายได้ มคี วามเปน็ อยู่ท่ดี ีขนึ้ ตลอด (ส�ำนักงาน กปร.) จัดงบประมาณปี 2535 ให้กรม ชลประทานเร่งศึกษาความเป็นไปได้ของโครงการเข่ือน ฉะนน้ั การทีเ่ ราจะท�ำให้ราษฎรไม่เดือดรอ้ นตาม ป่าสกั โดยกรมชลประทานได้จ้างบริษัทท่ีปรึกษาท�ำการ พระราชกระแสรบั สงั่ มเี รอื่ งทเ่ี ราจะตอ้ งดแู ลส�ำคญั ๆ ดงั นี้ ศกึ ษาประมาณ 2 ปี เมอ่ื ผลจากการศึกษาเสรจ็ เรยี บรอ้ ย แล้ว พระองค์ท่านทรงรับสั่งว่า แม้เป็นโครงการพระ 1. เรื่องการจ่ายเงินทดแทนค่าท่ีดิน ให้เขาได้รับ ราชด�ำริก็ต้องได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการสิ่ง เงินท่ีเป็นธรรม รวดเร็ว ไม่มีใครมากินเศษกินเลย แวดล้อมเสียก่อน จะเห็นได้ว่าพระองค์ท่านทรงด�ำเนิน ขอแบ่งเปอรเ์ ซ็นต์ การต่างๆ ตามกฎหมาย จะไม่โปรดให้ท�ำอะไร ข้ามขั้นตอนของกฎหมายเป็นเดด็ ขาด 2. การย้ายที่อยู่และการตั้งถิ่นฐานการอพยพ เพราะพื้นท่ีอ่างเก็บน้�ำประมาณแสนไร่ต้องถูกน้�ำท่วม ในต้นปี พ.ศ. 2537 คณะกรรมการสิ่งแวดล้อม หลายชุมชนหลายหมู่บ้านต้องอพยพหาที่อยู่ท่ีเหมาะสม แห่งชาติให้ความเห็นชอบตามโครงการ และในเดือน รวมท้ังต้องการความช่วยเหลือเร่ืองการวางผังชุมชน พฤษภาคม 2537 ในปีนั้น คณะรัฐมนตรีจึงมีมติอนุมัติ และการจัดสาธารณูปโภคสาธารณปู การดว้ ย โครงการใหเ้ ปดิ โครงการได้ 3. เมอื่ ยา้ ยชมุ ชนตง้ั ถนิ่ ฐานใหมแ่ ลว้ การฝกึ อาชพี ท�ำไมแม่น�้ำป่าสักจึงมีปัญหาท�ำให้เกิดความ และการพัฒนาอาชีพเป็นสิ่งที่เราต้องช่วยเหลือ ต้องท�ำ เสียหายต่างๆ แก่จังหวัดพระนครศรีอยุธยาจนถึง เพ่อื สนองพระราชกระแสรับส่งั ดังกล่าว กรุงเทพมหานคร ข้อมูลมีอยู่ว่าต้นน้�ำป่าสักมีต้นก�ำเนิด ก่อนอื่นขออนุญาตเสนอข้อมูลท่ัวไป เพ่ือให้ อยู่เทือกเขาเพชรบูรณ์ ในพื้นที่ของอ�ำเภอด่านซ้าย เข้าใจเรื่องราวอย่างต่อเนื่อง อันแรกท่ีจะน�ำเรียน คือ จังหวัดเลย ไหลผ่านจังหวัดเพชรบูรณ์ ลพบุรี สระบุรี ความเป็นมาของโครงการก่อสร้างเขื่อนป่าสักอันเน่ือง พระนครศรีอยุธยา ระยะทางประมาณ 513 กิโลเมตร มาจากพระราชด�ำริ ความคิดเห็นเรื่องท่ีจะสร้าง ปริมาณนำ้� ฝนทีต่ กลงมาในแม่นำ้� ปา่ สกั แลว้ ไหลผ่านออก เขื่อนป่าสักมีมานานต้ังแต่ พ.ศ. 2510 แต่เน่ืองจาก จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ปีละประมาณ 2,400 ขณะนั้นประเทศมีฐานะการคลังไม่ม่ันคง การลงทุน ล้านลูกบาศก์เมตร แต่จะมีปริมาณสูงสุดในช่วงเดือน

42  วดา�ำ รรสงารราชานภุ าพ สิงหาคมถึงเดือนตุลาคมของทุกปี ปริมาณน้�ำประมาณ ในฐานะผู้ว่าราชการจังหวัด ผมต้องรับผิดชอบ 1,600 ล้านลกู บาศกเ์ มตร ซึง่ ชว่ งน้แี มน่ �้ำเจ้าพระยาก็จะ จัดหาที่ดินเนื้อท่ีประมาณ 2,500 ไร่ เป็นพ้ืนท่ีหัวงาน รบั น�้ำทรี่ ะบายมาจากเขอื่ นเจา้ พระยา และน้�ำจากแม่น�ำ้ ก่อสร้างส�ำนักงาน ตัวเข่ือน และอาคารประกอบ และ ป่าสักมาสมทบกัน จึงมีอิทธิพลก่อให้เกิดความเสียหาย จัดหาที่ดินประมาณ 100,000 ไร่ เป็นพ้ืนที่อ่างส�ำหรับ แก่จังหวดั ดังกล่าวขา้ งตน้ เก็บน้�ำ และจัดการให้แก่ผู้อพยพประมาณ 3,800 ครอบครัว หรือ 7,200 ครัวเรอื น มที ี่ท�ำกนิ ทอี่ ยอู่ าศยั บรษิ ทั ทป่ี รกึ ษาไดเ้ สนอพน้ื ทที่ จี่ ะสรา้ งเขอื่ นปา่ สกั จดั ใหม้ สี าธารณปู โภค สาธารณปู การ ตลอดถงึ เรอื่ งอาชพี หรอื อา่ งเกบ็ นำ้� ไว้ 3 จดุ โดยกรมชลประทานไดเ้ ลอื กพน้ื ท่ี ของผู้อพยพทั้งหมด นอกจากน้ผี มยังมหี น้าทจ่ี ัดซื้อที่ดนิ ก่อสร้างก็คือที่ต้ังปัจจุบัน ซึ่งพ้ืนท่ีก่อสร้างในปัจจุบันมี ริมขอบอ่างเก็บน�้ำอีก 1,500 ไร่ เพื่อย้ายทางรถไฟ ผลกระทบตอ่ การยา้ ยชมุ ชนนอ้ ยทสี่ ดุ และใหผ้ ลตอบแทน เข้ามาอยู่ริมขอบเขื่อน เพราะแผนเดิมทางรถไฟจะอยู่ ถึงแม้มิใช่ผลตอบแทนท่ีสูงสุดในเร่ืองการจัดเก็บกักน้�ำ รมิ ขอบอ่างเกบ็ น้ำ� ไมไ่ ดอ้ ย่กู ลางน�้ำอย่างในปจั จุบัน กต็ าม แตก่ ใ็ หผ้ ลตอบแทนพอสมควรประชาชนเดอื ดรอ้ น น้อยท่ีสุด และท�ำให้อิทธิพลของแม่น�้ำป่าสักท่ีส่งผลต่อ หลักการท�ำงานของเราต้องยึดพระกระแสรับส่ัง ปริมาณน�้ำในแม่น�้ำเจ้าพระยาในฤดูน�้ำหลากลดน้อยลง ท่ีหนักใจที่สุดก็คือ “...