7.การเลี้ยงเชื้อเห็ดบนเมล็ดธัญพืช

คำนำ การจัดการเรยี นการสอนในปจั จบุ ัน เป็นการจัดการเรียนการสอน ท่ีมุ่งให้นักเรยี นเกิดการเรียนรู้ มคี วามรู้ ความเข้าใจ และเกดิ องคค์ วามรู้ท่ยี ่ังยืน ซึ่งต้องคำนึงถึงความแตกต่างระหว่างบุคคล มีการพัฒนา นักเรียนให้มีความเจริญงอกงามท้ังร่างกาย สติปัญญา อารมณ์ และสังคม โดยนำนวัตกรรม เทคโนโลยี ทางการสอนท่ีมีศักยภาพ มาใช้ในการส่งเสริมให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ตามผล การเรยี นรูท้ ี่กำหนดไว้ ชุดฝึกปฏิบัติ ชุดน้ีจัดทำข้ึน เพื่อเป็นส่ือการเรียนรู้ ในกลุ่มสาระการงานอาชีพ วิชา การเพาะเห็ดดว้ ยวัสดุผสม (ง30218) เร่ืองการเพาะเห็ดนางฟ้า ชุดฝึกปฏิบัติชดุ นี้ ใชเ้ ป็นสื่อการเรียนรู้ดว้ ย ตนเองเป็นรายบุคคล โดยสรุปเน้ือหา และจดั ลำดับความรู้จากง่ายไปหายาก และตามขั้นตอนการปฏิบัติ เพื่อให้นักเรียนสามารถเรียนรู้ และฝึกปฏิบัติตามขั้นตอนด้วยตนเองจนเกิดทักษะ สามารถนำทักษะการ ปฏบิ ตั ิงาน ไปใชป้ ระกอบอาชีพต่อไปในอนาคตได้อยา่ งมีประสิทธิภาพ ดวงรตั น์ กวดกิจการ

สารบัญ หน้า 1 เร่อื ง 2 คำช้ีแจงสำหรับครผู ู้สอน 3 คำชี้แจงสำหรบั นักเรยี น 4 สาระสำคญั และจุดประสงค์การเรียนรู้ 6 ประเมนิ กอ่ นเรียน 7 ใบความรู้ท่ี 1 เรื่อง การเลี้ยงเชอ้ื เหด็ นางฟ้าบนเมล็ดธญั พืช 10 ใบความรู้ที่ 2 เรอื่ ง ขัน้ ตอนการเขยี่ เชื้อเห็ดนางฟา้ เล้ียงบนเมล็ดธัญพชื 12 ใบความรู้ที่ 3 เรอ่ื ง การดูแลรักษาขวดหวั เชื้อเห็ดนางฟ้า 13 ใบความรู้ท่ี 4 เรื่อง สาเหตขุ องการเสยี ของเชอื้ เห็ดนางฟา้ ในเมลด็ ข้าวฟ่าง 15 กิจกรรมฝกึ ทกั ษะปฏบิ ัติ เรื่อง การทำกอ้ นเช้ือเพาะเห็ดนางฟ้า 16 บันทกึ ผลการปฏิบัติกิจกรรม 17 ประเมนิ คุณภาพผลงาน 19 ประเมนิ หลังเรยี น 20 คำเฉลยและเกณฑก์ ารให้คะแนน เอกสารอ้างอิง

1 คำชแ้ี จงสำหรับครผู ู้สอน ชุดฝึกปฏิบัติเล่มนี้ ใช้ประกอบการเรียนรู้ในรายวิชาการเพาะเห็ดด้วยวัสดุผสม เร่ืองการเพาะเหด็ นางฟ้า ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 5 มขี ้ันตอนการใช้ชุดฝึกปฏบิ ตั ิดงั นี้ 1. ครูผู้สอนตรวจสอบ ชุดฝึกปฏิบตั ิ เลม่ ท่ี 7 เรือ่ งการเลี้ยงเช้อื เห็ดนางฟ้าบนเมลด็ ธัญพชื 2. ครผู ู้สอนเตรียม วัสดุอุปกรณท์ ่ีใชร้ ว่ มกนั ได้แก่ 2.1 ขวดอาหารว้นุ ท่เี ส้นใยเจริญเติบโตเตม็ ผิวอาหารว้นุ ใหม่ ๆ 2.2 ขวดเมล็ดข้าวฟา่ งท่ีนึ่งฆา่ เช้ือแลว้ 2.3 เอทธิลแอลกอฮอล์เขม้ ข้น 70 เปอร์เซน็ ต์ 2.4 ตะเกยี งแอลกอฮอล์ 2.5 เข็มเขยี่ เช้ือ 2.6 ตเู้ ขยี่ เชือ้ 3. ครูผู้สอนชี้แจงการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ ให้นักเรียนทุกคนเข้าใจก่อนที่นักเรียนจะใช้ ชดุ ฝกึ ปฏิบตั ิน้ี 4. ครผู ู้สอนศึกษาวา่ กจิ กรรมใดที่ครูต้องเป็นผู้ให้คำแนะนำหรือใหค้ ำปรกึ ษา 5. ครูผู้สอนต้องศึกษาคู่มือการใช้ชุดฝึกปฏิบัติควบคู่กับแผนการจัดการเรียนรู้ทุก คร้ัง

