รายงานสุขภาพคนไทย ปี 2550

‘ขอ เทจ็ จรงิ ทางการแพทย’ ของแพทยสภา ดว นและเปน อนั ตรายตอ ชวี ติ โดยตอ งใหค ำแนะนำหรอื สง ตอ ผู ‘แพทยสภา’ ไดอ อกประกาศแพทยสภา ท่ี 46/2549 เรอ่ื งขอ ปว ยตามความเหมาะสม’ เทจ็ จรงิ ทางการแพทย ลงนามโดยนายแพทยส มศกั ด์ิ โลห เ ลขา นายกแพทยสภา มเี นอ้ื หาใจความระบวุ า โดยเนอ้ื ความสำคญั ทม่ี กี ารวพิ ากษว จิ ารณก นั อยา งกวา งขวาง กค็ อื ขอ 5 ในประกาศฉบบั ดงั กลา วเปน การเปด ชอ งใหแ พทย ‘เพื่อใหการดำเนินการทางการแพทยเปนไปอยางเหมาะสม สามารถปฏเิ สธการรกั ษาผปู ว ยทไ่ี มอ ยใู นสภาวะฉกุ เฉนิ อนั อาศยั อำนาจตามความในมาตรา 21(3) แหง พระราชบญั ญตั ิ จำเปน เรง ดว น และเปน อนั ตรายตอ ชวี ติ ได วิชาชีพเวชกรรม พ.ศ. 2525 คณะกรรมการแพทยสภา ใน การประชมุ ครง้ั ท่ี 11/2549 วนั ท่ี 9 พฤศจกิ ายน 2549 จงึ มี มมุ ทม่ี องตา งกนั ระหวา งสทิ ธขิ องแพทยก บั สทิ ธผิ ปู ว ย มติใหออกประกาศแพทยสภา เรื่องขอเท็จจริงทางการแพทย หลงั ประกาศฉบบั ดงั กลา วถกู เผยแพรต อ สาธารณชน ปฏกิ ริ ยิ า ดงั ตอ ไปน้ี จากฝา ยตา งๆในสงั คมไดอ อกมาเคลอ่ื นไหวกนั อยา งคกึ คกั มี การมองกนั วา ประกาศแพทยสภาฉบบั น้ี ออกมาเพอ่ื คมุ ครอง ขอ 1 ‘การแพทย’ ในทน่ี ้ี หมายถงึ การแพทยแ ผนปจ จบุ นั ‘หมอ’ ไมใ หถ กู ฟอ งดำเนนิ คดจี ากการรกั ษาคนไข ซง่ึ คอื การแพทยท ไ่ี ดร บั การพสิ จู นแ ลว ทางวทิ ยาศาสตรว า มี ประโยชน ดังเห็นไดจากจำนวนตัวเลขของเรื่องรองเรียนจากประชาชน ขอ 2 การแพทยย งั ไมส ามารถใหก ารวนิ จิ ฉยั ปอ งกนั และ/ ทเ่ี ขา สกู ารพจิ ารณาของแพทยสภาระหวา ง พ.ศ. 2531 – 2549 หรอื บำบดั ใหห ายไดท กุ โรคหรอื ทกุ สภาวะ บางครง้ั อาจทำ (ดแู ผนภมู )ิ ตอ งยอมรบั วา มแี นวโนม สงู ขน้ึ ตลอด โดยจำนวนเรอ่ื ง ไดเ พยี งบรรเทาอาการหรอื ประคบั ประคอง เทา นน้ั ยง่ิ กวา นน้ั ทพ่ี งุ ทะลหุ ลกั 200 เรม่ิ ตง้ั แต พ.ศ. 2543 โดยป 2548 มเี รอ่ื ง บางโรคยงั มอิ าจใหก ารวนิ จิ ฉยั ไดใ นระยะเรม่ิ แรก เขา สกู ารพจิ ารณาสงู สดุ ถงึ เกอื บ 300 เรอ่ื ง ซง่ึ กเ็ ปน ปแ รกเรม่ิ ขอ 3 ในกระบวนการดำเนนิ การทางการแพทย อาจเกดิ ที่แพทยสภาพิจารณาที่จะประกาศขอเท็จจริงทางการแพทย สภาวะอนั ไมพ งึ ประสงคไ ด แมผ ปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรมจะ ขณะทส่ี ถติ คิ ดฟี อ งรอ งเอาผดิ ทางอาญาตอ แพทยก ท็ วจี ำนวน ใชความระมัดระวังอยางเพียงพอแลวก็ตาม ซึ่งถือวาเปน เพม่ิ มากขน้ึ เปน ลำดบั ดว ยเชน กนั เหตสุ ดุ วสิ ยั ขอ 4 ผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรมยอ มใชด ลุ ยพนิ จิ ในการเลอื ก กระบวนการดำเนนิ การทางการแพทย รวมทง้ั การปรกึ ษา แผนภูมแิ สดงจำนวนเรอ่ื งทีถ่ ูกรองเรียนที่เขาสกู ารพิจารณา หรอื สง ตอ โดยคำนงึ ถงึ สทิ ธแิ ละประโยชนโ ดยรวมของผปู ว ย ขอ 5 เพอ่ื ประโยชนต อ ตวั ผปู ว ยเอง ผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรม เรอ่ื ง ของแพทยสภา ป พ.ศ. 2531- 2549 อาจปฏิเสธการรักษาผูปวยที่ไมอยูในสภาวะฉุกเฉิน อัน 300 จำเปน เรง ดว นและเปน อนั ตรายตอ ชวี ติ โดยตอ งใหค ำแนะ 250 287 289 294 นำหรอื สง ตอ ผปู ว ยตามความเหมาะสม 257 251 276 222 ขอ 6 ผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรมทป่ี ฏบิ ตั หิ นา ทต่ี ามมาตรฐาน 200 173 และจรยิ ธรรมวชิ าชพี ยอ มมสี ทิ ธแิ ละไดร บั ความคมุ ครองทจ่ี ะ 150 ไมถ กู กลา วหาโดยไมเ ปน ธรรม ขอ 7 ภาระงาน ขอ จำกดั ของสถานพยาบาล ความพรอ ม 100 57 64 65 105 ทางรา งกาย จติ ใจและสภาพแวดลอ มของผปู ระกอบวชิ าชพี 50 52 55 59 68 89 เวชกรรม ยอ มมผี ลตอ ประสทิ ธภิ าพและประสทิ ธผิ ลในการ 0 27 33 ดำเนนิ การทางการแพทย 2531 อายุ 2532 2533 2534 2535 2536 2537 2538 2539 2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548 2549 ขอ 8 การปกปด ขอ มลู ดา นสขุ ภาพและขอ เทจ็ จรงิ ตา งๆ ทาง ท่ีมา : สำนกั งานเลขาธกิ ารแพทยสภา สำนักงานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ การแพทยข องผปู ว ยตอ ผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรมทท่ี ำการ วนิ จิ ฉยั และรกั ษา ยอ มมผี ลเสยี ตอ การวนิ จิ ฉยั และการรกั ษา ขอ 9 การไมป ฏบิ ตั ติ วั ตามคำแนะนำของผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรม หรอื บคุ ลากรทางการแพทย ยอ มมผี ลเสยี ตอ การ นายแพทยพ นิ จิ กลุ ละวณชิ ยเลขาธกิ ารแพทยสภา ใหส มั ภาษณว า รกั ษาและการพยากรณโ รค1 หากมองอยา งเปน ธรรม จะเหน็ วา การออกประกาศดงั กลา ว เปนไปเพื่อคุมครองความปลอดภัยของผูปวยมากกวาที่จะ แมป ระกาศแพทยสภา ฉบบั น้ี จะมกี ารปรบั แกข อ ความจาก (รา ง) คมุ ครองหมอ เพราะบางครง้ั แพทยไ มส ามารถทจ่ี ะใหก ารตรวจ ประกาศขอ เทจ็ จรงิ เมอ่ื ป 2548 อยบู า ง โดยปรบั ลดจาก 10 รกั ษาไดท กุ โรคหากไมใ ชผ เู ชย่ี วชาญเฉพาะโรคนน้ั ๆ2 ขอ เหลอื เพยี ง 9 ขอ แตก ย็ งั มปี ระเดน็ ทเ่ี ปน ขอ ถกเถยี งและถกู วพิ ากษว จิ ารณจ ากสงั คม ทร่ี นุ แรงทส่ี ดุ เหน็ จะเปน ประกาศขอ ขณะที่นายกแพทยสภายืนยันวา การดำเนินการเพื่อผลักดัน 5 ทร่ี ะบวุ า ประกาศแพทยสภา เรื่องขอเท็จจริงทางการแพทยนี้ มีการ ดำเนนิ การมานานถงึ 4 ปแ ลว ไมใ ชเ พง่ิ มาเรม่ิ ดำเนนิ การ3 ‘เพอ่ื ประโยชนต อ ตวั ผปู ว ยเอง ผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรมอาจ ปฏเิ สธการรกั ษาผปู ว ยทไ่ี มอ ยใู นสภาวะฉกุ เฉนิ อนั จำเปน เรง 49

กอ นหนา นแ้ี พทยสภา ไดเ คยนำเสนอ ‘รา งประกาศขอ เทจ็ จรงิ และความคดิ เหน็ จากฝา ยตา งๆ เพอ่ื นำไปประกอบการไตรต รอง ทางการแพทย’ (ประกาศฉบบั ท่ี 46/2549) ทถ่ี อื ไดว า เปน ครง้ั พจิ ารณาทบทวนการออกประกาศดว ยวจิ ารณญาณทเ่ี หมาะสม แรกของวงการแพทยแผนปจจุบันของประเทศไทย ที่จะมีการ เพอ่ื ใหเ กดิ ประโยชนส งู สดุ แกป ระชาชน6 ประกาศตอสาธารณะวาสมาชิกของแพทยสภา (ซึ่งหมายถึง แพทยท กุ คนในประเทศไทย) จะเลอื กตรวจหรอื ไมต รวจรกั ษาคน ขณะที่ตัวแทนเครือขายผูเสียหายทางการแพทย นำโดย ไขก ไ็ ด หากเปน กรณที ไ่ี มฉ กุ เฉนิ เพอ่ื ประโยชนต อ ตวั ผปู ว ยเอง นางปรยี นนั ท ลอ เสรมิ วฒั นา ไดอ อกมาตอบโตก ารออกประกาศ หรอื ในอกี ดา นหนง่ึ อาจมองไดว า เพอ่ื เปน การปกปอ งแพทยจ าก ดงั กลา วของแพทยสภาอยา งรนุ แรงวา แมค ำประกาศดงั กลา วมี การถกู ฟอ งหรอื ดำเนนิ คดนี น่ั เอง เนอ้ื หาเปน ขอ เทจ็ จรงิ แตแ พทยสภามพี ฤตกิ ารณท ไ่ี มน า เชอ่ื ถอื ทำใหป ระชาชนกงั ขา ทผ่ี า นมาไมไ ดเ ปน ทพ่ี ง่ึ ของประชาชน รอ ง อาจกลา วไดว า การออกประกาศดงั กลา ว เปน การประกาศสทิ ธิ เรยี นไปกไ็ มร บั พจิ ารณา แตเ มอ่ื นำเรอ่ื งเขา สชู น้ั ศาล ปรากฏวา ผปู ว ย ฉบบั ท่ี 2 ทม่ี สี ทิ ธขิ องแพทยร วมอยดู ว ย เพอ่ื สรา งความ ศาลกลบั ตดั สนิ ใหผ ปู ว ยชนะหลายคด7ี เขา ใจระหวา งแพทยก บั ประชาชน4 นายแพทยส มศกั ด์ิ โลห เ ลขา นายกแพทยสภา เคยใหส มั ภาษณเ กย่ี วกบั เรอ่ื งน้ี ทางสถานี รวมถงึ การใหส มั ภาษณข องนายแพทยป ระดษิ ฐ เจรญิ ไทยทวี วทิ ยจุ ฬุ าฯ เมอ่ื วนั ท่ี 18 พฤษภาคม 2549 มใี จความตอนหนง่ึ วา 5 กรรมการสิทธิมนุษยชนแหงชาติ ที่ระบุวา เคยเปนกรรมการ ตรวจสอบจรยิ ธรรมแพทยม ากอ น ขอพดู โดยไมล ำเอยี งวา ขณะน้ี ตง้ั แตม กี ารประกาศเรอ่ื งสทิ ธผิ ปู ว ยในป พ.ศ. 2541 ไดม กี าร แพทยไ ดม งุ ไปทางพาณชิ ยม ากเกนิ ไป มปี ระชาชนรอ งเรยี น เนอ่ื ง ประชาสมั พนั ธก นั อยา งกวา งขวางใหป ระชาชนทราบถงึ สทิ ธขิ อง จากไดร บั ความเสยี หายทางการแพทย สปั ดาหห นง่ึ 3-4 ราย ตน แตล มื กลา วถงึ หนา ทข่ี องผปู ว ยทจ่ี ะตอ งปฏบิ ตั ติ อ แพทย ทน่ี า สะเทอื นใจ กรณพี ระสงฆ 70 ป ขน้ึ รถไฟแลว รถเลย้ี วโคง รวมทง้ั สทิ ธขิ องแพทย ความจรงิ เปน ประกาศทม่ี องดา นเดยี ว เรา ลมกระแทกกระดูกหักทะลุออกมา ไปขอรับการรักษาที่ ขาดการใหค วามรแู กผ ปู ว ยอยา งเพยี งพอ ประชาชนยงั ขาดความรู โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ โรงพยาบาลเลดิ สนิ โรงพยาบาลตาคลี ความเขา ใจรวมในขอ เทจ็ จรงิ เกย่ี วกบั การแพทยอ ยา งมาก ทำให จงั หวดั นครสวรรค และโรงพยาบาลตำรวจ แตป รากฏวา ไมม ี เกดิ การฟอ งรอ งเพม่ิ ขน้ึ อยา งไรเ หตผุ ล เมอ่ื แพทยอ ธบิ ายหลงั จาก แพทยเ อาใจใส ใหแ ตย ามาใสแ ผลซง่ึ ยาว 4 นว้ิ เรอ่ื งไมน า เชอ่ื เกดิ ปญ หาแลว ผปู ว ยกค็ ดิ วา แพทยแ กต วั ไมย อมรบั ฟง เหตผุ ล เชน นก้ี เ็ กดิ ขน้ึ และกรรมการสทิ ธฯิ กำลงั สอบสวนอยู นอกจาก ถึงแมวาสวนใหญแพทยไมผิด แตแพทยนั้นก็หมดกำลังใจ นเ้ี วลาแพทยสภาไดร บั เรอ่ื งรอ งเรยี นกไ็ มค อ ยเชญิ ฝา ยเสยี หาย จิตใจทอแท ที่อุตสาหทำดีแลวยังโดนกลาวหา ถาเรื่องไปถึง มาใหข อ เทจ็ จรงิ คดิ วา แพทยสภาตอ งปรบั ปรงุ ราชวทิ ยาลยั และ ศาลกจ็ ะทำใหแ พทยเ สยี เวลาและเสยี คา ทนาย โรงเรยี นแพทยต า งๆ ตอ งสอนเรอ่ื งจรยิ ธรรม คณุ ธรรม ความเหน็ อกเหน็ ใจเพอ่ื นมนษุ ยก นั มากกวา น8้ี สว นผปู ว ยทฟ่ี อ งรอ งแพทยส ว นใหญม กั จะลม จม เพราะไมม เี วลา ไปทำมาหากนิ มวั แตม านง่ั คดิ เรอ่ื งฟอ งรอ งในสง่ิ ทต่ี นเองกไ็ ม นอกจากนย้ี งั มคี วามเคลอ่ื นไหว จากมลู นธิ เิ พอ่ื ผบู รโิ ภค โดย คอ ยรู เสยี เงนิ คา ทนายจนหมดตวั เสยี เวลาไปหลายปก วา คดจี ะ นางสาวสารี ออ งสมหวงั ระบวุ า จะนำเรอ่ื งดงั กลา วฟอ งตอ ศาล สน้ิ สดุ ผปู ว ยทต่ี ายไปแลว กไ็ มไ ดฟ น ขน้ึ มา กรรมการแพทยสภาจงึ ปกครอง เพอ่ื ใหเ พกิ ถอนประกาศของแพทยสภา เชน เดยี วกบั นาย ไดร า งขอ เทจ็ จรงิ ทางการแพทยข น้ึ เสนอตอ กรรมการแพทยสภา แพทยน ริ นั ดร พทิ กั ษว ชั ระ อดตี วฒุ สิ มาชกิ จงั หวดั อบุ ลราชธานี เพอ่ื ประกาศใหป ระชาชนทราบ คไู ปกบั สทิ ธผิ ปู ว ย ประชาชนจะ ที่ใหความเห็นวา การออกประกาศของแพทยสภาทำใหวง ไดม คี วามรคู วามเขา ใจดขี น้ึ แพทยสภาไดต ง้ั กรรมการเฉพาะกจิ การแพทยเ สอ่ื ม เปน การเขยี นกฎมงุ ปด ความรบั ผดิ ชอบ9 มาพจิ ารณาเรอ่ื งน้ี เพอ่ื เสนอใหส มาชกิ แพทยสภารบั รองตอ ไป การแกไ ขประกาศขอ เทจ็ จรงิ ทางการแพทยล า สดุ แมจ ะมคี วามเหน็ ขดั แยง จากฝา ยตา งๆ รวมไปถงึ การเรยี กรอ งให ขณะทป่ี ญ หาความขดั แยง ในเรอ่ื งของการออกประกาศแพทย แพทยสภา ยกเลกิ ประกาศดงั กลา วเสยี แตท า ทขี องแพทยสภา สภา เรอ่ื งขอ เทจ็ จรงิ ทางการแพทย ยงั ไมย ตุ ิ ใหห ลงั เพยี ง 1 กลบั ยงั คงยนื ยนั เจตนารมณใ นการออกประกาศแพทยสภา ท่ี วัน หลังการออกประกาศดังกลาว แพทยสภาไดมีการแกไข 46/2549 เรอ่ื ง ขอ เทจ็ จรงิ ทางการแพทย วา เปน การคมุ ครองทง้ั ‘ขอ บงั คบั แพทยสภา’ วา ดว ยการรกั ษาจรยิ ธรรมแหง วชิ าชพี เวช ผปู ว ยและแพทย มใิ ชเ พอ่ื คมุ ครองแพทยแ ตเ พยี งฝา ยเดยี ว กรรม พ.ศ.2549’ มผี ลบงั คบั ใชเ มอ่ื วนั ท่ี 1 ธนั วาคม 2549 นายแพทยอำพล จินดาวัฒนะ เลขานุการคณะกรรมาธิการ โดยในขอ 28 ของขอ บงั คบั ดงั กลา ว มกี ารแกไ ขขอ ความจาก การสาธารณสขุ สภานติ บิ ญั ญตั แิ หง ชาติ บอกวา ทป่ี ระชมุ กมธ. “ผูประกอบวิชาชีพเวชกรรมตองไมปฏิเสธการชวยเหลือผู สาธารณสขุ ไดพ จิ ารณาประกาศแพทยสภา เรอ่ื งขอ เทจ็ จรงิ ทาง ที่อยูในระยะอันตรายจากการเจ็บปวยเมื่อไดรับคำขอรอง” การแพทย โดยคณะกรรมาธิการฯ มีความหวงใยประเด็น เปน “ผปู ระกอบวชิ าชพี เวชกรรมตอ งไมป ฏเิ สธ การชว ยเหลอื ผู สมั พนั ธภาพระหวา งประชาชนและแพทย ทแ่ี นวโนม เกดิ ชอ งวา ง ทอ่ี ยใู นระยะอนั ตราย จากการเจบ็ ปว ยเมอ่ื ไดร บั คำขอรอ งและ มากขน้ึ ตา งจากในอดตี ทม่ี คี วามใกลช ดิ กนั คณะกรรมาธกิ ารฯ ตนอยใู นฐานะทจ่ี ะชว ยได เวน แตผ ปู ว ยไมอ ยใู นสภาวะฉกุ เฉนิ เหน็ วา การออกประกาศดงั กลา ว เปน เจตนาดขี องแพทยสภา อนั จำเปน ตอ งเรง ดว น และเปน อนั ตรายตอ ชวี ติ โดยตอ งใหค ำ ทพ่ี ยายามสอ่ื สารขอ เทจ็ จรงิ ของแพทยแ กป ระชาชน แตอ าจทำ แนะนำทเ่ี หมาะสม”10 ใหป ระชาชนเขา ใจเจตนารมณข องแพทยสภาคลาดเคลอ่ื นได คณะกรรมาธกิ ารฯ หวงั วา แพทยสภาจะไดร บั ทราบความหว งใย 50

การเพม่ิ เตมิ ขอ ความ เวน แตผ ปู ว ยไมอ ยใู นสภาวะฉกุ เฉนิ อนั คา ใชจ า ย และอาจจะตอ งเจบ็ ตวั ฟรที ง้ั ๆ ทไ่ี มจ ำเปน ในการตรวจ จำเปน ตอ งเรง ดว นและเปน อนั ตรายตอ ชวี ติ โดยตอ งใหค ำแนะ รกั ษาโรคบางโรค เนอ่ื งจากแพทยก ลวั วา หากไมว นิ จิ ฉยั ใหร อบ นำทเ่ี หมาะสมพว งทา ยเขา ไปในขอ บงั คบั น้ีทำให มกี ารตคี วามวา ดา นอาจเกดิ ความผดิ พลาดจนเปน เหตใุ หถ กู ฟอ งรอ งในภายหลงั ได โดยปกตหิ ากอยใู นอนั ตราย แพทยไ มส ามารถปฏเิ สธคนไขไ ด แตข อ บงั คบั นแ้ี กไ ขแลว เทา กบั วา แมค นไขอ ยใู นภาวะอนั ตราย ปฏิเสธไมไดวาเรื่องของหมอและคนไขเปนความสัมพันธเชิง จากการเจบ็ ปว ย แตไ มเ รง ดว น ไมฉ กุ เฉนิ ไมเ ปน อนั ตรายตอ ชวี ติ อำนาจ ที่คนไขรูสึกตองพึ่งพาหมอ ขณะที่หมอในสถาน อาจพกิ ารหรอื เสยี อวยั วะเทา นน้ั แพทยก ส็ ามารถปฏเิ สธคนไขไ ด พยาบาลของรฐั กม็ คี นไขจ ำนวนมากจนไมส ามารถจะมเี วลาพอ เพียงที่จะสื่อสารกับคนไขอยางเขาใจได ทางออกของปญหา ตอประเด็นนี้ ดร.เจษฎ โทณะวณิก คณบดีคณะนิติศาสตร เหลานี้ นาจะอยูที่การเรงสรางความเขาใจที่ดีระหวางแพทย มหาวทิ ยาลยั สยาม ใหค วามเหน็ วา ขอ บงั คบั แพทยสภาฉบบั ประชาชน รวมถึงกระบวนการที่เหมาะสมที่จะอำนวยความ ดงั กลา ว จะทำใหแ พทยม นี ำ้ ใจสำหรบั ผปู ว ยทใ่ี กลจ ะตายหรอื ยตุ ธิ รรมใหก บั ทกุ ฝา ยอยา งแทจ รงิ ไมรูสึกตัวแลวเทานั้น สวนคนปวยที่ยังมีชีวิตอยูสามารถถูก ปฏเิ สธจากแพทยไ ด และเทา กบั วา ขอ บงั คบั ฉบบั นไ้ี มเ ออ้ื ตอ การ บรกิ ารทางการแพทยท ภ่ี าครฐั ตอ งการใหป ระชาชนไดร บั บรกิ าร ทางการแพทยอ ยา งถว นหนา สว นกรณที แ่ี พทยไ มช ำนาญในดา น ทผ่ี ปู ว ยไปขอรอ งใหร กั ษาและแพทยม สี ทิ ธใิ นการปฏเิ สธผปู ว ยนน้ั เปน อกี เรอ่ื ง ซง่ึ ประชาชนเขา ใจดวี า แพทยต อ งปฏเิ สธไดอ ยแู ลว คณบดคี ณะนติ ศิ าสตร มหาวทิ ยาลยั สยาม เสนอทางออกวา ขอบังคับของแพทยสภาไมใชกฎหมาย เปนเพียงกฎระเบียบ หลกั เกณฑข ององคก รวชิ าชพี ทบ่ี งั คบั แพทยด ว ยกนั เอง สว นกรณี ทเ่ี ปน การไมค มุ ครองผบู รโิ ภคนน้ั ผบู รโิ ภคสามารถแจง เรอ่ื งรอ ง เรยี นเกย่ี วกบั ขอ บงั คบั ฉบบั ใหมน ใ้ี หส ำนกั งานคณะกรรมการคมุ ครองผบู รโิ ภคทราบ หรอื ควรสง เรอ่ื งใหแ พทยสภาทบทวนขอ บงั คบั ฉบบั ดงั กลา วได 11 ตอ งเรง สรา งความเขา ใจระหวา งแพทย ผปู ว ยและญาติ กลาวไดวาการออกประกาศแพทยสภา เรื่องขอเท็จจริงทาง การแพทย และการแกไ ขขอ บงั คบั แพทยสภาฉบบั ดงั กลา ว ดู เหมอื นจะยง่ิ เปน การทำใหค วามสมั พนั ธร ะหวา งแพทยสภากบั ประชาชน รวมถงึ แพทยก บั ผปู ว ยทผ่ี กุ รอ น ระสำ่ ระสาย อยแู ลว ยำ่ แยล งไปอกี และขยายสภาวะความไมไ วว างใจระหวา งหมอ และคนไขก บั ญาตเิ พม่ิ มากขน้ึ อกี ความสัมพันธที่เสื่อมถอยระหวางแพทยกับผูปวย ไดสงผล กระทบทำใหเกิดความเสียหายตอประชาชนหลายดาน อาทิ ผปู ว ยหนกั ทม่ี โี รคซบั ซอ น จะถกู สง ตอ ไปยงั ผเู ชย่ี วชาญ ซง่ึ หมาย ถงึ การตอ งรอควิ ในการรกั ษาทน่ี านขน้ึ หลายรายเสยี ชวี ติ กอ น ทจ่ี ะไดร บั การรกั ษา วทิ ยาการทางการแพทยอ าจจะมกี ารพฒั นาไปอยา งลา ชา เนอ่ื ง จากแพทยเ กดิ ความกลวั ทจ่ี ะไดร บั ความเสย่ี งจากภาวะแทรก ซอ นทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ กบั การรกั ษาทต่ี อ งใชก ารผา ตดั หรอื หตั ถการ ชั้นสูง แมจะไดใชความระมัดระวังอยางเต็มที่แลวก็ตาม นอกจากน้ี ยงั จะสง ผลถงึ คณุ ภาพการเรยี นการสอนของนกั ศกึ ษา แพทย แพทยร นุ ใหมๆ จะขาดประสบการณแ ละทกั ษะในการทำ หัตถการชั้นสูง เนื่องจากอาจารยแพทยไมมีความมั่นใจที่จะ ปลอ ยใหน กั ศกึ ษาแพทยก ระทำหตั ถการ เพราะกลวั ความผดิ พลาดและการถกู ฟอ งรอ งในภายหลงั ทส่ี ำคญั ทส่ี ดุ คอื การ ตรวจวนิ จิ ฉยั ทเ่ี กนิ ความจำเปน ทำใหผ ปู ว ยตอ งแบกรบั ภาระ 51

เดก็ ไทยถกู ละเมดิ ทางเพศสงู ถงึ 14 คน ตอ วนั รายงานสถานการณเด็กไทยในชวง พ.ศ. 2548-2549 โดยสถาบนั รามจติ ติ เปด เผยวา ในป 2548 มเี ดก็ อายตุ ำ่ กวา 18 ป ถกู ละเมดิ ทางเพศจำนวน 3,825 คน และเพิ่มขึ้นเปน 5,211 คนในป 2549 หรอื มจี ำนวนเฉลย่ี เพม่ิ ขน้ึ จาก 10 คนตอ วนั เปน 14 คนตอ วนั 1 นบั เปน อตั รา ทเ่ี พม่ิ สงู ขน้ึ ถงึ รอ ยละ 36 ตวั เลขนส้ี อด คลอ งกบั สถติ ขิ อง “ศนู ยพ ง่ึ ได” ทใ่ี หค วาม ชวยเหลือแกผูประสบความรุนแรง/การ ลวงละเมดิ รางกายและเพศ ดำเนนิ งาน โดยโรงพยาบาลสงั กดั กระทรวงสาธารณสขุ ทั่วประเทศ พบวาตั้งแตเดือนตุลาคม 2548 ถงึ เดอื นกนั ยายน 2549 มผี มู ารบั บริการจากศูนยพึ่งไดมากถึง 14,382 คน เฉลย่ี วนั ละ 39 คน โดยประมาณครง่ึ หนง่ึ ของผมู ารบั บรกิ ารเปน เดก็ อายตุ ำ่ กวา 18 ป เปน เดก็ ผหู ญงิ มากถงึ 5,622 คน และเดก็ ผชู ายอกี 1,542 คน เด็กไทยกบั ภัยทางเพศ: ขอมูลจากสำนักงานกิจการสตรีและ เรือ่ งใกลตวั ที่ยงั ไรก ลไกคุม ครอง สถาบันครอบครัว กระทรวงพัฒนา สงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย กย็ นื ยนั ตลอดป 2549 ขาวการละเมิดทางเพศมีใหสังคมไทยได สถานการณค วามรนุ แรงทางเพศตอ เดก็ รบั รอู ยเู สมอแทบไมต า งจากปก อ นหนา น้ี แตส ง่ิ ทน่ี า หว งใย เชนกัน คือ ตั้งแตเดือนมกราคมถึง อยางยิ่งก็คือ ขอเท็จจริงที่วา ผูเสียหายในคดีลวงละเมิด พฤศจิกายน 2549 มีผูที่ตกเปนเหยื่อ ทางเพศในปที่ผานมาเปนเด็กหญิงอายุต่ำกวา 15 ป ของการขมขืนจำนวน 796 คน โดยใน เปนสวนใหญ โดยผูกระทำสวนใหญ เปนผูใหญใกลชิดที่ จำนวนนเ้ี ปน เดก็ ผหู ญงิ อายตุ ำ่ กวา 15 ป เดก็ รจู กั ดี คอื พอ พช่ี าย นอ งชาย ญาตผิ ใู หญ เพอ่ื นนกั เรยี น มากถึงรอยละ 51 หรือ 412 คน2 ครู รวมถึงนายจาง ขณะที่จำนวนเยาวชนที่กระทำความ สรุปรวมไดวา ป 2549 มีผูตกเปน ผดิ ละเมดิ ทางเพศกส็ งู ขน้ึ อยา งนา ตกใจ สงั คมไทยควรตอ ง เหยื่อของความรุนแรงเพิ่มขึ้นถึงรอยละ ตอบใหไ ดว า เราจะชวยกนั สรางความปลอดภัยทางเพศ 40 เมื่อเปรียบเทียบกับป 2548 และ ใหเ ดก็ ของเราอยา งไร และเราจะแกไ ขเยาวชนทก่ี ระทำผดิ เดก็ ผหู ญงิ อายนุ อ ยๆ กลายเปน คนกลมุ ทางเพศตงั้ แตอ ายยุ งั นอ ยไดอ ยา งไร ใหญท ส่ี ดุ ในบรรดาผถู กู ละเมดิ ทางเพศ แลว ใครเปน ผกู ระทำ? ขอ มลู จากหนว ย 52 งานตางๆ ชี้ตรงกันวา ผูลงมือทำราย ทางเพศเปนคนใกลชิดเด็กเอง ไดแก สมาชกิ ในครอบครวั หรอื ญาติ หรอื เพอ่ื น แตอ าชญากรรมนม้ี ชี อ งโหวท ส่ี ำคญั เพราะ สถิติคดีอาชญากรรมในความผิดเกี่ยว กบั เพศของสำนกั งานตำรวจแหง ชาติ ชว้ี า การกระทำตอ รา งกายและชวี ติ เหลา น้ี มี ผกู ระทำผดิ จำนวนไมถ งึ ครง่ึ หนง่ึ ทถ่ี กู เจา หนา ทต่ี ำรวจจบั กมุ ตวั ดงั พบวา ในระหวา ง เดือนมกราคมถึงเดือนธันวาคม 2549 มีคดีรับแจงความเกี่ยวกับการขมขืน กระทำชำเราและขม ขนื ฆา มากถงึ 5,228 คดี แตจับผูกระทำผิดไดเพียง 2,170 รายเทา นน้ั 3 (ดตู ารางหนา 55)

เยาวชนทก่ี ระทำผดิ ทางเพศและถกู จบั ไดเ ฉลย่ี 10 คน ใชข ปู ด ปากผเู สยี หาย9 ทำนองเดยี วกบั กรณวี ยั รนุ ชายจำนวน 5 ตอ วนั คนลอ ลวงเดก็ หญงิ อายุ 14 ป ทเ่ี ปน เพอ่ื นรว มหมบู า นเดยี วกนั ในฝง ของผลู งมอื ละเมดิ ทางเพศตอ เดก็ กม็ ขี อ มลู ทน่ี า เปน หว ง ไปขม ขนื บนทา ยรถกระบะและถา ยคลปิ วดิ โี อเกบ็ ไวข ม ขไู มใ ห ไมย ง่ิ หยอ นไปกวา กนั ดร.กติ ตพิ งษ กติ ยารกั ษ รองปลดั กระทรวง เอาเรอ่ื งไปบอกผอู น่ื 10 ยตุ ธิ รรม ชว้ี า เมอ่ื พ.ศ. 2544 มเี ยาวชนกระทำความผดิ จำนวน 31,000 คน แตในป 2549 ตัวเลขนี้เพิ่มเปน 43,000 คน มาตรฐานกระบวนการยตุ ธิ รรม: เมอ่ื เดก็ ป.2 ตอ งพสิ จู น โดยเปน การกอ คดที างเพศมากถงึ 3,636 คน ซง่ึ เพม่ิ เปน 3 วา ถกู ครซู ี 7 ขม ขนื เทา จากจำนวน 1,026 คน ของป 2544 และมคี ดเี กย่ี วกบั การ ชว งกลางป 2549 หนงั สอื พมิ พแ ทบทกุ ฉบบั เกาะตดิ สถานการณ ครอบครองอาวธุ และวตั ถรุ ะเบดิ เพม่ิ จาก 900 ราย เปน 3,000 ขา ว 2 ครู ซี 7 สงั กดั กรงุ เทพมหานคร ตกเปน ผตู อ งหาในคดี รายดว ย4 ขม ขนื ลกู ศษิ ยช น้ั ประถมศกึ ษาปท ่ี 2 จำนวน 5 คน ซง่ึ กรงุ เทพ มหานครไดต ง้ั คณะกรรมการระดบั เขตขน้ึ มาทำหนา ทส่ี อบสวน นา สงั เกตวา จำนวนเยาวชนทก่ี ระทำความผดิ ละเมดิ ทางเพศ แตผ ลการสอบสวนถกู ตกี ลบั โดยรองปลดั กรงุ เทพมหานครใน กส็ งู ขน้ึ อยา งตอ เนอ่ื งตง้ั แตป  2544 อยา งนา ตกใจ (ดแู ผนภมู )ิ ฐานะประธานคณะอนกุ รรมการคมุ ครองเดก็ โดยบอกวา สาเหตุ รูปแบบของการละเมิดทางเพศมีทั้งการขมขืนแบบรุมโทรม ทต่ี อ งสง รายงานกลบั คืนใหคณะกรรมการสอบสวนระดับเขต การขม ขนื ทล่ี งมอื คนเดยี ว ซง่ึ บอ ยครง้ั เปน การกระทำโดยเพอ่ื น นน้ั เปนเพราะพิจารณาแลวเห็นวาคณะกรรมการใหน้ำหนัก ชายคนสนทิ (date rape) เฉลย่ี แลว มเี ยาวชนทก่ี ระทำผดิ ทาง กระบวนการสวบสวนไปทพ่ี ยานบคุ คลและพยานแวดลอ มของ เพศและถูกจับดำเนินคดีสูงถึงวันละ 10 คน หากรวมผู ครผู ถู กู กลา วหา โดยไมไ ดส อบสวนฝา ยผเู สยี หาย และไมน ำ กระทำผดิ ทจ่ี บั ไมไ ดซ ง่ึ คงมจี ำนวนมากกวา นม้ี าก ตวั เลขคงสงู หลักฐานทางการแพทยมาประกอบการสอบสวนดวย11 นา ตกใจยง่ิ ขน้ึ ปรากฏการณ เหลา นส้ี ะทอ นถงึ ความยากลำบากในการพสิ จู น ความผดิ ในคดที างเพศทเ่ี กดิ ระหวา งผมู อี ำนาจไมท ดั เทยี มกนั นอกจากน้ี ในการกอ เหตจุ ำนวนหลายคดพี บวา โทรศพั ทม อื ถอื แบบมีกลองถายรูปถูกนำมาใชบันทึกภาพเปน “คลิปวิดีโอ” ในเวลาเดยี วกนั นน้ั ผวู า ราชการกรงุ เทพมหานครกไ็ ดป ระกาศ และมอี ยบู อ ยครง้ั ทค่ี ลปิ วดิ โี อเหลา นไ้ี ดก ลายเปน เครอ่ื งมอื ให มาตรการดแู ลความปลอดภยั ในโรงเรยี นสงั กดั กรงุ เทพมหานคร ฝา ยผกู ระทำผดิ ใชบ งั คบั เดก็ หญงิ ใหต กเปน เหยอ่ื ขม ขนื แบบตอ ทง้ั 435 แหง รวม 6 ขอ อาทเิ ชน หา มไมใ หค รหู ญงิ และชาย เนอ่ื งดว ย อยูกับเด็กสองตอสองในที่ลับตาคน ใหครูสังเกตกรณีเด็ก ทะเลาะกนั เพราะอาจเปน การขม เหงรงั แกหรอื ลว งละเมดิ ทางเพศ เมอ่ื เดก็ ขม ขนื เดก็ และโทรศพั ทต ดิ กลอ งกลายเปน อาวธุ ใหจ ดั ครฝู า ยจติ วทิ ยาหรอื สงั คมสงเคราะหเ พอ่ื แกป ญ หาทเ่ี กดิ กบั หากลองไลเรียงคดีอาชญากรรมทางเพศตอเด็กตั้งแตตนป เดก็ อยา งทนั ทว งที เปน ตน 12 มาตรการเหลา นแ้ี มจ ะเรยี กไดว า เปน 2549 พบขา วนา สะเทอื นใจหลายกรณี เรม่ิ จากขา วครกึ โครม การแกป ญ หาแบบ “ววั หายลอ มคอก” และไมม ปี ระสทิ ธภิ าพ ทางหนา หนงั สอื พมิ พ ทเ่ี ดก็ หญงิ อายุ 14 ป และ 15 ป จำนวน 2 เพยี งพอทจ่ี ะปอ งกนั ปญ หา แตก อ็ าจสง ผลเชงิ ปอ งปรามไดบ า ง คน ถกู วยั รนุ ชายอายรุ ะหวา ง 15-22 ป ใชม ดี จแ้ี ละนำตวั ไปเรยี ง ควิ ขม ขนื ทบ่ี รเิ วณกำแพงวดั แหง หนง่ึ ในกรงุ เทพมหานคร เรอ่ื งน้ี อยา งไรกด็ ี สง่ิ ทน่ี า จะสรา งการเปลย่ี นแปลงทย่ี ง่ั ยนื ตอ ปญ หา กลายเปน ขา วใหญเ พราะจำนวนผขู ม ขนื มมี ากถงึ 30 คน ตามขา ว ครลู ว งละเมดิ ทางเพศนกั เรยี น นา จะไดแ ก กลไกการเอาผดิ ผู มรี ายงานวา เจา หนา ทต่ี ำรวจสามารถจบั กมุ ผตู อ งหาได 9 คน5 กระทำผดิ ทส่ี ามารถลงโทษผกู ระทำความผดิ ไดอ ยา งยตุ ธิ รรม และเปน กลไกทล่ี ะเอยี ดออ นเพยี งพอตอ การคมุ ครองเดก็ ทจ่ี ะ ถัดมาอีกไมนาน ก็ปรากฏเปนขาวขึ้นหนาหนึ่งกรณีของเด็ก ไดร บั ผลกระทบจากการบงั คบั ใชก ลไกนด้ี ว ย แตก ระบวนการ หญงิ ชาวสพุ รรณบรุ อี ายุ 14 ป ทเี่ สยี ชวี ติ ลงหลังจากถกู กลมุ ยตุ ธิ รรมในกรณขี องคดนี ก้ี ลบั เดนิ หนา ไปไดช า มาก จากการ วยั รนุ ชายทร่ี จู กั กนั จำนวน 8 คน ทำรา ยรา งกายและนำตวั ไป รายงานของผสู อ่ื ขา วพบวา แมเ วลาจะผา นไปรว มสองเดอื น แตข น้ั เรยี งควิ ขม ขนื 6 ตามมาดว ยขา วนกั เรยี นหญงิ มธั ยมศกึ ษาปท ่ี 5 ตอนการสรปุ สำนวนกย็ งั คงดำเนนิ การอยู ขณะเดยี วกนั กม็ กี าร ถกู เพอ่ื นนกั เรยี นชายหอ งเดยี วกนั จำนวน 5 คน รมุ ขม ขนื และ เคลอ่ื นไหวของเพอ่ื นครแู ละชาวบา นบางสว นในชมุ ชนซง่ึ รว มกนั ใชโ ทรศพั ทถ า ยภาพเกบ็ เปน คลปิ วดิ โี อไวโ ดยผเู ปน เหยอ่ื ไมร ตู วั จดั กจิ กรรมเพอ่ื สนบั สนนุ ความบรสิ ทุ ธข์ิ องครผู ถู กู กลา วหา เชน จากนั้นมีการนำคลิปวิดีโอไปเผยแพรทั้งในและนอกโรงเรียน จดั บายศรสี ขู วญั ใหค รู ลา ลายชอ่ื ผสู นบั สนนุ ความบรสิ ทุ ธข์ิ องครู และมีนักเรียนชายรุนพี่เขามาเจรจาขอหลับนอนกับเด็กหญิง เปน ตน ผเู สยี หายโดยขวู า ถา ไมย อมจะนำคลปิ วดิ โี อไปเผยแพร7 ฝา ยครทู ง้ั สองคนทต่ี กเปน ผตู อ งหากม็ กี ารเคลอ่ื นไหวเพอ่ื แสดง นาสังเกตวาถัดมาอีกไมกี่เดือนก็ปรากฏขาวการขมขืนเด็ก วา ตนเองไมไ ดก ระทำผดิ เชน การสาบาน การฟอ งกลบั ผมู สี ว น หญงิ แลว ถา ยคลปิ วดิ โี อเกบ็ ไวเ ผยแพร หรอื แบลค็ เมลต ามมาอกี เกี่ยวของในคดี ทั้งผูบังคับการกองบังคับการปราบปรามการ หลายกรณดี ว ยกนั อาทเิ ชน นกั เรยี นหญงิ ชน้ั ประถมศกึ ษาปท ่ี 6 กระทำผิดตอเด็ก เยาวชน และสตรี (บก.ปดส.) นางปวีณา ถูกเพื่อนนักเรียนชายรุมขมขืนและถายคลิปวิดีโอนำไปเผย หงสกลุ ในฐานะประธานมลู นธิ ปิ วณี าเพอ่ื เดก็ และสตรี และผู แพรตามรานโทรศัพทมือถือ8 เด็กหญิงอายุ 15 ป ถูกเพื่อน ปกครองเดก็ ผเู สยี หายอกี 3 คน ดว ยขอ หา “แจง ใหบ คุ คลตอ ง นักเรียนชายจำนวน 11 คน รุมขมขืนและถายคลิปวิดีโอมา รบั โทษทางอาญา”13 ไมว า คดนี จ้ี ะสน้ิ สดุ ลงอยา งไร สง่ิ ทเ่ี กดิ เปน 53