อย่าให้ราษฎรของฉันเดือดร้อน ทงั้ นพ้ี นื้ ทที่ เี่ ปน็ อา่ งเกบ็ นำ้� ทงั้ หมดมปี ระมาณ 105,000 ไร่ นะ...” เพราะระเบียบกฎหมายของทางราชการค่อนข้าง และอยู่ในพ้ืนท่ีจังหวัดลพบุรีประมาณ 96,000 ไร่ มีข้ันตอนที่ยุ่งยาก และข้าราชการก็มีกรอบแนวคิด หรือประมาณร้อยละ 93-94 อยู่ในพื้นท่ีสระบุรีเพียง และทัศนคติในการท�ำงานทคี่ ่อนขา้ งเปน็ อุปสรรค ซงึ่ จะ 8,600 ไร่ และมีผลกระทบกับราษฎรในจังหวัดลพบุรี ต้องมีการพูดจา การท�ำความเข้าใจ และการละลาย ประมาณ 3,800 ครอบครัว ซ่งึ ใน 3,800 ครอบครวั นน้ั พฤตกิ รรมอยา่ งเข้มข้น มคี รอบครัวยอ่ ยประมาณ 7,200 ครัวเรอื น อาศยั อยใู่ น 60 หม่บู า้ น 13 ต�ำบล ใน 3 อ�ำเภอ คอื อ�ำเภอทา่ หลวง ท�ำอย่างไรงานถึงจะเสร็จ? พวกเราท้ังฝ่าย อ�ำเภอชยั บาดาล และอ�ำเภอพัฒนานคิ ม สว่ นในจงั หวัด ปกครอง กรมชลประทานโดยผู้จัดการโครงการก่อสร้าง สระบรุ ีคอื พ้ืนท่ีของอ�ำเภอวงั ม่วงมี 2 ต�ำบล 5 หมู่บา้ น เขื่อนป่าสักฯ เจ้าพนักงานที่ดินจังหวัด และปฏิรูปท่ีดิน จงั หวัด ตอ้ งรว่ มกันวางแผนถอยหลงั ท้ังดา้ นการก่อสรา้ ง ลักษณะของเข่ือนป่าสัก มีพื้นที่อ่างเก็บน้�ำ เขื่อนและอาคารประกอบให้สอดคล้องกับการจ่ายเงิน ประมาณแสนไร่ ตัวเขื่อนเป็นดินมีแกนดินเหนียว คา่ ทดแทนทด่ี นิ การจดั แปลงอพยพ การจดั ตง้ั ชมุ ชนใหม่ ยาวประมาณ ๔,๘๖๐ เมตร ตัวเข่ือนสูงประมาณ การจัดสาธารณูปโภคสาธารณูปการ และการพัฒนา ๓๑.๕ เมตร ระดบั สงู สดุ +๔๓ เมตร สงู กวา่ ระดบั นำ้� ทะเล อาชพี โดยสมมติวา่ วนั ที่ 1 พฤศจิกายน 2542 เป็นวันที่ ปานกลาง สามารถเกบ็ กกั นำ้� ได้ ๙๖๐ ลา้ นลกู บาศกเ์ มตร จะเสด็จพระราชด�ำเนินมาทรงประกอบพระราชพิธี ท่ีจังหวัดลพบุรีมีปัญหามากเพราะประชาชนได้รับ เปิดเขื่อน ซ่ึงเราต้องตรวจสอบและปรับแผนการด�ำเนิน ผลกระทบมากกว่าจังหวัดสระบุรี ซ่ึงสระบุรีจะคอยดูว่า งานอยู่ตลอดเวลา เพื่อให้ทันก�ำหนดเวลาพระราชพิธี ลพบุรีท�ำอะไร ก�ำหนดมาตรฐานอยา่ งไร สระบรุ กี จ็ ะท�ำ ทเ่ี ราสมมตไิ ว้ รายละเอยี ดเรอื่ งแผนและการก�ำหนดเวลา และก�ำหนดตาม จึงไม่มีปัญหาหาลักล่ันในการปฏิบัติ ต่างๆ ผมจะได้เลา่ ใหฟ้ ังต่อไป ระหว่างพ้ืนท่ี

ดำ�รงราชวาานรุภสาาพร 43  ท�ำอยา่ งไรราษฎรจะไมเ่ ดอื ดรอ้ น? เรม่ิ แรกเมอ่ื ผม หนงึ่ ราคาซอ้ื ขายตามปกตใิ นทอ้ งตลาดในขณะนนั้ ไปรบั งาน ราษฎรทไ่ี ดร้ บั ผลกระทบจากโครงการกอ่ สรา้ ง เขอ่ื นปา่ สักฯ เรียกร้องไมใ่ ห้ทางราชการเวนคืนที่ดนิ แต่ สอง ราคาประเมินอสังหาริมทรัพย์เพ่ือการเสีย ขอให้ด�ำเนินการซื้อขายท่ีดินโดยสมัครใจ แต่ความจริง ภาษบี �ำรงุ พน้ื ท่ี แล้ว การเวนคืนจะเป็นประโยชน์กับราษฎรมากกว่า เพราะมีขั้นตอนในการอุทธรณ์ ท่ีส�ำคัญเรามารู้ภายหลัง สาม ราคาประเมินอสังหารมิ ทรัพยเ์ พ่อื เรียกเกบ็ ค่าธรรมเนยี มในการจดทะเบยี น กค็ ือเรอื่ งภาษี การเวนคืนไม่เสียภาษแี ม้แต่แดงเดยี ว แต่ ส่ี สภาพและทตี่ งั้ ในอสงั หารมิ ทรัพยน์ ั้น และ การซอื้ ขายโดยสมคั รใจตอ้ งเสยี ภาษเี งนิ ได้ และภาษธี รุ กจิ เฉพาะ ราษฎรจะเดอื ดรอ้ นกม็ าจาก 3 เรอ่ื ง เรอ่ื งแรก คอื หา้ วัตถปุ ระสงค์เจตนาของการเวนคนื การก�ำหนดค่าทดแทนท่ีดินที่ไม่เป็นธรรม และเร่ืองที่ 2 การจัดการแปลงอพยพท่ีท�ำกินไม่ตรงกับความต้องการ กฎหมายใหใ้ ช้ 5 ขอ้ ประกอบกนั แต่พอถงึ เวลา ของราษฎร และเร่ืองท่ี 3 คือ เรอ่ื งภาษเี งินได้และภาษี ก�ำหนดคา่ ทดแทนทดี่ นิ เพอื่ การเวนคนื ทางราชการไมว่ า่ ธรุ กิจเฉพาะ เป็นกรม รัฐวิสาหกิจ หรือกรุงเทพมหานครใช้เพียง ข้อเดียว คือใช้ราคาประเมินไปเรียกเก็บภาษีบ�ำรุงพ้ืนที่ เรือ่ งแรก คือการจ่ายค่าทดแทนทด่ี นิ ทเ่ี ปน็ ธรรม หรือใช้ราคาประเมินเพื่อเรียกเก็บค่าธรรมเนียมในการ การจ่ายค่าทดแทนท่ีดินมี ๒ กรณี คือ กรณีท่ีมีท่ีดิน จดทะเบยี นอสงั หารมิ ทรพั ย์ แตก่ ฎหมายให้ใชร้ ่วมกนั ท้งั ที่ไมม่ ีเอกสารสิทธิ์ และกรณที ด่ี ินท่มี เี อกสารสทิ ธ์ิ 5 ขอ้ ราคาทดแทนอาจสงู กวา่ ราคาประเมนิ เพอ่ื เสยี ภาษี บ�ำรุงท้องท่ี หรือราคาประเมินเพ่ือเก็บค่าธรรมเนียม 1) กรณีที่มีท่ีดินที่ไม่มีเอกสารสิทธิ์ มีมติคณะ ในการจดทะเบียนอสังหาริมทรัพย์ก็ได้ กฎหมายเวนคืน รฐั มนตรวี นั ท่ี 11 กรกฎาคม 2532 วางแนวทางไวว้ า่ กรณี ออกมาใช้เมอ่ื พ.ศ. 2530 ปจั จบุ นั ก็ยงั ทันสมัย แต่ท�ำไม ราษฎรท่ีเข้าไปท�ำประโยชน์ในที่ดินในป่าสงวน อุทยาน เม่ือมีการเวนคืนคร้ังใด ราษฎรถึงเดือดร้อน และมีการ แหง่ ชาติ ทีส่ าธารณะ ท่ปี ่า ทไ่ี ม่มเี อกสารสทิ ธ์ิ การจา่ ย เดนิ ขบวน การไมพ่ อใจการชดเชย เพราะขา้ ราชการหรอื ค่าทดแทนให้กระท�ำได้ แต่เรียกว่าค่าขนย้าย พนักงานรัฐวิสาหกิจผู้มีอ�ำนาจก�ำหนดราคาทดแทน ตัวบ้านที่อยู่อาศัยก็จ่ายเป็นค่ารื้อย้าย ถ้ามีไม้ยืนต้น ใช้หลักในการก�ำหนดราคาเพียงข้อเดียว เพราะเขา ใหจ้ ่ายเปน็ ค่าทดแทน ต้องการป้องกันตัวเอง ประหยัดตัวเอง ไม่อยากมีเร่ือง มีราว หรืออะไรก็แล้วแต่ ก�ำหนดราคาทดแทนโดยยึด 2) กรณีทม่ี ีทด่ี ินท่ีมเี อกสารสทิ ธิ์ ต้องใช้แนวทาง ราคาเพียงข้อเดียวเป็นหลักในการด�ำเนินงาน แถมยังมี ตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการเวนคืนอสังหาริมทรัพย์ กรอบความคิดท่ีไม่ทันสมัย คือให้คนส่วนน้อย ซ่ึงแม้ว่า พ.ศ. 2530 การก�ำหนดราคาค่าทดแทนที่ดินไม่ว่าจะ จะเป็นคนยากจน ต้องเสียสละให้คนส่วนใหญ่แบบเต้ีย เป็นการจัดซื้อโดยสมัครใจหรือการเวนคืนก็แล้วแต่ อุ้มค่อม ถ้าคนยากจนเหล่านั้นรับไม่ได้ ก็จะใช้สื่อต่างๆ กฎหมายดังกล่าวเขียนไว้ค่อนข้างทันสมัย การก�ำหนด ประณามคนเหล่านั้นว่าเป็นคนเห็นแก่ตัว ไม่เห็นแก่ ค่าทดแทนต่างๆ กฎหมายก�ำหนดไว้ดีมาก ชัดเจนมาก ความเจรญิ ของบา้ นเมือง พระราชบัญญัติว่าด้วยการเวนคืนอสังหาริมทรัพย์ พ.ศ. 2530 มาตรา 21 บอกว่า การจะก�ำหนดค่าทดแทน ฉะน้ัน จึงอยากจะเรียนว่า พระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ท่านทรงเข้าใจในกฎหมาย ใหค้ �ำนงึ ถงึ

44  ดวาำ�รรสงารราชานุภาพ เวนคืนเป็นอย่างดี ท�ำอย่างไรอย่าให้ราษฎรเดือดร้อน ถือครองที่ดนิ เฉลย่ี ครอบครวั ละมากกวา่ 21-45 ไร่ และ น่ันก็คือ เราต้องมานั่งอ่านกฎหมายและท�ำความเข้าใจ รอ้ ยละ 2 ถือครองท่ีดนิ เฉลย่ี ครอบครวั ละ 50 ตารางวา กฎหมายกนั ใหม่ เราจะตอ้ งพจิ ารณาโดยใชห้ ลกั ทงั้ 5 ขอ้ คือราษฎรในเขตสขุ าภิบาลล�ำนารายณ์ เพอ่ื ก�ำหนดราคาทดแทนคา่ ทดี่ นิ โดยมกี ารประชมุ รว่ มกนั ท้ังฝ่ายปกครอง ฝ่ายที่ดิน ฝ่ายชลประทานเจ้าของ จากข้อมูลข้างต้น ถ้าชาวบ้านครอบครัวหนึ่ง งบประมาณ ฝา่ ยปฏริ ปู ทด่ี นิ ฝา่ ยอ�ำเภอ ทกุ ฝา่ ยมานง่ั คดิ มขี นาดครอบครัว 6.5 คน ครอบครองท�ำประโยชน์ที่ดิน นง่ั คยุ กนั ขณะทค่ี ดิ ตอนนน้ั ยงั ขาดขอ้ มลู ส�ำคญั จงึ จ�ำเปน็ มอื เปลา่ ทไ่ี มม่ เี อกสารสทิ ธจิ์ �ำนวน 12 ไร่ ราคาคา่ ทดแทน ต้องมีการเก็บข้อมูลเพิ่มเติมในหมู่บ้านทั้งหมด 60 ตามราคาประเมินไร่ละ 8,000 บาท ครอบครัวน้ัน หมู่บ้าน แต่ปรากฏว่า ข้อมูลท่ีได้มามีความสมบูรณ์ ได้รับเงินทดแทนเพียง 96,000 บาท ราษฎรครอบครัว และใช้ได้ทันเวลามเี พียง 42 หมูบ่ า้ น หรือร้อยละ 80.16 นัน้ ต้องเดอื ดรอ้ นแนน่ อน ซึ่งน่าจะเป็นข้อมูลที่เพียงพอในการเป็นตัวแทน ของ 60 หมบู่ า้ นได้ ดังนั้นเราต้องปรับราคาทดแทนขึ้นใหม่โดยใช้ พระราชบัญญัติว่าด้วยการเวนคืนอสังหาริมทรัพย์ ข้อมูลขนาดครอบครัว ร้อยละ 65 มีขนาด พ.