คณะผู้จัดท�ำ ท่ีปรึกษา ดร.พัฒนาชาติ กฤดิบวร อธิบดีกรมพลศึกษา ดร.ชาญวิทย์ ผลชีวิน รองอธิบดีกรมพลศึกษา นายธวัช ถาวรสวัสด์ิ รองอธิบดีกรมพลศึกษา นางสาวดารณี ลิขิตวรศักดิ์ ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั วทิ ยาศาสตรก์ ารกฬี า ผู้เชี่ยวชาญ ผศ.แดนเนาวรตั น์ จามรจนั ทร ์ อาจารยป์ ระจำ� ภาควชิ ากายภาพบำ� บดั คณะสหเวชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผศ.นพ.บวรรฐั วนดรุ งคว์ รรณ อาจารย์ประจ�ำภาควิชา ศัลยศาสตร์ออร์โธปิดิคส์และ กายภาพบำ� บดั มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล อ.ดร.ชัชฎา ชินกุลประเสริฐ อาจารยป์ ระจำ� ภาควชิ ากายภาพบำ� บดั คณะสหเวชศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ บรรณาธิการ นางสาวเนาวรัตน์ เหลืองรัตนเจริญ ผู้อ�ำนวยการกลุ่มเวชศาสตร์ การกีฬา ผู้เรียบเรียบและจัดท�ำต้นฉบับ นางสาวนุสรา ปภังกรกิจ นักกายภาพบ�ำบัดช�ำนาญการ นางไอย์นิชากรณ์ พันธ์งามตา นักกายภาพบ�ำบัดช�ำนาญการ นางณัฏฐวี แสงอรุณ นักกายภาพบ�ำบัดช�ำนาญการ
ค�ำน�ำ สังคมไทยได้ก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุต้ังแต่ปี 2548 และ จากการคาดการณ์ของส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ พบว่า ประชากรท่ีมีอายุต้ังแต่ 60 ปีขึ้นไป มีแนวโน้มจะเพ่ิมสูงข้ึน อย่างมาก จากร้อยละ 10.5 เป็นร้อยละ 15.7 ในปี 2573 เนื่องมาจากการพัฒนาเทคโนโลยีและปัจจัยหลายด้าน ในสังคม การส่งเสริมความรู้ความเข้าใจในการดูแลสุขภาพให้แก่ ผู้สูงอายุจึงก่อให้เกิดประโยชน์อย่างมาก โดยเฉพาะ แนวทางการปฏิบัติตนเกี่ยวกับการออกก�ำลังกายเพื่อ ป้องกัน ฟื้นฟู ภาวะโรคกระดูกและข้อต่อท่ีเกี่ยวข้อง โดยตรงกับโครงสร้างแกนกลางล�ำตัว ได้แก่ คอ หลังและ ระยางค์แขน ขา ซ่ึงจะส่งผลให้ผู้สูงอายุสามารถใช้ชีวิต ประจ�ำวันได้อย่างปกติสุขมากที่สุด กรมพลศึกษา ตระหนักถึงความส�ำคัญของการพัฒนา องค์ความรู้สู่ประชาชน จึงได้จัดท�ำ “คู่มือภาวะโรคทาง กระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ” เพื่อ เผยแพร่แก่ผู้สูงอายุและผู้เก่ียวข้องได้น�ำไปใช้ในการพัฒนา สุขภาพร่างกายให้แข็งแรงต่อไป ดร.พัฒนาชาติ กฤดิบวร อธิบดีกรมพลศึกษา
สารบัญ คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อ กับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ...............................................6 1 กระดูกคอเสื่อม.........................................................................8 2 16ข้อไหล่ติด..................................................................................... 3 โรคนิ้วล็อค.................................................................................22 4 โรคการกดทับเส้นประสาทบริเวณข้อมือ........28 5 โรคปลอกหุ้มเอ็นน้ิวหัวแม่มืออักเสบ..................33 6 กระดูกสันหลังเส่ือม...........................................................40 7 ข้อเข่าเสื่อม................................................................................49 8 เอ็นร้อยหวายอักเสบ........................................................59 9 เอน็ ฝ่าเทา้ อกั เสบ หรอื รองชำ้� .....................................66 10 โรคกระดูกพรุน......................................................................73 เอกสารอ้างอิง..........................................................................................80
สารบัญภาพ ภาพที่ 1 แสดงปล้องกระดูกคอ หมอนรองกระดูกและ เส้นประสาท..............................................................................9 ภาพท่ี 2 แสดงภาพกายวิภาคศาสตร์ของข้อไหล่และ ข้อไหล่ติด...............................................................................16 ภาพท่ี 3 แสดงปลอกหุ้มเอ็นน้ิวมืออักเสบ...................................22 ภาพที่ 4 แสดงภาวะที่น้ิวมือล็อคติดอยู่ในท่างอ.......................23 ภาพที่ 5 แสดงกลมุ่ เสน้ เอน็ และเสน้ ประสาทบรเิ วณขอ้ มอื ....28 ภาพที่ 6 แสดงปลอกหุ้มเอ็นและเส้นเอ็นที่ท�ำหน้าท่ี เหยียดและกางนิ้วหัวแม่มือ.............................................33 ภาพท่ี 7 แสดงกระดูกสันหลังส่วนเอวและหมอนรอง กระดูกสันหลังปกติ และกระดูกหลังเส่ือมร่วมกับ หมอนรองกระดูกตีบแคบ................................................40 ภาพที่ 8 แสดงการเสื่อมของกระดูกสันหลังจนเกิด ภาวะหลังค่อม.......................................................................41 ภาพท่ี 9 แสดงหมอนรองกระดกู ปกติ หมอนรองกระดกู เสอื่ ม หมอนรองกระดูกปลิ้น หมอนรองกระดูกตีบแคบ และกระดูกหลังเสื่อม.........................................................42 ภาพที่ 10 แสดงข้อเข่าปกติและข้อเข่าเสื่อม.................................49 ภาพท่ี 11 แสดงต�ำแหน่งการอักเสบของเอ็นร้อยหวาย..........59 ภาพที่ 12 แสดงตำ� แหนง่ เอน็ ฝา่ เทา้ อกั เสบ......................................66 ภาพที่ 13 แสดงข้อสะโพกในภาวะปกติและภาวะ กระดูกพรุน............................................................................73
คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อ กับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ ปัญหาด้านสุขภาพในผู้สูงอายุส่วนใหญ่เกิดจากการ เปลี่ยนแปลงโครงสร้างของร่างกายที่เกิดขึ้นอย่างช้าๆ และ ต่อเน่ือง ซึ่งเป็นผลมาจากปัจจัยภายในและภายนอก โดยจะ แสดงออกมาในรูปแบบของความเส่ือมของอวัยวะต่างๆ ปัจจัย ที่มีผลกระทบต่อการมีสุขภาพท่ีดีของผู้สูงอายุ ได้แก่ ความเส่ือมของอวัยวะ การเปลี่ยนแปลงของ ตามวัย ตามพฤติกรรม เซลล์ร่างกาย และปัจจัย หรือตามวิถีชีวิตที่ผ่านมา ทางพันธุกรรม ความเสื่อมของอวัยวะในผู้สูงอายุ เช่น ผิวหนังบางลง ความยืดหยุ่นลดลง เกิดเป็นจ้�ำได้ง่าย กระดกู พรนุ เสยี่ งตอ่ กระดกู หกั เมอ่ื ไดร้ บั บาดเจบ็ หรอื มกี ารลม้ สายตายาว ต้อกระจก เซลล์ประสาทการได้ยินเสียหน้าที่ หูตึง ระดับน�้ำตาลในเลือดเริ่มผิดปกติ เส่ียงต่อโรคเบาหวาน หลอดเลือดแข็งตัว เส่ียงต่อโรคหลอดเลือดส่วนปลาย หัวใจ และสมอง เซลลส์ มองและเนอ้ื สมองลดลง ความทรงจำ� ดอ้ ยประสทิ ธภิ าพลง พบว่าโรคหลายโรคท่ีเกิดกับผู้สูงอายุสามารถป้องกัน รักษา หรอื บรรเทาอาการได้ด้วยการออกกำ� ลงั กาย นอกจากนย้ี งั พบว่า การที่ผู้สูงอายุไม่ออกก�ำลังกาย จะก่อให้เกิดความเส่ียงต่อการ เกดิ โรคตา่ งๆ เชน่ โรคหวั ใจ โรคเบาหวาน โรคเครยี ดซมึ เศรา้ โรคสมองเสอ่ื ม ขอ้ เสอื่ ม ขอ้ ตอ่ ยดึ ตดิ และกระดกู บาง เปน็ ตน้ 6 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
สาเหตุท่ีท�ำให้ผู้สูงอายุไม่สามารถออกก�ำลังกายหรือ เคลื่อนไหวข้อต่อต่างๆให้เป็นไปตามปกติ มักมีสาเหตุจาก อาการเจ็บปวด ท่ีเกิดจากภาวะโรคทางระบบกระดูกและข้อท่ี เปน็ อปุ สรรคตอ่ การเคลอื่ นไหว การเดนิ การทำ� กจิ วตั รประจำ� วนั ของผู้สูงอายุ ทั้งนี้ข้อต่อท่ีมีโอกาสเกิดความผิดปกติ จนเป็น อุปสรรคต่อการด�ำเนินชีวิตของผู้สูงอายุส่วนใหญ่ ได้แก่ ข้อไหล่ ข้อมือ ข้อต่อกระดูกสันหลัง ข้อเข่า และข้อเท้า อย่างไรก็ตาม การท่ีอายุมากข้ึนไม่ใช่เร่ืองที่น่ากลัว เป็น ส่ิงท่ีเป็นไปตามธรรมชาติของมนุษย์ แต่สิ่งที่พึงปฏิบัติส�ำหรับ ผสู้ งู อายทุ กุ คนคอื การดแู ลสขุ ภาพทงั้ รา่ งกายและจติ ใจใหแ้ ขง็ แรง สามารถพึ่งตนเองได้ ดังนั้น การที่ผู้สูงอายุหรือคนในครอบครัว มีความรู้ความเข้าใจเก่ียวกับปัญหาสุขภาพท่ีพบบ่อย จะท�ำให้ สามารถปฏิบัติตนได้ถูกต้องมากขึ้น และคนในครอบครัว สามารถปฏิบัติตัวต่อผู้สูงอายุได้ดีข้ึน ภาวะโรคทางกระดูกและข้อในผู้สูงอายุ ถึงแม้ว่าสาเหตุหลัก จะมาจากความเสื่อมของเนื้อเยื่อต่างๆในข้อต่อแล้ว การท่ีได้ ทราบถึงสาเหตุในชีวิตประจ�ำวัน ที่ส่งเสริมให้เกิดความเส่ือม รวมถึงการดูแลตนเองและการออกก�ำลังกายเพ่ือช่วยเพิ่มความ แข็งแรงของข้อต่อ จะท�ำให้ผู้สูงอายุสามารถใช้ชีวิตได้อย่างมี คุณภาพมากท่ีสุด ปัญหาภาวะโรคทางกระดูกและข้อ ได้แก่ ที่พบบ่อยในผู้สูงอายุ 7
1 กระดูกคอเสื่อม โครงสรา้ งของกระดกู สนั หลงั สว่ นคอประกอบดว้ ย ปล้องกระดูกคอ จ�ำนวน 7 ปล้อง คั่นกลางด้วย หมอนรองกระดูกเรียงสลับกันไป รองรับน�้ำหนัก ของกะโหลกศีรษะและสมอง การเส่ือมจะเร่ิมท่ี บริเวณหมอนรองกระดูก ซึ่งประกอบด้วยน�้ำ และ สารโปรตีนหลายชนิดมีลักษณะคล้ายเจล ท�ำให้มี ความยืดหยุ่นและรับแรงกระแทกหรือแรงบิดได้ดี เมื่อเกิดการเสื่อมของหมอนรองกระดูก ปริมาณ น้�ำในหมอนรองกระดูกลดน้อยลง ท�ำให้ช่องว่าง ระหว่างกระดูกคอแคบลง ข้อต่อกระดูกคอรับแรง กดเพิ่มขึ้น กระดูกอ่อนท่ีครอบคลุมและปกป้อง ข้อต่อสึกกร่อนไป ถ้ากระดูกอ่อนสึกกร่อนมากจะ ท�ำให้เกิดการเสียดสีกันของกระดูก และเพ่ือเป็นการ ชดเชยการสูญเสียของกระดูกอ่อน ดังน้ันร่างกาย อาจจะตอบสนองโดยการสร้างกระดูกใหม่บริเวณ ข้อต่อกระดูกคอ กระดูกท่ีสร้างใหม่น้ี อาจท�ำให้ ช่องทางส�ำหรับเส้นประสาทลอดผ่านตีบแคบลง 8 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ภาพที่ 1 กระ ูดกคอเ ่สือม แสดงปล้องกระดูกคอ หมอนรองกระดูกและเส้นประสาท สาเหตุ เมื่อมีการเคล่ือนไหวคอมากๆ เช่น การก้ม การเงยและบิดคอบ่อยๆ ซ้�ำๆ เป็นระยะเวลานาน อาจทำ� ใหเ้ กดิ การเสอ่ื มของหมอนรองกระดกู รวมทงั้ ข้อต่อของกระดูกคอ ท�ำให้กล้ามเน้ือบริเวณคอ หรือสะบักอ่อนแรง ขาดความยืดหยุ่น หรือความ ทนทาน เนอื่ งจากกลา้ มเนอ้ื ทชี่ ว่ ยในการเคลอื่ นไหว ข อ ง แ ข น แ ล ะ ส ะ บั ก บ า ง มั ด ไ ป เ ก า ะ บ ริ เ ว ณ กระดูกคอ ดังน้ันความผิดปกติของกล้ามเนื้อ เหล่านี้จะส่งผลต่อกระดูกคอได้ 9