คำถามกค็ อื บนพน้ื ฐานอำนาจทไ่ี มเ ทา กนั ระหวา งผมู สี ถานภาพ ในละครโทรทศั น การเขยี นบทความแสดงความคดิ เหน็ การ ทางสงั คมแตกตา งกนั และระหวา ง “ผใู หญ” กบั “เดก็ ” จะมี แสดงความคดิ เหน็ ของผอู า นขา วในรายการขา วตา งๆ หรอื แมแ ต กลไกใดทเ่ี ขา มาเยยี วยาผเู สยี หายไดอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ? การแสดงความเหน็ ตอ ทา ยขา วออนไลนใ นเวบ็ ไซตท ว่ั ไป การลว งละเมดิ ทางเพศตอ เดก็ เปน ปญ หาเชงิ อำนาจ แนวทางการจดั การปญ หาการละเมดิ ทางเพศในสถาน การขม ขนื คอื การถกู บงั คบั ใหม เี พศสมั พนั ธโ ดยไมย นิ ยอมพรอ ม ศกึ ษา ใจ ในหลายกรณผี ตู กเปน เหยอ่ื ไมก ลา ขดั ขนื ตอ สู เพราะถกู สถานการณป ญ หาทเ่ี รม่ิ เดน ชดั และทวคี วามรนุ แรงชช้ี ดั วา สงั คม ขม ขวู าจะใชความรุนแรงกับทั้งตัวเองหรือกบั ญาตพิ นี่ อง หรอื ไทยควรมีกระบวนการจัดการกับปญหาขมขืนและการลวง ถกู ใชเ งอ่ื นไขอำนาจในเรอ่ื งอน่ื ๆ เชน ใชส ถานภาพความเปน ละเมดิ ทางเพศในสถานศกึ ษาอยา งเปน ระบบ และจำเปน อยา งยง่ิ ครกู บั ศษิ ย ผใู หญก บั ผนู อ ย พอ กบั ลกู นายจา งกบั ลกู จา ง เจา หน้ี ทต่ี อ งมนี โยบายตอ ตา นการละเมดิ ทางเพศทเ่ี ปด เผยโดยเขยี น กบั ลกู หน้ี รนุ พก่ี บั รนุ นอ ง มาเปน แรงกดดนั บบี บงั คบั ให “เหยอ่ื ” เปน ลายลกั ษณอ กั ษร และตอ งเผยแพรใ หน กั เรยี น ผปู กครอง ตอ งยอมตามความตอ งการ นน่ั คอื คำอธบิ ายทว่ี า การขม ขนื และเจาหนาที่ทุกคนของสถานศึกษาไดรับทราบ ในนโยบาย ละเมดิ ทางเพศ ไมไ ดห มายความถงึ การตอ สแู ละรอ งรอยบาด ควรระบคุ ำนยิ ามของ “การลว งละเมดิ ทางเพศ” ทช่ี ดั เจน รวมถงึ เจบ็ ทางกายเสมอไป แตต อ งรวมถงึ การใชอ ำนาจทม่ี ไี มเ ทา กนั ระบรุ ายละเอยี ดของกระบวนการปอ งกนั กระบวนการชว ยเหลอื มากระทำตอ กนั ดว ย กระบวนการคมุ ครอง รวมถงึ ตอ งนำนโยบายไปสมู อื ผปู ฏบิ ตั ิ นน่ั คอื ผทู ร่ี บั ผดิ ชอบและผเู กย่ี วขอ งควรรวู า ตอ งทำอะไรและอยา ง นอกจากนี้ การมองวาการละเมิดทางเพศตอเด็กเปนปญหา ไร นอกจากน้ีนโยบายควรมคี วามชดั เจนวา จะกระตนุ หรอื สง เสรมิ เชงิ อำนาจ อาจชว ยใหเ กดิ ความเขา ใจไดม ากขน้ึ วา เหตใุ ดการ ใหผ ทู ถ่ี กู กระทำมคี วามกลา ทจ่ี ะเขา มารอ งเรยี นไดอ ยา งไรดว ย ละเมิดทางเพศจึงเกิดกับกลุมเด็กอายุนอยลงเรื่อยๆ เพราะ “อาย”ุ ในวฒั นธรรมไทยนน้ั เปน ปจ จยั หนง่ึ ทท่ี ำใหผ อู อ นวยั กวา บทเรียนจากการทำงานของศูนยชวยเหลือผูถูกขมขืน (rape ตอ งยนิ ยอมตอ อำนาจของ “ผใู หญ” โดยไมเ กดิ การตง้ั คำถาม crisis center) ในหลายแหง ทว่ั โลก ระบตุ รงกนั วา การจดั การเพอ่ื การตอรอง และถามีสถานภาพทางสังคมเขามาซอนทับเปน ปอ งกนั ปญ หาการขม ขนื และละเมดิ ทางเพศในสถานศกึ ษาใหไ ด อกี ปจ จยั รว ม ดงั เชน กรณคี รรู ะดบั 7 ขม ขนื นกั เรยี นหญงิ อายุ 8 ผลอยา งแทจ รงิ จำเปน ตอ งยดึ เปา หมายหลกั 3 ประการดว ยกนั ป หรอื กรณขี องอาจารยข อมเี พศสมั พนั ธก บั นกั เรยี นแลกกบั การ คอื 15 ใหเ กรด14 จงึ เปน เรอ่ื งทต่ี อ งยอมรบั วา เกดิ ขน้ึ ไดจ รงิ ในสงั คม แต 1. ตอ งใหก ารศกึ ษาเรอ่ื งความรนุ แรงทางเพศในรปู แบบ ทำไมการยอมรับความจริงเชนนี้จึงเกิดขึ้นไดยาก และยังได ตางๆ แกทุกคนในสถานศึกษา ในที่นี้ยอมรวมทั้งครู กลายมาเปน อปุ สรรคสำคญั ทท่ี ำใหไ มเ กดิ กลไกการทำงานท่ี นกั เรยี น และเจา หนา ทฝ่ี า ยอน่ื ๆ ของสถานการศกึ ษา มี มปี ระสทิ ธภิ าพในการปอ งกนั เหตุ ลดความรนุ แรงของความเสยี การพฒั นาศกั ยภาพและทกั ษะในการดแู ลความปลอดภยั หาย คมุ ครอง และเยยี วยา ใหผ เู ปน “เหยอ่ื ” กลบั คนื สคู วามเปน ของตวั เองและเพอ่ื นรว มสถานศกึ ษา รวมถงึ สรา งนยิ าม “ผผู า นพน ” ประสบการณเ ลวรา ยไดโ ดยเรว็ ? ของการละเมดิ ทางเพศ โดยควรจะบง บอกอยา งชดั เจนวา หมายถงึ การกระทำอะไรบา ง และนยิ ามนก้ี ค็ วรเขยี นรวม มายาคตติ อ การละเมดิ ทางเพศคอื อปุ สรรคใหญข องการ ไวใ นกฎหรอื ขอ บงั คบั ของสถาบนั การศกึ ษาดว ย แกป ญ หา 2. มมี าตรการปอ งกนั การลว งละเมดิ ทางเพศทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ เชน แมเ หตกุ ารณล ว งละเมดิ ทางเพศในรอบปท ผ่ี า นมาจะคอ นขา ง มาตรการรกั ษาความปลอดภยั ในสถานศกึ ษาทล่ี ดโอกาส ชดั เจนวา เปน การกระทำทผ่ี ถู กู กระทำไมไ ดเ ชอ้ื เชญิ แตอ ยา ง ของการละเมดิ ทางเพศโดยตรง การตดิ ตง้ั ไฟฟา ใหค วาม ใด แตส งั คมโดยรวมยงั มภี าพตายตวั เกย่ี วกบั การละเมดิ ทาง สวางอยางพอเพียง มรี ะบบรักษาความปลอดภัยทัง้ ภาย เพศวา ผูหญิงที่เปนเหยื่อคือตนเหตุของปญหาดวยสาเหตุ ในและภายนอกอาคารตา งๆ มกี ารรณรงคใ หท กุ คนใน ตางๆ เชน เพราะแตงตัวโป หรือมีสรีระที่ดึงดูดความสนใจ สถานศกึ ษาเขา มามสี ว นรว มในการดแู ลความปลอดภยั หรอื มที า ทยี ว่ั ยวนทางเพศ และยงั มคี วามเขา ใจผดิ วา การละเมดิ ซึ่งกันและกัน และในกฎระเบียบสำหรับนักศึกษาก็ตอง ทางเพศมกั เกดิ ขน้ึ ในทเ่ี ปลย่ี ว ทม่ี ดื และเกดิ ในเวลากลางคนื ระบปุ ญ หาการคกุ คามทางเพศใหช ดั เจน ตอ งใหข อ มลู เกย่ี ว ผกู ระทำเปน คนแปลกหนา หรอื เปน คนทม่ี ปี ญ หาบคุ ลกิ ภาพ กับขอบเขตอำนาจของสถานศึกษาในการจัดการปญหา อยา งเดน ชดั มคี วามเขา ใจผดิ วา การละเมดิ ทางเพศตอ งมรี ปู แบบ และรายละเอียดเกี่ยวกับสิทธิและการคุมครองที่ผูถูก ของการใชกำลังและความรุนแรงอยางชัดเจนดังนั้นจึงตองมี กระทำและผถู กู กลา วหาจะไดร บั จากสถานศกึ ษาดว ย หลกั ฐาน เชน มบี าดแผล มรี อ งรอยการตอ สู 3. มมี าตรการทเ่ี หมาะสมเพอ่ื จดั การปญ หาทเ่ี กดิ ขน้ึ แลว เชน กำหนดแนวทางจัดการเมื่อมีการรองเรียนโดยระบุเปน มายาคตหิ รอื ความเขา ใจผดิ เกย่ี วกบั การขม ขนื ไมเ คยหมดสน้ิ ไป ขน้ั ตอนทช่ี ดั เจนวา สถานศกึ ษาจะดำเนนิ การตามลำดบั จากทัศนคติและความคิดของคนในสังคม เพราะมักถูกถาย อยางไรบางหากมีการรองเรียนเกี่ยวกับการลวงละเมิด ทอดโดยสอดแทรกอยใู นกจิ กรรมทางสงั คมหลากหลายรปู แบบ ทางเพศ มีกระบวนการคุมครองสิทธิของผูถูกกระทำ ทผ่ี ถู า ยทอดเองกอ็ าจไมร ตู วั เชน ในการนำเสนอขา วประจำวนั และผถู กู กลา วหาอยา งไร ใครบา งเปน ผรู บั ผดิ ชอบ มกี าร จดั บรกิ ารทค่ี รบวงจรใหก บั ผถู กู กระทำโดยสรา งเครอื ขา ย 54

หนว ยใหบ รกิ ารเพอ่ื ประกนั วา ผถู กู กระทำจะไดร บั บรกิ าร ครบถว นทง้ั ดา นการแพทย กฎหมาย ความปลอดภยั และ การใหค ำปรกึ ษาทางจติ วทิ ยา แตเ หนอื สง่ิ อน่ื ใด ตอ งไมล ะเลยทจ่ี ะลงมอื เปลย่ี นแปลงแกไ ข ทศั นคตทิ ส่ี รา งความเขา ใจผดิ ตอ ปญ หาการละเมดิ ทางเพศ เพราะตราบใดทย่ี งั มคี วามคดิ ความเชอ่ื เชน น้ีเรากจ็ ะเหน็ การ วง่ิ ไลแ กป ญ หาเปน ครง้ั คราวเกดิ ขน้ึ อยตู อ ไป ตารางแสดงจำนวนคดอี าชญากรรมทางเพศและรอ ยละท่ี ผกู ระทำผดิ ถกู จบั ดำเนนิ คดี ตง้ั แต พ.ศ. 2540-2549 ป รับแจง จับได % จับได 2540 3,741 2,576 68.9 2541 3,540 2,391 67.5 2542 4,005 2,532 63.2 2543 4,053 2,640 65.1 2544 3,857 2,544 66.0 2545 4,445 2,556 57.5 2546 4,818 1,707 35.4 2547 5,052 1,861 36.8 2548 5,065 2,051 40.5 2549 5,288 2,170 41.5 ทม่ี า: โครงการสขุ ภาพคนไทย. 2550. (คำนวณจากสถติ คิ ดขี ม ขนื กระทำ ชำเราและฆาขมขืน ศูนยขอมูลขอสนเทศ สำนักงานตำรวจแหงชาติ สบื คน จาก http://www.police.go.th/statistic/dn_main.htm) 4,000 แผนภมู แิ สดงจำนวนเยาวชน (อายุ 7-18 ป) ของสถานพนิ จิ ขม ขนื 3,600 และคุมครองเด็กและเยาวชนทั่วประเทศที่กระทำผิดคดี พยายามขม ขนื ทางเพศตง้ั แต พ.ศ. 2544-2549 อนาจาร 3,200 พรากผเู ยาว 2,8 00 3,636 โทรมหญิง 2,400 ความผดิ ทางเพศ อนื่ ๆ 2,680 รวมคดคี วามผิดเกย่ี วกบั เพศ 2,000 คดี (ราย) 1,600 2,151 1,200 8 00 1,735 1,479 400 0 1,026 1282 543 630 822 1001 3 พ.ศ. 2544 2545 2546 2547 2548 2549 ทม่ี า : โครงการสขุ ภาพคนไทย. 2550. (คำนวณจากสถติ คิ ดเี ดก็ และ เยาวชนทถ่ี กู ดำเนนิ คดอี าญาในความผดิ เกย่ี วกบั เพศทว่ั ประเทศ จากสถติ ขิ องกลมุ งานขอ มลู และสารสนเทศ กรมพนิ จิ และคมุ ครองเดก็ และ เยาวชน กระทรวงยตุ ธิ รรม) 55

พ.ศ. 2549 ปแ หง วกิ ฤตอทุ กภยั วกิ ฤตนำ้ ทว มในป 2549 นบั เปน ปท ร่ี นุ แรง ทส่ี ดุ ในรอบ 5 ปท ผ่ี า นมา (ดตู าราง 1) สถานการณความเดือดรอนเริ่มตั้ง แตเดือนพฤษภาคมที่เกิดน้ำปาไหล หลากเขาทวมและสรางความเสียหาย อยางหนักแกอำเภอลับแล อำเภอเมือง จงั หวดั อตุ รดติ ถ และอำเภอศรสี ชั นาลยั จงั หวดั สโุ ขทยั รวมทง้ั หลายพน้ื ทใ่ี นจงั หวดั แพร ลำปาง และนา น1 พอสองเดอื นตอ มา กเ็ กดิ มรสมุ ตะวนั ตก เฉยี งใตก ำลงั แรงพดั ปกคลมุ ทะเลอนั ดามนั และอา วไทยทำใหฝ นตกหนกั มาก จนเกดิ นำ้ ทว มระลอกทส่ี องขน้ึ ในเดอื นกรกฎาคม สรา งความเสยี หายแกพ น้ื ทป่ี ระสบอทุ กภยั รวม22จงั หวดั ในภาคเหนอื ภาคตะวนั ออก และภาคใต2 เดอื นสงิ หาคมเปน หว งเวลาทภ่ี ยั ธรรมชาติ เลนงานประเทศไทยอยางหนักหนวง ภาคใตต อนบนมมี รสมุ ตะวนั ตกเฉยี งใต ทำใหเกิดอุทกภัยรุนแรงในจังหวัด ประจวบคีรีขันธ และชุมพร สวนทาง ภาคเหนอื มรี อ งความกดอากาศตำ่ กำลงั แรงพาดผา นภาคเหนอื ทำใหฝ นตกหนกั มากในจงั หวดั นา น อยา งทไ่ี มเ คยเกดิ ขน้ึ มากอ น ปลายเดอื นสงิ หาคมฝนยงั คงตก หนกั มากในพน้ื ทจ่ี งั หวดั เชยี งใหม ลำพนู ลำปาง แพร สโุ ขทยั และตาก3 วกิ ฤตน้ำทวมซำ้ ซาก: ชวงเดือนกันยายน ยังคงมีรองความ ภัยธรรมชาติทีร่ นุ แรงขึน้ เรื่อย ๆ กดอากาศต่ำที่พาดผานภาคเหนือ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และภาคกลาง ผนวกกับความแรงของพายุดีเปรสชั่น ชา งสารซง่ึ เดนิ ทางมาถงึ ประเทศไทยเมอ่ื ตนเดือนตุลาคม คือตัวการของวิกฤต น้ำทวมเปนภัยธรรมชาติที่เกิดขึ้นในประเทศไทยบอยที่สุด อทุ กภยั ครง้ั ใหญท ว่ั ทกุ ภาคของประเทศ4 เมื่อเปรียบเทียบกับภัยธรรมชาติรูปแบบอื่นๆ แมในอดีต พอปลายเดือนพฤศจิกายนตอธันวาคม บา นเมอื งของเรา จะเผชญิ กบั อทุ กภยั รา ยแรงมาแลว หลายครง้ั ถึงตนมกราคม 2550 ก็เกิดคลื่นยักษ พรอมลมทะเลแรงผิดปกติโหมเขา แตก ล็ ว นเปน เหตกุ ารณน ำ้ ทว มใหญ ทเ่ี วน ชว งหา งคอ นขา ง ทำลายบริเวณชายฝงในหลายจังหวัด มาก ซง่ึ แตกตา งจากปรากฏการณน ำ้ ทว มยคุ ปจ จบุ นั โดยเฉพาะ ภาคใตท ง้ั ทางอา วไทยและทะเลอนั ดามนั ในป 2549 ที่แผลงฤทธิ์บอยครั้งในเวลาไลเลี่ยกันและทวี ตั้งแตจังหวัดชุมพร สุราษฎรธานี นครศรธี รรมราช สงขลา พทั ลงุ ปต ตานี ความรุนแรงขึ้นจนนาจะเรียกไดวา ‘เขาขั้นวิกฤต’ ขณะที่ ยะลา นราธวิ าส สตลู และตรงั จนเกดิ ปญ หา ‘แลง ซำ้ ซาก’ กเ็ ปน ปญ หาฮติ ไมเ ลกิ เมอ่ื ฤดรู อ นมาถงึ ปญ หาการกดั เซาะชายฝง ทะเลทช่ี ดั เจนใน หลายจงั หวดั โดยเฉพาะทแ่ี หลมตะลมุ พกุ ในทุกๆ ป จงั หวดั นครศรธี รรมราช5 56

รวมพื้นที่ประสบภัยน้ำทวมครอบคลุม 47 จังหวัด 439 โรค คอื โรคตาแดงและโรคอจุ จาระรว ง ซง่ึ เจา หนา ทส่ี าธารณสขุ อำเภอ ทั่วทุกภาคของประเทศ ประชาชนไดรับความ สามารถควบคมุ ปอ งกนั ได จงึ ไมม กี ารแพรร ะบาดในวงกวา ง11 เดอื ดรอ นถงึ 1.42 ลา นครวั เรอื น หรอื คดิ เปน จำนวนประชากร 6.17ลา นคน6 มผี เู สยี ชวี ติ 337รายมลู คา ความเสยี หายเบอ้ื งตน ทว มนาน..เครยี ด..เสย่ี งฆา ตวั ตาย สงู ถงึ 7,707 ลา นบาท7 ในพน้ื ทท่ี ป่ี ระสบภยั นำ้ ทว มตอ เนอ่ื งยาวนาน จนการกนิ การอยู การนอน และการขับถาย ผิดเพี้ยนไปจากชีวิตประจำวัน เจบ็ ปว ยดว ยโรคทม่ี ากบั นำ้ ทว ม ทค่ี นุ เคย นอกจากการเยยี วยาความปว ยไขท างกายของผปู ระสบภยั นำ้ ปรมิ าณมหาศาลทไ่ี หลเขา ทว มหลายจงั หวดั ไมเ พยี งสรา ง แลว ยังตองเฝาระวังผลกระทบทางจิตใจหรือที่เรียกวา ความเสียหายแกบานเรือน ทรัพยสิน ถนนหนทาง โรงเรียน “ภาวะเครยี ดจากนำ้ ทว ม” ควบคไู ปดว ย ซง่ึ นายแพทยท วศี ลิ ป ศาสนสถาน พน้ื ทเ่ี พาะปลกู และพน้ื ทเ่ี พาะเลย้ี งสตั วน ำ้ ฯลฯ วษิ ณโุ ยธนิ โฆษกกรมสขุ ภาพจติ แจกแจงวา สถานการณท าง แตม นั ยงั นำมาซง่ึ ความเจบ็ ปว ยทางกาย ยง่ิ ทว มขงั อยนู านวนั จติ ใจของผปู ระสบอทุ กภยั แบง ออกเปน 3 ระยะ12 คอื ก็ยิ่งทวีความสกปรกมากขึ้น โอกาสที่ผูประสบภัยจะเจ็บ ปว ยจากเชอ้ื โรคทอ่ี ยใู นนำ้ จงึ เพม่ิ ขน้ึ จากสภาวะนำ้ ทว มชว งแรกๆ ระยะท่ี 1 ชว งกอ นนำ้ ทว ม เปน ความวติ กกงั วลลว งหนา วา นำ้ จะ หลายเทา ตวั อาการเจบ็ ปว ยทางกายอนั ดบั ตน ๆ ทม่ี กั เกดิ ขน้ึ กบั ทว มสงู แคไ หน ทรพั ยส นิ จะเสยี หายมากนอ ยเพยี งใด เกดิ เปน ผปู ระสบภยั นำ้ ทว ม8/9 ประกอบดว ย ความเครียดและวิตกกังวลในระดับเล็กนอย ซึ่งอาจมีอาการ 1) โรคนำ้ กดั เทา หรอื ฮอ งกงฟตุ เปน โรคผวิ หนงั จากเชอ้ื รา ซง่ึ มี นอนไมห ลบั รว มดว ย สาเหตจุ ากการแชอ ยใู นนำ้ เปน เวลานานจนผวิ หนงั ลอกเปน ขยุ ระยะท่ี 2 ชว งนำ้ ทว ม เปน ระยะทค่ี วามวติ กกงั วลเพม่ิ สงู ขน้ึ บาง และพพุ อง จดุ ทพ่ี บบอ ยคอื บรเิ วณซอกนว้ิ แตอ าจลกุ ลามไปยงั คนรอ งไหฟ มู ฟาย บางคนเหมอ ลอย มอี าการของโรคซมึ เศรา ฝา เทา และเลบ็ เทา ไดเ ชน กนั หลงั เดนิ ลยุ นำ้ ทกุ ครง้ั จงึ ตอ งลา ง หรือบางรายที่รูสึกหงุดหงิดกับภาวะยากลำบากที่ตองอาศัย เทาใหสะอาดดวยสบูและเช็ดใหแหง รวมทั้งหลีกเลี่ยงการใส อยทู า มกลางระดบั นำ้ ทว มขงั เปน เวลานานจนกลายเปน คนฉนุ ถงุ เทา รองเทา ทเ่ี ปย กชน้ื เฉยี วงา ย ทง้ั นร้ี ะดบั ความรนุ แรงจะขน้ึ อยกู บั สถานการณท ต่ี อ ง 2) โรคตดิ เชอ้ื ระบบทางเดนิ หายใจ อาทิ ไขห วดั ปอดอกั เสบ เผชญิ ซง่ึ แตกตา งกนั ไปในแตล ะพน้ื ท่ี ปอดบวม เกดิ จากการหายใจเอาเชอ้ื ไวรสั ในอากาศเขา สรู า งกาย ระยะท่ี 3 ชว งหลงั นำ้ ทว ม แสดงออกทางอาการมากขน้ึ เพราะ ความอบั ชน้ื และสภาพอากาศทห่ี นาวเยน็ ทำใหภ มู ติ า นทานใน เริ่มมองเห็นความสูญเสียทั้งชีวิตและทรัพยสิน จนอาจนำไป รา งกายตำ่ ลง จงึ มโี อกาสตดิ เชอ้ื ไดง า ย สกู ารคดิ สน้ั 3) โรคตาแดง สว นใหญเ ปน การตดิ เชอ้ื ไวรสั จนเยอ่ื บตุ าอกั เสบ เกิดจากการใชน้ำไมสะอาดลางหนา การใชมือสกปรกขยี้ตา ทง้ั นผ้ี ลกระทบทางจติ ใจมกั ไมร นุ แรงมากในชว งเดอื นแรก เพราะ การใชผาสกปรกเช็ดตา หรือติดตอจากการสัมผัสน้ำตาของ ผปู ระสบภยั ยงั ใหค วามสนใจกบั เหตกุ ารณน ำ้ ทว มทก่ี ำลงั เผชญิ ผปู ว ย แมจ ะไมเ ปน อนั ตรายรนุ แรง แตอ าจทำใหต ามวั เพราะ อยตู รงหนา ถา ผา นชว งเดอื นท่ี2-3 แลว สถานการณย งั ไมค ลค่ี ลาย เชื้อลุกลามเขากระจกตา ปอ งกันไดโดยลา งมอื ใหส ะอาดอยู ผปู ระสบภยั จะวติ กกงั วลมากขน้ึ และเกดิ ความเครยี ดสงู จงึ เปน เสมอ ไมใ ชส ง่ิ ของรว มกบั ผปู ว ย ถา ฝนุ เขา ตาควรลา งตาดว ยนำ้ ชว งทต่ี อ งเฝา ระวงั อยา งใกลช ดิ เพอ่ื ปอ งกนั การฆา ตวั ตาย สะอาดทนั ที และอยา ปลอ ยใหแ มลงหวห่ี รอื แมลงวนั ตอมตา 4)โรคตดิ ตอ ของระบบทางเดนิ อาหารเชน ทอ งรว งบดิ ไทฟอยด นายแพทยป ราชญ บณุ ยวงศว โิ รจน ปลดั กระทรวงสาธารณสขุ อาหารเปน พษิ ซง่ึ มสี าเหตมุ าจากการรบั ประทานอาหารทไ่ี ม กลาวถึงการฟนฟูสภาพจิตใจของประชาชนหลังน้ำลดวา สะอาด หรอื ดม่ื นำ้ ทม่ี เี ชอ้ื โรคปะปน ปอ งกนั ไดโ ดยรบั ประทาน กระทรวงสาธารณสุขไดจัดเตรียมแผนเฝาระวัง 4 เรื่อง อาหารทป่ี รงุ สกุ ใหม ไมม แี มลงวนั ตอม ดม่ื นำ้ ตม สกุ หรอื นำ้ สะอาด สำคัญ คือ การฆาตัวตาย โรคพีทีเอสดี (PTSD : Post บรรจขุ วด และลา งมอื ทกุ ครง้ั กอ นรบั ประทานอาหาร Traumatic Stress Disorder) หรือภาวะเครียดรุนแรงหลัง 5)โรคตดิ เชอ้ื ทางระบบผวิ หนงั มกั เกดิ จากเชอ้ื แบคทเี รยี ซง่ึ ปะปน ภยั พบิ ตั ิ โรคซมึ เศรา และการดม่ื สรุ า โดยจะเฝา ระวงั เปน เวลา 3 อยใู นสง่ิ แวดลอ มทง้ั ดนิ โคลน แอง นำ้ รอ งนำ้ ทพ่ี บบอ ยคอื โรค เดอื น ซง่ึ เปน ชว งทค่ี นปกตปิ ระมาณรอ ยละ 95 จะสามารถปรบั เลปโตสไปโรซสิ หรอื ฉห่ี นู ผูปว ยจะมีอาการเปน ไขเ ฉียบพลัน ตวั กบั เหตกุ ารณท เ่ี กดิ ขน้ึ ได1 3 ปวดศรี ษะ ปวดกลา มเนอ้ื อยา งรนุ แรง ตาแดง คอแขง็ มจี ดุ เลอื ด ออกตามผิวหนังและเยื่อบุ หากปลอยไวจะถึงขั้นตับ-ไตวาย ในสวนของกรมสุขภาพจิตซึ่งมีหนาที่โดยตรงเกี่ยวกับการให และเสยี ชวี ติ ในทส่ี ดุ ความชว ยเหลอื และฟน ฟสู ภาพจติ ใจของผปู ระสบอทุ กภยั ได 6) อนั ตรายจากสตั วม พี ษิ ตา งๆ ไดแ ก งู ตะขาบ แมงปอ ง ซง่ึ มกั ระดมทมี สขุ ภาพจติ จากศนู ยส ขุ ภาพจติ เขตตา งๆ อาสาสมคั ร หนนี ำ้ มาอาศยั อยใู นบา นเรอื น สาธารณสขุ ทผ่ี า นการอบรมการคลายเครยี ด โรงพยาบาลจติ เวช โรงพยาบาลศรธี ญั ญา โรงพยาบาลสวนปรงุ ออกหนว ยแพทย ผลสรุปดานการรักษาพยาบาลและดูแลสุขภาพทางกายของ เคลอ่ื นทร่ี ว มกบั สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั ตา งๆ เพอ่ื ใหก าร กระทรวงสาธารณสขุ ตง้ั แตว นั ท่ี27สงิ หาคมถงึ 16ธนั วาคม2549 ดแู ลสขุ ภาพจติ แกผ ปู ระสบอทุ กภยั เปน ไปอยา งทว่ั ถงึ 14 โดยจะคดั รายงานวา มผี ปู ระสบอทุ กภยั ทเ่ี จบ็ ปว ยดว ยโรคจากนำ้ ทว ม กรองผทู ม่ี ปี ญ หาสขุ ภาพจติ เพอ่ื ใหก ารบำบดั ตามอาการ และจะ รวม757,413รายโรคทพ่ี บมากทส่ี ดุ 3อนั ดบั แรกคอื นำ้ กดั เทา เขา ไปดแู ลอยา งใกลช ดิ ในรายทพ่ี บวา มอี าการรนุ แรง พรอ มกนั 312,703รายรองลงมาเปน โรคผน่ื คนั 96,436รายและไขห วดั นน้ั ยงั ไดแ จกคมู อื คลายเครยี ดฉบบั ประชาชนจำนวน 10,000 87,077 ราย10 สว นโรคตดิ ตอ ทม่ี าพรอ มกบั นำ้ ทว มพบเพยี ง 2 เลม จดั อบรมเจา หนา ทส่ี าธารณสขุ และอาสาสมคั รสาธารณสขุ 57

ในพื้นที่เพื่อใหคำปรึกษาดูแลประชาชนในเบื้องตน และเปด นำ้ ครง้ั ละมากๆ ซง่ึ จะชว ยใหส ามารถวางแผนระบบกระจายนำ้ สายดว น 1323 ใหบ รกิ ารปรกึ ษาปญ หาสขุ ภาพจติ ตลอด 24 ขนาดใหญไ ด จากการคาดประมาณคา ใชจ า ยคลองขดุ 1,000 ชว่ั โมง15 กโิ ลเมตร จะใชเ งนิ ประมาณ 70,000 ลา นบาท ซง่ึ นอ ยกวา ตวั เลข แสนลานบาทในการกอสรางรถไฟฟาหลายสายในกรุงเทพฯ นายแพทยเ สรี หงษห ยก รองอธบิ ดกี รมสขุ ภาพจติ กลา ววา จาก เพอ่ื แกป ญ หาจราจร การประเมินสุขภาพจิตหลังสถานการณน้ำทวมรุนแรงใน 17 จังหวัด ไดแก ตาก นาน อางทอง ปราจีนบุรี นนทบุรี ถา คลองขดุ สามารถระบายนำ้ ไดไ มน อ ยกวา 2-3,000 ลบ.ม./ พิจิตร พระนครศรีอยุธยา อุทัยธานี นครสวรรค ชัยนาท วนิ าที จะทำใหป รมิ าณนำ้ ในลมุ นำ้ เจา พระยาลดลง 2-3,000 เชยี งใหม ชยั ภมู ิ สงิ หบ รุ ี ลพบรุ ี เลย นครปฐม และสพุ รรณบรุ ี ลบ.ม./วนิ าที สง ผลใหป ญ หานำ้ ทว มลดลงไดอ ยา งมาก จาก ลา สดุ ถงึ เดอื นพฤศจกิ ายน 2549 จากกลมุ ทไ่ี ดร บั ผลกระทบ สถติ ปิ รมิ าณนำ้ สงู สดุ ในปจ จบุ นั ทจ่ี งั หวดั นครสวรรค ประมาณ ทั้งหมด 7,942 ราย พบผูที่มีปญหาสุขภาพจิต เชน 6,000 ลบ.ม./วนิ าที มาถงึ กรงุ เทพฯ วดั ไดป ระมาณ 4,000 ความเครยี ดและวติ กกงั วล 1,238 ราย เปน ผปู ระสบอทุ กภยั ใน ลบ.ม./วนิ าที ดงั นน้ั ถา คลองขดุ สายตะวนั ออกและคลองขดุ จังหวัดอางทองมากที่สุด 191 ราย รองลงมาเปนจังหวัด สายตะวนั ตก สามารถระบายนำ้ ไดร วมกนั 2,000 ลบ.ม/วนิ าที พระนครศรีอยุธยา 173 ราย ผูที่มีบาดแผลทางใจ เชน ถึง 3,000 ลบ.ม./วนิ าที ปรมิ าณน้ำจะเขาสูภาวะไมลนตลิ่ง นอนไมห ลบั หวาดผวา ฝน รา ย 671 ราย เปน ผปู ระสบอทุ กภยั คลองขนาดใหญนี้นอกจากชวยแกปญหาน้ำทวมทั่วประเทศ ในจงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยามากทส่ี ดุ 135 ราย รองลงมาเปน แลว ยงั จะชว ยเพม่ิ พน้ื ทช่ี ลประทานทว่ั ประเทศประมาณ 150 ลา น จงั หวดั นครสวรรค 102 ราย และผทู ม่ี คี วามคดิ อยากฆา ตวั ตาย ไรด ว ย18 รวม 72 ราย เปน ผปู ระสบอทุ กภยั ในจงั หวดั นา นมากทส่ี ดุ 15 ราย รองลงมาเปน จงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา 11 ราย ทง้ั หมดได ทางออกในการรบั มอื กบั อทุ กภยั ในอนาคต รบั การขน้ึ ทะเบยี นเพอ่ื รกั ษาและตดิ ตามอาการอยา งใกลช ดิ จน เมอ่ื หนั กลบั มามองการแกป ญ หาของภาครฐั อทุ กภยั ครง้ั ใหญท ่ี กวา จะหายเปน ปกต1ิ 6 เกดิ ขน้ึ ในปพ.ศ.2549ทำใหก รมทรพั ยากรนำ้ กระทรวงทรพั ยากร บทเรยี นจากภยั นำ้ ทว ม ธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม ตอ งลกุ ขน้ึ มาวางแผนบรหิ ารจดั การ บรรเทาอทุ กภยั ระยะสน้ั ซง่ึ ประกอบดว ย การกำหนดพน้ื ทเ่ี สย่ี งภยั สำนกั งานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาติ การกำหนดวธิ กี ารและมาตรการในการบรหิ ารจดั การทง้ั กอ น ไดล งสำรวจพน้ื ทท่ี ป่ี ระสบภยั นำ้ ทว มในเขตทล่ี มุ ภาคกลาง และ ระหวา ง และหลงั เกดิ อทุ กภยั โดยระบหุ นว ยงานรบั ผดิ ชอบท่ี สรปุ ผลในเชงิ บทเรยี นวา 17 สาเหตขุ องนำ้ ทว มสว นหนง่ึ เกดิ จากการ ชดั เจน ไลล งมาตง้ั แตร ะดบั ชาตจิ นถงึ ระดบั ชมุ ชน พรอ มทง้ั จดั ตง้ั ขยายตวั ของชมุ ชน มกี ารปลกู สง่ิ กอ สรา งทง้ั ของรฐั และเอกชนท่ี ศนู ยอ ำนวยการแกไ ขปญ หาอทุ กภยั เพอ่ื ทำหนา ทบ่ี รหิ ารและ กดี ขวางทางนำ้ ไหล เมอ่ื นำ้ มามากกไ็ หลไมส ะดวกประกอบกบั ตดั สนิ ใจสง่ั การในสภาวะฉกุ เฉนิ ประกาศแจง เตอื นสถานการณ พน้ื ทร่ี บั นำ้ กม็ นี อ ยลง นำ้ จงึ ทว มเรว็ ทว มสงู และทว มยาวนานมาก และอำนวยการรว มกบั หนว ยงานอน่ื ๆ ทเ่ี กย่ี วขอ ง19 กวาในอดีต เหตุที่ทวมนานมากก็เพราะการกักน้ำไวไมให ไหลเขา ทว มกรงุ เทพฯ และไมม กี ารวางแผนทจ่ี ะระบายนำ้ ออกจาก สว นการจดั ทำแผนแมบ ทการบรรเทาอทุ กภยั ระยะกลางและระยะ พน้ื ทอ่ี ยา งเปน ระบบ ในสว นการเตอื นภยั ทางราชการยงั คงใช ยาว ไดแ ก การปอ งกนั และฟน ฟปู า ตน นำ้ การกำหนดเขตการใช ภาษาวชิ าการทย่ี าก ชาวบา นฟง แลว ไมเ ขา ใจถงึ ความรนุ แรงของ ประโยชนท ด่ี นิ พน้ื ทส่ี งู การฟน ฟแู หลง นำ้ ทางนำ้ และพน้ื ทช่ี มุ นำ้ ของภาวะนำ้ ทว ม คดิ วา จะเหมอื นทกุ ๆ ปจ งึ เตรยี มการไมท นั การปรับปรุงกฎหมายเกี่ยวกับลำรางสาธารณะเอาคืน ขณะทบ่ี างแหง กใ็ หต วั เลขคาดการณไ มต รงกบั ความจรงิ เชน แจง พน้ื ทท่ี างนำ้ ทถ่ี กู บกุ รกุ การพฒั นาพน้ื ทร่ี บั นำ้ และกำหนดพน้ื ท่ี วา นำ้ จะขน้ึ สงู 20 ซม. แตพ อนำ้ มาจรงิ กลบั สงู ไปถงึ 70-80 ซม. แกม ลงิ ใหช ดั เจน การกอ สรา งระบบกกั เกบ็ นำ้ และผนั นำ้ การ พยากรณเตือนภัยที่แมนยำ การกำหนดระบบประกันภัย คงตอ งตง้ั ขอ สงั เกตกนั ตรง ๆ วา นำ้ ทว มใหญป น เ้ี ปน ปญ หาหนกั ความเสย่ี งนำ้ ทว ม การจดั ทำระบบปอ งกนั นำ้ ทว มชมุ ชนเมอื ง การ และตอ งทกุ ขท นของชาวชนบทมากเพราะจนถงึ ปลายเดอื นธนั วาคม ปรบั โครงสรา งและกลไกบรหิ ารจดั การลมุ นำ้ ใหม เี อกภาพ และการ 2549 กย็ งั มพี น้ื ทห่ี ลายจงั หวดั ทย่ี งั มนี ำ้ ทว มขงั สงู อยู แตไ มส ง ผล ทบทวนนโยบายนำ้ แหง ชาติ ฯลฯ การทรพั ยากรนำ้ ในฐานะเลขา กระทบตอ ชาวกรงุ เทพฯ มากนกั เพราะชาวเกษตรในพน้ื ทร่ี าบ นกุ ารคณะกรรมการทรพั ยากรนำ้ แหง ชาติ จะรว มกบั หนว ยงาน ลุมภาคกลางไดเสียสละใหทางการผันน้ำเขาพื้นที่นาของตน ทเ่ี กย่ี วขอ งจดั ทำแผนเสนอคณะรฐั มนตรพี จิ ารณาตอ ไป20 จำนวนถงึ 1 แสนไร รองรบั นำ้ ไดถ งึ 10-20 ลา นลกู บาศกเ มตร นับเปนความเสียสละของชาวบานใหกับชาวเมืองหลวงที่ควร ถงึ วนั นน้ี กั วทิ ยาศาสตรท ว่ั โลกตา งยอมรบั วา การเปลย่ี นแปลง ตอ งจารกึ ไว สภาพภูมิอากาศและสภาวะโลกรอนเปนปจจัยกระตุนให นานาประเทศตองประสบกับอุบัติภัยทางธรรมชาติบอย ขอ เสนอ “คลองขดุ ” เพอ่ื แกป ญ หานำ้ ทว ม ครั้งในระดับที่รุนแรงขึ้น สังเกตไดจากเหตุการณภัยแลง การแกป ญ หานำ้ ทว ม โดยการขยายพน้ื ทเ่ี กบ็ ปรมิ าณนำ้ จำนวน นำ้ ทว ม พายุ คลน่ื ความรอ น และไฟปา ทเ่ี กดิ ขน้ึ ทว่ั โลกตลอด มากๆ เหมอื นในอดตี ไมส ามารถทำไดแ ลว เพราะทกุ พน้ื ทถ่ี กู นำ้ ชว ง 2-3 ทศวรรษทผ่ี า นมา สาเหตสุ ำคญั ทผ่ี ลกั ดนั ใหโ ลกรอ น ทวมหมด ขณะที่การเพิ่มประสิทธิภาพการระบายน้ำก็มักไม ขน้ึ เรอ่ื ย จนใกลจ ะเปน วกิ ฤตของมนษุ ยชาติ กเ็ พราะกจิ กรรม เปน ผล เพราะไมด ำเนนิ การทง้ั ระบบ ทำใหเ กดิ ปญ หาการยา ยให เชงิ อตุ สาหกรรมของมนษุ ย ตง้ั แตก ารผลติ ทอ่ี าศยั การเผาไหม นำ้ ไปทว มอกี พน้ื ทห่ี นง่ึ จงึ มผี เู สนอรปู ธรรมทจ่ี ะแกป ญ หาใหเ กดิ เชอ้ื เพลงิ ฟอสซลิ ไปจนถงึ การเปลย่ี นแปลงวธิ กี ารเพาะปลกู การระบายนำ้ ทง้ั ระบบเชอ่ื มโยงกนั โดยการขดุ คลองเพอ่ื ระบาย 58

สำหรบั ประเทศไทย มรี ายงานจากคณะกรรมการระหวา งรฐั บาล ตาราง 1 สถานการณอ ทุ กภยั และความเสยี หาย วา ดว ยการเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ (Intergovernmen- พ.ศ. 2545-2549 tal Panel of Climate Change) วา หนง่ึ ในผลกระทบจากการ เปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศทเ่ี กดิ ขน้ึ กบั ประเทศไทยคอื เรอ่ื ง พ.ศ. ประชาชน ครวั เรอื น พน้ื ทเ่ี กษตร ความเสยี หาย ทรัพยากรน้ำ ซึ่งอาจจะเปนไดทั้งการเกิดฝนตกหนักมากจน (ลา นคน) (ลา นครวั เรอื น) (ลา นไร) (ลา นบาท) กลายเปน วกิ ฤตอทุ กภยั หรอื ฝนไมต กตามฤดกู าล กระทง่ั ประสบ กบั ภยั แลง ขณะทก่ี ม็ รี ายงานคาดการณก ารเปลย่ี นแปลงของโลก 2545 5.08 1.37 10.43 13,385.31 แหง ภมู ภิ าคเอเชยี ในอนาคตทท่ี ำขน้ึ เมอ่ื 3-4 ป ทผ่ี า นมาวา เกอื บ 2546 1.87 0.48 1.59 2,050.26 ทกุ ภมู ภิ าคของประเทศไทยจะมฝี นตกมากขน้ึ วนั ทอ่ี ากาศรอ นจะ 2547 1.79 0.46 1.98 410.86 เพม่ิ ขน้ึ และฤดหู นาวหดสน้ั ลง ประเดน็ ทน่ี า เปน หว งกค็ อื ความ 2548 0.73 0.22 0.89 4,700.10 แปรปรวนของสภาพภมู อิ ากาศ อนั จะนำมาซง่ึ การเกดิ นำ้ ทว ม 2549 6.17 1.42 5.97 6,946.82 บอ ยครง้ั และรนุ แรงขน้ึ 21 ทม่ี า : กรมปอ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย ทง้ั น้ี ภาครฐั ตอ งมองการเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศในอนาคต (29 พ.ย. 2549) และผลกระทบตา งๆ ทจ่ี ะตามมาวา เปน สว นหนง่ึ ของโจทยใ นการ วางแผนพัฒนาประเทศและแผนการจัดการสภาพแวดลอม ขณะทภ่ี าคประชาชนตอ งเรง ทำความเขา ใจตอ การเปลย่ี นแปลง ทร่ี ออยขู า งหนา 22 เพอ่ื เตรยี มแผนรบั มอื และหาทางปรบั ตวั ให สามารถอยรู ว มกบั สง่ิ ทก่ี ำลงั จะเกดิ ขน้ึ ได หากวนั นส้ี งั คมไทย ละเลยปญ หาภาวะโลกรอ น การแกไ ขปญ หานใ้ี นวนั ขา งหนา จะ ทำไดย ากเยน็ มากกวา ในวนั นม้ี ากมายนกั ตาราง 2 สรปุ เหตกุ ารณน ำ้ ทว มทเ่ี กดิ ขน้ึ ในรอบป พ.ศ. 2549 และรายละเอยี ดความเสยี หาย ชว งเวลา พน้ื ทป่ี ระสบภยั มลู คา ความเสยี หาย จำนวนผเู สยี ชวี ติ จำนวนผไู ดร บั ความ เบอ้ื งตน (ไมร วม เดอื ดรอ น บา นเรอื นและทรพั ย สนิ ของราษฎร) 22 พ.ค. – 30 ม.ิ ย.(1) 5 จงั หวดั : อตุ รดติ ถ สโุ ขทยั แพร ลำปาง นา น 88 ราย 352,016 คน 1,344,833,259 บาท 1 – 31 ก.ค.(1) 22 จงั หวดั : เชยี งราย เชยี งใหม แมฮ อ งสอน ตาก ลำปาง 5 ราย 48.520 คน - ลำพนู นครราชสมี า นครพนม อดุ รธานี รอ ยเอด็ ชลบรุ ี ระยอง จนั ทบรุ ี ตราด ปราจนี บรุ ี เพชรบรุ ี ประจวบครี ขี นั ธ ชมุ พร สตลู กระบ่ี ตรงั สรุ าษฎรธ านี 13 – 18 ส.ค(1) 4 จงั หวดั : ประจวบครี ขี นั ธ ชมุ พร ระนอง อบุ ลราชธานี - 54,396 คน 93,772,849 บาท 19 – 26 ส.ค(1) 3 จงั หวดั : นา น เชยี งราย สโุ ขทยั 2 ราย 153,574 คน 143,378,478 บาท 27 ส.ค. – 25 ธ.ค.(2) 47 จงั หวดั : เชยี งราย เชยี งใหม แมฮ อ งสอน ลำพนู ลำปาง 337 ราย 5,198,814 คน 7,707,574,527 บาท แพร พะเยา อตุ รดติ ถ เพชรบรู ณ พษิ ณโุ ลก สโุ ขทยั ตาก กำแพงเพชร พจิ ติ ร นครสวรรค ชยั นาท อทุ ยั ธานี สงิ หบ รุ ี อางทอง พระนครศรีอยุธยา ลพบุรี สระบุรี สุพรรณบุรี ปทมุ ธานี นนทบรุ ี นครปฐม นครนายก ชลบรุ ี ฉะเชงิ เทรา ปราจีนบุรี จันทบุรี ตราด ชัยภูมิ ขอนแกน อุดรธานี นครราชสีมา ศรีสะเกษ บุรีรัมย สุรินทร อุบลราชธานี ยโสธร รอ ยเอด็ ชมุ พร สรุ าษฎรธ านี นครศรธี รรมราช พงั งา กรงุ เทพมหานคร (-) หมายถงึ ไมป รากฏขอ มลู 59 ทม่ี า : 1. สรปุ สถานการณส าธารณภยั ประจำเดอื นพฤษภาคม - สงิ หาคม 2549, กรมปอ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย. 2. มตคิ ณะรฐั มนตรี วนั ท่ี 26 ธนั วาคม 2549.