2 คำชี้แจงสำหรับนักเรียน ชุดฝกึ ปฏบิ ัติ เล่มที่ 7 เรอื่ งการเลี้ยงเชอื้ เห็ดนางฟ้าบนเมลด็ ธัญพืชมี 5 ตอนดงั นี้ ตอนที่ 1 การประเมนิ กอ่ นเรียน ใช้เวลา 10 นาที ใหน้ ักเรยี นทำแบบประเมนิ ก่อนเรยี นดว้ ยตนเอง ดว้ ยความซื่อสัตย์ ไม่ถามเพื่อนและ ไมด่ คู ำเฉลยทา้ ยบท ถ้านักเรยี นสงสัยใหส้ อบถามครูผู้สอนไดต้ ลอดเวลา ตอนท่ี 2 ศกึ ษาการเล้ยี งเชื้อเห็ดนางฟ้าบนเมล็ดธญั พืช (ศกึ ษาท่ีบา้ น) 1. นักเรียนแต่ละคนศึกษาชุดฝึกปฏิบัติ เรื่อง การเลี้ยงเชื้อเห็ดนางฟ้าบนเมล็ด ธัญพชื ตามลำดบั ขั้นตอนอยา่ งตั้งใจให้เขา้ ใจ 2. นกั เรยี นคนไหนมีข้อสงสัย หรอื เกิดปัญหาใด ๆ ใหส้ อบถามครูผู้สอน ตอนที่ 3 กจิ กรรมฝกึ ปฏบิ ตั ิการเลย้ี งเช้อื เหด็ นางฟา้ บนเมล็ดธญั พืช (ปฏิบัติกิกจกรรมที่โรงเรียน) 1. นักเรียนแต่ละกลุ่มปฏิบัติการเล้ียงเช้ือเห็ดนางฟ้าบนเมล็ดธัญพืช ตามลำดับ ขั้นตอน 2. เม่อื ปฏบิ ัตงิ านเสรจ็ แลว้ ใหน้ กั เรียนเขยี นช่อื -นามสกุล ตดิ ไวท้ ผ่ี ลงานของนกั เรียน 3. นักเรียนบนั ทึกผลการปฏบิ ัตงิ านทกุ คน 4. นักเรยี นประเมินคณุ ภาพผลงานของตนเอง ใหเ้ พ่ือน 1 คนประเมิน และครูร่วม ประเมนิ แล้วสรุปหาคา่ เฉล่ยี 5. นกั เรียนคนใดมขี ้อสงสัยหรอื มีปญั หาใด ๆ ใหส้ อบถามครูผ้สู อนไดต้ ลอดเวลา ตอนที่ 4 การประเมนิ หลงั เรียน ใช้เวลา 10 นาที นักเรียนทำแบบประเมินหลังเรียนทุกคน ด้วยความซ่ือสัตย์ ไม่ถามเพื่อน และไม่ ดคู ำเฉลยทา้ ยบท ตอนท่ี 5 ตรวจคำตอบจากคำเฉลย ใช้เวลา 10 นาที เมื่อนักเรียนทำแบบประเมินหลังเรียนเสร็จแล้ว ให้นักเรียนตรวจคำตอบจาก คำเฉลย และรวมคะแนน พร้อมดเู กณฑ์การประเมิน ถ้านักเรียนไม่ผ่านเกณฑ์การประเมิน ให้นักเรียนนำชุดฝึกปฏิบตั ิน้ี ไปศึกษาใหม่ตามลำดับข้ันตอนของการใช้ชดุ ฝึกปฏบิ ัติ และถ้า หากนกั เรยี นผ่านเกณฑ์การประเมิน ให้นักเรียนศกึ ษาเรอ่ื งตอ่ ไป

3 สาระสำคัญและจดุ ประสงค์การเรยี นรู้ สาระสำคัญ การเล้ียงเชื้อเห็ดนางฟ้าบนเมลด็ ธัญพืช เป็นข้ันตอนท่ีต่อเน่ืองจากการเล้ียงเช้ือเห็ดบริสทุ ธ์ิ เป็นการเพิ่มปรมิ าณของเช้ือเหด็ ใหม้ ีปรมิ าณมากขึน้ และเพ่อื สะดวกในการเขย่ี เชื้อเห็ดเลี้ยงบนก้อน เช้ือเพาะเห็ด ซ่ึงจะตอ้ งรู้เกยี่ วกบั ขั้นตอนการเขีย่ เช้ือเห็ดเลีย้ งบนเมล็ดธัญพืช จงึ สามารถผลติ หัวเช้ือ เหด็ นางฟ้าไดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 1. บอกความหมายของการเลยี้ งเช้ือเห็ดนางฟ้าบนเมล็ดธญั พชื ได้ 2. อธบิ ายความสำคัญของการเล้ยี งเชือ้ เห็ดนางฟ้าบนเมล็ดธญั พชื ได้ 3. เลือกใช้วสั ดุอุปกรณก์ ารเขี่ยเชื้อเห็ดนางฟ้าเล้ียงบนเมลด็ ธัญพชื ได้ 4. เขี่ยเชอ้ื เห็ดนางฟ้าเลย้ี งบนเมล็ดธญั พชื ได้ 5. ดูแลรักษาขวดหวั เช้ือเมลด็ ธญั พชื เหด็ นางฟา้ ได้ 6. รู้สาเหตขุ องการเสียของเช้ือเหด็ นางฟา้ ในเมล็ดธัญพชื ได้

4 ประเมินกอ่ นเรียน คำสงั่ ให้นักเรียนเลอื กคำตอบท่ีถกู ต้องท่ีสุดเพียงขอ้ เดยี ว 1. ขอ้ ใดหมายถึงการเล้ยี งเช้อื เห็ดบนเมล็ดธัญพืช ก. การนำดอกเหด็ มาเลี้ยงบนเมล็ดข้าวฟ่าง ข. การนำสปอร์เห็ดมาเล้ียงบนเมล็ดข้าวฟ่าง ค. การนำเส้นใยเห็ดมาเลย้ี งบนเมล็ดข้าวฟ่าง ง. การนำเน้อื เย่ือเห็ดมาเลี้ยงบนเมลด็ ข้าวฟา่ ง 2. การเล้ยี งเช้อื เหด็ บนเมล็ดขา้ วฟา่ งมีความสำคัญอย่างไร ก. ผลผลิตสูง ข. ลดตน้ ทนุ ในการเพาะเห็ด ค. ดอกเห็ดทไี่ ด้ใหญ่ มีนำ้ หนักมาก ง. สะดวกในการเขี่ยเช้ือเห็ดลงถุงก้อนเชือ้ เพาะเหด็ 3. การทำเชื้อเห็ดนางฟา้ ควรเลอื กขวดอาหารวุ้นทเ่ี ส้นใยเห็ดมกี ารเจริญเตบิ โตในลกั ษณะใด ก. เส้นใยแก่จัด ข. เสน้ ใยเจริญเตบิ โตเตม็ ขวดใหม่ ๆ ค. เส้นใยเริม่ เจรญิ เตบิ โตบนอาหารวนุ้ ง. เส้นใยเจรญิ เติบโตเต็มขวดท้ิงไว้ 1 อาทิตย์ อ่านข้อความตอ่ ไปนี้ แล้วตอบคำถามขอ้ ที่ 4 1. ลนไฟปากขวด พรอ้ มกับสอดอาหารวนุ้ เขา้ ไปในขวดเมล็ดธญั พืช 2. ใชม้ อื จับเข็มเขี่ยเช้อื พรอ้ มลนไฟฆา่ เช้ือ 3. นำอปุ กรณ์ใส่ตเู้ ขย่ี เช้อื 4. ลนไฟปากขวด ใช้เข็มเขยี่ เชื้อตัดเสน้ ใยเหด็ ท่เี จรญิ เติบโตบนอาหารวนุ้ 5. เขย่าขวดเมล็ดธัญพืชให้อาหารวุ้นอยตู่ รงกลางขวด 6. เลอื กขวดอาหารวุน้ 4. ข้อใดเรียงลำดบั ขน้ั ตอนในการเขี่ยเชอ้ื เหด็ นางฟ้าเลี้ยงบนเมล็ดธญั พชื ไดถ้ ูกตอ้ ง ก. 6-2-3-4-1-5 ข. 6-3-2-4-1-5 ค. 6-4-2-1-5-3 ง. 6-4-1-2-5-3