ปัจจัยที่ส่งผลท�ำให้เกิดกระดูกคอเส่ือมได้เร็วข้ึน 1 จ า ก ป ร ะ วั ติ 2 อิริยาบถ หรือท่าทางท่ีผิดๆ คนในครอบครัวมี ในชวี ติ ประจำ� วนั เชน่ นอนหมอนสงู ปัญหาปวดคอจาก เกินไป น่ังก้มท�ำงานหรือเงยหน้า กระดูกบาง บอ่ ยๆ เปน็ ตน้ ทา่ ทางเหลา่ นที้ ำ� ให้ กระดูกคอไม่อยู่ในท่าท่ีสมดุล 3 กล้ามเน้ือบริเวณคอไม่แข็งแรง เน่ืองจากกล้ามเน้ือ เหล่านี้ มีส่วนช่วยรองรับน�้ำหนักของกะโหลกศีรษะ การท่ี กลา้ มเนอ้ื ดงั กลา่ วไมแ่ ขง็ แรงท�ำให้กระดูกคอต้องรับน�้ำหนัก ของศีรษะมากข้ึนขณะเคลื่อนไหว ท�ำให้กระดูกคอเสื่อม เร็วข้ึน 4 เนื่องจากกระดูกคอประกอบด้วย ขอ้ ตอ่ 7 ขอ้ เรยี งตวั กนั เปน็ แนวยาวรว่ มกนั ทำ� งานใหเ้ กดิ การเคลอ่ื นไหว ดงั นน้ั ถา้ มี ภาวะบางอยา่ งทที่ ำ� ใหก้ ารเคลอ่ื นไหวของ แต่ละข้อต่อผิดปกติไป เช่น ข้อติด หมอนรองกระดกู เคลอื่ น กจ็ ะทำ� ใหข้ อ้ ตอ่ ท่ีอยู่ข้างเคียงต้องท�ำงานมากข้ึน เกิด ภาวะข้อเสื่อมเร็วขึ้นได้ 10 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
อาการ กระ ูดกคอเ ่สือม ปวดคอ เป็นอาการท่ีพบได้บ่อยที่สุด ในผู้ท่ีมี การเส่ือมของกระดูกสันหลังส่วนคอ อาจพบร่วมกับ อาการปวดร้าวลงมาท่ีไหล่ แขน และนิ้วมือ หากมี อาการชาร่วมด้วย ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับการ ตรวจรกั ษา โดยทวั่ ไปมกั พบอาการเกรง็ ของกลา้ มเนอ้ื ด้านหลังคอ ไหล่ สะบักร่วมกับอาการปวด ท�ำให้ เคล่ือนไหวคอได้น้อยลง อาการจะเป็นมากเวลา เคล่ือนไหวคอในบางท่า เช่น เงยหน้ามองที่สูง ก้ม เขียนหนังสือ ใช้ภาษากายในการสื่อสาร (สั่นศีรษะ พยกั หนา้ ) เปน็ ตน้ และเมอ่ื ปรบั คอใหอ้ ยตู่ รงๆ อาการ ปวดจะทุเลาหรือหายไป บางรายอาจมีอาการเดิน โคลงเคลง เสียการทรงตัวหรืออาจมีอาการ บ้านหมุนเวลาเงยศีรษะ นอกจากนี้ อาจพบ อาการชาหรือการอ่อนแรงของกล้ามเนื้อบริเวณ แขน มือและน้ิวมือ ซึ่งจากการตรวจภาพถ่ายรังสี (x-ray) พบว่าบริเวณขอบของกระดูกคอที่เสื่อม จะมีกระดูกหรือหินปูนย่ืนออกมาและช่องระหว่าง กระดูกคอแคบลง เกิดการกดรัดเส้นประสาทที่ไป เลี้ยงบริเวณดังกล่าว 11
การรักษา ในรายท่ีอาการไม่มาก ไม่มีการกดทับของ เส้นประสาทอาจทานยาบรรเทาปวด เช่น พารา- เซตามอล ไอบูโพรเฟน ยาคลายกล้ามเน้ือและ ยาลดการอกั เสบในกลมุ่ NSAID ใสป่ ลอกคอเพอ่ื พยงุ ขอ้ ตอ่ การยดื กลา้ มเนอื้ คอ การฝกึ บรหิ ารกลา้ มเนอ้ื คอ และสะบกั ใหแ้ ขง็ แรง ประคบกลา้ มเนอ้ื คอดว้ ยนำ้� อนุ่ จดั ๆ หรอื นำ�้ เยน็ แลว้ แตก่ รณี ถา้ ตอ้ งการลดการปวด และอกั เสบ ใหใ้ ชน้ ำ้� เยน็ ประคบ ถา้ ตอ้ งการใหก้ ลา้ มเนอ้ื คลายตัว ให้ใช้น�้ำอุ่น ในรายทม่ี กี ารกดทบั รากประสาท มอี าการปวดรา้ ว ลงแขนที่ไม่รุนแรง อาจต้องรักษาด้วยการใช้เคร่ือง ถ่วงน�้ำหนักดึงคอ (Cervical Traction) เพื่อเปิดช่อง ระหวา่ งกระดกู คอและชอ่ งทเ่ี สน้ ประสาทออก ทำ� ใหล้ ด การระคายเคอื งตอ่ รากประสาทเปน็ เวลา 1-2 สปั ดาห์ ในบางราย แพทยอ์ าจทำ� การฉดี ยาสเตยี รอยดเ์ ขา้ รอบๆข้อและรากประสาท เพื่อลดการอักเสบและ แกป้ วด ถา้ มอี าการปวดอยา่ งรนุ แรง โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในรายที่มีการกดรากประสาทหรือไขสันหลัง แพทย์ อาจต้องรักษาด้วยการผ่าตัดเพื่อขจัดการกดทับและ ปอ้ งกนั ไมใ่ หก้ ลา้ มเนอื้ ออ่ นแรงมากขน้ึ 12 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
การออกก�ำลังกายเพื่อรักษาและป้องกัน กระ ูดกคอเ ่สือม ท่าท่ี 1 เก็บคาง (chin-in) ศีรษะตั้งตรง ตามองตรงไป ข้างหน้า ดึงคางและศีรษะ เข้าหาตัว ท่าท่ี 2 ท่าแบะไหล่ ให้สะบักชนกัน 13
ท่าที่ 3 ท่ายักไหล่ ยักไหล่ข้ึน กดไหล่ลง ห่อไหล่ไปด้านหน้า แบะไหล่ไปด้านหลัง ท่าท่ี 4 เอียงคอขวา-ซ้าย 14 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ท่าที่ 5 หันศีรษะไปขวา-ซ้าย กระ ูดกคอเ ่สือม ข้อควรปฏิบัติในผู้ที่มีอาการ กระดูกคอเสื่อม 1 หลีกเลี่ยงการออกก�ำลังกายท่ีอาจมีการกระเทือน ต่อกระดูกคอ การก้มหรือเงยคอบ่อยๆ 2 ฝึกบริหารกล้ามเนื้อคออย่างสม�่ำเสมอ 3 พักคอเป็นระยะๆระหว่างขับรถ ดูโทรทัศน์ เขียน หรืออ่านหนังสือ ไม่ควรให้ศีรษะอยู่ในท่าเดิม ติดต่อกันนานๆ 4 หลกี เลย่ี งการเคลอื่ นไหวคอในลกั ษณะทไ่ี มเ่ หมาะสม เช่น ไม่สะบัดคอแรงๆ 5 ควรใช้เครื่องช่วยพยุงคอเท่าที่จ�ำเป็น 15
2 ข้อไหล่ติด ข้อไหล่ มีการเคลื่อนไหวได้ 6 ทิศทางได้แก่ ยกแขนข้ึน เหยียด แขนไปด้านหลัง กางแขน-หุบแขน หมนุ แขนเขา้ -ออก โครงสรา้ งขอ้ ไหล่ ประกอบด้วยเอ็นกล้ามเนื้อ เอ็นยึด ขอ้ ตอ่ ถงุ นำ�้ รอบๆขอ้ และกลา้ มเนอื้ ที่ช่วยในการเคลื่อนไหวในแต่ละ ทิศทาง ข้อไหล่ติด เป็นภาวะที่ ข้อไหล่เคลื่อนไหวได้ไม่สุดในทุก ทิศทาง และจะมีอาการปวดเมื่อฝืน เพิ่มมุมการเคลื่อนไหว มักพบหลัง จากมีการปวดอักเสบของข้อไหล่ เนื่องจากไม่สามารถยกแขนขึ้นสุด หรอื ทำ� กจิ วตั รประจำ� วนั ไดต้ ามปกติ เช่น เอ้ือมหยิบของบนที่สูง ยกมือ เกาหลัง ติดตะขอเสื้อใน ไขว้มือ ดึง-ล้วงกระเป๋ากางเกงด้านหลัง พบในเพศหญิงมากกว่าชาย ช่วง อายปุ ระมาณ 40–65 ปี และผทู้ เ่ี ปน็ ภาพที่ 2 โรคเบาหวานจะมโี อกาสเปน็ มากกวา่ แสดงภาพกายวภิ าคศาสตร์ ปกติถึงประมาณร้อยละ 10-20 ของข้อไหล่และข้อไหล่ติด 16 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