ชว งตน ปต อ กลางป 2549 รฐั บาลเกา ยงั ยำ่ เทา อยกู บั ท่ี ชวงตนป 2549 ขณะที่พระราชกำหนด สถานการณก ารบรหิ ารราชการในสถาน- การณฉ กุ เฉนิ ทเ่ี รม่ิ มผี ลบงั คบั ใชต ง้ั แต 16 กรกฎาคม 2548 ยงั คงถกู ตอ อายอุ อกไป เรอ่ื ยๆ สถานการณค วามรนุ แรงในพน้ื ท่ี 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใตข องไทยถกู สะทอ น ผานขอเขียนของสื่อมวลชนตางประเทศ 2 ฉบบั คอื เดอะการเ ดยี นขององั กฤษและ เดอะสแตนดารด ของฮอ งกง วา ตกอยใู น สภาวะที่เรียกวา“อาณาจักรแหงความ กลวั ” เพราะทกุ คนในพน้ื ทต่ี า งกไ็ มม ใี ครรู วา ใครจะลม ตายเปน รายตอ ไป1 เพราะยง่ิ รัฐบาลใชแนวทางการปราบปรามอยาง แขง็ กรา วมากยง่ิ ขน้ึ และขาดความละเอยี ด ออนมากขึ้นเทาใด สถานการณความ รนุ แรงกย็ ง่ิ ลกุ ลามมากขน้ึ เทา นน้ั ขณะทพ่ี นั ตำรวจโททกั ษณิ ชนิ วตั ร นายก รฐั มนตรใี นขณะนน้ั ซง่ึ กำลงั เผชญิ กบั การ ประทวงอยางรุนแรงจากกลุมพันธมิตร ประชาชนเพอ่ื ประชาธปิ ไตย กย็ งั คงใชก าร ปรบั เปลย่ี นผรู บั ผดิ ชอบสถานการณท าง ภาคใต จากรฐั มนตรวี า การกระทรวงมหาด ไทย เปน รฐั มนตรวี า การกระทรวงกลาโหม จนถงึ ผบู ญั ชาการทหารบก แตก ไ็ มช ว ยให สถานการณด ขี น้ึ เพราะยงั คงมกี ารฆา ราย วนั เกดิ ขน้ึ อยา งตอ เนอ่ื ง โดยเฉพาะอยา งยง่ิ การวางระเบดิ ธนาคารพาณชิ ยพ รอ มกนั 22 แหง ใน 5 อำเภอของจงั หวดั ยะลา เมอ่ื วนั ท่ี 31 สงิ หาคม 2549 จนมผี เู สยี ไฟใตย งั คงระอหุ นักหลงั รัฐประหาร ชีวิตและบาดเจ็บจำนวนไมนอย กระทั่ง ธนาคารแหงประเทศไทยตองออกคำสั่ง ดวนใหธนาคารทุกแหงในยะลา ปดให บริการเพื่อความปลอดภัยของพนักงาน เหตกุ ารณรัฐประหาร 19 กันยายน 2549 ไมเพยี งทำใหเ กดิ และผใู ชบ รกิ าร การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองเทานั้น แตยังสงผลกระทบ อยา งมนี ยั สำคญั ตอ สถานการณค วามรนุ แรงใน 3 จงั หวดั ชาย แนน อนทส่ี ดุ วา เหตวุ างระเบดิ ธนาคารครง้ั นั้น สงผลใหเศรษฐกิจในพื้นที่ซึ่งซบเซา แดนภาคใตของประเทศไทยดวย โดยเฉพาะการกลาวคำ อยแู ลว ยง่ิ ทรดุ ลงมากกวา เดมิ แต พ.ต.ท. ขอโทษตอ พน่ี อ งในภาคใตข องนายกรฐั มนตรี พลเอกสรุ ยทุ ธ ทกั ษณิ ชนิ วตั รในฐานะนายกรฐั มนตรีกลบั จลุ านนท ตามมาดว ยการปรบั โครงสรา งหนว ยงานดา นความ แสดงทาที “ลอยตัว” ตอความรุนแรง มน่ั คง และการรอ้ื ฟน ศนู ยอ ำนวยการบรหิ ารจงั หวดั ชายแดน ทเ่ี กดิ ขน้ึ โดยกลา ววา ไดม อบหมายใหผ ู บัญชาการทหารบกรับผิดชอบอยางเต็ม ภาคใต (ศอ.บต.) แตผลการเปลี่ยนแนวนโยบายโดยหัน ทไ่ี ปแลว ทำใหพ ลเอกสนธิ บญุ ยรตั กลนิ มาใชการเมืองนำการทหาร พรอมกับทาทีประนีประนอม ผบู ญั ชาการทหารบก ซง่ึ ไดร บั มอบหมาย มากขึ้นของรัฐบาล กลับไมชวยใหสถานการณก ระเตือ้ งขึน้ ใหเ ปน ผรู บั ผดิ ชอบภาคใตร ายลา สดุ กลา ว วา “อยากใหพ น้ื ท่ี 3 จงั หวดั ปลอดจากการ แมแตนอย เพราะสถานการณความรุนแรงยังคงระอุหนัก เมอื งอยา งแทจ รงิ แลว ปลอ ยใหท หารทำ หลงั รฐั ประหาร หนา ทอ่ี ยา งเตม็ ท่ี เพราะไมเ ชน นน้ั อะไร ตา งๆ จะมาทบั ถมอยทู ผ่ี ปู ฏบิ ตั ทิ ง้ั หมด” 60

คำพดู ดงั กลา วกลายเปน ภาพสะทอ นถงึ การแกป ญ หาความรนุ แรง เหตรุ า ยทโ่ี รงเรยี นกจู งิ ลอื ปะ กลายเปน จดุ เรม่ิ ตน ของความระสำ่ ในภาคใตไ ดเ ปน อยา งดวี า เตม็ ไปดว ยปญ หาและขาดเอกภาพ ระสายในแวดวงการศกึ ษาของ 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใตอ ยา ง ไมเ พยี งเทา นน้ั คำ่ วนั ท่ี 16 กนั ยายน 2549 ความพงั พนิ าศทาง ชดั เจน เพราะหลงั จากนน้ั เปน ตน มา “คร”ู กต็ กเปน เหยอ่ื ของการ เศรษฐกจิ และความสญู เสยี ครง้ั สำคญั กก็ ลบั มาเยอื นอำเภอหาด ขม ขคู กุ คาม และการ “ฆา ” อยา งเตม็ รปู แบบ นอกเหนอื จากการ ใหญ จงั หวดั สงขลา อกี ครง้ั เมอ่ื เกดิ เหตกุ ารณว างระเบดิ ยา นศนู ย ลอบเผาโรงเรยี นทเ่ี กดิ ขน้ึ เปน ประจำ ซ่งึ ความรนุ แรงและโหด การคากลางเมืองซึ่งถือวาเปนหัวใจทางเศรษฐกิจของจังหวัด เหี้ยมที่ครูไดรับก็ทวีมากยิ่งขึ้นถึงขั้นฆาแลวเผา จนกระทั่ง สงขลาและภาคใตต อนลา งรวม 7 จดุ ทำใหม ผี เู สยี ชวี ติ ซง่ึ มชี าว ฆา ตดั คอ ทำใหก ารประกาศ “ ปด โรงเรยี น” เกดิ ขน้ึ บอ ยครง้ั ตา งชาตริ วมอยดู ว ย 4 ราย และบาดเจบ็ 59 ราย ขณะที่ครูในพื้นที่ภาคใตหลายรอยคนพากันแสดงเจตจำนง บรรดานกั ธรุ กจิ ในพน้ื ทซ่ี ง่ึ ถกู ขบั เคลอ่ื นดว ยการทอ งเทย่ี วเปน ขอยายออกจากพื้นที่ เพราะไมแนใจในความปลอดภัย และ หลกั สรปุ ตรงกนั วา “ธรุ กจิ รอวนั เจง ” เพราะเพง่ิ ฟน ตวั จากเหตุ โรงเรยี นกวา 100 แหง ในจงั หวดั นราธวิ าสประกาศปด การเรยี น ลอบวางระเบดิ สนามบนิ หาดใหญท เ่ี กดิ ขน้ึ เมอ่ื ปท ผ่ี า นมา เหตุ การสอนอยา งไมม กี ำหนด แนน อนวา โอกาสทางการศกึ ษาของ ระเบดิ กลางเมอื งหาดใหญค รง้ั นจ้ี งึ สง ผลสะเทอื นไปทว่ั ประเทศ เดก็ นกั เรยี นทอ่ี ยใู นพน้ื ทข่ี อง 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใตอ ยภู าวะ วา รัฐบาลลมเหลวในการแกป ญหาความไมส งบในพ้นื ท่ชี าย ลดนอ ยถอยลงตามลำดบั แมว า จะมมี าตรการจดั ชดุ คมุ ครองครู แดนภาคใตอ ยา งชดั เจนทส่ี ดุ และถอื เปน เหตรุ นุ แรงครง้ั สดุ ทา ย เกดิ ขน้ึ แลว กต็ าม ปจ จบุ นั ครใู นพน้ื ทต่ี อ งเปลย่ี นวถิ ชี วี ติ ไปจาก ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในสมยั รฐั บาล พ.ต.ท. ทกั ษณิ ชนิ วตั ร เดมิ ตอ งเพม่ิ ความระมดั ระวงั ปอ งกนั ตนเอง และหวาดระแวง การรบั โทรศพั ทข ม ขจู นตอ งเปลย่ี นเบอรโ ทรศพั ทม อื ถอื และไม ผลจากความไมไ วว างใจในสถานการณค วามรนุ แรงท่เี กดิ ขน้ึ บอกเบอรโ ทรศพั ทใ หบ คุ คลภายนอกรบั รู ทำใหหนังสือพิมพเดอะสตารของมาเลเซียเสนอบทความวา ปจจุบันนักทองเที่ยวจากมาเลเซียไมกลาขามมาเที่ยวสถาน มีรายงานจากสำนักงานผูตรวจราชการกระทรวงศึกษาธิการ บรกิ ารในไทย สง ผลใหน ายทนุ ธรุ กจิ คา บรกิ ารทางเพศนำผหู ญงิ ประจำเขตตรวจราชการท่ี 12 ยะลา ชว้ี า ตง้ั แตป  2547-2549 ไทยไปขายบรกิ ารทเ่ี มอื งตมั ปต ในรฐั กลนั ตนั ซง่ึ อยไู มห า งจาก มบี คุ ลากรทางการศกึ ษาถกู ทำรา ยเสยี ชวี ติ รวม 71 ราย บาดเจบ็ อำเภอสุไหงโกลก จังหวัดนราธิวาส เปนเหตุใหคนมาเลเซีย 112 ราย โรงเรียนถูกลอบวางเพลิงรวม 110 แหง4 ขณะที่ เรยี กเมอื งตมั ปต วา “มนิ ไิ ทยแลนด” 2 นายแพทยว ชริ ะ เพง็ จนั ทร อธบิ ดกี รมสขุ ภาพจติ ระบวุ า เหตกุ ารณ ความไมส งบทเ่ี กดิ ขน้ึ อยา งตอ เนอ่ื งใน 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใต ดร. ศรสี มภพ จติ รภริ มยศ รี จากคณะรฐั ศาสตร มหาวทิ ยาลยั สง ผลใหป ระชาชนในพน้ื ทป่ี ว ยเปน โรคทางจติ เพม่ิ มากขน้ึ โดย สงขลานครนิ ทร วิทยาเขตปต ตานี ซ่ึงเกบ็ ขอ มลู ความรนุ แรง เฉพาะขา ราชการครมู สี ภาพจติ ใจแยท ส่ี ดุ 5 ครปู ระมาณ 20% เกดิ ในจังหวัดชายแดนภาคใตมาอยางตอเนื่องไดสรุปภาพรวม อาการเครยี ดเขา ขา ยเปน ผปู ว ยทต่ี กอยใู นภาวะเครยี ดรนุ แรง6 ของเหตุรุนแรงที่เกิดขึ้นในชวง 8 เดือนแรกของป 2549 วา สถานการณโ นม เอยี งไปในทศิ ทางของความรนุ แรงและสลบั ซบั นอกจากน้ี เหตกุ ารณค วามรนุ แรงใน 3 จงั หวดั ภาคใตย งั สง ซอ นมากยง่ิ ขน้ึ กวา เดมิ 3 ผลใหเ กดิ ปญ หาขาดแคลนแพทยส งู ถงึ รอ ยละ 42 ทง้ั นจ้ี ากฐาน ขอ มลู ในระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร ในป 2548 พบวา มคี วาม เหตรุ า ยท่ี“กจู งิ ลอื ปะ” กบั ความระสำ่ ระสายในแวดวงการ ตอ งการแพทยใ นปต ตานี ยะลา และนราธวิ าส ประมาณ 502 ศกึ ษาของ 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใต คน แตม แี พทยท ำงานในโรงพยาบาลจรงิ 290 คน ยงั ขาดอกี ความรนุ แรงใน 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใตย งั คง “เขยา ขวญั ” คน 212 คน จงั หวดั ทข่ี าดแพทยส งู อนั ดบั หนง่ึ คอื นราธวิ าส 111 ไทยทง้ั ประเทศอยา งตอ เนอ่ื ง โดยเฉพาะอยา งยง่ิ เหตรุ า ยทเ่ี กดิ ขน้ึ คน รองลงมา ปต ตานี 58 คน และยะลา 43 คน ทำใหแ พทยท ่ี ในชว งบา ยของวนั ท่ี 19 พฤษภาคม 2549 ทำให “คร”ู ตกเปน มอี ยตู อ งรบั ภาระงานหนกั 7 เหยื่อของความรุนแรงอยางเต็มรูปแบบ เมื่อเจาหนาที่ทหาร ตำรวจ และเจา หนา ทฝ่ี า ยปกครองกวา 100 นาย เขา ตรวจคน ทง้ั น้ีกระทรวงสาธารณสขุ ไดเ รง วางมาตรการดา นความปลอดภยั เปา หมาย 10 จุด ในพืน้ ท่หี มู 4 ตำบลเฉลมิ อำเภอระแงะ ใหเจาหนาที่ และจะจัดสงเจาหนาที่แพทยอาสาจากพื้นที่อื่น จงั หวดั นราธวิ าส พรอ มจบั กมุ ตวั 2 ผตู อ งหา ในคดกี อ ความไม มาชว ยเหลอื ปฏบิ ตั งิ านในพน้ื ท่ี 3 จงั หวดั มากยง่ิ ขน้ึ โดยจะเรง สงบ ทำใหช าวบา นกลมุ ใหญก วา 300 คน ตอบโตท นั ทดี ว ยการ ดำเนนิ การบรรจปุ รบั เปลย่ี นตำแหนง เพม่ิ สวสั ดกิ ารคา ตอบแทน บกุ เขา จบั ตวั น.ส. จหู ลงิ ปงกนั มลู และ น.ส. สนิ นี าฏ ถาวรสขุ ใหแ กเ จา หนา ทเ่ี พม่ิ มากขน้ึ และจดั สรรงบประมาณ สนบั สนนุ ซง่ึ เปน ครจู ากโรงเรยี นบา นกจู งิ ลอื ปะในหมบู า นเดยี วกนั เปน ตวั สถานบรกิ ารสาธารณสขุ ในทกุ ระดบั เพอ่ื สรา งขวญั กำลงั ใจใน ประกันเพื่อแลกกับการปลอยตัว 2 ผูตองหาที่ถูกจับกุมใน การปฏบิ ตั หิ นา ท8่ี ชว งเชา ไฟใตห ลงั รฐั ประหาร ระหวา งการจบั ครเู ปน ตวั ประกนั นน้ั เอง มกี ลมุ ชายฉกรรจบ กุ เขา ทนั ทที เ่ี ขา รบั ตำแหนง นายกรฐั มนตรคี นท่ี 24 พลเอกสรุ ยทุ ธ ไปใชไ มท บุ ตคี รทู ง้ั 2 คน อยา งทารณุ จนบาดเจบ็ สาหสั โดยเฉพาะ จลุ านนท แถลงอยา งเปน ทางการครง้ั แรกวา มภี ารกจิ สำคญั ท่ี “ครูจูหลิง” มีอาการทางสมองขั้นวิกฤตจนแพทยระบุวามีแต ตอ งดำเนนิ การ 2 เรอ่ื งคอื แกไ ขปญ หาทางการเมอื งและแกไ ข ปาฏหิ ารยิ เ ทา นน้ั ทจ่ี ะชว ยได และตอ งกลายเปน เจา หญงิ นทิ รา เหตุการณความรุนแรงในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต ทำให นานถงึ 8 เดอื น จงึ เสยี ชวี ติ มเี สยี งตอบรบั ในทางบวกดงั ขน้ึ จากผนู ำทางศาสนาอสิ ลามทนั ทที น่ี ง่ั เกา อน้ี ายกรฐั มนตรี 61

การทำรฐั ประหารทเ่ี กดิ ขน้ึ เมอ่ื 19 กนั ยายน 2549 ถกู จบั ตาวา โลงใจไมเฉพาะคนในพื้นที่ที่ไดรับผลกระทบโดยตรงเทานั้น จะสง ผลโดยตรงตอ 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใต และไมก ว่ี นั หลงั แตย งั ทำใหค นไทยทง้ั ประเทศรสู กึ ตรงกนั วา ผอ นคลายมากยง่ิ ขน้ึ จากนน้ั การรกุ ครง้ั สำคญั ทางการเมอื งกเ็ รม่ิ ขน้ึ เมอ่ื พลโทวโิ รจน และเชอ่ื วา จะชว ยลดความรนุ แรงลงได แต 3 วนั หลงั จากนน้ั บวั จรญู แมท พั ภาคท่ี 4 คนใหมเ ปด เผยวา มกี ารสง สญั ญาณมา เหตรุ นุ แรงในพน้ื ทช่ี ายแดนภาคใตก เ็ รม่ิ ขน้ึ อกี ครง้ั และไมม ที ที า จากทางฝา ยตรงขา มวา นา จะมกี ารออกมาเจรจาเพอ่ื นำความ วา จะลดความถแ่ี ละความสญู เสยี ลงแมแ ตน อ ย สนั ตสิ ขุ มาสจู งั หวดั ชายแดนภาคใต สอดคลอ งกบั คำใหส มั ภาษณ ของพลเอกสนธิ บญุ ยรตั กลนิ ผบู ญั ชาการทหารบก ซง่ึ ตอ มา ทำใหเ กดิ คำถามวา “คำขอโทษ” จากปากนายกรฐั มนตรไี ด พว งตำแหนง ประธานคณะมนตรคี วามมน่ั คงแหง ชาติ (คมช.) ผลในทางบวกจริงหรือไม เพราะไมเพียงแตรูปแบบของ ยอมรบั วา ไดส ง เจา หนา ทไ่ี ปพดู คยุ กบั ขบวนการกอ ความไมส งบ ความรนุ แรงแบบเดมิ ยงั คงอยู ไมว า จะเปน การลอบยงิ วางระเบดิ ในพน้ื ทช่ี ายแดนภาคใต9 หรอื เผาโรงเรยี น ยงั ปรากฏรปู แบบใหมข องความรนุ แรง นน่ั คอื มเี ดก็ และผหู ญงิ คลมุ หนา แบบชาวมสุ ลมิ เปน แนวหนา ในการ ความชดั เจนของการเจรจายงั ถกู ตอกยำ้ อกี ครง้ั ผา นการรายงาน ชมุ นมุ เพอ่ื เรยี กรอ งใหป ลอ ยตวั ผถู กู จบั กมุ มากยง่ิ ขน้ึ กระทง่ั บาน ขา วของหนงั สอื พมิ พซ ดิ นยี  มอรน งิ เฮรลั ด ทร่ี ะบวุ า ดร. มหาธรี  ปลายกลายเปนการชุมนุมของชาวไทยพุทธ เพื่อตอบโตการ โมฮัมหมัด อดีตนายกรัฐมนตรีของมาเลเซีย ยอมรับวาเปน กระทำดงั กลา ว พรอ มกบั เรยี กรอ งใหภ าครฐั จดั การกบั ปญ หาท่ี คนกลางในการประนปี ระนอมขอ เสนอสนั ตภิ าพ ระหวา งนาย เกดิ ขน้ึ โดยใชห ลกั กฎหมายทเ่ี ทา เทยี มกนั ทหารระดบั สงู ของไทยกบั แกนนำกลมุ แบง แยกดนิ แดน อกี ทง้ั ยงั กลา วดว ยวา กลมุ ผกู อ ความไมส งบไมไ ดม คี วามตอ งการแบง เหตุการณที่นำศาสนามาเปนเงื่อนไขของความขัดแยงอยาง แยกดนิ แดนเปน รฐั เอกราช หรอื แมแ ตก ารปกครองตนเอง หรอื ชดั เจนทส่ี ดุ กเ็ กดิ ขน้ึ ทห่ี มบู า นสนั ตทิ ง้ั ในพน้ื ทอ่ี ำเภอบนั นงั สตา การใชภ าษามลายเู ปน ภาษาทส่ี องใน 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใต 10 และอำเภอธารโต จงั หวดั ยะลา เมอ่ื วนั ท่ี 8 พฤศจกิ ายน 2549 ทง้ั นก้ี ารเจรจาดงั กลา วจดั ขน้ึ ทเ่ี กาะลงั กาวแี ละในกรงุ กวั ลาลมั โดยชาวบานที่นับถือศาสนาพุทธจำนวน 55 ครอบครัว เปอรข องมาเลเซยี จำนวน 206 คน พากนั อพยพมาอาศยั อยทู ว่ี ดั นโิ รธสงั ฆาราม ตำบลสะเตง อำเภอเมอื ง จงั หวดั ยะลา ภายหลงั จากคนรา ยบกุ ดูเหมือนวาการ “เจรจา” จะกลายเปนชองทางที่รัฐบาลใหม เขา โจมตกี องกำลงั ทหารพรานและถกู ยงิ ตาย 2 ศพ ทโ่ี รงเรยี น จะนำมาใชเปนเครื่องมือเพื่อกาวไปสูความสุขสงบในพื้นที่ บา นธารทพิ ย อำเภอบนั นงั สตา จงั หวดั ยะลา ทำใหค นรา ยตอบ จงั หวดั ชายแดนภาคใตอ ยา งชดั เจน โดยพลเอกสรุ ยทุ ธ จลุ านนท โตด ว ยการฆา และเผาบา นชาวบา นลา งแคน ยอมรบั วา รฐั บาลจะใชป ฏบิ ตั กิ ารโดยสนั ตวิ ธิ ี เพราะเชอ่ื วา เปน แนวทางทถ่ี กู ตอ ง และเชอ่ื วา การเจรจาพดู คยุ กนั อยา งสรา งสรรค ความหวาดกลวั ของชาวไทยพทุ ธทเ่ี กดิ ขน้ึ ทำใหต อ งนำคณะจติ จะชว ยแกป ญ หาได ทง้ั น้ี ตอ งอยภู ายใตเ งอ่ื นไขวา ประเทศไทย แพทยจ ากสว นกลางเขา ไปใหค ำปรกึ ษา ขณะทจ่ี ติ แพทยป ระจำ ไมส ามารถแบง แยกได โรงพยาบาลศนู ยย ะลา และศนู ยส ขุ ภาพจติ ท่ี 15 บอกวา ชาว บา นสว นใหญม กี ารอาการหวาดผวา โดยเฉพาะผสู ญู เสยี จาก ตามมาดว ยการใหส มั ภาษณพ เิ ศษผา นสถานโี ทรทศั นอ ลั จาชรี า การลอบทำรา ยทง้ั ชวี ติ และทรพั ยส นิ มอี าการนา เปน หว ง ไมเ พยี ง โดยระบถุ งึ สาเหตทุ ส่ี ำคญั ทท่ี ำใหส ถานการณใ นพน้ื ทช่ี ายแดน แตผ เู กย่ี วขอ งกบั เหตกุ ารณโ ดยตรงจะไดร บั ผลกระทบเทา นน้ั ภาคใตเกิดความรุนแรงวามาจากหลายปจจัยดวยกัน แตที่ แตส ภาพจติ ใจของประชาชนในพน้ื ทม่ี แี นวโนม เครยี ดเพม่ิ สงู ขน้ึ สำคญั ทส่ี ดุ คอื ความไมเ ปน ธรรมในสงั คม ทง้ั นพ้ี ลเอกสรุ ยทุ ธ เนอ่ื งจากมปี จ จยั ปญ หาความรนุ แรงทเ่ี กดิ ขน้ึ อยา งตอ เนอ่ื งเขา มา จลุ านนท นายกรฐั มนตรี ยงั เดนิ ทางไปพบปะกบั ผนู ำจากประเทศ รมุ เรา อยา งหนกั ในระยะน1้ี 1 เพ่อื นบานอยางมาเลเซยี อินโดนเี ซยี และฟลปิ ปน ส ซง่ึ ลวน แตม ปี ระสบการณเ รอ่ื งการเจรจาเพอ่ื ยตุ คิ วามขดั แยง กบั กลมุ กอ เมอ่ื ชาวบา นตกเปน เปา หมายของการโจมตอี ยา งรนุ แรงมากยง่ิ ขน้ึ ความไมส งบมากอ น แบรด อดัมส ผูอำนวยการแผนกเอเชียของฮิวแมนไรทวอทช หรือองคกรรณรงคดานสิทธิมนุษยชนในระดับสากล ไดออก แรงตอ ตา นจากคำขอโทษ แถลงการณเ รยี กรอ งใหก ลมุ ผกู อ ความไมส งบในพน้ื ทภ่ี าคใต “ผมขอโทษแทนรฐั บาลชดุ ทแ่ี ลว และขอโทษแทนรฐั บาลชดุ น้ี ของไทยยตุ กิ ารใชพ ลเรอื นเปน เปา ของการโจมตเี พอ่ื ใหบ รรลเุ ปา สิ่งที่เกิดขึ้นเพราะรัฐบาลชุดที่แลว ผมมาขอโทษแทน ผม หมายทางการเมอื งของตนเอง เพราะเปน สง่ิ ทผ่ี ดิ กฎหมายและไม อยากยื่นมือออกไปแลวบอกวา ผมเปนคนผิด ผมขอกลาว สามารถโตแ ยง อา งความถกู ตอ งไดด ว ยเหตผุ ลทางศลี ธรรมใดๆ12 คำขอโทษดวยใจจริง” คำกลาวขอโทษของพลเอกสุรยุทธ จลุ านนท นายกรฐั มนตรี ระหวา งการปาฐกถาพเิ ศษตอ หนา ผู ความรนุ แรงทย่ี งั คงดำเนนิ ตอ ไปนเ้ี อง ทง้ั ผนู ำรฐั บาลและคมช. สญู เสยี และไดร บั ผลกระทบจากเหตกุ ารณต ากใบ ผนู ำศาสนา ใหความเหน็ ตรงกนั วา เปนเรื่องท่มี ีการประเมินสถานการณ ผนู ำชมุ ชน รวมทง้ั ประชาชนนบั พนั คน ณ หอ งประชมุ นำ้ พราว ลว งหนา แลว วา จะตอ งเกดิ เหตกุ ารณล กั ษณะดงั กลา ว เพราะ โรงแรมซเี อส ปต ตานี เมอ่ื 2 พฤศจกิ ายน 2549 เรยี กเสยี ง ฝา ยตรงขา มตอ งการตอ ตา นนโยบายสรา งความสมานฉนั ทแ ละ ปรบมอื ดงั ขน้ึ กกึ กอ งและยาวนานทา มกลางนำ้ ตาของผสู ญู เสยี สนั ตวิ ธิ ขี องรฐั บาลทจ่ี ะทำใหป ระชาชนเขา มาอยกู บั ทางฝา ยรฐั และ “คำขอโทษ” อยา งเปน ทางการครง้ั แรกของผนู ำรฐั บาลนบั และตอ งการแยง ชงิ มวลชนกลบั คนื ดว ยการโหมดกี รขี องความ ตั้งแตเกิดเหตุการณความไมสงบในพื้นที่ 3 จังหวัดชายแดน รนุ แรงเพม่ิ ขน้ึ เพอ่ื ใหป ระชาชนหวาดกลวั เรอ่ื งนจ้ี งึ ตอ งใชเ วลา 62ภาคใต ตลอดระยะเวลา 3 ปนี้เอง นำมาซึ่งความรูสึกดีใจ และความอดทนใหม ากทส่ี ดุ

ขณะที่นายแพทยประเวศ วะสี เขียนบทความแสดงความ เห็นวาสิ่งที่รัฐบาลกำลังทำอยูถือเปนการ “รุกทางการเมือง” ทถ่ี กู ตอ งแลว ทำใหฝ า ยตดิ อาวธุ ของขบวนการกอ การรา ยอาจ เกดิ ความกลวั การพา ยแพท างการเมอื ง จงึ ดน้ิ รนกอ ความรนุ แรง มากขน้ึ เพอ่ื ยว่ั ยใุ หส งั คมไทยเกดิ อารมณ จนรฐั บาลตอ งยตุ ิ การรกุ ทางการเมอื ง หนั ไปใชก ำลงั เขา ปราบปราม ซง่ึ จะเขา ทาง ของผกู อ ความไมส งบ เพราะการใชก ำลงั เขา ปราบปรามสงคราม จรยทุ ธจ ะทำใหพ า ยแพ1 3 ปรบั โครงสรา งมงุ มน่ั สมานฉนั ทแ ละสนั ตวิ ธิ ี แมขอเท็จจริงที่เกิดขึ้นจะยืนยันไดเปนอยางดีวาความรุนแรง ของสถานการณใ นพน้ื ท่ี 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใต ยงั คงเกดิ ขน้ึ หากแตแ นวนโยบายของรฐั บาลชดุ ใหมท ไ่ี มเ นน การปราบปราม ดว ยวธิ กี ารรนุ แรงกน็ ำมาซง่ึ การเปลย่ี นแปลงอยา งเหน็ ไดช ดั ไม วา จะเปน การยกฟอ งในคดคี วามมน่ั คงตา งๆ เรม่ิ จากเหตกุ ารณ ตากใบทง้ั ผตู กเปน จำเลยและผถู กู ออกหมายจบั การยกเลกิ บญั ชี ดำของหนว ยงานตา งๆ เพอ่ื ลดความหวาดระแวงของประชาชน การใชก ระบวนการยตุ ธิ รรมสรา งความเปน ธรรมดว ยการเรง ตดิ ตามคดกี ารหายตวั ไปของทนายสมชาย นลี ะไพจติ ร โดยเฉพาะ อยา งยง่ิ การรอ้ื ฟน หนว ยงานสำคญั ทเ่ี คยมบี ทบาททางดา นความ มน่ั คงในพน้ื ทภ่ี าคใต โดยมคี ำสง่ั สำนกั นายกรฐั มนตรี 2 ฉบบั ฉบบั แรก คอื เรอ่ื งนโยบายการเสรมิ สรา งสนั ตสิ ขุ จงั หวดั ชายแดน ภาคใต ซง่ึ เปน กรอบครอบคลมุ ทกุ ดา นเพอ่ื สรา งความสมาน ฉนั ท อำนวยความยตุ ธิ รรม และสรา งความสนั ตสิ ขุ ในพน้ื ท่ี ฉบบั ทส่ี อง คอื เรอ่ื งการบรหิ ารราชการในจงั หวดั ชายแดนภาค ใตตามโครงสรางใหม โดยแบงออกเปน 3 สวน ไดแก (1) ระดบั นโยบาย มสี ภาความมน่ั คงแหง ชาตกิ ำหนดนโยบายและ ยทุ ธศาสตรก ารแกไ ขปญ หาจงั หวดั ชายแดนภาคใต (2) ระดบั การนำนโยบายไปสกู ารปฏบิ ตั ิ มกี องอำนวยการรกั ษาความมน่ั คงภายใน (กอ.รมน.) มีผูบัญชาการทหารบก เปน ผอ.กอ. รมน. และ (3) ระดบั อำนวยการและปฏบิ ตั ิ มี กอ.รมน. ภาค 4 ซง่ึ มแี มท พั ภาคท่ี 4 ในฐานะ ผอ. กอ.รมน. ภาค 4 ทำหนา ทด่ี ู แลทง้ั ศนู ยอ ำนวยการบรหิ ารจงั หวดั ชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) และกองบญั ชาการผสมพลเรอื น ตำรวจ ทหาร (พตท.) ทั้งนี้ คำสั่งสำนักนายกฯ จะขยายพื้นที่จังหวัดชายแดน ภาคใตมาเปน 5 จังหวัด โดยเพิ่มจังหวัดสตูล และ 4 อำเภอในจงั หวดั สงขลา คอื จะนะ เทพา สะบา ยอ ย และนาทว1ี 4 อกี ทง้ั ยงั แกป ญ หาดา นเศรษฐกจิ ในพน้ื ทด่ี งั กลา วดว ยการเสนอ แผนพฒั นาพเิ ศษเฉพาะพน้ื ทท่ี างภาคใต โดยครอบคลมุ พน้ื ท่ี 4 โดยใชมาตรการทางดานภาษี ลดดอกเบี้ย และใหความ สะดวกเรอ่ื งแรงงานตา งดา วเปน พเิ ศษ ซง่ึ จะมผี ลบงั คบั ใชต ง้ั แต วนั ท่ี 1 มกราคม 2550 - ธนั วาคม 2552 63

มาตรการดบั ไฟใตค งไมเ กดิ ผล หากปญ หาพน้ื ฐานของ อยา งไรกต็ าม ชว งเวลาเกอื บสองเดอื นแรกของป 2550 กป็ รากฏ ฝา ยรฐั ไมไ ดร บั การแกไ ข วา ไฟใตยังลุกโหมขยายตัวออกไปในรูปของการกอการราย ตลอดระยะเวลา 3 ปท เ่ี กดิ ความไมส งบในพน้ื ทช่ี ายแดนภาค ชดั เจนมากขน้ึ คอื มเี กดิ เหตกุ ารณร นุ แรงรวม210ครง้ั มผี เู สยี ชวี ติ ใต ผลการสำรวจในชวงปลายปถึงของขวัญปใหมที่คนไทย 75 คน และบาดเจบ็ รวม 187 คน โดยเฉพาะในชว งตรษุ จนี อยากไดม ากทส่ี ดุ ยงั คงเปน ความสำเรจ็ ในการแกไ ขปญ หาความ 17-18 กมุ ภาพนั ธ มเี หตกุ ารณเ กดิ ขน้ึ ทง้ั หมด 51 เหตกุ ารณ รนุ แรงในภาคใต เพราะยง่ิ นานวนั จำนวนผเู สยี ชวี ติ และตวั เลข ทั้งเหตุลอบวางระเบิด วางเพลิง ซุมยิง และวางตะปูเรือใบ ความเสยี หายยง่ิ เพม่ิ สงู ขน้ึ เรอ่ื ยๆ โดยจำนวนผเู สยี ชวี ติ และบาด และถดั มาอกี เพยี ง 3 วนั กเ็ กดิ ระเบดิ เพลงิ เผาโรงงานยางแผน รม เจบ็ ในป 2549 สงู เปน สองเทา ของป 2548 แมจ ำนวนเหตกุ ารณ ควนั รายใหญท ส่ี ดุ ในภาคใต วอด 5 พนั ตนั ความเสยี หายคาด ความรนุ แรงของป 2549 จะตำ่ กวา ป 2548 เลก็ นอ ยกต็ าม วา มมี ลู คา กวา 400 ลา นบาท18 (ดตู าราง และแผนภมู ิ หนา 65) ขณะทพ่ี ลเอกสุรยทุ ธ จลุ านนท นายกรฐั มนตรี ยงั คงเชอ่ื มน่ั จากการรวบรวมขอ มลู ของศนู ยป ระสานงานวชิ าการใหค วามชว ย วา การแกป ญ หาในป 2550 จะไมใ ชก ารตง้ั รบั อกี ตอ ไป และ เหลอื ผไู ดร บั ผลกระทบจากเหตคุ วามไมส งบจงั หวดั ชายแดนใต การทำงานของ ศอ.บต. จะเปน ชอ งทางในการพบปะพดู คยุ กนั (ศวชต.) สรปุ มลู คา ความเสยี หายในรอบ 5 ป (2545-2549) เพื่อสรางการมีสวนรวมของประชาชนได และสันติวิธีเทานั้น พบวาจำนวนผูเสียชีวิตรวม 4,063 คน หรือเฉลี่ยมีคนไดรับ ทจ่ี ะชว ยแกป ญ หาไดอ ยา งยง่ั ยนื เพยี งแตต อ งใชร ะยะเวลาทบ่ี อก บาดเจบ็ หรอื เสยี ชวี ติ 3 คน ตอ วนั แตถ า พจิ ารณาในชว ง พ.ศ. ไมไดวาสัน้ หรือยาวเพียงใด…ความสุขสงบในพืน้ ที่ 3 จังหวัด 2547 - 2549 เฉลย่ี มคี นบาดเจบ็ หรอื เสยี ชวี ติ สงู ขน้ึ ถงึ 5 คน ชายแดนภาคใต จงึ ยงั ไรค ำตอบ และดจู ะไรค วามหวงั มากยง่ิ ขน้ึ ตอ วนั 15 สำหรบั ผเู สยี ชวี ติ นน้ั หากแยกตามศาสนาแลว พบวา เปน เมอ่ื ยงั คงปรากฏเหตรุ า ยและรนุ แรงตอ เนอ่ื งเพม่ิ มากขน้ึ มสุ ลมิ มากกวา พทุ ธ16 ปญ หาพน้ื ฐานทางฝา ยรฐั ตลอดระยะเวลา 3 ปเ ศษ ของเหตกุ ารณ ไลเ ลย่ี กบั การกลบั คนื มาของศนู ยอ ำนวยการบรหิ ารจงั หวดั ชาย ความไมส งบในจงั หวดั ชายแดนภาคใตค อื ปญ หาดา นการขา ว แดนภาคใต (ศอ.บต.) โดยมสี ถานะเทยี บเทา ระดบั กรม มนี าย ยงั คลำเปา หาศตั รไู มเ จอ และสอบตกงานดา นมวลชน19 มาตรการ พระนาย สวุ รรณรฐั เปน ผอู ำนวยการตำแหนง นกั ปกครอง 10 สวยหรแู ละไดร บั การขานรบั จากสงั คม (ดลู อ มกรอบ) กอ็ าจ เทยี บเทา รองปลดั กระทรวง และมอี ตั รากำลงั 199 คน ซง่ึ พรอ ม ไมช ว ยอะไรได หากปญ หาพน้ื ฐานทง้ั 3 ประการน้ี ยงั แกไ มไ ด จะเรม่ิ ทำงานตง้ั แตว นั ท่ี 1 มกราคม 2550 โดยยงั ไมส ามารถ บรรจไุ ดค รบทง้ั หมด ขณะน้ี (มกราคม 2550) มผี ปู ฏบิ ตั งิ านเพยี ง สม่ี าตรการหลกั ดบั ไฟใต พ.ศ. 2550 ในป พ.ศ. 2550 กองอำนวยการเสรมิ สรา งสนั ตสิ ขุ จงั หวดั ชาย 80 คนเทา นน้ั แดนภาคใต (กอ.สสส.จชต.) ไดก ำหนดแผนการแกป ญ หาเหตุ การปรับโครงสรา งของกลุมผกู อ ความไมส งบกเ็ กิดขน้ึ เชนกนั การณค วามไมส งบในพน้ื ท่ี 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใต โดยเนน ตามคำแถลงของ พล.ต. จำลอง คณุ สงค เลขาธกิ าร กอ.รมน. 4 มาตรการหลกั ดงั น้ี ภาค 4 ที่วายุทธศาสตรของฝายตรงขามแตกตางจากอดีต อยางเห็นไดชัด แตกอนจะมีหัวหนารับผิดชอบการกอการชัด 1. เนนการยอมรับจากองคกรภายนอก โดยเฉพาะจาก เจน แตปจจุบันไมแนชัด จะใชวิธีกระจายกำลังตามหมูบาน โอไอซแี ละประเทศเพอ่ื นบา นอยา งมาเลเซยี หลงั จากสง กวา 200 แหงๆ ละ 5-6 คน ปฏิบัติการดวยตัวเองไมตอง สัญญาณและพรอมใหความรวมมือในการแกไขปญหา รอฟงคำสั่ง แตจะมีการประชุมใหญปละ 1-2 ครั้งเทานั้น อกี ทง้ั มองวา เหตกุ ารณท เ่ี กดิ ขน้ึ เปน ปญ หาภายในประเทศ สอดคลอ งกบั บทความของ ดร.สรุ ชาติ บำรงุ สขุ ทร่ี ะบวุ า “วยั รนุ และยนื ยนั จะไมเ ขา ไปยงุ เกย่ี ว ตดิ อาวธุ คอื นกั รบใหมใ นภาคใต โดยเหน็ ไดช ดั เจนทส่ี ดุ วา ผกู อ 2. จะใหค วามสำคญั กบั การจดั ตง้ั สำนกั บรหิ ารงานยตุ ธิ รรม เหตคุ วามไมส งบสว นใหญไ มว า จะถกู จบั กมุ หรอื เสยี ชวี ติ (อาย)ุ ของกระทรวงยตุ ธิ รรม โดยเลง็ เหน็ วา ปญ หาความไมส งบท่ี มกั จะอยใู นชว งของวยั รนุ ”17 เกดิ ขน้ึ ในพน้ื ทส่ี ว นหนง่ึ เกดิ จากการไมไ ดร บั ความยตุ ธิ รรม ของคนในพน้ื ท่ี และมคี วามเชอ่ื มน่ั วา หากเรอ่ื งดงั กลา วได ปลายป 2549 ตอ เนอ่ื งถงึ ตน ป 2550 การใชก ารเมอื งนำหนา รับการแกไขอยางทันทวงทีและจริงจังก็คงไมเกิดกระแส การทหารเพื่อแกปญหาความไมสงบในพื้นที่ชายแดนภาคใต ความไมพ งึ พอใจของคนในพน้ื ทเ่ี กดิ ขน้ึ กา วตอ ไปในเชงิ รกุ อยา งตอ เนอ่ื ง โดยพลเอกสนธิ บญุ ยรตั กลนิ 3. การจดั ต้งั เขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษเฉพาะกจิ ขน้ึ ในพนื้ ท่ี ผูบัญชาการทหารบก ซึ่งเปนมุสลิมเดินทางไปประเทศซาอุดิ โดยเฉพาะการลดหยอ นอตั ราดอกเบย้ี และภาษี เพอ่ื จงู ใจ อาระเบยี เพอ่ื รว มพธิ แี สวงบญุ ทน่ี ครเมกกะ และมกี ำหนดการ ใหเ กดิ การลงทนุ และการสรา งงานใหก บั คนในพน้ื ท่ี จนนำ พบปะหารอื กบั ดร.เอค็ เมล เรด็ บนิ อซี านโนกลุ เลขาธกิ ารองคก าร มาซง่ึ การหมนุ เวยี นของเงนิ ตรา และประชากรในพน้ื ทจ่ี ะ อสิ ลามโลกหรอื โอไอซี เพอ่ื ชแ้ี จงถงึ แนวทางการแกไ ขปญ หาอยา ง ไดม งี านทำและมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ขี น้ึ เพอ่ื จะไดไ มต อ งเขา สนั ตวิ ธิ ใี น 3 จงั หวดั ชายแดนภาคใต ของรฐั บาลใหท ราบ ไปยงุ เกย่ี วกบั สถานการณค วามไมส งบทเ่ี กดิ ขน้ึ 4. การปฏิบัติงานเชิงรุกในภาคสังคม โดยเฉพาะแนวทาง การพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในพื้นที่ รวมถึงการ สนบั สนนุ ใหค นในพน้ื ทม่ี คี วามเปน อยแู บบพอเพยี ง โดยมี ศนู ยอ ำนวยการบรหิ ารจงั หวดั ชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) 64 เปน ผรู บั ผดิ ชอบ

ตารางสรปุ เหตกุ ารณค วามไมส งบและความรนุ แรง แผนภมู เิ ปรยี บเทยี บจำนวนผเู สยี ชวี ติ และบาดเจบ็ จาก ในจงั หวดั ชายแดนภาคใต ป 2547-2549 เหตกุ ารณค วามไมส งบในจงั หวดั ชายแดนภาคใต พ.ศ. 2547-2549 ลำดบั เหตกุ ารณ จำนวนครง้ั 2547 2548 2549 1 ยงิ 531 905 1,040 2 ทำรา ย 53 52 39 9 5 4 95 99 9 29 2 3 วางเพลงิ 232 308 281 4 วางระเบดิ 76 238 327 5 ปลน อาวธุ ปน สายไฟ ซมิ การด 25 140 10 6 ชมุ นมุ ประทว ง 2 - 14 7 กอ กวน/ทำลายธงชาติ 33 422 219 8 ฆา ตดั คอ - 12 3 9 จบั เปน ตวั ประกนั -11 รวม 952 2,078 1,934 ทม่ี า : โครงการสขุ ภาพคนไทย สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม ทม่ี า : โครงการสขุ ภาพคนไทย สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล 2550. มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล 2550. (คำนวณจากขอ มลู ของศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารสำนกั งานตำรวจแหง ชาติ (คำนวณจากขอ มลู ของศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารสำนกั งานตำรวจแหง ชาติ สว นหนา จงั หวดั ยะลา) สว นหนา จงั หวดั ยะลา) 65

เดก็ นกั เรยี นไทย กับภัยความรุนแรง ในร้ัวโรงเรียน ตลอดป พ.ศ.2549 ตอ เนอ่ื งป 2550 เกดิ ความถข่ี อง สถานการณ “ผดิ ปกต”ิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในรว้ั โรงเรยี น นอกเหนอื จากขา วทเ่ี คยรบั รกู นั ถงึ การววิ าทดว ยอาวธุ ระหวา งนกั เรยี นอาชวี ศกึ ษาตา งสถาบนั จนถงึ ขน้ั เสยี ชวี ติ แลว ยงั เกดิ ภาพใหมๆ แบบนกั เรยี นหญงิ ตบตี กนั เองจนเลอื ดสาด ครลู งโทษนกั เรยี นดว ยความรนุ แรง ทง้ั ทางกายและทางจติ ใจ ลว นนำมาซง่ึ คำถามวา โรงเรยี นยงั คงเปน สถานทป่ี ลอดภยั สำหรบั เดก็ อยหู รอื ไม? 66

