Музафар Әлімбаев-Менің Қазақстаным

t&ujGtpufi дл1м5лей

ВОЗВРАТИТЕ КНИГУ НЕ ПОЗЖЕ обозначенного здесь срока 4WЧ о ? 1\\ 1- . • { Тип. им. Котлякова. 1216/16 - \\ 200 ОоО

о Н 0) л5£ОЕ ®СС2** ®>->г Ч*О5Ф5>* *



Бул кпабымды к,абыргалы ел, цуатты мемлекет Советтйс К^'зщстанымыздыц 40 жылдыъ дархан тойына арнадым. АВТОР.

МЕНЩ К>ЗАЦСТА.НЫМ (Лирикалык, дастан) «Заманалар езгередь замана- лармен 6ipre бп де езгерекяз. (Латын даналыгы). *** Кепнен кун аумайтын Казахстан! Тебевде ашык аспан — таза аспан. Колымда алтын калам езщ берген, 0зщс1н eMip боны жазар дастан. Кад1рл1 Казакстан, Отан ана, EciMiM сенен белек атала ма?1 Сен шуак — шымшыласа шунак аяз, Сен сусын — калсам шелде каталама. Жырсырап, сенс1з жерде бегелемш, TaFbi да езщд1 1здеп женелемш. Ортанда, ойлы халкым, 6ip кун болсам, 0м1рдщ жазып кайтам он еленш! Баланныц жырламаска какы бар ма, Жалын бер, бойымдары отымды ал да! «Береген — алаган кол» сен дегенде, Ж1берем жыр — бэйгеге атымды алга. 5

*** Аударып кпгап — дала кейс бетш, Жаяды жана бетш — керсметш. Абайдыц жырларындай оки берсец Рахатка жаныц балкып кенелетш. Болтан жер экем-шешем шеберелц Ыстык кой ец акыры... ебслеп. Анкыган жупар жусан, бетегеа, Кулпырма кызыл-жасыл кебелеп. Сайрауыш булбулдары торайында Сауырын бастап кетер май айында. Табигат — жаксы жецге юлем тосеп, Куй гулеп, сыймас кешл сарайына. Ак карда ак тутекке карамай-ак Eni уйдщ ортасында жалан аяк, Ж упрш келсен, жаурап, жубаткан жер: «Тентепм, муныц не?» — дел анац аяп. Козы устап, кой кайырып, кулын Minin, Кырынан жидек терш, гулш жулып, Тздирш табанынды киятына, 0скен жер каршадайдан сырын бшп. Сол жердщ анац сеш тугаи куш Денеадд шанып суы, жуган нуры. Отау боп бакытыцды кушканында Сол жердщ той уетшде турран гул!. Ж узйш эжец кусап самалы епкен, Тараксыз тулымьщды тарап еткен. Мамыктай тугаи жердщ кара тасы, Кездейсок куласац да самолеттен. 6

Юм б1лер ел KaflipiH eci юрмей, Туган уй, ез босаган, еапндей Тукан жер — жайлы тесен, кезщ жумсац, Бепе боп тунгыш жаткан беЫпкдей. Он елдщ табигаты 6ip ез!нде, Уксаран алуан адам мшезше. Августа Алатаудьщ акпанында Шьщра шык, шылым тутат кун кезше. К,антарда костюм кимей келгешнде, Мен кетл Туркстанда терлеуще. Бар-жорын Швецария умытарсьщ, Шомылсац Кекше, Баян келдерше. Мацкиган мацраз дала — байсалдылык; Мылкауды сайратардай ой салдырып. Далада турандардьщ жаны да кен, Жараткан жаратылыс жайсак кылып. Советтш Казакстан, Отан-ана, Атымыз сенен белек атала ма?! Кун кушак сенщ ыстык мешрще Тасын да теб1ренбей жата ала ма?! *** Ашамын кушренген куй сандырын, Кайратым, кайрынды айтып, курсам бугш. Боздапты желмаямен Асан 6ipre, Кобыздан Коркыт тепп мын сан мунын. Жалганнын жартысындай даласында Казактыц ауа жетпей баласына 7