สาเหตุ ข้อไหล่ ิตด มีการเคล่ือนไหวข้อไหล่ลดลง เนื่องจาก การยึดติดของเอ็นกล้ามเน้ือ เอ็นยึดข้อต่อ บริเวณข้อไหล่ จากสาเหตุต่างๆ เช่น การได้รับ บาดเจ็บของเน้ือเย่ือและกระดูก โรคข้ออักเสบ (โรครมู าตอยด์ โรคเกาต)์ หมอนรองกระดกู คอเสอ่ื ม รวมถึงกระบวนการเส่ือมตามธรรมชาติของ เส้นเอ็นตามอายุที่มากขึ้น ท�ำให้เส้นเอ็น อักเสบเร้ือรัง นอกจากน้ี การใช้งานข้อไหล่ ที่มากเกินไป ท�ำให้เยื่อหุ้มข้อและเส้นเอ็นอักเสบ เกิดการหนาตัวของเย่ือหุ้มข้อ ท�ำให้ข้อต่อ เคล่ือนไหวได้น้อยลง อาการ 1 ในระยะแรกจะมีอาการปวดข้อไหล่เฉพาะ เวลากลางคืน อาการจะปวดมากขึ้นเม่ือมี การเคลื่อนไหวของข้อไหล่ 2 ระยะท่ีสองอาการปวดจะน้อยลง กล้ามเนื้อ รอบๆข้อไหล่อ่อนแรงและลีบลง เคลื่อนไหว ได้ล�ำบาก และส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิต ประจ�ำวัน 17
การรักษา 1 ระยะที่มีการอักเสบ 2 เมอ่ื พน้ ชว่ งอกั เสบ ใหป้ ระคบ ภายใน 24-48 ชว่ั โมงแรก ดว้ ยความรอ้ น โดยใหร้ สู้ กึ อนุ่ พอดี ควรประคบดว้ ยความเยน็ รอบๆขอ้ ไหลต่ อ่ เนอื่ ง 20-25 นาที ตอ่ เนอื่ งนาน 15-20 นาที วนั ละ 2-3 ครงั้ เพอ่ื ลดอาการปวด งดการเคลอ่ื นไหวขอ้ ไหล่ และคลายอาการเกร็งตัวของ ที่กระตุ้นให้เกิดอาการ กลา้ มเนอื้ กอ่ นทจี่ ะบรหิ ารขอ้ ไหล่ ปวด ร่วมกับรักษาทาง กายภาพบ�ำบัด เพื่อลด 3 ออกก�ำลังกายเพ่ิมช่วงการ อาการปวด อักเสบ เคล่ือนไหว โดยท�ำช้าๆและไม่ รู้สึกปวด 4 ออกก�ำลังกายเพิ่มความยืดหยุ่นและความแข็งแรงของ กล้ามเนื้อรอบๆข้อไหล่ต่อเน่ืองเป็นประจ�ำ 5 กรณีข้อติดแข็ง ควรพบ 6 รักษาโดยการผ่าตัด แพทย์หรือนักกายภาพบ�ำบัด ส่องกล้อง เพ่ือดัดดึงข้อต่อ เพ่ิมองศามุม การเคลื่อนไหวของข้อไหล่ร่วม กับการรักษาทางกายภาพบ�ำบัด 18 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
การออกก�ำลังกายเพ่ือรักษาและป้องกัน ข้อไหล่ ิตด ท่าท่ี 1 แบะไหล่กางออก นั่งหรือยืน ศีรษะต้ังตรง ประสานมือทั้งสองไว้ท่ีท้ายทอย ลำ� ตวั ตรง แบะไหลอ่ อกใหร้ สู้ กึ ตงึ ทก่ี ลา้ มเนอ้ื อกและไหลด่ า้ นหนา้ น่ิงค้างไว้ประมาณ 5-10 วนิ าที ทำ� ซำ้� 5-10ครง้ั /เซต วันละ 2-3 เซต ท่าที่ 2 มือแตะไหล่ น่ังหรือยืน ศีรษะตั้งตรง ย ก มื อ ซ ้ า ย แ ต ะ ไ ห ล ่ ข ว า และใชม้ อื ขา้ งขวาดนั ขอ้ ศอก ซา้ ยไปดา้ นหลงั คา้ งไวจ้ นรสู้ กึ ตึงกล้ามเนื้อไหล่ด้านหลัง นิ่งค้างไว้ประมาณ 5-10 วนิ าที ทำ� ซำ�้ 5-10 ครง้ั /เซต สลับท�ำอีกข้างหนึ่ง วันละ 2-3 เซต 19
ท่าท่ี 3 ยกแขนแนบหู นอนหงาย ยกแขนขึ้นไปเหนือศีรษะโดยใช้มืออีกข้างพยุง บริเวณข้อศอกแล้วช่วยดันแขนให้ยืดมากท่ีสุดเท่าที่จะท�ำได้ นิ่งค้างไว้ประมาณ 5-10 วินาที ท�ำซ้�ำ 10-15 ครั้ง/เซต สลับ ท�ำอีกข้างหนึ่ง วันละ 2-3 เซต ท่าท่ี 4 ยกแขนข้ึนลง น่ังหรือยืน ล�ำตัวตรง มือทั้งสองข้าง จับไม้พลองหรือไม้เท้าที่มีน�้ำหนัก พอประมาณ เหยียดข้อศอกตรง ยื่นแขนท้ัง 2 ข้างออกไปข้างหน้า พยายามยกแขนข้ึนเหนือศีรษะ โดย ใช้แขนข้างปกติช่วยยกน�ำแขนข้างท่ี ไหล่ติดให้สูงเท่าที่จะท�ำได้ น่ิงค้างไว้ ประมาณ 5-10 วินาที ท�ำซ้�ำ 10-15 ครั้ง/เซต วันละ 2-3 เซต 20 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ท่าที่ 5 กางแขนยกข้ึน น่ังล�ำตัวตรง มือท้ังสองข้างจับบริเวณปลายไม้พลองหรือไม้เท้า ลักษณะดังรูป ออกแรงกางแขนข้างหน่ึงออกด้านนอกให้ได้ มากทสี่ ดุ มอื อกี ขา้ งยงั จบั ปลายไม้เท้าไว้ น่ิงค้าง ไวป้ ระมาณ 5-10 วนิ าที ทำ� ซำ�้ 10-15 ครงั้ /เซต ส ลั บ ท� ำ อี ก ข ้ า ง ห น่ึ ง วันละ 2-3 เซต ท่าที่ 6 ผ้าขนหนูถูหลัง ใช้มือข้างท่ีไหล่ติดไขว้ไปด้านหลัง เพ่ือแตะสะบักฝั่งตรงข้ามหรือ ใช้ผ้าเช็ดตัวช่วยในท่าถูหลังโดย ใช้แรงจากแขนข้างปกติช่วยดึง ปลายผ้าเช็ดตัวอีกด้านให้มือข้างท่ี ไหล่ติดเคลื่อนไปด้านบนมากที่สุด โดยไมม่ อี าการปวดมาก นง่ิ คา้ งไว้ ประมาณ 5-10 วินาที ท�ำซ�้ำ 10-15 ครง้ั /เซต สลบั ทำ� อกี ขา้ งหนง่ึ วันละ 2-3 เซต ข้อไหล่ ิตด 21
3 โรคนิ้วล็อค เป็นภาวะท่ีนิ้วมือล็อคติดอยู่ใน ท่างอ เวลาเหยียดนิ้วให้ตรงอาจจะ มีการสะดุดของน้ิว ถ้าเป็นมากนิ้ว จะล็อคติดอยู่ในท่างอ ไม่สามารถ เหยียดตรงได้ เป็นโรคที่สามารถ ป้องกันและรักษาให้หายได้ ถ้าดูแล ตนเองอย่างถูกวิธี พบได้บ่อยในผู้สูงอายุที่ใช้มือ ท�ำกิจกรรม โดยการก�ำหยิบจับอยู่ ตลอดเวลา เช่น ห้ิวของหนักนานๆ บิดผ้าด้วยมือเปล่าจ�ำนวนมากๆ ท�ำสวนใช้กรรไกรตัดก่ิงไม้ มีการจับ ออกแรงบีบอุปกรณ์ซ้�ำๆ นอกจากน้ี ยงั พบไดใ้ นผสู้ งู อายทุ เี่ ปน็ โรคเบาหวาน โรคไต โรคของตอ่ มไทรอยดแ์ ละโรค ในกลุ่มรูมาตอยด์ เป็นต้น ภาพที่ 3 แสดงปลอกหุ้มเอ็นนิ้วมืออักเสบ 22 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ภาพที่ 4 โรค ิ้นว ็ลอค แสดงภาวะที่นิ้วมือล็อคติดอยู่ในท่างอ สาเหตุ มีการตีบแคบลงของปลอกหุ้มเอ็นนิ้วมือและขาดสาร หล่อล่ืนภายในปลอก จากภาวะอักเสบที่มีสาเหตุจากการ บาดเจ็บเน่ืองจากถูกใช้งานมากเกินไป เช่น การก�ำมือ แน่นๆเป็นเวลานานอยู่เป็นประจ�ำ หรือเกิดร่วมกับภาวะ ข้ออักเสบรูมาตอยด์ จะท�ำให้ช่องว่างท่ีอยู่ระหว่างเส้นเอ็น และปลอกหุ้มเส้นเอ็นน้ีแคบลงและถูกกดรัด ไม่สามารถ เคลื่อนไหวผ่านปลอกหุ้มเอ็นนี้ได้ง่ายเหมือนเดิม ท�ำให้ น้ิวล็อคติดในท่างอ ก่อนที่จะเหยียดตรงได้ทุกคร้ังที่มีการ เคลื่อนไหวของเส้นเอ็น ท�ำให้เกิดการอักเสบของเส้นเอ็น เพ่ิมอีก ถ้ามีการอักเสบเป็นระยะเวลานาน จะท�ำให้เกิด พังผืดข้ึนสามารถคล�ำได้เป็นก้อนที่ฝ่ามือบริเวณนิ้วมือ ท่ีมีอาการล็อค 23