ศ. 2530 มาตรา 21 เป็นพ้ืนฐานตามหลักทั้ง 5 ข้อ ครอบครวั 6.5 คน มี 1 ครอบครวั ใหญ่ และ 2 ครอบครวั ประกอบกัน คือ ท่ีดินมือเปล่าก�ำหนดให้ไร่ละ 50,000 ยอ่ ย รอ้ ยละ 20 มขี นาดครอบครวั 10 คน มี 1 ครอบครวั บาท ส่วนท่ีดินที่มีเอกสารสิทธิ์ข้ันต�่ำก�ำหนดไว้ให้ไร่ละ ใหญ่ และ 3 ครอบครวั ยอ่ ย รอ้ ยละ 13 มขี นาดครอบครวั 70,000 บาท ถ้าไมท่ �ำประโยชนก์ จ็ ่ายแค่ 50,000 บาท 5 คน มี 1 ครอบครัวใหญ่ และ 1 ครอบครัวย่อย ถ้าราคาสูงกว่าราคาประเมินก็จ่ายตามราคาประเมิน และร้อยละ 2 มีขนาดครอบครัว 4.2 คน มีเพียง 1 ราคาที่เราก�ำหนดใหม่เมื่อค�ำนวณตามข้อมูลได้มา ครอบครวั ใหญ่ เราคดิ วา่ ราษฎรพอไปได้ เราจงึ ท�ำขอ้ เสนอการปรบั ราคา ค่าทดแทนที่ดินพร้อมปรับวงเงินน�ำเสนอคณะกรรมการ ข้อมูลราคาประเมินท่ีดินในพ้ืนที่โครงการเพ่ือ บริหารโครงการเขื่อนป่าสักเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ประโยชนแ์ กก่ ารเสยี ภาษบี �ำรงุ ทอ้ งที่ 1) ทด่ี นิ ไมม่ เี อกสาร และท�ำเร่ืองเสนอคณะรัฐมนตรีขออนุมัติปรับวงเงิน สทิ ธิ์ ราคาประเมินไรล่ ะ 6,000 - 8,000 บาท 2) ทีด่ ินท่ี ซึ่งก็ได้รบั ความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรี มีเอกสารสิทธ์ิ มีราคาประเมินสรุป คือ ร้อยละ 70 ราคา ประเมินไร่ละ 40,000 บาท ร้อยละ 20 ราคาประเมิน เรื่องที่ 2 ปัญหาความเดือดร้อนของราษฎร ไร่ละ 50,000 - 60,000 บาท และร้อยละ 10 ราคา ที่สืบเนื่องจากกรณีแปลงอพยพ บริษัทที่ปรึกษา ประเมนิ ไรล่ ะมากกว่า 60,000 - 200,000 บาท ท่ีกรมชลประทานจ้างศึกษาความเป็นไปได้ของโครงการ ก่อสร้างเขือ่ นป่าสกั อา้ งวา่ ไดล้ งไปศกึ ษาในพนื้ ท่ี แตผ่ ม ข้อมลู การถือครองที่ดนิ รอ้ ยละ 65 ครอบครอง เชอื่ วา่ เขาศกึ ษาจากแผนทม่ี ากกวา่ เขาระบใุ นรายงานวา่ ท่ีดินมือเปล่า ไม่มีเอกสารสิทธ์ิ เป็นที่ดินของรัฐ ท่ีดิน มีพื้นที่ท่ีสามารถจัดเป็นแปลงอพยพที่อยู่อาศัยและ สาธารณประโยชน์ เปน็ ตน้ และร้อยละ 35 ครอบครอง ท�ำกินไดจ้ �ำนวน 6 จุด เนือ้ ที่ 31,655 ไร่ สามารถรองรับ ทด่ี นิ ทม่ี เี อกสารสทิ ธ์ิ สว่ นจ�ำนวนไรท่ ถ่ี อื ครอง คอื รอ้ ยละ ผู้ได้รับผลกระทบ 3,800 ครอบครัวใหญ่ หรือ 7,200 75 ถอื ครองทด่ี นิ เฉลยี่ ครอบครวั ละ 10-12 ไร่ รอ้ ยละ 20 ครัวเรือนย่อย เม่ือผมเป็นผู้ว่าราชการจังหวัดลพบุรี ถือครองที่ดินเฉล่ียครอบครัวละ 13-20 ไร่ ร้อยละ 3 ได้ 2 สัปดาห์แรกก็ออกตรวจท้ัง 6 จุด แต่ปรากฎว่า

ดำ�รงราชวาานรภุ สาาพร 45  ในพื้นที่ 6 จุดน้ีมีผู้คนครอบครองทั้งท�ำประโยชน์หรือ ท่าปลา จังหวัดอุตรดิตถ์มาแล้ว ชาวบ้านที่น่ันยากจน อยู่อาศัยเต็มทุกตารางนิ้ว ไม่มีท่ีว่างเหลือ ผมจึงถาม แสนสาหัส ต้องกัดฟันสู้ ใช้เวลามากกว่า 10 ปี จึงจะ คณุ กมลพร หสั รงั ค์ ผจู้ ดั การโครงการของกรมชลประทาน ด�ำรงชีวิตไดต้ ามปกติ (ตอ่ มาเป็นรองอธบิ ดีกรมชลประทาน) ว่าทป่ี รกึ ษาเสนอ มาแบบนี้ได้ยังไง เพราะพ้ืนที่มันมีคนครอบครอง ตามประมาณการคา่ ใชจ้ า่ ยโครงการกอ่ สรา้ งเขอ่ื น ผลประโยชน์ปลูกพืชไร่ ข้าวฟ่างบ้าง ข้าวจ้าวบ้าง ป่าสักฯ งบประมาณของการจัดแปลงอพยพ 2,000 เต็มไปหมด จึงได้รู้ว่าตอนที่ท่ีปรึกษาบริษัทมาดูน้ัน ล้านบาทเศษ ซึ่งเป็นราคาเม่ือ พ.