5 5. ข้อใดไม่ใชว่ สั ดอุ ปุ กรณก์ ารเลยี้ งเชอื้ เห็ดบนเมลด็ ธญั พชื ก. ตะเกยี งแอลกอฮอล์ และตู้เข่ียเชือ้ ข. ขวดเมล็ดธัญพืชท่ีผ่านการนึง่ ฆ่าเช้อื แล้ว ค. ขวดเมล็ดธัญพืชที่ผ่านการถา่ ยเช้ือเห็ดแล้ว ง. ขวดอาหารวุ้นทเี่ สน้ ใยเจริญเติบโตเต็มพ้ืนผวิ อาหารวุ้นแลว้ 6. ถา้ นักเรียนนำขวดอาหารวุ้นที่เส้นใยเหด็ แกจ่ ัด มาเลยี้ งบนเมลด็ ธัญพชื ผลทไี่ ดเ้ ปน็ อยา่ งไร ก. เชือ้ เห็ดแขง็ แรง ข. เชอ้ื เหด็ เจรญิ เตบิ โตช้า ค. เช้ือเห็ดเจรญิ เตบิ โตอยา่ งรวดเร็ว ง. เขีย่ เชอื้ เหด็ ได้งา่ ย เพราะมองเห็นเสน้ ใยเหด็ ชัดเจน 7. ข้อใดเปน็ ขนาดของแผ่นอาหารวนุ้ ท่ีตัดได้เหมาะสม ก. ขนาดเท่าหัวเขม็ หมุด ข. ขนาด 1X1 ตารางน้ิว ค. ขนาด 1X1 ตารางเซนตเิ มตร ง. ขนาด 1X1 ตารางมิลลเิ มตร 8. เพราะเหตุใดจึงต้องลนไฟทป่ี ากขวดอาหารวนุ้ และขวดเมล็ดธัญพืช ก. เพ่ือฆา่ เชื้อจุลนิ ทรยี ์ ข. เพ่ือปรับอุณหภมู ิในขวด ค. เพอ่ื กระตนุ้ ให้เส้นใยเหด็ เจริญเติบโตเรว็ ขน้ึ ง. ถูกทกุ ขอ้ 9. หากนักเรียนตอ้ งการเขี่ยเชอ้ื เห็ดนางฟ้าเล้ยี งบนเมล็ดธญั พืช นักเรียนเลอื กขวดอาหารวุ้น ทม่ี ีลกั ษณะอย่างไร ก. ขวดอาหารวุน้ ทเ่ี สน้ ใยมีสขี าวฟูละเอยี ด ข. ขวดอาหารวุ้นทเ่ี ส้นใยเจรญิ เต็มขวดทิง้ ไว้ 1 อาทิตย์ ค. ขวดอาหารวุ้นที่เสน้ ใยเหด็ สีขาวปนสีเหลืองเล็กน้อย ง. ขวดอาหารวุ้นทเ่ี ส้นใยเห็ดสีขาวเจรญิ เติบโตเรียบเตม็ ผิวอาหารวุน้ 10. นกั เรยี นตอ้ งปฏบิ ตั ิอย่างไร หลงั จากเข่ียเช้ือเห็ดนางฟ้าเลี้ยงบนเมลด็ ธัญพืชแล้ว ก. นำขวดเมล็ดธัญพชื ไปเกบ็ ในตเู้ ย็น ชอ่ งแช่ผกั ข. นำขวดเมล็ดธัญพืชไปเกบ็ ในตู้เยน็ ช่องแชแ่ ข็ง ค. นำขวดเมลด็ ธัญพชื เกบ็ ท่อี ุณหภมู ิห้อง ในที่มืด ง. นำขวดเมล็ดธัญพืชเก็บที่อุณหภมู ิหอ้ ง ในท่ีมีแสง

6 ใบความรู้ท่ี 1 เรอื่ ง การเล้ียงเช้ือเห็ดนางฟ้าบนเมลด็ ธญั พชื ความหมายของการเลย้ี งเชื้อเห็ดนางฟา้ บนเมลด็ ธัญพชื การเลี้ยงเชื้อเห็ดนางฟ้าบนเมล็ดธัญพืช หมายถึง การนำเส้นใยเห็ดนางฟ้าท่ีเลี้ยงบน อาหารวุ้น มาขยายเล้ียงในเมล็ดธัญพืชท่ีผ่านการน่ึงฆ่าเชื้อแล้ว เพื่อให้เช้ือเห็ดพร้อมที่จะ ปรับตัวเขา้ กับสภาพแวดล้อม สะดวกในการเข่ียเช้อื เห็ดลงถุงก้อนเช้ือเพาะเห็ด และมีปรมิ าณ ที่เพียงพอต่อการนำเอาเช้ือเห็ดไปใช้ผลิตกอ้ นเชอื้ เห็ด ความสำคญั ของการเลยี้ งเชอ้ื เห็ดนางฟา้ บนเมล็ดธญั พืช 1. เพอื่ ขยายเชื้อเห็ดนางฟ้าใหม้ ีปริมาณเพิ่มมากขนึ้ 2. เปน็ อาชพี สรา้ งรายได้ในการผลิตหวั เชอื้ เห็ดนางฟ้าจำหน่าย 3. สะดวกและงา่ ยในการถา่ ยเชอ้ื เหด็ นางฟ้าลงบนถงุ กอ้ นเช้ือเพาะเหด็ วสั ดแุ ละอุปกรณก์ ารเลีย้ งเช้อื เห็ดนางฟ้าบนเมล็ดธัญพืช มดี ังน้ี 1. ขวดเมลด็ ธญั พชื ท่ผี า่ นการนึ่งฆา่ เชอ้ื แล้ว 2. อุปกรณ์เข่ียเช้ือ ได้แก่ เข็มเขี่ยเชื้อ ตะเกียงแอลกอฮอล์ และเอทธิลแอลกอฮอล์ เข้มข้น 70 เปอร์เซ็นต์ 3. ขวดอาหารว้นุ ทีเ่ สน้ ใยเห็ดนางฟ้าเจรญิ เตบิ โตเต็มพน้ื ผวิ แลว้ 4. ตู้เขยี่ เช้ือ ภาพวัสดแุ ละอปุ กรณก์ ารเขย่ี เชอื้ เห็ดนางฟ้าเล้ียงบนเมลด็ ธญั พืช