อาการ แบ่งเป็น 4 ระยะ คือ 1 ระยะแรก มีอาการปวดเป็นหลัก โดยจะมีอาการปวด บริเวณโคนน้ิวมือ จะปวดมากข้ึนถ้ากดบริเวณโคน นิ้วมือด้านฝ่ามือ แต่ยังไม่มีอาการติดสะดุด 2 ระยะท่ีสอง มีอาการสะดุดเป็นหลัก และอาการ ปวดจะเพ่ิมมากข้ึน เวลางอเหยียดน้ิวมือ จะมีการ สะดุดจนรู้สึกได้ 3 ระยะท่ีสาม มอี าการตดิ ลอ็ คเปน็ หลกั เมอื่ งอนวิ้ 4 ลงไปแล้วจะติดล็อคจนไม่สามารถเหยียดนิ้วออก เองได้ ต้องเอามืออีกข้างมาช่วยดึงออกให้ตรง หรืออาจมีอาการมากข้ึนจนไม่สามารถงอนิ้วลง ได้เอง ระยะทส่ี ่ี มกี ารอกั เสบบวมมาก จนนว้ิ บวมตดิ อยู่ ในท่างอเล็กน้อย ไม่สามารถเหยียดให้ตรงได้ ถ้าใช้มืออีกข้างมาช่วยเหยียดออกจะปวดมาก 24 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
การรักษา 1 ระยะที่มีการอักเสบ ควรพัก 2 ช่วงเช้าควรแช่ การใช้มือ ประคบด้วยความเย็น นิ้วมือในน�้ำอุ่นนาน และใช้อุปกรณ์พยุงข้อโคนน้ิวมือ ประมาณ 5–10 นาที ร่วมกับรับประทานยา เพ่ือลดการ ร่วมกับการบริหาร อักเสบ ลดปวดและลดบวม นิ้วมือในน้�ำอุ่น เช่น กำ� แบมอื เบาๆในนำ�้ 3 ยืดเหยียดกล้ามเนื้อมือและ 6 การรักษาโดย บริหารเพ่ิมความแข็งแรงกล้ามเนื้อ แขนและมอื อยา่ งตอ่ เนอ่ื งสมำ่� เสมอ การผ่าตัดเอาเย่ือ พงั ผดื ออก แบง่ ออก 4 การรักษาทางกายภาพบ�ำบัด ไดเ้ ปน็ 2 วธิ ี คอื การ ผ่าตัดแบบเปิด เป็น รว่ มดว้ ย เพื่อลดอาการอักเสบและ วิธีมาตรฐานที่ควร ลดปวด ท�ำในห้องผ่าตัดและ อีกวิธีเป็นการผ่าตัด 5 การฉีดยาสเตียรอยด์เฉพาะที่ แบบปิดโดยการใช้ เข็มสะกิดปลอกหุ้ม เพอื่ ลดการอกั เสบลดปวดและลดบวม เอ็นออก โรคนิ้ว ็ลอค 25
การออกก�ำลังกายเพ่ือรักษาและป้องกัน ท่าที่ 1 ดัดน้ิวดันลง เรม่ิ จากยกแขนขนึ้ ระดบั ไหล่ ใช้ มอื ขา้ งหนงึ่ ดนั ใหข้ อ้ มอื นว้ิ มอื เหยียดลงสดุ นงิ่ คา้ งไว้ 5-10 วินาที ท�ำซ�้ำ 5-10 ครั้ง/เซต สลบั ทำ� อกี ขา้ งหนง่ึ วนั ละ2-3เซต ท่าท่ี 2 กระดกข้อมือ เริ่มจากคว่�ำมือลง มือถือขวดน้�ำหรือวัตถุท่ีมีน�้ำหนัก พอเหมาะ จากน้ันค่อยๆกระดกข้อมือขึ้นให้มากท่ีสุด เทา่ ทท่ี �ำได้ นงิ่ คา้ งไว้ 2 วนิ าที แลว้ คอ่ ยๆกระดกขอ้ มอื ลงในทิศทางตรงกันข้าม ท�ำซ�้ำ 10-15 คร้ัง/เซต สลบั ทำ� อกี ขา้ งหนงึ่ วนั ละ 2-3 เซต 26 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ท่าท่ี 3 งอนิ้วก�ำมือ เร่ิมจากแบมือ ค่อยๆงุ้มปลายน้ิวทั้งสี่ลงจนอยู่ในท่า กำ� มอื หลงั จากนน้ั ใหเ้ หยยี ดปลายนว้ิ ทงั้ สอ่ี อกในขณะ ท่ีมือยังงุ้มอยู่ แล้วงอน้ิวทั้งส่ีกลับมาอยู่ในท่าก�ำมือ อีกคร้ัง โดยน้ิวหัวแม่มือเหยียดตรง ท�ำซ�้ำๆ 10-15 ครั้ง/เซต สลับท�ำอีกข้างหน่ึง วันละ 2-3 เซต ท่าที่ 4 บีบลูกบอล โรคนิ้ว ็ลอค ถือลูกเทนนิสไว้ในมือ ค่อยๆ ออกแรงบีบมากเท่าท่ีท�ำได้ แลว้ คลายออก ท�ำซ�้ำ 10-15 ครง้ั /เซต สลบั ทำ� อกี ขา้ งหนง่ึ วนั ละ 2-3 เซต ท่าที่ 5 ง้างยางยืด เร่ิมจากใช้ยางยืดพันนิ้วดังรูป แล้ว ออกแรงเหยียดอ้าน้ิวมือออกต้าน ยางยดื นงิ่ คา้ งไว้ 2 วนิ าที แลว้ คอ่ ยๆ ปลอ่ ยคลายออกทำ� ซำ้� 10-15 ครง้ั /เซต สลับท�ำอีกข้างหนึ่ง วันละ 2-3 เซต 27
4 โรคการกดทับ เส้นประสาทบริเวณ ข้อมือ อาการเส้นประสาทบริเวณข้อ มือถูกกดทับ เกิดจากการท่ีเส้น ประสาทแขนถูกกดทับขณะท่ีลอด ผ่านเอ็นท่ียึดบริเวณด้านหน้าข้อ มือ เนื่องจากมีการหนาตัวขึ้น ของเอ็นยึดดังกล่าว ท�ำให้ไปกด รัดเส้นประสาทที่ไปเล้ียงกล้ามเนื้อ และรับความรู้สึกที่ฝ่ามือ ส่งผลให้มี อาการชาบริเวณนิ้วหัวแม่มือ นิ้วช้ี น้ิ ว ก ล า ง แ ล ะ บ า ง ส ่ ว น ข อ ง น้ิ ว นาง อาจมีการฝ่อลีบของกล้าม เ นื้ อ บ ริ เ ว ณ ฝ ่ า มื อ ด ้ า น นิ้ ว หั ว แม่มือและมีอาการปวดร่วมด้วย ท�ำให้หยิบจับส่ิงของไม่ถนัด ภาพท่ี 5 แสดงกลุ่มเส้นเอ็นและเส้นประสาทบริเวณข้อมือ 28 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