ศ. 2535 เราจึงให้ เขามาดชู ่วงหน้าแล้ง เป็นชว่ งทชี่ าวไรช่ าวนาเก็บเก่ยี วไป สรรพากรจังหวัดและทีมงานของท่านปรับเป็นราคา หมดแล้ว เขากเ็ ลยคดิ ว่าเปน็ ที่วา่ ง ประกอบกบั ในแผนท่ี ปจั จบุ นั อยทู่ ี่ 3,200 ลา้ นบาท แลว้ ผมกข็ อใหป้ ฏริ ปู ทดี่ นิ กร็ ะบวุ า่ เปน็ ทวี่ า่ งเปลา่ ดงั นน้ั ถา้ เราจะยา้ ยราษฎรทไ่ี ดร้ บั จงั หวดั ผจู้ ดั การโครงการเขอ่ื นปา่ สกั ของกรมชลประทาน ผลกระทบ 3,800 ครอบครวั ใหญ่ เขา้ ไปในพนื้ ทที่ ง้ั 6 จดุ เจ้าพนักงานท่ีดินจังหวัด และนายอ�ำเภอท้ัง 3 อ�ำเภอ นี้ ผู้ได้รับผลกระทบก็ไม่สามารถเข้าไปอยู่ไปท�ำกินได้ ร่วมวางหลักเกณฑ์จ่ายชดเชยแทนการจัดแปลงอพยพ นอกจากผมจะยา้ ยคนทอ่ี ยเู่ ดมิ ออกไป คนทอ่ี ยเู่ ดมิ กต็ อ้ ง โดยใหม้ กี ารจา่ ยใหค้ รอบครวั หลกั และครอบครวั ยอ่ ยดว้ ย เรียกร้องให้หาท่ีอยู่ทที่ �ำกนิ ใหแ้ ทน แลว้ ผมจะไปหาทด่ี ิน ทไ่ี หนมาทดแทนรองรบั ผคู้ นทอี่ ยเู่ ดมิ คงตอ้ งชดเชยแบบ การขออนมุ ตั เิ พมิ่ วงเงนิ งบประมาณทง้ั คา่ ทดแทน งูกนิ หาง ชดเชยแบบไม่มวี นั จบ วนั สิน้ ที่ดินและค่าจ่ายเงินทดแทนการจัดแปลงอพยพ ต่อคณะกรรมการบริหารโครงการเขื่อนป่าสักฯ และ หนทางที่เราร่วมกันคิดหาทางแก้ปัญหาก็คือ คณะรัฐมนตรี เราเสนอไปพร้อมกันทั้ง 2 รายการ เราจะไม่จัดแปลงอพยพ แต่เราจะขออนุมัติเอารายจ่าย ซ่ึงความจริงไม่ง่ายอย่างท่ีเข้าใจ เพราะต้องให้เหตุผลท่ี ค่าจัดแปลงอพยพที่ดินท�ำกินและท่ีอยู่อาศัยมาจ่ายเป็น ผใู้ หญร่ ะดบั นายกรฐั มนตรี รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงการ เงินแทนการจัดแปลงอพยพ ใหร้ าษฎรทไ่ี ด้รบั ผลกระทบ คลัง ผอู้ �ำนวยการส�ำนกั งบประมาณ ยอมรับเหตุผลท่เี รา ไปจดั หา จดั ซอ้ื ทอี่ ยอู่ าศยั และทที่ �ำกนิ กนั เอง โดยใหแ้ ตล่ ะ เสนอ มี 3 ประการ คอื หมบู่ า้ นรวมกลมุ่ จดั ตงั้ ชมุ ชนเปน็ กลมุ่ กอ้ น เพอื่ การลงทนุ สนับสนุนสาธารณูปโภคสาธารณูปการเป็นไปอย่าง ประการแรก การอัญเชิญพระราชด�ำรัสของ ประหยัดและสามารถให้บริการได้อย่างทั่วถึง ที่ส�ำคัญ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 9 เมื่อวันที่ 4 ธันวาคม 2534 ท่ีศาลาดุสิดาลัย ในพระต�ำหนัก ชุมชนใหม่จะต้องอยู่ในพ้ืนท่ีต�ำบลเดิม เมื่อปรับปรุงเขต จิตรลดารโหฐาน เรื่องขาดทุนคือก�ำไรมาประกอบ ที่ต้ังหมู่บ้านแล้ว พวกเขาจะได้อยู่ในต�ำบลที่เขาเคยอยู่ ขอ้ เสนอ พระองคท์ า่ นทรงรบั สง่ั วา่ บา้ นเราเวลาจะลงทนุ นอกจากน้ี เราจะต้องช่วยสนบั สนุนใหม้ กี ารจดั ผงั ชุมชน สร้างอะไรที่เป็นสาธารณประโยชน์ มักจะกลัวเสียค่าใช้ ด้วย ผมเอาหลักการจ่ายเงินชดเชยแทนแปลงอพยพนี้ จา่ ยสงู ประหยดั กนั จนไมส่ ามารถกอ่ สรา้ งได้ พอท�ำไมไ่ ด้ ไปคุยกับราษฎร ราษฎรบอกว่า นี่คือส่ิงท่ีพวกเขา ต้นทุนก็ขยับสูงข้ึนไปเรื่อยๆ พอจะท�ำขึ้นมาจริงๆ ปรารถนาที่สุด อยากได้เงินชดเชยแล้วไปหาที่อยู่กันเอง ค่าใช้จ่ายก็สูงกว่าตอนที่จะท�ำเมื่อเร่ิมต้นหลายเท่า ผมถามว่าท�ำไมเป็นสิ่งที่ปรารถนาที่สุด ราษฎรบอกว่า เราจงึ ตอ้ งจา่ ยแพงไป พระองคท์ า่ นจงึ ใหพ้ วกเราคดิ เสยี วา่ พวกเขาไปดูหมู่บ้านแปลงอพยพที่เขื่อนสิริกิต์ิ อ�ำเภอ แม้จะขาดทุนในวันน้ี แต่ในวันข้างหน้าคือก�ำไรของเรา อะไรท่จี �ำเป็น ต้องรบี ท�ำ

46  วดาำ�รรสงารราชานภุ าพ ประการท่ี 2 การปรับราคาและการค�ำนวณ เรอ่ื งท่ี 3 คอื เรอื่ งภาษเี งนิ ไดแ้ ละภาษธี รุ กจิ เฉพาะ ค่าทดแทนสอดคล้องกับหลักการของพระราชบัญญัติว่า ตามกฎหมายประมวลรัษฎากร เงินท่ีได้จากการเวนคืน ดว้ ยการเวนคนื อสงั หาริมทรพั ย์ พ.