Тынысы тарылыпты, тарыплпты, Жете алмай жаксылыктын. жарасына. Жокшылык— оба тарап, журтты улап, Жокшылык жонра симай жортуылдап, Ел сорлы ес жия алмай туралапты, Кур ум1т сауран малы, куты куррап. Dip байдын он тоны бар шшнде, Bip тон жок он кедейге кишуге. Кулдарын жарылрапты жаратканы: «Какын. бар OMip-баки куйшуге». Кайрыньщ кара топан каптап селк Сорыпты сордын, рана аптап жель Когшен там-тум тамран жанбырдан да Кеп екен кез жасы мен аккан Tepi. Есте жок ecKi куннен жаншып азап, Ецсесш кетермеген малшы казак, Калдырып шер кусасын домбырага 0'riim куйшй казак, энпп казак. Кабарын 6ip ашпаран мыц жылдап ел, Кысы — жут, жаз шдетке урынран ел. Тардырдын. ак бораны тутегенде, YMiTTin ouiaFbiHa жылынран ел. Кокала кою тутш жорыктарда, Кадалып кек найзадай жауыкканра; Шегше камал салмай, кеудес1мен Сол елд! коргапты ерлер, шомып канта. 8

Замана жылытпапты, тондырыпты, Замана оцдырмапты, кор кылыпты. Зам ана тазартпапты, к1рлетштк Замана ceMAipiirri, солдырыпты. Канбакша жел аударган, жел айдаган Кобалжып кеше берген кайран бабам. Ж узе ме кумда кеме?! Ата казак Арманы сол кемедей кайрандатан. Ty6i жок туцгиыктыц батпатында, Ж ан алкым, жан дэрменде жатканыцда Кол ушын берген жаннан кымбат к1м бар, Сол жан гой медеткерщ, мактанын да!.. *** TyFan ел — камкор улга алтын бесж! Тагдырдыц тунгиыгын малти кешш, Ж алпына кун 1зд егт карацгыда Жулкысып, жагаласып жалкын ecin. ...Хан мен би кан талау гып жабылгасын, Туйыкта кайран халкы аныргансын, Согыпты сез жебесш сепз кырлы, Махамбет тартыпты кек адырнасын. Тиыпты хан алдында калбактауды, Тиыпты би жактауды, хан мактауды. Намысын жыртып байтак карашыныд, Ацсапты кул-кутанды ардактауды. ...С ейлегт Абан расыр c©3i болып, М ахаббат туган елге ол ©3i KepiK. 9

Орыстыц ой кепнсн Тем1рказык Тауыпты казарыныц K63i болып. «Кайран ел, кара,— д е г т ,— езге журтты, Кас надан езщдей ме кезге туртк1?! Орыста енер кшт! — ewip Kwri, Ертещн — ортак сншщ — i3ri, кутты». Журепн кул еткенше жандырыпты — Сенбес сез арттарыга калдырыпты. Абайдыц улы eciMiii тарих 63i TipKem i елместжке мэцгшктк ...«Сананын, атар тацы, шыгар куш Оку»,— деп ереидер1м утар муны. Даналык штап 6epin, кулшындырран Ыбырай — мукым казак мурал1мП Табылмай алга апарар жол дурысы, Камалып, курыранда кауым мысы Казакка Пушкин елш ашып келген Шоканыц даналыктын. Колумбысы. ©лшем бе бугшпге кеше керген, Асканда казак кеип нешс белден, Кек тасты жарып шыккан бэйтеректей Ел1 уипн ерлер туып, есе берген. «Кыранра аспан керек, ерлж керек, Жаптке тзуекел сын, ерлж керек. Журекке epiK керек, тевдж керек, Казакка дала керек — кендж керек» — Деп еткен ардагерлер — арманшылар, Азаттык— кол жетшзбей арман — шынар. ю

Теленбсй телегей кан, телегей тер Судай боп к,умFa cinin калган шыгар. *** Каламым, жаксы кунд! жазып бакшы! Ансаран жаралгалы жазын жаксы Адамзат паспортына «Тугаи кун» деп, Октябрь он жетшин жазылмакшы! Пакырга заман батпас кун бои келд1, TyKnipre тунек баскан нур боп кслдк Такырга тук б1тпеген, ну боп келдк Тандырга кеш кепкен су боп келдк Жол таппай торыкканда ту боп келдк «Кажыкан, белщ бекем, бу!»— деп келдк «Юрленген, тазарт, шрщ жу!» — деп келдк Ж аяуга, жуйрж тартып, Min деп бердь TipniKCi3 к у р а р м а ед к к ай тер ед1, Жер кушып, жастанар ед кай тебеш? Кулпырып сала бердк салаланып, ©лпрдщ ерксн жайып бэйтереп. Халыкпыз 6i3 дс сонда кайта туган, Алгысын заманына айтар туган. Дос пен кас енд! казак бакыттысын К,алт етпес колыцдагы байкар тудан! п

