Қазақстан жазушыларының 3 съезі

архитектор кыз бен жас мичуриндп Кайырбай атты ж Р г:тт!н. арасынлагы махаббат сез болады. Окыйга куруда, сгз.Т1 паклахаиуда яоэмапыц е ле у л ! кемш!л‘ктср: бол- FanMen, совет жястарыньщ ой-сакг.сын, адамтершШх мадабатын керсетуде б1рталай ж ы лы лы к бар. Акыннык Ke.Minijiiri — геройларыи ic уепнде жакеылап .корсете алча Fan. К алам д ы жаца устадая жастын болашагына еоуегеЙлпс ж асэура болмайды, дегеимен егер ланаайсу- дан аулак болса, сьи.та тез.'мд! болса, бШм1н, шеберл5- riн кетеругс ынта салса, емip шындыры.чеа тыгьп бай- ланыссл, осы ж ас акыннан псэзиямыздын таугр mc6epi (иыгуыка .чуиккчдж бар сьгякты. Содымен баяидамамыздыц б ул бел:.\\ин корыта ай- тарымыз — кейбгр ел сул i ксмшш ктер!. кател:ктер1 бола тура, казак сояет ггоэзилсы, ecerm уакыттын 1шшде де e.v’p шыклыгашон, неИзнзде тырыз байланысып, соииа- лгстж реализм принлипше апык суйен!п хелди сондык- тан огг б'рнет'.'е куклы usurapjianap тугызды. Ж азуш н иемесе акын кай ж ерле oxiip шындыгынан кол жазеа, сол жерде сопиалиспк реализм релычнен «•«гады да, кемцлл;ктерге, кателз'хторгс урынады. Шы- гарманын шебер нсмесе олак ж асялуы ла соцпалистж реализм мэоелеекчен тырыз байлаиысты. ЕЙЙ сол мэсе- леге кешезпз. U1ESEPJIIK ТУРЛЛЫ ¥щкары Keiifiip ры!з.цыла|р пдебисттеп шеберлжт), эдетте соз курамындл дсп угялы. Расыида ол сез курамы- нал алдеча идя гсек. Бул :i!x:pni б in, есолт! уякыттагы к а­ зак совет поэзии :ыныц хал-жайымш баГглаиыстыруга ты- Спш:плист.!к реализм aaiciimi олебиезке б:рден-б!р бпйляныезн болуы , !пыряр:иасы1гя азыкты сол шынлык,- та;г гана я л у еке:п жогарыда айты.чды. Ондай байлапые болчарг-ч к упле акын, сез жок, ек; турда сэтЫзд!кке уи-ыряйды: 6ipi бос сесд:лп<, exinuiici — кадете урыну- шылмх. С*;,г- •• бот cq’ ii.iix -■чалм . К гзлк совет гозчтеы и да. ген то. болэды . ;сей5‘|реулер|'н- кялып

де атымен кездеспейдк Кейбар акындардык бфнеше шы- гармасы б\\р:н 6ipi кайталайды, кейде б1'рмеше акыннын блендер;, немесе лоэмалары 6ip:n 6:pi кайталлгг жатады. Булай болу, акыннын, кушЫздшше байдачысты емес. Акыпдых куmi мол. бйглм жеткйшсп кейб'р акындары- мьпдан осындай бос свздшкт! жэне трафарети кездес- Tip:n журем !з. Бунын бэрше ортах себеп бар ол,— шытармага ка- желч такрыпты e.Mip шыныдытыпан i33en таппай, даяр формулага ж упру. Шрнеше мысал алайык: тур жагы- нан, мазмун жагынан епёул! кемщ(Л1Ктвр! бола тура, бтз ¥лы Отан согысыньщ шьшдык бейнес'н кереететш кыс- ка елендерд1 Дихан, Эбу, Сырбай, Сарыпгали, Жубан, Жумаралн сыякты акындардач кап табамыз. Ал, тьмда отыртан акындарымыз.— Аскар, Ради, Жахан, Капан, КаГнекей. Куандык. тэты баскаларзын cofuc куидер;, со­ тые такрыбыиа жазган едеяяерш скысак олепдж жаты- иаи жаксы курыл гаидары кездссе стыра, кэпшш п со- гыстын ялхты ли бойнесн кэрсетлейтп;, жалпылама с©з болады, бipm u 6ipin-6:pi кайталайды. Согыстан кей:нп «тендер до сондай: курылыс icine араласьш журген Ха- митт'щ, Обудш, Сырбайдын, Капаннын, Музафардын, Амаижоловтыц тары б;рнеше акьшдлрдыц влендер! ко.чк- ретп .кслсд1 лс. сил! б:р жуйет! акыилардыц влеадер1 жалпылама бон жатады. Булай болатын егбёб!— нак- тылы вм!р шьшдыгынан аттан материалы жоктыхтан, иемесе сыйпаттап отырган такрыбын ш ал атай бкпгеидж- тен. Мундой жа гд яяда бос сездтлФасс урыпбау мумкш смсс. 0Mip шыплыгала байланьгсы жоктык, кей «езд е жа- зугныга, немесе, я книга такрыпты жерлен емес. коктен, яряи шьппыктмн ез шгнен емес. опыц сыртынан 1'здете- ;п. Бутан мысал — Эбдпдо Тэж!басвтыц шыгармалары. С о т ы он шахты жыдлыц imiiue «ГГерне» легеп атпен б:р рст, «Ж ыГш лк» деген атпен exinuii грет Гбдйпдэшц таила,малы anoii.iepi моя лоэмалары басылды. Аты езге болгаимеп. мазмун жагыиан бул схеу'н ле лГ.ырма аз- гамтай. Б:'рсн-сарап рапа жана елекдер; болмас.а, соцгы жыйнак бастагшысы.ч кайтялаГлы. Осы жыйнактарды ог.ып отырта.чда, ек! иерссгс кайрап каласын: 6ipi — соц- гы он б:-с ж мтлы н чи’ чде ж азклгян Sipv.eme 0лендерi мен лоэмалары лык кай уахыгка, кай о лхеге катнасы ба­ ры, хай заманнык акыны жазганы б ел п с п . Уахыты, ел- 102

Kcci белгйгп шыгармалардын, кепишппняе конкретт! вм!р бейнес! жок, жалгсылама сез. Адам образдарын алсак, тауды кгатсрш журген батыр («Т о л а г а й »), шетесш-н. ар’.агымсн свйлес:п журген бала («Б ала Тараса), таска айналган архитектор («К этер 'лген кумб ез»), кунд: ке- тесген казак <« Б :з .те казп-тзы :»). аскар таудыч би:.к шынын 6ip тунде бюстке айиаддырван скульптор ( « Х у­ дожник Х о - Л у н »), жаульщ «свн!л'н кушмсм йШртен куй- Ш1 (« А б ы л » ), Совет ук1метпг:д жетшгшше кайран кап апалап журген аруак («E x i ж иЬагг»), Совет укfMori;i:к гулденген даласын кезпген е.мес, к о л wмен сыйпап керш такданган сокыр шал («Бахбян ш а л»)... Mine, Збтьтло- н:ц адам образдарынын скйыг.ы оеылдяй. Б-.-ларлын 6i- pevi де ем ip шыидыгьшта жок. тех ойтач гача жасалган адам емее, мифтер, спксолихллао. Осылардыч кяпсачы- на коятын. советт'к «унзгтд ‘реялкт-» шычднгыня\" ал- ган, Эбдкчдэда 6ip де поэма жок, 6ip дс адам образы жок, ендеше, З б д !лдо поэмзтарычын co'iHa.Tncrix реа- лизммен eiu6ip байлаиыси ?;:ок. соиналистж емое, бурж'-а.зиялык, СИМВОЛИЗМ Такрыпты ом го шынзыгыдан !Здемеодш, тапгтаулын арты осынлай яор католжке corf 0Mip шындыгыи бшу бар да, ^сол битей шындыктап такрып табу, оиы корнем олебна-п :к TMiMon icKfi аоыпу баз. Егео жазушы, немссе. якын, о: г о пгьгт\"члгычан ко- periii ала бьлмесе, алган керегш кор кем одебнетке TOV- елд; шебеолжпеч icice асыра б:л\\■юсе, ол уз;длття ойла- гыдай шыкарма тумяйды, сочкал нст;к реяли:)м 0Д1с; ак- талмяйлы. Ек алдымен, емip шычтыгыняч та^ырил табу лс-сч- н!ц не екен:не тЪктайык. Ш ин магштычяпгы ж туш ы , жалпы адамнып 6:pi емос, ал.-нлшы кзтяотягм ачпччыц 6:pi, ендеше о л когам кэш: и жстекгеушг'гц б !р:. Пныц эрб:р шыгармясы, ооы «ядгатипя жоту ж'у-ытгппя ку- ралы. О лай болея жазушы немого якын ем’р шыч’ ыгы- тьш материал ын гана ал яди. Жазушьмык идея дегет-i- М!3 ОСЫ. Совет жазуитысьг — Комчшшстш гтппт!ишыц халыкты коммунизм рухычда талбие'-оу !сФ»л*г1 •/'.ч'-'-’о-чшл'чмг.'н катарынлагы адам. Е-гдсш? от ом-р п'ындымча xo-m.i v - нист;к идеянык тургысыизк кара;;, о;ы и:;ея;а кажет-

Ti материалды рана ;здейд1 Эдебнеттеп бешмдеепк (тен- дечпиозиосто'\" дегеятми осы. Е:рак, материал :>ы табу бар да, омы :ске асы;:у бар. Тапкал материалды белил i бг.?ытт:а баы.ждыра коры* тып, icx? асыру жгзушыныц шеберлкж е бяйчанысты. ©м:р шындитынан алдына койган маг.сатыпа жауап бе- рерл!к материал тэпканмен, ол материалды шеберл:кпе:т корыта б:лмесс, ойда пылай квркем шырармя тумайды. Осы арадаи типнк мэселест кеп шыгады. ©.'-прде сирек кездесетж нэрсе сол вм!рл:к кездейсок емес, зяклн, пак­ ты кубылыстары.мен байланыеты бол га ида гапа тип- тж шыядкк дсп тапылатьп: болады. Еткашан, еш- Gip жазушн, немесе акын cuiOip адам образна ка- лай бспса солай жаезй еялмайды, с-рб:р образын бетгш уте курал есебшде жасайды. Мыса- фды когамга y.iri тып тарту уш!н, и; когамды жиренд'ру ушлн. О тай ен акындар, жагымды осраздарга пга да Ksririu K eiiiii ауаотык 'стер, >ар срекше адамдарды, ы ткптер зип-зушы сый- тыгыпа сзйкес болуы хателш бар. Позмапыц ал гаи идсясьг дурно. Акыипыц жеяты—Дуаяр мен Морйямчыц ахаббаты архылы ре- водюипядаи бурынгы орыс при кат; >•: халкыныц лостьг-ын к«инч'ту. Осы дурыс идея.-а. Канга 'и сьгйпаттап отыркап г-ам.топьм и'ындыгипл жлтпмтын '.in канн'иль'ры сыяк- 'паламды да, поэмасынып атрые бе- ’ас, ешб.’р пн, олпрдып ннйгае детям :тасып косгеи емес, со тай бола тура, и цатякты.ч зрасында л :н тартыеы г емес, тпжти

гарманын алдына ашык идея коя алмау. Буран Дихан Эб|‘левт1н «М айданбек» яхты поэмасы куа. Согыстын ба- сыгган аярына дей:н болтан Дихан, майдан ем:рш, эрине, жаксы бйледк Опыц «М ай дгн бег;» осы такрыпка арнал- Faif. Сырткы курылысы жатынан Майданбек Твердов- скнйд:н Василий Теркин! сыякты катзрдаты солдат, акын соиык '!з:мен экур'п отырады да, Ksprs:i-6Lire:i:niK борш г:'збектей бередг. Диханнын KCMiuiairl д с осы т!збехтеуде. Твардовский до ТеркиняЗц i.'ii.vc;,' жур:п оп,грады. б :рак ол, квргенйкн бэр:н тебектей берм сГг, каралайым солдат- тын K03i аркьглы, журш жатка и согыстын. философиялык сырын ашяды. ал Дитя ита герейы к«ргснн:к бэр; кызык, буран бас себеп — Майданбзкт!к алдына, Теркин сыяк­ ты белгып максат, ягна идея коя бглмеу. жур-'с-турысын сол идея[-а бягьгмдыря б;лмеу. Сои зык.тан, Мапдаибек- тп1 жур;с;' кебш е боска сандалу боя шырялы да, поома «Василий Тер кишг'н» квленксс! турните калып кояды. Тип- т;к моселесш б улай шешуге болмайды. «А лта й ж у р е г Ь атты шытармасын Ди>ан роман дел атады. 158 бетт:к к:тап болтан б уд н'ытармя роман ба, гу. ерт!

неп, онын жасвешр1м баласы Есей, каскунем Дудаков сы- якты, романда 5ip топ герой жургепмен, олардын ешкай- сысы одебк-етт'к образ боп шыга адмагая, я т и , ешкайсы- сынла кесек :с жок. кесек мшез, кылы к жок, аткарып жургепдер! усак ic, усач кылыктар. Каскунем етш кер- сетпек болг-ан Дудаковтыц icrepi баетан-аяк наиымсыз, жалац схема. бленд:к жагьшэи б:рталзй жаксы жерлер1 болианмеп, романда озект:', дэлелд! окыйга болмагап сон, байсалды, кызрылыкты адам образдары болмаган сон, нысанасыз атылран окна уксал, кэп жерде босна кангырып жур. Романный сонгы 6e.ii:.;i Касым Аманжоловтын «Б!зд1К дастап» дейтш поэмасына оте уксайлы. Касымнын поэма- сы Маяковскийд:н Ленин туралы ж азган поэмасына б!раз жер:нде уксарднмеи, оида оркпшалды ойлар, образдар, одели енздер кэп. Осыкдай оркгиналдык касиет Дихан по- эмлсынын соцгы тарауында жок. Кыскасы, бул поэма да социалистгк реализм эд:с(мен жазылмаран. Шыгарманыц ocipece поэма сыякты сюжегпк шыгарма шебер жпзылуыпа аса клжегп шарттыч, 6:peyi конфликт моселесй Конфликт дегешм:з адам мен адамнын iciHдегi, кылыгынлагы, хпиезпгл.ег! кайшылыктардын езара сок- тыгысып, шиелсп-V.in бярып шегшлу! гой. Муидай конф­ ликт тек калык материалдан куралган жуйе.ш окыйгалар- даи гана туады, жука, элег'з материалдан тумайды. Конфликт!с1з шш-прмл, ею ушкяоылыктык oipiHe epiKci3 согады: не ем ip шьшдырын орыисыз сэндей (лакировка) кчреетуге, нс турпаны тур:аде (натурализм) керсетуге. Буныц ексу! дс социалист!:-: реализм :>ддс£ емсс. Конфликтна жазылган, немесе, колдаи жасалтан жал- ган конфликт:гс курылгян шыгармалар да казак поэзи- ясьпгда аз смсс. Конфликт:сп шыгарманыц y.irici есебшде е:й поэмниы алуга бола ты. 6:pi — Ж ум агали Саиниын «Алтай» ятты ноэмасы, екшнпег — Сырбай Мэуленовтын «Секретарь» атты гюэмасы. «Алтай» туралы «Социг1лист1к Казакстан». газетные жазган Жармарабетсв жоллдеты;; п:к:р:не б!з тугел:мен косыламыз. б у л поэма дан (3:з согыс шындыгына бай га- нысты кэрсет!лгсл совет жа;лчпгер-’ н емес, мэйзанлы бой- лай шапкыляп жургеи согст■!г[|ц батыры сыякты б:реуд! керем'з. Алтайдык со^ыгуы, жара.тануы, жазылуы сыяк,- ты басыпан кош.'ргем кьгйычдыктар окушы нангысыз тур- де, жалан схем амен бериген[. ¥лы Отан согысынын журт-