ศ. 2530 มาตรา 21 ตามกฎหมายได้รับการยกเว้นไม่ต้องเสียภาษีเงินได้ ท่วี างหลักให้พจิ ารณาทัง้ 5 ข้อ ไมไ่ ด้ใหใ้ ช้ขอ้ ใดขอ้ หน่ึง รวมถงึ ภาษธี รุ กจิ เฉพาะดว้ ย แตก่ ารขายทด่ี นิ โดยสมคั รใจ ท่ีผ่านมาทางราชการมักใช้เพียงบางข้อ คือใช้ราคา ให้แก่รัฐต้องเสียภาษีเงินได้ และบางกรณีท่ีดินที่ขายน้ัน ประเมินอสังหาริมทรัพย์เพ่ือเรียกเก็บค่าธรรมเนียม ไดม้ าไมเ่ กนิ 5 ปี ตอ้ งเสียภาษธี ุรกจิ เฉพาะดว้ ย ประมาณ ในการจดทะเบียน เพราะสะดวกและง่ายต่อการท�ำงาน เดือนมีนาคม 2538 ช่วงใกล้จะจ่ายเงินค่าทดแทนท่ีดิน ของขา้ ราชการ ประชาชนไดร้ บั ความเดอื ดรอ้ นขา้ ราชการ เจ้าพนักงานที่ดินจังหวัดลพบุรี คือ นายโสรัจ ทองสงค์ ไม่สนใจ แต่พวกเราต้องพิจารณาร่วมกันท้ัง 5 ข้อ ส่วนนายวิชา นิลเพชรพลอย เจ้าพนักงานที่ดินจังหวัด เพอ่ื สนองตอ่ พระราชกระแสรบั สง่ั “อยา่ ใหร้ าษฎรของฉนั ซ่งึ เป็นทีมงานของทา่ นรัฐมนตรชี ว่ ยวา่ การฯ สุธี มากบุญ เดือดร้อน” ซ่ึงอยู่ ณ ห้องบรรยายน้ี ได้ย้ายมาด�ำรงต�ำแหน่ง พ.ศ. 2540-2542 มาชว่ ยเกบ็ งานและแกไ้ ขปญั หาเกยี่ วกบั ทดี่ นิ ประการที่ 3 ถึงเวลาแล้วที่ราชการไทยและ ต่างๆ ทค่ี ง่ั ค้างจนหมดสิน้ สงั คมไทยตอ้ งปรบั เปลยี่ นกระบวนทศั น์ กรอบแนวความคดิ ในการพัฒนาก่อสร้างสิ่งสาธารณประโยชน์ สังคมไทย เจ้าพนักงานท่ีดินจังหวัด (นายโสรัจ ทองสงค์) โดยเฉพาะข้าราชการมีกรอบแนวคิดให้คนส่วนน้อย ไดม้ าบอกผมวา่ จะต้องมีการจดั เกบ็ ภาษี หัก ณ ทจ่ี ่าย เสียสละเพื่อคนส่วนใหญ่ในต่างประเทศท่ีมีระดับ ส่งสรรพากร เพราะประมวลรัษฎากรยกเว้นให้เฉพาะ การพัฒนาสูง เขาใช้หลักให้คนส่วนใหญ่เสียสละ กรณีเวนคืนเท่านั้น ผมจึงต้องเชิญสรรพากรจังหวัด ให้คนส่วนน้อย ท�ำให้การพัฒนาก่อสร้างโครงการ (นายสมกจิ จามิกร) และคลังจังหวัด (นายเฉลียว อนิ ทร) ขนาดใหญ่เป็นไปด้วยความรวดเร็ว ส�ำหรับโครงการน้ี มาหารือร่วมกัน สรรพากรจังหวัดแนะน�ำว่าถ้าจะไม่ให้ ถ้าจะให้คนส่วนน้อยซึ่งเป็นคนยากจนมาเสียสละให้กับ ราษฎรเสียภาษีเงินได้ฯ จะต้องเสนอให้รัฐมนตรีว่าการ คนส่วนใหญ่ คงด�ำเนินการต่อไปได้ไม่สะดวก คงมีการ กระทรวงการคลังออกประกาศยกเว้น เพราะประมวล คัดคา้ น ขัดขนื เพราะราษฎรเดือดรอ้ น เรากไ็ มส่ ามารถ รษั ฎากรใหอ้ �ำนาจกระทรวงการคลงั มอี �ำนาจออกประกาศ ใชป้ ระโยชน์จากโครงการได้ทนั ทว่ งที ยกเวน้ กรณใี ดไมต่ อ้ งเสยี ภาษเี งนิ ไดแ้ ละภาษธี รุ กจิ เฉพาะ ซ่ึงเคยมีการยกเว้นการซื้อท่ีดินเพื่อก่อสร้างโครงการ จาก 3 เหตผุ ลดงั กลา่ วเมอื่ น�ำไปเสนอในทป่ี ระชมุ สาธารณประโยชนใ์ นลกั ษณะนม้ี าแลว้ ผมถามสรรพากร ประธานคณะกรรมการบริหารเข่ือนป่าสักฯ คือ จังหวัดว่า ถ้าเสนอไปกระทรวงการคลังแล้ว เม่ือไรจะ ทา่ นนายกรฐั มนตรชี วน หลกี ภยั ซง่ึ ทา่ นเปน็ คนประหยดั มาก อนมุ ัติ ค�ำตอบท่ไี ด้รับคอื อย่างนอ้ ย 6 เดอื น ผมจงึ เสนอ และผอู้ �ำนวยการส�ำนกั งบประมาณ คอื นายบดี จณุ ณานนท์ ความเห็นว่า เราก�ำลงั จะจา่ ยเงินคา่ ทดแทนทด่ี นิ กนั แลว้ ก็เป็นท่ีเข้มงวดกับการอนุมัติงบประมาณแผ่นดิน ในสัปดาห์หน้า ไม่ต้องหักภาษี ณ ที่จ่ายกันได้ไหม ต่างเห็นชอบและสนับสนุนของพวกเรา การพิจารณา หัวหน้าส่วนราชการจังหวัดทั้ง 3 คนตอบพร้อมกันว่า อนุมัติในการที่ประชุมคณะรัฐมนตรีจึงไม่มีปัญหาต้อง “เป็นค�ำส่ังท่ีไม่ชอบด้วยกฎหมาย” สรรพากรจังหวัดยัง ช้ีแจงเพ่ิมเติมแต่ประการใด เสริมอีกวา่ ถ้าผู้วา่ ฯ ยา้ ยไปและกฎกระทรวงนไี้ มอ่ อกมา พวกเขาท้ังสามคนไม่มีความสามารถรับผิดชอบได้

ด�ำ รงราชวาานรภุ สาาพร 47  สรรพากรจังหวัดจึงหาทางออกให้ เนื่องจากโครงการนี้ ผมไปรับงานผู้ว่าราชการจังหวัด เมื่อวันท่ี 1 เปน็ โครงการพระราชด�ำรเิ ปน็ โครงการทเี่ ปน็ ประโยชนย์ ง่ิ ตุลาคม 2537 ได้แต่หาทางจะจัดหาท่ีดินซึ่งเป็นพื้นท่ี ผู้ว่าฯ ต้องไม่ท้ิงพวกเขา ต้องติดตามเร่งรัดให้มีการ อ่างเก็บน�้ำแสนกว่าไร่ ส้ินเดือนตุลาคมหมดไป 30 วัน ประกาศกฎกระทรวงเร็วๆ กจ็ ะพร้อมเสีย่ งเปน็ เส่ยี งตาย ไม่มีผลงานอะไรคืบหน้า พอเข้าเดือนพฤศจิกายน ไมจ่ ดั เกบ็ ภาษตี า่ งๆ ผมตอบรบั รองขอเอาชวี ติ เปน็ เดมิ พนั ก็ส�ำรวจตัวเองว่า ในรอบเดือนท่ีแล้วเราท�ำงานอะไร ที่ประชุมจึงสรุปกันว่า