Лев Толстой-Анна Каренина

салысымен, диванға қыйсайды да, соцғы күндерде көрген сорақы нәрсслерін бес м инуттай ойлап жатып, ол ойлары А нна мен аю аулауда үлкен оры н алған айдаушы-мүжык, ж айындағм слестсрге барып ш аты сы п, үласып кстті; сөйтіп жатып үйқтап та қалды. Қ арацғы да қалтырай оянып, апыл-ғұпыл ш ам жақты. «Н емене бұл? Н е нәрсе? Түсімде не^сұмдык, кордім өзім? Я , я. С ақ ал ы қауж ыйған, кіш кен- тай, к ір қ о ж ал ақ , айдауш ы -мұж ы қ еңкейе бірдеңе істеп, қапелімде ф раннузш а бір о ғаш сө зд ер айтқаи сы қы лд ы болды. Я , о д ан еаге ештеңе д е көргсм жок, түсімде,— деді ішінен.— С оіім ң бірақ сонш а сұмды к, көрінгені н есі?» М у- жьш, п е н с о л с өйл еген ф р а н ц у з ш а т ү сін ік сіэ с ө эд е р д і есін е қайта алы сы м ен, жұлын тұтасы ш ымырлап, қорқы п кетті. «Н емене б үл өзі?» — деп о й л ад ы да, Вронский сағаты - па қарады . С егіз ж а р ы м екен. К ісі ш ақы ры п алып, апы л-ғұпы л кишді де, түсін мүлде ұм ы ты п кетіп, кеш іккеніне ған а қы иналған к ү й і, есік алды на ш ы қ т ы . К арениндер есігін ің алдына келе бере сағатына қар ап еді, он минуты кем тоғы э скен. К ір е р есік алды нда қос к ө к а т жеккен, ені т а р , б и ік күйме тұ р екен. А ннаны ц күймесі екенін таный кетті. «М а­ ган б ар м ақ екен ғой,— деді о й л ан ы п Вронский,— соны сы жақсы д а б олаты н еді. О сы үйге кіруді жек көрем өзі. Б әрібір б ір а қ ; ж а сы р ы н ы п ж ү р е р ж а й ы м жок,»,— д ег е н д і ішінен а й т т ы д а , В рон ский б а л а ж а сы н ан ұ я л ар е ш т е ң е м жоқ деп үйренген адамның әдетіне сала, шанадан шығып, есік а л д ы н а к е л д і. Е с ік а ш ы л ы п , ш әл і үстаған ш в е й ц а р күймекі ш ақы рды . Ж ай-ж апсарды байқауға ж атты қпаған В ронский, д еге н м ен де, қ аздр ө з ін е іхгвейцардық т а ң ы р қ а й қараған эл п етін ш алып қалд ы . В ронский есікке к ір е бере Алексей А лександровичпеи де қақты ғы п қала ж аэдады . Газ ш амдалы ны ң жарығы қ ар а қалпағы астыида қаны қаша ом сы рай ған ж үзі мен пальтосы ны ң қ ұ н д ы з ж а- ғасыиан ж ы лтьғрай көрінгсн ак, галстугіне дәл түсе кетті. Карениннің бедірейген н ұрсы з к ө зі Вронскийге қ ад ал а қарады. В рон ский иіле берді де, А лексей А лександрович тамсанып қойы п, қолын қалпағы на тамаи көтерді де, өтіп кетті. В р о н ск и й онмң күймеге со л қарам аған ку й і м ініп, шэлі мен д ү р б ісін терезеден а л ға н со ң , жүріп кеткенін түгел Көріп т ұ р д ы . В р о н с к и й а у ы з ү й г е к е п кірді. Қ а б ағ ы т ү н е р е , көзі зіл ш ак.ы ра, астамсый 'ж ал ты л д а п тұр. « Қ ы зы :; м ы н ау болды-ау! — дед і ойланып.— Е г е р сол қарсы тұры п , абройы н араш алайты н болса, мен де қ ар ап 26—Анна Карегшна. 401

қалмай, сезімдерім ді айтпақ едім ғой; осалдығы ма екев, арамдығы ма екен мұнысы... А л дам паз болмайын, болғым келмейді деп жүргенде, соның керіне түсіріп кетті-ау, мені». Аннамен Всреде бағында сөйлескеннен бері Вронскийдің пікірі көп өзгерген болатын. Ө зіне түгелімен құлай беріліп, тағдырымды осы ғана шешеді деп ж үрген Аннаның осал- дьіғына амалсы з көніп, өзгелеріне д е алды н ала іүгел кей­ ген күйі, бұл байланыс, ол кездегі ойындай, тына қалады дегенді де әлдеқаш ан қойып кеткен оа. Бакдүмарльіқ жос- пары тағы да ар тқ а сырғып, бәрі белгіленіп отырған қыз- меі ауқымынан кеткенін сезген соң, ө з сезіміне түгелдеи беріліп, соа сезімі Аннаға күннен күнге күштірек тели түс- кен өзін. Аннаныц ары кетіп бара ж атқан дыбысын ауыз үйде түрып-ақ естіді. Ө зін күте, тың ты цдап, енді қонак, үйге қайтқанын да аңғара кетті ол. — ЖоқІ — деді Анна, соны көре ш аң қ етіп, сол алғаш- қы даусымен бірге, көзіне жасы да келіп қалды,— жоқ, осы күйі осыдан танбайтын болса, ты наты н шағы да әлдеқайда ерте онық,' ертеі — Н е болды, достым? — Не болды ? Б ір сағат, екі сағат деп күте-күте, зары- гып біттім ғой... Ж оқ, қайдым, ал!.. Сенімен керісер жайым жоц меніц. О р ай ы ң келмеген де ш ығар. Жоқ, қойдымі Анна екі қолы н Вронскийдіқ иы ғы на артқан күйі, үзақ қарады оған. Ө зі көрмегелі бері ж үзін де не болғанын то- цып тұр. О л жайында қыялдаған (өм ірд е орайы жоқ, өл- шеусіз озық,) елесін, әр жолыққандағы эдетінше, соның сол өз бойына таңы п түр. III — Әлгіге жолықтын, ба? — деп сүрады Анна, екеуі шэмдал астыидағы стол қасына кеп отырған соқ,— кешік- кеніңнің ж азасы сол, әне. — Ж олықтым, онысы не өзі? Кеңесте болуға тиіс еді — Болып, қай та оралып еді, тағьі д а бір жаққа кетті. Уақасы ж оқ бірақ. Ө зің қайда б олды ң? Король баласы- ның қасында болды ң ба, ылгый? Анна Вронский тіршілігінің жай-жапсарын түгел біледі екен. Вронский түні бойы үйқтамаған соң, көзім ілініп ке- тіпті дейін деді де, Аннаньің бақы тқа б ата, лепіріп отырған 402

дидарын көргенде үялып кетті. С од ан ол, король баласы - ның аттанғаны жайында, бары п есеп беруім керек болды дегенді айтты . — Т ы нды ма енді? А ттанды гой ол? — Құдай оцдап, тынды, әйтеуір. Соны қ өзіме қандай қыйын т и ген ін е сенбейсің ғой сен. — Н еге өй тед і? Ж ігіт болган жерлеріңнің қаш анғы тір- шіліп сол емес пе,— деп А н н а, қ а б а ғ ы н түйген күйі, сто л үстінде ж а т қ ан тоқы масы п алы п, В ронскийге де қ ар а м ай , тоқымадағы ілгектерін шығара б астады . — Ол тірш ілікті мен әлдеқаш ан тастағам,— деді Врон­ ский, А н н а ә лп етін ің өзгерісіне таң ы р қ аға н күйі, с о н ы ң мзнісін б іл ей ін деген оймен.— Ш ы н ы м д ы айтсам,— д ед і аппақ ж иі тісін көрсете күлім сіреп,— сол тірш ілікті көре жүріп, осы а п т а д а өэім айнаға қ а р а г а н д а й болып, ж а й с ы з да тиді өзіме. Анна тоқы м асы н ұстағанымен, тоқьій қоймай, Врон- скииге бір ж а л ты л д а ға н , оғаш , суык, көзбен қ ар ад ы . — Бүгін тацертең Л и за келген болатын маган — Л и ­ дия Ивановна графиня бола тү р са да, маған келуден элі қорықпайды өздері,— деп кірістіріп қойды Анна,— А ф и - нальіқ сауы қ-кеш теріқн іц ж айы н со л айтты . Н е деген оң- бағандық десеңшП — М енің айтайын дегенім де... Анна кес-кестей кетті. — Ө зің б үры н білетін Т һёгёзе ғой ол элгі? — А й тай ы н дегенім... — Н е деген оңбағансындар десеңш і, еркектері Әйел есінен соны ң кетпейтінін неге т у сін бе й ді екенсіңдср, сен- ДеР,— дед! А н н а , өршелене қ ы эа сөйлеген күйі, ш ам дан ған себебін де оған с ол арқы лы аш ы п .— Ә сіресе, сенің тір ш іл і- гіқді біле а л м а й т ы н әйелді айты п оты р м ы н . С еніқ сол взім е айтқаныңнан өзге, не білем? Н е білдім м ен ? — деді А нна. — Сен с о н ы ө зім е шын айты п ж үрген-ж үрм еген ің ді қ ай д ан білем мен... — А н н а ! Рен ж ітесің мені. М а ғ а н сенбейсің бе, ө з ің ? Саган аш п ай ты н ойым ж оқ дегенді в з ің е айтпап па едім мен ? — Я, я,— деді Анна, қы зғаны ш ойын айықтырғысы келгендей.— Б ір а қ маған қан д ай а у ы р екенін білер м е едіі^ десеңші, сен! С енем ін саған... А л , не дейін деп едің ө з ің ? Вроискийдіц айтайын деп оты рған ы э дегенде есіне түс- пей де қ а л д ы . С оқ ғы кезд ер д е А н н а д а жиі-жиі ұ ш ы р ап

жүрген қы зғаны ш құсасы Вронскийді де шошытты, сол жайьш жасыруға ж ан салып, қы зғаны ш себебі өзіне дсген мэхаббатьі екенін білін журсе де, А к н а ға өзін суындырып та жіберді онысы. Соның махаббаты бақытым дегенді де взіне өзі сан рет айтқап болатын ол; сөйтіп, күллі өмір игілігінен м ахаббатты артык, көретін әйелдершс, Анна келіп өзін сүйген кезде,— сол махаббаттан, Анна соқына ілесе Москвадан келе жатқандағысынан элдеқайда алыс- тап та кетті өзі. О л кездс өзін бақытсызбын дегенмен, бақыты алды нда болатын; қазір болса, жақсы бақыт деген­ дер артта қалды деп сезінді ол. А н н а да алғаш көргендегі- сінен мүлде өзге боп кегкен. Қ үлы ғы д а, көркі де өзгеріп, кұлдыйлай түскен. Анна өзі д алы я жайылып, актриса жайын айтқан кезде, бет пішіні д е әрін бүзып жіберген бір долы олпет көрсетіп кетті. Вронский Аинаға Караган­ да, жүлған гулі солған соц, көркіне бола жүлам деп к,ор еткен гүлінің, сол шырайын орец бары п ақлаган адамша қарады. Ө з сезімінше, махаббаты күш ті жатқан кезінде, алда-жалда ө з басым қатты қалаған болсам, сол махаббат­ ты жүрегімнен ж үлы п тастаған д а болар едім-ау дегенмен, қэзір өзі А ннан ы сүймейтін тәрізді боп отырған кезде, Аннамен арадагы байланысы ажырамайтынын да коса бі- — А л, кәнс, король баласы ж айы нда не айтқың келш еді^маған? А қсайтанды айдап жібердім,—дегенді қосып қойды Анна. А қсайтан деп араларындагы қызғанышты айтатын.— Я , король баласыныц ж айын айта бастадық ғой дейім? О л ай неге ауыр болды өзіне? — Ойпыр-ай, сумдық екен! — деді Вронский, жоғалт- қан ойьшьщ желісін тауып алғысы келіп.— Жақын таныс болудан ұта қ о я р түрі жоқ сксн өзінің. Анықтап айтатын болсақ, көрмелерде алдыңғы медаль алатын, асырауы ке- ліскен айуаниан асар түгі жок, екен,— деді Аннаны қы- зықтыра қынжылып. — Қойшы, онысы иесі? — деді А н н а қарысып.— Де­ генмен де көпті көрген, білімді адам болар өзі? — Онысы м үлдс өзге б:лім — оздерінің білімі. Аиуан- дық лэззаттен өзгсні түгел жек көретін солар сыкылды, мүның білімі де сол білімді жек көруге хүқьіқты болудың ғана білімі көріиеді. — Сол айуанды қ лэззэтті бэрің де түгел жақсы көре- сіцдер гой,— деді Анна, озінеп тайқай қараган тунеріңкі көз қарасын Вронский тағы да ацғара кетті.

— Н емене өзіц, соны согұрлы араш алай бересің? — деді ол күлімсірсхт. — А раш алап отырғам жоқ, бәрібір маған; бірақ сол лэззэттерді өзің сүймеген болсаң, кенбеген де болар едің деп ой лайм ы н. Х а у а н ы ц к остю м ін к и ге н Т ер е за н ы к ө р іп отыру л әззәт қ ой саған... — Т ағы да килікті ғой сайта»! — деді Вронский, А н ­ наныц с т о л ғ а қ о й ға н қолы н ұ с та й б ер е , сүйіп алы п . —- Я , ш ы д а р ж ай ы м қ ал ған ж ок, б ір а к ! Сені күтем д еп, қалай здры қк.аны мды білмейсің ғой сен! К,ызғаншақ емес- пш ғой д сп ойлайм ы н. К ,ы зғап ш ақты гы м ж оқ м еніц; сен қасымда о ты р ған д а, сеие де б ерем саған; бірақ ж ан ы м а жақпас ө м ір іц д і ол деқайда б:р- ж с р д е ж а л ғы з сү р іп ж ү р - генде... Анна од ан сыры да оты рып, ток.ымасындағы ілгегін ейте-бөйте б осать/п алған күйі, ш ам дал ж арығына ш ағы - лысқан ап п ақ ж үн жіптің ілм ектерін сүқ саусағы а рқы л ы бірінен с о ң б ір ін ш ала б ас т аға н д а , к ес тел і ж ецнсн ш ы қ қ а и сүйрік колы д а д ірілд ей ж ы п ы л д а п орағы та бастад ы . — К,алай болды өзі? А лексей А лександровнчке қай д а кездесіп ж ү р с ің ? — деді қ а п е л ім д е , даусы ш а ш ы р а й — Е сікте түнісіп қалдьгқ. — Сол күйі о да бас иді мс, саған? Анна иег:н ілгері соза, көзін ш ала жүмып, бет элпетін тез өзгерте, қолы н жыйып алған кезде, Вронский де со- ның әдемі ж үзінен, Алексей А лександрович озіне ам андас- қан кездегі элпетті айиытпай коре кетті. Вронский ж ы м ьің ете түсті д с , А іш а болса, оссм к о р к ін ің б ір і боп к о р ін ет ш , кеудедеч ш ы ққа п сүйкімді күлкісінс сала, млсяйрай күлді. — Ө зін тіп ті түк түсінбсй қойды м ,— деді Вронский.— Сенің д а ч а д а ғ ы сөзің н ен соң, сеи ен а й р ы л ы п кетіп, м ен і де Д^эльге ш а қ ы р ғ а н болса... осъткы ө з ім түсінбей-ақ қ о » л ы '» . айтсуір: осъ ш д ай күйге қал ай ш ы д а п ж ү р сксн дссец ш і ө з і? Қасірет ш сккепі кврініп түр озінің. — О л м а ? — дсді Л н и а сықак.псн.— Әбден р и эа ^ол. — О л а й түгел жақсы болаты н болса, немспеге қьійна- лып ж урм із б эрім із? — О л қы йналмайды тек. О н ы да.^оныц сол бойына тү- гел ж а й ы л ы п а л ғ а н өтірігін д е б іл м е й д і дейсін, б е, м ен ? .. Бірдеңені сезген соң, менімсн ту р ган сол сыкы лды тү р а беругс б о л а р м а сді дсссңші? Еш тсн,е түсінбейді де, ссэ- бейді де о л . Б ір д е ң е сезген а д а м , к ү н а л ы эйелмен б ір үйде 405

түра беруге болар ма еді? Сол әйелмен сеилесуге бола ма? Сол әйелге сен дегенді айтуға болар ма еді? Анна соның сыйқына амалсыз тағы да салды. «Сеи, Анна, т а сһёге, сен!» — Еркек те, адам да емес, қуы рш ақ ол бір! Өэге еш- кім білнесе де, мен білем оны. Ә ттең, өэ басым соныц ор- нында болған болсам, мен сықы лды, соа эйелді әлдеқа- шан өлтіріп, парша-паршасын ш ығарар едім де: Анна, сен т а сһёге дегенді ауызға да алмас едім. Адам емес, министр- ліктің машинасы ол бір. О л менің сенің жарыц екенімді де, өзі жат. артык, адам екенін де түсінбейді... Жэ, айтпаи- ақ қоялық!.. — Д ұры с емес оныц, дұры с емес, достым,— деді Вронский, А ннаны баяук.ыратқысы келіп.— Бірақ деген- мен де, ол туралы айтпай-ақ қоялы қ. Өзің не істедщ, соны айтып бер маған? Ө зің нсғып ауырдыц? Не науқас екен ол, доктор не деді? Анна оған сылтың сте, қуана қарады. Күйеуінеи езі тагы да бір күлкі, оспадар нәрселер тауып, соны аитудық орайын ацдып отырған түрі бар екен. Вронский б ір ақ сөзін сабақтап әкетті. — Менің түсінуімше, оа өзі науқас емес, екі қабат жайың ғой дебмін сенің. Қашан болар екен оа? Аннаның көзіндегі сылтын оты сөніп кетті де, бұрыи- ғы әлпетін бір ө зге күлкі — Вронский білмейтін эдденені түйінген, баяу бір мұн, күлкісі — шала қойды. — Кешікпейді, жақын. Ж айымыз бір азап жаи, ше- шуіміз керек деп едін ғой өэіц. О сы күйдің өзіме қандаи ауыр екенін білер ме едіқ десеңші сен, өэінді емін-еркін, батыл сүю үшін не берген болар едім десеңші! Қызғанам деп сені де, өэімді де қыйнамаған болар едім-ау... О да ұзамай болады, бірақ екеуміз ойлағандай болмаиды ол. Сол болады дегені қалан болар екен деген ой келгенде, Анна өзіне өзі сонша аяныш көрініп кетті де, көзінен жа- сы мөлдіреп, айтар сөзін айта ал май д а қалды. Шамдал жарығына шағылысқан сақыйналы, аппақ қолын Ьрон- скийдін жеңіне к о я берді. — Екеуміз ойлағандай болмайды ол. Оны аита қояиын деген де жоқ едім саған, өзің айтқы зды ң бірақ. Кешікпеи түгел шешіледі, бәріміэ де тугел тыншығамыэ, азап тарту- — Түк түсінсем неқыл дейсің,— деді Вронский, Анна сөэін тусіне тұрып.