ка б е л п л ! картиналары поэмада жок. Сонын 6apiHe ко- сымша, Т1л курамы жэтынан усак ©лендер!нде жазба по- ззияныи шеберлШпе жеткен Ж ум агали мынау поэмасы- нын коп ж ер:пде фольклорный |'збеи тарталы. Сырбай 1ыц «Секретарь.» т !л жатьшан 6ip сыдырты кэркем жа.-.ылган. Онык бойындагы кемш.'лж: бфпшглен, — «ка нал казаныд, жерд1 суарып eriii ес:рей!к» дейтш, взге т 'л д е л поэзия туг1л казак совет поэзиясыида л а ол- денешс p er ыгыр болтан, тсзыты жеткен сюжег болса, екшш.’ден осы сюжетгц тартыссыз, талассыз, кыйындык- сыз онай ш еш 'ле калуы. Поэманын бас геройы ЭлЬю зты н райком секретарила лайы.ч емсст!г( былай турсын, ж ал- пы 1'скер адамнын катарыиа косыларлык ешб:р 6 eir:c i жок. Шофер Балгабай да орекетс:з боскн журген адам. «Каба сака л карт Изаниыд» ш ал калныкеи кстлен шап- кыштыгы акылна сыймайды. К аж ет болтан купле, онын орныча ж ас Иваилы кою корок ел>. Карт Иван мен катар агалагыл Пакта боска жур. К нскаеы . бул поэмада eui6ip конфликт жок, сондыктан ешб!р геройы одсоиет тшн боп шыта алмяяаи. Тайьгр Ж ароков «Асты к» атты поэмасин.та шигарма- кын матсриалыпда жок конфликт!!!: колдан жасаута тырысады, б:р ак онысы шыкг.анды. Сея пк материалы жас-жаксы жазылган бул поэмада, а там .мел адамнын арасынан конфликт таба алмаган сон, Тайыр адам меч табигаттын арасы.чап конфликт гньггармак боп. журт дау- жачжаз д| жакеы жыйнан жат- ан кезде, бултты торлачд ырялы да, колхозшылардын зорес:ц vл ы - рады. О лар ж nr'.бырдан коркып нс тут.т б:лмен таскан кезле, парторг f >б:шс!.‘ к?л:гт кап капрлт беро.п, crin.ai тез жыйнаута yrirri мтль Сол уг'ттен соскенгепдсй, т»я?п кел- ген булт ж аума й коядг.1, eriu жыйнау каркыпы кушейед!. Булын 6opi л с колдац жасалгап ж алгап конфликт, Айтые тугьп атыч бip ннлтапма Хамит Ергалневт:к « С е т и о зеш ц » атты сонгы ноэмаси. Окыйгзлык жагы- нал бут поэма « Fis.iiii аумтдын кмзыныц» жя тросы: екеу- iH.ieri де o.soKTi С'ккйгл Iиол да дачи сулапдырып пнндага асыру. Отан ко са. «Сенщ езеп ли и п » нег:зп геройлары «гБгзчти а1;-УЫЛЛЫН д а да, Москг «С е н :к кэп тускет, а б'риз ту=ступор к!ргЫ п, [ жыйнатьша косып отыр. Ю7

bekfiobiueoi '.'dog .вмпяшАц впноаиееои ЭПиО HDEijii.4X0 ;:л п Р.Й! •- '.и;,',.osuOM'.'iuv wish кв о -иижхЛ) 01 viiiojш ах: dig uooo.v.io.> Ы1Л..Я HLi.og счо lOSLOOul. SHI-E€OI3 Bl.Hi'-liiAIlOi и 1IX HFi!ij4UBi.iiiii.'.;;Bj.{ xojoo хгшшиО b:.sAg -xo.v.a» eikouoh :io'iooejisiiecou ни |.-:хАу ‘do;. ) вши BiiHOisnei.un mbcbx ‘ be 8КОМl-UKEKWClllUMC «C«OU (1.Ч.:;;:k ьэк’ах out:uAm udiBBii ‘n.o Modo>i иAd -.U 14dEJG>i( lidOH ‘BE TlLllr!.,i:.'K MMl'lKlEII IILEO •HlUJi? : I!i'in«w:i4>( HhECTUU Hie -ЬЩ'> ’«HlKOl:« шио-j» ’hoiIom c:KsAi Am вкаин г.в.нивтк no •но. о ouiaiiij ‘ id.у !inK*;ri!V4ii?i:iu mx© 'iehok -COEiliKBX i-V YxEU-N,.! lIBIlUr1 4 Jii-JIVut.E BIV-UWBBi'llQ ■lEowy ULU>;i ивхикзди ox год*)X-fiO,\\M Ill.bllKOO 'O,liiu0 1u'u£i;u<! o>.Kii:';Eu-'..i нхнхмннло ННКВОУЧНО я;ji.ii:Я1-.Л:v o.iлoo be UMiiOEOg -VJV «aeji-ла.0 iVOMU!<i 113.10)130*t»H jкоз. о вгниовд ‘ииг.чяЕ хв:х OU.E.loI! ИРыи'ЛОЦ .0'(lA.L nog iJU-uOS E-jod Oiii.\\c(ia . i.clAx и. n hob.i -HFlMOHl‘il ‘UBJL'Hg LNJLNdo II 11;;..\"'. '.;iUX H.H'iBlVCun ио.чвж .930ICIJOII 'IHlIi.•ф.юн I1BECI3 ‘bo:bi:!l HBfdB нвхгодж квпюх иеенлзо >:oIK Lv d.gnm on,.AoAi B.lLOiK '.IHL'Iil'l.lEI: 1ЧХЗШ -i40 oo.-icndB•dinvAMMuciu <.3ii!:i.;ЗЕИainogp ПяЕувнщ-ц inхан -Ao hho u-.'jKfAj кс^ачикоз ‘ hixoJAh nog тивж-ав:.: « г -HHEWMНИМ•нав Hjce;av чч..i. :•=••ПЧЕС..-CU BXdOJKlnxinu-Bx BKHMldu Hi'ЧКПВЖПЛJ ИЗЛ- 11,4 тшаили 00 ru<Le*uvK издзз d;y вннл\\гк:-.'02 нес:o’ 1:1 'RiftиBH IIвтичга ьоо ониgo .К-ХДХ -ЭЕ itdXaM nog н,.ч[вж -1НЭ HBMCL'Aj Eootiioe ‘ciBL'iioaoj •Boo HiMurao iiHowdx.'K во -вхстхзм в.чг,.iA ai.oof.iv газ i.u нOHrlBXllBQ lniiiciro OIIKUO‘ BE -BlV'iOU liUKLOQ (JBEQ чго cIbjni; ‘ИЕНПИНК •;oi B-owxclBi U3E;imocliiiox lino! o'oe dig ixui’oo иг Оьаквй? i i t K S ) kkc.'K Ho.-iriiHl'BK ННПО -BE H.J.'Ki.Aj •aE iEo digda ifBJHndig h=b;i: ШХЗЖОЮ nriHBKSOU 'BOEB biibx Kidig Н'ЛИШбХВХ 1310 HOо нмяу -HAjnm nog кие -ВО Й1ЧХКВЖ1:A r niiodoj ixcixsi; — ю :гт т :э 'AdB-inra ojeohi 1нэимпав кн.Со н;ы!зсз — iAod:g ‘dag UKiiMBx pia тчхвйнхо i!-HV их.- -.rio -псвксои но ni:,;iisK :gagoo Kxoag lig tOEo:; !G3«j30 и ‘ang ^шмк. нш.о ie -ЛЭ2Э KEHQ31r :l\"c ‘нож EBxx-og :i;io;k bhrhhth эе ;ec вкeon 1 1‘этн;нзм HBL'ijo нам nsredAx во вгск'евж нквквЕ.чквд ЧЭОзнеж ИН..МЯШ linmo be нтнпмс1тгя irAg нпшпчеон new

03 Пуи- : ед!. Бул шкгрде а 6ip мое ) И.; л а р д к ч прэуалары -оыякты алдымызта у л п гып оэм алар Gap, « р а к , соларды ц бор!ч тугае ал- -анда, П;ш кинг2 а:ол б е с л ’и б:р жасданы бао, ил — д р я ­ б л ы х позмл ж леау. ягкл осы п о зн а ла б:рнеше адамнын ибразын а л к л , будардия icier:, кылыктагы, мшездег! ©за- дарынын бор:д:еи до бд! :ра:.‘Ы. О л >казг ДЫ« кешшлтг) СЮЖСПИН лык жагынан, сц ганда; м аляры .яра.малых тартысха л хурклады. Kn3ipri немеое льесаларды ц ката совет поззнясыкла ол; 1 Мапховсккйд1к тан-д;;ль е-мес, саяси ж зн з лара;:« скнйд'ц ноэмалары с Kin жаксы тр а д ы с «.::а > драмалых колыхаляда с ■ сапарычин уст!нде 1ды. Позмапы д б!зге ь ' :.с кстрок. \" • )'шкин мен Л е р н о л т с з масштаЗшгдакы драмалык поэ- 'лар жаеау мезг:.-;; жадны совет ахындлрына, оларды н Жанра ж ы л ч едендор, кобшссе, лирот Лирика дагеи!м:з, табигаттьч; немеое k,oi сол с бслып жаткан квршктерге ахк н н ы я осе;: ык аряласуы беру! й. Ьгер ахьш сеерлснд1р •Ш!рД!Ц об: тастан Сср:п, тек ез жаг.ынын толкыиы; !, одан субъектизячк лмркка гака туады !н:к» дэр!г;те.чге, ода л асса менмекджка со «м ен с Ь » якы:г орлгчяа. гЙВйт:рк на. Б:зго еддай ак! эрб:р кернлегл от > ке ез:н:ц д\\йа!н» ::: ieii“ cp.ii Казах аг.ьгьдярь

лирика. Бул: партия туралы, кэсемдор туралы, Отан ту- ралы, Совеглк армия туралы, Отан ТфалЛ1ПК-е байланыс- ты KeiiGip актуальдык ftieiiбinuiл iкт1 коргау, табигат ку- ш!н .меягеру та ты татылар) пауканды (сгйлаулардын oryi, заемный тарауы тары тагылар) мэселелер туралы жырлар. Бул такрыпка кеп жэне узд!кс:з жазатын акын- ныц б:р: Тайыр Ждроков. Опыц партии туралы, Москва туралы блендера осы такрыпта жазылыи журген саяси лирикалардыц жаксыларыиа косылады. BipaK, Тайыр, бул бет!нде унем! жаксы емес. Сами саяси такрыпка жазган ©лецдершщ б/рталайында саяси ката болмаракмен, iuiin- де орнгииалды ой, оригиналды сез жок, боска даурыгу боп жятады. Кейб:р оленлер былайша тэуёр сыяктанган- Совсттж поэзияда саяси лнрикакык атасы Маяковский екеи:н 6i3 жаксы быемтз. Оный бул такрыпта жазран кай шырармасы.'! алсац да, iui: тукып турган тын ойлар, тын образдар. Муидай ойлар мен сбраздар, таланттылыктын устпгс, орб!р шыгармасбша жауапты карзудан, ем;р шыи- дыгьша терец суцгуден, сол шьшдыкты саяси етк:р жэне орпггшалды гоздерме;: айтып бере алудан шытады. Лнриканыц тагы 5;р Typi — кэц!л куй:н (настроение.) жырлау. Бул революциядан бурынш казак поэзиясыида Лба/i мои Султан-Махмудтын шырармаларында кеп кез- дсссд!, мысаты «Коленке басын узартып» иемесе, «Алтын косе» тагы тагылар. Лнриканыц осы тур! каз!рп казак акыцдарынын озred иен Хамит Ергалневте кеб!рек кезде- ce.Ti. Эрине, Хаыйтт:ц бул турдсп лурикалары Абай мен Султан-Махмуд лпрнкаларьыдап тррыккапдык турдс емес, оптимисп'к турдс, с оц и али ст реализм турпгде жазылады. Б/з бул арада табигат лирнкасыма токтамай ете ал- маймыз. Hip ксзде, ярный адам баласыныц элс;з кезшде. адам табигат кубылысына не тааданын капа караса, не- месс, ол кубылысты тоц:рге ессзтесе, м атериалист диа- лс.кт1!ка гылымына суйенген б1зд:ц заманда ту6ipiмен ез- герд/, сондыктап Маяковский куп туралы елсцшде оны конакка келуге шакырды, Жяроков «К ун т:л кятты» по- эмасыпда кун мен болылевиктердщ куш;н салыстырды. Абайдыц сынпаттауында кыс: СохкР- мы.ткау ш»миас npi жацды» А л «Орыс кысы» деген Аскярдыц елец/нде кыс акынра: ПО

«Волгаимен аллым аяз, аргым шуак Алдынла аксакалым жаткаи шубап,' Жаз дырата лун суйгеиде, Куядь :ана бо.лып булак,»— дейд!. Кагтанньщ «К ы с атгы» ©леш д е осы багытта ж а зылган. Э бу Сзрсембаев «Ж а с к у р а к » деген кыска еленш: сБалауса курах квл KepKi, Кора болыа коперсын, ’-lyuhiH, rinri жырымдк /Казатын ка;аз боларсын-.*— деп 5iT:pe,Ti. 0 те эдем-! свз. Оиын «О р м а н », «Шабындык,» деген ©лендер! д е соидай. А л, Эбд1лдэ «Т у н д е » деген в ле­ ките, «Тунде д е ©м!р бар» лей отыра, тунге байланысты адам ем!ршен тук керсетпей, тек габигаттын мылкау ку- ш:не цаАра н к алум ен болады. Б ул барып тур Fan идиллия, hfhh табHFaT куш:н:н, табигат кергшсппн алдында боска елту. Адам баласьш ын космикалык. угы мы карангьг кез:нде, ай, кун, ж улдыз, кунш'н KypKipeyi, найзагапдык жалтыл- дауы сыякты Kepinic., кубылыстардыц 6opiH табигаттан тыскзры керемет деп, сыйына табынган гой. Б:зд1ц за ­ ма ннын адамдары, acipecc акыидары о л корлпстер мен кубылыстардыц не скенш жаксы бйтедк Сондыктан да Калижан «Ж е р д е и ушкан ж улды здар» дегсн ©лещ'нде: 1ж,мдызды тсерге ммдс. бакытсыз элдек|мге деп, ecKi угы мды айта келед-! де: «К«рд1м 6yriii жарч criii ушкан жердеи, Дспанга от жулдыздар алтын каток, Уйкылы гунд| жарып дабыл бергещ Ж уз1ье ,Мсскзанын турдым клрап»,— деп мейрам кундер1 Москвада бер:лгеп салютт! эдем! бсй- нелейдв Касым Аманж олсз «А лты н ж улды з» дегсн елс- ншде жаксы бакташы болгандйгы ymin Енбек Epi атагын алып, кеудесше алтын жулдыз надавай кызды сыйнаттай кеп, онын аузына:

дейд:. Бул да вте эдем! айтылган. А л , Эбд:лдэ «Жулдыз кыз» деген ©лгншде, б!р заманда жерде Шолпан деген суду кыз бол гаi;ын, опы б:р хан зорлыкиен алуга ойлагаи соц кокке кашып, жулдыз бон кеткенш смйпаттай келш: «НЛ, Шо-пган кыз, дейд!. Бул ©ленд: Эбд!лдэ 1946 жьтлы жазады. Россияда бул o.ieiui жазудан жыйырма тогыз жыл бурый кулагам патшяны бул ай еске алудыи кажет! кднша? Халкымыз социализма! курып болып, коммунизм 6Hirine ерлей бас- таган кезде, жсрге жолаыан, баягы патшадак кашкан калпымен алi де кашып журген неткен кыз ол?.. Б'.раз акыидзрымыз купдк айды, жулдызлы, найзагай- ды омip шыидыгынын кврксмд!гше бейнелейм!п деп, жен- Ai жерде де, жонс:з жерде де «ай», «к у н » дей беретЫ бар. Бул эдет езгедеи гор: Тайырда коп. Ондай аспанга шап- шый беруд! Тайырдын коятын уакыты жеткен сыякты. Садыкбск Адэмбсков «Тугаи ай » дегеи олен'шде: дел айга урсады. Фашистерд; женуге айды жэрдемге ша- ■шралы. Бул елецде ешб!р логика жок., соидыктаи, eiu6ip кер- кемд!к жок,- Махаббат лирикаси да казак поэзиясынан кед орын ал ады. Бул такрып дуние жуз!л:к одебиеттен, ocipece поэзпя- даи, оный :ш:пде лнрркЗдан кец орын алый келед':, ол ду- рыс та, ейткеш. адгмда семьясыз ov.ip жок, эрб:р адам тату-тэтп туратыи жаксы семья болуды арнан етед:, ол yiuin ар еркек, эр э'йсл оз5мгн утысатын, унлесет!», суйх- иенд’киеп тургтым ж гбяй !здел.л!, ойелге немесе ерге ма- хабаттыц непз: осыдан шыгады, еидеше, жубай сугодеи туатын лириканыц да азыгы осы.