7 ใบความรทู้ ่ี 2 เรอ่ื ง ขั้นตอนการเข่ยี เช้ือเหด็ นางฟา้ เล้ียงบนเมล็ดธัญพชื ข้นั ตอนการเขยี่ เชอื้ เหด็ นางฟา้ เลย้ี งบนเมล็ด ภาพขวดอาหารวนุ้ ทีเ่ ส้นใยเห็ดนางฟ้า ธัญพชื เจริญเติบโตเตม็ ผวิ อาหารวุน้ 1. เลือกขวดอาหารวุ้นที่ไม่มีเช้ือจุลินทรีย์ ภาพการนำอปุ กรณก์ ารเขี่ยเชื้อเขา้ ไว้ใน อ่นื ปะปน และเส้นใยเห็ดนางฟ้าที่เจริญเต็มพ้ืนผิว ตเู้ ขีย่ เชอื้ อาหารวุ้นใหม่ๆ ระยะน้ีเส้นใยเห็ดจะแข็งแรงมาก ที่สุด ถ้าใช้ขวดหัวเช้ือทม่ี ีเส้นใยเห็ดแก่ เช้ือเหด็ จะ ไม่แข็งแรง เส้นใยเห็ดเจริญเติบโตช้า และไม่ สม่ำเสมอ ทำให้เขี่ยเช้ือลำบาก เพราะเชื้อเห็ด นางฟา้ เมอ่ื แก่จะเหนียวมาก 2. นำอุปกรณ์ต่าง ๆ ใส่เข้าไปในตู้เขี่ยเชื้อ ทีท่ ำความสะอาดเรียบร้อยแลว้ 3. สอดมือทั้ งสองเข้าไป ใน ตู้เข่ียเช้ือ จุดตะเกยี งแอลกอฮอล์ ภาพการสอดมอื เข้าไปในตู้เขี่ยเช้อื ภาพการนำอุปกรณ์การเขีย่ เชือ้ เขา้ ไว้ใน ต้เู ขี่ยเชอื้

8 4. ใช้มือขวาถือเข็มเข่ียเช้ือคล้ายกับ ภาพการจบั เข็มเขยี่ เชอ้ื ลนไฟฆา่ เชือ้ การจับปากกา โดยเอียงประมาณ 45 องศา ภาพการดงึ จกุ สำลี แล้วลนไฟฆ่าเชื้อท่ีเข็มเข่ียเช้ือ และปล่อยให้ เข็มเข่ียเช้อื เย็นตัวลงสกั คร่หู นึ่ง 5. ใช้มือซ้ายหยิบขวดอาหารวุ้น ขนึ้ มา แล้วใช้อุง้ มือขวาดึงจุกสำลีออก ห้ามกำ จุกสำลี 6. ลนไฟฆ่าเชื้อที่ปากขวดอาหารวุ้น พร้อมสอดเข็มเข่ียเชื้อเข้าไปในขวดอาหารวุ้น แล้วตัดเส้นใยเห็ดท่ีเจริญเติบโตบนอาหารวุ้น ขนาด 1x1 ตารางเซนติเมตร 7. ใช้ปลายเข็มเข่ียเชื้อ จิกแผ่น อาหารวุ้นที่เส้นใยเห็ดเจริญเติบโตอยู่ออกมา และลนไฟฆ่าเช้ือที่ปากขวดอาหารวุ้นอีกครั้ง หนง่ึ ก่อนทจี่ ะจุกสำลี นำขวดอาหารวุ้นวางไว้ ทเ่ี ดมิ ภาพการลนไฟฆา่ เช้ือท่ีปากขวดอาหารวนุ้ ท่มี ีเส้นใยเห็ดนางฟ้า ภาพการจกิ แผ่นอาหารวุ้น

9 8. ใช้มือซ้ายหยิบขวดเมล็ดข้าวฟ่าง ภาพการดึงจุกสำลี ขนึ้ มา พร้อมใช้อุ้งมือขวาดึงจุกสำลีออก ลนไฟ ภาพการลนไฟปากขวดเพ่ือฆา่ เชอื้ ฆา่ เช้ือที่ปากขวดค่อยๆ เอียงขวดเมลด็ ขา้ วฟ่าง ให้เมล็ดข้าวฟ่างไหลมาทางปากขวด ส่วนหนึ่ง แต่ระวังอย่าให้เมล็ดข้าวฟ่างหกออกมา โดย เอียงขวดในแนวเกือบนอน 9. สอดแผ่นอาหารวุ้นเข้าไปในขวด เมล็ดข้าวฟ่าง โดยให้วางช้ินส่วนของอาหารวุ้น ที่เส้นใยเห็ดเจริญเติบโตอยู่ ไว้ตรงกลางขวด โดยคาดคะเนว่าเม่ือวางขวดในแนวต้ังแล้ว เมล็ดข้าวฟ่างจะไหลกลบช้ินอาหารวุ้นให้อยู่ กลางเมล็ดขา้ วฟ่างพอดี 10. ดึงเข็มเข่ียเชื้อออก ลนไฟฆ่าเชื้อ ท่ีปากขวดเมล็ดข้าวฟ่าง จุกสำลี และหุ้มปาก ขวดทับด้วยกระดาษหนังสือพิมพ์รัดด้วยยางรัด ให้เรียบรอ้ ย แลว้ จงึ นำไปบม่ เช้ือเหด็ ตอ่ ไป ภาพการหมุ้ จุกสำลีด้วย กระดาษหนังสือพิมพ์ ภาพการวางแผน่ อาหารว้นุ ในเมลด็ ข้าวฟา่ ง