วัฒนธรรมการใชความรุนแรงเขาจัดการปญหาในรั้ว ที่เกี่ยวของในเหตุการณมีลักษณะรวมของนักเรียนที่มีปจจัย โรงเรยี น เสย่ี ง ซง่ึ พบไดท ว่ั ไปในสถานศกึ ษาตางๆ โดยในภาพรวมเปน โรงเรียนเปนหนึ่งในสิ่งแวดลอมที่มีความสำคัญอยางมาก ผูที่มีความสามารถในการแกไขปญหาและการจัดการความ สำหรบั เดก็ ทอ่ี ยใู นวยั เรยี น แตผ ลการศกึ ษาเครอ่ื งชว้ี ดั คนไทย ขดั แยง ตำ่ คมุ อารมณไ ดไ มด ี ขาดวนิ ยั และการเคารพระเบยี บ สุขภาพดีของแพทยหญิงพรพันธุ บุณยรัตพันธุ กลับพบวามี ตอ สงั คม รวมทง้ั มพี น้ื ฐานความสมั พนั ธใ นครอบครวั ทไ่ี มด ี ทำให โรงเรยี นทส่ี อนทกั ษะชวี ติ ในการแกป ญ หา โดยปฏเิ สธไมใ ชค วาม ประเมนิ วา โอกาสในการเกดิ ลกั ษณะนใ้ี นสถานศกึ ษาตา งๆ ใน รนุ แรงเพยี งรอ ยละ 59 ของโรงเรยี นทง้ั หมดเทา นน้ั 1 ป 2549 มี อนาคตมอี ยสู งู ”5 ทำใหน ายจาตรุ นตร ะบวุ า จะนำแผนยทุ ธศาสตร สถานการณท เ่ี ผยใหเ หน็ การใชค วามรนุ แรงเขา จดั การปญ หาท่ี แกไ ขปญ หาความรนุ แรงในเดก็ ทเ่ี คยจดั ทำไวส มยั เปน รองนายก สน่ั สะเทอื นแวดวงการศกึ ษาไทยถม่ี ากขน้ึ ในรว้ั โรงเรยี น รฐั มนตรกี ลบั มาใชอ กี ครง้ั หนง่ึ เรม่ิ จากตน ปเ มอ่ื ปรากฏขา วเดก็ นกั เรยี นหญงิ วยั 14 ป ซง่ึ เรยี น จดุ เปลย่ี นของการววิ าทจากนกั เรยี นชายสนู กั เรยี นหญงิ อยูในระดับมัธยมศึกษาปที่ 2 ของโรงเรียนในจังหวัดสมุทร- เดิมทีเดียวนั้น เด็กนักเรียนชายดูจะผูกขาดการกอเหตุวิวาท ปราการ ถกู ผปู กครองพาขน้ึ โรงพกั ในสภาพรา งกายทบ่ี อบชำ้ ไมวาจะระหวางเพื่อนรวมสถาบันหรือตางสถาบันมาชานาน โดยเฉพาะบรเิ วณตง่ิ หแู ละแขนซา ยมบี าดแผลถกู กดั จนเลอื ด โดยเฉพาะอยางยิ่งเด็กนักเรียนชายจากสถาบันอาชีวศึกษาที่ สาด เพราะถกู นกั เรยี นหญงิ รนุ พจ่ี ำนวน 2 คน รมุ ทำรา ยเนอ่ื งจาก นานวนั จะทวคี วามถแ่ี ละรนุ แรงมากยง่ิ ขน้ึ ทง้ั อาวธุ การบาดเจบ็ ไมพ อใจทไ่ี ปคยุ กบั นกั เรยี นชายรว มโรงเรยี น ซง่ึ เปน แฟนของ และจำนวนผเู สยี ชวี ติ ซง่ึ รวมถงึ ผไู มเ กย่ี วขอ งทโ่ี ดนลกู หลงจาก นกั เรยี นหญงิ รนุ พ่ีจนกระทง่ั มกี ารรมุ ทำรา ยรา งกายเกดิ ขน้ึ ระหวา ง การทะเลาะววิ าทของเดก็ นกั เรยี นกลมุ น้ี จนกระทง่ั เจา หนา ท่ี การนดั หมายใหไ ปเจรจาปรบั ความเขา ใจกนั หลงั เลกิ เรยี นทบ่ี รเิ วณ ตำรวจ สำนกั นกั งานคณะกรรมการการอาชวี ศกึ ษา (สอศ.) และ ใกลเ คยี งกบั โรงเรยี น2 กระทรวงศกึ ษาธกิ ารตอ งมโี ครงการสรา งความสามคั คใี นหมู คณะ และการจัดกิจกรรมเพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมใหหยุด ไลเ ลย่ี กบั เหตกุ ารณด งั กลา ว การยกพวกตกี นั ระหวา งนกั เรยี น คา นยิ มการกอ เหตรุ นุ แรง รวมถงึ การดำเนนิ คดใี นกรณรี า ยแรง หญงิ ระดบั มธั ยมกวา 30 คน กเ็ กดิ ขน้ึ กลางตลาดนดั ทจ่ี งั หวดั นครศรธี รรมราชโดยมชี าวบา นมงุ ดจู ำนวนมาก จนกระทง่ั เจา แตก ารเปลย่ี นโฉมหนา ของผกู อ เหตทุ ะเลาะววิ าทจากเดก็ นกั เรยี น หนา ทต่ี อ งคมุ ตวั ไปสอบสวนทโ่ี รงพกั ทง้ั นม้ี สี าเหตมุ าจากการ ชายมาเปน เดก็ นกั เรยี นหญงิ โดยเฉพาะเดก็ มธั ยมในรอบปท ผ่ี า น แยงผูชาย3 ตามมาดวยขาวนักเรียนหญิงพาพวกบุกทำลาย มา จงึ เปน เรอ่ื งนา คดิ ไมน อ ยวา เกดิ อะไรขน้ึ กบั ความคดิ และสงั คม ทรพั ยส นิ ของโรงเรยี นเอกชนแหง หนง่ึ ทจ่ี งั หวดั นครศรธี รรรมราช ของเดก็ นกั เรยี นหญงิ เหลา น้ี เพราะไมพ อใจครฝู า ยปกครองทจ่ี บั ไดว า มนี กั เรยี นหญงิ บางคน ในกลมุ นน้ั ขายบรกิ ารและแจง ใหผ ปู กครองทราบ ดร.สมพงษ จิตระดับ จากคณะครุศาสตร จุฬาลงกรณ มหาวทิ ยาลยั เปน อกี ผหู นง่ึ ทม่ี องเหน็ การเปลย่ี นแปลงน้ีโดยกลา ว ดเู หมอื นวา การทะเลาะววิ าทของนกั เรยี น โดยเฉพาะระดบั มธั ยม วาชวงหลายปที่ผานมาถือเปนชวงที่เรียกวาการปลดปลอย ศกึ ษาจะเพม่ิ ความถม่ี ากยง่ิ ขน้ึ แตเ หตกุ ารณท น่ี ำมาซง่ึ ความตน่ื เสรภี าพของนกั เรยี นหญงิ จากเดมิ ทน่ี กั เรยี นหญงิ ตอ งอยใู นกรอบ ตะลงึ ของสงั คมไทยมากทส่ี ดุ คงหนไี มพ น การทำรา ยรา งกายกนั แตท กุ วนั นเ้ี ดก็ ผหู ญงิ จะกลา แสดงออกมากยง่ิ ขน้ึ ในหลายๆ เรอ่ื ง ของนกั เรยี นมธั ยมหญงิ วยั 14-15 ป ของโรงเรยี นแหง หนง่ึ ใน อาทิ การแขง ขนั กนั แตง กายเพราะมองวา รา งกายเปน ของฉนั อำเภอเมอื ง จงั หวดั นนทบรุ ี จนผถู กู ทำรา ยมหี นา ตาบวมปดู และ การมเี สรภี าพในการคบเพอ่ื นตา งเพศ และพยายามสรา งปมเดน รา งกายบอบชำ้ จนนา ตกใจ ทส่ี ำคญั ทส่ี ดุ กค็ อื เหตกุ ารณด งั กลา ว ในสังคมของเด็กๆ เพื่อคุยโออวดถึงประสบการณการมีแฟน มกี ารบนั ทกึ ภาพไวด ว ยโทรศพั ทม อื ถอื หรอื ทเ่ี รยี กกนั วา คลปิ และมบี างกจิ กรรมทต่ี อ งทำใหส งั คมยอมรบั ฉะนน้ั เมอ่ื มคี นมา วดี โี อ ซง่ึ กลายเปน หลกั ฐานชน้ิ สำคญั ในเวลาตอ มาเมอ่ื มกี ารแจง แยง แฟนกต็ อ งแสดงกจิ กรรมใหด ู เชน ลากไปตบ ดา เปน ตน 6 ความตอ เจา หนา ทต่ี ำรวจ ทง้ั นภ้ี าพและเสยี งของเหตรุ า ยทเ่ี กดิ ขน้ึ ถกู เผยแพรผ า นโทรศพั ทม อื ถอื ไปทว่ั ทง้ั โรงเรยี นเพอ่ื ประจานให เชน เดยี วกบั การตง้ั ขอ สงั เกตของศาสตราจารยน ธิ ิ เอยี วศรวี งศ อบั อายอกี ดว ย4 ผานบทความวา “เปนสิ่งที่แปลกตาสำหรับคนรุนผมก็คือ นกั มวยเปน ผหู ญงิ เพราะความสมั พนั ธแ บบพบกนั หลงั โรงเรยี น แนน อนวา ภาพและเสยี งของการทำรา ยรา งกายทง้ั จกิ ผม ตบ ตี ในคนรนุ ผมเปน วฒั นธรรมของผชู าย” และยอมรบั วา วฒั นธรรม กระทบื ใบหนา และศรี ษะ จนผถู กู ทำรา ยทรดุ ลงไปกองกบั พน้ื ของนกั เรยี นหญงิ ไดเ ปลย่ี นไปแลว โดยใชว ธิ กี ารของเดก็ ผชู ายใน ทา มกลางเสยี งเชยี รอ ยา งสนกุ สนานของ “เดก็ หญงิ ” เหลา นน้ั การระงบั ความขดั แยง 7 ‘เขยา ’ สงั คมไทย จนตอ งหนั มาตง้ั คำถามอยา งจรงิ จงั มากยง่ิ ขน้ึ วา โรงเรยี น ซง่ึ เปน สถาบนั การศกึ ษาทอ่ี ยใู กลช ดิ กบั บตุ รหลาน แทบจะกลา วไดว า ในปจ จบุ นั เดก็ นกั เรยี นชายหรอื หญงิ ลว นมี ไมแ พส งั คมครอบครวั กำลงั เผชญิ หนา กบั “ภยั คกุ คาม” อยา งไรบา ง พฤตกิ รรมทไ่ี มแ ตกตา งกนั อกี ตอ ไป ไมว า จะเปน การไถเงนิ เพอ่ื น รว มหอ งเรยี น(มาเฟย เดก็ )เลน การพนนั (เปา ยงิ ฉบุ แกผ า ,แทงบอล) เหตรุ นุ แรงนท้ี ำใหน ายจาตรุ นต ฉายแสง รฐั มนตรวี า การกระทรวง จดั ปารต ย้ี าเสพตดิ และมว่ั สมุ ทางเพศ เปน ตน ศกึ ษาธกิ ารในขณะนน้ั สง่ั การใหน กั วชิ าการสาธารณสขุ หาคำตอบ วา เกดิ อะไรขน้ึ กบั นกั เรยี นหญงิ กลมุ ดงั กลา ว ซง่ึ ผลสรปุ รายงาน ผลทดสอบทางจิตวิทยาใหคำตอบออกมาวา “นักเรียนหญิง 67

เดก็ ไทยในวฏั จกั ร “ตบ ตี เตะ ตบ้ื ” ครลู งโทษนกั เรยี นและนกั เรยี นรงั แกกนั : ดร.อมรวชิ ช นาครทรรพ ผอู ำนวยการสถาบนั รามจติ ติ ไดเ ปด เผย ความรนุ แรงเงยี บในรว้ั โรงเรยี น ผลการวจิ ยั ของโครงการตดิ ตามสภาวการณเ ดก็ และเยาวชนราย การลงโทษดวยวิธีพิสดารของครูไทย เคยเปนปญหาที่มีการ จงั หวดั พบวา มเี ดก็ ทต่ี กอยใู นวฏั จกั รของความรนุ แรงและการใช ถกเถยี งกนั มานานแลว วา การแกไ ขนสิ ยั นกั เรยี นไมว า จะดว ย กำลงั ระหวา งเพอ่ื นดว ยกนั มากถงึ 7 แสนคน หรอื รอ ยละ 10 จาก การตี การหยกิ การตบ้ื การตบการใชข องรอ นนาบตามตวั นกั เรยี น จำนวนเดก็ นกั เรยี นในระบบรวม 7 ลา นคน สาเหตทุ ท่ี ำใหเ ดก็ และการถุยน้ำลายใสปาก รวมถึงการดุดาดวยคำหยาบคาย ไทยตกอยูในเบาหลอมของความรุนแรงในสังคมคลายๆ กัน การเยาะเยย ถากถาง หรอื การประจาน นอกจากเปน การกระทำ เพราะเงื่อนไขที่สงใหเด็กเขาสูพฤติกรรมความรุนแรงมาจาก ทล่ี ะเมดิ สทิ ธเิ ดก็ และทำใหอ าจเกดิ อนั ตรายตอ เดก็ แลว ยงั เปน หลายทาง ทง้ั จากครอบครวั แตกแยกทท่ี ำใหเ ดก็ เกดิ ความเกบ็ กด การบม เพาะเดก็ วา การใชค วามรนุ แรงเปน วธิ กี ารทเ่ี หมาะสม อทิ ธพิ ลของสอ่ื ทท่ี ำใหเ ดก็ เกดิ ความชาชนิ กบั ความรนุ แรงทเ่ี หน็ และยอมรบั ไดใ นการแกไ ขความขดั แยง หรอื ทำใหค นอน่ื ทำตาม และพน้ื ฐานทางสงั คมโดยเฉพาะการทำใหเ ดก็ เขา ถงึ อบายมขุ ความตอ งการของตนเอง ไดง า ย ซง่ึ หากเงอ่ื นไขทางสงั คมทง้ั 3ประการยงั ไมเ ปลย่ี นกท็ ำนาย ไดว า ความรนุ แรงในสงั คมไทยจะไมล ดลงอยา งแนน อน ทง้ั น้ี ระเบียบกระทรวงศึกษาธิการวาดวยการลงโทษนักเรียนหรือ หนทางแกไขในระยะยาวจะตองทำใหเด็กและวัยรุนรูจักวิธีจัด นกั ศกึ ษา พ.ศ. 2543 ระบวุ า การลงโทษนกั เรยี นมี 5 สถาน คอื การความรนุ แรง และโรงเรยี นควรสอนทกั ษะการใชช วี ติ มากขน้ึ วา กลา วตกั เตอื น ทำกจิ กรรม ทำทณั ฑบ น พกั การเรยี น และ ใหร จู กั คลค่ี ลายความขดั แยง อยา งสนั ตวิ ธิ 8ี ใหออก โดยหามลงโทษนักเรียนหรือนักศึกษาดวยวิธี รนุ แรง หรอื แบบกลน่ั แกลง หรอื ลงโทษดว ยความโกรธ หรอื จากรายงานสรปุ สถานการณใ นชว งปลายป 2549 ของโครงการ ดว ยความพยาบาท หรอื ลงโทษนกั เรยี นหรอื นกั ศกึ ษาทก่ี ําลงั ตดิ ตามสภาวการณเ ดก็ และเยาวชนรายจงั หวดั ระบวุ า ในรอบป เจบ็ ปว ย หรอื กําลงั มปี ญ หากระทบกระเทอื นใจอยา งแรง และให 2549 พบแนวโนม วา เดก็ จะอยหู า งจากพอ แมม ากขน้ึ โดยเฉพาะ คํานงึ ถงึ อายขุ องนกั เรยี นหรอื นกั ศกึ ษาดว ย เดก็ ประถมและเดก็ มธั ยม และมพี ฤตกิ รรมเสย่ี งมากขน้ึ เปน เงา ตามตวั นอกจากนน้ั ยงั พบความสมั พนั ธร ะหวา งปญ หาในลกั ษณะ แตผ ลการสำรวจในทกุ ภมู ภิ าคเพอ่ื ศกึ ษาทศั นคตแิ ละพฤตกิ รรม “ชดุ ของปญ หา” อกี ดว ย เชน กรณจี งั หวดั ใดมอี ตั ราเดก็ ดม่ื สรุ าก็ ของครใู นการสรา งวนิ ยั ตอ นกั เรยี น เมอ่ื พ.ศ. 2548-2549 ชว้ี า มกั มอี ตั ราเดก็ เสพสอ่ื ลามกมาก และเดก็ มเี พศสมั พนั ธส งู ตาม ครไู ทยถงึ รอ ยละ 60 ยงั คงใชว ธิ ขี ดั เกลาเดก็ ใหม วี นิ ยั ดว ยความ ไปดว ย หรอื จงั หวดั ใดมเี ดก็ เลน พนนั บอลมากกม็ กั มอี ตั ราการขู รนุ แรงโดยการลงโทษในรปู แบบตา ง ๆ ซง่ึ การลงโทษบางแบบ กรรโชกและทำรา ยรา งกายในโรงเรยี นสงู ตามไปดว ย9 ทำรา ยนกั เรยี นทง้ั ทางกายและทางใจ และบางแบบกถ็ งึ ขน้ั เปน การทำลายศกั ดศ์ิ รขี องความเปน มนษุ ย เชน ใชม อื หรอื ผา หรอื สง่ิ ผลแหง ความรนุ แรงในรว้ั โรงเรยี นนเ้ี อง ทำใหเ ดก็ นกั เรยี นทง้ั ผู ของบางอยา ง ปด หรอื อดุ ปาก และ/หรอื จมกู นกั เรยี น ใชส ง่ิ ของ กระทำและผถู กู กระทำตา งตกอยใู นวงจรแหง อนั ตรายทง้ั ระยะ ทร่ี อ น จ้ี ลน หรอื ลวก บรเิ วณผวิ หนงั เตะหรอื ถบี นกั เรยี น ใช สน้ั และระยะยาวไมแ พก นั นน่ั คอื ในระยะสน้ั ผถู กู ทำรา ยจะกงั วล ของทไ่ี มม คี มหรอื กำปน ทบุ ตซี ำ้ หลาย ๆ ครง้ั ขใู หก ลวั ดว ยอาวธุ และกลวั การไปโรงเรยี น มผี ลกระทบทง้ั ตอ การเรยี น และความ เชน มดี หรอื ปน ขงั นกั เรยี นไวใ นหอ งมดื ๆ ใหน กั เรยี นกนิ ยาบาง สมั พนั ธก บั เพอ่ื นๆ และครู สว นในระยะยาว เดก็ จะเสยี ความมน่ั ใจ อยา งหรอื เครอ่ื งดม่ื ผสมแอลกอฮอล เพอ่ื ใหพ ฤตกิ รรมสงบ ตบหนา ในตนเอง ขาดความรสู กึ วา ตนเองมคี ณุ คา มแี นวโนม จะมอี าการ ตบหวั หรอื ตบทา ยทอย เอาพรกิ หรอื สง่ิ ทม่ี รี สเผด็ ขม หรอื รสจดั ซมึ เศรา และมปี ญ หาในความสมั พนั ธใ นชวี ติ มากๆ ใสป ากนกั เรยี น (ดแู ผนภมู )ิ 11 ขณะทผ่ี กู ระทำกพ็ บวา ระยะสน้ั จะมปี ญ หาดา นพฤตกิ รรมตอ ตา นสงั คมแบบอน่ื ๆ ดว ย เชน ดอ้ื ละเมดิ กฎระเบยี บ การเรยี น อาจมปี ญ หา สว นระยะยาวพบวา เดก็ จะนำพฤตกิ รรมเชน นไ้ี ปใช ในครอบครวั ทท่ี ำงานหรอื สงั คม และสรา งปญ หาความรนุ แรง หรอื การทารณุ ทำรา ยไปเรอ่ื ยๆ อกี ทง้ั ยงั มแี นวโนม วา จะดม่ื สรุ า ตดิ ยาเสพตดิ และประกอบอาชญากรรมสงู กวา เดก็ ทว่ั ไป10 68

แผนภมู แิ สดงการลงโทษโดยการทำรา ยรา งกายและทำลายศกั ดศ์ิ รี ทม่ี า : สมบตั ิ ตาปญ ญา. 2549. จากรายงานวจิ ยั ของโครงการตดิ ตามสภาวการณเ ดก็ และเยาวชน กระตนุ ใหผ เู กย่ี วขอ งจดั เรตตง้ิ รายการโทรทศั น เพอ่ื ลดความ รายจงั หวดั อกี เชน กนั ทช่ี ว้ี า นกั เรยี นระดบั ประถมศกึ ษาจำนวน เสย่ี งการเลยี นแบบพฤตกิ รรมทไ่ี มเ หมาะสมของเดก็ ทง้ั นเ้ี นอ่ื ง 747 คน ยอมรบั วา เคยถกู ทำรา ยถงึ รอ ยละ 40 และมแี นวโนม วา จากสื่อโทรทัศนมีอิทธิพลสูงมากตอความคิดและการแสดง ตอ ไปเดก็ ประถมศกึ ษาจะถกู เดก็ นกั เรยี นรนุ พท่ี โ่ี ตกวา ทำรา ย ออกของเดก็ โดยผลการสำรวจภาคสนามเรอ่ื งสอ่ื โทรทศั นก บั รา งกายมากขน้ึ เพราะถอื วา อยใู ตอ ำนาจ สอดคลอ งกบั ผลการ การใชค วามรนุ แรงในกลมุ เยาวชนของสำนกั วจิ ยั เอแบคโพลล สำรวจปญหาการรังแกกันในโรงเรียน เมื่อเดือนกุมภาพันธ- มหาวทิ ยาลยั อสั สมั ชญั เมอ่ื เดอื นมถิ นุ ายน 2549 พบวา “สง่ิ ท่ี มนี าคม 2549 จากนกั เรยี นชน้ั ป. 4 ถงึ ม. 2 รวม 3,047 คน นา หว งของเดก็ และเยาวชนในประเทศไทยคอื การนยิ มใชค วาม พบวานักเรียนรังแกกันอยูในระดับสูงทั่วทุกภาคของประเทศ รนุ แรงทอ่ี าจเปน ผลมาจากการลอกเลยี นแบบภาพความรนุ แรง คอื รอ ยละ 40 เคยถกู รงั แกเดอื นละ 2-3 ครง้ั วธิ กี ารรงั แก ที่เคยเห็นในสื่อโทรทัศนและสื่ออื่นๆ ผานทางละคร การตูน มตี ง้ั แตท างวาจา คอื การลอ เลยี น ถงึ ทางกายคอื การทำรา ย ภาพยนตร ภาพขา ว และการโฆษณาสนิ คา บรกิ ารตา งๆ”13 รา งกาย และรปู แบบอน่ื ๆ คอื การปลอ ยขา วลอื การแยง เงนิ แยงของใช เหยียดหยามชาติพันธุ และการคุกคามทางเพศ นอกจากนน้ั ยงั มขี อ เสนอแนะใหโ รงเรยี นเปด พน้ื ทท่ี างสงั คม ใหเ ดก็ โดยพบวา ในภาคตะวนั ออก มนี กั เรยี นเกเรชอบแยง เงนิ และของ ไดม โี อกาสทำกจิ กรรมบำเพญ็ ประโยชน ทำงานเพอ่ื คนอน่ื เพอ่ื ใชแ ละขบู งั คบั เพอ่ื นๆ สงู กวา ภาคอน่ื ๆ ไดส มั ผสั ถงึ ความเออ้ื อาทรทม่ี ตี อ คนอน่ื แลว ไดร บั ความรกั ความ ขอบคณุ ความเมตตา กลบั มา ทง้ั นเ้ี พอ่ื หาทางออกใหก บั เดก็ นกั เรยี นทถ่ี กู รงั แกมกั ไมบ อกใคร ยง่ิ นกั เรยี นในชน้ั สงู ขน้ึ กย็ ง่ิ ไม วยั รนุ ทต่ี อ งการแสดงออกและไดร บั การยอมรบั จากคนรอบขา ง บอกใครมากขน้ึ ขณะทเ่ี มอ่ื เกดิ การรงั แกกนั เพอ่ื นนกั เรยี นดว ย กนั กม็ กั จะอยเู ฉยๆ12 นบั เปน วฒั นธรรมเงยี บทก่ี ดทบั ใหไ มเ หน็ จากความรนุ แรงทเ่ี กดิ ขน้ึ ในรว้ั โรงเรยี นตลอดปท ผ่ี า นมา ทำให ความรนุ แรง ทถ่ี อื ไดว า เปน หนง่ึ ในเหตรุ า ยทเ่ี กดิ ขน้ึ ในรว้ั โรงเรยี น มลู นธิ สิ าธารณสขุ แหง ชาติ (มสช.) และสำนกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) เสนอใหก ระทรวงศกึ ษาธกิ ารเขา กา วใหพ น จากวงจรของความไมป ลอดภยั มารว มรณรงคเ รอ่ื ง “โรงเรยี นปลอดความรนุ แรง” ตลอดป 2550 ความปลอดภยั ทง้ั กายและใจในรว้ั โรงเรยี น นบั เปน สง่ิ แวดลอ ม เพอ่ื ใหโ รงเรยี นเปน สถานทท่ี ป่ี ลอดภยั และนกั เรยี นไปโรงเรยี น ที่สำคัญตอการศึกษาของเด็กในวัยเรียนทุกระดับ การสราง อยา งมคี วามสขุ แทจ รงิ สขุ ภาวะทด่ี ดี งั กลา วไดจ งึ เปน เรอ่ื งละเอยี ดออ นและตอ งอาศยั ความรว มมอื จากหลายฝา ย ลา สดุ เกดิ การเปลย่ี นแปลงในทาง สรา งสรรคข น้ึ กบั แวดวงสอ่ื โทรทศั น นั่นคอื การขึน้ สัญลกั ษณ จำแนกประเภทรายการ หลงั จากมเี สยี งเรยี กรอ งจากหลายฝา ย โดยเฉพาะศูนยเฝาระวังทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม 69

กาวแรกของการรางพ.ร.บ.สุขภาพ แหง ชาติ กระแสการปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพในประเทศ ไทย เรม่ิ ตน เหน็ เปน รปู ธรรมขน้ึ ตอ เนอ่ื ง จากกระแสการปฏริ ปู การเมอื งจนไดร ฐั - ธรรมนญู แหง ประเทศไทยฉบบั พ.ศ. 2540 โดยคณะกรรมาธิการการสาธารณสุข ของวุฒิสภา (พ.ศ.2539-2543) และค ณะทำงานที่เกี่ยวของไดจัดทำรายงาน “ระบบสุขภาพประชาชาติ” เสนอแก วฒุ สิ ภาในเดอื นมนี าคม 2543 ในชว งป เดยี วกนั นก้ี ม็ กี ารออกระเบยี บสำนกั นายก รฐั มนตรี วา ดว ยการปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพ แหง ชาติ กำหนดใหม ี คณะกรรมการปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพแหง ชาติ (คปรส.) ทำหนา ท่ี ผลกั ดนั ใหม กี ารปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพ ทเ่ี นน การรุกเพื่อสรางสุขภาพดีนำหนาการตั้ง รบั เพอ่ื ซอ มสขุ ภาพหรอื ทเ่ี รยี กสน้ั ๆตดิ ปาก วา “สรา งนำซอ ม”1 กระบวนการสำคัญที่สุดของการปฏิรูป ระบบสขุ ภาพ คอื การจดั ทำรา งพระราช บญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ เพอ่ื เปน ธรรมนญู หรอื กฎหมายแมบ ทดา นสขุ ภาพ ทก่ี ำหนด ระบบ โครงสรา ง กลไก กตกิ า และเงอ่ื นไข ของระบบสุขภาพที่สมบูรณใหแลวเสร็จ ภายในเวลาไมเ กนิ 3 ป ตอ มาขยายเปน ไมเกิน 5 ป (ไมเกินสิงหาคม 2548) โดยมสี ำนกั งานปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพแหง พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาตจิ ากอดุ มการณ ชาติ (สปรส.) ทำหนา ทเ่ี ปน เลขานกุ าร มี การประชุมครั้งแรกในเดือนสิงหาคม สูก ารปฏบิ ตั จิ ริงตอ งเกาะติดตอ ไป 2543ซง่ึ มนี ายชวน หลกี ภยั นายกรฐั มนตรี ขณะนน้ั เปน ประธาน อยางไมก ระพริบตา ฐานคิดสำคัญของการทำงานปฏิรูป ระบบสุขภาพคือ ยุทธศาสตรที่เรียกวา “สามเหลย่ี มเขยอ้ื นภเู ขา” ของนายแพทย สังคมไทยมีการผลักดันและเสนอกฎหมายโดยภาค ประเวศ วะสี ซง่ึ ประกอบดว ย การวจิ ยั สรา ง ประชาชนหลายฉบับ แตยังไมมีฉบับใดเลยที่สามารถ องคค วามรู การเคลอ่ื นไหวของภาคสงั คม กาวผานสภาออกมาประกาศใชเปนกฎหมายไดตาม และการเชอ่ื มโยงกบั ภาคการเมอื ง โดย กำหนดแนวทางในการดำเนินงานตาม เจตจำนงทภ่ี าคประชาชนตง้ั ใจไว การผา นพระราชบญั ญตั ิ แผนพัฒนาสุขภาพแหงชาติ สอดคลอง สขุ ภาพแหง ชาตใิ นครง้ั นจ้ี งึ เปน อกี หนา หนง่ึ ของประวตั ศิ าสตร กับการปฏิรูประบบสุขภาพออกเปน 4 การเสนอกฎหมายและการเมอื งไทย ทเ่ี ปน กฎหมายฉบบั แรก ยทุ ธศาสตร คอื ที่ภาคประชาชนมีสวนรวมในกระบวนการผลักดันมาก การสรางองคความรู โดยดำเนินการ ที่สุด ผานการรับฟงความคิดเห็น ประชาพิจารณมากครั้ง สังเคราะหองคความรูในทุกระดับ ทส่ี ดุ และผา นกระบวนการพจิ ารณาถงึ สามรฐั บาล หากแต เพอ่ื นำไปสกู ารรา ง พ.ร.บ.สขุ ภาพฯ และ กลับผานออกมาเปนกฎหมายไดสำเร็จในยุคของรัฐบาล การปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพอยา งเปน รปู ธรรม รฐั ประหาร 19 กนั ยายน 2549 การสรา งความรว มมอื ทางสงั คม โดย เคลอ่ื นไหวรว มกบั ภาคเี ครอื ขา ย องคก ร ตาง ๆ และประชาชนทั่วไป เพื่อรับฟง 70 50-03-003-70-73_NEW20_W.indd 70 3/20/07 4:46:28 PM

ความคิดเห็น จัดทำประชาพิจารณการราง พ.ร.บ.สุขภาพฯ และมกี ารกำหนดสทิ ธดิ า นสขุ ภาพไวห ลายมาตราดว ยกนั เชน การสอ่ื สารสาธารณะ เพอ่ื สรา งความรว มมอื ในกระบวนการ สทิ ธใิ นการไดร บั บรกิ าร สทิ ธใิ นการเลอื กการตายอยา งสงบ สทิ ธิ รา งพ.ร.บ.สขุ ภาพฯ อยา งกวา งขวาง และใหเ กดิ การปฏริ ปู วธิ คี ดิ ในการเลอื กปฏบิ ตั ติ ามความเชอ่ื ของตน สทิ ธใิ นการเขา ถงึ ขอ มลู ดา นสขุ ภาพของคนไทย และการจดั การ เพอ่ื ทำการยกรา งพ.ร.บ. เปน ตน สขุ ภาพฯ และประสานงานสนบั สนนุ กระบวนการ ทง้ั หมดนม้ี ี (5) หนา ทด่ี า นสขุ ภาพของรฐั ตามแนวนโยบายของรฐั ใน กำหนดเวลาทง้ั สน้ิ 3 ป (2543-2546)2 รฐั ธรรมนญู (มาตรา27-31)ซง่ึ กำหนดหนา ทข่ี องรฐั ในการดำเนนิ การเพอ่ื การมสี ขุ ภาวะทส่ี มบรู ณข องปวงชน ในปแ รกของการทำงาน สำนกั งานปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพแหง ชาติ (6) ความมน่ั คงดา นสขุ ภาพ (มาตรา 32-33) กำหนดไว (สปรส.) เปน องคก รเจา ภาพในการนำเสนอเผยแพรก รอบความ ครอบคลมุ ทง้ั ความมน่ั คงทางสงั คม เศรษฐกจิ โครงสรา งพน้ื ฐาน คดิ ในการปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพตอ สาธารณชนและภาคเี ครอื ขา ย ตา ง ๆ ทรพั ยากรและสง่ิ แวดลอ ม การเมอื ง การเขา ถงึ บรกิ าร ตา ง ๆ รวมทง้ั จดั กระบวนการใหภ าคเี ครอื ขา ยภาคสว นตา ง ๆ และการเคารพในความแตกตา ง มสี ว นรว มในการพจิ ารณา กำหนดขอ เสนอ และรว มกนั ปรบั ปรงุ (7) ระบบสขุ ภาพทส่ี มบรู ณ ไดแ ก การพยายามสรา งระบบสรา ง ยกรา งพ.ร.บ.สขุ ภาพฯ ผา นเวทรี ปู แบบตา ง ๆ กวา 1,500 เวที เสรมิ สขุ ภาพ (มาตรา 66-68) ระบบปอ งกนั และควบคมุ ปญ หา ทค่ี กุ คามทางสขุ ภาพ (มาตรา 69-70) ระบบบรกิ ารสาธารณสขุ จุดสุดยอดของงานในปแรกคือ การทดลองจัดเวทีสมัชชา ทพ่ี อเพยี งมคี ณุ ภาพและเขา ถงึ ไดอ ยา งเปน ธรรม(มาตรา71-74) สขุ ภาพแหง ชาตขิ น้ึ ในงาน “ตลาดนดั ปฏริ ปู (ระบบ) สขุ ภาพ” ภมู ปิ ญ ญาทอ งถน่ิ ดา นสขุ ภาพ (มาตรา 75-77) ระบบคมุ ครอง เมอ่ื เดอื นกนั ยายน 2544 เพอ่ื รบั ฟง ขอ เสนอแลกเปลย่ี นความ ผูบริโภคดานสุขภาพ (มาตรา 78-79) ระบบองคความรู คดิ เหน็ หาขอ สรปุ รว ม ซง่ึ มผี เู ขา รว มสงู ถงึ 150,000 คน กอ นจะ และขอ มลู ขา วสารดา นสขุ ภาพ (มาตรา 80-82) ระบบกำลงั คน สง ใหค ณะอนกุ รรมการยกรา ง พ.ร.บ.สขุ ภาพฯ มกี ารจดั เวทรี บั ฟง ดา นสาธารณสขุ (มาตรา 83-85) และระบบการเงนิ การคลงั ดา น ความเหน็ รา งสาระสำคญั ในระดบั พน้ื ท่ี ทำประชาพจิ ารณร า ง สขุ ภาพ (มาตรา 86-88) พ.ร.บ. สขุ ภาพฯ ทง้ั ฉบบั และมกี ารจดั เวทรี บั ฟง ความเหน็ สาธารณะ รอบสดุ ทา ยในงานสมชั ชาสขุ ภาพแหง ชาติ วนั ท่ี 8-9 สงิ หาคม ทง้ั น้ี ในแตล ะประเดน็ ไดร บั การวพิ ากษว จิ ารณจ ากภาคเี ครอื ขา ย 2545 โดย พ.ต.ท.ทกั ษณิ ชนิ วตั ร นายกรฐั มนตรใี นขณะนน้ั ไดใ ห ที่เขารวมรับฟง และแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันอยางกวาง สัญญาประชาคมวารัฐบาลจะเปนเจาภาพในการผลักดันราง ขวาง โดยเฉพาะในประเดน็ เรอ่ื งสขุ ภาวะ จติ วญิ ญาณ ระบบ พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาตแิ ทนภาคประชาชน3 บรกิ ารสขุ ภาพ กลไกสมชั ชาสขุ ภาพ และสทิ ธทิ างสขุ ภาพในดา น ตา ง ๆ เปน ตน ประเดน็ สำคญั ในรา งพ.ร.บ.สขุ ภาพฯ ฉบบั ตง้ั ตน จากการยกรา งพ.ร.บ.สขุ ภาพฯ ซง่ึ มกี ารจดั เวทรี บั ฟง ระดมความ ความเคลอ่ื นไหวของพ.ร.บ.สขุ ภาพฯในเสน ทางปฏริ ปู เห็นและความรวมมือจากทุกภาคสวนในทุกจังหวัด รางพ.ร.บ.สุขภาพแหงชาติเปนกฎหมายที่ดำเนินไปตาม ทง้ั ฝา ยประชาชน นกั วชิ าการ หนว ยราชการ และภาคการเมอื ง ยทุ ธศาสตรส ามเหลย่ี มเขยอ้ื นภเู ขา โดยอาศยั พลงั จากนกั วชิ า กวา 3,000 เครอื ขา ย มผี เู ขา รว มกระบวนการหลายแสนคน การ ภาคสงั คม และภาคการเมอื ง ในเบอ้ื งแรกของกระบวนการ ในทส่ี ดุ กไ็ ดเ ปน รา งกฎหมายเบอ้ื งตน เสนอตอ รฐั บาล เรยี กวา จดั ทำนน้ั กลา วไดว า รา ง พ.ร.บ.ฉบบั นอ้ี าศยั การขบั เคลอ่ื นจากนกั รา งพ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ ฉบบั 24 กนั ยายน 2545 หรอื ทเ่ี รยี ก วิชาการและภาคประชาชนเปนสำคัญ โดยเฉพาะการจัดเวที วา ธรรมนญู สขุ ภาพคนไทยมที ง้ั สน้ิ 93มาตราดว ยกนั สาระสำคญั สาธารณะเปน ประจำทกุ ป ทเ่ี รยี กวา สมชั ชาสขุ ภาพแหง ชาติ ซง่ึ และขอ ถกเถยี งของสงั คมตอ รา ง พ.ร.บ.ฉบบั นม้ี หี ลายประเดน็ เปนโอกาสและเครื่องมือที่สำคัญของการผลักดันรางพ.ร.บ. ดว ยกนั สรปุ ไดด งั น4้ี สขุ ภาพแหง ชาตอิ ยา งตอ เนอ่ื ง และกลายเปน ปรากฏการณท ส่ี ง (1) สขุ ภาพไมใ ชโ รคและการรกั ษาโรคเทา นน้ั (มาตรา 3) ผลสะเทอื นใหเ กดิ ความเคลอ่ื นไหวในภาคประชาชนอยา งกวา ง แตข ยายกวา งไปสสู ขุ ภาวะทส่ี มบรู ณเ ชอ่ื มโยงกนั เปน องคร วม ขวาง ทง้ั ในระดบั ทอ งถน่ิ และระดบั ชาติ จนเปน พลงั สำคญั อนั หนง่ึ ทง้ั กาย ใจ สงั คม และจติ วญิ ญาณ ซง่ึ เกย่ี วขอ งกบั เศรษฐกจิ ทก่ี ดดนั ใหภ าคการเมอื งรว มสนบั สนนุ รา งพ.ร.บ.ฉบบั นใ้ี นทส่ี ดุ จติ ใจ ครอบครวั ชมุ ชน สงั คม วฒั นธรรม สง่ิ แวดลอ ม เพอ่ื ใหก าร เมอ่ื รา งพ.ร.บ.ฉบบั นผ้ี า นจากภาคสงั คมเขา สกู ารขบั เคลอ่ื นใน เคลอ่ื นไหวเรอ่ื งสขุ ภาพเปน ความเคลอ่ื นไหวใหญท ส่ี ามารถสรา ง สว นของภาคการเมอื ง แมร า งพ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ ฉบบั 24 ความสขุ ทส่ี มบรู ณถ ว นหนา กนั ยายน 2545 ไดน ำเสนอแกร ฐั บาลไปแลว แตใ นสว นภาค (2) สขุ ภาพเปน อดุ มการณข องชาติ (มาตรา 6) คอื การถอื เอา ประชาชนกย็ งั มกี ารแสดงเจตนารมณส นบั สนนุ รา งพ.ร.บ.สขุ ภาพ สขุ ภาวะของคนในสงั คมเปน เปา หมายสงู สดุ ของสงั คม ไมใ ชก าร แหง ชาตดิ ว ยการรว มลงชอ่ื เปน จำนวนถงึ 4.7 ลา นคน โดยมอบ มงุ สรา งความรำ่ รวยหรอื การพฒั นาทางเศรษฐกจิ รายชื่อทั้งหมดใหแกประธานรัฐสภาในขณะนั้นคือ นายอุทัย (3)ระบบสขุ ภาพทพ่ี งึ ประสงคเ ปน ระบบสรา งนำซอ ม(มาตรา7) พมิ พใ จชน เมอ่ื วนั ท่ี 7 พฤศจกิ ายน 2545 ในงานรณรงคร วม พ.ร.บ.สุขภาพฯจะปรับระบบสุขภาพจากการตั้งรับความเจ็บ พลงั สรา งสขุ ภาพตามรอยพระยคุ ลบาททท่ี อ งสนามหลวง6 ปวย ไปสูการเปนระบบรุกที่มุงสรางสุขภาพดี ที่อยูบนฐาน ของความพอดี พอเพยี ง เคารพในศกั ดศ์ิ รแี ละคณุ คา ของความ นอกจากน้ี ในระหวา งทร่ี อการพจิ ารณาของคณะรฐั มนตรอี ยถู งึ เปน มนษุ ย 15 เดือน ภาคประชาชนที่มีสวนรวมในการจัดทำรางพ.ร.บ. (4)การเคารพศกั ดศ์ิ รแี ละคณุ คา ความเปน มนษุ ย (มาตรา5,8-24) สุขภาพฯ ซึ่งมีการรวมตัวเปนเครือขายเรียกวา เครือขาย โดยกำหนดวา สขุ ภาพเปน สว นหนง่ึ ของศกั ดศ์ิ รคี วามเปน มนษุ ย สงเสริมกระบวนการเสนอกฎหมายภาคประชาชน ไดใช 71

สิทธิตามรัฐธรรมนูญ 2540 รวบรวมรายชื่อประชาชนกวา และมาตราท่ี 9/1 “บคุ คล หรอื คณะบคุ คลมสี ทิ ธริ อ งขอใหม กี าร 120,000 คน เสนอรา งพ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ ฉบบั ประชาชน ตอ ประเมนิ และมสี ทิ ธริ ว มในกระบวนการประเมนิ ผลกระทบดา น ประธานรฐั สภาในเดอื นพฤษภาคม 2547 และในเดอื นสงิ หาคม สุขภาพจากนโยบายสาธารณะบุคคลหรือคณะบุคคลมีสิทธิ ปเ ดยี วกนั นค้ี ณะรฐั มนตรไี ดพ จิ ารณาเหน็ ชอบในหลกั การ หลงั ไดร บั รขู อ มลู คำชแ้ี จง และเหตผุ ลจากหนว ยงานของรฐั กอ นการ จากนน้ั จงึ สง ใหส ำนกั งานคณะกรรมการกฤษฎกี าไปปรบั ปรงุ อนุญาตหรือการดำเนินโครงการ หรือกิจกรรมใดที่อาจมีผล ลดลงเหลอื 52 มาตรา จาก 93 มาตรา กอ นจะไดร บั การบรรจใุ น กระทบตอ สขุ ภาพของตนหรอื ชมุ ชน และแสดงความเหน็ ของตน วาระการประชมุ ของสภาผแู ทนราษฎรในเดอื นพฤศจกิ ายน 2548 ในเรอ่ื งดงั กลา ว” ขณะทร่ี า งพ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ ฉบบั ประชาชนนน้ั ไดร บั การบรรจุ อยา งไรกด็ ี ในระหวา งการพจิ ารณานน้ั ประเดน็ ทอ่ี อ นไหวและ วาระการประชมุ รอพจิ ารณาอยแู ลว ตง้ั แตเ ดอื นเมษายน 2548 ถกู ตง้ั ขอ สงั เกตอยา งมากกค็ อื สทิ ธกิ ารตายทร่ี ะบไุ วใ นมาตรา ซง่ึ นอกจากรา งพ.ร.บ.สขุ ภาพฯ ทง้ั 2 ฉบบั นแ้ี ลว ยงั มฉี บบั ทเ่ี สนอ 12 วา โดยบคุ คลตา ง ๆ กนั อกี 3 ฉบบั คอื รา งพ.ร.บ.สขุ ภาพฯ ทเ่ี สนอโดย นายแพทยบุรณัชย สมุทรักษ และคณะ พรรคประชาธิปตย “บุคคลมีสิทธิทำหนังสือแสดงเจตนาไมประสงคจะรับบริการ รางพ.ร.บ.สุขภาพฯที่เสนอโดยนายแพทยวินัย วิริยะกิจจา สาธารณสขุ ทเ่ี ปน ไปเพยี งเพอ่ื ยดื การตายในวาระสดุ ทา ยของชวี ติ และนายวรี ะศกั ด์ิ โคว สรุ ตั น พรรคชาตไิ ทย และฉบบั เสนอโดย ตน หรอื เพอ่ื ยตุ กิ ารทรมานจากการเจบ็ ปว ยได นางลดาวลั ย วงศศ รวี งศแ ละคณะ พรรคไทยรกั ไทย การดำเนนิ การตามหนงั สอื แสดงเจตนาตามวรรคหนง่ึ ใหเ ปน ไป ในทส่ี ดุ สภาผแู ทนราษฎรกไ็ ดเ หน็ ชอบในหลกั การดว ยคะแนน ตามหลกั เกณฑแ ละวธิ กี ารทก่ี ำหนดในกฎกระทรวง เสยี ง 277 เสยี ง งดออกเสยี ง 3 เสยี ง และไมม ผี ไู มเ หน็ ดว ย โดยยดึ รางฉบับรัฐบาลเปนหลักและไดมีการตั้งคณะกรรมาธิการ ผปู ระกอบวชิ าชพี ดา นสาธารณสขุ มหี นา ทต่ี อ งปฏบิ ตั ติ ามเจตนา วสิ ามญั ขน้ึ มาพจิ ารณารา งพ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ แตเ มอ่ื คณะ ของบคุ คลตามวรรคหนง่ึ และเมอ่ื ไดป ฏบิ ตั ติ ามเจตนาดงั กลา ว กรรมาธกิ ารฯพจิ ารณาไปไดถ งึ มาตรา 17 กเ็ กดิ การยบุ สภาเมอ่ื แลว มใิ หถ อื วา การกระทำนน้ั เปน ความผดิ และใหพ น จากความ วนั ท่ี 24 กมุ ภาพนั ธ 2549 และเกดิ การรฐั ประหารเมอ่ื วนั ท่ี 19 รบั ผดิ ทง้ั ปวง” กนั ยายน 2549 โดยคณะปฏริ ปู การปกครองในระบอบประชา- ธปิ ไตย อนั มพี ระมหากษตั รยิ ท รงเปน ประมขุ การพจิ ารณารา ง โดยนายสมเกยี รติ ออ นวมิ ล สมาชกิ สนช.ใหค วามเหน็ คดั คา นวา พ.ร.บ.ฉบบั นจ้ี งึ สะดดุ หยดุ ลง “สทิ ธกิ ารตายถอื เปน เรอ่ื งใหญ แตก ลบั กำหนดผา นกฎกระทรวง ทจ่ี ะไปออกทหี ลงั โดยกำหนดวา ผปู ว ยตอ งทำหนงั สอื ขอใหผ ปู ว ย ตอเมื่อมีการโปรดเกลาใหพลเอกสุรยุทธ จุลานนท เปน ตายโดยไดห ยดุ รบั การรกั ษาพยาบาลจากแพทย ซง่ึ ในความจรงิ นายกรัฐมนตรี และแตงตั้งสมาชิกสภานิติบัญญัติแหงชาติ แลว ผปู ว ยทอ่ี าการโคมา ยอ มไมม สี ตทิ จ่ี ะทำหนงั สอื ใชส ทิ ธกิ าร (สนช.) 242 คน นายแพทยม งคล ณ สงขลา รฐั มนตรวี า การ ตายเพอ่ื ระงบั การรกั ษา อกี ทง้ั การทใ่ี หผ ปู ว ยอนญุ าตใหแ พทย กระทรวงสาธารณสขุ คนใหม จงึ ไดเ สนอรา งพ.ร.บ.สขุ ภาพฯเขา ปลอยใหผูปวยตายเองไดตามธรรมชาติโดยไมผิดกฎหมาย สกู ารพจิ ารณาของคณะรฐั มนตรอี กี ครง้ั และคณะรฐั มนตรไี ด อาจถอื เปน การณุ ยฆาต และเปน การใหผ ปู ว ยใหส ทิ ธกิ ารฆา แก ใหค วามเหน็ ชอบเสนอรา ง พ.ร.บ.สขุ ภาพฯตอ สนช. เมอ่ื วนั ท่ี 7 แพทยไ ด เพราะผปู ว ยมสี ทิ ธกิ ารตาย…แพทยท ม่ี จี รรยาบรรณทว่ั พฤศจกิ ายน 2549 โดยสนช.ไดร บั หลกั การในวาระท่ี 1 ดว ย โลกจะไมป ลอ ยใหค นไขต าย แตแ พทยไ ทยกลบั บอกวา ถา คนไข คะแนนเสยี งเหน็ ดว ย 118 เสยี ง ไมเ หน็ ดว ย 5 เสยี ง และงดออก อยากตายกใ็ หต ายได เรอ่ื งนถ้ี อื เปน เรอ่ื งใหญแ ละจะเกดิ การฟอ ง เสยี ง 1 เสยี ง มกี ารตง้ั คณะกรรมาธกิ ารวสิ ามญั ขน้ึ มาพจิ ารณา รอ งอยา งมาก จงึ เปน เรอ่ื งทค่ี วรอยใู นกฎหมายไมใ ชก ฎกระทรวง”8 ในวาระท่ี 2 และ 3 ระหวา งวนั ท่ี 27-28 ธนั วาคม 2549 และ มกี ารลงมตใิ นวาระท่ี 3 เหน็ ชอบใหร า งพ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ ขณะทน่ี ายแพทยม งคล ณ สงขลา ไดช แ้ี จงวา “มาตราดงั กลา วเปน ประกาศใชเ ปน กฎหมายไดใ นวนั ท่ี4มกราคม 2550ดว ยคะแนน การใหส ทิ ธแิ กผ ปู ว ยทจ่ี ะไมร บั บรกิ ารทางการแพทย โดยแพทย เสยี ง 154 เสยี ง ไมเ หน็ ดว ย 9 เสยี ง และงดออกเสยี ง 6 เสยี ง7 ไมม สี ทิ ธต์ิ ดั สนิ ใจอยา งหนง่ึ อยา งใด กรณผี ปู ว ยไมไ ดท ำหนงั สอื แสดงสทิ ธไ์ิ ว เปน หนา ทข่ี องญาตทิ จ่ี ะปรกึ ษากบั แพทย หากญาติ ควรตราไวด ว ยวา สาระสำคญั 2ประการทเ่ี คยถกู ตดั ออกในขน้ั ตอน ยอมรบั แพทยจ งึ จะดำเนนิ การ…โดยกระทรวงสาธารณสขุ จะตอ ง กฤษฎกี า และไดร บั การเพม่ิ เตมิ ในพ.ร.บ.สขุ ภาพฯคอื มาตราท่ี ออกกฎกระทรวงทร่ี ะบชุ ดั เจนวา ญาตใิ นลำดบั ใดจะเปน ผตู ดั 5/1 ที่วา “สุขภาพของหญิงที่หมายถึงสุขภาพทางเพศและ สนิ ใจได เปน สทิ ธขิ องปจ เจกบคุ คลทจ่ี ะตดั สนิ ใจรบั บรกิ ารหรอื ไม สุขภาพของระบบเจริญพันธุของหญิง ซึ่งมีความจำเพาะ ไมใ ชใ หอ ำนาจหมอตดั สนิ ใจแทนคนปว ย”9 ซบั ซอ น และมอี ทิ ธพิ ลตอ สขุ ภาพหญงิ ตลอดชว งชวี ติ ตอ งไดร บั การสรา งเสรมิ และคมุ ครองอยา งสอดคลอ งและเหมาะสม หลงั จากการผลกั ดนั พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาตขิ องภาคเี ครอื ขา ย ตาง ๆ มานานกวา 6 ป การผานกระบวนการนิติบัญญัติ สขุ ภาพของเดก็ คนพกิ าร คนสงู อายุ คนดอ ยโอกาสในสงั คม ออกมาประกาศใชเปนกฎหมายของพ.ร.บ.สุขภาพแหงชาติ และกลมุ คนตา ง ๆ ทม่ี คี วามจำเพาะในเรอ่ื งสขุ ภาพ ตอ งไดร บั การ ครง้ั น้ี สรา งความดใี จใหแ กผ มู สี ว นรว มในการผลกั ดนั อยา งยง่ิ สรา งเสรมิ และคมุ ครองอยา งสอดคลอ งและเหมาะสมดว ย” โดยสมาคมหมออนามยั หนง่ึ ในเครอื ขา ยทร่ี ว มผลกั ดนั ระบวุ า 72