Социалистш Октябрь революциясынаи бурын, б ую л дупие ж узш д е, эйел жыиысты адам корам TipiniJiirhuie правосыз боп келд-i, сондыктан суйгенше косылу деген маселе о л кезде, кешлел i казак ауы лы тугьт, мэдениетп Европада да улкеи проблема болаты н, гашыктык туралы шырармалар осыдал туатын. Б|'зд1к социалисп’ к Отанда бул проблема шеип'лд] де, эрш'м суйгенше косылатын пра­ во алды. Бфак, бул а н керпгген оркек пен квршген айел косы ла беред! деген с ез шьикпайды. B ip когамнын 6ip тт'лектеп .мунгес! бо ла турып, адам атаулынын М1'нез-кулкы уйлесе бермейд!, сондыктан apKiM жанына жаны уйлес жубайын i3jeiiai, осыдан барып !здеу, кару, кумарту жыры, я гни махаббат жыры туады. М ундай ж ырлар 61‘зде бар да, кап. Сонымен катар, кейб!р соракылыктар да кездеепей коймайды. Букш казак акындарьшыц бэршен табылатын ж алпы 6ip кемшигж, эйел болса, м!ндетт! турде суду б о л у керек: сауыншы да сулу, монтер д е суду, солдат кыв д а суду... кыскасы1кай оленде э й е л л ! кездеспрсен, сол е ле н н щ iminen « с у л у », « а р у » дегеи саздерден аяк алып ж уре алмайсын. Кыска ж апр лы влсндер жайындаты coHFbi сез сатира туралы. Бгзгё сатира керек. О л en<ip де, эд!л де б о л у Fa ти1с. К аза к поэзиясыныц басты 6ip кемшип'п— е м ipi- Mi3jiH каленке жагын каре бшу, сынай бшу жоктын касы. Мундай сыиауды 6i3 кебшесе А скар Токмагамбетовтын фсльетопдарышан табамыз. Оньвд 1953 жылы шыккан тац- дамалы* шырармалар исыйнарына оннан аста-м фельетон Kip,ii. Б ула рд ы ц бэрi де кемш1л1кт1 сынаура курылган жэне квпш1л1г1нде дурыс етш'р сын айтылран. Осындай жаксы жактарымен катар, Аскардын кейб1р фельетондарыпда 61'ржактылык та болалы . Буган айкын мысал, «С та л и н ж олы » журналынын быйыл июль айында шыккан санындагы «Ержкеншн 6yriHri мен ертещ » атты фельетон. Е ц алдымен бул ф ельетон 1939 жылы ж азы л- гап « Ж е л 1ккен ж енгейлер» атты фельетонын кайталауы. EKeyiirin л е мазмуиы - кызмет 1стемей, бойын гаиа сылап отыратын, мшез1 турпайы, котамра ж ат -мещанка эйелд1 сынау: Осындай зйелдер бу.рын д а, казйр де бары рас. Он- дайларды, эрине сынау керек ж эн е катты сынау керек. BipaK, 6ipiniuiAeH, 6ip рет жазран фельетонды сол кал- пында он бес жылдан кейш кайталап жазуды не мэн бар e.ai? Екшппден, мода !здеуди эдем)' кишудь помада мен $-ЯЯП

иудраны, жаксы KouniieTepji пайдалануды, мншинага Mi- нуд! сыкактаудын кайр i.eci кызык? Булан тузелу кемнп- Л1к пс скен? Ралым эйелдердж, искусство кызметшдеп эйелдердт, Tiirri стахановшылар мен уй кызметшдеп эн- елдердщ колы жеткен сои емес пс бул? Ендсше, 6i3.iiu мшдег, - сондснуд1 сынау емес, м[нездил, кылыктапы, ic- теп кемш1л!ктерд1 сынау. Аскардыц атакан фсяьетонында олай бон шыкпагап, айелдщ жан-жуйен смсс, сырты га- на сыналган. Поэзииныц Ti.'ii туралы аз соз. Ж азуш ы немесе акын кандап жаксы такрыи тапкаямеи, сол такрыбын бепне- лсп 6epeTin тьт таба алмаса, одал корнем элебпсг шык- Эргшо, ein6ip жазушы одан сез жасай алмайды, Ол, тех. халы-к Ti.iiniu банлыгыла cyiieuc.ii де. op6ip шытар- масына кажегп сезд1 содан типа алып отырады. Шрак. «ха.тык xi ti» деген до 6ip калпынан езгерыейтш, катып калган гас сыякты порее емес. Экономикасы, мэде- ннотi еркопдегеи сай ьч яр хялыктыц t i.t i де баныпды. Осы баю усп'нде зыцнап сез косылумеи катар, бурынгы тел создердщ « s i де матмалык, жахи кап салмактанып, те- рецден отырады. Лдям сез.ч! тура магпасымсн де аГ'тадь1, салыстыру, reucy, оа'ре.тсу сыякты fiefmcvii машасымеп де айтады. Ti.i атаулыпык 6;ipi де тура мягппсимсп емес, бейneat магпасымсн coii.ieyre беГн.м. К,анда;г карапайым адаямеи кецесссц де, шама-шаркышна. эдемi сой.теуге тырысады, сондагы колдапатыны — беГшелеп се колу. А л жазушыпы. немесе якынлы алсяц, оныц шьн армалары тек кина бейие- Л1 создердеп куры.тады. Булай жазу, ocipece, акыпдарга кажет, eiiTKOiii поззня.тык. шыгармалардын, ocipe.cc кыска млондер/иц коломi аз, кай олемде, жогарыда анткандай, окыша да бол май, ток капа акыниьщ сез!м!н ангартады, ондай шыгармалар бейиелеиген корнем еездерден кура.т- маса синим дс окымайды. Кошнелi ауылдын, сол турмыстыи еаддарынан туган фолнклор.тык одебнёттеп сездж байлыкгы нец пандата на отыра, б:з казактын жазба одебиетш т мкг.тдер! фольк- лорлык т и ль де шытарма жазуFa Tiiic ri емесшз. Фольклордыц ж азба адебиеттен будан баска да толып жаткпи озгешс.нп бар, очардын б о р т е токтау бул баян- даманын мшдет‘| емес. Ыз, тек опын н е п зп езгеше.'пктер!- но топтан отырмыз, опдагы макс.атымыз — казактын жаз-

vii •«помете токтаймыз. • журналыньщ 8 санын- й.пк жопе баксылык» и счакаласы басылды. I зкаеаудагы жопе зерт- лтл1ктер мен кателй<- косаагаода, советт:к у -|ДЫ жаеады. Ж ы лга югтасяздерЬш ундемей ii; жакипда гана шык- автор бул niaipre сын иумкждтм жок, ал айта алам, вйткеш дыгармаларын ка- ■казба одебиет! ка- .сьентаеитан баска резол гсшнкдаи бу- •L»i. басы Жамбы.г, 4>.4i. Револяциядан ысы болтан, 6ipai<. лдардын алды- алыкты бакыт- :.ii. Бул ж олга ■сайты капауда С, CO.I бякытты ы Л али к ар а- шы; армадяры :п Gi. !.\\ie;i, сыр* Мысалы, XIX гаеирдын о;з;л;еймц бас- •yiijfii, бзтдп< гаялык жагы- .арында ei<cvi- : шпка карсы. 115

EKeyi де енбекпп кепиц'лжтщ муц-зарын жырлайды, 6ipaK екеунпн, де б ел и л ! саясн багыты жок- Тек кана, айырмасы — Махамбет X IX гасырдыц 6ipinuji жартысыидагы казак еанршщ, Жамбыл X IX гасырдыц екший жартысыидагы жэие ХХ-гасырдыц басындапя казак. ewipiHin шындыгын Ал, реполюцнядан Keiiiiiri Жамбыл ндеологиялык жа- гыиан Махамбеттен туб!р1мен баска. Совет уакытындагы Жамбыл с о ц и а л и с т революцияныц, социалиста куры- лыстыц саналы жыршысы, бул халге Жамбыл калай келд!? Жамбылды сырттан бйтетш адамдардын ойынша: Жамбыл атты акыидыктыц дариясы бар, ол унеMi кеме- piiien аса актарылып жатадыда, журт куйып ала бередь.. Егер ол, осыпдан дария болса, Ж амбыл советтж дэу1рден бурын неге осылай уздж аз актарыла бермед1? Актарыл- гаа кундергнде, социалиста идея революциядан бурьшгы шыгармаларында аузына неге туспед1? Муныц бэр!нде зандылык бар. Революциядан бурын Жамбылга саясн басшы болтан жок. CoBerriK дэу!рде ол Коммунист!!? нартияпыц тэрбнесше TycTi. Ец алдымен ол совегпк доуьрдч' казак en6ei:ruUepine берген елшеуаз зор жаксылыгын квз1мси корд!. Соны жырлауга бет алган Жамбылга жырларын халык куткеи дарежсде шыгаруга матср.ттлдык та, рухлип да жагдэй жаеалды: Жамбылга арн! ii.ii. мсмлекст кунпыен аулыпа уй сэлынды, ол уй.-е т? г радчо орлады. писпер, журналдар жс1к!я1ЛД1. ютаиханл ж;и ■ |ды, оллр.ты окым бе;)от:*1, Отаннын, жер >хузл.1г. .унк-.ьк Tipi.г .i nk i тлкысткрыл туратын жар- лемн- мгр бе,>;.. (i Ko.ii.; куй. туеден Жамбылдыц вленле- pin а>эрд| м :л i:-p: жатым л тын. озЫе канта окыды, артык кедкгн г..» иск . кырн; м . кем калганин толтырды, conrii омыц л р б п жиры, жаяба <- :сц смяктм олденеше ек- У ■ я,:|!1 гутсту, с.цдс> н-м o n !. Мундай жагдай бот лунно Жуз: ордок; '«ши I Жамбы : да бодмас сд! <м,| аосин е. гр /!v:i .:6i.-i i едетеы жо1:« коркемдкз зор \"цларм.\" . м :yi ычеа. .-унд; ■ авторы бар шЫ1арма фольк . : > va. о , па? Дег.-а еурау туады, «н т к е т Леонтьев- : ' ' 1 сыпан жатушылардыц опытна, фольк.юр коз iCKTin бл.. /кл.-антын ciump Ma. liiauic, Жамбыл эрине - фа !.Н пт. <>.:.Ч| -li-i Tii: М !. ......... . — ЖамбЫ.1 Хат fii.T: I Tin а „гм. сон;;ык' о i. бгрлык -кырларып да ауын- н а Н|Ы1ajv.j: ок!п;чi.ич фольклор га тан, жогарыда

аталган сыйпаттардыц Ж амбылда 6ipa3bi бар, мысалы — жаца маена б ер у аркылы ф ольклорлык ec«i образды кои пайдалану. Баска акындар туралы аз соз. Олардыц Казаксган жазушылар Одагымек тырыз байланысып жургеншщ саны 6ip кезде оты зга жакындады. Б^разы ксйш кайтыс болды. Бул акындар ею' жуйеге белшедц 6ip жуйес1 — Жамбыл, Нурпей(с, Доскей, Шашубай, Орымбай сыякты револю- цияга картайып жеткен жэне хат бшмейтш акындар, енде- ше, олардын елсн-жырды ауызша шьпарудан баска мум- KiHfliri жок; ею'нил жуйеа' — Кенеи, Иманжап, Нартан, Жацсыбан, Омар, Куат, Калка, С аяд in, Телсу, Э бд й али , Молдахмет, С эп тгул, Есдэулет, Н уркан, Fa6,niMan сыякты жаза да бьаетш, ауызша да шыгаратыц акындар. Акындардын, б ул ек! жуйес.жщ д е оркайсысы шьшар- ган кептеген багалы жырлар бар, олардыц 6opin талдауга бул баяндамада мумкжнн'.мтпя жок. Тек капа айтары- мыз — оларды ц icen6ipevnepi, ж азба турде багалы жыр- ларды, сюжеттис поэмаларды тугы зады . Мысалы Нуркан Ахметбекоьтык «Ж асауы л кырган» а п ы поэмасы, FaG.Ti- ман Игспсартовтьгц «Лавадагы ом гр» атты поэмасы идея - лык жагынан да, коркемдж ж агннан да казак совет поз- зиясыныц em6ip жазба шыгармасыпа Ccpicirefui. Ф ольклор туралы ойды Фридрих Энгельстнс темеидеп сездертмен коры ту макул: «халы кты к кггантыц (фольк- лордыц С. М .) алдына коятын максаты,— денд|, Энгельс. «He.Micrin халы кты к кггабы» атты еибёгшде.— кун у.зын аткарган ауыр ецбектен калжыран кегике yfliise кайткан крестьянныц котил in аулау, cepriry, ауыр ецбеюп умьп- тыру, оныц кунарсыз тастак далаеьш гажан бакшаря afi- налдыру , оны ц (халыктык кттаитардыц С. М .) жопе 6ip максаты,— усак. колонер пелерина аянышты турдеп ic дукендерш поэзия дуппесше, алтын сарайга айналдыру, турпайы эйе.и'н гажап сулу ханша гып корсету, халыктык. ютаптыц жопе б!р максаты,— библнямен катар, оныц (крестьян мен усак колонер келерт С. М .) мшез-кулкыч тэрбиелеп, куш!, правосы, еркшдпеп сую каидай екенш таиыту, кею 'лш де ерлж п ояту, Отанды сум.цдру». Эр халы кты ц халыктык кггамтары да. ягпи фольклоры да алдына осындай максат кояды. Фольклорный б аросы кандай екендшше бул айкын д алел. Казак фольклорын оныц 1ш ш лс совет пк фольклорды осылай б агала н огыра. 6ia бул кунге дсГпн болып келген

Gip кате uiw pie жД'уаа борней : рдыктыч акыны деп ауыз одебнетнпч <-Ж. эдебиет деп, тек ;-уызша жвгал ! ап .мыхарладар. ■ы есе:'- теу, жазба шыгир:дул яры >'.си ;-нЫ\\.‘ иитрлй-.млн 1>V1Йви- ке к|рпзбеу. Шыиында O kts;брь рсполгоц: бергс. зор же-Mici — ауыз эдебиет; емсс. ж азба одебнет. 1:iaii гадая айтканда, резолю:НИЗКИ! бурый ; Л “Эдяда:1 баска эдебиет жанры жок казакжа Октябрь пш п л.агкяск-ндт •ы улкен прозаны, улкен фичятургияны , у т б л и ш •стаканы сыйлады. Казакты к с ов ет'к ii ;чнсы и дея жагы пак ft.на е.мес, квркемдл; жатакам да о.домпклан бурыПРЬГ по*- зиядан оддекайда жотары ксгл. Мыей-гьт. шь-л мaFHncun- дары поэма жанры казак поэзняс:ы1тда тек еое-лтп; доу1рде >'апа жасадды. Казак совет ел;ебчст'|!;к, Ш К ЛТД-ДЭ ПО$31!ЧЙ'ыч кадр- ларынын жузлен ТРКС.Я11 TCFUSK дадиктып 'н п iimr.eii шыккан, халык ул Дары,халык •'ЫЗДЗрЬ’ , « !!!'! Ж'ууыс:.ны- лардыц, колхоглнымардыц; епбек ш! нптед ч-генин!ЯНЫН 011- лалары. Одардыд шыгармаларъ li.-iri ха- лыктыц оз Ti.’iera: ен тугаи; еол ха TKKTi.iK ер siк iciepin сыпиаттаптып шы - ярма шр. енд- агнасып- даты хялыктык т ь ,1гарм<!лар. Од.ai'i болея, ауыз ач;ындары- яыц шыгярмалавь бнетке оныи керкхiiiyie'ifaBav.'eu -?;Гт«’.Г:Г « ->Kiкате.гЛе\" Фольклор. 1Ы ж стары багзлг-й отыра. о -аи yiip*-не, y.iri- лер ала отыра, ж 041 УЯККГТЯ £!)!> фолы<;ю|Гя да\\1 ко ■MapKcvii; бага.-[ауынша. , уды, его? коптщ козннне ку ядам ба- л алык калинка к; Осы тургыдяг. 11ДЫЧ караглмда, казакдии ,;аз!{>ri жазба поэзнясын фолы;.!орлык дэре>-е;-с дну. •)!\"„. ку.»с! бодар- лык халге коюмеп1 пяранар. Он;;tan дороже..:;-.; ч; знясыньи! алдыпп .Мысады; Тайыр >1\\ароков, I ',1.111 Орманов, Э б л 'л ч э ТйжЮЙе-в. Л ихан Эбысв, Жумагалн 1Лмппжодоэ, Э5' Соресн- бася, Хамит lip. а Пекх;-.-;,а!. Кпп;гш Саты- балднп, Сырбан AVsy-ioico се ыпдарыи фольклорлык Дере МНЫ11 0- кулк! бодав суп. 6 6ip,:;-a,e ё -еуд! > Tcpi.ven катар. l:iw «ЯЭб.-i по-сеяны: сноналдык дороже К’ лиЛИ!-., i\\: Г.Гмр ::эыгарма- 118