— Қаш ан дегенді сүрадьщ ғой, сен? Кешікпейді. О ған мен де ж е т п ей м ін бірак,. С ө з д і б ө л м е і — деді де, а с ы ғ а сөйледі.— О н ы б іл ген д е де, а н ы қ б іл е м ө зім . Ө л ем ін д е, өте қуан ы ш ты м ы н соған , ө лем ін д е ө з ім д і де, ө з д е р ің д і де ңутқарамыи. Көзінен ж асы монгаақтай а қ т ы ; Вронский соны ң қо - лына еңкейген к үй і, ой толқы ны н б іл д ір гісі келмей, сүйе бастады, ол т о л қ у ь ш ы ц тү к т ір егі ж о ғ ы н в эі де б іл ген м ен , басуға да ш а р қ ы ж етк ен ж о қ о н ы . — М іне, о сы л ай , осы ж ақ сы м інеки,— деді А н н а Вронсккйдің қ о л ь ш пэрм енінш е қ ұ ш ы р л а н а қ ы сы п .— Б із - ге калганы ж а л ғ ы з осы , м інеки. Вронский б ойы н жыйнай, басы н көтеріп алды. — Н е сөз бұлі Немене ж оқтан өзгені айтасыц өзіц! — Ж оқ , ш ы н ОА. — Немене, немене шын? — Ш ыны — өлемін. Т үс көргем. — Түс д с й д і? — деді В ронский қайы ры п, түсінде Кор­ еей өз м ү ж ы гы д а есіне қ а л т т ү с е к е т іп . — Түс, я,— деді А нна.— О л тусті әлдеқашан көрге- мін. Т үсім д е ж а т ы н б елм ем е б ір д е ң е алғальг, бірдсңе біл- гелі ж үгіре к ір іп п ін ; өзін, б іл ес ің , т у с т е көретін ә детім ізш е, — деді А н н а , к е з і ш арасы нан ш ы ға ш ош ы й сөйлеп,— бөл- менің б ұ р ы ш ы н д а б ір тіәрсе т ұ р е ке н . — Әй, ж о қ т ы айтпаш ы ар ы ! К ,алай сеніп ж үрсін... Сөзін б вл д ір м ед і А нна бірақ. А й т қ а н нэрсесі өзін е бір маңызды н әрсе болаты н. — Сол бірдеңе жалт бұрылы п еді, көрген нәрсем, са- Қалы қ а у ж ы й ғ а н , к іп -кіш кентай , қ о р қ ы н ы ш т ы бір м ұ ж ы к , больш ш ы қ ты . З ы т а ж енелейін деп едім, бірақ м еш огіне ецкейіп, с о д а н қ о л ы н сұғы п б ір д е ң е н і а қ т а р ы п ізд ей б ас ­ т а д ы ... Анна м үж ы қты н, мешок а қта р ы п ж атқан сы йқы на са- лып көрсетті. Ж үзін д е шошыған әлп еті сайрап тұр. В рон­ ский де ө з т ү с ін есіне о сы л ай ш о ш ы й түсіріп , ж ү р е г і т а с төбесіне ш ы қ т ы . — А қ т ар ы п ж аты п бар ғой, кеш ікпейді, кеш ікпейді дегенді ф р а н ц у з ш а айта ж ү р іп : «11 і я и і 1е Ъ аііге 1е Гег, Іе Ьгоуег, 1е р е іг іг . . . » 1 деп ш э л д ір л е й д і өзі. К ,о р ы қ қ ан ы м - нан, ояксам е ке н деп ж атып, о я и ы п та кеттім... Т ү сім д е ояиыппын б ір а қ . Содан бүл не б о л д ы екен деп сүрайм ы н* * «Темірді шыңдап. унтап, қапсырмақ керек...» 407

өзімнен өзім . Корней турып: «Босанарда, босакарда еде- сіз, босанарда, бэйбіше...» дсйді маған. Сонсоң оянып та — Н е дегеи алжасу десеқш і! — деді Вроискии, дау- сында т ү к дзрм ен жоғын өзі де сезіп. — Ж ар ай ды , айтпай-ақ қ о я л ы қ . Қоңырау сок,, шан зкел дейін. Ж ә, қоя түр, боп қ ал д ы м енді... Б ірақ ө зі к іл т кідіре қал д ы . Б е т әлпеті лезде өзгеріп те кетті. К ,орқуы мен толқуы ори ы н қапелімде бір салмақ- пен, балбы рай, баяу аңлаған олпет алды. О л өзгеріс мәнш Вронский түсіне алмай да қал д ы . А н н а ез бойындағы яй­ ца өмірдін, қыймыльш ақлады. IV А лексей А лександрович есік алды нда Вронскийге ұшы- расқан соқ, дітіне алған И тал и я операсына қарай тартты. Онда екі а к т біткенше отырып, кер екті кісілерін түгел көр- ді. Үйіне о ралғаи соң, киім ілгіш ті зер сала қарастырыя, зскери пальто жоғын байқады д а, эдетіише, кабинетше қа- рай тартты . Б ірақ, эдеті бойынш а, жатагын уақытыида жата қонмай, кабииетінде түнгі сағат үшке дейіи ары, бері қыдырды д а жүрді. Сыпайыгерш ілікті сақтап, ашынандн үйіңде қ абы лдам а деп алдына қой ған жалғьіз шартты орьшдагысы келмегсн әйеліне деген ашуы тыныштық бср- меді өзіне. Ә йелі талабын орындамағандықтан, соныЦ сазайын тар тқы зьіп , басыңдьг аш ы п, балацды алам дсген зілін орьгндауы керек боп тұр. С о л іске байланысты қы- йыншылықты ө зі түгел білгенмен, соны істеймін дсп аита- рын айтқан соц, сол зілін енді оры ндауы керек оныя. Бүл күйіңіэден құты лудьің абзал ж олы осы деп озіне Лидия Ивановна граф и н я да құлақ-қағы с етіп, соңғы кездегі бас ашу тэжрибесі де бұл істі кемеліне обден келтіріп болған- дықтан, А лексей Александрович т е ресми қыйыншьілықты жецу орайы б ар екен деген ойға келді. Оған қоса, жығыл- ған үстіне ж ұ д ы р ы қ демекші, А лексей Алсксандровичке қызмет жағынан да бұратана елдерді орналастыру. З а ­ райская губерниясының жсрлерін суландыру жөкіндегі істер қы руар жайсыздықты әкеп үйе салғандықтан, осы сокғы кездіц бэрін де өзі ©те налы п журген болатын. Түні бойы ©зі уйдтамады да, гшу-ызасы қайдағы бір даму жолымен орасан үлғайып ксліп, ертецгісін пағыз ше-

гіне жетіп б ол ды . А п ы л -ғү п ы л к и ін іп ж ібер ді де, ш ар асы тслы ашуым ш ай қ ап алам ба деп қ о р қ а кетеріп, әйелім ен түсіиісуге к ере к ті қ ай раты іі а ш у ы м м е н бірге ада етіп алмайын деген ой м ен , әйелі тү р егел ген ін білісімен-ак,, ір к іл - меи к:ріп б ар д ы . Куйсуімнің ж а й ы н сонша ж ете б іл ем дейтін А н и а, с о л кіріп барғандағы т у р ін көріп , т а ң - т а м а ш а болды . Қ а б а ғ ы қгрс ж абы лы п, к ө зі де А н н ад ан а й н ы й , қар сы алд ы и а қ а - раған күйі, т ұ н ж ы р а п тур е ке я ; е р н іи сіл тід ей ты н а, тіс т е- шп алыпты; ж у ріс-туры с , қ ы й м ы л ы н д а , ү в лсбізінде, ә йел і өмірі бір кер м е ге н б ат ы л д ы қ пен қ а т а ң д ы қ б ар екен. Б ө л - .мсгс кірген күйі, ойелімсн д е а м а н д а сп ай , соның, ж а зу с то - дына тура б а р д ы д а , к іл тті а л ь т , т а р т а н ы ашты. — Н е керек е д і? ! — деді А н н а ш ац қ етіп. — А іл ь ш а ц ы з д ы ц хаты ксрек ,— д е д і ол. — Б ү ж е р д е ж о қ ол,— д еді А н н а , т ар тп а н ы ж а б а бе- ріп; бірақ о к ы ң с о л қ ы й м ы л ы н а н -а қ , күйсуі д эл түскен ін аңғара қ он ды д а , А н н а н ы итер:п т а с т а п , соны ң ең к ср ск ті қатаздарды с а л ы п ж үретін, ө зіи е а я и портф сліне ш ап ете түсті. А н на ж у л ы п алан ы н деп е д і, к.ағы п ж іберді ол. — О ты ры ңы з! Сойлссуім керек сізб ен,— деді ол, п о р т­ ф е л е қолты ғы на қысқан күйі, ш ьш тағы мен қатты қы м - тыгандықтан, и ы гы д а комдалы п ш ьгғы п кетті. Аина оған тацы рқай, жүрексіне қараған күйі, ж а қ ашқан жоқ. — А ш ы нацы зды үйде қабы лдауға жол бермеишн де- — Б:р ж эйттен , коруім керек б о л ы п еді... Ешбір с ы л т а у т аб а алм ай к ід ір іп т е қал д ы А н на. — Әйелдің ашынасын керуі нсге ксрек болғанын қ азы - мырлар ж а й ы м ж о ц меміц. _— М енің о й ы м , тек әш ейін...— д ед і А н н а қ ы эар а қ т ап , күйеуіиің д о й ы р л м г ы ш ам д а и д ы р ғ а н ғ а , ерлеиіп т е к е т т і —Мені ж эбірлеуді оп-оцай көріп турганыңызды қалай !Й т ұр е к е н сіз < —А д а л ад а м , бірақ уры ға — ұр ы сь ің деу — Қ атал д ы қ ты ч осынау ж а ң а түрпаты н сізден олі мрген ж оқ едім мен. — Күйеуі қ ұ р сыпайыгерш ілікті ғана сақтау ш арты - 409

мен әйелін адал атының аясына алы п , ерік беріп қоиғаныи қаталдық дейді екенсіз ғой сіз. К,аталды қ па екен сол? — Білгіціз келіп тұр екен ақы р , қаталдықтан да жа- мая, арам ды қ оныңыэі — деді А н н а, шарт кетіп, шаңқьіл- даған күні, т ұ р а сала, кетуге бет алып. — Жо-жок,! — деді күйеуі ш әңкілдей айқайлап, даусы енді әдеттегісінен бір нота ащ ы шьіққан күйі, Аннаішң қолын қ ары м ды саусағьімен ш аи етіп қатты сыққандық- тан, қы сқаи жеріне білезігінін, қы п-қы зы л табы түскен бойы, орнына кушпен қайта о ты р ғы за салды.— Арамдык, дейсіз бе? О л сөзді қолданғыңы з келсе, ашынасына бола байын, баласы н тастап тұрып, байы ныц нанын жеп оты- ру — арамдык, деген сол эне! Анна түқы ры п кетті. Кеше ашынасына күйеуім сен, өз күнеуім а р ты қ адам деп айтқандары н айтпақ түгіл, оны ойлаған да ж о қ өзі. Күйеуініқ с ө зі әділ сөз екенін барынша сезінген күйі, құ р : — М енің жай-күйімді өз білгеиімнен жаман етіп су- реттей алм айсы з, онын, бэрін несіне айтып тұрсыз? — де- ді ақырын. — Н есіне айты п тұрмын ба оны ? Несіне дейсіз бе? — деді күйеуі сол түтеген күйі.— Сыпайыгершілікті сақтау жайындағы ырқымдьі орындамағандығыцыздан, осы ах- уалды ты нды ру жөнінде шара қолданғалы отырғанымды сіз біліп қойсы н деп тұрмын. — О н сы з д а кешікпей, ж уы рда тынады ол,— деді Ан­ на, сөйтіп, қ ал аған өлімі қазір ж ақьін қалғанын ойлаған- да, көз жасы тағы да мөлдіреп қ о я берді. — А ш ы н аң ы з бен екеуіңіз ойлап тапқандарыңыздан гөрі, ертерек тынады ол! С ізд ерге айуандық қүштарды қандьіру керек боп жүр... — А лексей Александрович! М архабаттылық емес деп отырғам ж о қ оны, бірақ ж атқанды төмпештеу деген адам- шылық емес ол! — Әлбетте, сіздің білеріңіз-ак, ө зің із де, өз күйеуіңіз болған адамны ң қасіреті каперіңізге келмейді ғой сіздіҢ- Оның тұрмысы түгел шайқалып, қа... қасі... қатірет тар- туы жеткені бәрібір ғой сізге. Алексей Александрович сонша т ез сөйлегендіктен, жа- ңылып кетіп, осы сөзді тіпті айта алмай да қойды. Ақы- ры оны цатірет деп те жіберді. А н наға күлкі көрініп кетті де, осындай сэтте күлкі араластырғанына ұялып та қал- ды. Соның ж айы н қалт тұңғыш рет сезіп, соныц жайына

көшіп, соны а я п т а кетт і өзі. Бірак, А н н а не айты п, не іс- тей алсын десеңш і ? Ү ндемей, то м ен т ұ қ ы р ы п кетті ол . Куйеуі де б ір а з ундемей тү р ы п , с о д а н соң б ар ы п шэңкілдсуін а з а й т а , с ал қ ы н үнге с а л ы п , ерекш е ешбір ма- ңызы иіоқ, ә л д е қ а л а й тап қан сө зд ер ін тәптеш теп сей лей жөнелді. — Сізге ай тқ ал ы келгенім...— деді ол... Анна ж а л т қ а р а д ы оған. «Жок,, о ш ей ің солай к өрін ген сксн өзіме,— д ед і ой лан ы п , күй еуін ің қагірет деген с ө зд е жаңылып қ а л ғ а н д а ғы бет элп етін е сін е тусіріп,— ж о қ , көзі осылай б о за р ы п , ж ай бар ақат т о қ м е й іл сіп турған а д а м анау-мынауды қ а й д а н сезсін д есең ш і?» — Ештеңсні өзгертер жайым ж о қ ,— дед і А нна кубірлегі. — Сізге айтқалы келгенім, М оскваға кетем де, қайтып бул үйге о р а л м а й м ы н , байлауы м ж а й ы н д а ғ ы хабарды а д ­ вокат арқы лы б іл ес із , бас аш у ж а ғ ы н со ған тап сы рам ы н . “ алам қары н д асы м а кетеді,— деді А л е к с е й А лексан д рови ч, баласы ж ай ы н д а а й т а й ы н дегенін есін е ә р е ң түсіріп. Сережаны керек етіп тұрғам ы ңы з, маған батсын дейсіз ғой,— д ед і А н н а , куйеуіне қ а б а ғ ы н ы н асты нан с ү зе Қарап.— Сүй м ей сіз о н ы с із... Қ о з ғ а м а ц ы з Сережаны! — Әлбетте, сізд ен туршіккен со ң , тіп ті балама деген иакаббатымкан д а айрылғамын. Д еген м ен де ала кетем озін. Қош б о л ы ң ы з ! Содан ол к етуге бейімделіп еді, енді А нна ж ібермеді оны. — Алексей Александрович, қозғам аңы з Сережаны!— Деді тағы да к ү б ір л еп .— О дан ө з ге а й т а р ештеңем де ж о қ . Менің... дсйін қ о зғ а м а ң ы з С е р еж ан ы . Ж у ы р д а босанам , қозғамацьіз оны ! Алексей А лександрович тулан тү ты п , Аннадан қолы н босатып ала, б ө л м е д е н үндемей ш ы ғ а ж өнелді. Алексей А лексан дрови ч келіп кіргенде, П етербургтіқ эйгілі адвокаты ньш , қаб ы л дау б ө л м есі ж ұ р т қ а л ы қ т о л ы «ен. Бірі к ем п ір, б ір і ж ас, б ір і к о п ес : үш әиел, бірі сау - сағына ж у зік с а л ғ а н б ан к и р — н ем іс, б ір і — сақалд ы к о ­ пес, бірі — м о й н ы н а креш т а қ қ а н , ви це-м ун ди рлі, ш ад ы р Чйчовнңк: уш м ы р з а көптен к ү тіц о т ы р ғ а н түрі б ар екен.

Қауырсын қаламдары сусылдап, екі жэрдемшісі столда жазу ж азы п отыр. Алексей Александрович құныға бере- тін, ж азу жабдықтары да сресен жақсы екен. Алексеи Александровичтіц ацгармас ж ай ы болған жоқ оны. Жэр- демшілердіц бірі көзін сузе қ араған күйі, орнынан тура қоймай, А лексей Александровичке зіл тастай сөйледі. — Н е керек еді сізге? — А двокатта шаруам бар еді. — А дво кат бос емес,— деп жэрдемші тік жауап бср- ген күйі, кутіп отьірғандарды қаламмен нусқады да, жа- — У ақы т таба алмас па екен ол кісі? — дсді Алексей Александрович. — Бос уақыты жоқ, жұмыс басты ылғый. Шыдап то- са тұрыңыз. — Карточкамды берс салмас па екенсіз онда,— деді Алексей Александрович мацызданып, аты-жөнін эигілеуі қажет екенін көрген соң. Жэрдсмші карточками алып, мазмунын да қостай қои- маған әлпетпен, есіккс қарай тартты . Алексей Александрович ж ари я сот дегеиге иегіэшде қосылғанмен, өзіис аян жоғарғы қызмет бабы жагынан, соныц бізде кейбір колданылу жайларына оиша қосыл* майтын да, мықтап бекіген ондай нэрселерді, өз шарқыиа қарай мікеп те жүретін. Куллі өмірі экімшілік қызметш- де өткендіктсн, бірдсңеге оэі қосылмаған кездерде, ол Қ°' сылмауын: әрбір істе қате болмай тұрмзйды, тузетесің Де оны деумен барып жүкартатын. С о т ісінің жаңа мекеме- леріндегі адвокатура жағдайларын қостамайтыи өзі. БіроҚ адвокатурага осы кунге дейіп ісі тусіп көрмегендіктен, ол қостамауы қүр теория жүзінде ғана қостамағандық болатын; қ азір адвокаттың қабы лдэу болмесінде алғаи жайсыз әсерден соң, ол қостамауы одан эрі кушейіп кетті. — Қ а зір шығады,— деді жәрдемші, содан скі “ инЯ1 өтксн соң, шыныида да, адвокатпен кеңесіп, есіктен шы- ғып ксле ж атқан қарт заңқойды.ч, дсрендей кескіні мея адвокаттың ө зі қоса көрінді. Адвокат өзі коцырқаи-жирсн сақалды, қасы ақшұлаи ұзын біткен, тэпелтек, кең иы қты , шот мақдай, қасқалау адам ексн. Галстугы мен қос шынжырынаи тартып, жыл- тыр ботинкасына дейін, куйсу жігітше, ыздыя киініпті өзі. Бет әлпеті ақылдьі, қажырлы кслген адам екен де, киім киісі тырқылау, жарасымсыз екен. 412

— Ксліңіз,— деді адвокат, А лексеи Александровичке қарап. Сөйтті де, А лексей А л ек сан д р о ви ч и қасынан тұн- жырай тұрып ө т к ізген күйі, ес:кті ж ау ьш алды. — О тырмас па скенсіз? — деп, қ ағазд ар қаптап ж ат- қан жаэу сто л ы н ы ц жанындағы о р ы н ды қты нүсқады д а, ақіиүлан түк б а с қ а н м ол тақ с а у с а қ т ы т и т т е й қо л ьш с ү р т- кен күйі, п р е д с е д а т е л ь орны на, б а с ы н б ір ж ағы н а қ ы р ы н сала келіп о т ы р д ы . Б ір а қ , со л о т ы р ы с ы н д а ө зін іц орны к,- қаны да с о л е д і, с т о л үстінен б ір к ү й е ұш ы п өте б ер д і. Адвокат, озін де б о л а қояр деп ой лам ай ты н бір ш апш ац- дыққа салы п, қ о л ь ш ж ая күйені қ ағ ы п алд ы да, бұрьгнғы йтырысынща қ а й т а ж айласты . — Ісім ж а й ы н д а әңгімс б а с т а у д а н б ұ р ы н ,— деді А л е к ­ сей А л ек с ан д р о в и ч , а дв ок ат қ ы й м ы л ы н к өэбен т а ң ы р қ а й қадағалап,— м ен ің сол айтайын дсгсн ісім қүпы я б олуға тиіс дегенді с с к е р т е й ін деп о т ы р м ы н . Адвокаттын, салб ы рай біткен ж и р ен д еу мұртьі б о л ар - болмас ж ы м ы ң н а н қ о зғ а л ы п а ш ы л а б е р д і. — Өзіме сеніп айтқан құпыяны сақтай алмасам, адво­ кат болмаған д а б о л ар едім мен. А л д а -ж ал д а растау ке- рек десеңіз... Алексей А лександрович адвокатты ң, ж үзіне қарай са- ла-ақ, ақы лды көкш іл көзі, бэрін б іліп болғандай, күлім қағьіп о т ы р ғ а н ы н ' к ө р е қой ды . — Ф ам и л и ям д ы білесіз бе, мепін,? — деді А лексей Александрович, с ө з тартып. — Ө зің ізд і де, пайдалы.— дей бсріп тағы да б:р күйе қағып алды ,— қ ы зм етің ізд і де, б :р оры стай-ак, білемін,— деді адвокат и іл іп . Алексей А лександрович, көңлін дем дей күрсініп салдъі. Алайда, оқталуы н оқталы п қалган соң, именгенді де, мү- ДІргенді де қ о й ы п , к ей бір созді д а у ы с ы ш әқкілдей т э я - тештеп, с ө й л е п а л а жөнелді. — А л д а у к ер іп , бағьім тайған ж а р едім,— деді А л е к ­ сей А л е к с а н д р о в и ч ,— әйеліммсн а р а м ы з д ы з а ц ж ү з ін д е үзсем, яғн и а й р ы л ы с с а м дсп едім д е , ай р ы л ы сқ а и д а , б а л а м шешесінде қ а л м а с а деп едім . Адвокаттын, көкш іл көзі, күлм ей іи дегешмен де, қуаныш кери еген діктен ойнақш ып кетті. О л ойнақш уда пайдалы тап с ы р м а алған адам пы ц ж алп ы қуанышы ғана емес,— м ас ай р ау , сүйсін у қ у а н ы ш м , о й сл ін ің квзіи ен к ө р - ген сонау с о й қ а н д ы ж а л ты л ға у қ с а с ж а л т ы л тү р ған ы н д а Алексей А л ек с ан д р о ви ч коре қойды . 413