หลงั ผลกั ดนั กฎหมายฉบบั นอ้ี อกมาเปน กฎหมายไดส ำเรจ็ หมอ ทำใหม รี ะบบสวสั ดกิ ารแกพ ลเมอื งทกุ คนอนั เปน สวสั ดกิ ารแนว อนามยั ทว่ั ประเทศจำนวน 99 คน จะบวชทว่ี ดั ชลประทานรงั สฤษฏ กวา งหรอื เชงิ สถาบนั อยา งจรงิ จงั ขน้ึ เปน ครง้ั แรก11 เพอ่ื อทุ ศิ ใหท กุ คนทร่ี ว มกนั ผลกั ดนั พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาตทิ นั ที (3) ตวั กฎหมายจะเปน เครอ่ื งมอื ในการขบั เคลอ่ื นเพอ่ื พฒั นา หลงั ประกาศบงั คบั ใช1 0 ระบบสขุ ภาพและนโยบายสาธารณะ ทจ่ี ะเกดิ ผลดตี อ สขุ ภาพ และสขุ ภาวะของสงั คมไทยในระยะยาว โดยเปด โอกาสใหค นไทย คณุ ปู การของการขบั เคลอ่ื นพ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ สามารถนำกฎหมายมาใชป ระโยชนในการรวมสรา งสขุ ภาวะ ตลอดระยะเวลากวา 6 ปข องการผลกั ดนั พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ ในทกุ มติ ริ ว มกนั 12 แมจ ะบรรลเุ ปา หมายคอื การประกาศใชเ ปน กฎหมายไดล ลุ วง สำเรจ็ เมอ่ื ตน เดอื นมกราคม 2550 แตท จ่ี รงิ แลว กระบวนการ พรบ.สขุ ภาพจากอดุ มการณส กู ารปฏบิ ตั จิ รงิ กา วทต่ี อ ง ระหวา งทางของการขบั เคลอ่ื นพ.ร.บ.และการปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพ ตดิ ตามตอ ไปอยา งไมก ระพรบิ ตา นน้ั กเ็ ปน สง่ิ ทส่ี ำคญั ไมน อ ย และสง ผลสะเทอื นสบื เนอ่ื งตอ สงั คม ในเชงิ อดุ มการณ พรบ.สขุ ภาพแหง ชาตไิ ดถ กู ออกแบบใหเ ปน ไทยหลายประการดว ยกนั ทเ่ี หน็ เดน ชดั ไดแ ก ‘ธรรมนูญสุขภาพ’ ที่สอดคลองกับความซับซอนของปญหา สขุ ภาพ เปน พรบ.ทม่ี ไิ ดม งุ สรา งอำนาจใหแ กส ว นใดสว นหนง่ึ (1)การเปลย่ี นแมบ ทความคดิ ดา นสขุ ภาพ อนั ทจ่ี รงิ การเปลย่ี น หรอื ฝา ยใดฝา ยหนง่ึ แตม งุ ใหป ระชาชนทกุ ภาคสว นสามารถเขา กระบวนทศั นท เ่ี ปน แบบแผนความคดิ ของคนในสงั คมเปน สง่ิ ท่ี มามสี ว นรว มใหค วามเหน็ ไดต ลอดเวลา พรบ.ฉบบั นจ้ี งึ เปน ยกั ษ ตอ งอาศยั เวลาและกระบวนการพอสมควร กวา ทจ่ี ะนำไปสคู วาม ไมม กี ระบอง เสนอแตแ นวทางและหลกั การของระบบสขุ ภาพท่ี เหน็ พอ งทางสงั คมได ในระหวา งกระบวนการชแ้ี จงสาระสำคญั พงึ ประสงคข องคนไทย เพอ่ื การสรา งหลกั ประกนั ทางสขุ ภาพ สรา ง รบั ฟง ความคดิ เหน็ ขอ เสนอแนะของทกุ ฝา ยในสงั คมของการผลกั ทางเลอื ก และสรา งองคค วามรเู รอ่ื งสขุ ภาพของคนไทย ดนั พ.ร.บ.ฉบบั น้ี ไดส ง ผา นความคดิ ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั สขุ ภาพไปสู สงั คมอยา งไดผ ล และนำไปสคู วามเหน็ พอ งรว มกนั ของสงั คม พรบ.ฉบบั นจ้ี งึ ใหค วามสำคญั ตอ เรอ่ื งสทิ ธิ เรอ่ื งขอ มลู ขา วสาร หลายประเดน็ ดว ยกนั ทส่ี ำคญั ๆ ไดแ ก เรื่องหลักประกันสุขภาพ การสรางเสริมและคุม ครองสุขภาพ - การขยายกรอบคดิ เรอ่ื งสขุ ภาพไปสสู ขุ ภาวะ จากทเ่ี นน ความ โดยเฉพาะประชากรกลุมตอไปนี้คือ เด็ก ผูสูงอายุ ผูยากไร เจบ็ ปว ยในเรอ่ื งโรคแยกสว นตามอวยั วะไปสกู ารคำนงึ ถงึ สขุ ภาพ คนพกิ าร เปน ตน นอกจากนน้ั ยงั ใหค วามสำคญั ตอ การปฏบิ ตั ิ ในลกั ษณะทเ่ี ชอ่ื มโยงเปน องคร วม ครอบคลมุ ทง้ั กาย ใจ สงั คม ทางสขุ ภาพตามระบบความเชอ่ื ของแตล ะคนหรอื แตล ะกลมุ โดย และปญ ญา ไมค กุ คามตอ สขุ ภาพคนอน่ื หรอื ตอ สว นรวม และการไมเ ลอื ก - ใหค วามสำคญั กบั บรบิ ทแวดลอ มทส่ี ง ผลตอ สขุ ภาวะ ปฏบิ ตั อิ ยา งไมเ ปน ธรรม เนอ่ื งจากความแตกตา งทางเพศ ซง่ึ นำ - การปรบั เปลย่ี นจากความคดิ ทว่ี า สขุ ภาพเปน เรอ่ื งของการรกั ษา ไปสกู ารคมุ ครองสขุ ภาพผหู ญงิ เพราะความเฉพาะและความ โรคหรือการซอมสุขภาพไปสูความคิดเรื่องสรางสุขภาพที่ดี ซับซอนของระบบเจริญพันธุของผูหญิงที่แตกตางไปจากชาย หรอื สรา งนำซอ ม ซง่ึ กลายเปน กระแสสรา งเสรมิ สขุ ภาพอยา ง และเพราะคา นยิ ม รวมถงึ วฒั นธรรมความเชอ่ื ตา งๆ มอี ทิ ธพิ ล กวา งขวางตอ เนอ่ื งจนถงึ ปจ จบุ นั ตอ สขุ ภาพองคร วมของผหู ญงิ ตง้ั แตเ กดิ จนตาย - ปรบั เปลย่ี นความคดิ ในเรอ่ื งระบบการแพทยข องสงั คมโดยคำนงึ ถงึ พหลุ กั ษณท างการแพทย ซง่ึ ไมไ ดม แี ตก ารแพทยแ ผนตะวนั ตก จะเหน็ ไดว า ตวั พรบ.เองทง้ั เชงิ อดุ มการณ หลกั การ และรายละเอยี ด เพยี งอยา งเดยี ว ดว ยการเคารพและใหค วามสำคญั กบั ภมู ปิ ญ ญา เนน การสรา งความชอบธรรมในระบบสขุ ภาพทแ่ี ตกตา งไปจาก พน้ื บา น อนั เปน ความแตกตา งของวฒั นธรรมการแพทยใ นแตล ะ แนวทางทเ่ี ปน กระแสหลกั ในปจ จบุ นั เพอ่ื มงุ หวงั ทจ่ี ะแกป ญ หา ทอ งถน่ิ อกี ดว ย สขุ ภาพในระดบั ทถ่ี งึ รากถงึ โคน ถา พรบ.สขุ ภาพฯสามารถกา วไป สเู ปา หมายแคเ พยี งในระดบั หลกั การได กเ็ ชอ่ื วา จะชว ยคลค่ี ลาย (2) การขยายตวั ของภาคประชาสงั คม ทง้ั ในแงข องจำนวน ปญ หาสขุ ภาพไดอ ยา งกวา งขวางลกึ ซง้ึ โดยเฉพาะหวั ใจของระบบ ประเดน็ เนอ้ื หา กจิ กรรม และบทบาทหนา ท่ี ในระหวา งกระบวน สขุ ภาพทต่ี อ งสรา งสขุ ภาพมากกวา ซอ มสขุ ภาพ การขบั เคลอ่ื นพ.ร.บ.ซง่ึ อาศยั พลงั จากภาคประชาชนนน้ั ไดก อ ใหเ กดิ การเรยี นรู ปรบั วธิ คี ดิ และการทำงานในภาคสงั คมไมน อ ย อยา งไรกต็ าม อปุ สรรคมหมึ าทท่ี ำใหก ารนำพาพรบ.สขุ ภาพฯ เชน กนั โดยเฉพาะบทบาทของกลมุ องคก รเลก็ ๆ ระดบั ทอ งถน่ิ ทม่ี ี ไปสเู ปาหมายเปนไปอยางยากลำบากก็คอื ตัวหลอเล้ยี ง สว นรว มในการจดั การประเดน็ สาธารณะ ตลอดจนคมุ ครองดแู ล ระบบคดิ กระแสหลกั ทใ่ี หร างวลั และใหค ณุ คา ตอ การรกั ษา ผลประโยชนด า นสขุ ภาวะของตวั เองมากขน้ึ และหลากหลาย เปน มากกวา การสรา งสขุ ภาพนน่ั เอง ภาคเี พอ่ื การปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพในทกุ จงั หวดั สรา งความสมั พนั ธ และขยายตวั เปน ภาคเี ครอื ขา ยขา มพน้ื ท่ี การเปด พน้ื ทท่ี างสงั คมใหแ กก ลมุ คนกระจายอยใู นระดบั พน้ื ท่ี ไดแ ลกเปลย่ี นความรู รว มเสนอความคดิ เหน็ ดา นสขุ ภาวะในรปู แบบตา ง ๆ เหลา นเ้ี ปน การพฒั นาความเขม แขง็ ของภาคประชาชน ควบคไู ปกบั การขยายแนวคดิ เรอ่ื งสทิ ธทิ างสงั คมของสงั คมไทย 73

งดโฆษณาเหลา 100% ฝน ใหไ กล แมยังไปไมถ ึง ผลงานของรัฐบาลชุดที่มาจากการรัฐประหารเมื่อวันที่ 19 กนั ยายน 2549 ทเ่ี ดน ชดั อกี เรอ่ื งหนง่ึ กค็ อื การเปด ฉากสกู บั อตุ สาหกรรมผลติ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลย กั ษใ หญท ง้ั ในประเทศ และขา มชาติ ดว ยการประกาศจะหา มการโฆษณาเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลท กุ ชนดิ 100% คอื หา มการโฆษณาทกุ ชอ งทาง ไมว า จะผา นสอ่ื ชนดิ ใดกต็ าม ตลอด 24 ชว่ั โมง และเรง พจิ ารณา รา งพ.ร.บ.ควบคมุ การบรโิ ภคเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล จนกลาย เปน ประเดน็ รอ นเรอ่ื งหนง่ึ ในชว งปลายป 2549 ตอ ป 2550 74

ความขัดแยงในตัวเองของนโยบายวาดวยสุราของ จากการเปดเสรีการผลิตและจำกัดผูบริโภค รุกคืบสู สงั คมไทย การงดโฆษณาเหลา 100% หากเรายอ นกลบั ไปมองนโยบายวา ดว ยสรุ าในประวตั ศิ าสตร ความรนุ แรงตอ ชวี ติ และทรพั ยส นิ ของคนไทย ทเ่ี กดิ จากการบรโิ ภค ของไทยก็พบวา สังคมไทยมีการกำหนดแนวทางปฏิบัติเรื่อง สรุ าและอบุ ตั เิ หตเุ มาแลว ขบั ซง่ึ เปน สาเหตกุ ารตาย 1 ใน 3 เหลา ทย่ี อ นแยง กนั เองในตวั มาตง้ั แตอ ดตี จากทช่ี าวบา นเคยมี ของคนไทยนน้ั เปน ปจ จยั สำคญั อยา งยง่ิ ของการออกมาตรการ การผลติ และบรโิ ภคสรุ าไดโ ดยเสรี จนกระทง่ั รฐั เขา มากำหนด ตา ง ๆ ของภาครฐั เพอ่ื หวงั ผลใหก ารบรโิ ภคสรุ าลดจำนวนลง ดงั ท่ี แนวทางผกู ขาดการผลติ และจำหนา ยสรุ า ในยคุ หลงั การเปลย่ี น รายงานวจิ ยั ของเครอื ขา ยวจิ ยั ถนนปลอดภยั ชว้ี า การดม่ื เครอ่ื ง แปลงการปกครองเมอ่ื พ.ศ. 2475 ไดเ ปลย่ี นจากการผกู ขาดการ ดื่มแอลกอฮอลมีความเสี่ยงที่จะบาดเจ็บจากอุบัติเหตุจราจร ผลติ สรุ ามาสกู ารเปด เสรกี ารผลติ สรุ า และสนบั สนนุ การผลติ สงู ถงึ 14 เทา ผขู บั ขท่ี ม่ี แี อลกอฮอลใ นเลอื ดเกนิ 50 มลิ ลกิ รมั และจำหนา ยสรุ า1 มคี วามเสย่ี งทจ่ี ะบาดเจบ็ สาหสั มากกวา ผขู บั ขท่ี ม่ี แี อลกอฮอล ในเลอื ดตำ่ กวา ถงึ 36 เทา และสาเหตอุ นั ดบั 1 ทท่ี ำใหเ กดิ จนถงึ ยคุ ปจ จบุ นั เรม่ิ จากป 2542 กระทรวงการคลงั ไดจ ดั ทำแผน อุบัติเหตุสูงสุดในชวง 7 วันอันตรายของเทศกาลปใหมคือ การประมลู โรงงานสรุ าของรฐั และนโยบายบรหิ ารงานสรุ า เพอ่ื ขอ การเมาสรุ ามากเปน อนั ดบั 1ซง่ึ สงู ถงึ รอ ยละ 42ดงั นน้ั หากรฐั บาล ความเหน็ ชอบจากคณะรฐั มนตรี ประกอบดว ยนโยบายสำคญั 3 และสงั คมชว ยกนั หยดุ ผขู บั ขท่ี ด่ี ม่ื เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลไ ด จะ ลกั ษณะ เรยี งตามรปู แบบการเปด เสรจี ากมากไปหานอ ยคอื ปองกันการบาดเจ็บสาหัสเฉพาะตัวผูขับเองไดถึงรอยละ 45 (1) เปด เสรสี รุ ากลน่ั ทง้ั หมด ครอบคลมุ สรุ าพเิ ศษ สรุ าปรงุ พเิ ศษ โดยตอ งใชท ง้ั มาตรการรณรงคก ระตนุ ใหเ กดิ จติ สำนกึ ควบคไู ป สรุ าผสม สรุ าขาว กบั การใชม าตรการทางกฎหมายทเ่ี ขม ขน 4 (2) เปด เสรสี รุ าสที ง้ั หมด ครอบคลมุ สรุ าพเิ ศษ สรุ าปรงุ พเิ ศษ สรุ าผสม แตย กเวน สรุ าขาว ทใ่ี หแ ขง ขนั เฉพาะโรงงานสรุ าของ ทา มกลางความขดั แยง ของการเปด เสรสี นบั สนนุ การผลติ สรุ า รฐั เทา นน้ั การจำกดั โอกาสและการเขา ถงึ ของผบู รโิ ภคทผ่ี า นมานน้ั ยงั ไม (3) เปดเสรีเฉพาะสุราพิเศษ สวนสุราปรุงพิเศษ สุราผสม ประสบผลเพยี งพอตอ การลดละเลกิ สรุ า มาตรการควบคมุ ทส่ี ำคญั และสุราขาวใหแขงขันเฉพาะโรงงานสุราของรัฐเทานั้น ทั้งนี้ อกี ประการหนง่ึ ทร่ี ฐั ออกมาในปลายป 2549 นค้ี อื การประกาศ คณะรฐั มนตรไี ดม มี ตเิ มอ่ื วนั ท่ี 15 กนั ยายน 2541 เหน็ ชอบให ควบคมุ โฆษณาเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลท กุ ระดบั ไมว า จะเปน การ ดำเนนิ นโยบายตามรปู แบบทห่ี นง่ึ คอื การเปด เสรสี รุ าทง้ั หมด2 โฆษณาทางสอ่ื โทรทศั น วทิ ยุ สง่ิ พมิ พ และสอ่ื กลางแจง ทง้ั หมด โดยมกี ารกำหนดอตั ราคา ธรรมเนยี มใบอนญุ าตและอตั ราภาษี ตลอด 24 ชว่ั โมง ของสำนกั งานคณะกรรมการอาหารและยา เพอ่ื เปน รายไดข องรฐั เชน ทเ่ี คย (อย.) กระทรวงสาธารณสขุ (สธ.) ความชัดเจนของนโยบายเรื่องเหลาในปจจุบันที่เห็นกันชัดๆ ทส่ี ำคญั คอื การเสนอรา งพ.ร.บ.ควบคมุ การบรโิ ภคเครอ่ื งดม่ื คอื ความขดั แยง กนั เองระหวา งนโยบายสนบั สนนุ การผลติ และ แอลกอฮอลซง่ึ กลายเปน ประเดน็ รอ นมกี ารถกเถยี งกวา งขวาง นำมาสกู ารเปด เสรสี รุ า กบั นโยบายควบคมุ การบรโิ ภคสรุ า โดย เนอ่ื งจากเปน ครง้ั แรกทร่ี ฐั เขา มาแทรกแซงภาคธรุ กจิ สรุ าดว ยการ เฉพาะการทยอยออกมาตรการตา ง ๆ ในชว ง 5 ปท ผ่ี า นมา ไดแ ก จำกดั ชอ งทางการตลาดและการสง เสรมิ การขายซง่ึ หมายถงึ ผล มาตรการควบคมุ การเขา ถงึ และหาซอ้ื ดว ยการจำกดั เวลาให ประโยชนจ ำนวนมหาศาล ขายไดใ นระหวา งเวลาทก่ี ำหนด (11.00-14.00 และ 17.00- 24.00) จำกดั อายผุ ซู อ้ื และดม่ื สรุ าไมใ หต ำ่ กวา 18 ป และหา ม รางกฎหมายควบคุมการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอลนี้ จำหนา ยสรุ าในสถานทต่ี า ง ๆ เชน สถานศกึ ษา ศาสนสถาน เสนอโดยนายพนิ จิ จารสุ มบตั ิ รฐั มนตรวี า การกระทรวงสาธารณสขุ ปม นำ้ มนั เปน ตน มาตรการจำกดั การดม่ื สรุ า ดว ยการใชพ .ร.บ. ในขณะนั้น ซึ่งเปนประธานคณะกรรมการควบคุมการ สถานบริการ ฉบับแกไขเพิ่มเติม พ.ศ.2546 มิใหจำหนาย บรโิ ภคเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลแ หง ชาติ (คบอช.) อยดู ว ย กำหนด สุราใหแกผูมีอาการมึนเมา และหามผูมีอายุไมถึง 20 ป แนวทางสำคญั คอื เขา สถานบรกิ าร (1) หามการโฆษณาเครื่องดื่มแอลกอฮอลทุกรูปแบบในทุก สื่อตลอด 24 ชั่วโมง ยกเวนรายการกีฬาถายทอดสด มาตรการลดอบุ ตั เิ หตุ กำหนดมใิ หผ ขู บั ขข่ี บั รถขณะเมาสรุ า และ (2) หา มแสดงผลติ ภณั ฑ ชอ่ื ผลติ ภณั ฑ ชอ่ื ผผู ลติ ในสอ่ื ทกุ ชนดิ มกี ารเพม่ิ โทษใหส งู ขน้ึ เพอ่ื สนบั สนนุ การควบคมุ ปญ หาอบุ ตั เิ หตุ (3) หา มจดั กจิ กรรมชงิ โชคเกย่ี วกบั ผลติ ภณั ฑ แอลกอฮอล และ ทเ่ี กดิ ขน้ึ จากการเมาแลว ขบั นอกจากนย้ี งั มี มาตรการรณรงค (4) งดออกใบอนญุ าตจำหนา ยเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลใ นสถานท่ี ของกระทรวงสาธารณสขุ ดว ยการกำหนดใหส รุ าเปน อาหารท่ี เฉพาะ เชน ลานเบยี ร5 แตอ ดตี นายกฯ ทกั ษณิ ขอใหม กี ารทบทวน ตอ งมฉี ลากคำเตอื นแสดงขอ ความเตอื นถงึ ผลของการบรโิ ภค การยก (รา ง) พ.ร.บ. ใหม โดยใหผ ทู เ่ี กย่ี วขอ งทกุ หนว ยงานมสี ว น สรุ าบนผลติ ภณั ฑ3 และกำหนดมาตรการควบคมุ การบรโิ ภค ในการพจิ ารณารา งดว ย ซง่ึ รวมทง้ั ผปู ระกอบการและตวั แทน เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล รว มกบั ภาคประชาสงั คมทด่ี ำเนนิ โครง โฆษณา เนื่องจากคำนึงถึงปจจัยดานการลงทุนของนักธุรกิจ การตา งๆ เพอ่ื สรา งกระแสการลด ละ เลกิ ดม่ื สรุ าในสงั คมไทย ทอ่ี าจทำใหร ฐั บาลสญู เสยี คะแนนเสยี ง หากกำหนดมาตรการ ทเ่ี ขม งวดในกรณนี ้ี 75

อยา งไรกด็ ี เพยี งหนง่ึ เดอื นหลงั รฐั ประหาร รฐั บาลของพล.อ. สนบั สนนุ จากบรษิ ทั เครอ่ื งดม่ื แอลกฮอลท อ่ี าจขาดหายไปของ สรุ ยทุ ธ จลุ านนทก ไ็ ดห ยบิ เอาประเดน็ นข้ี น้ึ มาพจิ ารณาในวนั ท่ี วงการกฬี า7 17 ตลุ าคม 2549 ซง่ึ มเี นอ้ื หาโดยสรปุ ดงั น้ี คอื (1) กำหนดใหม คี ณะกรรมการนโยบายเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ผลกระทบตอ วงการตา ง ๆ หากการหา มโฆษณาเหลา แหง ชาติ โดยมนี ายกรฐั มนตรี หรอื รองนายกรฐั มนตรที ไ่ี ดม อบ เดด็ ขาดเกดิ ขน้ึ จรงิ หมายเปน ประธานกรรมการ มหี นา ทก่ี ำหนดนโยบาย แผนงาน ทา ทดี งั กลา วของรฐั บาลสง ผลใหภ าคธรุ กจิ ทเ่ี กย่ี วขอ งเรยี งหนา และมาตรการในการควบคมุ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ตลอดจนการ ออกมาแสดงความเหน็ กนั อยา งกวา งขวาง แมส ว นใหญจ ะเหน็ ดว ย บำบดั รกั ษาและฟน ฟสู ภาพผตู ดิ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล และสนบั สนนุ นโยบายของรฐั บาล ทต่ี อ งการลดปญ หาอนั เกดิ (2) กำหนดใหมีคณะกรรมการควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล จากการบรโิ ภคสรุ าอยา งขาดสำนกึ รบั ผดิ ชอบ แตก ม็ คี วามกงั วล โดยมรี ฐั มนตรวี า การกระทรวงสาธารณสขุ เปน ประธาน มหี นา ท่ี มากกวาเมื่อคำนึงถึงมูลคาทางเศรษฐกิจที่ตองสะดุดหยุดลง เสนอนโยบาย แผนงาน และมาตรการในการควบคมุ เครอ่ื งดม่ื หากมกี ารประกาศหา มการโฆษณาทางสอ่ื ทกุ ชนดิ จรงิ เนอ่ื งจาก แอลกอฮอล ตอ คณะกรรมการนโยบายเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล เงินสนับสนุนจากบริษัทเครื่องดื่มแอลกฮอลเปนแหลงรายได แหงชาติ และใหมีคณะกรรมการควบคุมฯ ของ กทม. สำคญั ของการดำเนนิ งานของสมาคมกฬี าหลายประเภทและ และคณะกรรมการควบคมุ ฯ ของ จงั หวดั การจดั การแขง ขนั กฬี าระดบั ตา งๆ (3) ใหจ ดั ตง้ั สำนกั งานคณะกรรมการควบคมุ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ขน้ึ ในกรมควบคมุ โรค เพอ่ื เปน ธรุ การของคณะกรรมการ และ ดงั ทส่ี เุ มต สวุ รรณพรหม อดตี นกั วชิ าการและอดตี กรรมาธกิ าร คณะกรรมการควบคมุ ฯ การกฬี า สภาผแู ทนราษฎร กลา ววา “ปญ หาในสงั คมไทยไมไ ด (4) การควบคมุ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ซง่ึ กำหนดใหผ ผู ลติ หรอื ผู เกดิ จากการโฆษณาเหลา 24 ชว่ั โมง ถา มาตรการนอ้ี อกมาจะ นำเขา ปฏบิ ตั ิ โดยตอ งจดั ใหม ฉี ลากและขอ ความเตอื นบนบรรจ-ุ กระทบตอ วงการกฬี าไทย เสยี โอกาสในการพฒั นากฬี าทท่ี ำมา ภณั ฑต ามหลกั เกณฑว ธิ กี ารและเงอ่ื นไข รวมทง้ั กำหนดสถานท่ี ตอ เนอ่ื ง ถา เปน การทดลอง คอ ยๆ ทำ นา จะดกี วา ”8 หามขายและบริโภค เชน วัด สถานที่ประกอบศาสนกิจ สถานที่ราชการ สถานที่ศึกษา ที่สาธารณะ หอพัก สถานี ขณะที่ฟากของภาคธุรกิจเครื่องดื่มแอลกอฮอลเองก็มีกระแส บรกิ ารนำ้ มนั ฯลฯ และหา มขายใหก บั บคุ คลทอ่ี ายตุ ำ่ กวา 25 ป วพิ ากษว จิ ารณน โยบายนไ้ี ปใน 2 มติ คิ อื ผลกระทบดา นเศรษฐกจิ บรบิ รู ณ เปน ตน รวมทง้ั หา มมใิ หโ ฆษณาเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ใน 2 วงการดวยกัน หากกฎหมายฉบับนี้มีผลบังคับใช หรือแสดงชื่อ หรือเครื่องหมายของเครื่องดื่มแอลกอฮอลใน วงการแรก ทช่ี ดั ๆ คอื ผลกระทบตอ แวดวงกฬี าไทย เพราะวงการ สถานทแ่ี ละสอ่ื ตา งๆ ในการแสดง ประกวด หรอื แขง ขนั หรอื การ กฬี ามกั ตอ งพง่ึ พาผสู นบั สนนุ จากบรษิ ทั เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ประกอบกจิ กรรมอน่ื โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเ ขา ใจไดว า ชอ่ื หรอื เครอ่ื ง เปนหลัก เชน ในแตละปเบียรสิงหสนับสนุนวงการกีฬาไทย หมายการคา เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ยกเวน การโฆษณาทป่ี รากฏ ประมาณ350ลา นบาทโดยแบง ออกเปน 2ประเภทคอื สนบั สนนุ ในการถา ยทอดสดจากตา งประเทศ ตวั นกั กฬี าโดยตรง อาทิ นกั เทนนสิ นกั วา ยนำ้ นกั กอลฟ ในเรอ่ื ง (5) กำหนดใหผ ตู ดิ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล หรอื ญาติ หรอื คณะ การศกึ ษาและการเดนิ ทางไปแขง ขนั ตา งประเทศ รวมแลว ปล ะ บคุ คล หรอื องคก รภาครฐั หรอื เอกชนทม่ี วี ตั ถปุ ระสงคเ พอ่ื บำบดั 100 ลา นบาทตอ ป และสนบั สนนุ การจดั การแขง ขนั รายการตา งๆ รกั ษาฟน ฟสู ภาพผตู ดิ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล ขอรบั การสนบั สนนุ ปล ะ 250 ลา นบาท9 เพื่อบำบัดรักษาหรือฟนฟูสภาพจากสำนักงานคณะกรรมการ ควบคมุ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลไ ด วงการทส่ี อง คอื ผลกระทบตอ ธรุ กจิ สง เสรมิ การขายทเ่ี กย่ี วขอ ง (6) กำหนดใหอ ำนาจพนกั งานเจา หนา ทใ่ี นการเขา ไปตรวจคน เชน บรษิ ทั โฆษณา สอ่ื ทกุ ชนดิ การจดั กจิ กรรมการตลาด เปน ตน บคุ คล ยานพาหนะ ยดึ หรอื อายดั เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล หรอื มี โดยในสว นของอตุ สาหกรรมโฆษณานน้ั ประเมนิ วา ปรมิ าณเมด็ หนงั สอื เรยี กบคุ คลมาใหถ อ ยคำได เงนิ แตล ะปท ก่ี ลมุ สนิ คา เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลไ ดใ ชผ า นสอ่ื ทกุ ชนดิ (7) กำหนดบทลงโทษผกู ระทำการฝา ฝน พ.ร.บ. อยทู ป่ี ระมาณ 2,000 ลา นบาท10 ทั้งนี้ คณะรัฐมนตรีเห็นชอบใหนำราง พ.ร.บ.ฯ กลับไปหารือ มติ ถิ ดั มาคอื การเลอื กปฏบิ ตั ขิ องรฐั ในการบงั คบั ใชก ฎหมาย และทบทวนในคณะกรรมการกลุมเล็ก โดยใหกระทรวง ทอ่ี าจกลายเปน สองมาตรฐาน และโอกาสทเ่ี ทา เทยี มกนั ในการ ศกึ ษาธกิ าร กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย ลงทนุ นน่ั คอื มาตรการนห้ี า มแตเ หลา เบยี ร ไวน และเครอ่ื งดม่ื กระทรวงยตุ ธิ รรม กระทรวงอตุ สาหกรรม และกระทรวงสาธารณสขุ แอลกอฮอลอ น่ื ๆ ทผ่ี ลติ ในเมอื งไทย ไมใ หโ ฆษณา แตไ มส ามารถ กระทรวงการคลงั มารว มกนั พจิ ารณาในประเดน็ ตา งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ ง หามโฆษณาแฝงในรายการกีฬา และภาพยนตรที่มาจาก รวมถงึ แนวทางปฏบิ ตั ใิ นการบงั คบั ใชก ฎหมาย6 โดยเฉพาะใน ตา งประเทศไดเ ลย ผลสะเทอื นถดั มาตอ อตุ สาหกรรมแอลกอฮอล กรณกี ารจำกดั อายผุ ซู อ้ื คอื มาตรการนเ้ี ทา กบั เปน การตอนการผลติ หรอื นำเขา สรุ าและ เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลใ หมๆ ทไ่ี มส ามารถเกดิ ไดอ กี ในเมอื งไทย ตอ มามมี ตคิ รม.ปรบั ลดอายผุ ซู อ้ื จาก25ปเหลอื 20ปเพอ่ื ใหส อด เพราะหมดโอกาสในการทำโฆษณาแนะนำผลติ ภณั ฑใ หมส สู งั คม คลอ งกบั การบรรลนุ ติ ภิ าวะ และ พ.ร.บ.สถานบรกิ าร พ.ศ. 2509 ทห่ี า มเยาวชนอายตุ ำ่ กวา 20 ป เขา ในสถานบนั เทงิ ขณะเดยี ว ตรงนผ้ี ปู ระกอบการรายเกา ทย่ี ห่ี อ เหลา เบยี รต นเองตดิ ตลาดแลว กันก็มีการเสนอใหเก็บภาษีเหลาและบุหรี่จากเดิมรอยละ 2 กจ็ ะไดเ ปรยี บมากดงั ท่ีบญุ ชว ยทองเจรญิ พลู พรเลขาธกิ ารสมาพนั ธ เพม่ิ เปน รอ ยละ 4 เพอ่ื มาตง้ั เปน กองทนุ เพอ่ื สงั คมทดแทนกบั เงนิ ชว ยภาครฐั ลดปญ หาแอลกอฮอลแ หง ชาติ กลา ววา “หากจะออก 76

มาตรการกต็ อ งไมม กี ารเลอื กปฏบิ ตั ิ อยา มสี องมาตรฐาน เพราะ แอลกอฮอลแ หง ชาติ ซง่ึ มอี ำนาจหนา ทใ่ี นการกำหนดนโยบาย เมอ่ื หา มโฆษณากต็ อ งหา มทง้ั หมด ไมว า จะเปน โฆษณาทแ่ี ฝง และแนวทางการควบคุมการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล มากบั การถา ยทอดกฬี าตา งประเทศ เพอ่ื มใิ หเ กดิ การไดเ ปรยี บ ประสานหนวยงานตางๆ กำกับ ติดตามประเมินผล จัดใหมี เสยี เปรยี บ หรอื แมแ ตเ หลา ขาว กต็ อ งมกี ารจดั เกบ็ ภาษอี ยา งเทา การศกึ ษาวจิ ยั และสนบั สนนุ ใหป ระชาชนเขา มามกี ารสว นรว มใน เทยี มกนั ”11 การเสนอมาตรการทางกฎหมายตา งๆ ดว ยความคาดหวงั วา จะ เปน องคก รสำคญั ในการดำเนนิ การเพอ่ื แกไ ขปญ หาทเ่ี กดิ จาก นอกจากน้ี ยงั มคี วามคดิ แยง ตอ การแกป ญ หาการบรโิ ภคสรุ า การบรโิ ภคสรุ าอยา งเปน รปู ธรรม ดว ยการหา มโฆษณาในลกั ษณะตา ง ๆ กนั เชน วา การดม่ื เหลา เปนเรื่องเฉพาะบุคคล การหามไมใหโฆษณาเปนการแก ในป 2547 เกดิ ศนู ยว จิ ยั ปญ หาสรุ า ซง่ึ เปน องคก รความรว มมอื ปญ หาทป่ี ลายเหตุ เพราะวยั รนุ ไมไ ดด ม่ื เหลา จากโฆษณาทวี ี ระหวา งกรมสขุ ภาพจติ และสถาบนั วจิ ยั ระบบสาธารณสขุ มบี ทบาท เขาดม่ื จากการคบเพอ่ื น กนิ ตามกระแสนยิ ม เหลา หลายชนดิ ท่ี ในการวจิ ยั และจดั การความรเู พอ่ื สนบั สนนุ การดำเนนิ การควบคมุ มกี ารดม่ื กนั ในชนบทกไ็ มไ ดม กี ารโฆษณาแตอ ยา งใด12 ปอ งกนั และแกไ ขปญ หาสรุ า แผนงานนโยบายสาธารณะเพอ่ื คณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ี โดยมลู นธิ สิ าธารณสขุ แหง ชาติ ซง่ึ ทำหนา ทจ่ี ดั และเมอ่ื สำนกั งานคณะกรรมการกฤษฎกี าวนิ จิ ฉยั ใหค ำสง่ั หา ม กระบวนการสอ่ื สารนโยบายสาธารณะตอ สงั คม และเครอื ขา ย โฆษณาเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลท กุ ชนดิ ทกุ สอ่ื ตลอด 24 ชว่ั โมงของ องคก รงดเหลา ทร่ี ว มกนั ดำเนนิ กจิ กรรมและโครงการตา งๆ สำนกั งานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) เปน คำสง่ั มชิ อบ เพอ่ื สรา งกระแสใหส งั คมตระหนกั ถงึ ภยั ของการบรโิ ภคสรุ า ดว ยกฎหมาย สง ผลใหก ระทรวงสาธารณสขุ ตอ งชะลอคำสง่ั ดงั กลา วออกไป และสง เรอ่ื งใหค ณะกรรมการกฤษฎกี าทบทวนคำ สำหรบั ทศิ ทางในการทำงานรณรงคแ กไ ขปญ หาสรุ า กลไกตา งๆ วนิ จิ ฉยั กก็ ลายเปน กระแสวพิ ากษว จิ ารณอ กี ครง้ั ครง้ั นเ้ี ปน กระแส ขา งตน รวมทง้ั ศนู ยว จิ ยั ปญ หาสรุ า ไดเ สนอใหร ฐั สรา งเสรมิ ความ ความคดิ ไมเ หน็ ดว ยกบั คำวนิ จิ ฉยั จากกลมุ องคก รตา ง ๆ เขมแข็งในการบังคับใชกฎหมายที่เกี่ยวกับการควบคุมสุราที่ มีอยูแลว และการออกมาตรการเพิ่มเติมเพื่อควบคุมสุราให ดงั ปฏกิ ริ ยิ าจากสมาคมหมออนามยั ทเ่ี คลอ่ื นไหวรณรงคใ หส มาชกิ มากยง่ิ ขน้ึ คอื มาตรการทางภาษเี พอ่ื ลดการดม่ื สรุ า มาตรการ หมออนามยั กวา 40,000 คน ในสถานอี นามยั 10,155 แหง พดู จำกดั ความหนาแนน ของรา น การจดั พน้ื ทจ่ี ำหนา ยเฉพาะจดุ คยุ กบั ผปู ระกอบการรา นคา ในหมบู า นทว่ั ประเทศ ขอความรว ม ทเ่ี รยี กวา โซนนง่ิ มาตรการควบคมุ ผลติ ภณั ฑท ก่ี ระตนุ การดม่ื มอื ปลดปา ยโฆษณาของเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล โดยไมต อ งรอ ของเยาวชนโดยตรง และมาตรการหา มโฆษณาโดยสน้ิ เชงิ 15 คำสง่ั หรอื กฎหมายบงั คบั ใช และจะหารอื รว มกบั เครอื ขา ยอาสา สำหรบั มาตรการสดุ ทา ยน้ี กระทรวงสาธารณสขุ ยคุ นายแพทย สมคั ร องคก ารบรหิ ารสว นตำบล องคก ารบรหิ ารสว นจงั หวดั มงคล ณ สงขลา เปน เจา กระทรวงไดร บั ลกู และพยายามดำเนนิ ผนู ำทอ งถน่ิ ใหม ารว มกนั ผลกั ดนั รา ง พ.ร.บ.ควบคมุ เครอ่ื งดม่ื การอยใู นปจ จบุ นั แอลกอฮอล รวมทง้ั รณรงค ลด ละ เลกิ อบายมขุ ทกุ ชนดิ 13 รว มกบั ภาคเี ครอื ขา ยตา ง ๆ ทด่ี ำเนนิ โครงการลด ละ เลกิ การบรโิ ภคสรุ า มาตรการหามโฆษณาเครื่องดื่มแอลกอฮอลในสื่อทุกชนิด มาอยา งตอ เนอ่ื ง และรางพ.ร.บ.ควบคุมการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอลจึง ยังคงอยูในเวทีตอสูทางความคิดและการดำเนินนโยบายที่ ขณะเดียวกัน สมาชิกสภานิติบัญญัติแหงชาติ 28 คน ก็ได ขัดแยงกันเองของภาครัฐ ระหวางผลประโยชนทางเศรษฐกิจ เขา ชอ่ื เสนอ รา ง พ.ร.บ.ควบคมุ การบรโิ ภคเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล หนง่ึ ในรายไดส ำคญั ของรฐั กบั ความพยายามในการลดอบายมขุ โดยเขา สกู ารพจิ ารณาในวนั ท่ี 14 กมุ ภาพนั ธ 2550 ประกอบกบั อกี ประเภทหนง่ึ ซง่ึ มปี ระชาชนเปน ผบู รโิ ภคและรบั ผลสบื เนอ่ื ง รา งของรฐั บาล ซง่ึ เนอ้ื หาสาระไมแ ตกตา งกนั มากนกั และหลงั สำคญั ประเดน็ ขดั แยง ในตวั เองของกรณเี ครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล จากที่มีการอภิปรายในสภาแลว รัฐบาลจะรับรางที่ สนช. จะลงเอยคลค่ี ลายอยา งไร คงเปน เรอ่ื งทต่ี อ งตดิ ตามตอ ไปอยา ง พจิ ารณามาศกึ ษาภายใน 30 วนั จากนน้ั กจ็ ะสง กลบั ให สนช. ไมก ระพรบิ ตา อกี ครง้ั เพอ่ื พจิ ารณา14 ทง้ั นด้ี ว ยความกงั วลวา กฏหมายทร่ี ฐั บาล เสนอนน้ั อาจลา ชา เนอ่ื งจากไดร บั การทว งตงิ จากหลายองคก ร และอาจถกู แทรกแซงจากผสู ญู เสยี ผลประโยชน โดยขณะนร้ี า ง พ.ร.บ.ของรัฐบาลอยูระหวางการพิจารณาของคณะ กรรมการกฤษฏกี า ซง่ึ ใชเ วลาพจิ ารณากวา 2 เดอื นแลว แตก ย็ งั ไมแ ลว เสรจ็ ทศิ ทางในอนาคตของนโยบายควบคมุ ปญ หาตา งๆจาก การดม่ื สรุ า การปก ธงนโยบายควบคมุ ปญ หาตา งๆทเ่ี กดิ จากการดม่ื สรุ าใน รอบ 5 ปท ผ่ี า นมา กอ ใหเ กดิ พฒั นาการทางบวกตอ สงั คมไทย โดยเฉพาะการกอเกิดของกลไกที่เกี่ยวของกับการทำงาน ควบคมุ และแกไ ขปญ หาสรุ าอยา งเปน รปู ธรรม ไดแ ก ในป 2546 เกดิ คณะกรรมการดำเนนิ การควบคมุ การบรโิ ภคเครอ่ื งดม่ื 77

การบงั คบั ใชส ทิ ธผิ ลติ ยาทม่ี ี สทิ ธบิ ตั ร 3 ชนดิ เพราะสิทธิที่คนไทยจะมี ชีวิตอยูยอมเหนือกวาผล ประโยชนท างการคา ‘การบงั คบั ใชส ทิ ธ’ิ โดยรฐั ตอ ยาทม่ี สี ทิ ธบิ ตั ร 3 ชนดิ คอื ยาตา นไวรสั เอฟาวเิ รนซ (Efavirenz) ยาละลายลิ่มเลือดสำหรับผูปวยโรคหัวใจ ‘โคลพโิ ดเกรล’ (Clopidogrel) และยาตา น ไวรัสสูตรผสม ‘โลพินาเวียร+ริโทนาเวียร’ (Lopinavir+Ritonavir) ครั้งแรกของ ประเทศไทยเมอ่ื ปลายป 2549 ตอ ตน ป 2550 ไมใชแคภาพสะทอนการตอสูของเครือขาย ผตู ดิ เชอ้ื เอชไอว/ี เอดสท ผ่ี า นมา หรอื มคี า แค ผลงานความสำเรจ็ ของรฐั บาลไทย แตค วาม สำคญั ทม่ี ากกวา นน้ั คอื เปน จดุ เรม่ิ ตน ของการ ตอ สรู ว มกนั ของประชาชนไทยทง้ั หมด ในการ “ปก ธง” ประกาศถงึ สทิ ธทิ จ่ี ะมชี วี ติ และการเขา ถึงยาจำเปนอื่นๆ อีกในระบบหลักประกัน สขุ ภาพในอนาคต 78