ларында фольклордыц элем ент табылганмсн, олар ж на­ гаи шыгармалардыа басы.м к еп ш и т т — жазба эдебиет муралары. Dipan, будан казактын ж азба поззмяс.ы туге.'пмен фольклордык дэрежедеи шыгын болды деуге болмайды. Кенб:р акындарымыздын шыгармаларында фольклорлык сталь ж иi кездеседь Мыеалка Аскар Токматамбетовтиг 1941 жыды жазгам «Марш алдар ш ы к ш манданта» дегеи елоцшде: «Аскар, аскар, аскар тау, Аскардан би1К тиу болмлс, Аскар таудын йясыкп С^'йснср у.пы Оолмаса, Хяпык устй.де дау туса. Жан яячсс жан жоплас. Пппакик'мм орныня. Карга. кузню колл алмас, ШырклЛ vim.i! iiiyiircHMCK. KupiKii кырнн fio.io алмас, Аскар |аудын Г-асыня, Куладын ушии же ip алмас. Ку;гп кгы.ш тырбапык, Бауырыч Tcciri чгс ал\\«яс — деген жолдар бяр. Осы жолдардыц яетыиан «Токмагамбо- ю з » деген c » 3Ai я лып i астап. филысл орлан молЫст! Лир б|реуден еураеаи, «Сыпыри жыриу ма, Букар жыряу мя, Мяхамбет не. таыя солардай 6ipey шыгаргап бо ла р» дер e.ii де, ж азба поздьяныи оксинем шыккаи жыр дсп ен ш м антпас ед1, ойткеш, бул жырдя ф ольклррга гама ток ак,ыл- дымсу бар да, жазба поэзияга топ не ой образы жок, не сез образы жок. Ф ольклорга « I с уксястык Мариям Хак1мжаионадап да табылалы. О ны ч «А на м ахаббаты» деген атиен шыккаи с о т ы жыинагында «дуддул», «б у .т б у л ». «кырли» сыякты фольклорлык образдардан аяк алым журе алмайсыц. .Мысалы: « Ж а с б ул б ул га » леген янецшде ол Роза Багла- нованьг тор г ж олды елеишц Ояетачкы жолыпда дулдьтге, кгни жуйрпс ятка, eKiinni жолынла булбулга. япш сай- paFbiiii куска, унл'кшт жолыпда кызга.тдакка, я т я гулге теаенд:. Спида, Розаныц opi ж ылкы, opi кус, opi теЫ д 1к болтаны .ма? «К,апатты к.ыз» деген ятецгнде Мариям уш кьн*1 кызды «Яттыи ай.тар, бола г б|‘л<мс» дсп сыйгтатгайды. Фольклорда А бай мь'екылдайтын «алты н иск, сарала кы з»

догои осы болиды. Бул — фольклордыц алдына емес ар- (*> I клорлык стмльд! 6i3 Жакан Сыздыковтыц, Ралым А 'ал -.■=Тт'втыц, Калмакап Эбджадыровтык шыгармала- рыпяо чоп кездест!рем'|3. Оныц борш талдалта баяпда- ма 'я 'пыч жок,. ©тетин алшеу!, bipaFaFbi, yflacci туралы да казак со­ вет почзмясьгнда олкылык, жауапсыздык толып жатыр. Оныц 6:>piii талдауга бул баяндамада уакыт жок. КЕИБ1Р КОРТЫНДЫЛАР Жогарыда 613 казак совет ггоэзиясыныц ecenri уакыт- тагы a<PTicTiKTepi мен кем'ш'лк1тер!не токтап еттЬс. Сондя 6i3 iiii квргешхпз — ecetiTi уакыттан бурын да кем1ШЛ1пнеи acCTieriri басым казак совет поэзпясы есепт! уакыттыи мшило де сол каркьшнаи тапгаи жок. 'Жалмы осылян жогары ерлсу жолындя кеде жаткап моззмяиы.чдыц Ke.vtuti.4iri мен кате-'tiri де коп оконin баик.а- тык. Огап уш себсп бары баёкалды: fiipinnii себеп— кеи- rtip акыадарымыздьщ омip шыидыгымеп баплаиысыиык «адыги. cKiiiini себеп — кеЛ пкыидарымыздын ем'ф шни- дыгымеи бам.тапысты бола тура, сол шыпдыктап кажстп) repin a.iyra б(Л1.м кулашииыц жетпеГтнд!'п. Vniiiriiii есбсн — KoiiOip акыидарымыздыи творчестве>лыи, кате жолда ж\\р\\т. Оу.т ко.мии.п'кюр мен каге,тЛ<!ер:т1 fsexiti кеи;еиын. тез жою ieiii.ue Качакетан жазушы.тарипыц yininiiii еъО’И ж;ше IVyKi.i Одпктык жазушылардыц eKiiimi ет.ез! коп жордем берер догоп у\\птто.\\пз. Koiti.ire сол y.Mirri медсу тута тура, кортьшчы емзде ек) часе, кто кыекаша токтан кету.и кажет корехпз. nipiunif м осело •• - омip шыпдыгымен баплпиысты ;сп де тыгыздаЛ тус\\ туралы. Пул жямде Казакстаипып акын- жазум|ылл|)ып1.гм. бопынча бар uen6ip керепаулыкты атал ант) кажет. .Мыеалга тын жопе тынангап жерд1 кодеру .\\ioce.iecin ала Лык. Бут моеелешц иартиялык, мемлокопчк, халыктык Maui к,Пипа екепн! баяидаудыц каж ел жок, ол м.зссле партнялык каулыларда корс.очтлгеи. Тыц жопе ты наЛra il жерд! котеруде, Казакстаниыи ор- иы ерокше окошне токталманмыз. О.т да ат ы к айкни мэ- Осы зор icri корнем одебпет тьимеи насихаттауда. !\\а- закстаи жязушылары уйымыныц, оныц жоке Mvuie.TcpiHiH

ici ойлягыдан элдекайда темей жатыр. Аздаган влек, жыр- лар, очйрРстер болмаса. бул зор icKe арналып, курдел! кер­ ном шырарма о л! жазылган жок- Ж азы лды деген кыска жанрльг шыгармалардын да кепштлгп ic бейнеан корсет- пеТйтш, сырттаи топшылайтын ж алпылама сездер. Солар- лыц арасында, тещ жэне тыкайган жерлерд! кетеруге аттанран ж астар армпяс.ыи енбекке емес, сулу кыз 1злеуге такы ру сыякты соракылыктэр да Kipin кетш жатыр, мы- салы — «Э д еб и ет жоне искусство» журналынын быйыл шыккян 6-сакындагы Эбдьгдэнш «К о м с о м ол » атты е ле т'. Ссылай, ©Mip шындырыныц алдында емес, артында жупу. Казакстапиыи, жазушылар уйымында, оный, кейб1р жеке мущ елсрш де ар везде кездеседь Бундай кешеуБтдеу- ден, ксрецаулыктан. бой-куйезджтен кутылып, омip шыи- дырымеи кайнаса есот'н, оиыц артыи ала емес, алдын ала жуperil! уакы т ж елч. Екйшй маселе омip шыидырынан тапкан такырыпты шеберлжпен ж азу туралы. Бул мэеелеш мен оку, уйрену Moce.ieci мен байланыстырар ем. Б!зд!ц социалиспк ко- гамды, окушылардыц окуы марксизм-ленинизм екетн, 6ia совет ал ам л ары жаксы бктем1з. Соны 6i.ne тура, марксизм- ленинизм lVriMiH узджа’з жопе кайталан окьш, к у н д ел п т iciMi3rc пуска;.- алып отыруды у нем! ескере бермейм!з, сои- дьжтан к агелт те р ге , кейле саяси к ателш ер ге урывгамыя. Егер шкн макнасынчары саяси сауатты шыгарма жазгы- мыз келсе, б у л олкылмктан арылуымыз керек. Окудын екмнш typi — корнем лдсбистлц оз йшнде. Дуние жузЬ'йк керксм эдейиегпц бурын-соиды жазылкан шыгармаларын кед турдр окымай, жаксы жагынап у л п алмай, еш б;р акын-жазушы ш е б о р л т н acipo алмайды. Бул ж ондс 6i3rc олш еуаз зор сабак — орыс эдебиет!, онын класс!iKTepi жпне каз!рп аддыцгы катарда жургеи жазушылары. Казак эяобиетнни мактаиышы — Л б а /i тек орыс классик\"'cpineir уйренудщ аркасында Fana, коркем шырнрманык шеберлж шынына шыкты. Отанымыздагы туыскан ©зге елдердщ эдебнетшдеп жаксы жактарЬшан уйрене отыра, б1здщ ек зор сабак алагынымыз оры с эдебнел. Di3 онын ндеялык жарыиан да yftppiieMi3, кврксмд|‘к, шеберлж жагынан да уйренемГз. Бiзд 'II кейб!р жазушыларымыз ссылай уйреиуге бой урмайды да. о д еб п е тй зд щ алдыккы катарынан орын а л ­ май, артында журедЬ







Ерубаевтыц « М е н т курдастарым» дейтш узак повеет; едк 9 p6ip эдебиеттщ толык, марыиада ©скенД1Г1не сешмд! ай- FaK болатын улкен роман мэселес! э л ! алысыракта курган армандай кызыкты да куджп елестейтш. Ал, с оц и али ст реализм эдюш кай дэрежеде менгере алгандырымыз ту- ралы ол съез1м1зде кешрек сейлесуге © р ен т де жетпеген, батылымыз да бармаран. Бугш 6i3, eKimiii съездin тусында жеке жазушылардын рана мумкшд1г1 сыякты сезйкетш керкем проза жасау мо- селесш ол кездеп'ден анагурлым улкен д е ©скен топ болып колка алым отырмыз. Казак совет прозасынын туракты кайраткерлер! саи жагынан да. сапа жакынан да ecri. Вудан он бес жыл бурынгы жастарымыз есейд! де, есей- reiwepi кушейдц сешмд1y.wiT кутетш 6ip топ жастар келin косылды. Екшип съездin тусында б 1зд!ц улттык макынада ен берж сезгнетш арка суЙервш (ты л) бурынры-сонры поэзиямыз болса, каз!р алдакы кезендер|М13ге сешмд! арка суйеу бола аларлык казак совет прозасынын улкендБкшп- ■•ii Typ.'iepi тугел туды. Б1зд|ц жас проза ©з лдебиет1'м1з'пп ен озык жанрьгна айналумен fiipre узак тарихы бар, гйс- кен деп саналатын улттык прозалардык катарына косыл­ ды. Казак совет жазушыларыныц ецбектер1 6ipiHe-6ipi тожрибе, opi мектеп, оpi турш ■болыл, жаксы марынасын- дакы бэсеке-пк ce3inw тутата алатын дэрежеге жетть Ка- 3ip 613 казак совет прозасынын кадрлары да, табыстары да opi c-ieyai, opi туракты деп жауапты гурде айта аламыз. Екшпл съезге жас келгсн казак совет одебпет1 тутас ал- ганда кеч ултты ел1м!здщ мздеии тарнчынап озппц KeaicTi орнын алып отырса, казак совет прозасы орысэдебиет! ар- кылы Одактык жопе дуинс ж узшк кен, ©picne шыкты. «Лбай», «Ботаг©:», «Миллионер» сыякты шыгармалар ©з республикамыздыц шецбсртсн шыг-ьпг, байтак демокра­ тия, 1Ыдуниеищ рухани Koperine айналды. Казак, совет прозасынын табыстары — жазушылары- мыздын, с оц и а ли с т реализм эдкйшп. идеялык жэне кор- кемдж талаптарып калай менгере алгапдыктарына банла- нысты. Социалиста реализм o;j,ici идея мен керксмджти мазмун мен турд! 6ipineH 6ipiH анырмай, тутас талап рс- т д е коятыныи еске алсак, opdip шыгарманыц да кун- ды-кунсыздыгы осы талаптыц калай орындалганына бай- лапысты болура THicTi. Казак, совет прозасынын идеялык мазмунымен, кеч магынадагы er.iipre каншалыкты терец сугынрандырын 124

мына сыякты, уси р т Караганда сырт акпарлармен де сый- паттауды дуры с карем. Corfu он бес жылдын шн'нде 6ip гасырдыц тец жартысын тугел сыйпаттап, казак даласын- дапл о леум с гп к карым-катнастарды кед камтый келш 6i- piHiui бурж уазиялы к революция карсацымен аякталатын, совет жуфтшыдыгына кец таныстыгы бар Мухтар Эуезов жолдастыц « А б а й » агты терт томдык романы жазылды. Б уг кец марнасындагы совет журтшылыгын казак халкы- ныц тарихи ерекшел1'ктер1мен терец таныстырган, улы акынымыз Абайды таныткан, бар лы к совет эдебиетппк кернект1 табысы доп танылган шыгармамыз. Д алад ап л сол элеуметп'к кайшылыктардыц есе келе, шпелен ice ке- л е революциялык шенп'м тапканын Сэбит Муканов ж о л ­ дастыц « Ж у м б а к ж алау» атты романынан керем1з. Кол- хоздаскан е.шм1зд1'ц ескелец ойлы жанашылдарын Баби- ден М устафин жолдастыц «Ш ы гьгнак»,«М иллионер» атты романдарыпан кэрсек, колхоздаскан енбектщ каидай улы кутке айналганын Сабит Мукановтыц «Сырдариясынан», Габдол С лановты ц «К ец epiciиен» кэр ем |'з. Кейпирек ток- талатын 6ip;;e ауыр, 61'рде жец1л кемшшктер1 барлыгык еске ала оты рсак та, бул ецбектер социалистт 6yrinri 0М|'р1М13Д1Н жьгрлары, буп'нп' ©Mipre белсене сугынгандык- ты KepceTeTiii шыгармалар. Осы д э у 1р дщ imimic Отанымыздыц басынан еткеи ду- ннел1к Maui бар жецюпен ияцталган тарихи окыйгалардын ец улкен1 ¥ л ы Отан согысы болса, б у л такырыпка «Ж а с тулектер» деген Элжаппар Эбмиевтщ повесп, жас жазуы- шымыз Эбд^жамел Нурпеисовтщ «К урлян д и я» деген рома­ ны, жас ж азуш ы Оразалинншц «Ж ек сен » атты noBecri жоне «К а з а к солдаты » жазылды. С о п л е такырыбы казак жазушыларына тосын да тыц сынау болганыи еске алсак, бул шыгармалардыи тыцга умтылган жаксы талаптыц же- Mici екенд1Г!н багалауга мшдегпыпз. Казак совет жазушыларыиык кепке д ей т журекепмп келгеи, сондыктан acipece прозамызда кеи жылдар боны орны yuipefiin аш ык туратым такырып жумысшы табы, ен- aipic eiuipi болаты н. Ka3ip Казакстап жумысшы табынын eMipineii алынын жазылып, эдебиетке елеу-’ii табыстар ка- тарында к осы лган терт романымыз бар. О л басылып шыккан ж ылдарыныц i3iH куалай атаганда Слановтыц мунайшылар eMipiiieH алынган «Ж а н а р тауы», Мустафин- niu «К а р а ган д ы » романы, Эбу Сэрсембаевтыц балыкшы-

а тугандары» жэне «Оян- мен «Описан елке» келпр- тейд5. ¥лы Отаи сорысынак ке- : прозанктарымыздыц зр- табыстарын ерекше ата- майдаиындаш кертарт- >ет талым чары мен совет 1 Сафуан Шай.мердеиов- iai!bi, совет мектебше по- 5рсетудег1о.жылык- ;ул1 енОектер. село жаткам менin иылары социалист!к де сутинз аралае- i демеклш. Г>ул кай- c. ерс'стей беруш т!- мг айткаида XIX-га­ рте ектем араласмп, fiip гасыр. жуз жыл иылары «и асуды ез жыл дардын Uuiнде rnicri деп санайтьш ида, осындай едбек- |дындя Т¥()гап ipre- i кун'!м!зд|'ц талап- зш агы iiapni сез1ле- •сарышш ui Судан 10-- 1Г, жыл' бурым: airaryp. к>:м ксаейдк К,аз;р б1зде Ойтжяи Омарон, -Мукаи Имапжанов, Бер.ибек Со.кпак- паев. Т»лё\\г:а:1 фпзапыц кыска эцпме- лер жазу жап.,ч|да „.злам,дары ка. шптасып кеде жаткан «!Р топ жалуйгылар бар. |,|ык им! pi тым кыска болтан, \\лы О тапкам Баубек Булкы- шеи аз да Со. киркем дс cTKip екбек- -ic-pi-.icii проза! са.тык са засып ejoyip ra-m-pii; коп). . улксп сцбектердщ бар-

дылтасып келедч. Муны МОН к in таныта- нр.!ык iiiiKi кепеьoi дер суим. 1ДЯТЯДЫ. Жорарыда аг;>ллчн шыгарг роялизм -jjicin iu пдеялык же: габыеыл.ыз толыкирач ж ауагI ocpcriHjepi иа токтяй- д|. Он дай ты !'ар.'чалардыц iim гы 6ip рет д’ы. Соны.меп 6ipr;с, ° 1ида‘ ' .!К. у.ЧТТЫК, loeei капке з тургыдан [.одгы жылдар- ;ык баспаевзде «г, композиция, |.1ыныи саз бо- ifcbi жеке алы- шдыктан кор- пз»г талалтары ,-.нде бытырап, 'малый идеясы