10 ใบความรู้ที่ 3 เร่อื ง การดแู ลรกั ษาขวดหัวเช้ือเหด็ นางฟา้ การดูแลรกั ษาขวดหัวเชื้อเหด็ นางฟ้า ภาพการนำขวดหัวเชือ้ เห็ดนางฟ้าบน 1. นำขวดเมล็ดข้าวฟ่างท่ีมีเชื้อเห็ด เมล็ดข้าวฟา่ งเกบ็ ที่อณุ หภมู หิ อ้ ง นางฟ้าแล้วไปเก็บหรือวางไว้บนชั้น ภายในห้อง มืด ท่ีมีอากาศถ่ายเทได้สะดวก และไม่มีเศษผง ละอองมาก เกิน ไป เก็ บไว้ที่ อุณ หภูมิห้อ ง (ประมาณ 30 องศาเซลเซียส) และอุณหภูมิ สมำ่ เสมอ 2. ตรวจสอบทุกวัน หากพบว่าขวดใดมี การปนเป้ือนของเช้ือจุลินทรีย์อื่นให้นำออก เพ่ือ ปอ้ งกันการแพร่ระบาดของเชอ้ื ปลอมปน 3. เส้นใยเห็ดจะเจริญเติบโตแผ่ขยายออก จากช้ินอาหารวุ้นไปทุกทิศ จนเต็มเมล็ดข้าวฟ่าง ทุกเมล็ด ใช้เวลาประมาณ 7-10 วัน หลังจากนั้น นำเช้ือเห็ดไปถ่ายเช้ือลงถุงก้อนเชื้อเพาะเห็ด เพอ่ื ให้เกดิ ดอกเหด็ นางฟ้าตอ่ ไป ภาพการตรวจสอบขวดหัวเชื้อเหด็ นางฟา้

11 4. ถ้าต้องการใช้หัวเช้ือเห็ดนางฟ้า แต่ ภาพการเจริญเติบโตของเส้นใยเหด็ เส้นใยเห็ดยังไม่เต็มเมล็ดข้าวฟ่าง ซึ่งอาจเขี่ย นางฟา้ เชื้อได้เพียง 3-4 วัน เส้นใยเห็ดเจริญเติบโต เพียงเล็กน้อยให้ทำการเขยา่ ขวดเมล็ดข้าวฟ่าง ภาพการเขยา่ ขวดเมล็ดข้าวฟา่ ง เชอ้ื เห็ดกจ็ ะกระจายไปทั่วท้งั ขวด หลงั จากนั้น 1-2 วัน เส้นใยเห็ดก็จะเจริญเติบโตท่ัวเมล็ด ขา้ วฟ่างจึงสามารถนำไปใช้ได้ แต่มีข้อเสีย คือ ถ้ามีการปนเป้ือนเช้ือจุลินทรีย์อื่นอยู่ในขวด เมล็ดข้าวฟา่ งจะแยกไมอ่ อก 5. กรณีที่ยังไม่นำเช้ือเห็ดนางฟ้าท่ี เลี้ยงบนเมล็ดข้าวฟ่างไปใช้ ต้องการยืดอายุ เชื้อเห็ดที่เจริญเติบโตเต็มที่แล้วออกไปอีก ให้ ทำการเขย่าขวดใหเ้ มล็ดขา้ วฟ่างรว่ น แลว้ เก็บ ไว้ในตู้เยน็ ชั้นแช่ผัก ท่ีระดับอุณหภูมิประมาณ 8-10 องศาเซลเซียส สามารถเก็บไว้ได้นาน เป็นเดือน โดยกอ่ นนำไปใช้ใหน้ ำขวดเมล็ดข้าว ฟา่ งมาเขย่าก่อนแล้ววางไว้ท่ีอุณหภมู ิห้อง 2-3 วัน เพื่อให้เส้นใยเห็ดฟ้ืนตัวก่อน แต่คุณภาพ ของเช้ือเห็ดไม่ดีเท่าระยะท่ีเพิ่งเจริญเต็มขวด ใหม่ ๆ ภาพการเก็บขวดเมล็ดขา้ วฟา่ งในตู้เย็น

12 ใบความรู้ท่ี 4 เรื่อง สาเหตขุ องการเสียของเชอ้ื เห็ดนางฟ้าในเมล็ดขา้ วฟา่ ง สาเหตุของการเสีย ของเชื้อ เห็ ด ภาพหวั เช้อื เหด็ นางฟ้าท่ีปนเปือ้ น นางฟ้าในเมล็ดขา้ วฟา่ ง เชื้อจุลนิ ทรยี ์ 1. การบูดเน่าของเมล็ดข้าวฟ่ าง มีลักษณ ะเยิ้มแฉะ และสีขาวขุ่น สาเหตุ เนื่องมาจากเช้ือแบคทีเรียเข้าทำลาย โดยการ นึ่งฆ่าเชื้อแบคทีเรียในเมล็ดข้าวฟ่างไม่หมด ควรแก้ไขโดยการน่งึ ฆ่าเชือ้ อย่างถูกตอ้ ง 2. เช้ือราอ่ืนตกหล่นบนเมล็ดข้าวฟ่าง สาเหตุเกิดจากเศษผงฝุ่นหล่นลงไปขณะที่เปิด ปากขวดเพื่อเขยี่ เช้ือเหด็ 3. ชิ้นอาหารวุ้นท่ีใส่กลางเมล็ดข้าว ฟ่างเสียหาย สาเหตุเกิดจากเชื้อเห็ดที่เลี้ยงบน อาหารวุ้น ที่ น ำมาใช้ มีเชื้อ จุลิน ทรีย์ อ่ื น ปลอมปน หรอื เข็มเขย่ี เชื้อไมส่ ะอาด ไม่ได้ผ่าน การฆ่าเชือ้ ที่ดี 4. เชื้อราลามจากปากขวดลงบน ผิวหน้าเมล็ดข้าวฟ่าง แล้วลามลงด้านล่างของ ขวด สาเหตุเกดิ จากจุกสำลีไม่สะอาด หรือปาก ขวดเปื้อนขณะกรอกเมลด็ ขา้ วฟ่าง