— Б ас ашу жайында менің көмегім тисе дейсіз бе? — Д әл түстіңіз, я, сіздің сол елегеніңіэді пайдаланып қалсам деп отырганымды да ескерте хетуім керек өзіңіэге. Сізге құр алдын ала ақылдасуға ғана келіп отырмын. Бас ашуды қалағанда, маған соныц орайын келтіретін түр жағы м аңы зды соғып отыр. Талаптарыыа түр жағы сай келмесе, заң д ы дауымнан бас тартуым да әбден мүмкін — Е , ол қашан да солай ғой,— деді адвокат,— өз ыр- қыңызда ол қашан да. Адвокат, қуаныш кернеген түріммен отырып, алдьш- дағы адамды жәбірлеп алармын дегенді сезіп, көзіи Алек­ сей Александровичтің аяғына қарай аударды. Соның қар- сы алдында үшып жүрген күйеге қарап, қолын қамдаи берді де, А лексей Александровичтің дэрежесін сыйлап, үстамады оны. — Б ұл нәрсе жайында заңы мы зды ң ережелері өз ба- сыма жалпы мәлім болғанмен де,— деді Алексей Алек­ сандрович сөзін жалғап,— тегі тәжрибеде осындай істің істелу түрін білсем деген ойым б ар еді. — С із маған,— деді адвокат, жоғары қарамаған күиі, алдындағы адамның сөз ьіңғайына ықлас қоя төңкеріліп,— тілегіңізді орындау орайы келетін жолдарды ыспаттаса деп оты рсы з ғой. Содан, А лексей Александрович басын қостай изеген соң, адвокат та Алексей Александровичтің таңлақ-таңлақ, қызарған ж үзін тек оқта-текте ғана шола түсіп, свзін са- бақтап әкетті. — Ө зіңізге белгілі, біздің заңдарымыз бойынша,— Д°' ді, заңдарымызды қостаңқырамаған лебіз білдіре сөи- леп,— бас ашу орайы тек мына жағдайларда келеді.- Түра тұрі — деді есіктен бас сүққан жәрдемшісіне, сонда да болса түрегеліп, бірер сөз айтты да қайта отырды.— Ер-эйелді адамдардың біреуі кем болған жағдайда, одан соң белгісіз себеппен бес жыл бөлек жүрген жағдайда,— деді түк басқан молтақ саусағын бүгіп қойып,— одан соқ опасыздык, істеген жағдайда (осы сөзді тіпті түшіркене аит- ты өзі) келеді орайы. Тармақтарьі мынау (жағдайлар мен тормақтарды бір ыспаттаудың жөні келмейтін тэрізді бол- ганмен, жуан саусақтарын бүгуін қойған ж оқ): не күйеуі, не әйелі кем болуы керск, одан соң не күйеуі, не эйелі опасыздық істеген болуы керек.— Саусақтары түгел бү- гіліп болғандықтан, қайта жазы п, тағьі да айтты:— Му- 414

нымыз теори я жағындағы кө зқ ар ас, сіз бірақ маған зауімен к елгенде, осының тәж р и беде қолданы лу ж ағы н білсем д еп к е л д ің із ғой дейм ін. С о н д ы қ т а н , бнстапқьі ж о - раларға суйене оты рып, бас ашу ж ағдайлары ның бэрі де: бітім кем ш ілігі жок, екен, қалай дей ін мен? Б елгісіз ш ет кету де ж о қ ек<*н, не деп т у с ін е й ін ? .. дегенге қ у я т ы н ы н мэлімдеуге ти іспін сізге. Алексей А лександрович басыи м ақұлдай шұлғыды. — Е р -эй ел д і адамнын, біреуі опасы зды к, істссе, күн алі жағын ө зар а келісу арқылы аш у керек те, ондай келісім устіне, л а ж с ы з а ш ы л у ғ а д а ти іс д е г е н г е келіп қ ұ я ды . С о ң - ғы жағдай тэж ри б еде сирек кезд есетіи ін де айта кетуім керек,— д ед і д е а д в о к ат , А л ек с ей А л ек с ан д р о ви ч к е ж а л т қарап алған ку й і, пистолетінің он ы сы н д а, мунысын д а қо- лайлы ж ағы нан суреттей келе, алуш ы м қайсысын қ алар екен деп к ү т іп т ұ р ғ а н с а т у ш ы ш а, ж ы м б асы л а қ а л д ы . Бірақ А лексей А лексан дрови ч ү ндем еген соң, адвокат т ағ ы да сөйледі:— Ең, үйреншікті, ең ж ай , ең орындысы — ө зар а келісіп іс т еге н о п а с ы зд ы к деп б іл е м ө з ім . О й өрісі к ен д е адаммен сөйлессем , бұлай айтп аған д а болар едім,— деді ол,— бізге о л ту сін ік т і ғой дейм ін, б ір ақ . Дегснмен де А лексей А лександрович соғүрлы дал бо- лып оты рган ды қтан, опасыздык, ж айы нда өзара келісім болғаны ж ө н дегенге бірден түсін беген соц, сол а ң -т а ң әлпетін к ө зі а р қ ы л ы бары п т ан ы т т ы ; бірақ адвокат та іле-шала б о л ы с а кетті оған: — Ж уртты ң бұдан ары бірге тұ р ар жайы жоқ — ф ак­ ты сол. С он ы екеуі де қостаған кун де, егжей-тегжейі, рес- ми ж а қ т ар ы д ег е н д е р д ің д ер к ер і б о л м а й қ ал а д ы . О ғ а н к о ­ са ең оңай, ен, д ұры с ам ал өзі. Алексей А лександрович әбден түсін ді енді. Б ір ақ ол щараға б ас ты р м а й жүрген діни тал а п тар ы да бар еді е зі- нің. — Б ұ л ж а й д а ғы мәселеге қ атн а сы ж оқ оны қ,— деді ол.— Бұл а р а д а л аж сы з аш у ж ө н ін д е қолы мдағы х а тт а р растап о ты рған б ір -ак жағдайдың, ор айы келіп тұр. Х аттар а у ы зға алынғанда адво к ат т а ернін жы м ыры п, нәзік даусы қ ұ л а қ ж ара, өкіне ы ң ы р а н д ы . — Ғаф у етер сіз,— деді ол сөэ бастап.— Ө зіңізге аян, бұл с ы қ ы л д ы іс т е р дін о р ы н д а р ы н д а шешіледі;^ ғ ұ л а м а поп дегендср бұ л сықы лды істердін, егжей-тегжейін кой - май тақ а қ тау ға ө те бейім келеді,— деді, ғұлама поптарды ң 415

талғауьш қ остаған элпет көрсете күлімсіреп.— Х ат дегеч- дер де іш інара растауы кэдік екені сөзсіз; бірақ қылмыс дегеи тікслей, яғни куалар ар қы л ы аньіқталуы тиіс. Жал- пы айтқанда маған сендім деп қ үрм ет білдірген болсаңыз, қолданатын ш араларды сайлап алу жағьш ©з ырқыма бер- сеңіз деп отырмьш. А қыры и ойлағаи адам, айласын да қыяды. — О лай болғанда...— деді А лексей А\\ександровнч, қапелімдс бозары п сала беріп, бірак, осы түста адвокат та турегеліп, сөэін бөлген жэрдемш ісіне жолыққалы та­ ры да есік аузы на шықты. — А р за н товар саудалап оты рғам ы з жок, дегснді ай- тыңыз, ол әйелгеі — деді де, А лексей Александровичи қайта оралды. О рнына келгеи соң, байқатпай тағы да бір күйе ка- ғып алды. «Ж азға қарай репізім оңаты и болдыі» — деді түнере ойланып. — Ж ә, сөйтіп, сөйлейін деген едіңіз ғой...— деді ол. — Байлауым ды жазба түрде хабарлаймын сізге,— де- ді Алексей Александрович, түрегеле бере, стол шетінен үстап, б ір аз томсарып түрып:— Д емек, сөзіңізге қарап, бас ашу орайы бар екен деп қоры туға болады ғой деп турмын. Ш ар ты ң ы з қандай кенін де айтуыңызды сүра- сам деймін,— деді. — Е ркін қыймылдауға ырык, беріп қойсаңыз, бэрініц де орайы келеді,— дсді адвокат, сұрауға жауап бере пой­ май.— Х абары ңы зды қашан алам деуіме боляр екен? — деп сурады адвокат, есікке қар ай беттеген куйі, көзі мен жылтыр ботинкасы қоса жалтылдап. — Б ір аптадан соң. Осы іс жайында іздену жағын колыңызға алатын болсаңыз, қандай шартпен алатын жауабыңызды д а, марқабат істеп, хабарлап қойы цкз ма- — Өте жақсы. А двокат із ет тута бас иіп, келгеи адамды есіктен шығарып салған соң, жалгьгз қалы п , қуаньгшты сеэімге құлпыра балқы ды . Сонша көңілдепіп ксткендіктен, өз ере- желерін де былай цоя, саудаласып отыоғаи барыяяға кең- шілік етіп, саймаидарды кслер қы ста Сигоииндікінше бар- қытпен қап тату ксрех дегенді ада-күде шешкен соң, куйе устағанын да қойды ол.

ТІ Алексеи А лександрович он жетінш і август комиссия- сьтныц м ож л ісін де келістіре ж ең іп ш ыққамм ен, сол ж е ң у - д:ң салдары өзін морытып та кетті. Бүратана елдердіц турмысын б ар жағьш ан түгел зер ттеу жөнінде жаңа ко­ миссия қүры льіп , Алексей А лександрович жігср ж үм сай д.терлегкеііджтсн, баратьш жерлеріне де төтенніе тез ат- тан ды ры лды . Ү ш анда.ч соң б а я н д эм а тапсы ры лды . Б у р а - тана елдердіц түрм м см саяси, әкімш ілік, акономикалық, ьтігогрлфиялыц, матеркалдық, діни жактарыкан түгел зсрттеліпгі. С ү р а у біткеннің ж ау аб ы тамаша ж азы лы п, күмапсыз ж а у ап тар болып ш ығыпты, өйткені ол жауаптар цашан б о л сы н а д а м пікірінің а ғ а т б асу ы н а апары п со ға- тыи ш ы ғарм алар емес, түгелдей қ ы зм е т жөніндегі ш ы ғар- малар болаты п . Л іауапты ц бэрі де ресм и мэліметтсрге, гу- бериаторлар мен архиерейлердің уездіх иачальниктер мен уаі-ыздардың білдірулеріне сүйенген мәлімдсмелеріне не- гізделе ж аэы л ы п ты , олар болса, б о л ас ты қ басқарм алар мен ж е р гіл ік т і с вящ ен н и ктер д іц м элім дем елеріне сүйен іп - ті; сондықтан да олары түтелдсн күмансы з жауаптар екен. Мысалы, егіи щ ықпайтып мәпісі не, жергілікті елдсрдің өз діндерін үстайты н мәнісі ие деген, тагы-тағм сол сы- қылды м эселелер, қы змет маш инасы түзелмейінше ше- шілмейтін, ғасы р л ар бойы шсшілмей келе жатқан моселе- лер түгел айқ ы н , күмансыз ш еш ілінті. Ш ешілгенде де А лексей А л ек с ан д р о в и ч т ің п ай д ас ы н а шсшілгсн. Б ірак, соңғы м әж ілісте шымбайыиа батқаны н сезіп жүрген С тре­ мой к о м н с си я н ы ц мәлімдемелерін а л у үстінде, А л ек с ей А лександрович күтпеген тосын әдіс қолдана бастады. Стремов ө з г е б ірсы пы ра м ү ш ел ер д і ілестіре, А л ек с ей А лександрович ж аққа қалт шыға келді де, Каренин үсын- ған ш ар а л ар д ы іске асы руды қ ү л ш ь ін а қорғау үстіне. сол іспеттес ұ ш қ а р ы өэге ш ар ал ар д ы д а ү сы н а кетті. А л ек с ей А лександровичтің негізгі пікірі боп жүрген ш аралардан аса с о ққ а н сол ш аралар қ аб ы л д а н ғ а н соң, С т р е м о в ты ц әдісі де а й ш ы қ т а л ы п ш ыга к ел д і. Ә бд ен шегіне ж етк ен сол ш ар а л ар қ ап ел ім д е сонш а б ір есуасты к, іс боп ш ы қ т ы да, м ем лекет адам д а р ы д а, қо ғам п ік ір і де, акы лд ы әйел- дер де, г а з е т т е р де сол ш ар а л ар ға бір д ен түгел ж а б ы л а кетіп, ол ш а р а л а р д ы ң өзіне де, о н ы о й л ап ш ығарған а йту - лы экесі — А лексей А лександровичке де лағнаттарыи ай- тып, қ арсы ө р е түрегелді. С т р е м о в б о л са , Кареггин ж оспа» рына көз ж үм ы п ілесе беріппін де, қ азір өз істегеніме өзім 27—Ляпа Карей 417

таңырқап, өзім құса болам деген нысай көрсетіп, сырттап шыға берді. Алексей А лександровичи морытып та кетті сол. Бірақ А лексей Александрович ден саулығы құлдьі- рап, семья күйігін тарта тұрса да, міз баққан жоқ. Ко­ миссия дай-дай болды. Стремов бастаған бірсыиьіра мүшелер өз қателерін Алексей Александрович басқарған тек- серу комиссиясы мэлімдемс берген соц, сеніп қалдык, деу- мен жуып-шайьш, ол комиссияның мэлімдемесі құр шый- май, бос қ ағ а з екен дегенді айтты . Қағазға дегсн ондаи революцияшыл ыңғайдын, қауіпті екенін аңғарған адамдар партиясын ерте, Александр Александрович тсксеру комис­ сиясы жасаған мәліметті ж ақтаудан танбады. Соның салдарынан жоғаргы жерлерде, тіпті қоғам арасында да бэрі шатысып кеткен соң, осы жайға жүрт біт- кен тугел слеңдегснмен, бұратана елдердің күйзеліп, қьі- рылып, я к и гүлденіп жатқаиы рас, өтірігін сшкім де бйс алмай қойды . Осымың салдарынан, бір жағынан эрі әйе- лінің опасыздығына бола ж ұ р тқ а да жех көрінішті боп жүрген А лексей Александровичтің халі өте қыйыгідап та кетті. А лексей Александрович осы халде жүргенде де өте бір маңызды байлау жасады. Іст іқ жайын зсрттеу жөнін- де жергілікті жерге өзім баруға рұқсат сүраймын деп, ко- миссияны т ац қалдырды. Содан, А лексей Александрович рүқсат сұрап алды да, шалгай губернияларға жүріп кетті. Барар жеріне жсткенше ж ол жүрісіне деп өзіне ои екі атқа есептеп берген лау акшасын дәл жүрер алдында қа- ғаз жазып, әдейі қайтарып жібергендіктен, Алексей А\\ек- сандровичтің аттануы үлкен әңгіме болды. — Мұнысы асқан ізгілік екен бір,— деді Бетси, Мяг­ кая княгиня екеуі отырғанда, сонын, жайын айтып.— Кр' зір қай жер болса да темір ж о л бары н жүрт түгел біліп отырғанда, почта аттарына ақш а беру не ксрек ехен де- сеңші сол? Мягкая княгиня бірақ қостай қоймай, Тверская кня- гиняның пікіріне шамданып та қалды . — Қ ы руар миллион сомаңыз ж атқан сод,— деді олғ— айта салу деген жақсы ғой сізге, өзім болсам қайта, күйс- уімніқ жазды күпі тексеруге ш ыққаны н жақсы көрем. Ол болса, дснсаулыгы өте жақсы, жайлы жүреді де, мен бол­ сам, сол ақш аларға, салтым бойынша экипаж, арбакеш ус­ тап отырам. Алексей Александрович ш алғай губернияларға бара жатый, М осквада үш күнге аялдады.

Келген күннін, ертеңіне, д и д а р л ас ай ы н деп ген ерал-гу- оернаторға тар т т ы . Қ аш ан б о л сы н эк и п аж , арбакеш тер бықып тұраты н Г а зе т муйісінің т ү й іс к е н ж срінде А л ек с ей Александрович қагіелімде аты н а та п сонш а қатты айқай - лаған бір ж а р қ ы н д ау ы ст ы е ст іг е н с о қ , ж а л т қ а р а м а с ы н а да болмай қ а л д ы . Т р о т у а р б ұ р ы ш ы н д а с а л т т ы ш о л а қ п а ­ льто киіп, с а л т т ы ш ү н т ы й ған қ а л п а ғ ы н ш екссіпс с а л а , Кып-қызыл е р ін д е р і а р ас ы н а н а қ т іс і ж а р қ м р а н к ү л ім с і- реп гул ж а й н а ғ а и , ж а п -ж а с , ш а д м а н С т е п ан А р к а д ь и ч тоқтаи қ а л ы ң д а р д е п е зе у р ей а й ғ а й л а п т ү р екеп. Б ұ р ы ш қ а тоқтаған к ү й м е н іц т ерезесін ен б ір қ о л ы м е н ұ с та ған к ү й і кулім қаға, к ү й еу ін е қ ол б ұ л ға п т ұ р ө з і, к үйм еден б а р қ ы г калпақ кигсн әйел мен екі б а л а п ы ң б ас ы қ ьіл ты л д ай д ы . Эйел де м сй ір т ө г е к үл ім деп , А л е к с е й А л е к с а п д р о в и ч к е қол булгзп о ты р . Балалары м ен о т ы р ғ а н Д олли екеи ол. Алексей А л екс ан д р о ви ч М о с к ва д а ешкімді көрм ейіи, әсіресе, ә й е л ім н іц б а у ы р ы н к ө р м е й ін д с г е н о й д а б о л а т ь ш . Ол өзі қалпағы н көтеріп қойып, ж ү р іп кетуге де ы ңғай лан - ганьшен, С т е п а н А р к а д ь и ч к ө ш ір г е т о қ т а д еп б ұ й ь ір ғ а н күиі, күйеуіне қ а р а й қ а р д ы к еш е ж ү г ір д і. — А пы р-ау, айтуға кісі ж іберм еген күна екен м ы на- уьің! Қ а п іан к е п қ а л д ы ң ? К е ш е ө з ім Д ю с с о д а б о л ы п т ұ - рып, тақтадагы «К аренин» деген ж а з у д ы керсем де, с о н ы тіпті сен д еге н о й ы м а кел м сп ті! — д е д і С т е п ан А р к а д ь и ч , күйме т ерезссін е б ас ы н сү ғы п ж іб е р іп .— Ә й тпеген де к ір е - тін де едім. К ө р г е н ім с қ у а н ы п к е т т і м ғ о й ө з і в д і ! — д е д і, Қарьін түсір гел і а я ғ ь ін а я ғ ы н а с о ғ ы п .— Б ілдірм еген ін, к ү н а екен бұлі — д е д і қ ай т а л ап . _ — Ж ұмыс б асты боп, уақы ты м болм ады ,— деді А л е к ­ сей А л ек с ан д р о в и ч , сұ л ь іқ т іл қ а т ы п . — Ж үр, әйелімс барайық, сені к ер у ге қатты ы нты ғы п отыр озі. Алексей А лександрович тоңғак, аяғы н қымтаган ш әлі- ні сырып, к ү й м е д с н ш ы қ т ы д а , қ а р д ы к сш іп , Д а р ь я А л е к - сандровнаға келді. — Б ұ не, А лексей А лексан д рови ч, бізден неғы п сырттап ж ү р с із, бүйтіп? — деді Д о л л и күлімсіреп. — Қ о л ы м т и м е д і, т іп т і. Ө з і ң і з д і көр^гсніме д е қ а т т ы Қуанып қ а л д ы м ,— деді о л , с о н ы с ы н а к ей ін т ү р ғ а н ы н д а аиқьш көрсететін лебізбен. — Жо, А н на сэулем не боп ж ү р ? Алексей А лександрович б ірд ең е д еп күңкілдеді д е, ке- тУге ы қ ға й л а н д ы . С те п ан А р к а д ь и ч б ір а қ ж ібер м ед і. * 419

— А йтпақш м , ертең б ы лай істейміэ. Мүны түскі т«- макқа ш акьір, Долли. Ө зін М осква интеллигенциясыиа кенелту үшін Кознышев пен Песцовты да шақыраиық. — С олай , келіңіз енді,— деді Долли,— қош көрсеңіз, сағат бес-алты ға күтеміз. А л , А н н а сәулем жайы не? Тіпті көптен бері... — Сау-сэлемет,— деді А лексей Александрович шытына күбірлеп.— Ө т е ризамын! — деді де күймесіне қарай тартты. — К ел есіз ғон? — деді Д о лл и дауыстап. А лексей Александрович бірдеңе дегенмен, агылған эки­ паж дабы рынан Долли ести алған жоқ. — Ертен, барам меи! — деді Степан Аркадьич оған дабыстап. А лексей Александрович күймесіме мінген соң, көрмеиіи де, көрінбсйін де деп, түпкіріне таман барып отырды. — С ти ва! Стива! — дсді Д о лл и қызарьіп. Стива бүрыла қарады. — Гриш а мен Таняға п альто алуға ақша керек қои маған. А қ ш а берсеңші! — Еш тсңе етпсйді, мен береді дей сал,— деді де, впа бара ж атқаи танысына басын м әз бола изеп, көрінбеи ДеVI VII Келесі күні жскссмбі болатын. Степан Аркадьич Үлкеи театрдағы б алет репетициясына соқты да, өз көмегімеи жаңа ориаласқан Маша Чибисова дейтін эдемі биші эйел- ге уэде еткси маржандарын берген соң, театр сахнасыньщ күндіз қараң ғы тартқан ар т жағында түрып, сми* лыққа масайраған әйелдің әдемі бетінея сүйіп те жібердь Маржан сыйлау үстіне, балеттен соң соиымен жолығысу жонінде де уоделесуі керек еді. О ғаи балеттін, бас жағында бола алмайтын жайын түсіндірді де, соңғы акты кезінде келіп, кешкі асқа әкетем деп уәде берді. Степан Аркадьич театрдан Охотный рядқа соғып, там аққа деген балық пен жапырақты өзі таңдап алды д а, сағат 12-де Дюссоға да келіп жетті, бақытына қарай, онда бір қонақ үйде: жуырда шетелден келіп, сонда түскен Л евин , жоғарғы орынға жаңа ғаиа жайласып, Москваны тексеріп жатқан жаңа бастык, пеи күйеуі Каренин үшеуінде бірдей болып, қонақасыга оны да ала келуі керек еді.