деген сыякты б1ржак.ты кезкзрастар керкем шыгар.чага тутасынан койылар улкен талаптардын кепшшпн бурке- мелеп кетедк Мешщие, социалиста реализм aaici шыгар- мадан терец идеяны кандай талап етсе, керкемдж сапанк да сондай талап етедк Мазмун мен турд'1 еш айырып ка- рауга болмайтыиы сыякты, идея мен керкемдт сапаны да ею айырып, 6fpi болса, екпнше! озшен 03i отелш жата- тын нэрседей етш кэрауеа болмайды. Ocipece 6ipimn я:о- лына 6ipin курбан етугс болмайды. Шыгармада жагыыды образдардыц кандай ссьтмд!, кандай коп кырлы болса, опымен, алысар жаяымсыз образдар да сондай сешмш, тартысуга туратын етш жасалуы керек. Конфликт дегет- хнз exi ryp.Ti. я болмаса сдан да кеб!рек казкарастардыц ic ,жуз1вдеН эрекетке айналеан тартысы. Тартыс аркауы- ньщ 6ip ушын мыкты колга 6epin, екшип жатым жарым- жан 6ipeyre тапсырсан, будан ец алдымен утпай шыратын жагымды героики болады. Булай болтанда б!з улкен элеу- мегпк MOHi бар тартыс ориына, орыс тшмен айтканда «тышкаидардыц тырбандасуын» яапа бере алсаи боламыз. Автордыц улкен идеясы ем1рдщ ap6ip кезецше, ap6ip ыак- тылы деп аталатын жардайга лайьгк сешмд! курестер, тартыстар аркылы ecin кел'ш, актык нэтижесшен ойьща уялап калады. А л , тартыстыц ез1 шыгарманын компози- цнялык курылысымен 6ipre оседк Тартыстардыц бурмасы мен сокпасы эр! жеткишеп, api созымды болуы тандап алгап геройларыца, талкап бере алрон эрскеттерще бай- ланысты. Образ ic жузшдеп, эрекет турызарлык ойлар аркьмы жасаладьг. Тегшде орекетаз образ жок. Кейде 6i3 Ko6inecc шыгарманыц ндеялык мазмунын терешрек уты- памыз да, керкемдж дегешй шырарманыц тЫне рана бай.паныстырамыз. Дурысында коркемдж дегеи жэлрыз гаиа Ti.|i омес, сонымен Шрге композиция шеберлнм, окый- ra ;i<tvricinin сатылап жогары орлей 6epyi, тартыстардыц дамуы, образдардыц ocyi, эстстнкалык шектерден шырып кетлеу сыякты моселелсрдщ барлыгын камтыйды. Осы- лардыц 6opi, мен айтып туррандай олпылы-солпылы кара- папым магынада емес, теориялык терец де, толык магы- иасында, 6ipiHen 6ipin айырмай, болмей, 6ipiMeii 6ipiH буркемслемей, тутас. куйшдс арб!р шырарманыц алдына конылатын талаптар. Ал, бул талаптардын кай дэрежеде орындадуы жазушыныц ндеялык жопе квркемдш кушше банланысты, шеберлнше байланысты. Мен ен, алдымен Мухтардыц «А й а й » романыи атаганда социалист ре-

алнзм э д 1с' ш )н и д еялы « жэне к эркем дж галэптарына ен гольп-ырак, ж ауа п беретш шырармамыз деп атаймын. « А б а й » романдары казак совет прозасынын. калыпта- суьгма кемектесуш ен <йрге шыкарм'а алдыиа кой ыл ар талап д эр еж есш Жака 6ip бткю е кетердк Ж азуш ылы к оксиден сен1МД1 у м т бар жасымыз д а, жасамысьпмыз да «А б а й д а л » уйрспе де отырамыз, суйене де отырэмыз. Ец а.тдымеи « А б а й » ромадындаты о б р а зц ы » юэбч-ах, ocipeoe Абайдыц ез|, Белинский айткам «та н ы с бейтаныс» (зн а ­ комый незнакомец) дорежеа'не кетерьпе алган. Акы н А.байды оркайсьш ыз калай урынсак, iuiKi-сырткы сыйпа- ты.мен к а л а й к ез алдымызра океле алсак, Мухтар Абайды сол бейнеде корсете алды. Сондыктан Абай алгашкы кез- дескенде-ак меп сол халык кеж лш е орнаган Абайыцмын деп тургандай болады. Окушы журтшылыры куд!кс!з се- ш'ммен кабы лдады . Абайдыц е з шыгармаларынан, халы к есшде калкан порселерден узак ж ы лдар бойында opi ус- темелеиш, opi терецдеп, сондыктан кыйындап та кеткеп Абайдыц iuiKi д у н н е а Мухтар романында кап нэрселерден арылып, шынык тапкан. Абай api у л ы акын, api оз зама- нынан бш к rypi-ан корам кайраткерц бук in казак халкы - !1ыц болаш ак тагдырын ойлап куйзелген жоне сорэн жвн а'лтеген, улы оры с халкымен б ауы р ласуга шакырган адам екенш 6i3 ромаиныц онбойыпан керш отырмыз. Сонымен 6 ipre, Абайдыц арка суйер адамдары д а к а ­ дык ецбек букарасыныц ор тобыпан алынып, эркайсысы оз шындыгымен, дараланкап бейпес1меп корiпел,i. Дэркем- бай, Базаралы, Дэрмен сыякты адамдар лайымен тунаан фёодалдык-патрнархальдык болмыстыц казак даласыпда .)л| д е бер ж туркан коргандарына оз замапыпа лайык эре- кеттормсн карсы аттаиады. «А б а й » романыиан 6is букара бас K siepyiiiin сжыс MiiiC3;iepiii де, о лазд !гш де к»ре\\нз. О л даланын, шындыгы болатып. М ухтар Аба йды ц оз образыи, Оукара окктцср'пнц об- раздарын д ар алай да кесек жасай отырын, карсы жакты да зле:реглеген. Абайга карсы тонтын шмиде ypin калсац ушып кете кояйы и деп тургаи 6ip адам жоц. Купанбайдан баг:тап Токожапмын баласына деГни созылатып тоц мойым Gin топ б ар лы к устем ееккпп'меп кайиасып калган куйш- де' Абайды ц ©Mip боны алыекап вз айналасы болса, А л - шынбай, Бс-'Жей, К,аратай жопе б аскалар аркылы 6ia к а­ зак далясы ндагы феодализации 6cpiKTirin кнрехмз. П ул 6ip жагьшап за м ан шыпдыры болса, eKiinui жарыиан о.теу-

меток тартыстыц карама-карсы куресуоплермщ 6ip жа- рын огаш кушл’, 6ip жагын куресуге турмайтын э ла з erin шыгармайтын дурыс прием. « А бай» романында К,одар ёл1м1шн шын себеб! болыи шыгатыи элс13 рулардыц жер'щ тартып алу элеуметок тартыстыц басы болса, сол тартыс торт к1талтыц енбойын- да эларемей, ылный кызыктырып, окушыиы epiKci3 жс- телеп отырады. Дэркембай, Тотжан, H ie Kewiiip, acipece Абандыц « з тардырыиа кейде жапыц ауырса, кейде 6ipre куанасыц. Мен муны жазушыныц композицнялык шебер- .liri, екыйраны ecipe fji.Tyi, г-браздарыи орекет уетшде eci- pin, шын суйп’зе алганы, не шын без1нд1ре алганы деп таныймып. Буран жазушьншц кец тынысты, ойлы да об- разды Ti.iin коссак, «А б ай » ро.мандарыныц б1рсыпыра ез- гешелн<терш толырырак угыигаы боламыз. Окыйра шецбер! жарты гасырлык болса да одан apFbi 6ipneme гасырлардын шындырып да камтын отыратын кец жаны.тымды роман туптеп келгенде барлык казак халкыиыц болашак тардырыиа байланысты улкен 6ip идейны ойыца «уядЫ . Од — узак, гасырлар бойында ко- рамдык врксндеуд|ц теменг! сатысында турып калган казак ха.ткыпыц болашагы уды орыс халкымен достасуда, сол халыктыц ал га еупрер мзденнетшде, ойында екенд!г]. Шсбер.'пкпен е р б т н акёлш. HieoepaiKneH бернпген идея эдейнлшс1з-ак, сыгарлаусыз-ак сана-сез1м1н.е уялан кала- ды. ©fiTKeui, сo.i пдеяиыц тартыс жолында жазушы ceHi талай толгандырды, талай муцантты да кайгыртты, енд1 сен сол пдеяиыц жешп шыкканына бар сез\\м'щмен куана- с.ыц. Эдеуметпк, таитык куреетердщ стихнялы Typi езш- o3i саркып болмн, eipti казак букарасыиыц алдында рево- люциялы ftoyip турганын ce3inecin. Абанды 61зд1ц заманга жакындатар идеялык жел! де осы. Орнпо, «А б а п » ром апдары алды-артымен байланыссыз rcuiriiieii raua туа салгаи жок. Оныц алдында 15— 20 жыл шпиле вм*р cyppcu казак сонет про.засыныц, соныц шшде Мухтардыц rwiiiiit. д с тожрпбес! бар едн Осы кезде шебер- лншц коп сыр.1а])ын мецгерген, ксмелдепген. дер iнарында деп атарлык жазушыларымыз ол кезде ж ас та тэжрибешз болгаидарымсн прозапыц жегбл турлерш едэуйр мецгерin калып e.ii. Собпт Муканов сыякты казак совет эдебиетшщ iprecin каласушылапдыц 6ipi оидаган мыц жолдармен саналатын поззняеымен катар бфпешс роман да 6epin тастаган. Казак, ро.маныныц тал басы деп саналатын

«Ж ум бак ж а л а у » «А б а й » романыныц тууына да эсер ет- Ti, жалпы ал ранда прозамыздыц ©суше де эсер erri. «Ж ум ба к ж а л а у » романы казак совет прозаеында да, оныц iriiiнде Сэбит Мукановтык » з творчествосында да ©зшщ е л е у л 1 орнын алады. Оныц н епзН 6 ip ce6e6 i — Ш о- кан, Абай, Ы бы рай сыякты прогресилл ойшылдарымыз- дын армаи етсе де, шеипмш пускай алмагап элеуметт!К, таптык кайшылыктардыц, сонымсн 6 ipre казак халкыныц барлык болашак. тагдыры пролетариат революциясы эр- кылы шеш]лгешн 613Дin элебиетте « к алдымвн «Ж ум ба к ж алау» романынан керем|‘з. Аб а й мен Шоканды жеке-же- ке толрандырран, бфак олардык кебшссе жекелеп алатын казак даласында M i загнаны тумарандыктаи жешн де с!л- тей алмаган революциялык ж олга «Ж ум б а к ж алау» дык бас геройы А ск ар туседй Шокац мен Абай доу1рлер1 Ас- карды революцнялык бянске кетерепн олеуметпк карьгм- катнастардык баспалдары болады да Аскар ©3 i Абай, Шокаидардын взгерген жана жагдайдакы логнкалык ж а.г гасы болы п шырады. Меи Аскарды д а Белянский айткап «таные бейтаны е» кейшкердщ катарына косамын. Ауылды к мектепт|'ц жупыны Faria м угал1’мдишен oci- pin алып шыккан Аскар каз1р б^зде букаралык казак ни- теллигенциясынаи шыккан революционер образыида берш калыптасып калды. Оныц ce6e6i б ул образдыц оз Aoyipiiie толык бейне болы п шыгуыпда. Ж азуш ы бас геройын оцай жолмен б!рден-ак кызарта салмай, басынан талай ауыт- куларды Keuiipin, дала сапасыныц езшден баяу ocipiii, ая- рында калыптаскан революционер дорежесше кетере/и. Жазушы оны белсенд'1 эрекст 'аркылы да inmi, с ы р ты ео- 31М, ой кубылыстары аркылы д а толы к озфлеген. Аскар образында бул айтылганнаи ropi TepenipcK те мэн бар. Осы образ аркылы ж азушы улкеп 6ip ндсяпы жаксы ашады: ол — революциядаи 6 yj)biuru казак халкы сыякты елдерге Аскар журш еткеи жолдан баска ж ол жок, баска жолдардыц 6ip де 6ipi бакытсыздык, теио'здйс, огейлж шецбершен шьтара ал.майды Дсгси идея. Собиттщ «Ж у м б а к ж алау» романы озннн узак о\\прл! ецбек екешн таныткан роман. Ж азуш ы бул ро.мапыида сониалисп'к реализм э/ценин талаптарына кем тургылар- даи толык ж ауап бере алды. Талап рел'нде оцай койыл- ран.мен орындауы кыйынрэ тусетш элеуметтж, таптык тар- тыстар «Ж ум ба к. ж алау» ро.мапыида басты геройлардыц тардырына тыры з байланыстыра бершгенджтен ютаптыц О* 131

аятына деюн оларемей, ой мен сез1мге б iрдей конымды болып шыгады. Сэбнт бул ромаиында идеилык жэие кор- кемдж талаитардыц ecyiiie сай ез оск е н д т н де кврсет'. «Жумбак ж алау» да бас геройдыц cepiKTepi де, карсы жактын адамдары да куресе алатьш, куресуге туратын, созымды тартыска шыдасатын етш алынтап. Осыидай бас- ты касиеттер1.меи, коп роман жязып ысылгаи, гнскеи жа- зушымыздып аддыпа снд! сдай да садмактырак талаптар коюга болатыиьш да аг^арта, «Ж у м б а к ж алау» романы казак совет прозасынап ез!и?ц улкен орнып алып калды. М етц 6ip карсы бол аркм осы романныц «Ботагоз» деп озгерткен аты жоишде. Сайьш келгенде басты герой ка- зактын кызы емес улы болтандыктан ж эне ютаптыц непз- ri салмагы лирикалык косалкы такырыпта емес элеумет- т;к тартыста болгапдыктан, буд аты кпаптыц улкен пдсясын азды-KOHTi в лар етт туптап сыяктанады. «Ж ум ­ бак жалау» cKiumi съезЫздан карсанында шыгып содан Gcpi кон антылып, жете баталяпып коле жаткандыктан, мен ос.ымсн типа токтагым кслсдк Мон жшярыда казак сонет прозасынын социалистке oMipiMiaie октем араласып, Gyrinri кушм['збеп 6ipre ерте- тлпздщ моселолерш де кодере бастаган батыты барлыгыи ескергпм. Пул сыякты болашагы нэрдн сезйтетш игш кп бет 6 i:i.[e сц алдымен Бабнден Мустафинн'щ «Шыганак», «.Миллионер» атты скбектершен басталып, кеймрек «Сырднрня», «Алгаш кы айлар», «Болаш акка жол», «Кеи о р к » сыякгы роман, новсстермсн толыктаиып келедк Ту- тас ал ганда реалпстгк OMip нспзшде ор!степ ксле жаткан казак сонет прозасынын бул багыт жаца 6ip кыркасы. АГпа кстуге м ш д с т т т , бул жацалыгымыз Рабидеп Мус­ тафин ромаидарыпгш басталады. I-кi сьез.цц арисыпдагы он бес ж ылдын шпиле уш ро­ ман Сергеи Габидеи Мустафин осы дэу'фд'щ шпнде казак сонет прозасынап ознпц Tiiicri орнып алумен 6 ipre эдебие- тымэдщ бел'п б у п н п owipre буруымызга да улкен жетек- nii болды. Бул опыц тпорчестволык биографиясындагы c.'iey.ii epeKiiie.'liri. Паска жакка ауыткымай, 6yrinri совет 1ПЫ11ДЫГЫП жырлау окнпц Ciphue кездесе де бермейд!. Опыц ycTine, жазушыныц 1здену талаптары тутас 6ip ба- гытта болгапдыктан табысы да олкы емес. Рабндеи тип- тердi де, niriTii; жагдайларды да оз!м!зд!к совет шын-