*** Заманда тунд1 т у р т , купан мунды Бьгцпм бе б ак ы т к у ш а тутанымды?! Ауадан Ленин жуткан мен де жутып, Бьлд1М бе Ж е р б етш де туртанымды?! Б1лд1м бе мектеп барып, устазымнан Кемецгер есиетш тындарымды?! Б1лд1м бе 6ip кундерде теб1рене: «Мен — Ленин баласы!» деп жырларымды?! «Кеп корген кересшЦ Teni<i, азапты, Кеп кешкен осы журт,— деп,— ерт — дозакты» Ленин миллион iciH сырып койып, Тек 6iздк ойларандай тек казакты! ...Ежелден ер борышты ел алдында, Болтан ба ел борышты ер алдында?! Карыздар M9iu с ага н 61зд 1ц к а з а к Ж о л а ’лтеп ж урген уш ш сен алдында! Жуздесш Женевада, Эл1бидщ Жанына курескерлж жалын куйдык. Сол сэттсн кияндаты казак камы Жаткандай катиарында талым мидын. Ол уакыт — бултагы коп булыцтыр туе, Келер кун кыр улыиа 6ip булдыр туе. Кен болып ж ер койнында швккен эл1 Совдептс Сокен татар китыр кылыш. Ол кезде жет1м Сэбит кой соцында, Кею peri карыс айрылып толе а муцта, Ж у м б а к боп жиИан тупл, Ж аманш убар, Ж ол тауып, шыта алматан ой соныта. 12

Халыкка ririri байлар зулым Kapiн, Казандай кайнатканмен зыгырданын, Лт жалыи тартып MiHce Аманкелдк К.ол жияр бишеудн ед1 тудыц барын. «Тума боп саналганмен капы б!рлес, Шын туыс тагдыры 6ip, табы б1рлес.~ Д едщ сен,— енд1 кауыш, езмгендер, Ж ан жалгас, туыц тустес, энщ ундес!» Кек тутап кеудеа'нде кец коныстын, Жалыны бурк еткенде тецкер1стщ, Алгашкы окты К1'мге атуды да Уйреткен улдары гой улы орыстыц. Юрмеген Tycine де жерге иелш, Арманы — «Mini буп'н тон киелж». Кайрадын казагымньщ кайсар улын, Dip кунде-ак улан байтак елге ие гып. Алгашкы коммунист1к газеДме Ак кагаз, куйма opinTi... кажетше Ж!бердщ езщ арнап, жапа шепп Муздаган ел журегш жаз етуге. Таптык кек тушскенде Ti3e-Tipec, Лаулаган дала ершдей кезец-курес, Атойлап ортак жауды ойрандаган Таран мен Аманкелд1 узецплес. Б1лд1М бе сауыншы жас Сара жецгем, Шагында эджджтщ жаца жецген Колынан колхоз курып, жарлы ауылда Бастарьгн большевиктж дана жолмен. 13

Элемniii, с в з д т н е н м аз а к атын 0mipin, Кайтын бердщ казак атыи. От кушак Отан дегсн ж а д а сезд1 Мадактап махаббатпеп жазады акын! Жазбаган тандыр 6i3re юдилжт! Ж ауыздар мойынна экеи TycipinTi. Ленин, кайтып бердщ улылыкты, Сондыктан мактанышым TyciiiiKTi! Бул кунде молыныппын, толыныппын, Демеймш сонымды мен сон утыппын. «Казактар — улы халык!» — дед1 6i3Hi ©3i де улы ©нерпаз Шолохоатыд! Данктыд музешне келсен бупн,* Касында Аманкелд1 ceMcepjHiii Тур эне Телегеннщ автоматы Актаган анасьшша сл сеш'мш. Казактыд бауырмалды баласыныд Аймалап ак твсшен анасыныд Суйгсн1н ант устшде керссд ед! Топыранын Украина даласыныд! Керсед ной... здчзалада аласурнан Суырып партбилеттщ арасынан Костя нin окырзнын Боубек сезш Кастерлеп келген хаттай анасынан! Халыктыц бакытына ара туриан Гастелл о да йрыл на мд а ка паты на н Эжемн1д айурганын керсед едд Жамылып ауыл ycTi кара туман. 14