13 กิจกรรมฝึกทักษะปฏบิ ตั ิ เร่อื ง การเข่ียเชื้อเหด็ นางฟ้าเลยี้ งบนเมล็ดธญั พืช จุดประสงค์การเรยี นรู้ เพ่ือใหน้ กั เรียนมีทักษะการเข่ียเชอ้ื เหด็ นางฟา้ เล้ยี งบนเมลด็ ธัญพชื วัสดุอปุ กรณ์ 1. ขวดอาหารวนุ้ ทเ่ี ส้นใยเดนิ เต็มผวิ อาหารวนุ้ ใหม่ ๆ 2. ขวดเมล็ดขา้ วฟ่างทน่ี ่ึงฆ่าเชื้อแลว้ 3. เอทธิลแอลกอฮอล์เขม้ ข้น 70 เปอร์เซ็นต์ 4. ตะเกยี งแอลกอฮอล์ 5. เขม็ เขย่ี เชอ้ื 6. ตเู้ ข่ียเช้อื ขน้ั ตอนการปฏบิ ัติงาน 1. ทำความสะอาดตู้เข่ียเช้ือ และอุปกรณ์การเขี่ยเช้ือต่าง ๆ ด้วย เอทธิล แอลกอฮอล์ เขม้ ขน้ 70 เปอรเ์ ซ็นต์ 2. เขย่าขวดเมล็ดขา้ วฟ่าง ให้เมลด็ ข้าวฟา่ งรว่ น กอ่ นนำเขา้ ตเู้ ข่ยี เชอ้ื 3. นำอปุ กรณก์ ารเขีย่ เชื้อ ไดแ้ ก่ ตะเกียงแอลกอฮอล์ เข็มเข่ียเช้ือ ขวดอาหารวุ้น ขวดเมลด็ ขา้ วฟา่ ง ไวใ้ นตเู้ ข่ยี เชอื้ 4. ลา้ งมอื ด้วยเอทธิลแอลกอฮอล์เข้มขน้ 70 เปอร์เซ็นต์ ท้ิงไว้สักครู่ 5. สอดมอื สองข้างเข้าไปในต้เู ขย่ี เชอ้ื จดุ ตะเกียงแอลกอฮอล์ 6. จับเข็มเข่ียเชื้อลนไฟฆ่าเช้ือ ให้ปลายเข็มร้อนแดง และปล่อยให้เข็มเขี่ยเชื้อ เย็นลงสักครู่ 7. ใช้มือซา้ ยหยิบขวดอาหารวุ้นขน้ึ มา และใชม้ ือขวาดึงจุกสำลอี อก โดยใช้นว้ิ ก้อย กับอุ้งมือดงึ จกุ สำลีออก และลนไฟรอบ ๆ ปากขวดอาหารวุน้ 8. สอดเข็มเขี่ยเชื้อเข้าไปในขวดอาหารวุ้น แล้วตัดอาหารวุ้นขนาด 1X1 ตาราง เซนติเมตร

14 9. ใช้ปลายเข็มเข่ียเชื้อแทงกลางแผ่นอาหารวุ้นท่ีตัด แล้วค่อย ๆ หงายเข็มเขี่ย เช้ือขนึ้ ดึงเข็มออกจากขวด ลนไฟปากขวดอาหารวุ้น แล้วปิดจกุ สำลี นำขวดอาหารวุ้น ไปวางไว้ทเี่ ดิม 10. ใช้มือซ้ายหยิบขวดเมล็ดข้าวฟ่างขึ้นมา พร้อมกับใช้อุ้งมือขวาดึงจุกสำลีออก แล้วลนไฟรอบ ๆ ปากขวดเมล็ดขา้ วฟา่ ง 11. ค่อย ๆ เอียงขวด ในแนวเกือบนอน แล้วสอดปลายเข็มนำแผ่นอาหารวุ้นเข้า ไปในขวดเมลด็ ขา้ วฟา่ ง วางช้ินอาหารว้นุ ไวต้ รงกลางขวด 12. ดึงเข็มเข่ียเช้ือออก ลนไฟรอบ ๆ ปากขวดเมล็ดข้าวฟ่าง ปิดจุกสำลี หุ้มทับ ด้วยกระดาษหนงั สือพิมพ์ รดั ด้วยยางรดั 13. นำขวดเมล็ดข้าวฟ่างออกจากตู้เข่ียเชื้อ ไปบ่มเช้ือที่อุณหภูมิห้องปกติ ประมาณ 10-15 วนั ข้อควรระวัง 1. การใช้เอทธิลแอลกอฮอล์เข้มข้น 70 เปอร์เซ็นต์เช็ดมือ ต้องท้ิงไว้สักครู่ ให้ แอลกอฮอล์ระเหยออกให้หมด ก่อนปฏิบัติการจุดตะเกียง หากแอลกอฮอล์ระเหยไม่หมด ไฟอาจลุกไหมม้ ือได้ 2. การลนไฟฆ่าเช้ือเข็มเขี่ยเชื้อ ต้องท้ิงไว้ให้เข็มเข่ียเช้ือเร่ิมเย็น ก่อนตัดอาหาร วุน้ หากใช้เข็มเข่ียเชอ้ื ในขณะร้อนอยู่ จะทำให้เส้นใยเหด็ ไม่เจรญิ เติบโต 3. ห้ามกำจุกสำลี หรือวางบนพื้นตู้เข่ียเชื้อ เพราะอาจเกิดเช้ือจุลินทรีย์อื่น ปลอมปนเขา้ ไปในขวดเมลด็ ขา้ วฟ่างได้ 4. การเอียงขวดเมลด็ ข้าวฟ่าง ต้องระมัดระวังเพราะอาจทำให้เมล็ดข้าวฟ่างหกได้ การวดั และประเมนิ ผล 1. ตรวจผลการปฏิบัตงิ าน 2. ประเมนิ ผลการปฏิบตั งิ าน

15 บันทึกผลการปฏิบตั ิกจิ กรรม เรอื่ ง การเลีย้ งเชื้อเห็ดนางฟา้ บนเมล็ดธัญพชื วนั ที่ ......... เดือน ......................... พ.ศ. ....................... สรุปข้ันตอนการเลี้ยงเชื้อเห็ดนางฟา้ บนเมลด็ ธญั พชื ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ผลทไ่ี ดจ้ ากการปฏิบตั ิงาน ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ปญั หาและข้อเสนอแนะ ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ลงช่ือ............................................ ผู้บันทึก (...............................................) วันที่ ..... เดือน .................. พ.ศ. ...........