Степан А р к а д ь и ч қ он ақ а сы іш у л і ж а қ с ы к е р у ү с тін е , шағындау б ол са д а , іш іп-ж ем ін қ о н а қ т ы н , қ ал а у ы н а қ о я , тәтті-дэмді қ о н а қ а с ы б еруді о д а н д а ж а қ сы к ө р е т ін . Бугінгі қ о н ақ а сы н ы ң п р о гр ам м а сы д а қ а т т ы у н ад ы ө з ін е : жас алабүға, ж а п ы р а қ пен н:ай р о с т б и ф б о л са д а 1а р іё с е гіе гезізіап се' ж а ғ ы — кер ем ет е к е н д е , с о ға н сай ш а р а п т а р да болады екен : б ұ л іш іп, ж е м ж а ғ ы еді. А л , қ о н а қ т а р жағьінан К и т и м ен Л е в и н , сол б а й қ а л м а у үш ін н ем ере ә п - кесі мен ж а с Щ ер б а ц к и й б о л а д ы е к е н д е , 1а р іё с е сіе г ё - ЗІЗІаПСӨ қ о н а қ т а р д а н — С е р гей К о з п ы ш е в п ей А л е к с е й Александрович болады екен. С е р гей И ван ович — м оскв а- лық, философ б о л а т ы н д а , А л е к с е й А л е к с а н д р о в и ч П е т е р - бурт'к, тэж рибе адамы б о л аты н ; о ғ а н қоса, елу ж а сқ а келсе де, б о з б а л а д а й е лп іл д еген , а й т у л ы е л гезек к ү л д ір г і, либерал, с ө зш ең , м у зы к ан т , т а р и х ш ы П е с ц о в та ш а қ ы р ы - лып, К озн ы ш ев п ен К а р ен и и ге н е т ұ з д ы қ , н е қ а т ы қ е т іл - мекші еді. Е к е у ін қ ай р а п с а л ы п , қ а ғ ы с т ы р а т ы н д а с о л болмашы еді. Орман ж өнінде көпестен екінш і мерзімде алы наты к ақша да а л ы н ы п , эл і ж ұ м са л ған ж о қ б о л а т ы н , с о ң ғы к е з д е Долли да ө т е т ы н ы ш т ы , м ей р ім д і б о л ға н д ы к ,т а н , с о л к,о- нақасы ж а й ы н д а о й л аған о й ы д а С т е п а н А р к а д ь и ч к е б а р жағынан қ у а н ы ш т ы келді. Ө з і д е м ен л ін ш е м ә з -м а и р а м шат болаты н. Т е к б ір: екі ж а ғ д а й ғ а н а ж а й с ы з т и д і; б і- рақ ол екі ж ағдай да С тепан А р к а д ь и ч т іц ж ан-дүниссінде шалқыған ш ад м а н м ей рім ділік т е ң і з ін е т о ғы л ы п к е т т і. О л екі ж ағдай: б ірін ш ід ен , А л е к с е й А л е к с а н д р о в и ч т і к еш е көшеде к езд ес тір ген д е, ө з б ас ы н а со н ы н , с ұ л ы қ , тік к е л г е н ін байқаған б о л а т ы н , А л ек с ей А л е к с а н д р о в и ч ж ү зін д ег і с о л элпет пен ө з д е р ін е он ы ң келм ей , к е л г е н х а б а р ы н д а б іл д ір - меген ж а й ы н А н н а мен В р о н с к и й ж ө н ін д е естіген с ы б ы с - тарына с а л ы с т ы р а келіп, е р -ә й е л д і екеуін ің а р а с ы н д а жайсыэ б ір д ең е б ар ы н С теп ан А р к а д ь и ч т е түй сіиген б о л а - тыв. Бір ж а й с ь гз д ы қ сол еді. Ө з г е б ір а з ы р а қ ж а й с ы з д ы қ : бүкіл ж аң а б ас т ы к ,т а р с ы қ ы л д ы , м ы н а ж а ц а б а с т ы қ т ы ң д а ортемен с а ғ а т 6 - д а тұ р ы п , ж у м ы с т ы ж а й л ау ы ш а т ш а ж а - льгқпай істей б еретін , қ о л а с т ы н д а ғ ы л а р д а н да с о л а и істеуді т а л а п е т е т ін сал ты б ар , қ ы т ы м ы р ада м б о п ш м қ - қандығы еді. О н ы ң үстіне, б ү л ж а ң а басты қ а р ал ас ы п сөилесуде д е а ю с ы қ ы л д ы д о й ы р а д а м екен де, л а қ а п қ а

қарағанда, бұрьш ғы бастык, пен Степан Аркадьичтің өзі осы күнге дейін жолын туты п келген бағыттан мүлде ал- ш ақ б ағы ттағы адам екен. С теп ан А ркадьич кеше қызме- тіне м ундирін киіп барған соң, ж а ң а бастық та өте жайда- ры келіп, Облонскиймен сы рм ін ез адамынша сөйлескен; сондықтан С теп ан Аркадьич соған сюртук киіп баруын да міндет деп сан аған болатын. Ж аң а бастык, жаман кабьпдар ма екен деген ой және бір ж а й сы зд ы қ боп тиді. Бірак; барі де о р н ы н а келіп, ойдағыдай болады дегенді Степан А ркадьичтің соқы р сезімі де сезе берді. «Журт біткен, адам біткен д е өзіміз сықылды пенде ғой: ашу шақырып, керіске түсетін не бар?» — деп о й л ад ы ол, қонақ үйге кір- ген сон. — С әлем ет пе, Василий,— деді, қалпағын ' шекесіне сала, ко р и до р д а өтіп бара ж а ты п , таны с малайға гіл қа- тып,— б акенбарды қойғансың б а е з ің ? Левин 7-ші нвмірде ғой, ә? А л ы п баршы соған. А й тпакш ы , Аничкин граф (жаңа бастык, сол болатын) қ аб ы л дай ма скен, соны да — М а қ ү л,— деді Василий күлім сіреп.— Кептеп бері келгеи жок; едің із бізге. — Кеш е келгемін, тек б ас қ а есіктен кірдім. 7-ші Степан А р к ад ьи ч кірген кезд е, Л евин Тверь мүжығы екеуі бөлме ортасында, аю терісін көэбеп өлшеп тұр — Ә, аты п алғансыңдар м а? — деді Степан Аркадьич, саңкылдап.— А я у л ы нәрсе екен! Қ а н ш ы қ аю ма? Сэлемет пе, Архип! М ұж ы қты ц қолын алған сон, пальтосы мси қалпағын шешпеген күйі, орындыққа келіп отырды. — Ж э, ш ешіп, отырсаңшы! — деді Левин Стиваның қалпағыч алы п жатып. — Ж оқ, уакы ты м болмай түр, біо секундқа ғаиа келдім әшейін,— деді Степан А ркадьич. Пальтосының түймесііі ағытқанмен, соцы нан барып шешті де, Левинмен саят жа- йын, жақсы көретін ен, сүйікті нәрселерініч жайыи сөйле- сіп, бір с ағат оты ры п қалды. — Ж з, ш стслде не істедің, соны айтшы, жарқьшым? Қайда болды ң? — деді Степан А ркад ьи ч, мұжық шыққан — Я, Гсрмакияда, Пруссияда, Францияда, Англияда болдым, астапаларында болмағанмен, фабрикалы қалала-

рында болып, қ ы р у ар ж аң а н әр с ел е р д е к ер д ім . Б а р ғ а н ы - ма қуанып та оты рм ы н. — Әлбетте, ж үм ы сш ы ны ж а й л а с т ы р у жөніндсгі о н ы ң - ДЫ бІЛГМ ғой. — Жоқ, ө зге нәрсе мүлде: Р о с с и я д а ж ұ м ы сш ы м эсслесі боду дегеи м үмкін емес ол. Р о с с и я д а ж ұ м ы сш ы ж у р т т ы ц жерге деген ы ң ға й ы ғана мяселе б о п о т ы р ; о л мэселе о н д а да болғанмен, о п ы сы қ ұ р б ү л ін ген д і ж а м а у ған а боп о т ы р *а>бізде болса... Степан А р к ад ь и ч Л евин с ө зін д е н қ о я ты ң дады . — Рас, рас! — деді ол.— С енікі о ц болуы да кәдік,— Деді.— Бірақ ж а р қ ы н қ ай тқ аи ь щ а қ у а н ы п о ты рм ы п о з ім : а*о ағлауға ш ь т а п , ж үм ы с істеп, к ө ң л ің д і де көтеріп ж ү р ^ С!Ч- Әйтпесе, Щ ер б ац к и й м аған — с ен і ж о л ы қ т ы р ы п т ы ғо й вэі — біртүрді уайы м ға сал ы н ы п к е т іп т і, ы лғы й ө л ім д і Дитады екен деген болаты н... ~ Кайтер дей сін , өлімді о й л ау д ы э л і д е к.ойғам ж ок,,— деді Левин.— Ө л е р ш агым ж етк ен і д е р а с . М ұ н ы ң б э р і де бос норсе эш ейін. С аған мен ш ы н ы м д ы а й тсам , ой ы м м ен *үмысымды қ а т т ы қ адірлеген ім м ен д е , ш ы н ы н а к ел генд е: біздің осы бүкіл д үн и ем із — ти т т е й п л ан е т ан ы го ал ғяя к іш - кентай тат деп білем ін эш ейін. с о и ы о й л а сен. Б із б о л с а қ , оиымыз бен іс ім із сы к ы л д ы — б ір д е ң е м із үлы нэрсе б о л у ы керек деп ой л ай м ы з! О н ы ң б эр і т о з а ң әш ейін. — Лүние сықылды, мұның д а ескі нәрсе, бауырым. ~ Ескі де ш ы гар, бірақ соны а й қ ы н түсі^гсн кезд е, барі де біртүрлі қ ұ р д ы м иәр се б о п к етеді. Бүгін-ертен, влетініңді де, еш теқе қ ал м ай т ы н ы н д а түсінген к езд е, т ү - гел қүрдым боп ш ы ғады солай! Ө з о й ы и д ы мен д е ө т е маңызды сан ағам ы н , б ір ақ осы а ю д ы с о қ к а н д а й , с о н ы т іп т і орығдаған к үн де д е , қ үрды м н эр с е е к е н ’ б ір . Ә ш ейін, ө л ім - Д| °йламайыи д ей с іц де.— а д м ен ж ұ м ы с қы зы ғы н а т ү с ш , »м;рді де содай өтк ізе бересің. Степан А р к а д ь и ч Л е в и н с о эін т ы ң д а й оты ры п , ж ы л ы шыраймен, ж ы м ьіч күл.іп тс к.ойды . _. Ә лбетте! М а ға и ө з :ң де о р а л д ы н , міне.^ о м ір д е н « ззэ т іздейсің д е п дүрсе қ о я б е р г е н іқ есіңде ғои, мағані> Акылгейім. опта катал болма сеи! — Жок,, дегенм ен де ө м ірд егі ж а қ с ы н әрсе... д е и бе- Ріп, Левин ж а ц ы л ы п қ ал д ы .— Қ о й , білмейді екем меғь Ьілерім-ад сол, ксш ікпей ө л етін ім із. — Неге кешікпей өлеміз?

— Ө лім ді ойласаң, өмір көркі а з болғанмен,— тыныш- ты да болады екенсін. — Ж оқ, қоштасар шақ қы зы гы р ақ соғады қайта. Жэ, болмас, жүрейін мен,— деді С теп ан Аркадьич, оныншы рет түрегеліп. — Қ ой, оты ра түр! — деді Левин, жібсрмей.— Енді қашан жолы ғам ы з? Ертеқ журем мен. — М ен бе, жақсы! Менің келгенім... Бүгін қалайда біздікіне келіп, тамақ іш. Сенің, аға ц меи менің күйеуім Ка­ ренин- болады. — О л осында ма еді? — деді де Левин Кигнді де сү- райын деген ойға келді. Қ ы с басында оның Петербургке барып, слшідегі эпкесінікінде болғанын естігенмен, қайта оралған-оралмағанын білмейтін өзі, бірақ сүрамайтын да жаққа ш ықты . «Болды не, болмады не,— бәрібір». — Келесің ғой, сөйтіп? — Әрине. — Ендеше сағат бесте, сю ртугіңді кие келесін. Степан А ркадьич түрегелді де, төмендегі жана бастық- қа қарай тар тты . Степан Аркадьичтін, соқыр сезімі алда- мапты. Қ ы ты м ы р жаңа бастьіқ өте қүрметшіл адам боп шықты да, Степан Аркадьич сонымен ертеңгі ае ішіп оты- рып қалып, А лексей Александровичке сағат төртке қарай кеткенде әрең барып жетті. VIII Алексей Александрович тауаптан келген соц, ертенгі уақытын қалпы нш а үйде өткізді. Б үгін ертеңгілікте істейтін екі жүмысы б ар еді: біріншіден, Петербургке кетіп бара жатып, қазір Москвада жатқан бүратана елдердің өкілдерін қабылдап, соларды жөнелтуі керек еді; екіншіден, адво­ к а т а айтқан хатын жазуы ксрек еді. Келген өкілдердің, Алексей Алекоандровичтің өз қалауы мен шақырыла түр- са да, қолайсыз, қатерлі жақтаоы көп болгандыктан, Алексей Александрович соларға М осквада жолыкқанына қатты қуанды. Ө з қызметтері мен міндеттері жөнінен ол екілдік мушелері түк те білмейді екен. Өздері қүр көңіл- шектікке сала, нағы з хал-жайымыз бен муң-мүқтажымыз- ды шағып.^укіметтен жэрдем сұрасақ болғаны деп сенеді екен де, кейбір арыздары меп тілектері жауыққан партий­ ны қолдап, олай болса, барлық істі жоққа шығарғалы түрғаньшан түк те білмейді еқең. А лексей Александрович

солармсн квп а у р е болып, о с ы д ан а у м а с қ а т и іс с із д е п қолдарына програм м а ж а зм п б ср ген сои,, с о л а р д ы ж ө н е л т - ті де, өкілдерге б аг ы т сілтсу үиіін П е т е р б у р г к е д е а р н а у л ы - арнаулы хат ж а э д ы . Б ул ж ө п д егі б а с т ы ж эр дем ш ісі Л и ­ дия Ивановна б о л у ға тніс еді. Ө к іл д е р іг і ж ө н ін д егі м а м а н сол болатын д а , өк іл д сргс б а г ы т т ы д а л сілтсп , а й ғ а й ш ы болу да тек с о н ы ц ғпна қ о л ы н ап к е л е т ін . А л ек с ей А л е к ­ сандрович соны б ітір г сн соң, а д в о к а т қ а д а хат ж а з д ы . Ө з і - Нізге унаған ж а ғ ы п істсудсн т и т т е й т а р т ы н б а ң ы з д е п РУҚсат берді о ған . В р о н с к н н д іц ә л г і т а р т ы п ал ы н ған п о р т - фсльден таб ы л ған , А н н а г а а р н а г а н у ш с эл ем ін х а т іш ін е Қоса салды. ^Алексей А л е к с а н д р о в и ч ү й ін ен с е м ь я ғ а қ а й т ы п о р а л - маниын деген д ітп еп л ттан ы п , а д о о к а т т а б о л ы п , б ір а д а м бо^са да өз д ітін с о ға н а н т қ а л ы б е р і, э с ір е с е , сол с ы қ ы л д ы ®мір ісін қ а ғ а з іс ін е а й н а л д ы р ғ а л ы , ө з дітін е к ү н б е -к ү н уиір боп к етк е н д ік т е н , с о н ы ң о р ы н д а л у о р а й ь ш а д а к ө з і анқын жеткен б о л а т ы н қ а з ір . Степан А р к а д ь и ч т ің ж а р қ ы н ш ы қ қ а н д ау с ы н е ст іг е и ксзде, А лексей А л е к с а н д р о в и ч а д в о к а т к ,а ж а зғ а н х а т ы н желімдеп те ж а т қ а н . С теп ан А р а к д ь и ч А л е к с е й А л е к с а н д - ровичтің ж а л ш ы с ы м сн к ер іл д е сіп , к е л г е н ім д і м эл ім ден дз Деп қадалып т ұ р е ке н . «Бэрібір,— д е д і А л ек с ей А л е к с а н д р о в и ч о й л ан ы п ,— сонысы а б з а л : қ а р ы н д а с ы ж ө н ін д е г і ж а й ы м д ы қ а з ір а й т а - мын да, ас іш уге үй ін е б а р а а л м а й т ы н , м ән ісім ді де т ү с ін - Діремін». — ІІІақыр! — деді дабыстай сөйлеп , қағаздарьш ж ы й- “ стыра қ о б д ы й ы н а сал ы п ж а т ы п . ~ Көрдің бе әне, өтірік а й тқ а н ы ң д ы , үйде екен ғой!^— Деді Степан А р к а д ь и ч т ің д ау с ы , ж іб е р м е й т ұ р ған м а л а й ғ а , сейткенше, п а л ь т о с ы н ш еш кен к ү й і, О б л о н с к и й б ө л м е г е « ирліп к ірд і.— Т ү у , үйде б о л ғ а н ы ң а қ а т т ы қ у ан д ы м ғо й ! Сөйтіп енді...— д е й б ерд і С т е п ан А р к а д ь и ч , м әз б о л ы п . — Жоқ, бара алмаспын,— деді А л ек сей А лександрович, ■'■Ұрсан күйі, қ о н а ғ ы н да о т ы р ғ ы з а қ о й м а й , с ү л ы қ сө й л е п . Алексей А л ек с ан д р о ви ч бас а ш у ж айы нда қ ар с ы іс Д°зғап от ы р ған әй е л ін ің б а у р ы н а д а с у ы қ а у ж а й ы м д ы Дсреу білдіре қ о я й ы н деп о й л а д ы : б ір а қ С теп ан А р к а д ь и ч жан-дуциесінің кем ерін ен ш а л қ ы й а с ы п ж а т қ а н м е й р ім д іл ж теңізін ескерген ж о қ ол. Степан А р к а д ь и ч т іц ж а й н а ғ а н н ү р л ы к о зі ш а р ә с ы н а н ВДгып кетр жаздады . 42 В