Алыстан атын бкимес дос таптырдыц, Кушагым айкасканын коштаи турдыц. Казакпен килы жанды табыстырып, TepiHe экеп журсщ, бастап кырдын.. Кольщмеи езщ демеп кетерген ел Расырлар асуынан ете берер. Баянды бакыт таппак мына б1зше Жендмпаз ез туывды кетергендер! *** Эзелден конаруар асыл халкым, 0 з тутам кенермейтш осы салтын. Опалы казак — журек кашаннан да Бшед1 сыр мшезд1 досы паркын. Жаксылык, журтка пешл тмегеш «Ж ауы жок досы кептщ» — суйенерП Эр уйден сан жол тарап сан киырра Эр уйге сан жол к е л т т!рследк И ш п жасы улкеш KicLnepi, ©зпии аратайлап Kiuiuiepi «Кэнекей! Бэрекелде! Хош келшыз!» — Колтыктап ат устшен туаредк Ж урсщ бе алты айшылык Косшагылдан, Шыктын, ба элп зз1рде керна ауылдан, Болмайды онда казак шаруасы, Эдпме: «Конак келген — дос табылган!» Колма-кол нерпе тесер ибалы кыз: «Торге озып, бел шешнцз, демалыцыз!» 15

Сапырып сэры тегеште саптаякпен, ¥сынар шара толы сары кымыз. Шара аяк. сан оралар сан дайырран, Суык тер бурд стер де мацдайьщнан, Шырадай K03in жанар, шелщ канар Бал кымыз дэм1 кетпес тандайьщнан. Кожаный демес «ел1 erri ж1бгг!» Ту койды, курыганда токтыны кут. Кой болсын, марка болсын, серке болсын Жэукемдер «Жэ!» дегенше erni ж1гК. Алдьща эдешлеп бас тартады, Жамбасын, жал-жаясын косар тары Табакты такырлатпай тындырмайды, Жолаушым, жиылмайды дастарханы. Мубэда болмай калса соныд бэрд CeHini 6ip жутым шай колындагы. Аузынан баласынын, жырып берер,— CeHini журек жалгар содры дэмд Эуелеп эр-берден сод эн кетедд Ауылдыд алты ауызын эндетедд Колыда беред)' де домбырасын, Конактан эн-энлме дэметедь Сол Faна сенен кал ар казынасы, Сол гаиа саган дылар базынасы. Коймайды эу дег1збей, эн салрызбай Колдалап алка-дотан кэрнжасы. 16

Ежелден куйнл халык, жыршы халык Б!летш енер кунын сыншын анык, Бул жерде бэйг1 алмайды эн eceri, Жолаушым, алмагайсын, ши шырарып. Куй шертсец дуршдете, ацырата, Эн айтсан тамылжыта, жадырата. «Ой, пэле! «Ойхой» «ЕШркш!» — кетермелер Келгендей ортасына Жамбыл ата. Кызыкка кулай елп'п, кунырасын, Сол тунде соны-соны сыр урасык. Кез шмей кешт! тацра жалгасан да,— (Керемет!) — кешлщмен тыныгасыц! Журсен де сорып кетш анда-санда Арада он жыл етш оралсан, да, Сыргаша куларына TaFbin алран Алдына жаксы эшщи салар сонда. Тацертец басталранда жол камыцыз, Кос жубай коса сейлер: — Конарымыз, Буйымтай деген салт бар халкымызда, Калацыз, не унаса, соны альщыз! . Кожайын екпелейд1 алмасаныз, Каласыз «6iinec даура» онда нарыз. Елкезек бала кер де, казакты кер — ©3iH.i3 келш зни нанбасацыз! ..Д азактын неге айтасын. езш дара? — Демешз,— мына акыннын сезш кара! Таппайсыз тал бойынан караулыкты, Болса да eni кара, K©3i кара!

Айыпка ендгкалай буйырасыз, Баспайсыз ондай ойга, тиыласыз, Жайылган дастархандай алдьщызда Ак ниет, адал кедйа риясыз. *** Дадгайыр дадкы бшк дадрыл адам, Алып боп елестейд! Жамбыл маран, Жастыры — Алатауы шынтарында, Teceri — кед даласы дамылдаран. Калтдысыз магнитофон — Kapi кулак Халцыныд жазып алган энш тыддап. Кене кез — кенермейтш кинолента, Bip расыр содан тапкан мздг1 турак- Дед тент тере бггкен «Талкан етем!» ТenciHin тасырланса сойдан екен. КаЬардыд кек найзасын кабылдаран Кайрат — жыр кара халык калканы екен. Шонжарра ойып тусер полкан екен, Жамбыл жыр жакыбайга дархан екен. Замана белш эттед 6y.KTipi.nTi, Такаббар тау кузындай шалдак екен! ¥ша алмай енер кусы жер бауырлап, Карга адым калган екен жер;и ауырлап. Турырра кондырыпты Октябрь — тад: «Дур Длкш, картан кыран, кел, дабылдат!» Даланыд бар булбулы унiи берген, Жырына гул атаулы турж берген. 18