สาเหตุ โรคการกด ัทบเส้นประสาทบ ิรเวณข้อ ืมอ เกิดจากการบวมของเอ็นพังผืดที่โอบล้อมยึดกระชับ เส้นเอ็นกล้ามเนื้อและเส้นประสาทบริเวณข้อมือ ท�ำให้ เส้นประสาทถูกกดรัดได้ พบได้บ่อยในผู้สูงอายุและผู้ที่ใช้มือท�ำงานในลักษณะ กระดกขอ้ มอื หรอื กำ� นวิ้ มอื ตลอดเวลา เชน่ งานเยบ็ ปกั ถกั รอ้ ย งานอุตสาหกรรม งานท�ำความสะอาด งานครัว ห่ันผัก สับหมู การเขียนหนังสือมากๆ หรือนอนทับมือเป็นเวลา นานๆ เป็นต้น อาการ มีอาการชา คล้ายเป็นเหน็บบริเวณฝ่ามือและน้ิวมือ โดยเฉพาะน้ิวหัวแม่มือ นิ้วชี้ น้ิวกลาง อาการอาจเกิดได้ ทกุ ชว่ งเวลา ถา้ มอี าการในตอนกลางคนื สาเหตอุ าจมาจาก การนอนงอข้อมือหรือนอนทับข้อมือ ถ้ามีอาการในตอน กลางวันอาจจะเกี่ยวกับการใช้มือท�ำงานในวันน้ันๆ ผู้ป่วย จะรู้สึกว่าการสะบัดมือจะช่วยให้อาการลดลง นอกจาก น้ียังมีอาการอ่อนแรงของกล้ามเนื้อในการก�ำมือ ท�ำให้ ของหลุดจากมือบ่อยๆ หยิบจับของไม่ถนัด โดยเฉพาะ สิ่งของช้ินเล็กๆ เช่น การติดกระดุม ฯลฯ หากไม่ได้รับ การรักษาหรือมีอาการรุนแรงมากข้ึน จะท�ำให้กล้ามเนื้อ บริเวณฝ่ามือด้านน้ิวหัวแม่มือ ฝ่อลีบเล็กลงและการรับ ความรู้สึกร้อน-เย็นลดลง 29
การรักษา 1 การใช้อุปกรณ์พยุงข้อมือหรือผ้าเทปกาว เพื่อ ช่วยลดแรงกดที่ข้อมือ ลดการอักเสบ 2 การรบั ประทานยา เพอื่ ลดการปวด บวม อกั เสบ 3 การฉีดยาสเตียรอยด์เฉพาะท่ี เพื่อลดการปวด บวม อักเสบ 4 การรักษาทางกายภาพบ�ำบัด เช่น การ ประคบร้อน นวดบริเวณพังผืดท่ีกดรัดเส้น ประสาท การยืดเส้นประสาท การรักษาด้วย คลื่นความถี่เหนือเสียง (Ultrasound) การ บริหารเพ่ิมความแข็งแรงกล้ามเนื้อแขนอย่าง ต่อเนื่องสม่�ำเสมอ 5 การปรับเปล่ียนพฤติกรรมการใช้มือท�ำงาน เพื่อหลีกเลี่ยงท่าทาง หรือกิจกรรมท่ีกระตุ้น ให้เกิดอาการมากขึ้น 6 ถ้าอาการไม่ดีข้ึน อาจได้รับรักษาด้วยการ ผ่าตัด 30 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
การออกก�ำลังกายเพื่อรักษาและป้องกัน โรคการกด ัทบเส้นประสาทบ ิรเวณข้อ ืมอ ท่าที่ 1 หงายมือดันน้ิว ย ก แ ข น สู ง ขึ้ น จ น เ ส ม อ ไ ห ล ่ เหยียดแขนหงายมือตรงไป ด้านหน้า กระดกข้อมือและ นิ้วมือลง มืออีกข้างจับบริเวณ ฝ่ามือ ดันข้อมือเข้าหาล�ำตัว ใหร้ สู้ กึ ตงึ บรเิ วณกลา้ มเนอ้ื แขน ดา้ นหนา้ นงิ่ คา้ งไว้ 5-10วนิ าที ทำ� ซำ�้ 5-10 ครงั้ /เซต สลบั ทำ� อีกข้างหน่ึง วันละ 2-3 เซต ท่าที่ 2 ก�ำมือบีบบอล มอื ถอื ลกู เทนนสิ ไว้ คอ่ ยๆออกแรงบบี ใหม้ ากทส่ี ดุ เท่าท่ีท�ำได้ แล้วคลายมือออก ท�ำซ�้ำ 10-15 คร้ัง/เซต สลับท�ำอีกข้างหน่ึง วันละ 2-3 เซต 31
ท่าท่ี 3 กระดกข้อมือขึ้นลง มื อ ถื อ ข ว ด น้� ำ ห รื อ วั ต ถุ ที่ มี น�้ ำ ห นั ก พ อ เ ห ม า ะ ใ น ลักษณะหงายมือข้ึน จากน้ันค่อยๆกระดกข้อมือขึ้น ให้มากท่ีสุดเท่าที่ท�ำได้ น่ิงค้างไว้ 2 วินาที แล้ว ค่อยๆปล่อยข้อมือลงให้สุด ท�ำซ้�ำ 10-15 คร้ัง/เซต สลบั ใหแ้ ขนอยใู่ นทา่ ควำ�่ มอื ออกแรงกระดกขอ้ มอื ขนึ้ และลงท�ำซ้�ำ 10-15 ครั้ง/เซต สลับท�ำอีกข้างหนึ่ง วันละ 2-3 เซต 32 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
5 โรคปลอกหุ้มเอ็นน้ิว หัวแม่มืออักเสบ โรคปลอกหุ้มเอ็นน้ิวหัวแม่มือ อั ก เ ส บ เ กิ ด จ า ก ก า ร อั ก เ ส บ ของปลอกหุ้มเอ็นและเส้นเอ็นที่ ทำ� หนา้ ทเ่ี หยยี ดและกางนวิ้ หวั แมม่ อื ทำ� ใหเ้ ยอ่ื บรุ อบๆเอน็ บวม ปลอกหมุ้ เอน็ หนาตวั ขน้ึ เกดิ การตบี แคบของโพรง ท่ีเอ็นลอดผ่านและเกิดการเสียดสี ท�ำให้มีอาการปวด โดยเฉพาะขณะ เคล่ือนไหวน้ิวหัวแม่มือและข้อมือ ภาพที่ 6 โรคปลอกหุ้มเ ็อนนิ้วหัวแม่ ืมออักเสบ แสดงปลอกหุ้มเอ็นและเส้นเอ็นที่ท�ำหน้าท่ีเหยียดและ กางน้ิวหัวแม่มือ 33
สาเหตุ 1 การใช้งานข้อมือและมือมากๆ หรือเกินก�ำลังซ้�ำๆ บอ่ ยๆ โดยเฉพาะทา่ นวิ้ หวั แมม่ อื กางออกหรอื กระดกขนึ้ ร่วมกับการบิดไปด้านข้าง เช่น เขียนหนังสือนานๆ บิดเสื้อผ้า กวาดพื้น ห่ันผัก สับหมู หรือเล่นกีฬา ที่ใช้ไม้ตี เช่น เทนนิส กอล์ฟ 2 เป็นการอักเสบของปลอกหุ้มเอ็น ท�ำให้มีการหนาตัว และอกั เสบในโพรงเอน็ ทำ� ใหโ้ พรงแคบลงมากกวา่ ปกติ เกดิ อาการเรอื้ รงั ไมห่ ายขาด โดยเฉพาะผปู้ ว่ ยเบาหวาน จะมปี ลอกหมุ้ เอน็ หนางา่ ยกวา่ ปกติ 3 เกิดพร้อมกับข้ออักเสบอ่ืนๆ เช่น ข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคเกาต์ อาการ 1 มีอาการเจ็บและปวดโคนนิ้วหัวแม่มือ จะปวดมากขึ้น เมื่อมีการเคลื่อนไหวนิ้วหัวแม่มือ โดยเฉพาะเวลา เหยียดและงอนิ้วหัวแม่มือเต็มท่ี 2 อาจจะมอี าการบวมและคลำ� ไดก้ อ้ นถงุ นำ�้ บรเิ วณโคนนว้ิ หัวแม่มือ 34 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
3 อาจจะมีอาการชาด้านหลังนิ้วหัวแม่มือและน้ิวช้ี 4 วิธีตรวจ โดยการให้ผู้ป่วยก�ำนิ้วหัวแม่มือและให้หกั ขอ้ มอื ลงทางดา้ นนวิ้ กอ้ ย (Finkelstein's test) จะกระตนุ้ ใหม้ อี าการปวดบรเิ วณโคนนวิ้ หวั แมม่ อื มากขน้ึ การรักษา 1 ระยะที่มีการ 2 การท�ำกายภาพบ�ำบัด โรคปลอกหุ้มเ ็อนน้ิว ัหวแม่มือ ัอกเสบ อักเสบ ควรหยุด เพื่อลดการอักเสบและลดปวด และหลีกเลี่ยงการ ของเส้นเอ็น ใช้งาน ประคบดว้ ย ความเย็น และใส่ 4 ถ้าหากอาการยังไม่ดีข้ึน อุปกรณ์พยุงข้อมือ และนิ้วหัวแม่มือ แพทย์อาจฉีดยาสเตียรอยด์ (steroid) บริเวณปลอกหุ้มเอ็น 3 บริหารเพ่ิม ท่ีมีการอักเสบ หรือหากเกิด อาการซ�้ำอีก อาจต้องรักษา ค ว า ม แ ข็ ง แ ร ง ด้วยการผ่าตัด ก ล ้ า ม เ นื้ อ ข ้ อ มื อ แ ล ะ น้ิ ว มื อ อ ย ่ า ง ต่อเนื่องสม�่ำเสมอ 35