— Н еге б ар а алмаисыц? Н е айтқы ң кеп түр өаіцнің? — деді аңтары ла, французша сөйлеп.— Жоқ, уэде — уэде. Бэріміз де келеді деп отырмыз сені. — С іздердікіне бара алмаймын дегендс, арамыздага туысқандық қатнас тынатын болған соң, бара алмаймын дегелі түрмын. — Қ ал ай дейді? Қалайша о л ? Неге? — деді Степан Аркадьич күлімсіреп. — Н еге екені, сіздің қары ндасыңы з. өзімнің эйелімиен бас ашу жайында іс қозғап оты рмы и. Меп өзім... Бірақ А лексей Александрович сөзін бітірмей-ақ, Степан Аркадьич те, ол ойлағаннан м үлде бір өзге күйге басты. Степан А р к ад ы іч таң калып, орындыққа сылқ отыра кстті. — Қ ой, Алексей Александрович, не айтып турсың озің! — деді Облонский безектеп, жүзінде күйініш ізі біліне кетіп. — Солайы солай. — Ғаф у ет, сене алмаймын д а, сенер жайым жоқ оныңа... Сөзінің осері ойдағы жерден шықпаған соц, түсікісуі керек екеніи де ссзіп, ол түсіиісуі қандай түсінісу болса да, қайыиағзсына деген ілтипаты сол күйінде қалады дегсн оймен, А лексей Александрович т е келіп отырды. — Я , бас ашуды талап еткенде, халім қыйын болған соқ, таидп етіп отырмын,— деді ол. — М ен бір-ақ нэрсе айтзм , А лексей Александрович. Мен сені білгендс, озық жатк.ан, эд іл адам деп білем де, Аннаны білгенде — ғафу сткейсің, ол жөндегі пікірімді өз- гертер де жлйым жоқ — озы қ ж атқан, тамаша эйел дсп білем, олай болса, ғафу еткейсіц, сене алмаймын да оныңа. Б ұ жерде түсінбеушілік болуы керек,— деді ол. — Ә лбетте, тек түсініспеушілік болған болса... — Сабы р ет, түсініп отырмын.— дсді Степан Арка- дьич.сезді бөліп.— Бірақ, әрине... Керегі тек: асықпау ғои дсймін. Керегі жоқ, асықпау керек! — А сы ққам жоқ мен,— деді А лексей Александрович, сулык сөйлоп,— бірақ мүндай істе ешкіммен ақылдасуға да болмайды. М ы қтап бекіп отырмьш озім. — Сүмдық скен мынау! — дсді Степан Аркадьич, ауыр күрсініп.— М ен болсам, бір-ақ нэрсе істеген болар едім, Алексей Александрович. Қ үлд ы қ қыланык, соны істе ссиі —деді.— Байқауымша, іс әлі басталмаған да сықылды. Сол істі бастаудан бүрын, меніц әйеліме кездесіп, сонымеи

свйлес сен. А ннаны сіңлісіндей ж а қ с ы к ө р с е , сені д е ж ак,- сы көреді, ол ғаж ай ы п әйел б ір . К ,ұ д ай р и э а л ы г ы н а , с о н ы - ыен сөйлес сен! Қ ұ л д ы қ қ ы л ай ы н , о с ы д о с т ы ғ ы н д ы қ ы й мағані Алексин А л ек с ан д рови ч о й л ан ы п к е т т і д е , С т е п ан А р - кадьич ойын бөлмей, қ аб ы р ғасы қ а й ы с а қ а р а д ы оған . Барасың ғой соған? — Ьілмей оты рм ы н . С ен дер д ік ін е с о н д ы қ т а н б а р м а ғ а м . ^тнасымыз өзгеруі керек қой д еп ой л ай м ы н . — Неге е эгер е д і? Ө зг е р е р ж е н ін к ө р м е й о т ы р м ы н м ен . ^илаудьг м аған б ер, т у ы с қ а н д ы қ қ а т н а с ы м ы з д ы ң ү с тін е, «міц қашан д а ө з ің е деген д о ст ы қ с е з ім і м с ы қ ы л д ы с е з ім , Мшара,^маған д егенд е өзің д е де б а р о л ... О н ы н , ү с тін е, шыя сыйласып та ж ү р е м із,— д ед і С т е п а н А р к а д ь и ч , к ү й - )'інц қолын қ ы с а ұстап .— С е н ің с о л ж а м а н ж о р а ң т іп т і иын болган к үн де д е, о ж а қ , б ұ ж а ғ ы қ н ы н , б ір ін к ін а л а у дегенді мойныма өм ірі алм айм ы н д а , қ а т н а с ы м ы з д ы ң ө з г е - Р^'н еебебін д е к ө р м е й оты р м ы н . Б і р а қ , а й т қ а п ы м д ы іс - геп’ эи!ліме кел іп ж олы к, енді. — Ол іске ә р тү р л і қарайды е ке м із б із ,— деді А л ек сей лександрович с ұ л ы қ сөйлеп.— Ә й т с е д е , а й т п а й -а қ қ о я - ЛЬІҚ ОНЫ. — Қойсацшы, келмей не б ар с а га н ? Т ы м құрса, бүгін- асқа келуге б о л а д ы ғой? Ә й ел ім д е к ү т іп о т ы р . К е л , «икалайын. Е ц б ас т ы с ы . соны м ен с ө й л е с . Ғ а ж а й ы п әйел о л . ‘\\ҮДан ризалы ғьіна, қ ү л д ы қ қ ы л а й ы н , ж а л ы н ы п о т ы р м ы н ! д Олай қ ү зы р қы лсаңд ар — б а р а й ъ ш ,— деді А л ек с ей Александрович к үрсініп. '-одан, әңгім ені ө зге р т к ісі к е л іп , э л і д е қ а р т а я қ о й м а - имен, сондай ж о ғ а р ғь і о р ы н ға к е н е т т а ғ а й ы н д а л ы п , е к е у і- Де көңлін б ө л іп отьірған ,— С т е п а н А р к а д ь и ч т ің ж а ц а еетьіғының ж а й ы н сүр ас ты р д ы . Алехсей А л е к с а н д р о в и ч А н и ч к и н г р а ф т ы б ү р ы н д а « көріп, п ік ір л е р і де а л ш а қ т ү с іп ж ү р г с н м е н , қ ы з м е т т е ®31 Қыры сы н ған а д а м б о л ға н с о ң , ж о ғ а р г ы о р ы н ға ш ы қ - аі' адам ж ө н ін д е к.ы зм етш ілср б а с ы н д а б о л ат ы н б е л г іл і вШпенділігі д е ү с т а п к етті қ а з ір . Н емене, к ө р іп пе ен, © з і н ? — д е д і А л ек с ей А л е к - г;|ндрович> к ек ете м ы р с етіп. -. — Көрм егенде ш е, кеш е б о л г а н б із д ің іиекемеде. І с т і 0Те *аксы б іл ет ін , ө т е іскер а д г м с ы қ ы л д ы е зі. д Солай де, іскерлігіпің б ағы ты н е екен ал? деді ЛлеКсей А л е к с а н д р о в и ч .— Іс іс т еу м е е ке н , әлд е, іс т е л г е и 427

істі қоқыту ма екен? Біздің мемлекеттің бақытсыздығы— сол қағаз басты әкімшілік болса, бұ да соның айтулы өкі- — Ш ы ны нда соның мінеп-сынар несі барын білмеймін өзім. Бағытын да білмеймін он ы қ, білерім-ақ: сабаз жігіт бір,— деді Степан Аркадъич.— Қ а зір сонда болдым өзім, шынында да, сабаз жігіт екен. Е кеум іэ ертенгі асты бірге ішіп, ш арапқа апельсин қосатын әлгі бір ішімдік бар еді ғой, соны үйреттім взіне. Ө те салқы н келеді ол ішімдік. Бір таңы рқағаным, соны білмейді екен өзі. Қатты ұнатты соны. Ж оқ, шынында, аяулы ж ігіт бір. Степан Аркадьич сағатқа көз салды. — А л да , сығыр-ай, сағат беске жетіпті, мен әлі Долго- вушинге баруы м керек еді! С олай, айиалайын, асқа кел енді. Келмесең, әйелім екеумізді қ атты кейітесін. Алексей Александрович қайынағасын, қарсы алғанда- ғысынам м үлде өзге элпетпен жөнелтті. — Уэде еткен соц, барам рой,— деді ол, мұқайып. — Сенер болсаң, бағалап та, өкінбессің деп сеніп те тұрмын,— деді Степан А ркадьич, күлімдеп. Содан, пальтосьгн жүре киіп, қо л ы да малайдық ба- сына тиіп кетіп, күлген күйі ш ыға жөнелді. — С ағат бесте, сюртук киіп кел, жарқыным! — деді, есік аузы на қ ай та орала, тағы д а дабыс беріп.IX IX Қожайьінның өзі келген кезде, сағат алтыға кетіп, қо- нақтардың да кейбіреулері келіп қалған еді. Есік алдында бір мезгілде кеп түйіскен Сергей Иванович Кознышев, Песцов екеуімен бірге кірді өзі. Облонский Москва интеллигенциясыныц басты өкілдері дейтіні де осы екеуі болатын. А қ ы л , мінез жағынан екеуі де сыйлы адамдар еді. Екеуі бірін бірі сыйлағандарымен, барлық жөннен-ақ рақайға келмей, өзара мүлде ш алғай жататын,— екеуініц омысы алш ақ бағытта болғандықтан емес, қайта сол дзл бір лагерьде болғандықтан еді де (жаулары, екеуін бірге балайтын), сол лагерьде әрқайсы сы ны ң өз шалығы бар еді. Келісу ж ағы на келгенде, бұлды р мәсе.\\едегі пікір ала- лығындай о лақ ешнзрсе болмағандықтан, екеуі пікірлері жөнінде әсте табыспауы үстіне, бір-бірініқ лаға адасқанын ашусыз, әжуа етіп отыруды да көптен бері ядет қып кет-

С тепан А р к ад ьи ч қуып ж еткен кезде, екеуі есікке кіре, ауа р а й ы н ә ң г ім е етіп т ұр е ке н . О бл он ск и іід ің а та с ы , Александр Д митриевич князь бен ж ас Щ ербацкий. Т уров- цын, К и ти , К аренин бәрі, тіпті, қонак, уйде отыр екен. Степан А ркадьич өзі болмаған соң, қонақ үйдің де сәні болмай тұрған ы н дереу а ң ға р а кетті. Б ір киер с ұ р ж і- бек көйлегін киген Д ар ь я А л ек с ан д р о вн а , бір ж а гы н а н , балалар бөлм есінде тамақты оң аш а іш етін балалары на а лаң болса, е к ін ш і ж а ғы н а н , к ү й су ін ің ә л і күнге дейін кел м еге - ніне а л а ң б о л а м деп, сол қ о ғ а м д ы ж ө н д еп а р ал ас т ы р а а л - маған да т ү р і б ар екен. Ж үрт б ітк ен , қонаққа келген поп қыэынша (қ а р т князь солай а т қойы пты ), осында неге келдік деп а ң -т а ң болған адам д ай , томсарыспау үш ін ө з- ара сөз тарты сы п отыр екен. А қ к ө ң іл Туровцын өэін өзі ауқымнан с ы р т сезген кісідей, С теп ан А ркадьичті к ар сы ала, қ ал ы ц ер н і күлімсірегенде: « Е , баурым. ақы л д ы лар арасына қ о н ж ы й тқ ан екенсің мені! Ішіп алып, С һ а іе а и без ІІеи гз-ке ш ығу — маған деген құрмет сол ғой эне»,— дегенді с ө зб ен айтқандай-ақ б о л ды . К,арт князь К а р ен и и - ге кезі ж алты лдай, қырынаи том сара қарап отыр екен де, сол мем лекет манталманының м өрін , қонақ асыға беретін соқьір б ал ы қ ш а ашьш салуға, өйткен-буйткен сөз ойлап қойғанын да С тепан А ркадьич түсіне кетті. К онстантин Л евин к ір геп д е қы зармайы н д еп , К и т и де есік ж а қ қ а д э- тін бекіте қ а р а п оты р екен. К а р ен и н д і өзіне тан ы сты рм а- ғандары на ж а с Щ ербацкий д е тү к булк етпеген піш ін көрсеткісі келіп отыр. К аренин өзі Петербургтегі қо н ақ а- сыларда әйелдерм ен болған к езд егі әдетінше фрак киіп, а қ галстук б ай л ап келіпті де, келгенде тек берген уәдесін орындау үш ін Рана келіп, осы қоғам да болу өэіне ауы р жүк боп оты рғаны н да Степан А ркад ьи ч, жузіне қ ар ап бі- ле қойды . С тепан А ркадьич келгенш е қонақ біткенді тоң- торыс, суы к, тартқы зы п о ты рған д а сол екен. С теп ан А ркадьич қонақ үйге кіре ғафу өтініп, бүкіл кешігу, ж о қ болуына қаш ан д а қ а р а л ақ боп ш ал ы н аты н князьді көлденен, тартып, сол кід іртті дегенді айтқан соң- ак,, ж ұ р т б іт к е н д і лезде қ ай т а т а н ы с т ы р ы п , А л ек с ей А л е к - сандровичті де Сергей К озны ш евке табыстыра, П ольш аны оры станды ру жөнінде тақы рьіп т а тауы п бере қ о й ды , ол екеуі д е П есц о вты ала сол т а қ ы р ы п қ а ш ұқш ьія кетісті. Стива Туровцы нды да иығынан жұлқып қойып, күлдіргі бірдеце сы б ы р л ад ы да, әйелі м ен князьдын, қасы на әкеп о т ы р ғ ы з д ы . С о д а н сон, К и т и г е б ү г ін эдемі екенсіц д е г е н д і 429

айтып, ж а с Щ ербацкийді К арснииге ТанЫОТЫрып ШЫҚТЫ. Сол қоғам ды өзі оп-сотте қ ам ы р ш а илеп, араластырып жі- бергендіктен, қо н ақ үй де қ ұ п жарасы п, дауыстар д а гуіл- деп қ о я б ер д і. Т ек К онстантин Л евин ғана жоқ скен. Онысы ж а м а н д а бола қойған ж о қ , өйткені Степан Арка- дьнч ас үйге шыга, портвейндері мен херестері Леведен келмей, Д еп р ед ен келгенін к өрген соң шошып кетіп, Леве- ге көшірді, неғұрлы м тезірек ж іберін дер дегенді айтты да, қонақ үйге қай та оралды. Ас үйде Константин Л евин ж олы қты оған. — К еш іккем ж оқ па, мен? — К еш ікпей жүруші ме едің, с е н ? — деді Степан Ар- кадьич қ о л т ы қ т а й беріп. — Ж ұ р т көп пе үйіңде? К ім-кім дер бар? — деді Ле­ вин, еріксіэ қ ы зар а, баскиімінің қ ар ы н қолғабымен қағып жатып. — Т ү г е л өзіміэдің адамдар. К и т и де осында. Жур, Каренннге таныстырайын сені. Степан А ркад ьи ч, либерал адам бола тұрса да, Каре- нинмен тан ы су деген мақтан екенін де білгендіктен, қалау- лы ж олдас-ж оралары н да тан ы сты ры п , қарқ к,ып тастай- тын. Бірак, бү л сэтте Константин Л евинніц ол танысу лэз- зэтін сезе қ о я р дәрмені де ж о қ еді. Китиді өзі, үлкен жолда бір м ин ут көргеиін айтпағанда, Вронскийге кездес- кен, есінен кетпейтін сонау сауық-кешінен бері көрген жоқ еді. Б ү гін онм осында көретінін ішінен білген де бо- латык. Б ір а қ ө з ойының ырқына жецдіріп, соны тіпті біл- меймін дем екш і де болған. Қ а зір Китидің осында екенін естігенде, қапелімде сонша қуанып, сокш а қорқып кеткен- діктен, жүрегі аузына тығылып, айтайын дегсніи айта алмай да қ алды . «Қандай б олды екен десецші ©зі? Бүръшғысындай ма екен, олде күймеде көргендегімдей болды ма екен? Д арья Александровна шын айтқан болса, не болды? Шын бол- маста кесі б ар о н ы ң ? » — деді ол ойланып. — А й тпақш ы , Каренинге таны сты рш ы мен/,— дегснді әреңмсн б ар ы п айтты да, қонак, үйге тартынбай кірген күйі, Китиді де коре кетті. Ол өзі бүрынгысындай да, күймеде көргеніндей де емес, мүлде басқа екен. Ж үрсксініңкірей, қорқып, ұялш ақтап отырғандықтан, бұрынғысьшан д а осем екен ө зі. Л евин бөлмеге кіріп барған лезде, о д а көрс кетті мүны. К үтіп отыр екен өзін. 430

Китн қуаны п кетіп, сол іуан ы ш ы наы соғұрлы қьісылған- дықтан, Л е в и н қож айы н эйелгс кедіп , соған тағьі д а қ ар а - ған сэтте, оп ы ң өзіне де, Л свии ге де, түгел керіп отм рған Доллиға д а, ш ы дар дәті қалмай, ж ы д әп жібергелі оты р- ғандай көріігіп кетті. К н ти б ір қ ы зары п , бір бозары п , тағы да л ап ы лд ап , Левинді күте, ерні болар-болмас діріл- деген куйі, м ел ш и іп қ атьіп қ а л д ы . Л е в и н қасы на к ел е , б ас иіп> қол ы н ү н с із үсыиды . Е р н ін ің с э л қ ы бы рлап, к ө зін іц жарқырай тусіп, жасаурағанм болм аса, Китидіқ: — Көптен көрісксміз жоқ-ау! — дсгсндегі күлкісі тіпті сабырлы күлкі боп ш ықты д а, сұп-суы қ қолымен Л евин Қолын қ ы с қ а и д а д а тайы нбай к ы с т ы . — С іэ көрмесеңіз де, мен көргем ін,— деді Л ези н , маэ бола, ж а р қ ы л д а й күлімсірсп.— С і з д і мен темір ж о л д а н Ергушовоға б ар а жатқанда көргсмін. — К.ашан дсйсіз? — деді К и ти , тацырқап. — Е ргуш оиоға бара ж атқанда,— деді Левин, ж ан- дуниссін керн еген бақыты туи ш ы қты ры п тұрғанын сезіп. «Күналы әлдене жайьшдағы оііы м ды осынау тебірентерлік жанға экеліп ж алғауға дэтім қ ал ай барды екен дсссцш і мсніці С о л а й , я , Д а р ь я А л е к с а н д р о в п а к ы ц а й т қ а п ы да рас сы қы лд ан ы п тұр»,— дгді ол ойланып. Степан А ркадьич Левинді қолты қтай сала, К аренинге алып барды . — Р ү қ с а т болса.скеуіцізді таігыстыры п қояйы н,— дсп екеуініц д е а ты -ж он д ср ін ан т ы п ш ы қ т ы . — К,айта ұш ырасқаиымыз ты м қапібст болды,— деді Алексей А лександрович сүлы қ сонлсй, Лсвшш іц цолыи қыса бср:п. — Т ан ы с п а едіціздср?— деді Степан А ркадьнч та- цырқап. — В агонд а үш сағат бірге болгам ы з,— дсді Л евин кү- лім сірсп,— б ір ак , м аскарадтан шык,к,пндай, ы н т ы қ б о п кетксміз, ө зім сөйтксм, ойтсуір. — С олай дс! ЬІқлас етіціздср,— деді Степан А р к а ­ дьич ас үйге қарай нусқап. Е р к е к т е р а с уйге шык,к,ан с о ц , а л т ы турлі ар ақ .^с о п ш а турлі ірім ш ік, кішкептай күміс күрск қойылғап, қойы лм а- ған уы лды ры қ, ш абац балы қ, исш стүрлі конссрвтер, ф ран­ цуз паны ту р ал ы тарслкалар тү р ған , суык, тағамды стол 6 а- сына келді. Е р к е к т е р и сі аңқы ған а р а қ т а р м ен суык, тағ а м д а р қ а- 43)

сына келіп, ас ішуге ыңғайланып тұрған сон. Сергей Ива­ нович Кознмш ев пен Каоенин, Песцов үіиеуінің Польша- иы орыстаидыру жапындагы әңгімелері де толастап қалды. Н ағы з бұлдыр, келелі керістерді де кілт аяқгау ушін туздығын ойда жоқта тауып, кеңескен адамдарының көң- лін де сол арқыльі хош етуге елден ерекше шебер жатқан Сергей И ванович, қазір дс сол амалын істеді. Алексей Александрович П ольш аны орыстаидыру ісі тек жогары принциптер арқылы істелуі керск те. ол прин- циптерді орыстьш, экімшілік оры ндары ендіруі тиіс деп дәлелдеді. Песцов болса, бір халық бір халықтьі сіціргенде, елі тек жиі болуы керек деп, көибеді. Кознышев екеуін де қолдағанмен, шек коя сейледі. Содан, қонақ уйден шыққан кезде, Кознышев эцгімені қо- рытайыи деген оймен: — О лай болса, буратана елдерді орыстаидыру жөнінде істейгін бір амалымыз — баланы неғурлым көбірек шұ- бырту болуы керек,— деді күлім сіреп.— Жүрт біткеннея тек мына баурымыз екеуміз ғана сэл жатырмыз. А л мына, сіздер сықм лды , эйелді мырзалар, әсіресе, мына, Степан Аркадьич, сіз сықылды кісілер, нағы з патриоттық істеп жатыр деп білем; бала қанша өзі сізде?— деді қожайынға жылы шыраймен күлімсірей қараған күйі, титтей рюмканы алдыыа қойып жатып. Ж урт ду күліп, әсіресе, Степан Аркадьич мэз бола кулді. — Бәрекелде, ең жақсы амал мынау екен! — деді ол, ірімшігін қарбытқан күйі, алдына қойылган рюмкаға бір ерекше а рақты құйып жатып. Әцгіме шынында да қал- жыңга кеп тоқтап қалды. — М ы на ірімшік жаман емес екен. Қалай көресіэдер? — деді қожайын.— Шын-ақ гимнастика ойнағансың ба тағы да? — деді Левинге, булшык, етін сол қолымен мыта қарап. Л евин қолын күлімсірсй шыйырғанда, тас туйілген бүлшық еті ж уқа шүғалы сюртугінен Степан Аркадьичтің қолына, жүп-жұмыр ірімшік сы қы лды шодырайып біліне — Булш ы қ етіңе болайын! Самсоным! — М енің ойымша, аю аулауға күш көп керек болуы керек,— деді, аңшьілмқ жайын тым бұлдыр білетін Алек­ сей Александрович, ірімшігін ы ңғайлап, нан арасында өр- мекші ұясындай үлбіреген улпаны үңгіп жатып. 432