Аясын аспан тосып, алые уш Дел, Алатау аскак бол деп шыцын берген. Ж амбыл ол шал кар мухит шалкьгл жаткан, Тубшен толкып, маржам лагыл аткан. Ж амбыл ол — саялы бак, жемКД бак, Ж авдарды сусындаткан, салкындаткан. Ж амбыл — жыр жаксы куншн, жоралрысы, Ж уректен жарып шыккан ел алрысы. Ж амб ыл — ж ыр К,аз акета н шеж ipeci, Ерлжте енкеймейтш ер намысы. Бшмейтш бвле-жара алалыкты Алты аттар алыс-алшак аралыкты, Жамбылдын, ж1пт жыры жер-жиИанра Эфирдщ толкынындай таралыпты. • Цейлонра Сакен б!зд!н. барганында, Сайрапты руламалар .алдарында. «К азак па?... Казак — Жамбыл!» д еен т олар Ауызра халык атын алранында. Казакпен коса айтамыз Ж амбыл атын, Жасарып, жазры кырдай жацрыратын. Толкынды KiM айырар тецЫнен «Халык,— деп эд!л айткап — эйгш атым!» Дем б т п , мезпл жет«п семсе дене, ¥лы ж п р оймен, жылмен елшене ме?! ...Уа, Ж аке, мыктылырыц мыннан 6ipi Буйыррай акындыкта пешенеме!.. 19

*£* ©ткенде туцгыш поезд АякездеП Тосыркай, карал алып ала кезбен, «Керд1м деп эуселещи менен озсан» Жарыскан атты .казак ларовозбен. Ветке альт адырларын Акторэйдын, Дегендей аккан поезд: «Токтамаймын!» Сол тапта балан. ж1пт албырт шары Бар екен Муктары да Даптарайдын. Кулед1 алса арамыз соны есше (Сезше сенin, кулак TypeciH де!): — Паровоз керек екен,—мэстек емес,— Дэу^рдщ екпшше inecyre! Жадасыз кез1м жегп утпасьша, Жармастым паровоздьщ туткасына. Кер'меген атам казак бакыт таптым Жуйтштш жук тасуда — Кут тасуда! ...Кетед] бастап свзд1 мэш белек, Кызрылт жуз Kip6in тартып, жаны жудеп (0ткенд1 б т гщ келсе, сез1 менен Кез1'нен улкендердщ тану керек!) — 1н1шак, жалган демей, нанасьщ ба, Туе кой ол бугшгшщ баласына. - Кектемде аман кайтсам niyKip деули ем, Куз барып кек шолакпен нагашыма. 20

Пенде бол атка аяк арта алмаган, Кеп екен ол заманда атан-бабан. Буйырмай тулпар турман, тугыры да, Ж етш кез жерге карап, жаутандарал... Айынтын ауыр ойдан... Терде MiHe К арта тур толы ещбек ернегше. Карайды наеаттаньш Мунтар ара Шытырман болат жолдын epM eriHe. М андайга Ленин туын кадап алып, Зулайды экспресс заманалык. Е тш лес тардыры 6ip туыстармен Ертецге казакты да барады альт! *** Ж елеказ, жапырансыз жалан агат Сиянты, керер кезге жадау, ораш, Тобарсып жатдан 6ip кез тамыр тартпай, Жер1м!з жеймектей жап-жаланаш. Тулантай туй сиреп, тусыраган Куба-жон ну сураран, су cypaFaH. Ж убаткан тарих ата: «Сэй тусер, Эуел1 тегеурш кол тусын адам». Эр куннщ ез ураны, ез уш бар, Эр кектем apai, сэнд1 ез гул1 бар. ©.wipre жана накыш экелейн Эр жылдын 93 нызы бар, ез улы бар. 21

Жыл келд1, coTi TycTi арман кылган Кене кыр жаца адамды толгандырган; Казактын тын enipin т^флентпекке, Агылды агайындар ойдаи-кырдан. Составта келе жатты маха6б;аттар, Жешстер, батырлыктзр, салтанаттар, Мерейлер, мэртебелср, аброй-данк, Жазылмыш «Правдага» жана аттар... Камкоршы дархандарын дала тосты, Перзентш Казакстан — ана тосты. Кауышу кандай жаксы ecxi доспей, Хош алу кандай жаксы жаца досты! Keuieri мешн солар полктасым, Берлинге .кол Tipe-ген жорыктасьгм! Кандай кол бгзд'т .тарлан гвардия, Бьпе бер жастарменен толыккасын. Аяздан грюлер ме от журектер, Как муздан, ак бораннан неге ыктасын?! Самсата cap дал,ада шатыр тмстж,— Жана эндер жыл кусьшдай шарыктасын! Арнайы косымызга Хрущев кеп: «Бул жерде тындыратын улы ic -кеп!» —деп Акылын айтып едк Ым1зге Кузшде шыга келд1 ырыс кектеп. Кай совхоз? Б|*лгш1 болсац, айырып ал, Калм.аган меже-сеже айырым жал. Алтай мен Акжайыктын арасы егш, Тутаскан 6ip теюздщ айдыны дэл! 22