16 ประเมินคุณภาพผลงาน เรื่องการเล้ียงเชอื้ เหด็ นางฟ้าบนเมลด็ ธญั พืช ชอ่ื ............................................. นามสกลุ .......................................เลขท.ี่ ...................... คำชี้แจง ให้ผู้ประเมิน ทำการประเมินผลงานของนักเรียนตามเกณฑ์ที่กำหนด โดยเขียน คะแนนลงในช่องว่างตามรายการต่อไปน้ี เกณฑ์การให้คะแนน 1 หมายถึง ต้องปรับปรุง 2 หมายถงึ พอใช้ 3 หมายถงึ ดี 4 หมายถึง ดีมาก ลำดบั รายการ ผู้ประเมนิ คะแนน ท่ี ตนเอง เพอื่ น ครู เฉล่ยี 1 เลือกวสั ดุอุปกรณ์ได้เหมาะสม 2 เตรียมวสั ดอุ ุปกรณ์ได้เหมาะสม 3 ใชว้ ัสดุอุปกรณไ์ ดถ้ กู ต้อง 4 ปฏิบตั งิ านตามข้นั ตอนถูกต้อง 5 ผลงานดีมีคุณภาพ คะแนนรวม ลงชอื่ ผู้ประเมนิ เกณฑก์ ารประเมนิ คะแนนรวม 17 - 20 หมายถึง ผลงานอย่ใู นระดบั ดีมาก คะแนนรวม 13 - 16 หมายถึง ผลงานอยู่ในระดบั ดี คะแนนรวม 9 - 12 หมายถึง ผลงานอยู่ในระดับพอใช้ คะแนนรวม 4 - 8 หมายถึง ผลงานอย่ใู นระดบั ควรปรับปรุง สรปุ ผลการประเมนิ อยใู่ นระดบั คุณภาพ  ดีมาก  ดี  พอใช้  ปรับปรุง

17 ประเมินหลงั เรยี น คำสง่ั ใหน้ กั เรยี นเลือกคำตอบที่ถูกตอ้ งทสี่ ดุ เพยี งข้อเดียว 1. ข้อใดหมายถึงการเล้ียงเชอื้ เห็ดบนเมล็ดธญั พืช ก. การนำดอกเหด็ มาเลีย้ งบนเมลด็ ข้าวฟา่ ง ข. การนำสปอร์เห็ดมาเลย้ี งบนเมลด็ ข้าวฟ่าง ค. การนำเสน้ ใยเห็ดมาเลยี้ งบนเมลด็ ข้าวฟ่าง ง. การนำเนื้อเยอ่ื เห็ดมาเลย้ี งบนเมลด็ ข้าวฟา่ ง 2. การเลยี้ งเชื้อเห็ดบนเมล็ดข้าวฟา่ งมคี วามสำคัญอย่างไร ก. ผลผลิตสงู ข. ลดต้นทนุ ในการเพาะเหด็ ค. ดอกเห็ดท่ไี ด้ใหญ่ มนี ้ำหนักมาก ง. สะดวกในการเขยี่ เช้ือเห็ดลงถุงก้อนเช้อื เพาะเห็ด 3. การทำเชอื้ เหด็ นางฟา้ ควรเลอื กขวดอาหารว้นุ ท่เี สน้ ใยเห็ดมีการเจรญิ เติบโตในลกั ษณะใด ก. เส้นใยแก่จัด ข. เสน้ ใยเจรญิ เติบโตเตม็ ขวดใหม่ ๆ ค. เสน้ ใยเร่มิ เจริญเตบิ โตบนอาหารวุ้น ง. เส้นใยเจริญเติบโตเตม็ ขวดทิง้ ไว้ 1 อาทิตย์ อ่านข้อความตอ่ ไปน้ี แลว้ ตอบคำถามข้อท่ี 4 1. ลนไฟปากขวด พรอ้ มกับสอดอาหารวุ้นเขา้ ไปในขวดเมล็ดธญั พชื 2. ใชม้ ือจบั เข็มเข่ียเช้ือพร้อมลนไฟฆา่ เชือ้ 3. นำอปุ กรณใ์ ส่ต้เู ขีย่ เชอื้ 4. ลนไฟปากขวด ใช้เขม็ เขยี่ เชอ้ื ตัดเส้นใยเหด็ ที่เจริญเตบิ โตบนอาหารวนุ้ 5. เขย่าขวดเมล็ดธญั พชื ใหอ้ าหารวนุ้ อยตู่ รงกลางขวด 6. เลือกขวดอาหารว้นุ 4. ขอ้ ใดเรยี งลำดับข้ันตอนในการเขีย่ เชือ้ เห็ดนางฟ้าเลี้ยงบนเมลด็ ธัญพชื ไดถ้ กู ต้อง ก. 6-2-3-4-1-5 ข. 6-3-2-4-1-5 ค. 6-4-2-1-5-3 ง. 6-4-1-2-5-3