เราสเู พอ่ื สทิ ธทิ จ่ี ะมชี วี ติ อยู ทผ่ี า นมา นกั การเมอื งทม่ี อี ำนาจในกระทรวงสาธารณสขุ นอก จำนวนผตู ดิ เชอ้ื เอชไอวใี นบา นเรา ปจ จบุ นั ประมาณการกนั วา มี จากไมเคยใชสิทธินี้มากอนแลว ยังยินยอมแกไขกฎหมาย มากกวา 1 ลา นคน ในจำนวนนย้ี งั มชี วี ติ อยมู ากกวา 500,000 คน สทิ ธบิ ตั รใหค รอบคลมุ สทิ ธบิ ตั รในตวั ผลติ ภณั ฑย า ตง้ั แตป  2535 ซง่ึ ในระยะยาวจำเปน ตอ งใชย าตา นไวรสั เพอ่ื การดำรงชพี ปกติ เปน การแกไ ขกฎหมายตามการบบี บงั คบั ของบรรษทั ยาขา มชาติ เฉกเชน ผอู น่ื แมเ ราจะมยี าตา นไวรสั ทก่ี นิ รว มกนั แลว สามารถ ทก่ี ดดนั ผา นประเทศสหรฐั อเมรกิ า กอ นภาคบงั คบั ตามขอ ตกลง ชว ยยดื ชวี ติ ผปู ว ยออกไปไดอ ยา งชดั เจนและทำใหส ขุ ภาพดมี าก ทางการคา ทว่ี า ดว ยทรพั ยส นิ ทางปญ ญาขององคก ารการคา โลก ขน้ึ แตเ รอ่ื งยาเอดสร าคาแพงเกนิ เหตุ กเ็ ปน เรอ่ื งทเ่ี สยี ดแทงใจ ถงึ 10 ป5 แสดงใหเ หน็ ถงึ อทิ ธพิ ลของบรรษทั ยาขา มชาตทิ ม่ี ี คนทว่ั โลกมาโดยตลอด เพราะบรษิ ทั ยาคำนงึ ถงึ ผลกำไรมาก “อำนาจเหนอื รฐั ” อยา งสำคญั กวา มนษุ ยธรรม จงึ ตง้ั ราคาไวแ พงลบิ ลว่ิ และสามารถยนื ราคาไว โดยผทู จ่ี ำเปน ตอ งใชย าแทบไมม สี ทิ ธติ อ รอง เพราะบรษิ ทั ยามี ประสบการณก ารตอ สเู พอ่ื ลดราคายาเอดสท แ่ี พงเพราะ สทิ ธผิ กู ขาดจากการครอบครองสทิ ธบิ ตั ร1 ระบบผกู ขาดสทิ ธบิ ตั ร ประชาสงั คมดา นเอดส ไดต อ สเู รอ่ื งยาเอดสร าคาแพงมานาน หลงั รฐั บาลไทยประกาศนโยบายใหผ ตู ดิ เชอ้ื เอชไอวี ทม่ี คี วาม ถึง 8 ป เริ่มจากการเรียกรองใหมีการลดราคายาเอดส จำเปน ตอ งใชย าตา นไวรสั เขา ถงึ ยาไดท กุ คน ตง้ั แต 1 ตลุ าคม อยา งเขม แขง็ ในรฐั บาลทกั ษณิ ชนิ วตั ร 1 สมยั นายกร ทพั พะรงั สี 2546 เปน ตน มา พรอ มจดั สรรงบประมาณเพอ่ื การนเ้ี ปน การ เปนรัฐมนตรีวาการกระทรวงสาธารณสุข เครือขายผูติดเชื้อ เฉพาะ มรี ายงานวจิ ยั ทว่ี เิ คราะหต น ทนุ ผลคา ใชจ า ยยาตา นเชอ้ื เอชไอวี/เอดสประเทศไทย และองคกรพัฒนาเอกชนดาน ไวรสั เอชไอวขี องรฐั และเสนอใหร วมสทิ ธปิ ระโยชนก ารใหย านใ้ี น สาธารณสขุ 16 องคก ร เกอื บ 500 คน รวมพลงั ยกขบวนมาตง้ั ระบบประกนั สขุ ภาพถว นหนา เนอ่ื งจากคา ใชจ า ยดา นยาไดล ดลง แคมป “ชุมชนมาตรา 51 ดีดีไอพัฒนา” บริเวณเสาธงหนา มากจากการทอ่ี งคก ารเภสชั กรรม (อภ.) ผลติ ยาตา นไวรสั สตู ร กระทรวงสาธารณสขุ เพอ่ื ขอใหส ธ. ใช “มาตรการบงั คบั ใชส ทิ ธ”ิ สามตัวที่มีราคาถูกลงทำใหผูติดเชื้อสุขภาพดีขึ้นและกลับมา กบั ยาดดี ไี อของบรษิ ทั บรสิ ทอลเมเยอรส ควปิ เพราะการจดสทิ ธิ ทำงานสรางผลผลิตได และจากการที่รัฐตัดสินใจรวมสิทธิ บตั รยานไ้ี มม ขี น้ั ตอนการผลติ ทส่ี งู ขน้ึ แตอ ยา งใด แตก ลบั นำมา ประโยชนการใหยาตานเชื้อไวรัสในระบบประกันสุขภาพถวน ขายในไทยดว ยราคาสงู ลว่ิ หนา นน้ั 2 ทำใหค า รกั ษาลดลงไปมากถงึ 18 เทา 3 แตนายกร กลับใหคำตอบแกผูชุมนุมวาจะใหอภ.ผลิตยา แมรัฐบาลไดเพิ่มงบประมาณดานสาธารณสุขมากขึ้น ดดี ไี อรปู แบบยาผงแทนยาเมด็ ดว ยเกรงวา บรษิ ทั ยาจะฟอ งรอ ง กวาเดิม คือในป 2550 มีงบรวมสูง 170,000 ลานบาท วนั รงุ ขน้ึ เครอื ขา ยผตู ดิ เชอ้ื จงึ เคลอ่ื นขบวนไปยงั สถานทตู อเมรกิ า คิดเปนรอยละ 12 ของงบประมาณทั้งประเทศ และมีงบ เพอ่ื หาขอ มลู สนบั สนนุ โดยยน่ื จดหมายถงึ ประธานาธบิ ดคี ลนิ ตนั ประมาณเพอ่ื การรกั ษาผปู ว ยเอดสถ งึ กวา 3,800 ลา นบาท แต เรยี กรอ งใหช แ้ี จงวา จะไมต อบโตร ฐั ไทยหากใชม าตรการบงั คบั ใช รฐั กย็ งั ไมส ามารถจดั บรกิ ารใหป ระชาชนเขา ถงึ ยาตามบญั ชยี า สทิ ธผิ ลติ ยาดดี ไี อ สปั ดาหต อ มากไ็ ดร บั คำตอบวา สหรฐั อเมรกิ า หลกั แหง ชาตแิ ละยาอน่ื ๆ ทจ่ี ำเปน ไดท กุ รายการ เนอ่ื งจากยา ไมค ดั คา นการบงั คบั ใชส ทิ ธนิ ้ี หากไทยเหน็ วา จำเปน ตอ งทำเพอ่ื หลายรายการมรี าคาสงู มาก เพราะเปน ยาทม่ี ผี จู ำหนา ยเพยี ง แกว กิ ฤตสาธารณสขุ โดยใหค วามมน่ั ใจวา ขอ เรยี กรอ งนส้ี อด รายเดยี ว ไมม กี ารแขง ขนั ในตลาด โดยเฉพาะยาทม่ี สี ทิ ธบิ ตั ร คลอ งกบั ความตกลงทางการคา ทว่ี า ดว ยทรพั ยส นิ ทางปญ ญา6 ทง้ั หลาย4 กลาวไดวา กอนหนานี้ 8 ป ไดมีความพยายามจากหลาย ฝา ยทส่ี นบั สนนุ ทง้ั งานวชิ าการ และการเคลอ่ื นไหวทางการเมอื ง นอกจากขอ จำกดั ของงบประมาณรฐั แลว ยงั มคี วามไมเ ทา เทยี ม ระหวา งประเทศ ชใ้ี หผ มู อี ำนาจรฐั รวู า มาตรการบงั คบั ใชส ทิ ธคิ อื กนั ในระบบประกนั สขุ ภาพ 3 ระบบ ในประเทศไทยดว ย กลา ว สทิ ธโิ ดยชอบธรรม รฐั บาลไทยขณะนน้ั กไ็ มย อมใชส ทิ ธน์ิ อ้ี ยดู ี คือในระบบสวัสดิการรักษาพยาบาลขาราชการฯ และระบบ ภายใตขออางอันนาระอาคือกลัวบริษัทยาฟอง และยังอาง หลกั ประกนั สขุ ภาพถว นหนา ผตู ดิ เชอ้ื สามารถเบกิ คา ยาตา น เพม่ิ อกี วา บรษิ ทั ยาไดล ดราคามาจนเปน ทน่ี า พอใจแลว ซง่ึ การ ไวรสั ไดเ ตม็ ท่ี ขณะทร่ี ะบบประกนั สงั คมจะจา ยคา ยาตา นไวรสั รบั ปากลดราคาของบรษิ ทั ยาไมไ ดเ ปน หลกั ประกนั วา จะยนื ใน สูตรสำรองสำหรับผูติดเชื้อที่ดื้อยาจากสูตรพื้นฐานใหเพียง ราคานไ้ี ปโดยตลอด 5,000 บาท ตอ รายตอ เดอื น เทา นน้ั และใหผ ปู ระกนั ตนเปน ผู รบั ผดิ ชอบสว นเกนิ ซง่ึ มผี ลตง้ั แตว นั ท่ี 1 สงิ หาคม 2547 เปน ตน เดอื นกมุ ภาพนั ธ 2549 เครอื ขา ยผตู ดิ เชอ้ื ฯ ตอ งลกุ ขน้ึ สอู กี ครง้ั มาทำใหเ ปน ภาระตอ ผปู ระกนั ตนอยา งยง่ิ โดยเขาพบนายพินิจ จารุสมบัติ รัฐมนตรีวาการกระทรวง สาธารณสขุ ใหใ ชอ ำนาจทางการเมอื งยบั ยง้ั มใิ หก รมทรพั ยส นิ ยาเอดสแ พงทำใหผ ตู ดิ เชอ้ื เอชไอวจี ำนวนมากตอ งตายโดยไม ทางปญ ญาอนมุ ตั สิ ทิ ธบิ ตั รยาคอมบดิ (COMBID) ของบรษิ ทั สมควร เปน เหตใุ หเ ครอื ขา ยผตู ดิ เชอ้ื เอชไอว/ี เอดส และองคก ร แกลกโซ สมิธ ไคลน ซึ่งเปนยาตานไวรัสซีโดวูดีน (AZT) + พฒั นาเอกชนทท่ี ำงานดา นเอดสแ ละดา นสาธารณสขุ เคลอ่ื นไหว ลามวิ ดู นี (3TC) แบบรวมเมด็ เดยี ว หากการยบั ยง้ั ครง้ั นไ้ี มเ ปน เรยี กรอ ง “สทิ ธขิ องการมชี วี ติ อย”ู มานานกวา 10 ป โดยขอ ผล ก็ขอใหสธ.ประกาศใชมาตรการบังคับใชสิทธิ เพื่อใหอภ. ใหร ฐั บาลใชม าตรการบงั คบั ใชส ทิ ธิ (compulsory licensing) สามารถผลิตยาคอมบิดไดตอไป เพราะมีผูติดเชื้อที่ใชยา หลายครง้ั ทง้ั ทป่ี ระเทศไทยมี ‘เครอ่ื งมอื ’ ทช่ี ว ยลดราคายาแพง สามญั ของอภ.เกอื บ 5,000 คน อกี ทง้ั ถกู กวา ยาตน แบบถงึ 5 เทา เพราะติดสิทธิบัตรไดหลายวิธี และวิธีที่มีประสิทธิภาพมากที่ มเิ ชน นน้ั จะเปน ภาระแกง บประมาณของประเทศทจ่ี ะเพม่ิ มาก สุดคือ การใชสิทธิตามสิทธิบัตรโดยรัฐ (อานรายละเอียดใน ขน้ึ ถงึ 400 ลา นบาทตอ เดอื นจากยาเพยี งตวั เดยี วเทา นน้ั ลอ มกรอบหนา 82-83) 79

กรณียาคอมบิดนี้ ทางเครือขายผูติดเชื้อเอชไอวี/เอดส บตั รโดยรฐั เสนอตอ คณะกรรมการหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง ชาติ ประเทศไทย และมูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนาไดตอสูกับ ไดป ระชมุ กนั เพยี ง 3 ครง้ั ตง้ั แตเ ดอื นมนี าคม-พฤษภาคม 2549 เรอ่ื งนม้ี าตง้ั แตป  2540 โดยไดย น่ื คดั คา นการใหส ทิ ธบิ ตั รแกย า มกี ารพจิ ารณาอยา งเขม ขน ถงึ สถานการณก ฎหมายทง้ั ในและ ดังกลาวเพราะไมมีคุณสมบัติเพียงพอ ดวยยานี้ไมใชยาใหม ระหวา งประเทศ บทเรยี นประเทศตา งๆ และไมม ขี น้ั การประดษิ ฐท ส่ี งู ขน้ึ แตส ดุ ทา ยคำอทุ ธรณท ไ่ี ดย น่ื ใหคณะอนุกรรมการสิทธิบัตรพิจารณาก็ตกไป แตดวยการ เมอ่ื พจิ ารณาถงึ ประเดน็ ทว่ี า สปสช. สามารถใชส ทิ ธนิ ไ้ี ดห รอื ไม กดดนั ทางสงั คมของเครอื ขา ยผตู ดิ เชอ้ื ฯ กบั ผมู อี ำนาจทางการ กม็ มี ตสิ ง ใหก ฤษฎกี าตคี วาม ปรากฏวา สปสช. ไมใ ชห นว ยงาน เมอื งทเ่ี กย่ี วขอ ง ทำใหบ รษิ ทั ละทง้ิ ขอรบั สทิ ธบิ ตั ร เปน ผลใหส ตู รยา รฐั ตามทร่ี ะบใุ น พ.ร.บ.สทิ ธบิ ตั ร จงึ ตอ งเสนอใหร ฐั มนตรวี า การ ดังกลาวตกแกสาธารณชนกอนที่จะมีการเรียกรองตามมาให กระทรวงสาธารณสขุ ในฐานะทเ่ี ปน ประธาน สปสช.ดว ย สง่ั ให บงั คบั ใชส ทิ ธบิ ตั ร กรมใดกรมหนง่ึ ดำเนนิ การ10 บงั คบั ลดราคายา หนทางเพม่ิ อำนาจการตอ รอง แมท า ทขี องนายพนิ จิ เหมอื นจะเหน็ ดว ยกบั การประกาศบงั คบั ใช ระบบหลกั ประกนั สขุ ภาพถว นหนา ทเ่ี รม่ิ ใชต ง้ั แตร ฐั บาลทกั ษณิ สทิ ธิ แตด ว ยเหตผุ ลทางการเมอื งหรอื อะไรกต็ ามแต เรอ่ื งนก้ี ค็ ง หนง่ึ นน้ั ทำใหเ กดิ การใครค รวญถงึ ราคายาจำเปน ทแ่ี พงจนผปู ว ย ยงั ไมม ผี ลจนเกดิ การรฐั ประหารเมอ่ื วนั ท่ี 19 กนั ยายน 2549 เขา ไมถ งึ หนว ยงานทเ่ี ดอื ดรอ นทส่ี ดุ ในเรอ่ื งนค้ี อื สำนกั งาน การผลกั ดนั เรอ่ื งนม้ี าประสบผลสำเรจ็ เมอ่ื นายแพทยม งคล ณ หลกั ประกนั สขุ ภาพแหง ชาติ (สปสช.) ทต่ี อ งใหบ รกิ ารสขุ ภาพ สงขลา รฐั มนตรวี า การกระทรวงสาธารณสขุ มนี โยบายใหก รม แกป ระชาชน เมอ่ื สปสช.ไมส ามารถสนบั สนนุ ใหใ ชย าแพงเพราะ ควบคุมโรคออกประกาศ ‘ใชสิทธิตามสิทธิบัตรโดยรัฐ’ เปน ตดิ สทิ ธบิ ตั ร จงึ เกดิ การรอ้ื ฟน เรอ่ื งการใชส ทิ ธโิ ดยรฐั โดยทบ ครง้ั แรกของประเทศไทยกบั ยาทม่ี ชี อ่ื การคา วา สโตครนิ (Sto- ทวนบทเรยี นจากตา งประเทศทเ่ี คยใชส ทิ ธนิ ้ี กพ็ บวา มหี ลายสบิ crin®) หรอื ชอ่ื สามญั คอื เอฟาวเิ รนซ โดยอภ. เปน ผใู ชส ทิ ธแิ ทน ประเทศไดประกาศการบังคับใชสิทธิผลิตยาจำเปนมากอน ในการนำเขาและผลิตยาดังกลาวมาใชรักษาผูปวยเอดสใน หนา นานหลายปแ ลว ระบบประกนั สขุ ภาพทง้ั 3 ระบบ เมอ่ื วนั ท่ี 29 พฤศจกิ ายน 2549 เปน เวลา 5 ป ตง้ั แตเ ดอื นธนั วาคม 2549- ธนั วาคม 2554 ประเทศยกั ษใ หญอ ยา งสหรฐั อเมรกิ าและแคนาดาประกาศใช โดยให อภ.จา ยคา ตอบแทนรอ ยละ 0.5 ของมลู คา การจำหนา ย สทิ ธนิ เ้ี มอ่ื ป 2544 เพอ่ื แกไ ขปญ หาการขาดแคลนยาปฏชิ วี นะ ใหแ กเ จา ของสทิ ธบิ ตั ร ชื่อไซโปรฟล็อกซาซิน เมื่อครั้งที่มีการตื่นขาวเรื่องการใชเชื้อ โรคแอนแทรกซเ ปน อาวธุ ชวี ภาพ บราซลิ ใชส ทิ ธนิ เ้ี มอ่ื ป 2546 ผลจากการบงั คบั ใชส ทิ ธคิ รง้ั น้ี ทำใหค า ใชจ า ยยาดงั กลา วลดลง กบั ยาเอดส 2 ตวั คอื โลปน าเวยี ร และเอฟาวเิ รนซ และประกาศ ประมาณกง่ึ หนง่ึ และเมอ่ื ราคายาถกู ลงแลว มกี ารปรบั สตู รการ อกี ครง้ั เมอ่ื วนั ท่ี 17 มนี าคม 2548 เพม่ิ ทโี นโฟเวยี ร อกี ตวั หลาย ใชย านก้ี วา งขวางมากขน้ึ สธ.ปรบั เปา หมายจำนวนผตู ดิ เชอ้ื ทจ่ี ะ ประเทศในแอฟรกิ ากใ็ ชส ทิ ธนิ แ้ี ลว ไดแ ก แซมเบยี โมซมั บกิ ไดร บั ยานเ้ี พม่ิ ขน้ึ จาก 25,000 คน ตอ ปเ ปน 100,000 คนตอ ป ซมิ บบั เว แอฟรกิ าใต และแคเมอรนู 7 ภายใตเงื่อนไขนี้จะทำใหรัฐสามารถประหยัดงบประมาณได ปล ะกวา 842 ลา นบาท หรอื 4,000 กวา ลา นบาทในเวลา 5 ในอาเซยี นประเทศทใ่ี ชส ทิ ธนิ แ้ี ลว คอื มาเลเซยี โดยใชก บั ยาตา น ปข า งหนา เมอ่ื เทยี บกบั การซอ้ื ยาทต่ี ดิ สทิ ธบิ ตั ร11 นอกจากน้ี ไวรสั สตู รพน้ื ฐาน 4 ตวั เมอ่ื วนั ท่ี 1 พฤศจกิ ายน 2546 โดยจา ย ยงั ทำใหส ำนกั งานประกนั สงั คมแหง ชาตปิ ระกาศวา นบั แตว นั ท่ี คา ตอบแทนผทู รงสทิ ธบิ ตั ร 4% และนำเขา ยาเอดสจ ากบรษิ ทั ยา 1 มกราคม 2550 เปน ตน ไป ผปู ระกนั ตนจะไมต อ งรบั ผดิ ชอบคา ในประเทศอนิ เดยี ทต่ี ดิ ตามมาคอื อนิ โดนเี ซยี ประกาศใชเ มอ่ื ป ใชจ า ยสว นเกนิ เมอ่ื ตอ งใชย านใ้ี นกรณดี อ้ื ยาอกี ตอ ไป12 2547 กบั ยาเอดส 2 ตวั จา ยคา ตอบแทนใหบ รษิ ทั ยา 0.5%8 ทส่ี ำคญั มากคอื กลมุ ศกึ ษาปญ หายาระบวุ า การเรม่ิ ตน นโยบาย ประเทศทก่ี ลา หาญทส่ี ดุ คอื อนิ เดยี เมอ่ื อนิ เดยี ถกู บงั คบั ตาม บงั คบั ลดราคายาตน แบบหรอื สามารถนำเขา ซอ นจากประเทศ ขอตกลงทริปสใหครอบคลุมผลิตภัณฑยาดวยอินเดีย อน่ื ได จะทำใหไ ทยมเี รม่ิ มอี ำนาจตอ รองราคายาตดิ สทิ ธบิ ตั รอกี ยอมแกกฎหมาย แตประกาศใชสิทธิผลิตยาสามัญราคา หลายตวั ยง่ิ ถา อภ.สามารถผลติ ยาชอ่ื สามญั ไดเ องราคายา ดงั ถกู ตอ ไปหลงั กฎหมายมผี ลบงั คบั ใช และประกาศใชส ทิ ธนิ เ้ี มอ่ื กลา วจะถกู ลงเรอ่ื ยๆอยา งยง่ั ยนื มากกวา ใหบ รษิ ทั ยามาเจรจาลด วนั ท่ี 23 มนี าคม 2548 และไมม กี ำหนดเวลาสน้ิ สดุ ประกาศ ราคา นบั เปน คณุ ปู การตอ วงการยาในประเทศไทยทจ่ี ะศกึ ษา ใชส ทิ ธดิ งั กลา วครอบคลมุ ยาทกุ ประเทศทจ่ี ดสทิ ธบิ ตั รตง้ั แตป  วจิ ยั และพฒั นายาชื่อสามัญใหมากขึ้น หลังจากถูกปดกั้นและ 2538-2548 จำนวน 8,926 สทิ ธบิ ตั ร ซง่ึ ครอบคลมุ ยาเอดส ตอ งพง่ึ พงิ ยานำเขา จากตา งประเทศมาหลายสบิ ป บางตวั ดว ย9 ความพยายามแทรกแซงจากบรรษทั ยาขา มชาตผิ า นตวั ตวั อยา งขา งตน ทำให “คณะอนกุ รรมการดำเนนิ การใชส ทิ ธติ าม แทนหลากหลายฝา ย สทิ ธบิ ตั รดา นยาและเวชภณั ฑโ ดยรฐั ” ถกู ตง้ั ขน้ึ ในสมยั นายพนิ จิ ไมใ ชเ พยี งยาเอดสเ ทา นน้ั ทม่ี รี าคาแพงอยา งไรเ หตผุ ล ยงั มยี าตวั จารสุ มบตั ิ เปน รฐั มนตรวี า การกระทรวงสาธารณสขุ ซง่ึ อกี ขาหนง่ึ อน่ื ๆ อกี จำนวนมาก ไมว า จะเปน ยาโรคหวั ใจ โรคมะเรง็ ทกุ ชนดิ กน็ ง่ั เปน ประธานคณะกรรมการหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง ชาตดิ ว ย และเทคโนโลยกี ารแพทยท ท่ี นั สมยั หลายอยา ง ตา งกม็ รี าคาสงู คณะอนกุ รรมการชดุ นม้ี หี นา ทห่ี ลกั คอื การจดั ทำเกณฑใ นการ มากจนผปู ว ยไมส ามารถเขา ถงึ ได ทง้ั ๆทใ่ี นหลายกรณเี ปน ยา คัดเลือกยาและเวชภณั ฑ และเงื่อนไขในการใชสิทธิตามสิทธิ ทจ่ี ำเปน ทง้ั หลายทง้ั ปวงนเ้ี ปน ผลจากการผกู ขาดของบรรษทั 80

ผลติ ยาขา มชาติ ทใ่ี ชก ฎกตกิ ามารยาทของสทิ ธบิ ตั รเชงิ พาณชิ ย กลา วไดว า การใชส ทิ ธคิ รง้ั แรกของไทยเกดิ จากภาวะผนู ำของ ดา นทรัพยสินทางปญญามาเปน ฐานหลักในการดำเนนิ ธุรกจิ นายแพทยม งคล ณ สงขลา รฐั มนตรวี า การกระทรวงสาธารณสขุ เพอ่ื กำไรสงู สดุ ตามแนวคดิ ทนุ นยิ มผกู ขาด13 จงึ ไมน า ประหลาด และการเลอื กใชส ทิ ธกิ บั ยาตา นไวรสั เปน ลำดบั แรก แมถ กู ตอบ ใจวา แรงตอ ตา นทส่ี ำคญั ทส่ี ดุ ตอ การ “บงั คบั ใชส ทิ ธ”ิ นจ้ี ะมา โตก ม็ เี ครอื ขา ยผตู ดิ เชอ้ื ฯ ทง้ั ในและตา งประเทศออกมาลกุ ขน้ึ จากอตุ สาหกรรมผลติ ยายกั ษใ หญร ะดบั ขา มชาติ รว มสู รวมทง้ั มอี งคก ารระหวา งประเทศทส่ี นบั สนนุ อยดู ว ย ดังรายงานขาววา มีความพยายามจากบรรษัทยาขามชาติที่ หากประเทศไทยคดิ จะขยายการบงั คบั ใชส ทิ ธกิ บั ยากลมุ อน่ื ให จะเขาแทรกแซงผานรองนายกรัฐมนตรีฝายเศรษฐกิจและ เปน สทิ ธปิ ระโยชนใ นโครงการหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง ชาติ เชน กระทรวงพาณิชย และกำลังเคลื่อนแรงกดดันซึมลึกไปยังนัก ยาโรคมะเรง็ หรอื โรคหวั ใจ ทเ่ี ปน ปญ หาสาธารณสขุ ระดบั ตน ๆ การเมอื งทง้ั ในและนอกรฐั บาล14 โดยปลายเดอื นมกราคม 2550 ของประเทศ และมลู คา ยาทต่ี ดิ สทิ ธบิ ตั รรวมกนั แลว กม็ ากกวา มกี ารประกาศจากกลมุ ธรุ กจิ ยาวา จะทบทวนแผนการลงทนุ ใหม ยาเอดสมหาศาล องคกรเครือขายผูบริโภคจะคิดอยางไร ทง้ั หมดในประเทศไทย เพราะรสู กึ วา การทก่ี ระทรวงสาธารณสขุ สนบั สนนุ หรอื ไม และพลงั สงั คมสว นอน่ื ๆ ทพ่ี รอ มจะยนื หยดั บงั คบั ใชส ทิ ธผิ ลติ ยาตา นไวรสั เอดสส องรายการ และยารกั ษา สนบั สนนุ รฐั มอี ยหู รอื ไม ทส่ี ำคญั คอื องคก ารเภสชั กรรมได การตบี ของหลอดเลอื ดหวั ใจหนง่ึ รายการ ทำใหก ลมุ เจา ของธรุ กจิ พฒั นาตนเองจนมศี กั ยภาพในการรองรบั การผลติ หรอื ไม ยากังวลวาสธ.กำลังดำเนินนโยบายยึดทรัพยสินของเอกชน เพยี งเพราะสธ.มงี บประมาณไมเ พยี งพอเทา นน้ั 15 ดงั นน้ั ไมว า เราจะขยายการบงั คบั ใชส ทิ ธหิ รอื ไม อยา งไร มติ ิ ที่สงั คมไทยตอ งมงุ มัน่ ตอไปในเรอื่ งการเขาถงึ ยาทีม่ ีคณุ ภาพ นอกจากนี้ยังมีการทักทวงจากสถานทูตหลายแหง และการ ในราคายตุ ธิ รรมอยา งถว นหนา กค็ อื การเสรมิ สรา งศกั ยภาพใน แสดงความกังวลใจของบริษัทยาในสหภาพยุโรปหลายแหง 3 กลมุ องคก ร คอื องคก ารเภสชั กรรม กลมุ เครอื ขา ยผบู รโิ ภคท่ี ผา นนายฌอง ฌากซ บเุ ฟลต ทตู ทป่ี รกึ ษาฝา ยการคา และเคย เขม แขง็ และสอ่ื มวลชนทก่ี ระตอื รอื ลน ทจ่ี ะเรยี นรเู ขา ใจและสนบั ทำหนา ทต่ี วั แทนฝา ยการคา จากสหภาพยโุ รปในองคก ารการคา สนนุ เพราะ ยาคอื สนิ คา เชงิ คณุ ธรรม ควรแยกเงอ่ื นไขตา งๆ โลก วาบริษัทที่ไดรับผลกระทบไมเคยไดรับการติดตอจาก ออกไปจากสนิ คา ทว่ั ไป และเพราะสทิ ธมิ นษุ ยชนดา นสขุ ภาพ สธ.มากอ น และไมร สู าเหตแุ ทจ รงิ ทไ่ี ทยประกาศใชส ทิ ธ1ิ 6 จน ยอ มอยเู หนอื กวา สทิ ธบิ ตั รเชงิ พาณชิ ย กระทรวงสาธารณสขุ ตอ งทำหนงั สอื ชแ้ี จงใหก รมทรพั ยส นิ ทาง ปญญา กระทรวงการตางประเทศ และทุกฝายที่ออกมาตั้ง คำถาม เขา ใจดวี า การ “บงั คบั ใชส ทิ ธ”ิ ตามพ.ร.บ.สทิ ธบิ ตั รนท้ี ำ ถกู กฎหมายไทยและกฎหมายระหวา งประเทศ รวมถงึ ขอ ตกลง ทางการคา ระหวา งประเทศ (อา นรายละเอยี ดในลอ มกรอบ) สทิ ธมิ นษุ ยชนตอ งอยเู หนอื สทิ ธทิ างการคา เห็นไดชัด แมประเทศไทยจะมีมาตรการและกฎหมายที่มี ประสทิ ธภิ าพในการตอ รองราคายา มนี กั วชิ าการและภาคประชา สงั คมทแ่ี ขง็ แกรง การตดั สนิ ใจใช “มาตรการบงั คบั ใชส ทิ ธบิ ตั ร” เพื่อผลประโยชนของประชาชนก็ยังขึ้นอยูกับการตัดสินใจของ ฝา ยการเมอื งระดบั สงู หากจะเปลย่ี นแปลงสภาวะน้ี ประเทศไทย จำเปน ตอ งสรา งความเขม แขง็ ใหภ าคประชาชน และเปลย่ี นจดุ เนน การเจรจาการคา ใหพ จิ ารณาถงึ ผลกระทบตอ ประชาชนไทย โดยรวม กลา วคอื มกี ารใหอ ำนาจแกป ระชาชนเพอ่ื คานอำนาจ การตดั สนิ ใจ17 (ดงั แผนภมู )ิ ผมู อี ำนาจตดั สนิ ใจ นกั การเมอื ง / เจา หนา ทร่ี ฐั บาล ตวั แทน การไดร บั ยา นกั วชิ าการ การคา ของ องคก ร สหรฐั พฒั นาเอกชน อตุ สาหกรรมยา สอ่ื คณะกรรมการเจรจา (ผผู ลติ ยาชอ่ื สามญั ) การคา (ผผู ลติ ยาตน แบบ) ทม่ี า: สขุ ภาพคนไทย 2550 สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม 81 มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล

ถาม การประกาศบังคับใชสิทธินี้สธ.ทำถูกกฎหมาย หรอื ไม ตอบ สธ.ไดด ำเนนิ การประกาศใชส ทิ ธโิ ดยรฐั ตอ ยาทง้ั 3 รายการ โดยถกู ตอ งตามตามพระราชบญั ญตั สิ ทิ ธบิ ตั รของไทย ทร่ี ะบชุ ดั วา เพอ่ื ประโยชนส าธารณะ กระทรวง ทบวง กรม อาจใชส ทิ ธิ ตามสทิ ธบิ ตั รใดๆไดโ ดยไมต อ งขออนญุ าตจากผทู รงสทิ ธบิ ตั ร กอ น และตามกฎหมายทรพั ยส นิ ทางปญ ญาระหวา งประเทศ รวมทง้ั คำประกาศโดฮาทก่ี ำหนดวา ประเทศสมาชกิ องคก ารการ คำถามและคำตอบเกย่ี วกบั คา โลกมสี ทิ ธกิ ำหนดเหตผุ ลและเงอ่ื นไขในการบงั คบั ใชส ทิ ธทิ ง้ั สามประเภทไดด ว ยตนเอง การใชสิทธิโดยรัฐตอยาที่ ถาม ทำไมสธ.จงึ ไมเ จรจากบั บรษิ ทั ยากอ น มสี ทิ ธบิ ตั ร 3 ชนดิ ตอบ กฎหมายไมไดบอกวาจะตองเจรจากอนประกาศ แตส ธ.กไ็ ดพ ยายามเจรจากบั ผทู รงสทิ ธบิ ตั รมาตลอด ตง้ั แตป  2544 แตไ มไ ดผ ล ในชว งป 2548-2549 กรมควบคมุ โรค ได เจรจาเพอ่ื ขอลดราคายากบั บรษิ ทั ทจ่ี ำหนา ยยาตา นไวรสั เอดส ทกุ เจา แตก ไ็ ดผ ลนอ ยมาก คอื บางรายยอมลดราคาลงมาบา ง (จากเอกสารเพื่อการพัฒนาภูมิปญญาของ ไมม าก บางรายไมย อมลดราคาเลย สงั คมไทยในเรอ่ื งสทิ ธบิ ตั รยา ขอ มลู ความจรงิ 10 ประเดน็ รอ น การใชส ทิ ธโิ ดยรฐั ตอ ยาทม่ี ี เปน ทท่ี ราบและยอมรบั กนั โดยทว่ั ไปวา การเจรจากบั บรษิ ทั ยา สทิ ธบิ ตั ร 3 รายการในประเทศไทย ผทู รงสทิ ธบิ ตั รกอ นการประกาศทจ่ี ะบงั คบั ใชส ทิ ธ/ิ ใชส ทิ ธโิ ดยรฐั จะไดผ ลนอ ยมาก และทำใหป ระชาชนไดร บั ยาทจ่ี ำเปน ชา ลงไป กระทรวงสาธารณสขุ และสำนกั งานหลกั ประกนั อกี แตภ ายหลงั การประกาศใชส ทิ ธโิ ดยรฐั แลว การเจรจาจะได สขุ ภาพแหง ชาติ กมุ ภาพนั ธ 2550) ผลเปน อยา งดแี ละรวดเรว็ ถาม สธ.มีเกณฑในการพิจารณาหรือไมวายาที่มี สทิ ธบิ ตั รตวั ไหนจะประกาศการใชส ทิ ธโิ ดยรฐั ตอบ สธ. พิจารณาตามหลักเกณฑของคณะอนุกรรมการ ดำเนินการใชสิทธิตามสิทธิบัตรดานยาและเวชภัณฑโดยรัฐ ซง่ึ คณะกรรมการหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง ชาตจิ ดั ตง้ั ขน้ึ เกณฑท ่ี สำคญั คอื เปน ยาหรอื เวชภณั ฑจ ำเปน ทต่ี อ งใชอ ยใู นบญั ชยี าหลกั แหง ชาติ หรอื ในการแกป ญ หาสาธารณสขุ หรอื ในภาวะฉกุ เฉนิ หรอื ในการปอ งกนั และควบคมุ โรคระบาด หรอื ใชใ นการชว ยชวี ติ และยาและเวชภณั ฑด งั กลา วมรี าคาสงู มากจนรฐั ไมส ามารถมี งบประมาณเพียงพอในการจัดหามาบริการแกประชาชนได อยา งถว นหนา โดยมหี ลกั การในการจา ยคา ตอบแทนชดเชยให แกผ ทู รงสทิ ธบิ ตั รอยรู ะหวา งรอ ยละ 0.5-2 ของมลู คา การจำหนา ย ยาทไ่ี ดจ ากการใชส ทิ ธโิ ดยรฐั หากบรษิ ทั ยาผทู รงสทิ ธบิ ตั รรายใด ไมพ อใจกบั คา ตอบแทนทก่ี ำหนด กส็ ามารถเจรจาตอ รองกบั สธ. ได และหากการเจรจาไมเ ปน ผลสำเรจ็ กส็ ามารถขอใหก รมทรพั ย สนิ ทางปญ ญาเปน ผพู จิ ารณาตดั สนิ ชข้ี าดได ถาม การประกาศบงั คบั ใชส ทิ ธนิ อกจากรฐั ประหยดั เงนิ แลว ประชาชนจะไดป ระโยชนอ ะไร ตอบ การประกาศการใชส ทิ ธไิ มไ ดม งุ หวงั เพอ่ื ใหร ฐั ประหยดั งบประมาณ แตเ พอ่ื ใหร าคายาลดลง ทำใหใ หบ รกิ ารผปู ว ยได มากขึ้น ในกรณียาโคลพิโดเกรล รัฐจะตองรับภาระเพิ่มขึ้น ดวยซ้ำเพราะเดิมยามีราคาสูงเกินกวาที่โรงพยาบาลจะ จา ยยาใหไ ด เมอ่ื ราคาลดลงมาก ผปู ว ยกจ็ ะไดร บั ยานม้ี ากขน้ึ เปา หมายสำคญั ทส่ี ดุ คอื ประชาชนคนไทยไดร บั ยาทม่ี คี วามจำ เปน ในการรกั ษาสขุ ภาพและชวี ติ ของตนมากขน้ึ 82

ถาม การใชสิทธินี้มีผลกระทบตอบริษัทยา ตลาด ผูอำนวยการใหญองคการอนามัยโลกที่รับผิดชอบดานยา ยาทว่ั โลก และการสง ออกของสนิ คา ไทยอยา งไรบา ง (Dr. Howard Zucker) ไดป ระกาศชดั เจนวา องคก ารอนามยั โลก ตอบ ตามปกติ ยาทม่ี สี ทิ ธบิ ตั รจะมรี าคาสงู มาก เพราะมกี าร สนบั สนนุ ขอ ตกลงตา งๆทไ่ี ดม กี ารตกลงกนั ในระดบั พหภุ าคไี ว ผกู ขาดการตลาด เมื่อรัฐไมสามารถจัดหายามาใหบริการได แลว โดยเฉพาะขอ ตกลงดา นทรพั ยส นิ ทางปญ ญาทเ่ี กย่ี วกบั การ เพราะมงี บประมาณไมเ พยี งพอ ทำใหค นจนทต่ี อ งพง่ึ ยาทจ่ี ดั หา คา ซง่ึ อยภู ายใตอ งคก ารการคา โลก และโดยเฉพาะมาตรการยดื ใหภ ายใตร ะบบหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง ชาติ กจ็ ะไมส ามารถเขา หยนุ ตา งๆ และประเทศไทยไดร บั การสนบั สนนุ จากองคก รระหวา ง ถงึ ยาดงั กลา วได บรษิ ทั ยาผทู รงสทิ ธกิ ไ็ มส ามารถขายยาใหแ กค น ประเทศมากมายเชน องคก รหมอไรพ รมแดนConsumerProject กลมุ นไ้ี ดอ ยแู ลว แตห ลงั การประกาศใชส ทิ ธิ ตลาดยากจ็ ะไม onTechnology ของสหรฐั อเมรกิ าองคก รThirdWorldNetwork ผูกขาดและเกิดการแขงขัน ตลาดยาในประเทศไทยมีมูลคา มลู นธิ คิ ลนิ ตนั และรวมทง้ั ยเู อน็ เอดสด ว ย ทส่ี ำคญั สมาชกิ รวมกนั ไมถ งึ รอ ยละ 0.5 ของตลาดยาทว่ั โลก เฉพาะยาทม่ี ี รฐั สภาของสหรฐั อเมรกิ า 22 คน เขา ชอ่ื ถงึ ผแู ทนการคา ของสหรฐั ฯ สทิ ธบิ ตั รนา จะมมี ลู คา รวมกนั ไมถ งึ รอ ยละ 0.1 ดว ยซำ้ ไป ผลก เองเพอ่ื สนบั สนนุ การใชส ทิ ธข์ิ องไทย ระทบตอ บรษิ ทั ยาและตลาดยาจงึ มนี อ ยมาก ตรงกนั ขา มการ ใชสิทธิ์จะมีผลดีตออุตสาหกรรมยาในประเทศ ที่จะมีโอกาส ถาม ทำไมบริษัทยาถึงแสดงความกังวลวา สธ.ไม ไดพ ฒั นาศกั ยภาพในการผลติ และหากมกี ารเจรจาจนกระทง่ั มี ยนิ ยอมเจรจาดว ยหลงั การประกาศการใชส ทิ ธโิ ดยรฐั การใหใ ชส ทิ ธแิ ทนดว ยความสมคั รใจ (Voluntary Licensing) เพราะอะไร กจ็ ะชว ยใหม กี ารถา ยทอดเทคโนโลยเี กดิ ขน้ึ มากดว ย ตอบ ภายหลงั การประกาศวา จะใชส ทิ ธโิ ดยรฐั แลว สธ.เปด โอกาสในการเจรจากบั ทกุ บรษิ ทั โดยไมเ คยปฏเิ สธคำขอเจรจา ถาม มขี า ววา สธ.ดำเนนิ การไปโดยไมม กี ารปรกึ ษา จากบริษัทยาแมแตบริษัทเดียวไมวาจะเปนกอนหรือหลังการ กบั กระทรวงตา งๆ และไมเ สนอใหค รม.พจิ ารณา ประกาศใชส ทิ ธิ และภายหลงั จากทไ่ี ดผ ลติ หรอื นำเขา ยาทไ่ี ดจ าก ตอบ สธ.ไดรวมมือเปนอยางดีกับทุกหนวยงานที่เกี่ยวของ การใชส ทิ ธแิ ลว กย็ นิ ดเี จรจาตลอดมา ขณะนส้ี ธ.ไดม อบหมายให รวมทง้ั กระทรวงพาณชิ ย เขา รว มในกลไกการดำเนนิ การและ คณะทำงานเฉพาะกจิ เจรจาลดราคายาทม่ี สี ทิ ธบิ ตั ร ทำงานในการ กอ นทจ่ี ะมกี ารประกาศ สธ. ไดเ ชญิ ผแู ทนจากกรมทรพั ยส นิ ทาง เจรจาตอ รองราคายาทม่ี สี ทิ ธบิ ตั รตอ ไปอยา งตอ เนอ่ื งดว ยแลว ปญ ญา สำนกั งานคณะกรรมการกฤษฎกี า และสภาทนายความ มารวมประชุมใหความคิดเห็นดานกฎหมายในการดำเนิน ถาม จะมน่ั ใจไดอ ยา งไรวา ยาทผ่ี ลติ หรอื นำเขา จากประ การรางประกาศฯดังกลาวดวย อนึ่ง ตาม พ.ร.บ. สิทธิบัตร เทศอน่ื มคี ณุ ภาพเทา เทยี มกบั ยาตน แบบ ไทยมาตรา 51 การดำเนินการใชสิทธิโดยรัฐ เปนอำนาจ ตอบ ประเทศไทยโดยองคก ารเภสชั กรรม ไดม ขี อ กำหนดใน ของกระทรวง ทบวง กรม ทเ่ี กย่ี วขอ งโดยไมจ ำเปน ตอ งไดร บั ความ สัญญาการจัดซื้อวา กรณียาผลิตหรือนำเขาจากประเทศอื่น เหน็ ชอบจากกระทรวงพาณชิ ย และไมต อ งนำเขา พจิ ารณาในคณะ หากองคก ารอนามยั โลกมรี ะบบการรบั รองมาตรฐานของยาดงั รฐั มนตรี กลา วแลว จะตอ งมเี อกสารแสดงการรบั รองวา ผลติ ภณั ฑไ ดร บั มาตรฐานตามเกณฑวิธีการผลิตที่ดีขององคการอนามัยโลก ถาม จะมีผลทำใหบริษัทยาตางประเทศไมลงทุน ซง่ึ แสดงผลการทดสอบวา ยามปี ระสทิ ธภิ าพเทยี บเทา กบั ยาตน วจิ ยั พฒั นายาในไทย ทำใหไ ทยลา หลงั ในการวจิ ยั ยา ตำรับที่มีสิทธิบัตร พรอมทั้งเอกสารประกอบอื่นๆ เพื่อใหมั่น จรงิ หรอื ไม ใจไดว า ผลติ ภณั ฑด งั กลา วมคี ณุ ภาพมาตรฐานเทา เทยี มกบั ยา ตอบ ปจ จบุ ันโรงงานยาในไทยเกือบทั้งหมด เปนผูประกอบ ตน ตำรบั ทม่ี สี ทิ ธบิ ตั รจรงิ ๆ การคนไทย ขณะทบ่ี รษิ ทั ขา มชาตใิ หญๆ ไดถ อนโรงงานออกไป จากประเทศไทยหมดตง้ั แต10-20ปท แ่ี ลว สำหรบั การลงทนุ ดา น ในการนำเขา ยาดงั กลา ว ไมว า องคก ารอนามยั โลกจะมรี ะบบการ การวจิ ยั บรษิ ทั ยามกี ารลงทนุ วจิ ยั ในประเทศไทยไมม ากนกั สว น รบั รองคณุ ภาพมาตรฐานหรอื ไมก ต็ าม จะตอ งไดร บั การรบั รอง มากเปน การวจิ ยั ทางคลนิ กิ หรอื การวจิ ยั ตลาด เพอ่ื ใหไ ดข อ มลู คณุ ภาพจากกรมวทิ ยาศาสตรก ารแพทยแ ละไดร บั ทะเบยี นตำรบั มาใชใ นการทำตลาดยามากกวา ซง่ึ หากบรษิ ทั ยายงั ตอ งการทำ ยาจากสำนกั งานคณะกรรมการอาหารและยาดว ย นอกจากน้ี การตลาดยาใหมๆ ในประเทศไทยก็ยังมีความจำเปนจะตอง เมอ่ื ไดร บั ยามาแลว ฝา ยควบคมุ คณุ ภาพขององคก ารเภสชั กรรม ลงทนุ วจิ ยั ในประเทศไทยตอ ไป เนอ่ื งจากเรามผี ปู ว ยเปน จำนวน กจ็ ะตอ งตรวจสอบคณุ ภาพอกี ครง้ั หนง่ึ กอ นสง มอบยาใหแ กก รม มากในโรคตา งๆ แทบทกุ ชนดิ และมรี ะบบบรกิ ารสขุ ภาพทเ่ี ขม แขง็ ควบคมุ โรค หรอื สถานพยาบาลตา งๆ ตอ ไป ซง่ึ ขอ มลู จากการวจิ ยั ทไ่ี ดม าตรฐานในประเทศไทยจะสามารถ นำไปใชจ ดทะเบยี นยาในประเทศอน่ื ได ถาม มขี า ววา ผอู ำนวยการใหญอ งคก ารอนามยั โลกไม เหน็ ดว ย มอี งคก รระหวา งประเทศใดทส่ี นบั สนนุ ไทย หรอื ไม ตอบ นางมากาเรต็ ชาน ผอู ำนวยการใหญอ งคก ารอนามยั โลก มไิ ดค ดั คา นการใชส ทิ ธโิ ดยรฐั และมไิ ดร ะบใุ หต อ งเจรจากบั บรษิ ทั ยากอนการประกาศการใชสิทธิโดยรัฐแตอยางใด และรอง 83