Кеше б!з кол жеткеши кесек десек, Ерен деп ел алдында есептесек. Сол елшем бугш тозран тап-тар шапан Ж арам ас жамасак та не септесек. Ескжщ eperice eiuyi бар, Жацанын жагаласа ecyi бар. Кет аулак, мэстек эдш, есек есеп, Келте ойлы, шолтан акыл несш кундар?! Ж уздердц Mice тутлай мыкдарды да, Ш алкардан шалкарды 1здеп жылдан-жылга, Bia екд1 миллиардты елшем кылып, Typeiui терец салдык тыцнан TbiHFa. Тыц ол тек жон ба e,ai жаткан бекер. Тын ол тек кетержген гектар ма екен?! Сапырып сэры уайым Зшкеидер ше: «Япырау ецбегшд! актар ма скен?..» Мухиттын, бер жагыныц, ар жагынын, Аузына кум куйылды заржагыиыц. Тиямыз 6i3 осылай бейшлдердц ©ртгн де енйрешз жанжалынын! ТЗледж ойдын кашан тайызын 6i3, Соныга туссек, канды айызымыз. Уакыт жел1 урлесе, сел! шайса, ©шгтейтш артымызда бай iaiMi3. Машина малынан кеп каптал ерген, Ецбепн иесгнщ актап берген, Ж иырма бес мемлекеттщ erinin сап, Жем1сш жомарт кузде шакка тер ген. 23

Молшылык енд! солай жер1м!зден, Шалкыттык колымызбсн, тер!м1збен! К ел -Kecip Казакстан дастарканы, Адамзат тойрэ келсе, терМ з к«н! Мактанар «Менщ Казадстаным!» — дел Mine еид1 жерлесгм квп, достарым кеп. Осында москвалыд, киевтжтер ©окендей бауыр басып, жастан тулеп. Енд1П койымызрэ куйылар кут — Мын, емес, мидлнон емес, миллиард пут! Оганым! Тарих бишес тын ерл'шч Кен байтак Казакстан тыцынан кут! Ертек кун 6epepi кеп берген!нен Eceai елге арнаран енбег1мен Есзлдер, Костанайлар, Керекулер Тарихда енш жатыр лек-легЬмен. flapi емес данк куран дара батыр, Бул кунде дала — батыр, кала — батыр! Тесшде Ленин Hiн кун дидары ©лкемнщ жалауына кара да тур! 1скер кол, ужымдасып саналы акыл, Кыреыздык тулеп Tycin калады адыр. Жылдардын жотасына шыккан сайын Аскактап адам жаны бара жатыр! 24

*** Ж ол тартсан Алтын Арка алыбына Самала, кез тунады жарырына. Иыкпен кун кетерген мунаралар «Алыпты,— деп туррандай,— таны мына!» Киялдын алып ушпа свзш т1збей, Ж енейсщ болатшынын езш 1здей. KiM бкен сол альгпка тыныс берг.ен, Ж андар ма карапайым ез1м1здей?! Сап курып, самсып ойда шодырланды. Прометей, Куж бен Антей, Кобыланды... Домнаныц аланына шыга келе, Дэулердщ умытасын тобын элп. Шарпиды, урып ne6i бетке мше. Кун Kipin псш inline KeTKeHi ме? Дуршдеп, ойран-топыр онда жалын Дегенш 1степ шихта жентепне. Карашы ак калпакты горновойды, ©З1ндей кара бала орта бойлы. Домнанын OMipmici осы ж ш т Халкымен коса ойлайтын ортак ойды. Горновой кемещп ашты 6ip мазатта. Л ап койеан от уксады казанатка — Кызыл жал, кызыл тулиа тарпан асау Булкынып бой берместей азаматка. Кетердей кенет таптап асау алып, БеДщи, жалт бурасьщ, баса калып, 25