18 5. ข้อใดไมใ่ ชว่ ัสดุอุปกรณก์ ารเลยี้ งเชอ้ื เหด็ บนเมล็ดธัญพืช ก. ตะเกียงแอลกอฮอล์ และตู้เขยี่ เชื้อ ข. ขวดเมลด็ ธญั พืชที่ผ่านการน่ึงฆ่าเช้อื แล้ว ค. ขวดเมล็ดธัญพชื ท่ีผ่านการถ่ายเชอื้ เหด็ แล้ว ง. ขวดอาหารวุน้ ท่เี สน้ ใยเจริญเตบิ โตเตม็ พื้นผวิ อาหารวุ้นแล้ว 6. ถา้ นกั เรียนนำขวดอาหารวุ้นทเ่ี ส้นใยเห็ดแก่จัด มาเลีย้ งบนเมล็ดธัญพืชผลท่ไี ด้เปน็ อยา่ งไร ก. เชื้อเห็ดแข็งแรง ข. เช้ือเหด็ เจรญิ เติบโตช้า ค. เชอ้ื เห็ดเจรญิ เติบโตอยา่ งรวดเรว็ ง. เขย่ี เช้ือเห็ดไดง้ า่ ย เพราะมองเห็นเสน้ ใยเหด็ ชัดเจน 7. ขอ้ ใดเปน็ ขนาดของแผ่นอาหารวุ้นที่ตัดได้เหมาะสม ก. ขนาดเท่าหัวเข็มหมุด ข. ขนาด 1X1 ตารางนิ้ว ค. ขนาด 1X1 ตารางเซนติเมตร ง. ขนาด 1X1 ตารางมลิ ลิเมตร 8. เพราะเหตใุ ดจึงต้องลนไฟท่ีปากขวดอาหารว้นุ และขวดเมล็ดธญั พชื ก. เพ่ือฆ่าเชอ้ื จุลินทรยี ์ ข. เพอื่ ปรับอุณหภูมิในขวด ค. เพ่ือกระตุ้นใหเ้ ส้นใยเหด็ เจรญิ เติบโตเร็วขน้ึ ง. ถูกทุกข้อ 9. หากนกั เรยี นต้องการเข่ียเช้ือเห็ดนางฟา้ เลี้ยงบนเมลด็ ธัญพชื นักเรยี นเลือกขวดอาหารวุ้น ที่มลี กั ษณะอย่างไร ก. ขวดอาหารวุน้ ที่เส้นใยมสี ีขาวฟูละเอียด ข. ขวดอาหารวนุ้ ที่เสน้ ใยเจรญิ เต็มขวดท้ิงไว้ 1 อาทิตย์ ค. ขวดอาหารวุ้นท่เี สน้ ใยเหด็ สีขาวปนสเี หลืองเล็กน้อย ง. ขวดอาหารวุน้ ท่เี สน้ ใยเหด็ สีขาวเจรญิ เตบิ โตเรียบเตม็ ผิวอาหารวุ้น 10.นักเรียนต้องปฏบิ ตั ิอย่างไร หลงั จากเขยี่ เชอื้ เห็ดนางฟ้าเลย้ี งบนเมล็ดธัญพืชแลว้ ก. นำขวดเมล็ดธัญพชื ไปเก็บในตู้เยน็ ชอ่ งแช่ผกั ข. นำขวดเมลด็ ธัญพชื ไปเก็บในตูเ้ ยน็ ชอ่ งแชแ่ ข็ง ค. นำขวดเมลด็ ธญั พืชเก็บท่อี ุณหภูมิห้อง ในที่มืด ง. นำขวดเมล็ดธญั พืชเกบ็ ท่ีอุณหภมู หิ ้อง ในทม่ี ีแสง

19 คำเฉลยและเกณฑ์การใหค้ ะแนน คำเฉลย ขอ้ 1. ค. การนำเสน้ ใยเห็ดมาเลย้ี งบนเมล็ดข้าวฟ่าง ขอ้ 2. ง. สะดวกในการเขย่ี เช้ือเห็ดลงถงุ ก้อนเช้ือเพาะเห็ด ขอ้ 3. ข. เสน้ ใยเจริญเติบโตเต็มขวดใหม่ ๆ ข้อ 4. ข. 6-3-2-4-1-5 ข้อ 5. ค. ขวดเมล็ดธญั พชื ที่ผ่านการถา่ ยเช้อื เห็ดแลว้ ขอ้ 6. ข. เช้อื เห็ดเจรญิ เตบิ โตชา้ ข้อ 7. ค. ขนาด 1X1 ตารางเซนตเิ มตร ขอ้ 8. ก. เพอ่ื ฆ่าเชือ้ จุลนิ ทรีย์ ขอ้ 9. ง. ขวดอาหารวุ้นทเี่ สน้ ใยเห็ดสขี าวเจริญเติบโตเรยี บเตม็ ผวิ อาหารวนุ้ ข้อ 10. ค. นำขวดเมลด็ ธัญพชื เก็บไว้ท่อี ุณหภมู ิหอ้ งในที่มดื เกณฑ์การให้คะแนน ข้อ 1 - 10 ถ้านักเรียนตอบถูกต้องตรงกับคำเฉลย ให้ข้อละ 1 คะแนน และถ้า นักเรยี นตอบไม่ตรงคำเฉลย ใหข้ อ้ ละ 0 คะแนน เกณฑก์ ารผา่ น ถ้านักเรียนทำแบบประเมินได้ 8 คะแนนขึ้นไป ถอื ว่าผา่ น ถ้านักเรียนทำแบบประเมินได้น้อยกว่า 8 คะแนน ถือว่าไม่ผ่านให้นักเรียนกลับไป ศึกษาใหม่

20 เอกสารอา้ งองิ เติมพงศ์ แสงปกรณก์ จิ . 2553. เหด็ นางฟา้ . พมิ พ์ครัง้ ท่ี 2. กรุงเทพมหานคร : ธนธชั การพมิ พ์. บรรณ บรู ณะชนบท. 2547. คู่มือเพาะเหด็ . พิมพ์ครั้งท่ี 1. กรงุ เทพมหานคร :โรงพิมพ์เทพพิทกั ษ์. . 2548. การเพาะเห็ดนางรม-นางฟา้ . กรุงเทพมหานคร : ฐานเกษตรกรรม. บุญส่ง วงศ์เกรียงไกร. 2543. เห็ดนางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ชมรมเพาะเห็ดแห่งประเทศไทย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. รักษ์ พฤกษชาติ. 2551. เห็ดเศรษฐกิจคู่มือการเพาะเห็ดเชิงการค้าอย่างมืออาชีพ. พิมพ์คร้ังท่ี1. กรุงเทพมหานคร : นีออนบุ๊คมเี ดีย. วทิ ยา ทวีนชุ . 2553. การเพาะเห็ดแบบเศรษฐกจิ พอเพยี ง. พิมพ์ครง้ั ที่ 2. ปทุมธานี : สกายบกุ ส์. อนงค์ จันทร์ศรกี ลุ . 2550. เห็ดในประเทศไทย. พิมพ์ครง้ั ที่ 2. กรงุ เทพมหานคร : ราชบัณฑิตยสถาน.