Левин ж ы м ы ң ете түсті. — Т үк те керегі жоқ. А ю дегенді қайта, бала соғы п алады,— д ед і о л , қож айы и әйел м ен б ірге тағам с то л ы н а келген ә й е л д е р г е б асы н сәл и е, с ы р ы л а беріп. — Сіз, аю соғып алыпты деді ғой маған? — деді К ити, білегі а ғ а р а к ө р ін г е н ш ілтсрін с е р п іп к,оя, б ұ л т ы л д ап іл іи - беи ж үрген с а қ р а у қ ү л а қ т ы ш а н ы ш қ ы с ы м е н тү й р егел і ә у р е боп о т ы р ы п .— Ж е р л е р ің ізд е а ю б о л а м а? — д е г е н д і де ҚОСЫП қ о й д ы , с ә л қ ы й ы стап , э с е м ж ү з ін Л е в и н гс б ұ р а , к ү - лімсірей қ а р а п . Китидің Л евин ге айтқан ол сө зін д е ерекше еш теңе де жоқ сы қы лды еді, К ити бірак, сол сөзді айтқан кезд е, эрбір л е б із ін д е , ернініц, к ө зін іц , қ о л ы н ы ц ә р б ір қ ы й м ы - лында Л е в и н үш ін , сөз ж етп ес қ а н д а й м ағналар ж а т т ы десеңші, ш ір к ін ! О н ы с ы н д а к е ш ір ім с ұ р ағ ан ж а л ы н ы ш ы да, соған деген сенімі де, н әзік, ж а л т а ң б азы насы д а , уэ- десі, үм іті д е, с о ға н деген м а х а б б а т ы д а түгел т ұ р ғ а н д ы қ - тан, Л евиннің, де сенбес ж айы қ а л м а й , бақы ты б у л ы қ ты - рьіп та ж іберді. — Ж оқ, Т в ер ь губерниясына барғам ы з. Сіздің боф ре- р ің ізге1, я к и б о ф р е р ің із д іц к ү й е у ін е с о д а н келе ж а т ь іп в а - гонда ж о л ы қ қ ам , — деді ол к ү л ім д е й сөйлеп.— Ж о л ы ғуы - мыздың ө зі б ір қы зы қ жольіғу б олды . Содан Л ев и н , түні бойы ұйқтам ай келіп, А лексей А л ек ­ сандрович бөлімш есіне ш олақ тонм ен қой ы п кеткснін к үлкілі, қызык, әңгім е етіп айтып берді. — К о н д у к то р , түсін көрме, іш ін к өр деген м ақалаға да қарам ай, киіміме бола қуы п та ш ы қпақ болды : бірак, осы арада ксліп мен де ірілік б іл д ір е бастаған соң... ш о- лақ тон ы м а б о л а сіз де,— деп, К арениннің, аты н д а үм ы - тып қалы п, соған қарай сөйледі,— б асы нда қуып ш ьіқпак, болғанмен, со ңы н ан әйтеуір, үлкен рақм ет, араш алап қ ал - дыңьіз мені. — О р ы н сай лау жөнінде ж о л ау ш ы л ар еркі деген өте бір, ж алпы дәйексіз ерік өзі,— дед і А лексей А лексан д ро­ вич, сау с ағы н ы ң үшын о рам алға с ү р тіп қойьіп. — М ен ж өнде тартымшақтау келгеніңізді де байқап турдым,— д ед і Л евин, ақкөңіл к ү л к ісін е сала ж ы м ы й ы п .— бірақ ш о л ақ тонымнын, тігісін ж атк ,ы зай ы н деп, м эн д і эң,- гіме б а с т а у ғ а м ен кірістім б ү р ы н . 1 Жезде (жекжат). 433

Сергей И ванович қожайын эйелмен сөйлесе отырып, баурына да қ ұ л а қ түрген күйі, к ө з қыйьіғьшен қарап та қойды. « Н е болған бүгін өзіие? С онш а сестеніп кетіп- ті»,— деді ойлаиып. Левинге бірак, қан ат бітіп отырғаныи білген ж о қ-ты ол. Левин болса, ө з сезін Кити естіп, ести берсе, ж ы рғай берстінін де біліп оты р . Бар ойын жалғыз сол ғана бнлеп алған оның. О сы н ау бір болме ғана емес, бүкіл дүниеде б ар деп білген адам ы , мацыз, мағнасы ора- саи үлғайған ө з басы мен Кити ған а боп отыр оғаи. Өзін өзі бас айналаты н асқар ш ыцда тұрғандай сезсе, бүкіл сол мейрімді даңқты Карсниндер мен Облонскийлерді, бүкіл дүниені әлдеқайда сонау тем енде, бір қыйырда қал- ғандай сезіп оты р. Степан А ркадъич Левин мен Ки ти ді, жүздеріне де қа- рамай, ж ай әшейін, отырғызатьш ө зге жер жоқтай, елец- сіз етіп, қ а т а р отырғыза салды. — Ж ә, осы арага-ақ отыра сал сен,— деді ол Левииге. Степан А ркадьичтіц ы нтық ыдыстары сықылды, қо- кақасы да ж ақ сы келді. М ар и-Л у и з сорпасы да тамаша сорпа болды ; ауызга салса еріп түрған, кішкентай пирог- терінде де м ін ж оқ екен. Ак, галстуктер таққан екі малаи мен М атвей, там ад, шарап ж ағын к ө з ілестірмей, баппен, тез тындырып жүр. К,онақасының үртіс өз жағы ойдағы- дай ш ықса, ө зге жаты да одан кем түскен жод. Жалпы әңгімелер де, жалқы әңгімелер д е толассыз айтылып, ас ақырыпда соғүрлы қы за түскендіктен, еркектер стол ба- сыпан сейлесксн күйі турегеліп, тіпті Алексей А лексан­ дрович те сериіліп кетті. Песцов деген сезін жете салмадтауды жадсы көретін кісі болатын д з, окыц үстіне С ергей Иванович те ө з пікі- рінің эділ шықпагапын сезіп түрғандықтан, айтқан сөзін де місс т ұ т қ ан жоқ оның. — М ен о зім елдіц жиілігін айтқанда,— деді ол сорпа кезінде, А лексей Александровичке,— сол жиілікті прин- цпптер ж ағы к а жалғамағанмен, негіздер жағына жалгамай жалац алған ж аи емеспіи осте. — М еиідш е, сол екеуі бір норсе ғой деймін,— деді Алексей Александрович асы кяай, солғын сейлеп.— Ме.чіц оиымиа, озге халыққа, езі тек дам уды ц жогары сатысын- дағы халы қ қ ан а эсер етеді ғо й дей.мін, ол өзі... 434

^Мәселе дәл сонда болып т ү р ,— деді, қаш ан болса Да сөйлеуге т ы қ ы р ц іы й а сы ғы п , с ө й л е г с н с е з ін е қ а ш а н д а жанын саа з к ір іс к е н кісідей к ө р ін е т іи П е с ц о в , с ө зд і к ү ж іл - Деи киш әке тіп ,— д ам у д ы ң ж о ғ а р ы с а т ы с ы деп н е н і а й - туымыз к е р е к ? Д а м у д ы ц ж о ғ а р ы с а т ы с ы к д а а ғ ы л ш ь ш . Француз, н ем іс т ер д ің қ ай с ы с ы т ұ р д е п б іл у ім ізге б о л а д ы ? Қайсысын қ а й с ы с ы с ін ір ед і? Б і з б о л с а қ , Р е й н н іц ф р а н - цузданып, нем істің, том ен ж а т қ а н ы н к ө р е м із ! — д ед і а қ ы й - ланып,— Б ұ ж е р д е б ас қ а з а ң ж а т ы р ! М еніңше, ы қпал ету деген қ аш ан да нағы э б ілім жағында ж а т ы р ғ о й дейм ін,— д е д і А л е к с е й А л е к с а н д р о ­ вич, қасын с әл к е р іп қ ойы п. Олай болғанда, нағы з біл ім н ің белгілері не деп бі- луіміз к ер е к ? — д е д і П есц ов. — Ол белгілері мәлім белгі ғо й д ей м ін ,— деді А л ек с ей Александрович. — М әлім б о л а қойды ма екен с о лар ? — деді С ергей Иванович ж ы м ы ң ете, а р а л а с а к е т іп .— Н а ғ ы з б іл ім т е к ҮРис к ласси калы к, білім д еп б іл е м қ а з і р ; е зім із б ірак , е к і жағьіныц д а қ ы я н -к е с к і т а р т ы с ы н к ө р іп о т ы р ған сон,, қ а р - сы лагерь қ о л ы н д а да к ү ш т і д ә л е л д е р б ар ы н м о й ы н д ам а- Уымызға б о л м а й д ы . и— К л а с с и к с із ғой с із , С е р г е й И в а н о в и ч . К ,ы з ы л ғ а қ а - лаисыз?— деді С тепан А р к а дьич. — О л білімнін; еш қайсмсы ж -энінде де пікір а й т ы п отырғам жок, м ен ,— деді С е р г е й И в а н о в и ч , б ал а ш а б о й ы - иа тоғытпай к үл ім сіреген к ү й і, с т а к з и ы н тоса б ер іп ,— м ен тек екі ж а ғ ы н ы ң д а д эл ел д ер і к ү ін т і д сге н д і а й ты п о т ы р - мын,— деді о й ы н ж а л ғай , А л е к с е й А л ек с л н д р о в и ч к с б е т - теп.— М ен в зім б іл ім ж о н ін ен к л а с с и к кісімін дс, с о л а й - тьгста о рн ы м д ы д а т аб а а л м а й т ы н ж а й ы м бо л а б е р е д і. Нақты ғы лы м ға Караганда, к л ас си к а л ы қ ғы лы м ныц ар- ТЬ'Қ сакал м ақ м ән іс і не екен іке а й қ ы н д эл сл т аб а а л м а й -а к , Крйдым өэім . — Ж араты лы с ғылымдарынын, д а даму жөніндегі пе- Дагогикалық ьіқпалы одан кем ем ес,— доп П есков та іліп экетті.— Ж а л ғ ы з а с тр о н о м и я н ы -а ц а л ы ң ь із, б о т ан и к ан ьг, Жалпы з а ң ж ү й е сім ен з о о л о г к я н ы -э қ а л ы ц ы зі — Ө з басы м оған қосыла қоймеймьш ,— деді А лексей Александрович.— М екщ ш е, т:л т ү р л ер ін зерттеудің _© з:-ақ РУхани д ам у ж а ғ ы н а ерекш е ж а қ с ы есео стетінін м о й ы н д а - масқа б о л м а й т ы н сык.ылды. О н ы ң үстііте, ж ір а т ь іл ы с ғы - лымдарын оқ ы ту жағы, со ры м ы зға, зам ан ы м ы зды қ д ерті 435

боп отырған залалды , жалған ғы лы м дарға жалғасып жат- қанда, классик жазушылар ы қпалы рухани жагынан мей- лінше күшті ы қпал екеніи де бекер деуге болмайды. Сергей И ванович бірдеқе дегелі оқталғанмен, Песцов күжілдей сөйлеп бөліп жіберді. Б ұ л пікірдіц оділ пікір емес екенін ж ан ы и сала дәлелдей бастады. Жеңер жерін сайлап алғандай, Сергей И ванович т е сөзді жайбарақат салмақпен бастады. — Дегенмен де,— деді Сергей Иванович, жммын, ете, Каренинге бұрылып,— қай білімді алсақ та, пайда, зала- льш түгел то л ы қ таразылау ж а ғы қы йы н дегенге келіспес- ке болмайды д а, классикалык, білім жағында, жаңа өзіқіз айтқан — (ІІ50П8 1е ШОІ 1 — нигилистікке қарсы: рухани ықпал сы қы лды артықшылық болмаса, сол ғылымның қайсысын қүп алу жайындағы мәселе соғүрлы тез, ада-кү- де, шешілмегеи де болар еді. — Әлбетте. — Нигилистікке қарсы сол артықшылық ықпалы классикалык, ғы лы м жағында ж атп аған болса, көбірек ой- лап та, екі ж ақтың дәлелдерін таразылаған да болар едік,— деді Сергей Иванович ж ы м ы ц етіп қойып,— екі 6 а- ғыттың екеуіне де өріс берген б о л ар едік. Біз бірақ клас- сикалық білім нің сол ішірткісінде нигилизмге қарсы қол- данатын ем күш і жатқанын біле тұр а, емдейтін жандары- мызға соны тартынбай үсынып келеміз... Йемене, емдейтін күш жоқ қой дейсіздер ме? — деді, сөзін түздықтай қо- рытып. Сергей И ванович ішірткіні айтқанда жұрт біткен ду күлді де, әцгім е тыңдағалы бір күлдіргі нәрсе болар ма екен деп, күте-күте отырған Т у р о вцы н , соныц орайы кел- ген соң-ақ, ерекше мэз бола, қ атты күлді. Песцовты шақырам деп С теп ан Аркадьич те жаны- лыспапты. Песцов отырған соң, ойлы эңгімелср де бір минут ты нған ж оқ. Сергей И ван ович эңгімесін калжыңдай қорьітысымен-ақ. Песцов та б ір ж а ң а эңгімені кілт бастап жіберді. — С ол м ақсат тіпті үкіметте б ар дегенге де келісуге болмайды,— деді ол.— Үкімет болса, қолданьілатын ша- ралардың ы қ п а л жагына мән бермей, жалпы мақсат жа- ғына сүйенетін тэрізді. М ысалы, әйелдерге білім беру мэ-

селесі зыянды д еп сан ал у ы к ер е к б о л с а , ү к ім ег со л э й е л - дерге курстар м ен ^ у іш в ер с и т с т т ер а ш ы п ж а т а д ы . ^дан, әңгіме әйелдерге білім б ер у ж ай ы н д ағы ж а ң а гақырыпқа^ қ а р а й ой ы сты . А.\\ексей А л е к с а н д р о в и ч ә й е л д е р г с б іл ім б е р у м эс е л е с і здетте әиелдердің б о ста н д ь іқ м ә с е л е с ін е ш а т ы с т ы р ы л а д ы Да. зыянды с а н а л ғ а н д а т ек с о н д ы қ т а н б а р ы п с а н а л а д ы Д«ген пікір а й тты . — Мен қ а й т а , с о л екі м оселе т ы ғ ы з б а и л а н ы с т ы м ә- селелер деп б іл ем ,— деді П ес ц о в ,— о л ө з і ж а л ғ а н т а қ ы л эшейін. Ә йелдер б іл ім ж а ғы ж е т іс п е г е н д ік т е н , к,ұк,ы к,тан а й - рмлыц отырса, қ ұ қ ы қ т а р ы ж о қ т ы қ т а п б іл ім г к а ғ ы да ж е т іс - п^и жатыр. Ә й е л д е р д і қ ан а у деген с о н ш а е т е к а л ғ а н , е с к іл ік т і Вдрсе.б о л ға н д ы қ т а н , со л а р д ан а р а м ы з д ь г а ш ы п ж а т к ,а н т1'ірыиықтьі д а тү сін е б ер гім із к е л м е й т ін ін ұ м ы т п а у ы м ы э \" ы ^ ,ҰҚЬІК' ж а й ы н айты п о т ы р с ы з ғ о й с і з , — д ед і С е р - ген Иванович, П е с ц о в т о л ас т ағ а н к е з д е , — қ ұ к ,ы қ б о л ғ а н д а , Қосшы би, к,ала д еп у т ат ы , б а с қ а р м а п р е д с е д а т е л е қ ы з м е - т‘нде болу қ ұ қ ы ғ ы , қ ы зм етш і ц ү қ ы ғ ы , п а р л а м е н т м ү ш е сі- НЧ Қүкықтары ғой ... — Әлбетте. — Бірақ сол оры ндарды , зәу д е, ә й е л д е р ала қ ал ған *Үнде, « қ ұқ ы қ » д еге н с ө зд і о р ы н д ы қ о л д а н б а д ы қ ы з ғо и Деимш. Д ұ р ы с ы р а ғ ы : м ін дет д е г е н с ө з б о л а р еді. 1\\о с ш ы биДЦ. қала д еп у т ат ы н ы ң , т е л е г р а ф ч и н о в И И г ш ің б і р қ ы з - «етін істегенде, м ін д е т а т қ а р д ы қ д е п сезеіИ *3 десек, а р к ім - ДеР-ақ қ о стай ды о н ы . О л а й б о л с а , ә й е л д е р . м1” д е т ,з л е и д | Десек, д ұ р ы с ы р а қ ш ы ға ды д а, о л із д е у л е Р ' әб*е\" 3 “'*‘д ь ' Да нэрсе- Е р к е к т е р д ің ж а л п ы е ң б е г ін е б ОЛЬІса д 0А ниеттерін қ о л д а й б ер у ім із к е р е к т е к . Өте әділ сөз,— деп А лексей А л е к е ^ н д Ров . *' Таи Кетті.— М ә с е л е тек, с о л м ін д е т к е қ а б і л с т т е р 1 ж т пш« П 9 қабілеттг бо- — А ралары на білім ж аи ы л ған к езд е, ж :лео. Улары да к ә д ік ,— деп С т е п ан А р к а д ь и ч т *3 р р Л'— °н ы к ө р іп т е о ты р м ы з... эқгімеге көптен ~ ^ * ҚалДЫ ^аи д а қ о я м ы з г — д ед і . ш кен е к ө эі ж а л т ■чүлақ тігіп о т ы р ғ а н к н я з ь , м ы с қ ы л д а и , к и д еу ім е б о - ет,п,~“ қ ы з д а р ы м оты р ған д а: ш а ш ы У-'»-*’ осыны лады. 437 мыпда да м „ ь,рьш_ „ гіегрлер а за т етілгеншс, о л ар ші* 4 аиткдн б о л аты н ! — деді П е с ц о в , а ш у

— Соры м ы зға, еркектер әдетте ж.щ а міндеттсн жал- тарып жургенін керіп отырғанда,— деді Сергей Ивавович, —эйелдердің ж а қ а міидет іздеулерін тек оғаш көрем взім. — М індет дегсн қуқықпен қ ұрм алас нэрсе. Билік, ақ- ша, құрмет: әйелдер соны іздейді, әне,— деді Песцов. — Бала емізем десем, эйелдерді құп алып, өзімді құр қалдырды деп кейігеннің кері ғой бұл,— деді қарт князь. Т уровцы н қарқылдан кулді д е, Сергей Иванович осы- ны взім айтпаған екем деп екінді. Т іп т і Алексей Алексан­ дрович те жьім ы ц етіп куліп қойды . — Қ ой сақы зш ы , еркектер қ ай д ан емізсін,— деді Пес­ цов,— әйелдер болса... — Ж оқ, б ір ағылшын кемеде келе жатып, баласын өзі емізіпті деген с ө з бар,— деді к а р т кн язь, бсйпіл эңгіменщ қызыгьша тусем деп, қы здары нан д а қымсьгабай. — Сол агылш ындар қанша болса, вйел чииовниктер де сокша болады ,— деді Сергей И ванович кірісіп. — Солай ғой, бірақ семьясы ж о қ қ ы з не істеуі керек?— деді, Песцовка қосыла, соны ж ақ тап , Чибисова есіиен кет- пей отмогаи Степан Аркадьич т е қосанжарласа кетіп. — Сол қ ы зд м ң тарихын құ н ттап талдайтын болса- ңыз, ол өзі әйел ісін табатын не ө з семьясын, не опкесініқ семьясын т астап кеткен қы з боп шыгады,— деді Дарья Александровна, әңгімеге ойда ж о қ т а кірісксн күйі, Сте­ пан А ркадьи чтің к,ай қыздьі айты п отырғанын шамалаған адамша, ш амдана сөйлеп. — Біз б ір ақ принцип, идеал тұрғысьінан қаоаймыз!— деді Песцов, жуан даусын эндете шығарьіп.— Әйел деген білімді, дербес болуға қақым болса екен дейді. Соныц орайм жоғын білгендіктен, меселі қайтып,'төменшіктей де береді. — Т эрб н е уйіне асыраушы етіп алмағанға, меніц де меселім қайты п, томеншіктеп жүрмін,— деді қарт князь та- гьг да, кулемін деп жапырагьіның сабак, жағьш тұздыққа тусіріп алған Туровцынды мәз-майрам етіп. О ртақ әңгімеге Кити мен Л евиннен өзгелері түгел қат- насты, бір халы қты ң бір халыққа ететін әсері сөз болған алғашқы кезде, осы жөнде айтсам дегендері Левин ойына да оқтык-оқтын түсіп кетіп оты рды ; бүрын бірақ өзіне маңызды көрінетін сол ойлары, көңіл тукпірінде көрген