Еабиденнщ «М и лли о н ер !» кен тйтдерге аударылып, ха- лык аралык. кен арнага шырып Kerri. Ёмрак, мен ез кара басым социалист!к реализм талаитарыма толыгырак жа- уап 6epeTiH роман «Шыгакак;» дсп б|'лемш. «Ш ы алнак» меш’ц ойымша б )зд еп кеп жайларды ашады. Рсманныц бас KefiinKepi Шыранактыц 03i .курпитгп, кызыашадагы, мал шаруашылырьшдагы оцбек адамдарыныц озык адам- дардыц жыйынтык беинесш береди Сондыктаи бул шыи MaFbiiiacbiH.raFbi типтш кешпчер. Шыганактын ултгы к бейнес! де, енбехтеп тожрибесГн гылымга суйеуго ум- тылгаи озы к оны .мен табандклыгы д а элсуметт!к магы.ча- дагы типтып'кке жатады. Ек ж ак сы сы — Шыганактын ец- бек эрекстгершде, ойлау жунесшде жасачдьмык жок, ол единк караняйымдылырымеи, колхозшыга тон шындыгы- мен нанымды жасалган. Шыгаиак. Milica кулык, психика, ем ip суру жактарынан ултгык, достурд;ц жаксы жактарыи бойына cinipren, сонымен 6ipre о л шоцбердс калып конма- ран бтздщ дэу]'р дщ озык енбетш ск Сондыктап да о л кол хозшы KenmL'iirine енегел! образ бодып калды. Ж азуш ы Шыракактын, жаиашылдык, жолыидагы коп |’здену, енбектеиу жактарыи корсету мен 6 ipre казак кол- хоздарыныц нактылы жайларындагы ссшлпс кялдыктарыи да, коз бону, кур айкай оыякть: б!ад1к жагдайда шыи б о л ­ тан, колхоз ©MipiiiiH ecyiiie Kecipi тпгеп норселерд! д е бя- гыл эшкерелей отырады. Мешцше, романный идеялык мазмунын «жацагиылдар мен ескш пддор» дегеи сыякты eni сезбен ац гартуга болса, ромаидягы жагымды-жагым- сыз типтердщ 6 opi дерлж oaiiiiii жагдяйында, иэнпц уакы- тында нанымды алыиган. Егтетщ TyciMin арттыру сыякты жацашылдар бастагап ку реетi ала отырьш жазушы шын- дык шецбершеп шыгып кетпегегг. Реалистж колхоз ovfipi- я!ц езше тон тяртыс шьтндыры ба>р да, а.мае ургаи та- сыр-тусырымei 1 .келетш жалпда пафос жок. «Шаманн-к» осынысымен-ак жа.тыктырман геш лы н шыгялы. O.iafi болса, ж азуш ы алгап нлоягыч ж ет к п э ятлрлык кэрхсм- д!к ujeuiiwiir та п ка ». Сощиктан мен социалисток реализм эдкш щ кояты н та.матарынa «М и л л и спор» дон юр; ИПы- ранак» толыг-'ырак жауап игр б л ей инь Соз ж ок, «М и лли о н ер » колхоз курылыс.ыныц оелп-пы- гаю ж олы ндагы аса 6 ip мацызды моеолесш катера». О л корамдык манник пен жекс мешл'ктгц арлсында 6ipinc-6 i- pi бегеу б о л май су псу бол т ы н 6e.iri.Ti 6 ip тецлеетж шеп

(соотношение) койылуын талап етедк Б ул жазушынын байыган колхоздыц шындыгынан алып, ертенп куш бар- лык колхоздар уцпн усынган идеясы, сенш усьшган бол- жалы (прогноз). Колхоздыц когамдык Meiimiri м олайган сайын колхоз- шыныц жеке Meiitniriii ecipe берудщ кажеп' азая беретпнн 6i3 бнрталай озык колхоздардыц тэжрибес1'нен Kepin отыр- мыз. Колхоз мушелершщ шаруашылык, мук-муктажын ецбск куншщ табысы артыгымен жауып отырган колхоз- дарда жеке меннпктщ жайыла 6epyi кейде сол енбек ку- шнщ асе Cepyiiie 6ereciH жасайды. Егер жазушы Ахмет образын осы тургыдэн алып, колхоздыц корланган мол табысьша карай енбек кушнщ салманя ауырлаганын су- ретгеу аркылы жеке меншиспн богеу бола бастаган про- uccin карсетсе. «М иллионер» ертенп купиin улкен 6 ip мэ- селесте дурыс прогноз жасаган болар ед1 де, Ахмет об­ разы саяси магнадагы типке анналар едн Кпапта бул идея тартыс ж елшше де юрмеген, ол идеяныц жактаушы- лары мен карсыласушылары да жок. «Миллиопер»деп тартыс жс.нс! жацашыл Жомарт пен токырап калган Жакыптыц арасына ауын кетед1 де, улкен идея, автордыц <?ji де соис алMaii кагергеидей, тартыс эрекетшен одай шы- гып калады. Д уры с алынгап идеяныц коркемдж шенлмш дурыс. таппагандыюан сентябри пленумнпк нускаулары- на кл.'йрп ку/Инде карсы келш калатын да жер1 бар. Соцпалист!К eMipiMiare актом араласудын талабынан тугаи улкен ецбектщ fiipi — Сабит Мукановтыц «Сырда- рня» романы. М уида 6 i3 суеыздыктан кысырап жаткан кап жер.р унымдаокан колхоз ецбеп аркылы котам бай.пыгьр па аипалдырып жаткандарды KapeMi3. Жазушынын адал ойы ¥лы Отаи согмсыныц кыйып жагдайларында да со­ ц и а л и с т елде экономикалык, мэденнетт!к курылыстар токтап кялмай, канта. бейб|‘т ецбспм1эге апатты содырыи тнпзген фашизмгс карсы кекп Нигерией карыштай беруш кврсету. Пукзра Tipnii.iiriir жаксы 6 i.Teriii жазушымыз сол ауыр жагдайда халыктык енбек творчествосыныц ipi-усак- ти, оскып-жацалы табыстарын да камтый отырады. БЬд'щ (•лде канал казу, плотина салу сыякты улкен курылыстар- ДЫНжалпы халыктык козгалыска айналганын суреттейдн Колхоз aiiAipiciH кецейту, молыктыру коз1мен Караганда «Сырдарня» романы ua3ipri тын жерлер;и менгеру мшдет- Tepi.\\ieir де упдес шыгады. «Сырдарня» даты бас геройлар- дын 6 ipi адал енбектщ адамы Сырбай, Шыканак сыякты

о да ТИП-ПК койшкерге айналып к е п -i. Шыганак пен Сыр- бай типтес 6 ip шалдар сош-ы ж ылдарда баска жазушы- ларымыздыц пт-.есаларына да id pin жур. Совет елш деп ул- кен шьшдыктарды корсету ж олы пдя «Сырдарияньщ» осындай M9 Hi бар. Бурын квшпеид;, мал оепрумен Fans аниалыекан казак сыякты халы кк а бупг; erin егу, кан ал казу, ауыл шаруа- шылырыныц ж аца техннкасып ментору, шын магынасын- да1-ы социалист!к ецбектш язык енеге.-гсрш бойына cinipy барлык ж ерде rtipjefr оиайаылыкпеп табылып жаткап жок. Бул м аселелер женшде б!зд е э л ) де толып жаткам Tepic ьщ гайлыктар кездессдк Совет Одагыиыц озык аудан- дарыада алдакаш ан ueiuiu еткен кезецге айналган иэрсе- лер б!здщ кейб1р' казак козхоздарында ал! жойылып бол- Fan жок. К,орамдык мешшктсн rop i жеке менилпне k« 6 i - рек зейш аудару, жалкау.зык, кьгдырымпаздык, техниканьг тез меигеруге селсоктык сыякты ecsi ауы.тдыц гдеттер! o.ii де коп куресуд! керек стели Сондыктан, «Сырдария», «К ен e p ic » сыякты сопиадиен к екбеки жырлантып шы- гармалардын элеуметни Maui барлы ты л багалай 6i.iviMi3 керек. С оц иалиста ем1'р!\\пзд!ц ауыл шаруншылкк саласьшын басты моселелерш кетеруге арналгнн осындай 6 ip тон шыгармаларымыз боле.а, каз1р жумысшылар ем ipi ней алынып ж азьглгаи тагы б!риеше елеу.’п екбектер:м!з бар. Жазушыларымыз кемгр, муиай, бяльгкшмлар owipi сыяк­ ты такырыптарды а.зьш, flip кезде тутасынан тусып жат- кан тыцды коте pin немели Айта кегу керек, жумысшы o.ui- ршщ такырыптарына теренлей алгап жазушылардыц euiii- бейиш байкалады . Элеуметпк озык тянгыч кай доу!рде де кандай куреете де алда отыратымдыгы жазушылары- мызра прогресс жолындагы у.зкен ндомларды 6cpin колея!. Ipi OHAipicriH ауы л шаруашы.пы1 ым м »д кутрстпси которщ экететш ерекше.-iiri сыякты, жумыскср табынын owipi эде- 6 ueTiMi3re д е корлы пэр бол а п !иды гы и корсете бастады. Аз уакыттыц 1шшдеак ауызга ятыпып. паны.мды тип дсп танылган жумысшы образдары ж асалды. Пул олпрмоп та- HHCTbiFbi жок. казак, окушьыарыныц рухаии ду1шесж ко­ ште тусетга ецбектер тудьг. Ж умысшы тур,мысы 6 i3.aiir, окушыларымызга кандай жакалык б олса, ж азушыларымызfа д а соидай журекешш барран ж ац алы к ед!. каз!р 6i3 о л дэу/рлеп отш, улкен 6 ip такырылты мецгере басгагаи сеш'м уетшдозпз. Жумысшы

табынын омipin керсетуге ариалган ечбсктердга лишен казакша жэне орысша басылып uibiFbin, окушы журтшы- лырына KeHipen таныс болтан Бабщ ен .Муста финнin «К а ­ раганды» романын а.лгым келед|. Ортадык жэне респуб- ликалык баспасез орындарымен катар окушыларымыздыц багалауына Караганда бул роман коздеген максатын ат- кара алды деп бьлемш. Буран дейпг 6ipHeiue роман жазып каламы тоселген жазушымыз бул романыида ceiiiMfli жа- салгаи образдар бердк Аргы дэучрден калган мура деп та- нырлык еш норсе ж ок жаланаш далада Караганды сыяк- ты ялыптык калай орнаранын кэрсеттк «Караганды» ро-мачы совет жумысшыларьгкын бугтп \" .Tovipi. онда сый- иатталатын совет адамзары. Романныц Мойрам. Щерба­ ков сыякты басты кейгпкерлер1 тнтмк талаптарра жауап бере алады да. роман оз! корнем шыгармара койылатын нлеялык жэио коркемдш талаптарымызга пег1зшде кана- гяттанарлык жауап бепед|\\ Совет жумыснтыларынын вм1- pin корсетуде ппопер.и'к жасаган fiipinnii романымызды окушы журтшылыгымыз жаксы карсы алды. Бул штатный кундылыгын сынпаттайды. Бул .aayip.'icri казак совет прозасынык 6ip ерекшел!г! oMipre актом араласуыпда доп жокарыда ескерткеп едш. Осы взгеше.нп'мтздт жас прозаиктарымыз туралы да ай- туга облей болады. Мукаи Имажаиов езш щ «Алгашкы апляр» #п'ц повостГнде каз!р ото зор матшзы бар оку- шыларга иолитохиикалык <ИлЬ* беруд! кеторсе. Сафуан Шаймерденов «Болашнкка жол» деген копт! ум1ттенд1ре- Tin романын та биология гы.тымыпьщ майданыпдагы кер- тартпалыкпен курееу и кятередй Ж ас жазушыларымыз- дын fiipi Обинжамол Нурпеисоэ ¥лы Отан согысы сыякты узкой сын да коммупнетит партия тпрбиелеп ocipreir совет жастарынып кажыр-кайратымен 6 ipr<* саналылыгын су- ротгейд!. Жас таланттарымыздын шыгармалары аркылы Бояжажт, Д обр о» сыякты галымдардык. Всей, Скорихов сыякты совет жауынгерлерппн суйюмд! образдары ке.'пп косылды. Совет жастарынып мшез-кулкьгн, сана-сез!мде- |йи суроттоуде жас жазушыларымыздып эркайсысыида взшдж ерекшеупк жаксы бКтгепджтсп, жаксы сезтЯгендж- теи гана туатын ипзш детальдау, бал сын бояулар бар. Бул б 1зд!н прозага оте керектщ 6ipi. Бул айтылгандардан жасагалы коле жаткан 6ipimui кортындым — казак совет прозасы такырып Kemiri, eMip- ге екте.м араласу. идоялык жакдарынан дурыс багытта

жэнг сагы-сгпы- осу, згрецдеу жольгида демекгшг. Б ул 6i3.iiH, алдагы кунде де кецейте тусеп'н, тереидете тусетж багытымыз. Сбнымен катар, с оц и а ли с т реализм зд'а'шц идеялык жэке коркгмдш таляптдрына к аза к совет прозасы тугеч толык, ж ауап бере алар дорежете жсгп десек, не болмаеа, ж ш ар ы да айтылнандардаи сондай кортындыта ice.iep болсак, опы.мыз api адастыргандык болар едк ©су я.олында барльтк сосет одсбиепне тан дурыс багытын тап- кан казак, совет прозасмнын o.ii шеше алмаган творчест- волык коп мэселе.-iepi бар. Мен ocipece осы жактарымыз- Fa дешрек 103,41л аударгым келедк Б1з, ндеясыздык, я болмаеа идеялык тураксыздык. дсп танырлык нэрселердеи арылгаиымызбси, идея мен коркемдпс араеыпдагы, тыгыз банлакысты сактай алмагандыктан, жаксы пдеянын 031'н жасытып алудап арылып болраиымыз жок. Социалист!к реализм талаптарына толырырак ж ауап беред! деген б е ­ лый табылмайды. Б!зд1ц 6ip жазушыларымыз tuhti'k об ­ раз жасау ж агынан ыолырак табысты болса, екшил 6ip жазушымыз opicri конфликт ж асау жагьшан табысты. 6ip жазушыныц баеымырак ж е и е п п баска жа- кьгн.ха, Оныц уст;не, социалист!к р еализм эдкнин коп та- лаптарына ж ауа п бере алмайтып, соидыктан, идеяны оз кслынам о л п р ге н шырэрмалар да бар. Толык магыиасым- дары керкемд(к аркылы беримегеи идея ел! тугаимен тек. Мундаилардян 613 арылып болтанымыз жок. Меи жорарыда с о ц и а ли с т реализм o.iicii-tiii талапта­ рына б;здщ прозамызда ец толык ж ауап бере алатыи шы- раряа.чыз деп О уезо з жолдаегьщ А б а й жайымдагы роман- дарьш ат-адым. Bipai; жазуымнык ,коп жылдьгк удкен енбеН кай жарынан алсак та толы к каиды болып аиктя- луыиа айтар тук п 'л е т п з болмас.а, опы мои ooiMiaiiit еспегепдкЬпз дер едЬг, не болмаеа, ссзш е ту])а ьлкт.ап кал- гандык дер ед!м. Мен оз!м «А б а й » романдарыиын басы- лыя шыккао; уш кпабыла былтьгрлаи 6ep.i айтын «коле жаткан б|'рк;ше ri.ieriw бар, сонымды каз!р де кайтала- гьш «след и Матая к а з!р п кемелше келген Абайды ц когамдык коз- галыстардын басында болмай, кеб;’лес е касында болуы. букараныц стихиялык карсылыктарына керекп кезшде гана келш арка суйеу болуы ж еткш кЫ з сыякты кершедт Муны мен бясты геройдын. эа'ресе букара косом; них ор-

нындагы герой— Абайдыц белсендьлН ж ет к Ы ш з дегеп магынада койгым келедь EKinuii, 6i3re жазушынын езi берген 6ip улкен уэде бар. Ол — Чериышевскнйдщ шэю'рттерц я тшектестер1 ар- кылы казак даласыпа революционер-демократтардыц ндеялары жетш , А бай они элденеше рет уйып тындап едк Сол ндеялар казак даласынан, я т и букара арасынан кан- дай почва таигы? Сод у рык себ!лд1 ме, ceCi.Tce кадай ecTi, Абайдын. ез козкарастарын кай дэрежеде eareprri? Абай сыякты акьшды из заманыиан не бшк, ме темен ететш нэрсе сол заманныц когамдык козгадыстарына кезкара- сы болса, Абайдын осы жагы дала шецбержде капа ка- лып коймауы керек. Абайга арналган 6ip цикл кеп томды романныц тертшип к!табы 'жаэы.чып аякталса да. M i пшр алысканымыз жок. Мумк!н, жазушы' б ул сураулардыц жауабын сол корты иды темыядa fiepin те койган болар, б|'рак, мен 03iM сезжгеп олкылыктарды айта кетуге мж- дегпмнг деп сапаймьш. Оныц устше, соцгы кгтаптыц жур- налда жарияланган ялгяшкы тарауларынла ол жауап эз!р жок екен. Васка жазушиларымызра айтар сындарымыз будан анагурлым ауырырак та колсмтйрек болатыиы езжен eai TyciniKTi болса керек. Оныц ce6e6i с о ц и а ли с т реализм таляптарын жете менгерс алмауымызга бапланысты. Bi3 ndpeee, озЬпздщ советик дпу1рд! кэрсетуге келгенде ке- б|'рек акоаП.мыз. Ж;:саг;ш образдарымыз суйк!мд1 де eMip- •:ii болын ты га бсрмсй жур, олардыц ic урекеттерше оку- шынм ондагыдан кызыктыра алмаймыз. Коп жайларда совет адамдарыныц ем;pi сургылт шыгады да, олардыц сана-«!31мдо|нндс каргшайымдыктап repi карадурсшдж басы.м таиылып турады. Руханн таяз геройларды окушы да уната алмайды. Мысалга жогарыда куилы шыгармаларымыздын 6ipi деп fiaFa.iaiaii «Ш ы ганак» романынаи 6ip ysiH.ii келп'ре- wiK. Мупда 6ipifi 6ipi cyiieTiif ei<i жас — Жанбота мои Л.мантай 6ip жерде былай сейлеседк «Жанбота таранып, каранып турып-турып cyFa койып кетт!. Амантай атып Tycin, бар KHi.Miri сыпырын алды. — вй, адепЫз! — де.ц' Жанбота коре салып. — Сен а д е п т ! — дсп Амантай кшмд| басып алды. — Мен неге адепаз? — Е, меищ К031'мше неге жалацаштанасыц? — Кашей с е т ц квзщше? Жана к елдщ Fofi жалактап. I3K