ความกา วหนา ในการปอ งกนั และควบคมุ โรคไขห วดั นกของประเทศไทย ตั้งแตเริ่มมีการแพรระบาดของเชื้อไขหวัดนก สายพันธุ เอชหา เอน็ หนง่ึ ตง้ั แตป  2546 เปน ตน มา สถานการณไ ขห วดั นก ไดแ พรก ระจายไปทว่ั ทกุ ภมู ภิ าคของโลก ครอบคลมุ ประเทศตา งๆ มากกวา 60 ประเทศ และมีผูป ว ยจากการติดเชอ้ื ไขห วดั นก 277 ราย มผี เู สยี ชวี ติ รวม 167 ราย (ธนั วาคม 2546 - มนี าคม 2550) การคกุ คามของเชอ้ื ไขห วดั นกในระยะนถ้ี อื วา เขา สรู ะยะท่ี3 ซง่ึ เปน ระยะทม่ี กี ารตดิ ตอ จากสตั วส คู น และจากคนสคู นบา งแลว มกี าร ประเมนิ จากผเู ชย่ี วชาญดา นระบาดจากมหาวทิ ยาลยั ฮารว ารด สหรฐั อเมรกิ าวา หากเกดิ การระบาดใหญข องโรคไขห วดั นกใน ระยะท่ี 4 ขน้ึ มา หรอื เปน ระยะเชอ้ื หวดั นกมกี ารกลายพนั ธุ จะ ทำใหม กี ารระบาดจากคนสคู นงา ยมากยง่ิ ขน้ึ อาจทำใหม ผี ปู ว ย ทว่ั โลกมากกวา 62 ลา นคน และตอ งใชเ วลานานนบั หลายเดอื น จงึ จะหยดุ การแพรร ะบาดของเชอ้ื รา ยนไ้ี ด โดยผลกระทบสว นใหญ จะตกอยใู นประเทศกำลงั พฒั นาหรอื ประเทศยากจน สำหรบั ประเทศไทยนน้ั ถอื วา เปน ประเทศทม่ี คี วามเสย่ี งสงู สดุ รถเขน็ อจั ฉรยิ ะชว ยคนพกิ ารและคนสงู อายุ รองจากประเทศจนี และเวยี ดนาม แตไ ทยกม็ กี ารเตรยี มความ พรอมเพื่อรับมือไขหวัดนกอยูในระดับกาวหนา นักวิจัยไทย สามารถคดิ คน สรา งสมองคค วามรใู หมๆ ทไ่ี ดร บั การตพี มิ พ ความกา วหนา ทางเทคโนโลยปี จ จบุ นั เปด โอกาสใหผ พู กิ ารและ เผยแพรผ ลงานวจิ ยั ในวารสารนานาชาตมิ ากกวา 20 ผลงาน ผูสูงอายุไดมีโอกาสเขาถึงสิ่งอำนวยความสะดวกที่ทันสมัย โดยในป 2549 เกดิ ความกา วหนา ทน่ี า ชน่ื ใจในเรอ่ื งน้ี 3 ผลงาน โดยเฉพาะรถเข็นที่มีความจำเปนที่จะชวยใหผูพิการและผูสูง ดว ยกนั คอื อายุสามารถพึ่งพาตัวเองได และมีอิสระมากขึ้น สำหรับปนี้ (1) การคดิ คน ชดุ ตรวจเชอ้ื ไขห วดั นกในคนไดส ำเรจ็ โดยใช เปน ทน่ี า ยนิ ดเี มอ่ื คนไทยสามารถประดษิ ฐร ถเขน็ ไฮเทคทท่ี ำให ระยะเวลาเพยี ง 1-5 นาที สามารถรผู ลไดท นั ที ดว ยวธิ กี ารนำสาร คนพกิ ารและผสู งู อายไุ ดม โี อกาสไดใ ชร ถเขน็ อจั ฉรยิ ะเคลอ่ื นท่ี ละลายมาผสมเสมหะผปู ว ยและหยดลงบนชดุ ทดสอบ หากใหผ ล ไปไหนมาไหนไดส ะดวกยง่ิ กวา เดมิ เปน บวกแสดงวา เปน ไขห วดั นก นอกจากนแ้ี ลว ผลงานชน้ิ นเ้ี ปน ฝม อื การพฒั นาของทมี นกั ประดษิ ฐ จากศนู ยบ รกิ าร (2) กรมวทิ ยาศาสตรก ารแพทยไ ดพ ฒั นา รถโมบายแลบ็ หรอื และพฒั นาวศิ วกรรม สถาบนั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา เจา คณุ รถหอ งปฏบิ ตั กิ ารเคลอ่ื นท่ีเพอ่ื ใชใ นการตรวจหาวนิ จิ ฉยั และยนื ทหารลาดกระบงั ทไ่ี ดพ ฒั นารถเขน็ ไฮเทคนม้ี าตง้ั แตป  2545 และ ยนั การตดิ เชอ้ื ไขห วดั นกไดท นั ทว งที ณ จดุ เกดิ เหตไุ ดอ กี ดว ย ไดร บั รางวลั ชมเชยสง่ิ ประดษิ ฐ ประจำป 2549 จากสำนกั งานคณะ โดยมคี วามพเิ ศษคอื สามารถตรวจวนิ จิ ฉยั ผปู ว ยตอ งสงสยั พรอ ม กรรมการวจิ ยั แหง ชาติ รผู ลทนั ที นบั วา เปน รถทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพและความปลอดภยั สงู คนั แรกของโลกกว็ า ได รถเขน็ อจั ฉรยิ ะนต้ี า งจากรถเขน็ ธรรมดาทว่ั ไป ตรงทม่ี กี ารนำระบบ (3) วคั ซนี และยาเพอ่ื รองรบั การระบาดใหญใ นคน นกั วจิ ยั ไทย คอมพวิ เตอรม าใชใ นการขบั เคลอ่ื น ผใู ชส ามารถควบคมุ ความ สามารถสรา งวคั ซนี ตน แบบสำหรบั การสรา งภมู คิ มุ กนั ไขห วดั นก เรว็ และทศิ ทางไดเ องดว ย “จอยสตก๊ิ ” เครอ่ื งมอื ชน้ิ เดยี วทบ่ี งั คบั ในคนไดส ำเรจ็ และกา วตอ ไปคอื การสรา งโรงงานผลติ วคั ซนี ปอ ง ใหร ถเคลอ่ื นทไ่ี ดท ง้ั เปน เสน ตรง หมนุ รอบตวั ขา มสง่ิ กดี ขวาง กันโรคไขหวัดนกในประเทศไทย สวนยาที่ใชรักษาผูติดเชื้อ ทางขรขุ ระ เนนิ ระนาด ดว ยความปลอดภยั สงู สามารถใชง านได ทม่ี ชี อ่ื เรยี กวา ยาโอเซลทามเิ วยี ร หรอื ยาทามฟิ ลู นน้ั ในระดบั ดที ง้ั ทบ่ี า น โรงพยาบาล สวนสาธารณะ ศนู ยก ารคา และในลฟิ ต หอ งปฏบิ ตั กิ ารสามารถทำไดแ ลว ความสำเรจ็ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ครง้ั น้ี พดู งา ยๆ คอื รถเขน็ ไฮเทคนส้ี ามารถทำงานไดห ลากหลายตอบ ทำใหไ ทยไมต อ งนำเขา สารตง้ั ตน หรอื วตั ถดุ บิ จากตา งประเทศ สนองความตอ งการของผใู ช และสรา งดว ยชน้ิ สว นประกอบทห่ี า ชวยประหยัดคาใชจายจำนวนมหาศาล สวนการผลิตเพื่อใช ซอ้ื งา ย มคี วามคงทนสงู ใชพ ลงั งานไฟฟา จากแบตเตอร่ี กบั ประชาชนนน้ั องคก ารเภสชั กรรมเปน หนว ยงานทร่ี บั ผดิ ชอบ รถเขน็ ไฮเทคของไทยน้ี จงึ เปน อกี ทางเลอื กหนง่ึ เพอ่ื นำมาใชใ น สามารถผลติ ไดว นั ละกวา 4 แสนเมด็ ทส่ี ำคญั ไปกวา นน้ั เรายงั กจิ กรรมเสรมิ สรา งและพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของคนพกิ ารและผู สามารถหาวธิ กี ารตรวจหาผปู ว ยไขห วดั นกทม่ี สี ายพนั ธดุ อ้ื ยาไดอ กี สงู อายใุ หด ยี ง่ิ ขน้ึ และจะชว ยลดการนำเขา รถไฟฟา จากตา งประเทศ ดว ย ความสำเรจ็ นช้ี ว ยใหผ ปู ว ยไดร บั การรกั ษาทเ่ี หมาะสมและ ไดอ กี ดว ย สามารถเฝา ระวงั การกลายพนั ธขุ องเชอ้ื ไขห วดั นกได 84

การพฒั นาวคั ซนี ปอ งกนั โรค นกั ศกึ ษาไทยชนะเลศิ การแขง ขนั ไขเ ลอื ดออกใกลส ำเรจ็ สรา งหนุ ยนตก ภู ยั “อนิ ดเี พนเดนท” ในเวทรี ะดบั โลก โรคไขเ ลอื ดเปน โรคทพ่ี บไดท กุ พน้ื ทใ่ี นประเทศไทย และนบั วนั ยง่ิ เมอ่ื เกดิ เหตกุ ารณต กึ ถลม ไฟไหมนำ้ ทว มหรอื ภยั พบิ ตั ริ นุ แรงลำพงั พบผปู ว ยมากขน้ึ เรอ่ื ยๆ บางปพ บผปู ว ยสงู ถงึ แสนคน ปจ จบุ นั แม เจาหนาที่กูภัยเองตองระมัดระวังตนเองในการใหความชวย จะพบผปู ว ยไมม ากเทา กบั หลายปก อ น แตก ไ็ ดท ำใหเ กดิ ความสญู เหลอื บคุ คลทต่ี ดิ อยใู นซากปรกั หกั พงั ทำใหเ กดิ ความตอ งการ เสยี ตอ เศรษฐกจิ มากมาย ในป 2549 พบผปู ว ย 42,456 คน เสยี อปุ กรณท อ่ี ำนวยความสะดวกและเขา ไปคน หาผปู ระสบภยั ทต่ี ดิ ชวี ติ 59 คน คาดประมาณความสญู เสยี ทางเศรษฐกจิ อยรู ะหวา ง อยใู นซากปรกั หกั พงั และชว ยเหลอื ไดท นั ทว งที หนุ ยนตก ภู ยั ทม่ี ี 2,000 -10,000 ลา นบาท วคั ซนี จงึ เปน ทางออกทด่ี ที ส่ี ดุ ในการ ความสามารถยง่ิ กวา มนษุ ย จงึ ถกู คดิ คน ขน้ึ มาเพอ่ื ชว ยเหลอื ใน ปอ งกนั โรคน้ี สถานการณด งั กลา ว ปจ จบุ นั นกั วทิ ยาศาสตรท ว่ั โลกกำลงั ดำเนนิ การพฒั นาวคั ซนี ไข ในการแขง ขนั ประกวดหนุ ยนตก ภู ยั โลก“เวลิ ดโรโบคพั เรสควิ 2006” เลอื ดออกใหเ หมาะสมกบั สภาพของแตล ะประเทศ ในประเทศไทย เมอื งเบรเมน ประเทศเยอรมนี ซง่ึ เปน การแขง ขนั หนุ ยนตก ภู ยั ระดบั เองมหี นว ยปฏบิ ตั กิ ารเทคโนชวี ภาพทางการแพทย ซง่ึ เปน ความ นานาชาติ จดั โดย เดอะโรโบคพั เฟเดอเรชน่ั มวี ตั ถปุ ระสงค รว มมอื ระหวา งคณะแพทยศ ริ ริ าชพยาบาล และศนู ยพ นั ธวุ ศิ วกรรม หลกั เพอ่ื สนบั สนนุ งานใหม กี ารประดษิ ฐค ดิ คน การใชเ ทคโนโลยี และเทคโนโลยชี วี ภาพแหง ชาติ ไดพ ยายามคดิ คน นวตั กรรมการ สรา งหนุ ยนตก ภู ยั นบั เปน ความสำเรจ็ ทน่ี า ภาคภมู ใิ จของคนไทย ปอ งกนั โรคไขเ ลอื ดออกเปน เวลาหลายสบิ ป นบั ตง้ั แตค น ควา จน อยางยิ่ง เมื่อนักศึกษาจากสถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลา พบความรใู หม พฒั นาเทคนคิ วธิ กี ารตรวจวนิ จิ ฉยั โรคเพอ่ื ความ พระนครเหนอื สามารถควา รางวลั ชนะเลศิ การแขง ขนั ในครง้ั น้ี แมน ยำและรวดเรว็ ตลอดจนพฒั นาวคั ซนี ปอ งกนั โรคไขเ ลอื ด โดยสามารถเอาชนะเยอรมนั ในฐานะเจา ภาพ สหรฐั อเมรกิ า ญป่ี นุ ออกทส่ี ามารถจะนำมาใชก บั คนไทยในระยะเวลาอกี ไมน านน้ี ทเ่ี ปน ผนู ำทางดา นเทคโนโลยี และอกี 10 กวา ประเทศทว่ั โลกได สำหรับชุดตรวจวินิจฉัยโรคไขเลือดออก เปนการตรวจหาเชื้อ หลงั จากไดม กี ารพฒั นาและปรบั ปรงุ ประสทิ ธภิ าพจนไดห นุ ยนต ไวรสั เดง็ กใ่ี นเลอื ดของผปู ว ย โดยมวี ธิ กี ารทแ่ี ตกตา งกนั ไปตาม กภู ยั “อนิ ดเี พนเดนท” ทม่ี คี วามอจั ฉรยิ ะในการคน หา ชว ยเหลอื ระยะเวลาของการรบั เชอ้ื วธิ กี ารแรกเปน วธิ กี ารวนิ จิ ฉยั โรคโดย และตดั สนิ ใจแทนมนษุ ย แสดงความสามารถกภู ยั ในสถานการณ การตรวจหาสารพนั ธกุ รรมไวรสั เดง็ ก่ี วา เปน ชนดิ ไหน วธิ ที ต่ี อ มา จำลองอบุ ตั ภิ ยั ทเ่ี กดิ ขน้ึ เชน ไฟไหมนำ้ ทว มแผน ดนิ ไหวตกึ ถลม ท่ี เปน การตรวจหาแอนตบิ อดขี องไวรสั เดง็ ก่ี เพอ่ื ดวู า ผปู ว ยเปน การ เปน โจทยย ากของการแขง ขนั ครง้ั น้ีความสามารถพเิ ศษของหนุ ยนต ตดิ เชอ้ื ครง้ั แรก หรอื เปน การตดิ เชอ้ื ซำ้ วธิ สี ดุ ทา ยเปน การตรวจหา เดก็ ไทยตรงทข่ี บั เคลอ่ื นดว ย10ลอ ไปไดท กุ สภาพพน้ื ผวิ สามารถ โปรตนี ของไวรสั เดง็ ก่ี ทค่ี รอบคลมุ ทง้ั 4 ชนดิ เพอ่ื ทำการเยยี วยา ปน ปา ยขา มสง่ิ ปรกั หกั พงั เขา ไปคน หาผปู ระสบภยั และชว ยเหลอื ผปู ว ยกอ นทจ่ี ะชอ็ คหมดสติ ออกมาไดส ำเรจ็ ความอจั ฉรยิ ะของหนุ ยนตส ายพนั ธไุ ทยทช่ี นะ ใจกรรมการตรงทถ่ี กู ออกแบบใหม กี ลอ งตดิ อยทู ต่ี วั หนุ คอยสแกน สว นความหวงั ของการมวี คั ซนี เพอ่ื สรา งภมู คิ มุ กนั โรคไขเ ลอื ดออก หาปรมิ าณความรอ น กา ซคารบ อนไดออกไซดท ห่ี ายใจออกมา ทำ ไทยไดจ ดั ตง้ั ศนู ยว จิ ยั พฒั นาวคั ซนี มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล มาตง้ั แต ใหร จู ดุ ทอ่ี ยขู องผรู อดชวี ติ ทอ่ี ยใู ตซ ากตกึ แลว สง ผา นไปทจ่ี อคอม พ.ศ. 2527 และไดค น ควา พฒั นาการผลติ วคั ซนี มาอยา งตอ เนอ่ื ง พวิ เตอร ซง่ึ ผคู ดิ คน วคั ซนี ไขเ ลอื ดออกกลา ววา อกี ไมเ กนิ 1-2 ป วคั ซนี ปอ ง กันไขเลือดออกทั้ง 4 สายพันธุ จะสำเร็จ แคฉีดยาเข็มเดียว นบั เปน ครง้ั แรกทน่ี กั ศกึ ษาไทยสามารถยนื เปน เบอรห นง่ึ ในการ สามารถปอ งกนั เชอ้ื ไดท ง้ั หมด ขณะนอ้ี ยใู นการทดสอบความ แขง ขนั บนเวทโี ลกไดส ำเรจ็ และกจิ กรรมเพอ่ื ประโยชนส งั คม ปลอดภยั ครง้ั น้ี เกดิ จากความรว มมอื ของสมาคมวชิ าการหนุ ยนตไ ทย และ บรษิ ทั ซเิ มนตไ ทยทฝ่ี น อยากใหเ ดก็ ไทย นอกจากจะใหม คี วาม ในชว งทย่ี งั รอการพฒั นาวคั ซนี ใหส ามารถนำมาใชไ ดจ รงิ การทำลาย สามารถในการประดษิ ฐค ดิ คน เทคโนโลยที ส่ี อดคลอ งกบั สภาพ แหลง เพาะพนั ธยุ งุ จงึ เปน การปอ งกนั โรคทส่ี ำคญั ทส่ี ดุ สถาบนั วจิ ยั สงั คมปจ จบุ นั แลว ยงั เปน การสรา งความมชี อ่ื เสยี งในดา นความ วทิ ยาศาสตรส าธารณสขุ กรมวทิ ยาศาสตรก ารแพทย จงึ คดิ คน กา วหนา เทคโนโลยใี หส งั คมโลกไดร บั รอู กี ดว ย ผลติ ภณั ฑใ หมก ำจดั ลกู นำ้ ยงุ ลาย โดยใชเ มด็ แบคทเี รยี แทนสาร เคมอี นั ตราย ใสไ วใ นโอง นำ้ เดอื นละครง้ั นอกจากนย้ี งั มกี าร คน พบขมน้ิ ชนั สมนุ ไพรไทยสามารถปอ งกนั ยงุ ได โดยสกดั นำ้ มนั หอมระเหยทก่ี ลน่ั ไดจ ากสว นเหงา ของขมน้ิ ชนั มปี ระสทิ ธภิ าพใน การปอ งกนั การกดั ของยงุ ไดน าน 7-8 ชว่ั โมง ในขณะเดยี วกนั น้ำมันหอมระเหยขมิ้นชันสามารถใสลงในน้ำกำจัดลูกน้ำยุง ปอ งกนั ยงุ วางไข และสามารถลดอตั ราการฟก ของไขย งุ ได 85

86

...มคี นบอกอยากจะใหอ ายุ 120... 120 กย็ อม เอาแค 120... ถา ทำใหร า งกายดี อาจจะได ระมดั ระวงั ใหด .ี .. พระราชดำรสั พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั พระราชทานแกค ณะ บคุ คลตา งๆ ทเ่ี ขา เฝา ฯถวายพระพรชยั มงคลในโอกาสวนั เฉลมิ พระชนมพรรษา 4 ธนั วาคม 2547 87

โลกกำลงั แกล ง หลายประเทศ รวมทง้ั ไทย กำลงั เผชญิ สง่ิ ทา ทาย อยา งใหม ตวั บง ชข้ี องสง่ิ ทา ทายนค้ี อื การเปลย่ี นแปลงประชากรท่ี ทำใหจ ำนวนและสดั สว นของผสู งู อายเุ พม่ิ ขน้ึ อยา งรวดเรว็ สำหรบั ประเทศไทยขอ นห้ี มายถงึ การทโ่ี ครงสรา งสงั คมและเศรษฐกจิ จะตอ ง รบี ปรบั ตวั ตง้ั รบั ใหท นั พรอ มกนั นน้ั กม็ คี วามจำเปน ทจ่ี ะพฒั นา ระบบทม่ี อี ยแู ละสรา งกลไกใหม เพอ่ื พรอ มทจ่ี ะรบั มอื กบั ปญ หาทา ทาย ทจ่ี ะตามมา สสู งั คมผสู งู อายุ ◌ การเปลย่ี นแปลงทร่ี วดเรว็ สงั คมไทยกำลงั เปลย่ี นไปสกู ารเปน สงั คมผสู งู อายุ การเปลย่ี นแปลงนเ้ี กดิ ขน้ึ ภายในชว งเวลาอนั สน้ั เมอ่ื เกอื บ 20 ปท แ่ี ลว (พ.ศ. 2533) ประเทศไทยมปี ระชากรผสู งู อายอุ ยปู ระมาณ 4 ลา นคน หรอื ราวรอ ยละ 7 ของพลเมอื งทง้ั ประเทศ หลงั จากนน้ั อกี 10 ป ใน พ.ศ. 2543 จำนวนผสู งู อายเุ พม่ิ เปน เกอื บ 6 ลา น ปจ จบุ นั (พ.ศ. 2550) มผี สู งู อายเุ กอื บ 7 ลา นคน คาดวา อกี 13 ปข า งหนา คอื ในป พ.ศ. 2563 ผสู งู อายจุ ะเพม่ิ จำนวนเปน 11 ลา นคน หรอื เทา กบั รอ ยละ 17 ของคนไทยทง้ั ประเทศ ซง่ึ ในตอนนน้ั จะมปี ระมาณ 65 ลา นคน ประมาณวา 1 ใน 6 ของประชาชนไทยในตอนนน้ั จะ เปน ผสู งู อายุ จำนวนประชากรสงู อายุในประเทศไทย พ.ศ. 2503-2583 จำนวน (ลานคน) 16.6 18.0 14.5 16.0 11.0 14.0 12.0 10.0 8.0 7.5 5.8 6.0 4.0 1.7 4.0 2.0 1.2 2.5 0.00 พ.ศ. 2503 2513 2523 2533 2543 2553 2563 2573 2583 ท่มี า : ปท มา วา พัฒนวงษ, 2549 สถาบนั วิจยั ประชากรและสังคม มหาวิทยาลยั มหดิ ล 88

ใครคอื ผสู งู อายุ ประชากรสงู อายขุ องไทยเพม่ิ ขน้ึ ในอตั ราทเ่ี รว็ กวา คนในกลมุ อายอุ น่ื มาเปน เวลาไมต ำ่ กวา 10 ป พระราชบญั ญตั ผิ ูสงู อายุ พ.ศ. 2546 กำหนดวา บุคคลที่มอี ายุ 60 ป กอ นหนา นแ้ี ลว อตั ราการเพม่ิ ทร่ี วดเรว็ เชน นจ้ี ะ บรบิ รู ณ เปนผูสูงอายุ เกณฑนี้ตา งจากในประเทศท่พี ัฒนาแลว ซง่ึ กำหนดเอาผมู ี ยง่ิ เรว็ ขน้ึ ไปอกี ในเวลาประมาณ 20 ปข า งหนา อายุ 65 ปขึ้นไป เราอาจแบงผูสงู อายไุ ทยออกเปน 3 กลมุ คอื ผูส ูงอายวุ ัยตน หลงั จากนน้ั จงึ จะคอ ยๆ ชา ลง แตจ ำนวนผสู งู อายุ (อายุ 60-69 ป) มีประมาณรอยละ 59.1 ของผูสงู อายุทง้ั หมด ผูสูงอายุวัยกลาง กจ็ ะยงั เพม่ิ ตอ ไปจนกระทง่ั หลงั พ.ศ. 2590 (อายุ 70-79 ป) มีประมาณรอยละ 31.1 และ ผูสูงอายวุ ยั ปลาย (อายุ 80 ปข ้นึ ไป) มีประมาณ รอยละ 9.8 การเปลย่ี นแปลงน้ี เปน ผลโดยตรงของปจ จยั ทาง ประชากรทส่ี ำคญั 2 ประการ คอื ประการแรก นกั วชิ าการบางทา นเสนอวา ประเทศไทยควรจะเปล่ียนไปใชอ ายุ 65 ป คนไทยนยิ มมลี กู นอ ยลง ซง่ึ เปน ผลของการวาง เปน เกณฑก ำหนด เพอ่ื ใหส อดคลอ งกบั เกณฑส ากลทใ่ี ชก นั ในประเทศทพ่ี ฒั นาแลว แผนครอบครวั ทไ่ี ดผ ลดี ทำใหเ ดก็ ทเ่ี กดิ มาในแต เพราะปจ จุบนั นี้คนไทยอายุยนื มากขึน้ กวาแตกอ น โดยมีอายคุ าดเฉลีย่ ประมาณ ละปม ีจำนวนลดลงเรือ่ ยๆ จนกระทง่ั ถงึ ทกุ วันนี้ 72 ป และอกี ประการหนง่ึ คนไทยทอ่ี ายอุ ยใู นชว ง 60-64 ป นน้ั สว นใหญย งั มี ประการท่ีสอง การพัฒนาดานการแพทยและ สขุ ภาพดี และอยา งนอ ย 2 ใน 3 ของคนในกลมุ อายนุ ย้ี งั เปน แรงงานทท่ี ำการผลติ อยู สาธารณสขุ ในชว งเวลาหลายสบิ ปท ผ่ี า นมาทำให คนไทยมอี ายยุ นื ยาวขน้ึ ดงั จะเหน็ วา คนไทย ทม่ี า: วรชยั ทองไทย, 2549. สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล ทกุ วนั นม้ี อี ายคุ าดเฉลย่ี 72 ปแ ลว (68 ป สำหรบั เพศชาย และ 75 ป สำหรบั เพศหญงิ ) ปจ จยั ศตวรรษกิ ชน – คนรอยป สองประการน้ีเกดิ ขน้ึ พรอ มกบั ความเปลย่ี นแปลง ทางเศรษฐกจิ และสงั คม ในชว งเวลาหลายทศวรรษ ตามหลกั ฐานทะเบยี นราษฎร ในป พ.ศ.2548 มีคนไทยอายุ 100 ป ทผ่ี า นมา ข้ึนไป 28,236 คน เปน ชาย 11,751 คน หญิง 16,485 คน นอกจากนี้ ยังมีคน อกี จำนวนหน่ึงทลี่ งวันเดือนปเ กดิ ตามปฏทิ ินจนั ทรคติ ไมไดแปลงใหเ ปน ไปตาม เมอ่ื เดก็ ทเ่ี กดิ ในระยะหลงั ๆ มจี ำนวนลดลง และ ปฏิทินสากล คนกลมุ น้ีมีมากกวา 2 แสน 5 หม่ืนราย ในจำนวนน้ี อาจมผี มู ีอายุ ผูใหญที่เกิดมากอนหนานั้นก็มีอายุยืนยาวขึ้น 100 ปข ้ึนไป อีกจำนวนหนง่ึ ปนอยู กเ็ ปน ได ผสู งู อายจุ งึ มจี ำนวนสะสมมากขน้ึ ๆในการเปลย่ี น แปลงเชน น้ี ยง่ิ จำนวนประชากรวยั เดก็ ลดตำ่ ลง แตก ารวเิ คราะหข อ มลู ทะเบยี นราษฎรอยา งละเอยี ดพบวา จำนวนคนอายุ เทา ไร สดั สว นประชากรสงู อายกุ ย็ ง่ิ เพม่ิ สงู ขน้ึ แบบ รอยปขึ้นไปที่วามี 28,236 รายนน้ั นา จะเกินความจรงิ ไปมากเพราะขอเท็จจรงิ สวนทางกนั ปรากฏการณเ ชน น้ี เปรยี บเหมอื นกบั ปรากฏวา “คนรอยป” ในทะเบยี นราษฎรจำนวนมากไดเ สียชวี ติ ไปแลว แตไ มไ ด นำ้ เกา ทม่ี อี ยใู นเขอ่ื นยงั ไมท นั จะระบายอออกไป จำหนา ยชอ่ื ออกจากทะเบยี นยง่ิ กวา นน้ั อาจมอี กี เปน จำนวนไมน อ ยทเ่ี ปน “คนรอ ยป” กม็ นี ำ้ ใหมไ หลเขา มาเพม่ิ มากขน้ึ สถานการณ เพราะการบนั ทึกขอมูลปพ.ศ.เกดิ ผิดพลาดโดยเฉพาะในระหวา งการเปล่ียนจากป ผสู งู อายกุ เ็ ชน เดยี วกนั นบั วนั จำนวนสะสมจะเพม่ิ ไทยใหเปนปสากล สงู ขน้ึ ๆ การคาดประมาณของสำนกั งานสถติ แิ หง ชาติ โดยใชข อ มลู จากการสำรวจ วนั นป้ี ระเทศไทยไดเ ดนิ ทางมาถงึ จดุ เปลย่ี น การเปลยี่ นแปลงประชากร ป พ.ศ.2548-49 พบวา ในป พ.ศ.2548 มีประชากรอายุ ทางประชากรทส่ี ำคญั อกี จดุ หนง่ึ แลว จดุ เปลย่ี น 100 ปข นึ้ ไป อยรู าว 8,000 คน เทา นน้ั เปน ชาย 2,800 คน หญิง 5,300 คน นค้ี อื การเคลอ่ื นเขา สสู งั คมผสู งู อายุ เราอาจ จะเรยี กจดุ เปลย่ี นนว้ี า เปน “การปฏวิ ตั โิ ครง คณะทำงานฉายภาพประชากร ของสถาบนั วจิ ัยประชากรและสังคม สรา งประชากร” หลงั จากทไ่ี ดม ี “การปฏวิ ตั ิ มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล ไดประมาณวา เมือ่ กลางป พ.ศ. 2549 ประเทศไทยมี ภาวะเจรญิ พนั ธ”ุ ซง่ึ เกดิ ขน้ึ เมอ่ื กวา 20 ป “คนรอ ยป” อยู 5,800 คน เปนชาย 2,200 คน หญงิ 3,600 คน มาแลว การเปลย่ี นแปลงนเ้ี กดิ ขน้ึ ในเวลา อนั สน้ั ทำใหส งั คมไทยมเี วลานอ ยทจ่ี ะเตรยี ม ดว ยความสนใจเชิงวชิ าการเก่ียวกบั “ศตวรรษิกชน-คนรอ ยป” ใน พรอ มสำหรบั สง่ิ ทา ทายทจ่ี ะตามมาดงั นน้ั ถา ไม ประเทศไทย สถาบนั วจิ ัยประชากรและสงั คม มหาวิทยาลัยมหดิ ล ไดเ ริม่ โครงการ รบี ดำเนนิ การเชงิ รกุ และถา ไมม กี ารตง้ั รบั ทด่ี พี อ “ศูนยขอมูลศตวรรษิกชน” ข้ึนเพอ่ื ศึกษา “คนรอ ยป” ในเชงิ ลึก ทงั้ ดานประชากร สง่ิ ทา ทายหลายอยา งอาจกลายเปน วกิ ฤตได ศาสตรและสงั คมศาสตร อกี ไมน าน นา จะมคี ำตอบทช่ี ดั เจนเกย่ี วกบั “คนรอ ยป” ในประเทศไทย ทม่ี า: ปราโมทย ประสาทกลุ , 2549. สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล 89

◌ กอ นลำดวนจะบาน ดอกลำดวน...ชวนใหนึกถึงผูสงู อายุ สังคมไทยเพิ่งจะกาวพนจากการเปนสังคมที่มี ลำดวน เปน พรรณไมยนื ตน ขนาดใหญมอี ายุยืนกวารอ ยป ใบเขียวสด ประชากรเยาวว ยั มากมาหมาดๆ และกำลงั กา ว ตลอดทั้งป ดอกมีสีนวลสวาง สงกลิ่นหอมเย็น กลีบแขง็ ไมร วงงา ย เปนไม ขา มธรณปี ระตเู ขา สกู ารเปน สงั คมผสู งู อายุ แตก ย็ งั ประจำบา นทค่ี นไทยสมยั กอ นเชอ่ื วา บานใดปลกู ไวจ ะทำใหเ กิดความสดชนื่ รม เยน็ ไมถ งึ จดุ นน้ั อยา งสมบรู ณ ประชากรของไทยจงึ ดวยลักษณะน้ีเอง คณะรัฐมนตรีจึงมมี ติใหใ ชด อกลำดวนเปนสญั ลักษณแ ทนผสู ูง อาจเปรยี บไดก บั ลำดวนทก่ี ำลงั แรกแยม อายุ เมอ่ื วนั ท่ี 14 ธันวาคม 2525 และกำหนดใหวนั ท่ี 13 เมษายน หรอื วนั สงกรานตข องทุกป เปน “วันผูสูงอายุ” ไทย สงั คมไทยวนั น้ี ไดเ ดนิ ทางมาถงึ จดุ ทก่ี ำลงั จะ มกี ารเปลย่ี นผา นอยา งสำคญั ทมี่ า : http://www.maipradabonline.com/maimongkol/lumdoun.htm แตก อ นจะถงึ จดุ นน้ั มชี ว งเวลาสน้ั ๆ ทก่ี ารเปลย่ี น แปลงในโครงสรางประชากรไดกอใหเกิดสภาพ ทเ่ี ออ้ื ตอ การพฒั นาทางเศรษฐกจิ และการยก ระดบั คณุ ภาพชวี ติ ของประชาชนใหส งู ขน้ึ กลา ว คอื ขณะทจ่ี ำนวนเดก็ ลดลงสรู ะดบั ทต่ี ำ่ มาก แต ประชากรวัยแรงงานยังเพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง และประชากรวัยสูงอายุก็ยังมีสัดสวนไมสูงมาก นกั เชน ทเ่ี ปน อยใู นปจ จบุ นั ทำใหอ ตั ราสว น คนทไี่ มอ ยูในวัยแรงงาน (คือเดก็ และผสู ูงอายุ) ตอ คนในวยั แรงงาน ตำ่ ลงมาก หรอื จะกลา วอกี นยั หนง่ึ กค็ อื “อตั ราสว นการพง่ึ พงิ ”อยใู นระดบั ตำ่ ใน สังคมที่เปนเชนนี้จะมีคนในวัยแรงงานจำนวน หลายคนตอ เดก็ และผสู งู อายหุ นง่ึ คน ซง่ึ จะทำใหม ี ผลผลติ สว นเกนิ เหลอื กนิ เหลอื ใชม าก และจะเออ้ื ตอ การพฒั นาเศรษฐกจิ อยา งยง่ิ โดยเฉพาะในแง การออมและการลงทนุ ทง้ั ในระดบั ครวั เรอื นและ ในระดบั สงั คม ชว งเวลาเชน นจ้ี งึ ถอื วา เปน “ชว งเวลาทอง”สำหรบั อตั ราสวนพึ่งพิงรวมของประชากรไทย พ.ศ. 2503-2583 การพฒั นา (นกั วชิ าการเรยี กวา “ชว งเวลาแหง การปน ผลทางประชากร”−populationdividend) อตั ราสว น 72.0 68.5 เพราะเปน ชว งทก่ี ารพฒั นาจะไดร บั อานสิ งสจ าก 100 92.9 65.2 การเปลี่ยนแปลงโครงสรางประชากรมากที่สุด 90 เนอ่ื งจากมคี นทต่ี อ งการการเกอ้ื หนนุ จำนวนนอ ย 80 85.2 55.9 60.9 มากเมอ่ื เทยี บกบั จำนวนคนทส่ี ามารถใหก ารเกอ้ื 49.3 หนนุ ได สำหรบั ประเทศไทย ชว งเวลาทองนถ้ี า 70 51.3 49.9 กำหนดกวา งๆ กอ็ ยรู ะหวา ง พ.ศ. 2533-2563 ในคาบเวลา 30 ปน ้ี โดยเฉลย่ี มปี ระชากรวยั แรง 60 51.2 48.3 51.4 งานประมาณ 2 คน ตอ ประชากรทต่ี อ งการการ เกอ้ื หนนุ (คอื เดก็ และผสู งู อาย)ุ 1 คน ซง่ึ นบั วา อยู 50 ในเกณฑท ด่ี มี าก อตั ราสว นพง่ึ พงิ ทต่ี ำ่ มากเชน น้ี ไมเ คยเกดิ ขน้ึ มากอ นในสงั คมไทย 40 หลงั จากชว งเวลานผ้ี า นไปแลว “อตั ราสว นพง่ึ พงิ ” 30 จะคอ ยๆ สงู ขน้ึ การทอ่ี ตั ราสว นพง่ึ พงิ สงู ขน้ึ น้ี สว นใหญแ ลว เปน เพราะจำนวนผสู งู อายเุ พม่ิ ไมใ ช 20 ภาระพึ่งพิงสงู ชวงการปนผลทางประชากร ภาระพง่ึ พิงสูง เพราะจำนวนเดก็ เพม่ิ เพราะตลอดเวลาดงั กลา ว จากเดก็ (ยคุ ทอง) จากผสู ูงอายุ นี้จำนวนเด็กนอกจากไมเพิ่มขึ้นแลวยังจะลดลง 10 90 0 2503 2513 2523 2533 2543 2548 2553 2558 2563 2568 2573 2578 2583 พ.ศ. ที่มา : ปท มา วา พฒั นวงษ, 2549 สถาบันวิจยั ประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลัยมหิดล

ตอ ไปอกี ดว ย จากการคาดประมาณประชากรใน ระยะยาวแสดงใหเ หน็ วา ในป พ.ศ. 2583 จะมี ผสู งู อายมุ ากกวา เดก็ ถงึ 2 เทา คอื จะมผี สู งู อายถุ งึ 16.6 ลา นคน ขณะทเ่ี ดก็ (อายตุ ำ่ กวา 15 ป) จะมเี พยี ง 8.5 ลา นคน เทา นน้ั ถงึ ตอนนน้ั ก็ คอ นขา งแนน อนวา ปญ หาทา ทายอนั เนอ่ื งมาจาก การมผี สู งู อายจุ ำนวนมากๆ จะชดั เจนและแหลม คมยง่ิ ขน้ึ ผสู งู อาย:ุ “พลงั ” หรอื “ภาระ” ของสงั คม? วธิ ที ด่ี ที ส่ี ดุ ทจ่ี ะตอบคำถามวา ผสู งู อายเุ ปน พลงั หรอื เปน ภาระของสงั คม ควรเรม่ิ ดว ยการทำความ เขาใจความเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติในชวง ชวี ติ ของผสู ูงอายุกอ น เพ่ือทจี่ ะไดเขาใจชัดถึง ศกั ยภาพและความตอ งการจรงิ ๆ ของผสู งู อายุ เพอ่ื ความเขา ใจงา ย เราอาจจะแบง ชวี ติ ของผสู งู อายอุ อกเปน 3 ชว ง โดยใชส ถานะทางสขุ ภาพ เปน หลกั โดยปกติ ชว งชวี ติ ทง้ั สามนม้ี กั จะสอด คลอ งกบั วยั ของผสู งู อายุ แตก ไ็ มจ ำเปน จะตอ ง เปน เชน นน้ั เสมอไป 1. ชว งแหง การเปน ผสู งู วยั ทย่ี งั มพี ลงั (“พฤฒพลงั ” active aging) ในชว งนน้ี อกจากผสู งู อายจุ ะ สามารถชว ยตวั เองไดอ ยา งดแี ลว ยงั สามารถ ชว ยเหลอื ผอู น่ื ไดด ว ยในดา นการเปน แรงงานและ ศกั ยภาพในการผลติ ผสู งู อายใุ นชว งนแ้ี ทบไมต า ง จากคนทอ่ี อ นวยั กวา ชว งแหง การเปน “พฤฒพลงั ” มกั จะอยใู นวยั สงู อายตุ อนตน (อายุ 60-69 ป) สำหรบั หลายคน ชว งนค้ี อื จดุ สงู สดุ ทง้ั ในดา น ประสบการณ ภมู ปิ ญ ญา และการคดิ วเิ คราะห เปนชวงที่พลังทางกายและสติปญญายังกระฉับ กระเฉงอยู ถา สถานการณด า นอน่ื เออ้ื อำนวย ผูสูงอายุที่อยูในชวงนี้จะสามารถทำงานสราง สรรคแ กค รอบครวั ชมุ ชน และสงั คม ไดม าก .................................................................. สำหรบั บางคนชว งนอ้ี าจจะยาวไปถงึ อายุ 70 หรอื 80 ป แตส ำหรบั บางคนชว งเวลานอ้ี าจจะเปน วันนี้ประเทศไทยไดเดินทางมาถึงจุดเปลี่ยนทาง เพยี งประสบการณส น้ั ๆ ขน้ึ อยกู บั การดแู ลสขุ ภาพ ประชากรทส่ี ำคญั อกี จดุ หนง่ึ แลว จดุ เปลย่ี นนค้ี อื การ ของตนมาตลอดตง้ั แตอ ยใู นวยั กอ นหนา น้ี และ เคลอ่ื นเขา สสู งั คมผสู งู อายุ เราอาจจะเรยี กจดุ เปลย่ี น ขึ้นอยูกับโอกาสที่ไดมีสวนรวมในแรงงานตอไป วา มมี ากนอ ยเพยี งใด นว้ี า เปน “การปฏวิ ตั โิ ครงสรา งประชากร” หลงั จาก 2. ชว งแหง การพกั ผอ น ในชว งนส้ี ขุ ภาพโดย รวมยงั คอ นขา งดี แมจ ะเรม่ิ ออ นแอหรอื มคี วาม ทไ่ี ดม ี “การปฏวิ ตั ภิ าวะเจรญิ พนั ธ”ุ ซง่ึ เกดิ ขน้ึ เมอ่ื เจ็บปวยบางอยางมารบกวนการดำเนินชีวิตบาง กวา 20 ปม าแลว กต็ าม ผสู งู อายบุ างคนอาจจะเรม่ิ สญู เสยี ความ .................................................................. 91