เจ้าพนักงานที่ดินจังหวัดไม่เก็บ ส�ำเรจ็ บา้ ง อะไรไมส่ �ำเรจ็ บา้ ง พบวา่ ตวั เองไมไ่ ดส้ นใจพน้ื ท่ี ภาษีหกั ณ ทจี่ า่ ย สรรพากรจังหวัดไม่ติดตามเรง่ รดั และ หวั งานส�ำหรบั การกอ่ สรา้ งเขอ่ื นและอาคารชลประทานเลย คลังจังหวัดไม่สอบถามเรื่องการส่งเงินเข้าคลัง หลังจาก แล้วงานจะเสร็จได้อย่างไร ผมจึงขอให้คุณกมลพร นั้นผมก็ท�ำหนังสือเสนอคณะกรรมการบริหารโครงการ หัสรังค์ ผู้จัดการโครงการ พาไปดูพ้ืนที่หัวงานซึ่งอยู่ที่ เขื่อนป่าสักและเสนอคณะรัฐมนตรีให้ความเห็นชอบ ต�ำบลหนองบัว อ�ำเภอพัฒนานิคม จังหวัดลพบุรี เมอื่ เมษายน 2538 เรากเ็ รม่ิ จา่ ยเงนิ คา่ ชดเชยทดี่ นิ โดยไม่ ประมาณ 2,000 กว่าไร่ แล้วก็เลยไปค�ำพราน อ�ำเภอ หกั ภาษี ณ ทจี่ า่ ย ตงั้ แต่เดือนเมษายน 2538 เป็นต้นมา วังม่วง จังหวัดสระบุรี อีกประมาณ 500 ไร่ ผมและ สุดท้ายกระทรวงการคลังได้ออกกฎกระทรวงยกเว้น คณุ กมลพรเขา้ ไปคยุ กบั ชาวบา้ นต�ำบลหนองบวั จงึ ไดร้ วู้ า่ ไม่เสียภาษีเงินได้และภาษีธุรกิจเฉพาะส�ำหรับโครงการ มันยาก แต่ฟังน้�ำเสียงก็ยังมีความหวัง เพราะชาวบ้าน ก่อสร้างเข่ือนป่าสักฯ เม่ือวันที่ 5 เมษายน 2539 รวม รักในหลวง อยากท�ำอะไรใหใ้ นหลวง มาตดิ อยู่ทีร่ าษฎร ระยะเวลาท่รี อคอยกนั 12 เดือนพอดี เรือ่ งเป็นอกี กรณี ไมม่ ่ันใจ ไมเ่ ชอื่ ใจขา้ ราชการ เกรงได้ค่าทดแทนทไ่ี ม่เปน็ หนึ่งที่พวกเราพยายามท�ำเพ่ือไม่ให้ราษฎรของในหลวง ธรรม ไม่สามารถไปต้ังถิ่นฐานได้ใหม่ ที่ส�ำคัญขณะน้ัน รัชกาลท่ี 9 เดือดร้อน ชาวบ้านปลูกข้าวฟ่างอยู่ เขารู้ว่ามติคณะรัฐมนตรีไม่ให้ จ่ายชดเชยพืชล้มลุก แต่ต้องรอให้ราษฎรเก็บเกี่ยวก่อน ผมขอกลับมาพดู เรือ่ ง ท�ำอย่างไรงานถึงจะเสรจ็ ? ผมถามว่าจะเก็บเกี่ยวเมื่อไร ราษฎรตอบว่าประมาณ อีกหน่อย เร่ืองที่จะพูดต่อไปคือพื้นท่ีหัวงาน โครงการ เดอื นกมุ ภาพนั ธ์ ความตงั้ ใจของผมท่ีเคยเรียน ดร.สุเมธ ก่อสร้างเขื่อนป่าสักอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริมีพื้นท่ี ตันติเวชกุล ไว้ว่า จะเร่งงานให้สามารถเร่ิมโครงการได้ ส่วนใหญ่เป็นอ่างเก็บน�้ำประมาณแสนไร่เศษ การจัดหา กอ่ นวนั เฉลิมพระชนมพรรษา 5 ธนั วาคม 2537 กค็ งท�ำ จัดซื้อพื้นท่ีอ่างแม้จะยาก แต่ยังพอมีเวลาอีกสองสามปี ไม่ได้ เพราะตอ้ งรออีก 3 เดือน ผมบอกกบั ราษฎรต�ำบล ท่ีต้องเร่งจดั หาจัดคือท่ดี นิ พนื้ ที่บรเิ วณหวั งาน ถา้ ได้ทดี่ นิ หนองบวั วา่ ถา้ ผมหาเงนิ มาซอื้ ขา้ วฟา่ งในราคาทชี่ าวบา้ น หัวงานช้าจะท�ำให้งานไม่แล้วเสร็จตามแผนงานที่วางไว้ พอใจและจะพยายามจ่ายค่าทดแทนที่ดินในราคาที่ไม่ พ้ืนที่หัวงานของโครงการเข่ือนป่าสักฯ ประกอบไปด้วย ท�ำให้ราษฎรเดือดร้อนแล้ว จะเข้าใช้ที่ดินเป็นหัวงาน อะไร ประกอบไปดว้ ยอาคารทที่ �ำการส�ำนกั งาน ตวั เขอ่ื น เรมิ่ กอ่ สรา้ งโครงการ พวกราษฎรจะขดั ขอ้ งไหม วธิ กี ารน้ี ดินมีแกนเป็นดินเหนียว อาคารระบายน้�ำล้น (service เป็นวิธีการที่พวกเราทุกคนจะท�ำเพ่ือในหลวง ราษฎร spillway) อาคารระบายน้�ำล้นฉุกเฉิน (auxiliary หนองบัวเกือบทั้งหมดท่ีผมไปพบในวันนั้นเริ่มเห็นคล้อย spillway) อาคารระบายน�ำ้ ลงล�ำนำ�้ เดิม (river outlet) จึงพูดคุยเรื่องการชดเชยข้าวฟ่าง คุณกมลพรบอก และอื่นๆ พ้ืนที่หัวงานตัวน้ีส�ำคัญมาก ถ้าไม่ได้พ้ืนที่นี้ ชาวบา้ นว่าจะชดเชยให้ไร่ละ 2,000 บาท นัง่ คุยกนั เกอื บ โครงการไมม่ ที างส�ำเร็จ 3 ชวั่ โมง ชาวบา้ นบางสว่ นก็พอใจ บางสว่ นกข็ อมากกว่า