การออกก�ำลังกายเพื่อรักษาและป้องกัน ท่าที่ 1 ก�ำงุ้มนิ้วโป้ง เริ่มจากท่าตะแคงมือ ให้ข้อมือเหยียดตรงโดย ใหน้ ว้ิ โปง้ อยดู่ า้ นบน งอนว้ิ โปง้ เขา้ ดา้ นในฝา่ มอื บิดข้อมือลง จนรู้สึกตึงบริเวณด้านข้างนิ้วโป้ง น่ิงค้างไว้ 3-5 วินาที ท�ำซ้�ำ 10-15 คร้ัง/เซต สลบั ทำ� อกี ขา้ งหนง่ึ วนั ละ 2-3 เซต เพม่ิ ความยาก โดยก�ำมือให้น้ิวโป้งอยู่ในสุดขณะบิดข้อมือลง 36 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ท่าที่ 2 กระดกมือด้านข้าง โรคปลอกหุ้มเ ็อนน้ิว ัหวแม่ ืมอ ัอกเสบ นง่ั วางแขนบนขาลกั ษณะตะแคงขอ้ มอื กำ� แผน่ ยางยดื ที่อีกปลายถูกยึดอยู่กับที่ไว้ หรือถือขวดน้�ำ แล้ว ออกแรงกระดกข้อมือข้ึนให้มากทสี่ ดุ นงิ่ คา้ งไว้ 5-10 วินาที ค่อยๆปล่อยข้อมือลง ท�ำซ�้ำ 10-15 คร้ัง/เซต สลับท�ำอีกข้างหนึ่ง วันละ 2-3 เซต ท่าที่ 3 หนีบนิ้วโป้ง ฝึกโดยการใช้น้ิวหัวแม่มือและนิ้วมือท้ังส่ีหนีบผ้าหรือ วตั ถทุ ไี่ มแ่ ขง็ มาก หยบิ -ปลอ่ ย ทำ� ซำ�้ 10-15 ครงั้ /เซต สลับท�ำอีกข้างหน่ึง วันละ 2-3 เซต 37
ท่าที่ 4 ง้างกางนิ้วโป้ง กางน้ิวหัวแม่มือออกให้ได้มากสุด ลกั ษณะคลา้ ยตง้ั วง รำ� ไทย นง่ิ คา้ งไว้ 5-10 วนิ าที ทำ� ซำ้� 5-10 ครงั้ /เซต สลบั ทำ� อกี ขา้ งหนงึ่ วนั ละ 2-3 เซต เพิ่มความยาก โดยใช้ยางยืดคล้องเป็นแรงต้าน 38 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ท่าที่ 5 บีบลูกบอล โรคปลอกหุ้มเ ็อนน้ิว ัหวแม่มือ ัอกเสบ มือจับลูกเทนนิสหรือลูกบอลยาง ออกแรงบีบ-คลาย ท�ำซ้�ำ 10-15 คร้ัง/เซต สลับท�ำอีกข้างหน่ึง วันละ 2-3 เซต ท่าที่ 6 กางง้างนิ้วมือ ใช้ยางยืดคล้องปลายน้ิวมือในลักษณะห่อนิ้ว จากนั้น ค่อยๆกางน้ิวทั้งห้าออกในลักษณะแบมือเต็มท่ี แล้ว ค่อยๆปล่อยกลับสู่ท่าเร่ิมต้น ท�ำซ้�ำ 10-15 ครั้ง/เซต สลับท�ำอีกข้างหน่ึง วันละ 2-3 เซต 39
6 กระดูกสันหลังเส่ือม โรคกระดูกสันหลังเส่ือม กระดกู สนั หลงั ประกอบดว้ ย เป็นโรคที่เกิดในผู้ที่มีอายุ กระดูกข้อเล็กๆวางเรียงต่อกัน ต้ังแต่ 45 ปี ข้ึนไป เป็นโรค โดยระหว่างกระดูกแต่ละชิ้น ท่ี เ กิ ด จ า ก ค ว า ม เ ส่ื อ ม ข อ ง จะถกู คน่ั ดว้ ยหมอนรองกระดกู ร่างกายตามอายุที่มากขึ้น ซึ่งมีลักษณะอ่อนนุ่มคล้ายวุ้น ทำ� ใหก้ ระดกู หมอนรองกระดกู ท�ำหน้าที่รองรับแรงกระแทก เสน้ เอน็ กลา้ มเนอื้ เสอ่ื มสภาพลง ท่ีเกิดบริเวณข้อต่อแต่ละข้อ แ ล ะ ยั ง เ ป ็ น ก า ร เ พิ่ ม ค ว า ม คล่องตัวในการเคล่ือนไหว น อ ก จ า ก น้ี ก ร ะ ดู ก สั น ห ลั ง ยังเป็นทางผ่านของไขสันหลัง (spinal cord) และเส้น ประสาทไขสันหลัง (spinal nerve) ภาพที่ 7 แสดงกระดูกสันหลังส่วนเอว และหมอนรองกระดูกสันหลัง ปกติ และกระดูกหลังเสื่อมร่วม กับหมอนรองกระดูกตีบแคบ 40 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
สาเหตุ กระดูก ัสนหลังเสื่อม อาการปวดหลังจากภาวะกระดูกหลังเสื่อม ได้แก่ รากประสาทหรือปลายประสาทท่ีเล้ียงไขสันหลัง ถูกกระตุ้นหรือรบกวน มีการเกร็งตัวของกล้ามเนื้อหลังตลอดเวลา กระดูกสันหลัง เอ็นและข้อต่อกระดูกสันหลังอาจจะ เกิดโรค หมอนรองกระดูกทับเส้นประสาท การมีอารมณ์ตึงเครียด จะท�ำให้กล้ามเนื้อหลัง เกร็งอยู่ตลอดเวลาเกิดอาการปวดกล้ามเน้ือเร้ือรังได้ จากสาเหตุอ่ืนๆ ได้แก่ โรคเก่ียวกับอวัยวะภายใน บางอยา่ ง เชน่ โรคไต มดลกู อกั เสบ ตอ่ มลกู หมากโต ฯลฯ ปัจจัยท่ีส่งเสริมให้เกิดภาวะกระดูกหลังเสื่อม 1 อิริยาบถหรือท่าทางท่ีไม่ ถูกต้อง เช่น การนั่งหลังค่อม นานๆ ยืนก้มตัวท�ำงานบ่อยๆ นอนบนที่นอนนุ่มหรือยุบมาก เกินไปหรือนอนบนเก้าอ้ีผ้าใบ ภาพที่ 8 แสดงการเสื่อมของกระดูกสันหลัง จนเกิดภาวะหลังค่อม 41
2 กล้ามเน้ือหลังหรือเอ็นข้อต่อถูกยืดหรือฉีกขาด หมอนรอง กระดูกสันหลังเคลื่อน ความเส่ือมสภาพของกระดูกสันหลัง หรือ ความผิดปกติของโครงสร้าง กระดูกสันหลัง ภาพที่ 9 แสดงหมอนรองกระดูกปกติ หมอนรองกระดูกเสื่อม หมอนรองกระดูกปลิ้น หมอนรองกระดูกตีบแคบและ กระดูกหลังเส่ือม 3 การมีน้�ำหนักตัวมาก 4 ก ล ้ า ม เ น้ื อ ห ลั ง แ ล ะ ท�ำให้กระดูกสันหลังต้องรับ ก ล ้ า ม เ น้ื อ ท ้ อ ง ไ ม ่ แ ข็ ง แ ร ง น้�ำหนักมากขึ้น และหากท�ำ เน่ืองจากกล้ามเนื้อหลังและ กิจกรรมที่ไม่เหมาะสม เช่น ท ้ อ ง มี ห น ้ า ที่ ช ่ ว ย ป ร ะ ค อ ง การก้มและแอ่นหลังบ่อยๆ จะ กระดูกสันหลังเวลาเคล่ือนไหว ท�ำให้กระดูกสันหลังต้องรับ การทก่ี ลา้ มเนอื้ เหลา่ นไี้ มแ่ ขง็ แรง น้�ำหนักมากกว่าปกติหลายเท่า จะส่งผลให้กระดูกสันหลังต้อง ท�ำให้กระดูกสันหลังเส่ือมเร็ว รับน้�ำหนักและท�ำงานมากขึ้น กว่าปกติได้ เกิดการเส่ือมที่เร็วข้ึนได้ 42 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
อาการ กระดูก ัสนห ัลงเส่ือม กระดูกสันหลังเสื่อม มั ก เ กิ ด บ ริ เ ว ณ ร ะ ดั บ เอวข้อที่ 4 และ 5 เพราะเป็นส่วนที่มีการ เ ค ลื่ อ น ไ ห ว ม า ก ท่ี สุ ด โดยอาการปวดหลังใน ผู้สูงอายุ ส่วนใหญ่เกิด จากการเส่ือมสภาพของ กระดูกสันหลังและข้อต่อ ร ว ม ถึ ง ก ล ้ า ม เ น้ื อ ข า ด ความยืดหยุ่นหรือความ แข็งแรงลดลง เมอ่ื เกดิ การเสอ่ื มของกระดกู สนั หลงั หมอนรองกระดกู จะบางและทรุดตัวลง จนท�ำให้ช่องที่เป็นทางออกของ เส้นประสาทตีบแคบลง เกิดการกดทับเส้นประสาทท่ี ไปเล้ียงกล้ามเนื้อ อาการที่แสดงว่ามีความผิดปกติของกระดูกสันหลัง เส่ือมเกิดได้หลายแบบขึ้นกับระยะเวลา ความรุนแรงและ ต�ำแหน่งที่เกิดการเส่ือม ดังนี้ 43