— Ж ок, мен манадан 6epi керш жатканадын. — К езщ тойса, кн:мд! бер. — К®КЛ1м э л ! гонгам жок. Ш ы к берН — Сен корген ет1мд1 шабак ж есе болмайма! — Ендеше отыр солай,— дед1 де, Амантай Кп1ыд| к ол тыктап ж уре бердм — Токта, ток та! — дед| Ж анбога шыдай алмай. А м а и- тай кайта оралды . — Не айтасын? — Сен казакты ц ecici са ггын н лед ш . Лайык па осы бойьща? —- ©згесш бйшекмш, казактыц осыиысы упайды ма ran. — Мэдениеттен 6e3in пе ен? — М алталап езер уакытым жо-к... — М ах аб б ат цэз1к норсе, домбайыца келе бере ме? — Ж ок, махаббат бгрпс порее. Балталасац да сып- байды. К ейб:реулер ендейм;'н д ел мойным кылдай, сыйра- гын шидей к ы лады да, сьшып кетсе, ойбай сан отыра кд- лады. А1 ен1'н ыахаббатым дек'рдеу б о л ао, 61рак, сынуга жок. ©Mipre кетедн — Эй, тентек, рас па осы сезгц! - - дод! Ж аибога». Рабпденш'ц «мойны кылдай, аягы шидрй» махаббатка карсы кояр ж уан моймл махаббатк жазушыиыц суйк1М,'п образ ж асау ннетшен алган ж аетарыи cana-ceai.vi жагы- нан дек!р етш, апапылыкка карай бурып океткен. Суг-а тускен кьгздын кжлпн ала кашу да, одан кейшп «ли р и к а- лы к» д иалог та сомы куаттайды. Б у л б!зд!н адам ©Mipiii балтамен ж а с а у дэу1р1нен аттап orin, етк1рд1‘ц ж узш еп жасайтын кезецге шыксак та, омы мещ оре ялмагаидыгы- мызды К0рсетед1'. Эстетикалык шекторгс мои бормей. карадурандшке, кейде TinTi д ер ек i натура тазмги сси:атын жяйлар соцгы дэу1рд|ц iiniim e Собит Мукаиов жолдастыц шыгармала- рында K@6ipeK кезде;-in жур. Ат ап айтканда «Балуаи шо- л а к » повеетш деп идеялык жоне коркемдж кечшшктер|‘ осы натурализм жс.мк-i едн Ж езуш ы ны к жагымды кейш- кер ретпМде усынгаи басты героны Балуаи Ш олак ойсыз кара куш, акты-караны айыра алм ай, куналыга да, ку- насызра д а орынсыз сектыгати п соткар болып шыкты. Аяктап келгенде олеумегг.к куреетш с-iналы какраткоpi дсп сурегтелетш Балуан Ш олак орыс пен казак халыкта- рынык достырыпа содырып тиН зегл! жексурып каре куш 139

дэрежесшен аса алмады. Журтшылы-кымыз ол к!тааты кзбылдаган жок. Элеум е т 'к салмакты идеяга курылган Сэбит Мукд- нов жолдастыц cohfu романы «С ы рдари я» да ысылгаи жазушымыздын, ж ака бшкке кетершгенш дэлелдей ал- майды. Ютапты к етер т туркан б у п н п дэу!р1м1здщ ул- кен идеясы болса, о л идея квркемд|'к шеил'мш тугел таба адиаран. Романнын кептеген жаксы жактары бола турса да, соншалыкты corn шырарма деуге кыйналасын. Коп жерде романныц ксмпозициялык ж'16'1 Tirin' босагг хетедь Сюжете 6ip;ic тартып, б|рде жалыктырыгт ж1бер!п отыра- ды. Автор ез[ бшгеншщ бэрш де pern', peTci3 кггабына тыкпалай берген. Мунда характсрлерд! ашуга септа ет- пейтш, нспзп с ю ж е т жел йен алыстатып экететш есте- лжтер де, аныздар да кеп. Н епзп басты геройлар да оз бойымен icTc хоршбейдп А л партия ок!лдерш!я образы тым солгын. Авторлы к баяндаулардап, узак-узак диалог- терден ofiTeyip олардык ак,ыл айткыш, ту зу н и е т басшы- лар екеш сез!ледь Bipax, ез ерскшелiктерiмен ic устшде дараланып, бедерл1 кершбейдй «С ы рдари я» романында- гы орыс. адамы Полевой мшез-кулык, салт-сана, ойлау, се- З1н‘ у. сойлсу жактарынан тура казактын. 6ip шалы болып шыккан. Романнын тш нде де сырдакдык бар. « 0 йтп», «буйттЬ> дегем к урсах баяндаулар коп те, тартымды, бе- дсрл! картиналар аз. Адам психологиясына сукгш кетш, теб1ренте толкытыи отырар пэз!к ш еберлш сирек ушыра- сады. «Сырдария» «Ж умбак ж алау» дан KefiiHri жака 6ip бшк ретшде куацта алкан жок, жазушы жолдастык сыи- дарка да жеткЫкт1 мои берген жок. Ойлап карасак, Сэбит басыпдагы осы сэтЫзджтердш 6ip гама себеГй барга уксайды. О л себеи идеялых, шепзде де емес, Сэбнтпц жекелсге.н кателп<, KeMiui.iixTepi бол­ таны рас, б|‘рак оиыц оркашан да саяси 6eTi ашык, ночва- сы oepix жазушы. О л себеп шеберлгк деген мэселешц Toniperineii ке..'пп туатым сыякты. Сэбит хадыкка TyciKiKfi, каранайым эдебиегп жак- таймын дсйд!. BipaK, ол осы категорияларды tepic магна­ л а тусшед1 де, шьп армаларын карадурсшджке урынды- рып алады. Сэбит б у л кате ту сш т н ту зеу жолында ой- л ануга THicTi. Ен алдымен бул хате Tycinix он-о.ч бес жыл бойына оным, тал анты на бугау болып келгенш TyciHyre THICTI. Социалиста эстетика халыкка туанш тЫ к дегенд'; ■40

керкемджтщ ец бшк тыны деп тусшедк BipaK, бул кара- дурсшдьлш емес, эл1 колымыз epi<iH жете алмай журген 6niK тала и, улкеи шеберлнсп тьпейтш талап. Г. М аленков жолдас партияиыц X IX съезше ж асаган ccenTi баяндамасыида совет адамыныц идеялык, ж эне мэ- дени дэр еж еЫ тц оскен;.игш, а л оны ц тал Fayы эдебиеттщ ец жаксьг шыгармаларымен кем ерлес келетшш ескерттк Ал, карадурсш ты гармалар 6 yrin ri совет адамынын, тал- гауьша татымайды. Элжаппар Зб1шев жэне Р а б д ол Сланов жолдастарга мен будан д а каталырак сын айткым келедк Бул е м жа- зушымыздыц прозага катнаса бастагапына жыйырма жылга жакындап калды. Э б ш е в творчествосыныц ден салмагы драматургияда болгаиымен о л проза жаирында да 4— 5 повесть жазган адам. Айта кету керек, респуб- ликалык, ж эне орталык баспасез бетшде катал cbiHFa ушырагап « Ж а с тулектер» noeecri драмалык жанряа ау- дарылып «Д о с т ы к пен махаббат» деген m.ecaFa айналган- да сол сындардыц жэрдем1 тию мен 6ipre кейде асыра сктгегендпс болтаны да байкалды. Автордыц ндеясында совет жастарын кыйсык айна аркылы корсету максаты жок екеп. Дегенмен, Улы Отан согысыиын ерлер‘| аркылы совет жастарыпыц кандай сьшга д а кайыспайтьшд ыгu 11 керсетуге арналган повесть эдебиет]м1здщ корыма косы- лып кала алмадьг. Одэн бурьш жазгаадары да, кеШн жазгандары д а сосан ушырады. Гмздщ жазушы журтшы- лыгымызды ен ауыр ренжЬкен Эбниев жолдастыц ец соц- ры жазган «С а х р а сэулетЬ жэне «Т е р ец тамырлар» дегсп новестерп Корнем эдебнетке койы лар талаптардыц ескеп дэу|'ршде Эбниев жолдас б|ЗД1Ц алдымызга когамдык шаруашылыкты ocipy, молайту KepeKTiri сыякты ж алац ндеяны рана океяш салды. Коркемдж, шеберлж дсген жактардан ойланбарандык корсетт1. Капдай дэрежеде на- шар жазылгацдыктын мысалдарын б ул ei<i ецбектщ кай бетшеи д е окай табуга болса да, оидайды кызыктау д эуР ршен ottik кой деген оймен, меп о л мысалдарды ке-iripiu жатуды арты к керд1м: BipaK, ж аксы жазылгапдыктыц мыс.алдары кыйындыкпен кездеседп ЭЫресс, с о т ы « Т е ­ рец там ы рлар » деген повеет! олай ет, бьглай ет деуге де келе бермейдк ягпи, сынмен тузелердщ катарына косу кыиын. К ерср козге жасанды конфликт, ашыктан ашык боямалау, охмрдщ оз кайшылыктарыныц орньша оны жалак сх'ема туршде ойдаи ж асау сыякты, социалиста

реализмre карсы келер присмдар Эб1шсв шыгармалары- нын барп1ле де мол ксздеседь Seipecc, катал сыйдарга ушырасканнаи кейш одан сабак алып, катенд'1 ]здеп табу деген жактарда Эбгшев жолдас 03ip куткен жауабымыз- ды бере алган жок. Сонын салдарынан ллгашкы усак оц- riwe.iepi аркы.ты окушыларын ум1ттенд1рген жазушымыз жыйырма жылдап кейш ол уышч боск.а сайып барады. Жазушылардын табыстарыяа каидай куана бшсек, сэтаздшке ушырауыпа соидай кайгыра да б)'лу|'м!з ке- рек. Жазуга кабинет! бар адамнык сэта'эднске ушырай беруш мен с о ц и а л и с т реализм эд1с!нщ идеялык жэне корке.мдж галаптарына теревдемеуде, керекп' енегеш совет эдебиет iniк тэжрнбесшен !здмей, баска жакка ауыткуыила леи сйлаймын. Bisjiu бфДек Rip творчество- лык мектеб1'м!'з улы орыс халкынык Х1Х-гасырдагы реа­ л и с т эдебиел мен Ka3ip совет эдебиетк Жогары идея- лылыкты 6i3 марксизм-ленинизм гылымынан уйренсек, корнем одебиетл'н взншк ерекшелпегерш, шеберлж жо- лын А. М. Горький, Маяковский бастаган, осында отыр- гак курметт1 коиагымьгз Шолоховтан, Леонов, Толстой, Фадеев, сыякты социалиста; реализм эдебиетЫн, озык жа- зушыларынап уйреиелнз. Шзд|'ц Kefi6ip жазушыларымыз уйрену, оку, шеберле.чу деген жактарда улкен ycTiprriK жасайды. Оныц аягы улкен квщлаздйске сокарьш жете багаламайды да. Олжа-штар Эбгшсв жолдас вткен пленушда езш эл1 жаирып таба алмаган жазушыдардыц катарына косып ед|, мен сол i.3дегеи ып.м.ц жанры драматургия ма деген кортьи1дыга ке.тем in. Элжакнар Эб|’шев жолдаска айтканды аз-кем взгертт Габдол Слапов жолдаска амтуга болады да, ол eueyiiie айтканды одебнетке олардан коп бурый келген Магзум Тиссов жолдаска яГг*у га болады. (’,таноп жыйырма жилдык тэжрибеа бар, Совет дэу1рТ 1пц улке.н-улкси тнкырынтарыиа торт роман берген жа- зушы. Жазушыпыц барлык OMipin apnaFanw эдебиет те, жанры Ripunraii проза. Соидыктан, ысылыл-шеберленер уакыты да жетп. B iрак, Слапов жо.чдастыц енбектершщ oMipi киска, о д еб н е тш д щ корынан оцай шыгып кала Cepeai, жасаган образдары ссте калмайды. Мысалы «Жанартау» мел «К е и epic» (кяз'фп «Ш а лк а р ») социа- лиетш бай ем1р1м 1зд1ц улкен салаларына, жазушыныкаса жауапты карайтыи такырыптарына ариалган. Ал, такы-

рыпты менгеру жарынан em6ip б аянд а м ага сыя алмайтын KCMiiij.'iiKTepi бар. Идея мен кер кем дж арасында толы и жаткан ш а лга й лы к кездесед|'. А в т о р таргыс ж ел!сш к у ­ ру, образдарын плкКсырткы мшездемелермен у нем* то- лыкгыра оты р уд ы д орнына аз ip ту р ган схемавы ерлеп шубалта береди Конфликт ж асаиды болгандыктан opie- тей алмайды д а , к1тап колденеп. оке.пп кабаттаетырган эчимелермеп асед). ¥зак желкч бар таргыстын бурылыс- калтарыетярымен uipre ос ipin огырматапдынлаи, алгаи образдары басы нда калай Kopiaco, кггаптын аягында да сол кушидо, ое.ггегем, ааш лм агаи куй игде калады. Басы- лып шыккан ж аца Kiran ретшде. 6ip шолыи шыктык, enai кайтып оралмансы н. Оныц себебг — роман жалган конф ­ л и к т е к ур ы лгаи . «Ш а лка рд ы ц » басында Тасеген орма- нына ж ол с а л у масел cci кетергледг. Bipcy жолды орман- нан тура колх-озга тарту ко-рек д ей д ь Г.kthiiit 6ipey станцияга г а р г у керек дсйд!. Атгаш к ы п ы н екшлпге айтар карсылыгы — ж о л ста.нцняга тарты лся, ор.мал аудаи уьлсы- нан шырып кетедг дегс-иде Fana. Ж э д с автор осы ж ерппл- дж мэселесЛп куаттап отыр. Ж ертш ддш деген онша куат- тангьш, оны н усп'не проблема еп'п косгай квте.ретш мэселе болы п еаиллмайды . А л , ж о л с а л у дегеч e.iey.ii кон­ фликт те с н о с кой. Муидай гетерде образды ecipy до онайга сокпайды . Кор кем од ебнет жалац гана ж аксы пнет, ж алац гана идея емес екендгпн жазушыларымыз .жаксы бы уге TiticTi. Идея деген !м is кор кем суреттер аркылы , тартые орекет- Tepi аркылы ж у зе ге асырылатын мяксят. О л макс.ат кор- кемджтщ басты шарттарын оры ндау аркылы гама гско асып идея Fa айналады. Онын туп та.чыры шебор..пкке экеп п'рендй А л казгрп дау!рде ш е б ер л ж н озше 03i улксн талап ет«и кок мa Faи жазутлы. евз ж ок. к а у п т хал га ушы- раеады. И д ея лы шыгарма дегеи сц алдымеп шыи магы- насындагы квркем шыгарма деген ев з екеш'н череп уры- нарлык у а к ы т «се ти . Корком болы п керше алмагап ав- торлык ниет еш уакьпта да идеяга айплла алмайды. Проза ж аирьш а келгп косы .паньш э ширек гасырдаи аск.ан М а г зу м Тпесов жолдаска да осыларды айткым ке- летшш ж огары да ескертим. 0 Fan косарым «К у тк а р у» сы якты повесть о з щ редактор болы п тургапда гана б асу га бататын, текссрюке салыи, сын айтуды котермейпн порее с-кен. Будан баска 6iTipreH ецбепн o;ii кергешхнз жок. Элж аппар О б iгнев, Бабдол С лап о в жолдастар туралы из