17СТИ елестегенмен, қ а з ір т ү к қ ы з ы ғ ы б о л ғ а н ж о қ . С о - ларлың сол еш кім ге к ерегі жок, ііә о с е ж я й ы н а й т у ғ а с о - Прлы езеуреп о т ы р ғ а н д а р ы ө зін е т іп т і о ғ а ш т а к е р ін е берді. Солардын, әй е л қ ұ қ ы ғ ы м сн б іл ім і ж а й ы к д я ғ ы э ң - гмедері Китиге д е қ ы з ы қ к ө рін уі т н іс с ы қ ы л д ы еді. Ш е т - адегі бідісі В а р ен ь к а мсн с о н ы ң б а ғ ы н ы ш т ы а у ы о ж а й ы кше тускенде, о с ы н ы ө з і қ ап ш а о .ч л а п , к ү й е у г е ш ы қ п а с а вз жаиы да не б о л а р ы н қ ан ш а д ү р к ін т о л ғ а н м п . с с ы ж в н д е эгаесімен де қ ан ш а д ү р к ін к ерісп еп е д і д е с е қ ш і! К ,а эір б ір а қ Мперіне де келген ж о қ ол. Л е в и н е к е у іп д е ө з ін ш е б ір ә ң г і- ме 6011 “тыр. ә цгім е д е емес, қ а й д а ғ ы б і р іш т ей б іл іс у б о п отыр онысы, с ол б іл іс у екеуін б а р ғ а н с а й ы н ж а қ ы и д а т а т ү - сш' ®ет Қййған б е л г іс із н әр с ел е р ін ен қ о р ы қ қ а и қ у с н ы ш т а - Рын Да қосыла с е з іп оты р . Левин б асы н д а К и т и д ің өтк ен ж ы л ы м ен і к ү к м е д е қ а - лаи *вР'п ж ү р с із д е г е н сұ р ау ы н а, ү л к е н ж о л ү с тін д е п і- вгсндіктек келе ж а т ы п көрд ім д е г е н д і а й т ы п б ер д і о ғ ан . ~ Таңсәрі кезі е ді ол. С із ’ ж а ң а ғ а н а оянған б о л у ы - 'іыз керек. М а м а ц ы з б ұ р ы ш та ұ й қ т а п ж а т ы р екен . Ғ а ж а й ы п ^Р1уақыт еді б ір . К е л е ж а т ы п : т ө р т а т ж е к к е н « ү й м е д е г і Ш болды екен б ү л ? — деп о й л а д ы м м е н . Т ө р т а т ж е к к е н °Чыраулы сән д і к ү й м е екен д е, с і з қ а л т ш ал ь ш а к е т т іч .із , «резеге тесіле қ а л с а м ,— қ а л п а ғ ы н ы э д ы ң б ау ы и м іие б ы - ^аища, қос қ о л д а й ү с т а п о т ы р е к е н с із д е , т а с тү й іл е ә л д е н е н і иланып кетіпсіз,— д е д і ол к у л ім с ір е п .— С о н д а н е о й л а ғ а - ыңьгзды біл ер м е е д ім д ес ен ізш і, ш ір к ін . М а ң ы з д ы п а р с е '°и бір? тн- ”^ АЫМ\"сал ы м б ол м а д ы м б а е к е н ? » — д еп о й л ад ы К и - 6|рақ сол ж а й ы есіне т ү с к е н д е , Л е в и к н ін , с ү й сіи е к ү - * * оты рғаны н к ө р г ен сон,,- е т к е н ә с е р і, қ а й т а , ө т е ж а қ - болғанын д а с е з е кетті. Қ ы з а р ы п к е т і п , н з з б о л а к ү л д і. Шыньгм, білмейім соны . ~~ Т у р о в ц ь ш н ы ц к ү л к іс ін щ ж аіс,сьхсы нш ы ! — д ед і Л е - н, жасаураған к ө з і мен с ы л қ ы л д а й к ү л г е н д енесіне т а м а - '“«ан қарап. ~~ Көптен б іл е с із бе о н ы ? — д е п с ү р а д ы К и т и . Оны б ілм ейтін кісі б ар д е й с із бе! ~~ Ь ай қ а уы м ш а, ө з ін ақм ак. д е п о т ы р с ы з ғо й д ей ім ? Лқмак, емес, мырык, адам бір! Ьекер о н ы ңы з! Ендігәрі о л а й ойламаи-ак, қ о и ы - лГ а ~~Д6Д* ^ и т и -— О л ж а й ы н д а м е и д е ты м ж а м а н с й - . “олаты нм ын, бірак , ө зі — асқ з.н с ү й к ім д і, ғ аж ай ы п м е и - Р'иді адам екен . Ж ү р еғ і ж а қ с ы к іс і. 439

— А пыр-ай, жүрегін қалай біліп ж үрсіз оның? — Әбден до с адам боп кеткеміз. Өте жақсьі білем өзін. Өткен қы ста, өзіңіз... біздікінде болып кетксн соң, көп ұзамай,— деді Кити ж азы қты адамша, жаутаңдай кү- лімсіреп,— Д о лл и д ы ц балалары түгел жұпар боп жатқан- да, осы кісі б ір келген болатын. С онда бар ғой,— деді Кити сыбырлай сөйлеп,— Д оллиды соғұрлым аяп кеткен соң, сол үйдеи қайтпай, қолғабысын тигізіп, балаларын бірге бағысқан. Р а с айтам; солардын, үйінде үш апта боп, балаларды д аяш ы әйелше жүріп күтіскен. — К онстантин Дмитричке Туровцы нны ц жұпар тұ- сындағы қолғабысын айтып оты рмы н,— деді Кити, әпке- сіне бұрыла ецкейіп. — Рас, ересен, ғажайып нәрсе бір! — деді Долли, өз жайын әңгіме еткендерін сезіп тұ р ған Туровцынға қара- ған күйі, жүрексіне күлімсіреп. Л евин Туровцьінға тағы да қарап алы п, осы адамның ересен жайын бүрын түсін- бегеніне қайран қалды. — Кешіре көріціз, адам жайында ендігәрі жамаи ой ойламаймын әсте!— деді Левин, қазір гі сеэгендерін смен- жарқын, ш ын көңілмен айтып. XII Әйелдер қ ү қы ғы жайында қозғалған әқгімеде неке тең- сіэдігі туралы , әйелдер көзінше айтуға шаркез жатқаи мэ- сслелер бар еді. Песцов ас үстінде отырып сол мэселелер- ге талай рет оқталғанмен, Сергей Иванович пен Степан Аркадьич екеуі ептеп қақпалай да берді. Ж үрт стол басынан түрегеліп, әйелдер жағы шыгып кеткен соц, Песцов оларға ілесе қоймай, Алексей А лек- сандровичке бұрылып, сол теңсіздіктің басты себептерін айтуға кірісті. Ер-әйелді адамдар арасындағы теқсіздікті, оз ойынша, әйелі мен күйеуінің опасыздығын зан, да, жүртшылық пікірі де тец жазаламайтындығында жатыр Алексей Александровичке ш ылым тартып жібер деп Степан А ркадьич те зып етіп жетіп келді. — Жоқ, тартпайым мен,—деп А лексей Александрович жайбарақат ж ау ап берген күйі, бүл эцгімеден қорықпай- мын деген кісідей, Песцовқа салк,ын шыраймен жымыя тіл қаттьі. — Менің ойымша, мүндай көзқарас төркіні сол нәрсе- 440

шң нағыз түп монінле жатуы керек,— деді де, қонақ үйге шығуға о й қ ы л д ы ; б ір ақ осы а р а д а А л ек с ей А л е к с а и д р о - вичке к үтп егең ж е р д е н Т у р о в ц ы н к е л іп тіл қ атты . — П р ячн ик о в жайьш естіп п е е д ің із? — деді, үндем е- генге іші п ы с а , к,аш ан сөйлер е ке м д е п көптен т ы қ ы р ш ы п , шампан ш а р а б ы н іш е ж ел ігіп т ү р ғ а н Т у р о вцы н .— В а с я Прячниковтьг айтам ,— деді, ж іпсіген қы зы л ерні м ейрім - мсн күл ім сірей , көбінссс, с ы й л ы қ о н а қ А лексей А л е к с а н - дровичке б а ғ ы т т а й сейлеп,— с о л ө з і Квы тски й м ен Т а в р и ­ де дуэльге ш ы ғ ы п , соны аты п ө л т ір д і дегенді а й т т ы б ү г ін маған. Қашан болсы н, қас қы лғаидай, дәл ауырғаи жеріңді соғып а л а т ы н э д е т сы қ ы л д ы , с о р л а т қ а н д а бүгінгі ә ң г ім е Де А лексей А л с к с ан д р о в и ч т ің ж а н д ы ж ерін е м инут с а й ы н тніп ж а т қ ан ы н С теп ан А р к а д ь и ч т е сезе берді қ а з ір . К ү - неуін т ағы д а а л ы п кстейін д ег е н ім е н , А лексей А л е к с а н - дровичтің өэі д е соиы таң сы қ к ө р іп , сүрап болмады . — Н еменеге атысыпты П рячников? — Әйелі жөнінде. Ж ігіттік істеген! Ш ақы ры пты да елтіріп т ы к ы п т ы ! — Ә! — деп Алексей А лександрович селқос тіл қатты да, қасьш к ер іп қойып, қон ақ ү й ге қарай тартты. — К ел ген іқ ізге тіпті катты қ у ан д ы м ,— деді оған Д о л ­ ли, қыпылдай күлімсіреген күйі, қонак, үйдің алды нда ж о- лығып,— с ізб ен б ір сөйлесуім к ер е к еді. О сы араға о ты р а түрайық. Алексей Александрович қасы н кергеи сол селқос қал- пы, Д ар ь я А лександровнаны д қас ьш а отыра берс, көлгір- си күлім сіред і. — М ен д е сол, өзіңізден кеш ірім сұрай сала, ж өнеле- йін деп е д ім ,— деді ол.— Е р т е ң ж ү р у ім керек. Д арья Александровна А и нан ы ц айыбы жоғына әбден сенімді б о л а т ы н д а, ж а зы қ с ы з с о л досы н осы лай ж а и б а - рақат ж үріп сорлатпақшы боп оты рған осынау сезімсіз, суық ж а и ғ а деген аш у-ы задан өн,і бозарьш , срні д ір іл д еп бара ж а т қ ан ы н да сезейін деді. — А л ек сей А лександрович,— деді ол, көзіне тайы нбай тіке қ а р а ғ а н к үй і.— А іш ан ы ң ж а й ы н сұрағаны м да, ж а у ап қатпап едің із. Н е боп жүр өзі? — С ау-сәлем ет қой дейім, Д а р ь я Александровна,— де- ді А лексей А лександрович, Д о л л и ға қарамай. — А л е к с е й 'А л ександ р о ви ч, .к,ак,ым да ж оқ, к еш ір ім етерсіз... б ір ақ Аннаны туған сіңлімдей жақсы көріп, сы й- 441

ліштын кісімін езім ; араларықызда не бар, соны айты- ңьізшы, ж алы на сұраймьін, сізден? Н е кінә тағасыз соған? Алексей Александрович қабагы н шытқан күйі, көзін де жүма бере, тұқырып кеггі. — Анна А ркадьевнам Л^ген бұрьінғы қатнасымды өз- гертуім керек дегендс, нсге ©згертетін себептерімді куйе- уіңіз айтқан ш ы ғар дейім сізге,— деді ол, Доллидың көзі- не қарай қоймай, қонак, үй ар қы л ы өтіп бара жатқан Щербацкийді ш ола қарап. — Ж о-ж оқ, сенбеймін, сенер ж айы м жоқ оған! — деді Долли, етсіз қолы н алдмна ұстай, қүшырлана сығып. Со- дан үшьш турегеле, қолын Алексей Алексэндровичтін; же- ңіне салды.— Б ұ жерде бөгей береді екен бізді. Мына үйге барайық. Долли абы рж уы Алексей Александровичке де эсер ете- йін деді. О да түрегеліп, сөзін жықпай, класс бөлмесіне ілесе тартты. Екеуі, қарындаш ұш тайтын бэкімен кескілен- ген клеенка қаптаған стол басына кеп отырды. — Сенбеймін, сенер жайым жок, оған! — деді Д олли, Алексей Алексаидровичтің тайқай қараған көзіне дәл қа- рағысы келіп. — Ф актіге сснбеуге болмайды, Д арья Александров­ на,— деді ол, факт деген сөзге салмак, сала айтып. — Н е істеді соғұрлы?— деді Д а р ь я Александровна.— Йемене істеді ол? — Ө з міндетіиен безіп, күйеуіне опасыздық жасады ол кісі. Істегені сол оның,— деді А лексей Александрович. — Ж оқ, мүмкін емес ол! Ж оқ, қүдай ақы, қателескен болдыңыз,— деді Долли, қолын шекесіне қоя, көзін жүмып. Алексей Александрович, сенімінің мықты сенім екенін езіне де, оған д а көрсеткісі келгендей, салқын шыраймен ерні ғана ж ы б ы р етіп, күліп қойды; бірақ жаңағы ш ыжық боп қорғаған сө з қобалжыта қоймағанмен де, жарасын жаңғьіртып ж іберді өзінің. Қатты тебірене отырып сөйле- — Күйеуіне эйелінің өзі ж ариялап отырғанда, қателе- су деген өте қы йьш изрсе. Сегіз жы лғы тұрмыс пен ба­ л а — түгел қател ік екен, түрмысымды басынан қайта бас- тағьім келеді дегенді өзі жариялап отыр,— деді Алексей Александрович, ашу қыса, мүрнын тарты п қойып. — А нна ж азьіқ істеді деген сөз көқіліме қонбайды тіпті, сенер жайым жоқ соған. — Д арья Александровна! — деді ол, Доллидьің қа- 442

баржығаи м еи рім ді ж үзіне енді к е л іп тура қараған күйі, тілі де аш ы н ы п б а р а ж а т қ а н м н с е з е отырып.— Ә лі д е к ү - джтсиер о р а й ы б о л са , а я у л ы м д ы қ ьг й ғ ан да б о л ар е д ім . Күдіктснгсн ш а ғ ы м д а , ау ы р т и г е н м е н д е , қ азір гід ен ж е ң іл болятыіі б ір а қ . К ү д ік етіп ж ү р г е н к е з ім д е үм іт те б а р е д і; Қаэір б :р ақ ү м іт ж о к , сонда д а б о л с а , т ү гел к ү д ік т ев е б е ­ рем өзім. Т ү г е л күд іктен ген д е, т іп т і б а л а м д ы д а ж е к к о ­ р т , ксйде с о н ы ң ө з балам екеніие де күдіктенем. А с қ а и бақьітсыз ж а н м ен бір. Оран о н ы айтуд ы н , д а к ер егі ж о к, еді. Д а р ь я А л е к с а н ­ дровна ө з б е т ін е сол қ ар а с ы м е н -а қ , о л ж ай ы н ту сін е к ет - кен болаты н ; с о н ы а яп к е т к е н д ж т е н , д о сы к а деген сен ім і дс айимй б а с т а д ы оны ң. — О йпы р-ай! С үм дкқ екен, сұм ды қ екен мынау! Б і- рақ бас а ш уға бек:ген:'ң:з калай-ак. р а с болды екен д ей ім ? — А қ ы р ғы ш арага бекіген ж а й ы м ғой ол. Ө зге істер лажым қ а л м а д ы . — Істе р л а ж ж о қ , л?.ж ж о қ ...— д ед і Д о лл и , к ө з ж а с ы мөлдірей о т ы р ы п .— С о л ай , істер л а ж ж о қ , л аж ! — д е й б е р д і. — Ө лім -ж ітім ді өзге қасіреттетідей крес алып ж үрм ей, қзйрат істеу керек мүндэ, бұ с ы қ ы л д ы қасіреттің сұмдык, жсрі сол,— деді А лексей А л ек с ан д р о ви ч Д олли ойы ны н, үстінен т ү с к е н д е й боп.— К ір іп т а р е тіл іп , с ағы ң ы зд ы с ы н - дырған ж ай д а н құты луы ңы з к ер ек . Ү ш кісі боп т ұ р у ға болмайды. — Т үсініп отырмын әбден, түсініп отырмын оны ,— деп Д о л л и түк,ьгры п т а к стті. Т о м с а р ғ а н қ ал п ы , е з ж а ­ йын, с с м ь я с ы н д а ғ ы қ ас ір е т ж а й ы н о й л ай келе, б а с ы н қ а - пслімдс қ ұ ш м р л а н а көтеріп, қ о л ы н а йқасты ра, е т іл е те жабысты.— С а б ы р етіңіз бірақ! Х ри сти ан сы з ғой. Ж ай ы н ойластырыңыз овьщ! Тастап кеткенде, көрген күні не болмақ онын,? — О й л эғам , Д арья А лександровна, көп ойлағамын,— деді А л е к с е й А лександрович. Б еті теңбілдене қ ы зя р ы п , түижгяраған к ө з і Д оллиға ш ан ш ы л а к,арады. Д а р ь я А л е к - гаидровиа қ а з ір шын кө қілм ен а я п та кетті.— М ұн ьіц өэін мен ө з басы м ды өзі келіп м асқаралаған сон істедім ; бәрін б ай ы р ғы : қ ал п ы н д а қ а л д ы р ы п т а бақты м . Т у з е л у ін е м үм кінш ілік б ер іп , сак,тап қ а л у ғ а д а ты рысты м. И е шык.- ты д ей с із г о й ? С ы п ай ы гер ш іл ік т і сақ тау с ы қ ы л д ы — ен, жсңіл т ал а п т ы да оры ндаған ж о қ о л ,— деді ол, қ ы за сөй- лсп.— Қ о р болмайын деген а д а м д ы ғана сақтап қ ал у ға болады; б ір а қ адам деген бұ зы л ы п , азы п кеткен соң, қ о р 443

болуының өзі қүтылуы боп көрінсе, не істеуге болады? — Б олды, тек бас аша көрмеціэ! — деді Дарья Алек­ сандровна. — Неменені болды дейсіз? — Ж оқ, сүмды қ нэрсе ол. Е ш кім ге де жар болар жа- йы жоқ, қ о р болады ол! — Н е істей алайын мен? — деді Алексей Александро­ вич, иығы мен қабагын қоса көтере қарап. Әйелінің ақыр- ғы қылығын еске алу сонша шамдандырып жібергендік- тен, әңгіме басталған кездегісіндей тағы да салқын тартып қоя берді.— Қайғыма ортақ болғаны ңы зға эбден рақмст, журейін енді,— деді түрегеле беріп. — Ж оқ, сабы р стіціз! А ннаны қ о р етпеуіңіз керек. Өз жайымды айтайын, сабыр етіңіз. Күйеуге шыққан соң, кү- иеуім мені де алдағаи болатын; қызғаныш, күйік үстінде мен де түгел тастап, өзім де... дегемін. Бірақ қайтқамьш содан, кім қайтарды дсйсіз ғой? А н на болатын сақтап қалған. Содан міне тіршілік етіп те отырмын. Балалар өсщ, күиеуім болса семьяға тоқы рап, теріс қылығьш сезе, әрі пак, әрі т ү зік тартып, мен де тіршілік етіп келем... Мен ксшірсем, с із де кешіруіңіз керек! Алексей Александрович тыцдағанмен, Долли сөзі эсер еткен жоқ енді. Бас ашуға бекіген күнгі ашуы жан-дүнис- сінде тағы д а түтеп қоя берді. С ерпіліп қойып, даусы ащы шыға, қатты р ақ сөйледі: — Кешірер жайым жоқ та, кешірмеймін де, эділетсіз- дік деп білем оны. Ол әйел дегенде, барымды түгел істе- дім де, өзіне тэн батпағына бәрін таптап та кетті ол. Кекшіл адам емсспін мен өзім, өмірі ешкімді жск көрген де емеспін, б ір ақ сол әйелді жаным түршіге жек көргсн- діктен, кешірер жайым жоқ тіпті, неге дссеқіэ, өз басыма істеген қ ы руар қыястығы үшін қыйсапсыз жек көрем өзіні — деді ол, үніндегі ашуына ж асы қоса араласып. — Ө зіңізд і жек көргепді ж ақсы көріңіз...—деді Д арья Александровна, үяла күбірлеп. Алексей Александрович, ж ақты рм ай мырс етті. О иы өзі көптен білгенмен, өз жайына қолдануға орайы жок, иэрсе болатын ол. — Ө зіңд і жек көргенді ж ақсы көргенмен, өзіц 'жек көргенді ж ақсы көруге болмайды. Көңіліңізге дық салға- кыма кешірім етіңіз. Әркімнің өз қайғы сы да жеткілікті!— Содан, А лексей Александрович көңілін демдсп алып, жай- барақат қош таса, аттанып та кетті. 444