คลอ งแคลว ทางรา งกาย อนั เนอ่ื งจากการเสอ่ื มสภาพของสงั ขาร ทำให ถา พจิ ารณาความเปลย่ี นแปลงตามธรรมชาตใิ น ตอ งระมดั ระวงั การเคลอ่ื นไหว สำหรบั หลายทา นความสามารถในการเหน็ ชว งชวี ติ ของผสู งู อายเุ ชน ทก่ี ลา วมาน้ี เราคงตอ ง และการไดย นิ ลดลง มกี ารสญู เสยี ฟน บดเคย้ี ว และขอ เขา กอ็ าจมปี ญ หาบา ง ยอมรบั แบบมองโลกตามความเปน จรงิ วา ในชวี ติ แตจ ติ ใจ ความจำ ตลอดจนความคดิ วเิ คราะหย งั อยใู นสภาพทค่ี อ นขา งดี ของผสู งู อายนุ น้ั มที ง้ั ชว งทเ่ี ปน “พลงั ของสงั คม” บางรายอาจเรม่ิ มคี วามเจบ็ ปว ยเรอ้ื รงั หรอื มโี รคประจำตวั แตส ว นใหญแ ลว และชว งทเ่ี ปน “ภาระของสงั คม” ทง้ั สองชว งน้ี ยังสามารถชวยตัวเองได โดยเฉพาะในดา นการเคล่ือนไหวและการทำ ชว งไหนจะยาวหรอื สน้ั เพยี งใด ขน้ึ อยกู บั ปจ จยั กจิ วตั รสว นตวั บางทา นอาจจะทำงานประเภททไ่ี มต อ งออกแรงมากนกั หรอื หลกั ๆ สองดา น คอื ดา นหนง่ึ เปน เรอ่ื งของปจ จยั งานทท่ี ำอยใู นบา นได แตอ าจชว ยผอู น่ื ไดน อ ยหรอื แทบไมไ ดเ ลย ผสู งู อายทุ ่ี ภายใน อนั ไดแ ก สขุ ภาพและทกั ษะดา นแรงงาน มชี วี ติ อยจู นถงึ วยั 70 ปข น้ึ ไป มกั จะประสบกบั สภาพเชน น้ี แตบ างทา นอาจ ซง่ึ เปน ผลลพั ธข องประสบการณท ส่ี ะสมมาตลอด จะประสบกบั สภาพเชน นต้ี ง้ั แตอ ายอุ ยใู นชว ง 60 ป ชว งนเ้ี ปน ชว งเวลาแหง ชวี ติ ตง้ั แตก อ นทจ่ี ะเขา สวู ยั สงู อายดุ ว ยซำ้ อกี ดา น การพกั ผอ นมากกวา การทำงาน เปน เวลาทผ่ี สู งู อายจุ ะไดป ลอ ยวางมากขน้ึ หนง่ึ เปน ปจ จยั ภายนอก ซง่ึ ไดแ ก โอกาสทม่ี อี ยู และหาความสขุ ใหช วี ติ ดว ยการหนั เขา หาทางสงบ หรอื ใหร างวลั แกช วี ติ ของ ในสังคมวาเอื้ออำนวยที่จะใหผูสูงอายุไดมีสวน ตนในทางทเ่ี หมาะสม รว มในแรงงาน และไดใ ชศ กั ยภาพทม่ี อี ยขู องตน 3. ชว งแหง การพง่ึ พงิ ในชว งนค้ี วามเจบ็ ปว ยมกั จะมาเยอื นบอ ยขน้ึ การ มากนอ ยเพยี งใด เสอ่ื มสภาพของอวยั วะสว นตา งๆ ปรากฏชดั ผสู งู อายบุ างทา นอาจอยใู น สภาวะทพุ พลภาพ ดงั นน้ั จงึ ตอ งการการชว ยเหลอื และการดแู ลจากผอู น่ื ใน ในชว งทเ่ี ปน “พลงั ของสงั คม” นน้ั ถา ปจ จยั ภาย การดำรงชวี ติ ตอ งพง่ึ พงิ ผอู น่ื มาก ผสู งู อายใุ นวยั 80 ปข น้ึ ไป มโี อกาส นอกคือการมีงานทีเหมาะสมและระบบการจาง ประสบกบั สภาพเชน นม้ี าก แตส ำหรบั บางคนอาจจะตอ งพง่ึ พงิ คนอน่ื ตง้ั แต งานในสงั คมเออ้ื อำนวยและถา ผสู งู อายยุ งั “มไี ฟ” อายยุ งั นอ ยกวา น้ี ขน้ึ อยกู บั สภาพสงั ขารและพฤตกิ รรมสขุ ภาพของแตล ะคน อยูก็จะสามารถสรางสรรคประโยชนใหตนเอง ชว งทต่ี อ งพง่ึ พงิ ผอู น่ื นจ้ี ะยาวหรอื สน้ั แคไ หน ขน้ึ อยกู บั ลกั ษณะความเจบ็ ปว ย ครอบครวั ชมุ ชนและสงั คมได ไมน อ ยไปกวา แรง หรอื ภาวะทพุ พลภาพของแตล ะคน แตโ ดยทว่ั ไปแลว ยง่ิ คนเรามอี ายยุ นื ยาว งานทอ่ี อ นวยั กวา แตใ น “ชว งเวลาแหง การพง่ึ พงิ ” ขน้ึ โอกาสเสย่ี งทจ่ี ะตอ งพง่ึ ผอู น่ื ในการดำรงชวี ติ มกั จะมากขน้ึ ตามไปดว ย นน้ั ผสู งู อายุ “เปน ภาระ” มากกวา เปน พลงั โดยเฉพาะในยคุ ทเ่ี ทคโนโลยที างการแพทยส ามารถ “ยอ้ื ” ลมหายใจของ เพราะชว ยตวั เองไดน อ ย หรอื แทบไมไ ดเ ลย มนษุ ยไ วไ ดน านขน้ึ เชน ทกุ วนั น้ี ทว่ี า เปน ภาระนน้ั หมายความวา สงั คม (ซง่ึ รวม การคาดประมาณอายุคาดเฉลี่ยของผูสูงอายุ ถงึ ครอบครวั และชมุ ชน) มี “หนา ท”่ี ทจ่ี ะตอ ง จำแนกตามสถานะสุขภาพ พ.ศ. 2545 รบั ผดิ ชอบ ในอนั ทจ่ี ะดแู ลและเกอ้ื หนนุ ผสู งู อายุ อยา งเหมาะสม ไมว า จะทำหนา ทน่ี ด้ี ว ยความรกั จำนวนปโ ดยเฉล่ยี จำนวนปโ ดยเฉลีย่ จำนวนปโดยเฉลย่ี เพศ/ กลุมอายุ ท่ีคาดวาจะมชี ีวิต ท่คี าดวา จะยังมี ที่คาดวาจะมคี วาม ความผกู พนั เพอ่ื ตอบแทนพระคณุ หรอื ดว ยคำนงึ อยูตอ ไปอกี สขุ ภาพดี เจ็บปว ยหรอื ทุพพลภาพ ถึงศักดิ์ศรีแหงความเปนมนุษยของผูสูงอายุ ชาย 60-64 19.80 18.05 1.75 หรอื ทง้ั สองอยา งกต็ าม “ภาระ” ในทน่ี จ้ี งึ ไมไ ด 65-69 16.75 14.90 1.85 หมายถงึ สง่ิ ทต่ี อ งฝน ใจทำ และไมไ ดห มายความ วา การใหก ารดแู ลผสู งู อายเุ ปน งานสว นเกนิ แต 70-74 14.14 12.15 1.99 เปน หนา ทโ่ี ดยธรรมของคนรนุ หลงั และของสงั คม 75-79 11.73 9.59 2.14 โดยตรง 80-84 10.01 7.62 2.38 85 + 9.38 6.54 2.84 พลงั ทไ่ี มค วรมองขา ม หญิง 60-64 22.51 19.90 2.61 ผสู งู อายคุ อื พลงั ของสงั คม เพราะเปน ทรพั ยากร 65-69 18.90 16.22 2.68 บคุ คลทม่ี คี ณุ คา ซง่ึ สามารถทำประโยชนแ กค รอบ 70-74 15.65 12.91 2.77 ครวั ชมุ ชนและสงั คมไดเชน เดยี วกบั แรงงานทว่ั ไป ความจรงิ เพยี งผสู งู อายมุ สี ขุ ภาพดแี ละสามารถ 75-79 12.63 9.78 2.85 ทำหนา ทข่ี องตนไดอ ยา งตอ เนอ่ื งเทา นน้ั กน็ บั วา 80-84 10.21 7.20 3.01 เปน พลงั ของสงั คมไดอ ยา งหนง่ึ อยแู ลว แตผ สู งู อายยุ งั มคี ณุ คา เพม่ิ ซง่ึ หาไดย ากในคนวยั อน่ื นน่ั 85 + 8.73 5.40 3.33 คอื มคี วามรทู ไ่ี ดส ง่ั สมผา นการทดสอบ มบี ทเรยี น และประสบการณม ายาวนาน คณุ สมบตั เิ หลา น้ี ทีม่ า : Rakchanyaban, Uthaithip. 2004. Active Life Expectancy among the Thai Elderly คอื คณุ คา เพม่ิ ทม่ี คี า ยง่ิ หากใชป ระโยชนอ ยา งเตม็ Population. Ph.D. Thesis, Institute for Population and Social Research, Mahidol University 92

ศกั ยภาพกจ็ ะกอ ใหเ กดิ คณุ ปู การ ไมเ ฉพาะแกต วั .................................................. ผสู งู อายเุ องและครอบครวั เทา นน้ั แตย งั จะเปน ประโยชนแ กช มุ ชนและสงั คมไดด ว ย เราคงตองยอมรับแบบมองโลกตาม อยา งไรกต็ าม ในความเปน จรงิ ศกั ยภาพการเปน ความเปน จรงิ วา ในชวี ติ ของผสู งู อายุ “พฤฒพลงั ” ของผสู งู อายุ อาจจะถกู จำกดั โดย นน้ั มที ง้ั ชว งทเ่ี ปน “พลงั ของสงั คม”และ ปจ จยั อน่ื ๆ นอกเหนอื จากสขุ ภาพของผสู งู อายเุ อง ไดเ หมอื นกนั ขอ จำกดั เหลา นร้ี วมถงึ การมี (หรอื ชว งทเ่ี ปน “ภาระของสงั คม” ไมม )ี งานทเ่ี หมาะสมสำหรบั ผสู งู อายุ และระบบ .................................................. การจา งงานในตลาดแรงงาน ถา ผสู งู อายยุ งั มี สขุ ภาพดี แตไ มม งี านทเ่ี หมาะสม หรอื ระบบการ จา งงานไมเ ออ้ื อำนวย เชน มกี ารจำกดั อายใุ นการ รบั สมคั รงาน และการใหอ อกจากงานเมอ่ื ถงึ วยั ท่ี กำหนดวา เปน ผสู งู อายุ ทง้ั ทส่ี มรรถภาพในการ ทำงานยงั ดอี ยู เปน ตน กค็ งเปน ไปไดย ากทผ่ี สู งู อายใุ นชว งพฤฒพลงั น้ี จะมโี อกาสไดใ ชศ กั ยภาพ ที่มีอยูสรางสรรคประโยชนไดอยางเต็มเม็ด เตม็ หนว ย เพอ่ื ใหเ หน็ ภาพทช่ี ดั เจนขน้ึ วา ผสู งู อายไุ ทยเปน พลงั ของสงั คมทส่ี ำคญั เพยี งใด และสงั คมเปด โอกาสใหผูสูงอายุสามารถทำประโยชนสูงสุด เพยี งใด เราจะสำรวจดสู ภาพการมสี ว นรว มใน แรงงาน และบทบาทในการเปน หว งโซเ ชอ่ื มโยง ทางวฒั นธรรมของผสู งู อายใุ นสงั คมไทย บนพน้ื ฐานของขอ มลู เทา ทม่ี อี ยู สถานภาพการทำงานของผสู งู อายุ พ.ศ. 2548 ◌ แรงงานผสู งู อาย:ุ ศกั ยภาพทย่ี งั ไมไ ดถ กู ใชเ ตม็ ท่ี หนวย : 1,000 คน ตัวเลขจากการสำรวจภาวะการทำงานของ ขอมูลผูสูงอายุ ชาย หญิง รวม ประชากรไทย พ.ศ. 2548 ไตรมาสท่ี 2 ระบุ วา ในป 2548 มผี สู งู อายปุ ระมาณ 1 ใน 3 ประชากรผสู ูงอายุ 3,013.2 3,706.5 6,719.7 เทา นน้ั ทย่ี งั ทำงานอยู (ดตู าราง) งานทผ่ี สู งู 1. ผอู ยูในกำลงั แรงงาน 1,535.5 1,068.9 2,604.4 อายทุ ำนน้ั เกอื บทง้ั หมดเปน งานนอกระบบ เชน ◌ ผมู ีงานทำ 1,529.2 1,062.3 2,591.5 งานที่เปนกิจการของตัวเองหรือของครอบครัว ไมมีขอมูล ไมม ีขอ มลู 1,690.4 งานทไ่ี มม คี า จา ง หรอื มฉิ ะนน้ั กเ็ ปน งานทท่ี ำไม - ภาคเกษตร ไมม ีขอมลู ไมม ีขอมูล สมำ่ เสมอ และไมม รี ายไดท แ่ี นน อน การสำรวจ - นอกภาคเกษตร 901.0 แรงงานนอกระบบในป 2548 พบวา มผี สู งู อายุ ◌ ผไู มมีงานทำ 3.7 1.8 5.5 ทท่ี ำงานนอกระบบจำนวน 2.3 ลา นคน หรอื เกอื บ ◌ ผูร อฤดกู าล 2.5 4.9 7.4 9 ใน 10 ของผสู งู อายทุ ย่ี งั ทำงานอยทู ง้ั หมด 2. ผไู มอยูใ นกำลงั แรงงาน 1,477.8 2,637.5 (ซง่ึ มจี ำนวน 2.6 ลา นคน) ประมาณ 2 ใน 3 ของ ◌ ทำงานบา น 27.7 575.0 4,115.3 ผสู งู อายทุ ท่ี ำงานนอกระบบนเ้ี ปน เพศชาย 602.7 ◌ ไมส ามารถทำงานได 1,323.7 2,027.2 3,350.9 ขอนี้สะทอนใหเห็นถึงระบบการจางงานของไทย ◌ อื่น ๆ 126.4 35.3 161.7 กลา วคอื งานในระบบ เชน งานราชการและรฐั วสิ าหกจิ นน้ั ยากทผ่ี สู งู อายจุ ะเขา ไปมสี ว นรว ม ท่ีมา : สำนักงานสถิติแหง ชาติ, 2548 ได เพราะมกี ฎหมายกำหนดการเกษยี ณแบบ หมายเหต:ุ “ผูอยูในกำลงั แรงงาน” ในตารางนี้ หมายถึง ผทู ี่ทำงานแบบมรี ายไดหรือคา ตอบแทนท่ี สมำ่ เสมอ 93

บงั คบั ไวท อ่ี ายุ 60 ป เมอ่ื ถงึ อายนุ แ้ี ลว แมจ ะมพี ละ ช่วั โมงทำงานและรายไดเฉลยี่ ของผสู ูงอายุ กำลงั และความตง้ั ใจทจ่ี ะทำงานตอ ไป กไ็ มม สี ทิ ธ์ิ พ.ศ. 2544 และ 2548 แรงงานทเ่ี กษยี ณเหลา น้ี มเี ปน จำนวนมากท่ี ยงั มพี ลงั และสามารถจะทำงานตอ ไปได โดยท่ี เพศและเขต ชวั่ โมงทำงานเฉลี่ยตอสัปดาห รายไดเฉลยี่ ตอเดือน (บาท) สมรรถภาพในการผลติ มไิ ดล ดลง และอกี จำนวน การปกครอง 2544 2548 2544 2548 มากมีความตองการหรือมีความจำเปนที่จะทำ งานตอ ไป เพอ่ื ใหช วี ติ ยงั มคี ณุ คา มศี กั ดศ์ิ รี และ รวม 40.4 39.8 5,534.8 4,918.8 ทส่ี ำคญั คอื มรี ายไดส ำหรบั การดำเนนิ ชวี ติ แต เมอ่ื ไมส ามารถจะหางานทำในระบบได สว นใหญจ งึ ชาย 40.1 39.9 6,375.0 5,753.1 หนั ไปทำงานประเภทนอกระบบ ผสู งู อายทุ ท่ี ำงาน นอกระบบอกี สว นหนง่ึ ทเ่ี ปน สว นใหญจ รงิ ๆ คอื หญงิ 41.1 39.8 3,905.8 3,436.2 ผสู งู อายใุ นชนบท ทท่ี ำงานอยใู นภาคเกษตรกรรม รวมถึงผูที่ทำงานรับจางนอกระบบดวยสวนนี้มี เขตการปกครอง 47.9 46.7 9,153.3 9,863.1 ประมาณ 2 ใน 3 ของแรงงานผสู งู อายุ ทง้ั เมือง 38.1 38.0 3,513.5 3,069.4 หมด ผสู งู อายเุ หลา น้ี ไมว า จะมอี ายเุ ทา ไร สว นมาก ชนบท กม็ กั จะทำงานตอ ไปจนสงั ขารสไู มไ หวจงึ เลกิ ทำ ภาค 54.2 52.1 13,793.6 18,093.1 สำหรบั ชว่ั โมงการทำงาน ในรายงานการสำรวจ กรงุ เทพมหานคร 45.6 44.7 5,322.8 4,878.5 ดงั กลา ว ระบวุ า ในป 2548 ผสู งู อายทุ ท่ี ำงานมี 43.1 39.6 2,215.3 2,649.0 ชว่ั โมงการทำงานเฉลย่ี สปั ดาหล ะ 40 ชว่ั โมง กลาง 34.2 38.4 5,557.7 3,157.5 ซง่ึ กพ็ อๆ กบั ทพ่ี บในการสำรวจเมอ่ื 4 ปก อ น เหนือ 35.2 33.3 2,814.3 4,378.9 หนา นน้ั (พ.ศ. 2544) ในดา นรายได ผสู งู อายุ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ทท่ี ำงานมรี ายไดเ ฉลย่ี ประมาณ 4,900 บาท ตอ เดอื น ลดลงจากป 2544 ทผ่ี สู งู อายมุ รี ายได ใต ประมาณ 5,500 บาท ตอ เดอื น ผสู งู อายเุ พศ ชายมรี ายไดม ากกวา เพศหญงิ ผสู งู อายใุ นเมอื ง ที่มา : คำณวนจากขอมลู การสำรวจภาวการณท ำงานของประชากร ไตรมาสที่ 2, 2544 และ 2548. มรี ายไดม ากกวา ผสู งู อายใุ นชนบท และรายได สำนักงานสถิติแหง ชาติ เฉลี่ยสูงสุดอยูที่ผูสูงอายุในกรุงเทพมหานคร อยา งไรกต็ าม แมร ายไดจ ะไมม าก แตผ สู งู อายุ ความเพียงพอของรายได ในกลุมผูส ูงอายทุ ม่ี รี ายไดเ ปน ของตนเอง กลมุ ทม่ี รี ายไดเ ปน ของตวั เองเกอื บ 2 ใน 3 ก็ บอกวารายไดของตนเพียงพอสำหรับการดำรง ไมเ พยี งพอ มากเกินความจำเปน ชวี ติ ทบ่ี อกวา ไมเ พยี งพอมปี ระมาณกวา 1 ใน 3 36% 1% เลก็ นอ ย นอกจากนย้ี งั มผี สู งู อายอุ กี รอ ยละ1 บอก วา รายไดข องตนมากเกนิ ความตอ งการ เพียงพอ 63% แตก ไ็ มใ ชว า ผสู งู อายทุ กุ คนจะมรี ายได ในราย หมายเหตุ : รายไดเฉลี่ยตอ ปตอ คนเทากับ 41,179 บาท งานการสำรวจประชากรสูงอายุในประเทศไทย ทม่ี า : รายงานการสำรวจประชากรสงู อายุในประเทศไทย พ.ศ.2545. สำนักงานสถิติแหงชาติ. ครง้ั ลา สดุ พ.ศ. 2545 ระบวุ า ผสู งู อายปุ ระมาณ 9 ใน 10 คน มรี ายไดจ ากแหลง ใดแหลง หนง่ึ รอยละของผูส ูงอายทุ ่มี รี ายได ทเ่ี หลอื ไมม รี ายไดหรอื ไมม ขี อ มลู ในเรอ่ื งน้ีเฉพาะ ทบ่ี อกวา มรี ายไดน น้ั รอ ยละ 40 เปน รายได ไมทราบ มรี ายได จากการทำงาน รอ ยละ 35 จากสมาชกิ อน่ื 7% 91% ในครอบครวั และอกี รอ ยละ 25 มรี ายไดจ าก ดอกเบย้ี เงนิ ออม เงนิ บำนาญ สวสั ดกิ าร หรอื ไมมรี ายได เงนิ ชดเชย 2% 94 ทีม่ า : รายงานการสำรวจประชากรสงู อายใุ นประเทศไทย พ.ศ.2545. สำนกั งานสถติ ิแหงชาติ.

รอ ยละของผูส งู อายุ ตามแหลง ทีม่ าของรายได อบอนุ ระหวา งคนตา งวยั ในครวั เรอื นดว ย นเ่ี ปน สง่ิ ทห่ี าคา มไิ ด สวสั ดิการ คาชดเชย 3% อยา งไรกต็ าม เมอ่ื พจิ ารณาดทู ศิ ทางของการ บำนาญ เปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมในปจจุบัน 4% และแนวโนมการเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้นตอไป ทำงาน ในอนาคตแลว มเี หตผุ ลทจ่ี ะเชอ่ื วา ในอนาคต เงินออม 40% บทบาทของผูสูงอายุในดานการใหความเกื้อ พรอ มดอกเบีย้ หนนุ แกส มาชกิ อน่ื ในครวั เรอื นอาจจะลดลง เนอ่ื ง จากโอกาสการไดอ ยใู นครวั เรอื นเดยี วกนั กบั ลกู 18% หลานจะคอ ยๆ ลดนอ ยลง ทจ่ี รงิ การเปลย่ี นแปลง เชนนี้ไดเริ่มขึ้นแลวและกำลังจะชัดเจนมากขึ้น สมาชิกในครอบครัว สถานการณในปจจุบันกำลังจะเหมือนใน 35% ประเทศทเ่ี ปน สงั คมผสู งู อายมุ ากอ นไทย อยา ง เชน ญป่ี นุ สหรฐั อเมรกิ าหรอื ประเทศทพ่ี ฒั นาแลว ท่มี า : รายงานการสำรวจประชากรสูงอายใุ นประเทศไทย พ.ศ.2545. สำนักงานสถติ ิแหง ชาต.ิ ในยโุ รป รอ ยละผูสูงอายทุ อ่ี ยากทำงาน ในเรอ่ื งการทำงานนน้ั ถา สขุ ภาพยงั ไหวอยผู สู งู อายสุ ว นใหญก ค็ งอยากทำตอ ไป ความจรงิ น่ี รอ ยละ เปนสิ่งที่ผูสูงอายุในชนบทสวนใหญปฏิบัติ กนั อยแู ลว คอื ทำงานแบบไมม วี นั เกษยี ณ วนั ท่ี 80 จะไดเ กษยี ณจรงิ ๆ กค็ อื วนั ทส่ี งั ขารไปไมไ หวนน่ั เอง ในการสำรวจประชากรสงู อายุ พ.ศ. 2545 70 68.8 พบวาผูสูงอายุที่ยังอยากทำงานตอไปมีสัดสวน แตกตา งกนั ตามกลมุ อายุ และตามเพศ โดยผสู งู 60 57.1 อายุในวัยตนอยากทำงานมากกวาในวัยกลาง 51.1 และวยั ปลาย และผสู งู อายเุ พศชายอยากทำงาน มากกวา เพศหญงิ ปจ จยั สำคญั ในเรอ่ื งนค้ี งจะอยู 50 46.7 ทเ่ี รอ่ื งสขุ ภาพ และการมงี านทเ่ี หมาะสมเปน หลกั 40 38.9 เชน ในกลมุ อายุ 60-64 ป ผทู บ่ี อกวา ยงั อยากทำงานตอ ไปมถี งึ รอ ยละ 57 (รอ ยละ 69 30 28.3 30.5 สำหรบั เพศชาย และ 47 สำหรบั เพศหญงิ ) ใน 22.9 กลมุ อายทุ ส่ี งู ขน้ึ ไปจำนวนผทู อ่ี ยากทำงานลดลง ไปตามลำดบั จนกระทง่ั ในกลมุ อายตุ ง้ั แต 75 ป 20 16.5 15.2 ขน้ึ ไป ผสู งู อายทุ บ่ี อกวา อยากทำงานมเี พยี ง 1 10 6.2 10.1 ใน 10 เทา นน้ั (ดแู ผนภมู )ิ ขอ มลู นแ้ี สดงวา ถา มงี านทเ่ี หมาะสมรองรบั ผสู งู อายจุ ำนวนมาก 0 อายุ พรอ มทจ่ี ะทำงานตอ ไป โดยเฉพาะผสู งู อายวุ ยั ตน (อายุ 60-69 ป) ซง่ึ โดยมากยงั มสี ขุ ภาพดแี ละ 60 - 64 65 -69 70 - 74 75 ปขน้ึ ไป “ยงั มไี ฟ” อยู ในอนาคต คนไทยมแี นวโนม ทจ่ี ะมี สขุ ภาพดแี ละอายยุ นื มากขน้ึ ซง่ึ กย็ ง่ิ จะทำใหผ สู งู ชาย หญิง รวม อายทุ พ่ี รอ มจะทำงานตอ ไปมจี ำนวนมากขน้ึ ตาม ไปดว ย ทมี่ า : รายงานการสำรวจประชากรสงู อายุในประเทศไทย พ.ศ.2545. สำนักงานสถิตแิ หง ชาติ. ในวยั หลงั อายุ 60 ป นน้ั คนจำนวนมากยงั มี ทก่ี ลา วขา งตน นน้ั เปน การทำงานทม่ี รี ายไดข องผสู งู อายุไมว า จะเปน เงนิ หรอื สขุ ภาพแขง็ แรง ทง้ั รา งกายและจติ ใจ และจำนวน สง่ิ ของกต็ ามงานเหลา นส้ี ามารถจะวดั เปน ผลผลติ ไดค อ นขา งตรงไปตรงมา ไมนอยอยูในจุดสูงสุดของพลังความคิด ซึ่ง ยงั มงี านอกี ประเภทหนง่ึ ทผ่ี สู งู อายจุ ำนวนไมน อ ยทำ แตก ม็ กั จะถกู มองขา ม สามารถจะทำงานตอ ไปไดอ กี หลายป แตถ า ตอ ง เนอ่ื งจากเหน็ วา ไมใ ชก ารผลติ โดยตรง เราอาจจะเรยี กงานประเภทนว้ี า หยดุ ทำงานเนอ่ื งจากตอ งเกษยี ณ ถกู เลกิ จา ง หรอื 95 เปนงานที่เกื้อหนุนใหสมาชิกอื่นในครัวเรือนมีอิสระที่จะทำงานใน ระบบเศรษฐกจิ ไดเ ตม็ ท่ี เชน การดแู ลภายในบา น เฝา บา น ทำงานบา น และเลย้ี งหลานทย่ี งั เลก็ เพอ่ื ใหพ อ แมข องเดก็ ๆเหลา นน้ั สามารถเอาเวลาไป ทำงานการผลติ ไดเ ตม็ ท่ี ตวั เลขจากการสำรวจประชากรสงู อายคุ รง้ั ลา สดุ (พ.ศ. 2545) แสดงวา ผสู งู อายเุ พศหญงิ ทท่ี ำงานประเภทใหก ารเกอ้ื หนนุ แก สมาชกิ อน่ื ในครวั เรอื นเชน นม้ี ถี งึ รอ ยละ 63 และผสู งู อายเุ พศชายทำงานน้ี ประมาณรอ ยละ 47 ถงึ แมว า งานทไ่ี มม รี ายไดเ หลา นอ้ี าจจะเทยี บไมไ ดก บั งานในระบบ แตค ณุ คา ของมนั กไ็ มไ ดด อ ยแตอ ยา งใดในครวั เรอื นจำนวนมากถา ปราศจากแรงงาน ผสู งู อายทุ ร่ี บั ผดิ ชอบในดา นน้ี ชวี ติ ของสมาชกิ ครวั เรอื นทกุ คนคงจะยงุ ยาก ไมน อ ย การมผี สู งู อายุ (ปู ยา ตา ยาย) อยดู แู ลบา นหรอื ชว ยเลย้ี งหลานนน้ั ถอื วา เปน รปู แบบในอดุ มคตขิ องการอยรู ว มกนั และเกอ้ื หนนุ กนั และกนั ของ สมาชกิ ตา งรนุ ในครวั เรอื นของไทย และทส่ี ำคญั คอื เปน คณุ ปู การอยา งยง่ิ แกท ง้ั ผสู งู อายเุ องและสมาชกิ ทเ่ี ยาวว ยั กวา เพราะอยา งนอ ยกท็ ำใหผ สู งู อายุ รสู กึ วา ตวั เองมคี ณุ คา ขณะเดยี วกนั กเ็ ปน การสรา งความผกู พนั และความ

เนอ่ื งจากระบบการจา งงานทม่ี อี ยใู นสงั คมไมเ ออ้ื อำนวย กน็ บั วา เปน การ อยุ สอนหลาน เสยี โอกาสสำหรบั ทรพั ยากรทม่ี คี า สว นน้ี ขอ มลู ทน่ี ำเสนอมาขา งตน นน้ั แสดงใหเ ห็นวา ในกลุม ผูสงู อายุนัน้ มแี รงงานทค่ี วรจะไดน ำมาใชอยเู ปน ชมรมผสู งู อายทุ อ่ี ำเภอแมว างจงั หวดั เชยี งใหมรว มมือ จำนวนมากแตส งั คมไมม รี ะบบทจ่ี ะนำมาใชไ ดอ ยา งเตม็ ศกั ยภาพ แรงงาน กบั ชมุ ชน บา น วดั โรงเรียน ริเริ่มโครงการ เหลา นจ้ี งึ เปน เสมอื นแรงงานแฝง ทค่ี วรจะไดน ำมาใชใ หเ กดิ ประโยชนต อ ไป “อุยสอนหลาน” ขึ้นเมื่อป 2539 โดยมพี อ อุยใจคำ ตาปญโญ และผอู าวุโสกวา 30 คน เปน หัวเรีย่ วหัว ประโยชนข องการไดท ำงานตอ ไปนนั้ จะไดท ั้งแกต ัวผูส ูงอายเุ องและแก แรงในการจดั กิจกรรมสอน ความรูทางวัฒนธรรมให สงั คมดว ย อยา งไมต อ งสงสยั เพราะนอกจากจะทำใหผ สู งู อายรุ สู กึ มพี ลงั กับลูกหลานในทองถน่ิ เดก็ คนใดใครอยากเรยี นรใู น กระฉบั กระเฉงอยเู สมอแลว การทำงานยงั จะชว ยใหร สู กึ มคี ณุ คา มศี กั ดศ์ิ รี ดา นใด ทางผูใหญใจดมี ที ั้งพอเฒาแมเ ฒา พระ ครู ไมต อ งเปน ภาระแกผ อู น่ื รวมทง้ั ภาคภมู ใิ จทไ่ี ดท ำประโยชนแ กส งั คม จะ จะจดั เครือ่ งไมเครอ่ื งมอื มาสอนให กิจกรรมมีหลาก วา ไปแลว การทำงานทเ่ี หมาะสมนน้ั ในตวั ของมนั เองสามารถทำใหผ สู งู อายุ หลายท้งั เรียนรทู างดานดนตรีพื้นเมอื ง สะลอ ซอ ซึง มสี ขุ ภาพดี มากกวา ทจ่ี ะทำใหเ สยี สขุ ภาพ จะวา เปน ยาอายวุ ฒั นะขนาน เรยี นรูการทำเครอ่ื งจกั สานทำของเลน จากธรรมชาติ หนง่ึ สำหรบั ผสู งู อายกุ ไ็ ด นอกจากน้ี การทผ่ี สู งู อายยุ งั ทำงานตอ ไปยงั จะชว ย ทำรม ทอผา เดก็ ๆ สามารถไปเรียนรทู บ่ี านพอ ยดื เวลาทจ่ี ะไดอ อมเงนิ เพอ่ื ความมน่ั คงของชวี ติ ไดม ากขน้ึ หรอื มเี วลาสะสม อุย แมอุย ไดตามอธั ยาศยั อยากรูจกั สมุนไพร สวสั ดกิ ารภายใตร ะบบการประกนั ตนทม่ี อี ยใู หน านขน้ึ ซง่ึ ยอ มหมายถงึ วา พชื ผักผลไม เรยี นรูจ ากปา ชมุ ชน ผูรูต วั จริงจะพาขน้ึ เมอ่ื ถงึ เวลาทจ่ี ะรบั สวสั ดกิ ารจรงิ ๆ กจ็ ะไดร บั การบรกิ ารและผลตอบแทน ดอยเขา ปาสมั ผสั ธรรมชาติของแท เดก็ ๆ ไมเบอ่ื มากขน้ึ ขณะเดยี วกนั กจ็ ะชว ยชะลอเวลาทจ่ี ะเปน ภาระทางการเงนิ แกค รอบ ผใู หญกไ็ มเ หงา กิจกรรมสบื สานภูมปิ ญ ญาทเ่ี กดิ ขึ้น ครวั และแกส งั คมในฐานะผู “กนิ สวสั ดกิ าร” ออกไปดว ย สรปุ วา นี้ นอกจากจะไมพ รากเดก็ ออกจากชุมชนแลว ยังได ถา ผสู งู อายทุ ำงานตอ ไป เงนิ กไ็ ด สขุ ภาพกด็ ี สวสั ดกิ ารทจ่ี ะไดร บั เมอ่ื เลกิ เหน็ ภาพความสัมพันธระหวา งเด็กกับผูสงู อายุ การ ทำงานกจ็ ะสะสมไดม ากขน้ึ และทส่ี ำคญั ภาระตอ สงั คมกล็ ดลงดว ย เคารพผอู าวโุ ส การใหค วามเอือ้ เฟอ ดูแลกนั และกนั และรอ งรอยความสขุ ใจ ทพ่ี บเหน็ ไดง า ยใน ชมุ ชนแหง น้ี ปจ จุบัน ประเทศไทยเพ่งิ จะเรม่ิ พดู ถงึ การใหผสู ูงอายไุ ดม สี วนรว มในแรง งานตอ เนอ่ื งไปนานๆ เพราะมองเหน็ วา ผสู งู อายไุ มน อ ยกวา ครง่ึ หนง่ึ ยงั มี ทมี่ า : http://www.salahlanna.com พลงั และมศี กั ยภาพทจ่ี ะทำงานตอ ไปได อยา งไรกต็ าม การดำเนนิ งานจรงิ ๆ เพอ่ื ใหผ สู งู อายมุ ีโอกาสไดทำงานนั้นยงั มีขอจำกัดอยมู าก ประกอบกับ บรบิ ทของตลาดแรงงานในปจ จบุ นั กย็ งั ไมเ ออ้ื อำนวยเทา ทค่ี วร เชน ยงั มี การกำหนดอายใุ นการรบั สมคั รงาน มกี ารใหอ อกเมอ่ื แรงงานเขา สวู ยั สงู อายุ แรงงานเองกย็ งั ขาดโอกาสในการเรยี นรหู รอื การฝก ทกั ษะเพม่ิ เตมิ เพอ่ื เตรยี มตวั ใหพ รอ มจะทำงานไดเ สมอ อกี ทง้ั การจา งงานสว นใหญก เ็ ปน การ จา งแบบเตม็ เวลา ไมส อดคลอ งกบั ความตอ งการของผสู งู อายเุ ทา ทค่ี วร ในอนาคต คนไทยจะมอี ายยุ นื ขน้ึ ไปอกี ถา ยงั กำหนดอายเุ กษยี ณไวท ่ี 60 ป ผูสูงอายุที่ทำงานในระบบจะมีชวงเวลาที่ไมไดเปนผูผลิตแตเปนผูรับ บำนาญอยยู าวนานขน้ึ ขอ นจ้ี ะมผี ลกระทบตอ รายได และตอ ภาระการเงนิ ของครอบครวั นอกจากนใ้ี นระยะยาวกย็ งั อาจจะมผี ลกระทบตอ ฐานะการ เงนิ ของโครงการสวสั ดกิ ารดว ย สถานการณเ ชน นน้ั อาจจะเปน แรงกดดนั ให ผูส งู อายุตองการทำงานตอไปมากขึ้น รัฐก็มคี วามจำเปนที่จะตอ งสราง โอกาสใหผ สู งู อายไุ ดม สี ว นรว มในการทำงานทม่ี รี ายไดม ากขน้ึ อาจจะดว ย การขยายเวลาเกษยี ณอายอุ อกไป หรอื ดว ยการพฒั นาทกั ษะแรงงานทง้ั ใน วยั กอ นและในวยั สงู อายใุ หพ รอ มอยเู สมอ เพอ่ื ใหแ รงงานสามารถหางานท่ี เหมาะสมทำไดเ มอ่ื เขา สวู ยั สงู อายุ โดยวธิ นี ้ี ผสู งู อายกุ จ็ ะเปน ทรพั ยากรทไ่ี ด ใชศ กั ยภาพอยา งเตม็ ท่ี แทนทจ่ี ะเปน แรงงานแฝงทไ่ี มไ ดน ำมาใชเ ทา ทค่ี วร การหามาตรการเพื่อใหผูสูงอายุไดมีสวนรวมในแรงงานใหมากที่สุดนั้น ประเทศทเ่ี ขา สกู ารเปน สงั คมผสู งู อายมุ ากอ นไทย เชน สงิ คโปรแ ละญป่ี นุ ถอื เปน นโยบายสำคญั อยา งหนง่ึ ในการบรรเทาปญ หาผสู งู อายุ สงิ คโปรน น้ั ขยายอายเุ กษยี ณจาก 60 ป เปน 62 ป และจะเปน 67 ป ในอนาคตอนั ใกล นอกจากนก้ี ม็ กี ารปรบั อตั ราคา จา งใหเ ออ้ื ตอ การจา งงานผสู งู อายุ และลด 96

................................................................................................... “ประเทศเรามผี เู กษยี ณอายทุ ม่ี คี วามรคู วามสามารถจำนวนมาก บคุ คล เหลา นเ้ี ปรยี บประดจุ ธนาคารสมอง อยกู ระจดั กระจายตามทต่ี า งๆ ไมม ี โอกาสเขา มาชว ยในการพฒั นาอนั เปน ประโยชนแ กป ระเทศชาตเิ ลย ทำ อยา งไรเราจงึ จะสามารถนำบคุ คลเหลา น้ีมาชว ยงานสว นรวมของประเทศ ชาตไิ ดบ า ง” (พระราชดำรสั ของสมเดจ็ พระนางเจา พระบรมราชนิ นี าถ เมอ่ื วนั ท่ี 11 สงิ หาคม 2543 ณ ศาลาดสุ ติ าลยั ) ................................................................................................... อตั ราเงนิ สมทบเขา กองทนุ สำรองเลย้ี งชพี สำหรบั นายจา งทจ่ี า งผสู งู อายเุ ขา ทำงาน สว นประเทศญป่ี นุ กข็ ยายอายเุ กษยี ณจาก 60 เปน 65 ป มกี ารออก ระเบยี บในการจา งงานทม่ี รี ปู แบบหลากหลาย สนบั สนนุ การเปน ผปู ระกอบ การ และลดระเบยี บทก่ี ดี กนั การจา งงานสำหรบั ผสู งู อายุ ประสบการณข อง ประเทศเหลา นอ้ี าจจะเปน บทเรยี นทด่ี สี ำหรบั ประเทศไทยได ◌ คลงั แหง ภมู ปิ ญ ญาและหว งโซท างวฒั นธรรม กนิ เวลาไมน อ ยกวา 60 ป กวา คนคนหนง่ึ จะผา นกาลเวลามาถงึ จดุ ท่ี สงั คมจะใหเ กยี รตเิ ขาวา เปน ผสู งู อายุ แตอ ายกุ ไ็ มใ ชเ พยี งสง่ิ เดยี วทท่ี ำให สงั คมกำหนดสถานะอนั มเี กยี รตนิ ใ้ี หแ กใ ครตอ ใคร ยงั มคี ณุ สมบตั ทิ ส่ี ำคญั อกี อยา งหนง่ึ ซง่ึ มองไมเ หน็ แตส ามารถสมั ผสั ได นน่ั คอื ภมู ปิ ญ ญาทผ่ี สู งู อายไุ ดส ง่ั สมสบื ทอดมาจากคนรนุ กอ นและทแ่ี ตล ะทา นไดค ดิ คน สรา งสรรค ขน้ึ มาเอง สง่ิ เหลา นพ้ี รอ มทจ่ี ะสง ผา นไปยงั อนชุ นรนุ หลงั ดว ยการสอน การทำใหเ หน็ เปน ตวั อยา ง หรอื ดว ยการใหค ำปรกึ ษาแนะนำ มองในแงน ้ี ผสู งู อายกุ เ็ หมอื นกบั “คลงั ” แหง ภมู ปิ ญ ญา ทส่ี งั คมสามารถ “เบกิ ” ออก มาใชไ ดใ นยามทต่ี อ งการ จะเรยี กวา เปน “ทนุ ทางสงั คม” อยา งหนง่ึ กไ็ มผ ดิ ภมู ปิ ญ ญาทส่ี มาชกิ รนุ อาวโุ สไดเ รยี นรู ผา นการทดสอบจากประสบการณ ในชวี ติ จรงิ และสง่ั สมสบื ทอดมาจนถงึ คนรนุ หลงั นน้ั มที ง้ั สว นทเ่ี กย่ี วโดย ตรงกบั การดำรงชวี ติ และสว นทเ่ี ปน เรอ่ื งของกศุ ลธรรมและสนุ ทรยี ะ คอื ความดแี ละความงามของชวี ติ ภมู ปิ ญ ญาเกย่ี วกบั การดำรงชวี ติ นน้ั รวมเอาบรรดาความรเู กย่ี วกบั การ ประดษิ ฐแ ละการจดั การสง่ิ ตา งๆ ทม่ี จี ดุ มงุ หมายเพอ่ื การดำรงชวี ติ โดย เฉพาะอยา งยง่ิ ในเรอ่ื งการทำมาหากนิ และการดแู ลรกั ษาสขุ ภาพทส่ี อดคลอ ง กบั สง่ิ แวดลอ มและสภาพของสงั คม เชน ความรใู นการสรา งและการจดั การเครอ่ื งมอื ในการทำการเกษตร การประมง การประกอบอาหาร รปู แบบและวธิ กี ารสรา งทอ่ี ยอู าศยั การกอ ตง้ั ครอบครวั และชมุ ชน ตลอดจน วธิ กี ารและอปุ กรณใ นการดแู ลสขุ ภาพ (เชน สมนุ ไพร วธิ กี ารรกั ษาโรค การแพทยแ ผนไทย) เปน ตน ภมู ปิ ญ ญาเหลา นส้ี บื ทอดจากผสู งู อายสุ คู น รนุ หลงั รนุ แลว รนุ เลา จนกลายเปน วถิ ชี วี ติ ทม่ี เี อกลกั ษณเ ฉพาะตวั ของกลมุ ชนและสงั คม การสบื ทอดภมู ปิ ญ ญาอนั เปน แบบแผนของการดำรงชวี ติ จาก คนรนุ สงู อายสุ อู นชุ นในลกั ษณะเชน น้ี เนอ้ื แทแ ลว คอื การสบื ทอดวฒั นธรรม เพราะวฒั นธรรมคอื แบบแผนการดำเนนิ ชวี ติ ของคนในสงั คม อกี สว นหนง่ึ ของภมู ปิ ญ ญาผสู งู อายเุ ปน เรอ่ื งของคณุ ธรรมและความรู อนั วา ดว ยความดแี ละความงาม ในฐานะทผ่ี า นโลกมากอ น ผสู งู อายอุ ยใู นฐานะ อนั เหมาะสมทจ่ี ะเปน ผชู แ้ี นะแกอ นชุ นรนุ หลงั ในสง่ิ ทถ่ี กู ทค่ี วร (หรอื อยา ง นอ ยกไ็ ดร บั การคาดหวงั วา จะชว ยชแ้ี นะได) บนพน้ื ฐานของการเรยี นรแู ละ การไดผ า นประสบการณมากอ น มีผูสงู อายุจำนวนไมน อยทีม่ ีความ รคู วามเชย่ี วชาญในสนุ ทรยี ศาสตรส าขาตา งๆ อนั เปน เอกลกั ษณข องชาติ 97

และไดถายทอดความรูเหลานั้นใหแกคน รุนหลัง ทำใหมีการสบื สานศิลปวฒั นธรรมของ ชนชาติ จนหลายทา นไดร บั การยอมรบั และยกยอ ง ใหเ ปน ศลิ ปน แหง ชาตสิ าขาตา งๆ นต่ี อ งถอื วา เปน บทบาทสำคัญของผูสูงอายุในฐานะเปนหวงโซ แหง การสบื ทอดทางวฒั นธรรม หรอื เปน “ทนุ ทาง วฒั นธรรม” รูปธรรมอีกอยางหนึ่งของการเปนทุนทาง วฒั นธรรม จะเหน็ ไดจ ากผสู งู อายทุ เ่ี ปน ปราชญ ชาวบา น ผถู งึ พรอ มดว ยวยั วฒุ แิ ละคณุ วฒุ ิ ดำรง ชวี ติ เปน แบบอยา ง เปน เหมอื นขมุ ทรพั ยข องชมุ ชน ทอ งถน่ิ เปน ทเ่ี คารพนบั ถอื ของคนทว่ั ไป ปราชญ ชาวบา นนน้ั มอี ยทู ว่ั ไปในทกุ ทอ งถน่ิ สว นมาก มกั จะอยใู นวยั ผสู งู อายุ หลายคนไดเ ขา มามสี ว น รว มในกจิ กรรมเครอื ขา ยวฒั นธรรมและมบี ทบาท สำคญั ในการเปน “ผใู ห” และมสี ว นรว มใน การจัดตั้งหรือเปนกรรมการในสภาวัฒนธรรม จงั หวดั อำเภอ และตำบล ซง่ึ ในปจ จบุ นั มอี ยมู าก กวา 3,000 แหง มศี นู ยว ฒั นธรรม ประมาณ 250 แหง รวมถงึ ศนู ยบ รู ณาการวฒั นธรรมไทยสายใย ชมุ ชนอกี กวา 100 แหง กระจายอยทู ว่ั ประเทศ ผู สงู อายมุ บี ทบาทสำคญั อยา งยง่ิ ในองคก รเหลา น้ี ในฐานะเปน ผใู หค วามรู ความคดิ ใหค ำปรกึ ษา และขวนขวายในกจิ กรรมขององคก รชมุ ชน มองในแงนี้ผูสูงอายุก็เปนคลังแหงภูมิปญญา ธนาคารสมอง หรอื เปน “ธนาคารสมอง” โดยแท ซง่ึ คนรนุ หลงั สามารถจะขอคำปรกึ ษาและเรยี นรเู พอ่ื ใชป ระโยชน กอตั้งขน้ึ โดยมติของคณะรัฐมนตรี ในป 2543 เพ่อื สนองพระราชดำริ หรือปรับปรุงตอยอดใหเหมาะสมสอดคลองกับ ของสมเดจ็ พระนางเจาพระบรมราชินนี าถ เม่อื วันที่ 11 สงิ หาคม 2543 ท่ที รงมี ยคุ สมยั ของตนได พระราชประสงคจะใหมกี ารรวมเอาผูท่เี กษยี ณอายุ ซึง่ ยงั มคี วามสามารถเปรียบ เสมอื นธนาคารสมอง มารวมกันทำงานเพอ่ื สวนรวม ธนาคารสมองทำหนา ทเ่ี ปน ดงั นน้ั จงึ เปน การสมควรอยา งยง่ิ ทจ่ี ะใหผ สู งู อายุ ศนู ยร วมผทู รงคณุ วฒุ ทิ เ่ี กษยี ณอายุเพอ่ื สง เสรมิ การถา ยทอดความรแู ละประสบการณ ไดม สี ว นรว มในกจิ กรรมตา งๆ ของสงั คมใหม าก อันดงี ามจากผอู าวโุ สสคู นรุน ใหม ดำเนนิ การภายใตมูลนธิ ิพฒั นาไท โดยมีกลมุ ขน้ึ เพราะนอกจากสงั คมจะไดร บั ประโยชนแ ลว ผู ประสานงานและอำนวยการธนาคารสมอง สำนกั งานคณะกรรมการพฒั นาการ สงู อายเุ องกม็ สี ว นไดด ว ยทม่ี โี อกาสใชเ วลาวา งให เศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาติ (สศช.) ทำหนา ทเ่ี ปนฝายเลขานุการ เกดิ ประโยชน ทำใหส ขุ ภาพกายและสขุ ภาพจติ ดี เกดิ การแลกเปลย่ี นเรยี นรู ทง้ั ในหมผู สู งู อายดุ ว ย ธนาคารสมอง จดั ทำทำเนียบผทู รงคุณวฒุ ิ จำแนกเปน รายสาขา กนั เอง และกบั คนรนุ ใหม ตามความรคู วามสามารถ มีทั้งหมด 21 สาขา มสี มาชกิ 2,629 คน (พ.ศ. 2548) จากทุกจังหวดั สมาชิกของธนาคารสมองเรยี กวา “วุฒิอาสาธนาคารสมอง” ซึง่ มี การถา ยทอดภมู ปิ ญ ญาและการสบื สานวฒั นธรรม บทบาททง้ั ในเชงิ รบั และเชงิ รกุ เชน ในดา นการเปน ทป่ี รกึ ษาและเปน วทิ ยากรบรรยาย จากผสู งู อายสุ อู นชุ นรนุ หลงั นน้ั ไมม ที ไ่ี หนจะ ตามที่ไดรบั เชิญ สง เสรมิ เศรษฐกจิ ฐานรากในระดับทองถิ่น เสรมิ สรางทนุ ทาง เหมาะสมเทา กบั ในครอบครวั และชมุ ชน ทง้ั น้ี สังคม และการพฒั นาท่ยี ั่งยืน เปน ตน เพราะผสู งู อายอุ ยใู กลช ดิ กบั ครอบครวั และชมุ ชน มากทส่ี ดุ อกี ประการหนง่ึ การอบรมบม เพาะ ท่ีมา : ขอมลู จาก: http://brainbank.nesdb.go.th/ และจาก สถานการณผ ูสงู อายุไทย, 2547 ในครอบครัวและชุมชนทำไดงายกวาในบริบท ของสถาบนั อน่ื ในวฒั นธรรมดง้ั เดมิ ของไทยนน้ั ความรูและแบบแผนการปฏิบัติที่ถูกตองตาม 98