6ip айта кетерлис епеулЁ кемшййпзйз бар. Ол Жазушы- лар Уйымынын iuiinjeri эртурл! сауыкпаган жардайлар- Fa байланысты, эдебиетке сонша жьтлдар едбек Ыжрген адамдардыц шыгармалары талкыга сальшбай 'Келгенд!п, 6i3 б ул жолдастардын ap6ip шыгармал арындагы кемшь лнсгорш кез!'иде айкын керсстш, сын жэрдемш бсрудш орньша, кедм жыкпайтын либералдык. жасап маддайдан сыйпап келд!'к. Б ул жаэушыга жолдастык жэрдем де емес, ocipece адалдык емес, Kiwai болса да еа'рмсйтш нэрсе. Мен ЭЛ1 д е бул жазушылардын не жазгапдарын сонау басынан бастап TeKcepin, адаскан жерлерш, угын- баган нэрселерж айкын-айкын керсетш беру керек лей- MiH. Жазушыныц нашар жазианын айта салу окай да, одан кутылу жолын дурыс смтеу коп енбект! керек етедь Бул б1'здщ уйымныд эл! кунге долга ала алмай келе жаткан ici. Осы айтылгандарга карайлас .кемшшктер Мукан Иманжановтын, Жэрдем Т 1'лековт|'ц тагы баска бнрталай жяс нрозаиктерд|'ц шыгар.мяла.рынап да кед кездсседй Б1разыныч эл! калыптаспаган жазушы екеиджтерш ес- кере отыра, тегшде. Tepic багыт а л ь т кетпеулерш де умытпауьшыз керек. Имаджинов жолдас «Ллгашкы ай ла р» деген ловестш- дс 6yriii мадызы зо.р, окушыларга политехника,тык, бипм беру мэсслесш сез етодь Ал, автордыц осы nueTi идея дэрсжесше котсрктс алды ма деген суракка, не дсп жа- уап беру кынын-ак. Оныд басты с с б е б !— осы повестей коллизиииыд жалгандыгында. Автор окуды жада 6iTipin келгсн жас >k irirTi буккп ауылга, ондагы едбек адамда- рыиа карсы кояды. Барлык, icriii бастамасы осы оку 6iTipin хелген жас Ж1пт Жакыибектсн таралыа жатады. А л стер, Жакыпбск бул ауылга келмесе iui? Оида жа- дагьг KHTopijireii мэселсищ бкрдс 6ipi шечллмейтш сыяк- ты. Конфликт моселеешс булай же!мл карауга болмай- ды. Опыд ycTine Иманжановтын бойында жасантылык. сентиментализм, ж ени куйрсктж, *ксйде сырты жылтыр, imi куыс сездерл! куалап кетуш!лi-к калыддан барады. Иманжановтын 1948 жылы шыккаи жыйнарында «Г у л » деген кыска aariMeci бар. Осы эцгагет окысан, элдеисдед Тургеиевт'щ «Э.келер мен б алалар» романын- дагы Базаров есще туседЬ Туслнбей, устфт одырин адамга «Экелер мен бала­ лар» дыц бар мазмуны мынау Fana: Базаров жолдасына

epin каникул кез!нде деревняра «е л г е н д е колын жаракат- тап алады да, ©л in калады. Акыры 61р темпешж кабыр- дьщ уст!ид е к у й ш ш т ата-ананы iKepecin. Иманж аиовта да осылай. Б у л энпмешн екшнп аб за­ цы.— «А т ы А р м ан ед! онын. Атына лайык ©3i де арман- дл кеткен, ж астай кыршынынан кыйылган жан едЬ>.— деп басталады. Н е сумдык болып к а л л ы деп api окысац, окыйга б ы лай екен: суйген кызы кыскы каникул Fa кет- кенде А р м ан деген жрпт лимонад iuiin, еуык. тиед! де, вл|'п калады. Содан кейта кыз бен жолдасьгныц куШшип, акыры тем пеилкке айналган мола, онын басында ©скен гул, молара келген суйген жары, суш к и meuieci, адал досы... Бары осы FaHa. Иманж анов жолдас бул эщчмесшде не айтпак бол- раны маран ж ете алран жок. Егер б у л трагедиялык са- рын болса, онда толып жаткан у с л 'р т угышандык, сырт е.'мктеушинк деуден баска аты жок. Бул э ц п м е Иманжановтын. ж асы рак кезшде, 1940 жы- лы жазьглран екен. Сол себепт! ол туралы айтпаса да болатын е д ь Ы рак, жазушы б у л эцпмесш ceri3 жыл еткеннен «сейш 1948 жылры ж ыйнагына да коскан. Сеи- тименталдык элемент Иманжановтын барлык снбектор!- нен д е к е з д е с т отырады. Б1зге кудгк салатыны да осы. Мен оран мундай жалран трагеднядан, сентнменталнзм- нен аула к б о л дегенд1 катты еокерту «ерек деген кор- тындыра келд!м. Совет жастарынын типик е р е к ш е л т куйрехтжтс емес, ершшд1|Кте, аш ыктык иен тураогылдыкта, ем]'рлп< куа- нышты сезгнулершде. Keft6ip жазушыларымыздык б у г ш п куп такырыбына жазран шыгармаларында халкымыздын социалиста о.\\п'р терешне баты л бойлап, сонын смрыи ашудыц орпына оугш п KyHiMi3 жак-сы, Keineri кун !м !з жаман с;и дсу сыякты к&бшесе арзан там аш алаулар басым. Ал, нса'меп тамаша д еген сурауга T iлеков ж олд ас «Кайнар» деген повесшде б ы ла й жауап береди «Б ул а р д ы н ©заре терминдер1 «гектарлан он, немесе он бес центнер асты к » емес, «койдан е ю кило жуп». Сон- дыктан С арк ы т ©зш ауьф артиллеристщ орнына койып, Курманбайды «к о л гранатшы» деп келемеждей бастап €Д1, оны М ар и я токтатып тастады. ©йшеш, онын квз алдындагы жуш' кыркылып б о лга н Еддлбай тукымдас кукан кой куйрыгын зорга кетерш орныиан азар турды, 10—2006 145

салмагын елшетш керш ед1, сексен бес килограмм тарт- ты. Онык dip кило кузем жун беретш! даусыз. Онын ез1 кеп койдыц ш ш д еп ец ce3iMi, ен жунд1с1 болсын-ак, б:рак, ол езге бэсендершк 6epi де жыл аягына дейщ ез;ндей болып сем!ру мумкшшшпне айгак сыяктанады». Сонымен 'Плековтын ал Faи Едшбай койы баска кой- лар ушш суйк;мд! образ болып шыккан. Бул эрине керкемдпс бейнелеу жуйесше жатпайтын, TinTi Т1лмаш аркылы арен тус1Иерл1к сездер. Шырарма- сына мундай сездер кipin кеткеп жазушы ез шырарма сыныц бетш B3i куйелеп ж:бергендей сезшу! керек. Бул айтылгандар OMip шындырын жан-жагынан кор- шаулап, ар дорежедеп бишке кетершш, тутас алганда жаксы ecin келе жаткан казак совет прозасында кез- дсс:п отыргап дереш турдеп кемшынктер. Мундай ерес келдн: кебшесе, жалпы мэдениеп таяз, шеберлж талап- тарын мецгсре алмагал жазушылгрымызда молырак, кездесед]'. Ол табиги нарсо болганымен, жазушылар ара- сшшры саяси жэне эдебиеттш мэдениет'впзд'т жога- рылауин катты талап ретшде коюды ескертедк Б1здщ п.чдымызра койылатын Heri3ri талап жыйналыстарда уткыр да шсшен сейлеу мамандыры емес, керкем шыгар- ма беру екепд1ГИ1 умытпасак, ск алдымен, керкем шы- FapMaiiL-iH калан жасалатынын уйреиуГмiз керек, екншн Ti.MMCii айткапда, содиалиспк реализмшц идеялык, кер- ке.мд!к талап гарып калан орындауды, шеберлжт| толык YlKMviMia керск. О л мектеп теориялык ж-агьшан да, жрибелпс жагьшан да ceiii-мд! кеп ултты совет эдебиеть ЬЧп каз!'|) шдшстарын да, эдебиегпк талап- |ды баспалдяктарымсн тем-еппен жорары п келе жаткан дэу!рдект. Егер совет дэу1- р;н кврестуд совет адамдарынын, типтж образдарын жасауда кем глдеп калдык, дсп ойласак, онымыз шын- дьгк Оот.мас -■л i- Кор in отырсыздар, сонры он бес жыл- сазылгаи отыздан артык роман, повестерБ толы к магынасындагы жарымды образ- !Л турмыз. Сан жарындагы табыстаркмыз еткс тугсл ауысып болган жок. BipiMi3 :aii алмасак, 6ipiMi3 ic устшде ecipren об- :маймиз, ein: б:р азымыз пгьандык орлына а, сырт бояушылыкка урынамиз. Ал, совет 6o5iy.iapj. en жалтылдатып керсетуиплер де, алмаг-аидыктан суркылт «врсстуиплср де,

ылрый .к-лпшлжтер/'и эс:релеуиплер де, туптеп келгенде тамыры б ip болы п шыгады. Б ула рды ц 6ipiHe KeiuipiM, 6ipine суйем ел жасамай, бэрше д е с о ц и а л и с т эдебие- т.’лиздщ к ата л цоятын жолыиа ту суге жэрдем е ту1М1з керек. Д уи и е ж узШ к эдебиеттщ еткен гасырлардагы клас- снкалык шырармалары совет эдебиетш ш opeci жетпес, Mauri алды рм ас асусыз бшк екен деп караура болмай- ды. Совет одебиетшде каз1рдщ е зш д е классикалы к бо ­ лып берме орнын алкан ш ы гармалар бар. Шекспирд!, Пушкинд!, Толстойды бе|рген адам баласыныц дарын коры еткен расырлармен саркылып калмаска херек. Кеп ултты совет эдебиет) будан былайры дэуг'рде жака би1к- терд1 талап eTin коятынын еезш уге т ш с т п з . Олай бол- са, алдымызра бупнг!м!зден repi анарурлым бшк талап- тар кою уш ш шеберлж енерш ту гел менгеруге мждет- Ti.Mi3. Алдары кунде катал койылатын мэселешн 6iipi осы. Совет эдебиетш щ сондай карсацда турранын еске ал- сак, б13Д'!ц басты жазушыларымыздын ездершде д е кеп норселерд1 менгере алмагандык бары н баса айту керек. Ж огарыда аталран Эуезов, М у к а нов, Мустафин; ж ол- дастардыц с е з ж о к курдел1 ецбектершде де елеул] кем- шШктер бары н ескерттж. О л кемш Ш ктер меиде де бар. ©зпци ез;'н сынау эдебиет сынынын б1рден 6ip рана жо- л и емес шырар деген оймен айтпаганым болмаса, мен де ылгый табы стан табыска шуйгш келе жаткам жазушы е.месшн. А з д ы -KenTi ецбектер^ме к ата л сын айтып, ше- б ср л ж л м ецгере берудщ женш с!лтеген жолдастарра ыкласпен к у л а к асармын деген уэд е берем. Басты жазушыларымызра айтар сынды аяктау ymiH мен Рабиден Мустафин жолдастыц ецбектершде байкала- тын, мешн ойымша, жазушыныц езш д ж од:Ыне айналып ба.ра ж аткан 6ip жемшшпяе токтагы м келедк Бакылаи окысак, «М иллиоиер»д1н жацашыл Ж омарт пен Kepi тарткан Ж а к ы п арасындагы конфликт! тартыстары « i - таптыц ортасына та яна боре саркылып калзлы екен. Со- нымен 6ipre ютаптын бас ж агында котершген тартыска сеп бо ла рлы к мэселелердщ 6api де eiix6ip кедерпЫз онай шешьле береди Ахмет идеясынын айпалацыида тартыс тумайтыпы сыякты, саран табигаттын бермс : in алу жай- ла.ры да кыйындыксыз домалай беред!. Сондыктан по­ в ести композициялык аркауы босап, аржагы ек!-уш айдыц iuiiHAe оц ай id e a in калган icTepAi тамашалаумен 147

аякталады. Повесть тартыстын шиелешсш болар шепн тым срте шешш тастайды да, аржагын босацсытып ала- ды. Осындай жагдай «Караганды» романынан да кездс- седь «Карагандынын» уштен exicia окып шыкканнан хе­ ши аржагы алаканындагыдай ап-айкьш: курес-тартыстар аягына дейш суйрелеп отырмайды да, кешпкерлер- ;ин мшездемелерше де жаналык иосылмайды. Олай бол- са, кврнекп жазушыларымыздын <5ipi Рабиденшн. ше- берл1к енерш 1‘зденер жолында катгы зергтейтш iciiiia 6ipi конфликт!к тартысты созымды eTin жасау aaicrepi сыяктанады. Осындай жагдайлариа байланысты, acipece советпк бупнп дэу'фд1 жазып журген жазушыларымызга улы Го- гольдщ мына 6ip сезш ескертмм желеад. «Чем предмет обыкновеннее, тем выше быть поэту, чтобы из него извлечь необыкновенное»— дейд1 ол. Улы реалистщ бул тамаша сездершщ мэп> 6i3 yuiin T.'nTi айырыкша. О л кэдушп дагдылы ем1р]м1здщ дэшн табу yuri-н жазушынын шеберлН жогары дэрежеде болу- ын талап етедь Мешк ен сонгы токтагым келетш мэселем прозанын шагын жанры деп мэшн тушрщшрей этап кеткен квркем энпме, очерк жайлары. Б1зд1Ц прозанын бул саласында Сейтжан Омаров, Иманжанов, Сагынбаев, Сокпаклаев, ара-тура Эбшев пен Сланов, Тиесов жолдастар бар. А л , Эуезов, Муканов, Мустафин, Мусрепов сыякты aFa жазушылардын. бул са­ лага ат салыспагандарына он жылдан асып кетп. Ома­ ров эцпмелерш заманымыздыд пафосына курады, эр турл1 такырыпты кендрек камтауга тырысады. Иманжа- нов кебшесе жастар e.uipiiieH алып жазады да, лирика- лык, сарынга бей!мд!лirin байкатады. Сокпакпаев пен Сарынбаевтын, эцпмелер1 мектеп балаларынын, емфшен алынып, ара-тура колхоз ецбепмен байланыстырылады. Прозамыздын жалпы беталысы сыякты бул салада да та- кырын uien6epi кенейе бастады. Алайда, кержемдне та- лаптарыныц кезшен Караганда прозамыздын. осы шагын саласынын жайы канагаттандырмайтынын съез1м1зде елеул{ энпменщ Cip'me айналдыру керек сыякты. Эдш'н айтар болсак, прозанын шагын саласы аркылы Kipren есте кала.рлык образдар, ертш эхетерл1х жаксы энпмелер ете сирек. Будан 15—20 жылдык жайымен са- лыстырсак прозамыздын шагын саласында кейшшектеп 148

калрандад бар. Кателессем, тузетулерщ !зд 1' етшем, тута с алтанда б уд а н 15— 20 жыл бурый ж азы лган энпмелердщ сапасы K.a3ipri калпымыздан ж орары сыякты кершед1. Сг^р сонры он бес жылдыц 1шгнде 4 — 5 автордын жазран эцгш елерш ен куралган торт-бес ю та п эдебиет корымыз- ра 6epiK косыльип ездаin, тш'ст! орньга алкан боле а, мен муньг айтпаран бола р ед|'м. Ондай жайра эЛ1 жеткен ж ок- пыз. B yrm ri куннщ улкен пафосы д еген адам аркылы бе- р!лмей, сы рт тамашалаура, ж азушыиын ез сез1мен 6epi- луге карай бей|'мделш барады. Бедорл1 образда.р, есте каларлык. суреттер, езгергеи адам ны к мшез-кулкыи д эл бере аларлы к, не кен, нгал-кулар, не айкын штрихтар, де- тальдар аз. О маров жолдас .кобшесе сырттык пафосты куалап кетееи. Имаижанов жаксы ойлар.ын сентименталь- дык мinезд е м е л ер мен булд1р1п кояды , Сокпакпаев кейде «утпейтш ж ерден шеберлгк керсетсе, кейде болмашыра сайып зкетедк Сагынбаев ж олдасты н алгашкы энп’м елер жыйнары 1948 ж ылы шырып ед1, м ен жанылмасам, одан 6epri алты ж ы л бос erri. Т епнде ж ас жазушынын алраш- кь; адымына ж асагай мырзалырьшыз зыянга шыкты ма деп кау1птенем. Казак совет прозасынын iprecin к алау ен алдымен осы шарын салад ан басталган болаты н. Мухтар, Сэбит, Рабиден 10— 15 ж ыл сол салада е ст ь Каз1р ол ар улкен прозара б ет бур ы п Kerri де, жас прозаикатарьгмыэаа б е л - сендш к аз. Ж а ц а жаза бастаган к езде алаканын лун д е кышынып тураты н сыякты болуш ы ед1, эл1н лслм ес та- кырыптарра д а урыншактау болаты н сыякты ед1н. М сш к жас проза иктарымыз га кояр 6ipm uii айнам сол — бел- сен д ш х тым жетк!лгкс13. Онын аржарында жазушынын аркасын козды рарлы к ем1рден алы нран материал кедей- л iri жатыр ма деген каупым д а бар. Б1зд1н жас жазушы- лардьщ к еб ( мектеп 6iTipin шьмскам беттершде курылыс жактарына жакындамай кенсе манайында, калада ка- лып койды. Ж асанды такырыптарга ушыраса берудщ 6ip ce6e6i, эрине, осында жатыр. О сы ж ай лар Гнршс 6ipi ко- сахталып к елш шарын жанрды мененгбеунплж, мэн бер- меушинк деп багаларлы к, ж агдайга соктырып отыр. К о р ­ нем эцпме, отс-рк саласынын юейстдеп кадуы, екдч тезе бермейтш ж ардайга айналраныи ж ете угынуымыз керек •сыякты. Ен алды мен б у л эрб|‘р улкен ж аналыктарга тез жак- гырырып оты раты н, жазушынын белсендипп'н арттыратын 149