XIII % рт сто.л б ас ы н а н түрегелген к е з д е , Л е в и н де қо н ак , уиге Китлге ілесе б арай ы н деген о й қ ы л д ы ; б ір ақ со ны ө з і үиіріле қ ұрм еттеп оты рған ы т ы м а й қ ы н болған о о ң , соған жайсыз ти ем е деп те қо р ы к,т ы . Ө з і еркектер т о б ы н - дэ к'аль,п’ о р т а қ әцгім еге а р ал ас а о т ы р а , К и т и д ің қ ы й м ы - лыи, көзқарасын, қонак, үйде о т ы р ғ а н о р н ы н , ө зін с қ а р а - маи^қ сезіп о ты р д ы . “ >ұрт біткен т у р ал ы қаш ан б о л с ы н ж а қ сы о й л ап , қ а - шая болсын т ү г е л ж ақсы к е р у ж а й ы н д а К и ти ге б е р ғ е н УЗДсщ титтей қы йн ал м ай , қ а з ір - а к , айн ы тп ай о р ы н д а п отыр өзі. Ә ң гім е П есц овты ң қ а у ы р т б ас т ам а деп, е р е к ш е дР бастама т а у ы п оты рған қ а у ы м гк ай ы н а қар ай к ө ш т і. Левин П есцовқа д а, ағасы на д а қ о с ы л ғ а н ж о қ , о р ы с қ а - уымының м ән ін ағасы н ы ң м о й ы н д а у , м ойы н дам ау ж а ғ ы бф түрлі ө зін ш е екі ұш ты с о ғы п о т ы р д ы . Л е в и н бір ак , екеущен с ей лескен де, екеуін т ек р а қ а й ғ а келтіре, т а л а с т а - рьп! да ж е ң іл д е т у жағын к ө зд е д і. О л өзі ө з а й т қ а н ы н а кеңи қоймау үстін е, екеуінің с ө з ін е кө ц іл ін одан д а кем беліп, ж ұрт б іт к ен ге тек ж а й л ы , ж а қ с ы болса екен д е г е н - Ді гана қ ал а д ы . М а ң ы зд ы н эр се ц а з ір б ір -а қ нәрсе е к е п ін Д® біліп о ты р ө з і. Сол б іреу б а с ы н д а сонау қ о н а қ ү й д е болып, содан ж ы л ы стаған к ү й і, қ а з і р есік алд ьш а к е л іп тоқтады. Л е в и н өзін е ц ад алған к ө з б е н ж ы м ы ң д аған к ү л - кіні бүрылмай-ак, сезін, ж а л т қ а р а м а с ы н а д а бо л м ай к а л - ДЫ. Щ ербац ки й м ен есік а л д ы н а к е л іп , өзіне қ а р а и т ү р екен оа. — Сізді мен фортепьяноға бара жатыр ғой деп еДІм, деді ол , Китидін, қ а с ы н а к е л е беріп.— Д е р е в п я д а осы: м узы ка ж ағы н ан ш ола қ а л ы п ж ү р м ін өзім, — Ж оқ, сізді тек ш ақы рай ы қ д е п келіп едік, кслгеиі- Цізге рақм ет,— д еді К и ти , к ү л ім д е г е н кулкісіне Л с в и н д і ҚДрық қ ы л ы п .— Т ал асу не к с р с к с о л ? Б ір ін б ір і е м ір і ніктіріп ж а т қ а н ж о қ ақы р. — Рас айтасыз, я,— деді Л е в и н ,— қырқыса тал асқ ан - Да, көбінесе с о л қарсы а да м н ы ц н е дәлелдегісі кеп о т ы р ғ а - ньш тіпті біле алмаған соң т а л а с а с ы ң . Ен; а қ ы л д ы деген адам д ар а р а с ы н д а ғ ы т а л а ст а р к с з ін - де / е , ұ ш ан -теқ із куш ж ұм сап , с в з непіріи төге, қ ы р у а р Қыйсьш ж о л ы н а сала келіп, а к ы р ы со л таласуш ы а д а м д а р бір-біріне дәлелденміз деп үзак, салғы ласк,ан н эр с ел е р і ө з - Деріне әлд еқ аш ан , сонау т а л а с б ас т ал ғ аи к е з д с н -а қ а я н 445

нәрсе бола түр са да, әрқайсысы әртүрлі жайды жақсы көрген соң, сөзім жасьшға ш ықпасы н деген оймен, сол жақсьі көрген иорселерін атаспай отырғандарын байыптаи бастайтындарын да Левин ж иі ацғары п жүретін. Қарсы адамның ж ақсы көретіи нэрсесін б ағзы кездс талас үстін- де тусініп, қапелімде соны өзін, де жақсы көріп кеткендік- тен, дереу келісе қойып, содан соң бүкіл дәлелдерің де ке- рсгі болмай, босқа қалатыньш ж и і сезіп жүретін өзі; кеи- де соның керісінше де сезетін: өэін, жақсы көріп, жақсы көрген соң дэлел іздеген нэрсслеріңді ақырьі кеп аитып салғанда, сол айтқаныц жалғаны ж о қ , жақсы шықса, қар- сы адам да қапелімде келісе кетіп, таласын да токката қоятын. Л евин н ің де айтайын дегені сол еді. Кити түсінейінші деген оймен, қабағы н туйіп тура қал- ды. Бірақ Л евин айта бастасымен-ак,, түсіне кетті. — Т усініп тұрмын: соның не үш ін таласып, нені ж ақ- сы көретінін білу керек екен де, содан соқ барып... Левннніц олак, айтылған пікірін К и ти дэл тауып, то- лык, айтып берді. Левин қуана күлімсірёді: Песцов пен ағасының с езі көп, шырмаяк, таласы нан, нағыз шытырман қыйьш пікірлерді де, тіпті с в з сықы лды свз айтпай-ақ, осылай келте оралып, айқын білісегін жайға көшуі Левин- ді тац-тамаша етті. Щ ербацкий қастарынан кеткен сон,, Кити жасаулы тұр- ған карта столы на кеп, жаиына оты рды да, қолына бор алып, ж ап-ж аңа жасыл шұғаға айиалдыра дөңгелек сыза бастады. Екеуі эйелдердіц бостандығьі мен кэсібі жайында ас үстінде айтқан әңгімелерін тағы д а сабақтады. Левин Д а ­ рья Александровнаның куйеуге шықпаған қыз, әйел ісін семьядан табады деген пікіріне қосы лды . Ол оны: семья- ньің қай-қайсысы болсын қолғанатсы з күн көре алмайды, ксдсй, бай семьяның әрқайсьісында да не жалданып, не туксқаны ретінде жүрген даяш ылар бар, болмаса болуға тиіс деп дэлелдеді. — Ж оқ,— деп Кити қызара сөйлегенімен, шыншы.л көзі молдірей, Лсвинге соғүрды баты л қарадьт,— қ ы з л е­ генд! семьяға сағы сынбай қосылмайтын етіп үстауы да Китч ишарасын Левин де тусіне кетті. — Әлбеттг! Әлбетте! — дей б ерді ол,— дурыс айта- сыз, я, дұрыс! Сөйтіп ол, Песцовтың эйелдер бостандығы жайында 446

ас үстінде о т ы р ы п дәлелдеген н ә р с е л е р ін , К и ти ж ү р е г ін д е - гі именшек қо р қ ы н ы ш пен ж а с ы ғ а п д ы қ т ы ш алған сон, кеп, түгел түсін ді д е , К и т и д і сүйе о т ы р ы п , с о л қ о р қ ы н ы ш п ен жасуды қ о с а с е з іп , ө з д ә л е л д е р ін е н д е п ар к еш іп ш ы ғ а берді. Үнсіз о ты р ы п қалысты. К и т и сто л үстін бормен ә л і сызып о т ы р . К ө з і ты п -ты н ы ш ж а у д ы р а й к ерінеді. Л е в и н соныд 'К өціл к ү й ін е то ц к ер іл е о т ы р ы п , бүкіл б о л м ы с ж а н - дүниесін, б а қ ы т б у ы б ар ған с а й ы н к ер н е п б ар а ж а т қ а и ь ін да сезінейін д е д і. — К,ап! б ү к іл столды ш ы й м ай л а п тастады м-ау! — д еп Кити борды қ о я , түрайьш деген кісід ей , қозғала б ас тад ы . «Мұнсыз қалай ж алғыз қалм ақп ы н ?» — деп Л е ви н шошый о й л а ғ а н күйі, б о р д ы а л а б ерді.— Т ұ р а т ұ р ы - ңьіз,— дед і о л , с то л қ ас ы н а о т ы р ы п ж а ты п .— С із д е н б ір нэрсе с ү р а й ы н д еп , хвптен о й л а п о т ы р едім. Левин о н ы ң қоры қса да, еркелеп тұрған кеэіне ш ан- шыла қ а р а д ы . — Сұрай қойыңыз. — М ін е к и ,— деді де Л е в и н : м , с, м, е, д, б, ж : ә , д , е, с, к, е, э ? — д еп бас ә р іп т е р ін ж а з ы п ш ықты . Б ұ л ә р іп - тер: «м аған с о л , мүмкін емес д еп берген ж ау аб ы ң ы з: әс- те дегеищ із б е еді, сол к езд егің із б е еді, әлде?» деген с өз еді. М ұ н д а й ш ы т ы р м а н с в й л е м д і К и т и түсіне қ о я д ы д ег е н де ешбір д әм е ж о қ еді; Л е в и н б ір ак, оған: бар өм ірім осы сөздерді тү сін у , түсінбеуіңізге бай лан ы сты боп тұр деген элпегпен қ а р а д ы . К ити д е Л евинге ш ындай қ ар а п , содан соц қабағы н түйе, м аң д ан ы н таяна оты рып, о қ ы й бастады. « О сы ойы м дүрыс па екен?» — дегенді көзб ен сұрап, оқта-текте Л е ­ винге д е қ а р а й түсіп кояды . — Т ү с ін д ім ,— деді К ити қ ы з а р ы п кетіп. — М ы к а у н е сөз? — д ед і Л е в и н , Әсте дегеи с ө з д і м ег- зеген ә ә р п ін көрсетіп. — Әсте д е г е н с ө з о н ь ін ы з ,— д е д і К и ти ,— б е к е р с е з бірақ! Л евин ж а зу д ы тез сүртіп, бо р ды Китиге берді де, түре- гелді. К и т и : о , к , б, а, ж , ж , е,— д е г е н бас әріп терді ж а з д ы . Қ олы н а бо р ұстап, ж оғары Л евии ге қараған күйі, ж ү- рексіне, б а қ ы т қ а баи күлін о т ы р ға н Кити мен к ө зі ж а л - тылдай, біресе столға, біргсе К и ти ге қадала, стол үстіне төніп т ұ р г а и Л е в и іш ің с ұ лу к е с к іи ін көрген соц, А л е к с е й А лександровичпен арадағы ақгім еге қайғырған Д олли кө- 447

ңілі де жұбанып сала берді. Л евин де жазуды түсініп, қа- пелімде қүлпырып қоя берді. «О л кезде басқаша айтар жайым жок, еді»,— деген сөз екен онысы. • Левин К итиге жай сүраған кісіше, жүрексіне қарады. — Т ек сол кездегіңіз бе еді? — Я,— деді Китидің күлкісі. — Қ-қ... Қазіргіңіз ші?— деді ол. — М інеки, оқыңыз. Қалағанымды айтам мен. Қ атты қалар едім д е соііы! — Кити: б, н, ұ, к, д, е,— деген бас әріптерді ж азы п шықты. Онысы: «болған нәрсені ұмытып, ксшіріңіз дер едім»,— деген сөз еді. Левин борды саусақтары дірілдей, буре ұстаған күйі, жәркішектеп сындырды да: «ұмытар, кешірер ештеңем де жоқ, өзіцізді сүйгенім — суйген сол»,— деген сөздердіқ бас әріптеріп ж азы п шықты. Кнти Левинге кулімсіреген куйі жалт қарады. — Түсіндім,— деді Кити күбірлеп. Левин оты ра қала ұзын сөйлем жазды. Кити: осылай ма еді? — деп сұрау да бермей, түгел түсініп, борды алды да дереу ж ауап берді. Левин К и ти жазған сөзді көпке дейін түсіне алмай, әлсін-элі қар ай да берді өэіне. Б ақ ы тқ а елтіп, көзі мұнар- тып та кетті. Кити мегзеген сөзді, Левин тіпті жаза ал­ май да қойды ; бірақ Китидің б ақ ы тқ а баи нүр жайнаған всем көзінен, Левин білуге керекті нәрселерін тугел түсін- ді. Сөйтіп о л үш әріп жазды. Л евин бірақ жаэып болмай- ақ, Кити қолының қалқасынан онысын да оқып шығып, өзі аяқтады д а: Я деген жауап ж азды . — Зесгеіаіге ойнап отырсыңдар м а? — деді қ ар т князь қастары на келіп.— Дегенмен, театрга үлгірем деген ойың болса, жүрсек дейім. Левин түрегеліп, Китиді есік алдына дейін шығарып салды. Екеуініқ зңгімесінде бәрі де түгел айтылды; К и ти д іқ Левинді суйетіні де, әке-шешесіне айтатыны да, ертең таңертеқ Лсвиннін, баратыны да тегіс айтылды. XIV Кити аттанып, Левин ж алғыз қалған соң, ертен, соны тагы да көріп, біржола қосы латки сәтке тсзірек жетсем екен деп, тағаты қалмай, ынтығы құрый тықыршып тұр- ғэнын сезіп, Китисіз вткізетін осынау он төрт сағаттан

зәресі ұша қ о р ы ц т ы . О ң аш а б о л м а й , у а қ ы т ш а а л д а н а т у ­ ру үшін біреу-м іреум ен бірге б о п , с ө й л е с у і де қ аж е т к ө р ін д і өзіне. Сөйлесіп к ө ң іл аш аты н е ң ж а қ с ы сер ік С т е п ан А р - кадьич б о л ға н д а й е д і, бірак, ш ы н ы н д а б ал е т ж а қ қ а б а р ғ а - лы тұрып, сауы к,-кеш іне б ар ам д е п т а й ы п кетті о л . Л е в и н тек: бак,ытқа б а й ы т т ы ң , ж а қ с ы к ө р с м с ен і, іс теген ж а қ с ы - лыгыады ө м ір-ғұм ы ры м ш а ү м ы т п а й м ы н дегенді ғ а н а а й - тып қалдьі о ғ а н . С теп ан А р к а д ь и ч т ін , Л е в и п ге қ а р а ғ а н көзқарасы м ен к ү л к іс і: о л с е з ім ің д і ә б д е н тусін іп т ұ р м ы н дегенді к өрсе тті. — Немене, өлмес ж аққа ш ы қты н, б а ? — деді С теп ан Аркадьич, Л е в и н н ін , қолы н қ у ш ы р л а н а қы сы п . — Ж ж ж оқ,— деді Левин. Дарья А лександровна да Л ев и н м ен қоштаса туры п : — Китимен қайта табы сқаны ңы зға қандан қуанды м Десецізші, б а й ы р ғ ы досты қ ты б а ғ а л а й б іл у к ер е к ,— д е д і Қүттықтағандай болып. Дарья А лександровнаның ол сө зд ер і Левинге ж ай сы з тиді бірақ. С о л жайды н, б әрі б і р а қ ы л ы ш алм ас, а с қ а р ШЫЧ екенін т у с ін е алм айты н б о л ғ а н с о ң , Д о лл и д ы н , с о н ы ауьізға а лм ай, ж а й ы н а о ты р у ы д а к е р е к еді. Л е в и н с о л а р - мен қош тасқан сон,, ж а л ғ ы з қ а л м а й ы н деген оймен, а ғ а с ы - на барып қ о с ы л д ы . — Сен қайда барасың? — М әж іліске барам. — Мен де барам еидеше. Б а р у ғ а болады гой? ^ — Неге болмасын? Ж ур барайы к,,— деді Сергей И в а ­ нович к үл ім сіре п .— Бүгін не б о п ж ү р ө з іқ е ? — М аган ба? Басыма бақы т қ о н ы п тур! — деді Л евин , мінген күймелеріпін, терезесін т ө м е н т ү с ір іп ж іберіп.— Ь -ш те- Ңе етпей м е с а ғ а н ? Ә йтпесе т іп т і к ,апы ры к, боп к е т т і. 13а- сым б ақ ьітқ а ж е т іп тұрі С е н о с ы , ө м ір і неге ү й л е н б е - тенсіқ? Сергей И ван ович ж ы м ыя к ү л д і. _ . __ _ Ө те қ уан ы п отырмын, а я у л ы Қ— ғой дсиім өзі, Дей берді С е р г е й И ван ович. — Ж о-ж оқ, айтпа, айтпа! — д ед і Л евин сапылдап, ага- сынық іш ігін ің ж ағасы н ан қ о с қ о л д а й у стап, қ а у с ы р ы н д ы - Рып ж аты п. « А я у л ы қ ы з екен ө з і» , деген сө з Л е в и н ^ с е- зіміне тіп т і үй лесп ей тін , қ а р а п а й ь ім , қ ал п ы н ан а у м а и т ы п совдай с ө з б о л а т ы н бір. . Сергей И в а н о в и ч б ір , с и р е к м ін е з г е сала, м э з >о күлді. 29~а

— Дегенмен де, соған қатты қуанды м деуіме болады. — Оны ер тең айт, ертең, өаге тук те жок,! Түк жок,, үндемеі — деп Левин, агасының іш ігін тағы да қаусырын- дырып:— Ө т е жақсы көрем өзіңді! — дегенді қосып қой- ды.— Немене, мәжілістеріңде болуға бола ма маған? — Эрине болады. — Бүгінгі сөздерің не ж ай ы н д а еді? — деп сұрады Левин, күлім сіреген күйі. Екеуі м әж іліс үстіне келді. Левин, протокол оқыған секретарьдыц, соны өзі, сірә, түсінбеген соң да, сүріне- қабына тұры п оқыған оқысын ты ң дап шықтьі. Левин бі- рақ секратарьды ц жүзіне қарай оты ры п, сүйкімді, мейрім- ді, аяулы адам екенін де коре о ты рды . О л жайы протокол оқығандағы жацылу, қысылуынан да шалынып тұр. Со- дан сөз де сөйлене бастады. Ө зд ер і бір сомалар бөлу, кер- нейлер салу жайында керісіп, Сергей Иванович екі мушені ықсьіратқан соц, біртүрлі мардамсый ү зақ тұрып сөйледі; екінші бір мүше де қағазға элденелер түртіп алып, басын- да, жүрексінгенмен, соңынан майдалай тұрып, батыра жа- уап қайырды оған. Одан соц Свияж ский де (о да сонда екен) әлденені өте жатық, ж арасы мды етіп айтып ш ықты. Левин соларды тыңдай отыра, бөлінетін жаңағы сома да, салынатын керней де — ештеңе де ж оқ, өздері тіпті ашу да ш ақырыспай, түгел бір сондай мейрімді, аяулы адам- дар болған соң, араларындағы сол жайдың бәрі де соғүр- лы жақсы, б и язы шығып жатқаньін да айқын аңғарды. Өздері ж ан адамға зарарын тигізбей, жүрт біткенге ж ай- лы да келіп оты р. Левинге ең б ір тамаша жері: бүгін өзі- не солардық бәр і де сыр-сыпасымен түгел көрініп, бүрын кезге шалынбайтын кішкентай белгілері арк,ылы әрқайсы- сынын, жан-дүниесін танып, түгел б ір мейрімді, аяулы адамдар екенін айқын көргені б олды . Соныц бәрі де Л е- винді бүгін елден ерекше өте-мөте ж ақсы көріп кеткен. О л жайлары Левннмен сөйлескен сөэдерінен де, тіпті бейта- ныс адамдардын, да Левинге түгел елжірей, сүйе қараған қарастарынан көрініп түр. — Н емене, риза болдың б а ? — деп сұрады Сергей Иванович одан. — Әбден. Мүндай қызық б олад ы дегенді тіпті об л а­ гай да ж оқ едімі Аяулы, тамаша нәрсе екен! Левин қасы на Свияжский келіп, үйінен шай ішуге ш а- қырды. Л евин Свияжскийге несіне наразы боп, не қалап іүрғанын тіпті түсіне алмау үстіне, есіне түсіре де алмай