¥ят та болоа, кайттш, тунтыш келеек, Бугасын горновойды тасаланып. Бул туста адам да ыстык, ауа да ыстык, Ащы тер еи бойыннан агады ыстык. Сауылдап жосылады арнасында Су шойын 6ip жарым мын градустык. Сабалап жакбыр тымык келдщ б е т KenipTin, буркылдатып ж1беретш. Ку>ДДЫ оол — бурк-сарк кайнап судай шоиьи1 Ковштын шып толтырды келкш бетш. Рельс таралса да «еше жол боп, Изьтген эшолон да эш-олои бол, Шойыннын шомбалдары аттанады,— Шеккен кен жер астында кеше тон боп. Кез салшы байтак Отан алабына, Квк болат Ж1ара-п жатыр калауына — Корабль квк твеянде, Квк тешзде, Балацныц кол ында гы каламы да! Трактор оятканда тыц даланы, Квшлдщ жайлауына нур толады... Осылай Болатбектер Техпртауда Шойын мен болат куйып шындалады. ...Акылбай шеждреип ауылдагы, Жаннын 6ip одан аспас бауырмалы, Шертетш талай-талай хинаяны Осы дсп вткен куннщ ауыр халы: 26

— Ж упртш абысындар уйден уйге, Ж алгы з бас тозушы ед1 тебен пне. К,ан.ылтыр калбыры да кара майдыц Кер1нген кол жетпестей кеп д у м е. Кэд1мп дек ip колды соккан уста О рак та дэулет болды-ау журт таласкан. Тургандай ком|байны корасында Ш алгылы mapyaFa суктаныскан. iKipeTiH ,тем1р сака т\\члме тек, бн ерш ендррктщ т у сш т де ек? Ауылда азаттыктын туын туцрыш Кадаура шеге тагспай кы'сылып ек.— Сорлынын шерм/ендел-i шерл1 кунде Сондары шйм ашып кемдггше, EciMe тусед1 де Акан ceai Ойысьш, ойра к едем енд1 Miне. 0Mipi окылмаран хат сыйпатты, Болранмен туран ана — жат сиякты, Тесшде ермелеген вз баласын — Казарын казак жер1 жатсырапты. Ж ерж щ асты турмак, устш кермей, Ен жаткан ен байлыкты ешюм термей, Казнаны аярымен басып жу-pin, Казекек кеше бергсн eoKin желдей. ...Шабытты жуйтютемш ер бетше — Кез ткем индустрия келбетше. 27

Колынан большевиктер ашкан елке, Бар ма екен езщдей бай жер бетшде?! Bip шолсан Кара ранды кут даласын, Кызуы нарау тартпа-с от табасыц. Халкыма не берд!м деп, не берем деп, 03in де жалындайсьщ — тутанасын. Bip вмес, кещлмен мын ораласын, Жеткендей твбен кокке куанасык. Коргенде калыц тайга орманындай Каптаран Эмба, Досоор мунарасын. Алтай тау тупа-тутас белшектенбей, Алтын боп сом куйылып куз швккендей. Бул кунде ecine алса Урквардтар Децбекнпр жарасына туз сенкендей. Кырында Соколов пон Сарыбайдын Кел-косip келюген йен агын-айдын. Ала бер комip Kecin Еюбаста Шетжен омыррандай сары майдыц. Нурлы кез, MefipiMi мол кун ниеттес Туш де кунд'Ымен 6ip icnerrec. Буктарма жулдызына халкын жаккан Санаса аспандары жулдыз жетпес. HypaFa тура тартып тотелесе, Жупрсе EpTic суы ентелесе, Сене бер, шубэ кылма (6api колда!) Бупн бар, клял кеше ерте десе. Спутник — корабльде журген ceHiH Бар шьшар ©з кенщнен мын бэлшепн... 28

CaMFaft бер ЖеДжылдыд дайаТымен Алдында куннен жардын келешегщ. ...Уа, улы мэртебел1 жумысшы тап! Кврген бе Tereyipimne тыд ic шыдап. Ж ан бердщ жапан тузге, тау кенирдщ, От жадтыд дара Судан, дурыш шыддап. Уадыт адымдайды далай ipi! Аддатпай ад шалганша самайымды, \"Пршшк тутдасына ие бопты Keuieri 6eciKTeri талай ini. Шопанныд Ж елсуда дойды баддан Баласы дойдан repi ойды унатдан. Бупнде ещррктщ командармы Табасыд дызыл тулы комбинаттак Деген сол: эр кектемнщ ез гул! бар, Эр куннщ ез ураны, ез yni бар. 0Mipre жада надыш экелетш Эр жылдыд ез дызы бар, ез улы бар. Асырган батырлыгын батырлыдтан Достыдтан дуат алган, татулыдтан. Едбектщ коммуниста шеберлерь Халыд ез журепне жадын тутдан. Дандыдды дызыл жулдыз алып ушты — Ай жузш ракетад барып душты. Каргадай жалп етмзген cciiin сусыд Пентагон дарадшысы Пауэрсть.. Ж урепн Даллес епд'1 дауалатпас, Жоласа, жутуына ауа таппас. 29