48  ดวาำ�รรสงารราชานภุ าพ ผมกระซบิ บอกคุณกมลพรว่า ให้ราคาทเ่ี ขาพอใจแล้วกนั กนั ก�ำหนดระยะเวลาการด�ำเนินงานหลักยอ้ นหลงั ดังน้ี เราจงึ เสนอราคาชดเชยไรล่ ะ 3,000 บาท ราษฎรทงั้ หมด พอใจ ก�ำนนั ต�ำบลหนองบวั (นายวรี ะ เปลวเทียนยง่ิ ทว)ี - สมมตวิ า่ วนั ท่ี 1 พฤศจิกายน 2542 เป็นวันท่จี ะ ไดข้ อใหผ้ มในฐานะทเ่ี ปน็ ผวู้ า่ ราชการจงั หวดั ใหค้ �ำรบั รอง เสดจ็ พระราชด�ำเนินมาทรงประกอบพิธเี ปดิ เขอื่ น แก่ราษฎรหนองบัว 2 เรื่อง เรื่องแรกค่าชดเชยท่ีดิน ตอ้ งเป็นธรรม ไม่ใช่จา่ ยใหต้ ามราคาประเมิน เร่อื งที่สอง - ก�ำหนดในวันกลางเดือนของเดือนมิถุนายน 2541 เป็นวนั เริ่มเก็บกักนำ้� ไว้ในอา่ งเป็นปฐมฤกษ์ ขอเปลี่ยนที่ดินแปลงอพยพเป็นการจ่ายเงินชดเชยแทน - กิจกรรมหรอื ภารกจิ ทจี่ �ำเป็นตอ้ งแล้วเสรจ็ ก่อน การจัดแปลงอพยพ ผมรับปากตอ่ ท่ปี ระชุม ชาวบ้านดีใจ การเกบ็ กกั นำ้� ตอ้ งท�ำใหเ้ สรจ็ กอ่ นวนั ที่ 1 มถิ นุ ายน 2541 ถามผมว่าจะจ่ายชดเชยค่าข้าวฟ่างเม่ือไร ผมตอบว่าใน สว่ นกจิ กรรมหรอื ภารกจิ อนื่ ตอ้ งใหแ้ ลว้ เสรจ็ ในกลางเดอื น สัปดาห์หน้า แล้วผมรีบสรุปเราจะเข้าใช้ที่ดินหัวงานใน ตลุ าคม 2542 ปลายเดอื นนนี้ ะ (พฤศจกิ ายน 2537) - การจดั แปลงอพยพหรอื การจา่ ยเงนิ ชดเชยแทน เมอื่ เลกิ ประชมุ แลว้ ผมมคี วามรสู้ กึ กงึ่ ดใี จ กงึ่ หนกั ใจ การจดั แปลงอพยพ จะต้องเรม่ิ ในเดอื นกรกฎาคม 2538 ผมค�ำนวณเงินค่าชดเชยข้าวฟ่างประมาณ 6 ล้านบาท และตอ้ งแลว้ เสร็จวนั ท่ี 1 มิถุนายน 2541 ซง่ึ เปน็ เดอื น ซ่ึงเบิกจากเงินงบประมาณไม่ได้ ผมมีความหวังอยู่ท่ี ท่เี ริ่มเกบ็ กกั น้�ำไวใ้ นอา่ งเป็นปฐมฤกษ์ 2 ทา่ น ทา่ นแรกทา่ นอธบิ ดกี รมชลประทาน คอื ทา่ นสวสั ด์ิ วัฒนายากร ต่อมาท่านได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ - การจา่ ยเงนิ คา่ ทดแทนทด่ี นิ และอนื่ ๆ จะตอ้ งเรม่ิ แต่งตั้งให้เป็นองคมนตรี ปัจจุบันท่านถึงแก่อนิจกรรม ในเดอื นมนี าคม 2538 และตอ้ งแลว้ เสรจ็ วนั ที่ 1 มถิ นุ ายน ไปแล้ว ท่านท่ี 2 คือ ดร.สุเมธ ตันติเวชกุล ในฐานะ 2541 ซงึ่ เปน็ เดอื นทเี่ รมิ่ เกบ็ กกั นำ้� ไวใ้ นอา่ งเปน็ ปฐมฤกษ์ เลขาธิการมูลนิธิชัยพัฒนา ผมเริ่มต่อโทรศัพท์มือถือถึง ทา่ นสวสั ด์ิ วฒั นายากร เรยี นถามทา่ นวา่ ทา่ นมเี งนิ ทไ่ี มใ่ ช้ - วันท่ี 2 ธันวาคม 2537 เป็นพิธีเปิดหัวงาน “ตกั ดนิ บงุ้ กีแ๋ รก” เงินงบประมาณสกั 6 ล้านบาทไหม ท่านตกใจ แลว้ ถาม - วันที่ 25 พฤศจิกายน 2537 เป็นวันเคล่ือน ว่าท่านผู้ว่าฯ จะเอาไปท�ำอะไร ผมบอกว่าผมจะซ้ือ เคร่อื งจกั รเข้าสู่หวั งาน ขา้ วฟา่ งในต�ำบลหนองบัว แลว้ ชาวบา้ นเขาจะใหใ้ ช้ท่ดี ิน เม่ือเห็นชอบก�ำหนดการและแผนงานหลัก หัวงานไปก่อนได้รับเงินชดเชยท่ีดิน ท่านบอกว่าขอ ดังกล่าวร่วมกันแล้ว คุณกมลพรก็รายงานเข้ากรม ตรวจสอบกอ่ น ไมถ่ งึ ครงึ่ ชว่ั โมงทา่ นกโ็ ทร.กลบั มาบอกวา่ ส่วนผมก็รายงานไปยังท่านองคมนตรีจุลนภ สนิทวงศ์ ทา่ นมเี งนิ สวสั ดกิ ารเหลอื พอทจี่ ะด�ำเนนิ การตามประสงค์ ณ อยธุ ยา ดร.สเุ มธ ตนั ตเิ วชกลุ ปลดั กระทรวงมหาดไทย ให้นัดหมายจ่ายเงินให้ราษฎรได้ในจันทร์ที่ 14 อธิบดกี รมทดี่ นิ และเลขาธิการส�ำนกั งานการปฏิรูปทด่ี นิ พฤศจกิ ายน เพื่อเกษตรกรรม (ส.ป.ก.) ผมรีบโทร.ถึงท่านสวัสดิ์ วันท่ีเราพูดคุยกับราษฎรต�ำบลหนองบัวนั้นคือ วัฒนายากร เรียนท่านว่า รีบเอาเครื่องจักรเข้าหัวงาน วันพฤหัสบดีที่ 10 พฤศจิกายน 2537 เมื่อตกลงกันได้ ในวันที่ 25 พฤศจิกายน ท่านบอกว่ายังไม่ได้รวม ข้างต้น ผมชวนคุณกมลพรกลับไปหารือกันท่ีส�ำนักงาน เครื่องจักรเลย เคร่ืองจักรยังกระจายอยู่ตามโครงการ โครงการกอ่ สรา้ งเขอื่ นปา่ สกั ตามพระราชด�ำริ ซง่ึ เชา่ ไวท้ ่ี ต่างๆ ต้องใช้เวลารวมอีก 1 เดือน ผมบอกว่าไม่ได้ บรเิ วณซอย 12 ในพน้ื ทข่ี องอ�ำเภอพฒั นานคิ ม เราไดร้ ว่ ม หรอกครับ เราจ่ายค่าข้าวฟ่างไปแล้ว 6 ล้านบาท

ดํารงราชวาานรุภสาาพร 49 เมื่อวนั ที่ 2 ธนั วาคม 2537 ภาพพิธเี ปดงานกอ สรางเข่อื นเปน ปฐมฤกษ