ระยะข้อต่อกระดูกสันหลังหลวม เน่ืองจากความแข็งแรงของ ระยะกระดูกงอก เส้นเอ็นท่ียึดข้อต่อลดลง เน่ืองจากมีการซ่อมแซม และหมอนรองกระดกู สนั หลงั ตวั เองของกระดกู สนั หลงั ซง่ึ เส่ือม (วุ้นที่อยู่ในหมอนรอง เป็นกลไกปกติของร่างกาย กระดกู สนั หลงั แหง้ ลง) ขอ้ ตอ่ โ ด ย ก า ร ส ร ้ า ง หิ น ปู น ม า เกดิ การหลวม กลา้ มเนอ้ื หลงั ยึดเกาะข้อต่อให้แข็งแรงขึ้น จึงต้องออกแรงเกร็งมากข้ึน หินปูนที่สร้างขึ้นมาใหม่นั้น เพ่ือไม่ให้กระดูกสันหลัง ถ้ามากเกินไป กจ็ ะไปกดทบั เคล่ือนไหวผิดปกติ เม่ือ เ ส ้ น ป ร ะ ส า ท ไ ข สั น ห ลั ง ก ล ้ า ม เ น้ื อ เ ก ร็ ง ตั ว น า น ๆ สง่ ผลทำ� ใหม้ อี าการปวดรา้ ว จึงท�ำให้มีอาการปวดหลัง ตามเส้นประสาทท่ีเราเรียก อาการปวดจะมีมากขึ้นเม่ือ ว่า “โรคกระดูกสันหลัง เคล่ือนไหว เส่ือมกดทับเส้นประสาท” ผปู้ ว่ ยจะมอี าการปวดรา้ วไปที่ ต�ำแหน่งที่เกิดกระดูกเสื่อม สะโพกหรือขา อาการจะ เกิดกับกระดูกสันหลัง แต่ละ เป็นมากขึ้นเร่ือยๆแม้ท�ำ สว่ นมากนอ้ ยตา่ งกนั เชน่ ถา้ กจิ กรรมเปน็ ระยะสน้ั ๆ เมอื่ กระดูกสันหลังส่วนล่างเส่ือม หยดุ ทำ� กจิ กรรมกจ็ ะดขี น้ึ ซง่ึ มาก กจ็ ะมอี าการปวดชารา้ ว ระยะเวลาท่ีท�ำกิจกรรมได้ ลงขามาก เปน็ ตน้ โดยไมป่ วดนน้ั จะสน้ั ลงเรอื่ ยๆ 44 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
การรักษา กระดูก ัสนหลังเสื่อม เป้าหมายของการรักษาอาการปวดหลังจากภาวะ กระดูกสันหลังเส่ือม คือ เพ่ือลดอาการปวดและ สามารถใช้ชีวิตประจ�ำวันได้ตามปกติท่ีสุด โดยการรักษา จะขึ้นอยู่กับสาเหตุท่ีท�ำให้เกิดการปวดหลังและระยะเวลา ท่ีเป็น โดยท่ัวไปการรักษาจะมีอยู่ 2 วิธีหลัก ได้แก่ การรักษาโดยไม่ต้องผ่าตัด การรักษาแบบประคับประคอง ได้แก่ การ รบั ประทานยา การทำ� กายภาพบำ� บดั และการนอนพกั มักเป็นวิธีท่ีใช้เริ่มต้นในการรักษา ยกเว้นกรณีท่ี ผปู้ ว่ ยมขี อ้ บง่ ชช้ี ดั เจนวา่ ตอ้ งไดร้ บั การรกั ษาโดยวธิ อี น่ื การฉีดยาสเตียรอยด์เข้าโพรงกระดูกสันหลัง จะช่วยลดอาการปวดจากการอักเสบ การรักษาวิธีนี้ ใช้ในกรณีท่ีผู้ป่วยได้รับการรักษาแบบประคับประคอง แล้วแต่อาการยังไม่ดีขึ้น หรือมีอาการปวดจากการท่ี เส้นประสาทโดนกดทับ การรักษาโดยการผ่าตัด แพทย์จะใช้วิธีการรักษาน้ี เมื่อผู้ป่วยมีข้อบ่งชี้ท่ี ชัดเจน เช่น ควบคุมการขับถ่ายไม่ได้ ขาอ่อนแรง เดินไม่ได้ หรือเมื่อท�ำการรักษาโดยวิธีอื่นแล้วไม่ได้ผล ซึ่งวิธีการผ่าตัดมีหลายวิธี ข้ึนกับภาวะของผู้ป่วยหรือ ข้อบ่งชี้ในการผ่าตัด 45
การออกก�ำลังกายเพื่อรักษาและป้องกัน อาการปวดหลังจากกระดูกสันหลังเส่ือมในบทนี้จะมุ่งเน้น ไปท่ีการออกก�ำลังกายโดยใช้เทคนิค Williams exercise ดังนี้ ท่าท่ี 1 กดหลังแนบพ้ืน นอนหงายราบกับพ้ืน แล้วชันเข่าต้ังขึ้น มือไว้ข้าง ล�ำตัว จากนั้นเกร็งกล้ามเนื้อหน้าท้องและหลัง ส่วนล่างให้แนบกับพื้นให้มากท่ีสุด ท�ำซ้�ำ 10 คร้ัง ท่าที่ 2 กอดเข่าชิดอกทีละข้าง นอนหงายชนั เขา่ ขน้ึ ขา้ งหนงึ่ เอามอื สอดใตเ้ ขา่ แลว้ ดงึ เขา่ เขา้ มาจนชดิ หนา้ อกมากทส่ี ดุ ยดื คา้ งไว้ 10 วนิ าที แล้วปล่อยลง ท�ำซ�้ำ 10 คร้ัง สลับท�ำอีกข้างหนึ่ง 46 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
ท่าท่ี 3 กอดเข่าชิดอกพร้อมกัน 2 ข้าง กระดูก ัสนหลังเส่ือม นอนหงายชันเข่า เอามือสอดใต้เข่าทั้ง 2 ข้าง จากนน้ั ดึงเขา่ เข้ามาจนชดิ หน้าอกมากท่สี ดุ ยืดค้างไว้ 10 วินาที แล้วปล่อยลง ท�ำซ้�ำ 10 ครั้ง ท่าที่ 4 เกร็งท้องยกตัวข้ึน นอนหงายชันเข่า มือท้ัง 2 ข้างประสานบริเวณ หน้าอก เกร็งกล้ามเนื้อหน้าท้อง โดยยกศีรษะ และไหล่ขึ้น โดยสะโพกยังชิดติดพื้นอยู่ นิ่งค้างไว้ 5 วินาที ค่อยๆกลับสู่ท่าเร่ิมต้น ท�ำซ�้ำ 10 ครั้ง 47
ท่าที่ 5 ชันเข่ายกขาตรง นอนหงาย ชันเข่าข้ึนทั้ง 2 ข้าง แขนวางแนบข้าง ล�ำตัว จากนั้นเหยียดเข่าขึ้นข้างหนึ่งจนสุดหรือรู้สึก ตึงทนได้ ไม่ปวดจนเกินไป ค้างไว้ 5 วินาที แล้ว ปลอ่ ยลงสทู่ า่ เรมิ่ ตน้ ทำ� ซำ้� 10 ครง้ั สลบั ทำ� อกี ขา้ งหนง่ึ ท่าการออกก�ำลังกายน้ี เป็นเพียงส่วนหน่ึงของการ ออกก�ำลังกาย เพ่ือป้องกันและรักษาอาการปวดหลัง จากการเส่ือมของกระดูกสันหลัง ควรจะปรึกษาแพทย์ หรือนักกายภาพบ�ำบัด เพ่ือได้รับค�ำแนะน�ำส�ำหรับท่า การออกก�ำลังกายที่ถูกต้องเหมาะสมกับแต่ละบุคคล 48 คู่มือภาวะโรคทางกระดูกและข้อกับการออกก�ำลังกายในผู้สูงอายุ
7 ข้อเข่าเสื่อม ข้อเข่าเสื่อมเป็นภาวะท่ีมักพบ ในผู้สูงอายุหรือวัยกลางคนขึ้นไป และพบในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย ปัจจัยเส่ียงหนึ่งท่ีท�ำให้ข้อเข่าเส่ือม ได้เร็วข้ึน คือการมีน้�ำหนักตัวท่ีมาก เกินไป ภาพที่ 10 ข้อเข่าเ ่สือม แสดงข้อเข่าปกติและข้อเข่าเสื่อม 49
Search