я Иншалла мол гой, сай foh «конакасын» Кузрынды киып тусер — ауалатпас. Жаттыд 6i3 кикадына кенем1з 6е?! Bi3 сенсек, барымызга сенем1з де! Жасамиаз жумысшы тап, шыркай туссед Эркашан аспан ашык тебем1зде. Алматы — бозбала тал бойшад ескен, Ак кейлек кыз кайыдга ой сап ескен. KapaFaft карауылда турган Tin-TiK, Карт емен кайыспайтын кайсар дескен. Алма агаш ак, улпасын буркылдатып, Кара aFaui HiHTipec самсай ескен. Алматы — елдтм нщ астанасы, Алматы — ерл1г1мнщ бастамасы. Есжен Бвропаны тандыратын Жасанган жада дэу1р жас каласы. Осында енер шыддап, дадк тапдан Халдымныд карт кемедгер, жас данасы. ¥натам антеннаныд кара орманын Самсыран тебеЫнде жада орданыд. ¥натам жапырагын желмен желпш, Кешешд кек лентага оранганын. ¥натам жанды гулдей жас бебектер Тершде жамыраса эр ауланыд. Адамша парыз туткан халык камыи, Асыдкан мелд1р сулы арыктарын, зо

Жетектеп немересш эжелердщ ¥натам дыдырранын парк барын. Унатам КазГУ жатадханасынан Ахаттыд эдем1 3Hi шарыдтауын. Кещлд1 кеше боны дуылдаган Агылран срскя-дарсыл мыд-мыд адам. Туыстай 6api жакын, 6opi таныс, Бэрш щ жардын жуз1 жылы маран. М ен-меназ, мырым дадам басуынан E prenri HrLiiKTin сырын табам. Алматы — муза толы Мудан эш, Сэуледей дулпырмалы, тута малы. Кецшд1 еркелдтер тодсан бунад, Шымшыма, шымырлама, шырдамалы. Дукенш дуниенщ думандатып, VpnaFbi расырларра шырдар элi! Алматы... Ралым К,аныш карт осында, 0лкенщ ойын-дырын, тау-тасын да Кырыд жыл аттан туспей шолгыншылап Алтай мен Алатауы, Ардасында, KecTeciH Менделеев кенмен сыдап, Пулындай санап дойган далтасында. Алматы — думыр булбул суйк1МД1 эн Аспандап дус уншдей дуйдылжытан. Кун болып сахынара Кулэш шыдса, Кызыга дулад турген 6fkui жийан. Жулдесш ж ед т алса жуйрж енер, Калайша мадтанбасын журтым буран?! Алматы — асдар талант адамра бай; Кайтадан Дркагендей бабан Абай. 31

Алдыднан Мукад шыкса, келе жатар Акыл-ой алшан, басып саран карай. Жас кедш, алпыс аскан жомарт журек Дэу1рд1н. ecKepTKimiH coFap талай. Алматы — б1здщ Сэкед, жуан Сэкед, (вкпелей коймас деймш бутан Мэкен) Атамыз жатка айтады онын жырын, Сеюлд! суйк1мд1 гон туган экед. Он томын — шеж1ресш окыгандар Жалпы удин Сэкеде уксап толганса екен Алматы — 6i3Ain Рабед туыс жандай Етене, каршадайдан’кауышдандай. Ояткан елкем1зд1 eMip кушш . Ютаптар кетере алмай кайыскандай! Кдламныд батырлары содына ерген внердщ бэйпсшде жарысдандай. Алматы — элеуметке аты мэл!м Калибек сикыршысы сахынаныд. Алматы — кос сандугаш — Роза кыздар Таддайга балдан тэта татыган ун. Алматы — Эбьлханныд кыл каламы, Сыршылдык кермесше шакырамын1 Алматы — сешд калад, менщ калам. Ушмет у т алдында Ленин бабам, Караймын тулгасына, акыл кутш Тосса егер ауыр сынын 9M ip маган. Серпщ жаным сонда, ссмлденш EcKepTKiui турган осы кедилд! алад. 32

...Ажалдыц алапаты аскындана Андады, кызыл каннан таскын ара, Каскыя карсы турып, фашизмшн Аякка ала туын басты кала. К епке келенкеш туартпеген, Алматы, алрыс арна Москваца! Азаттык TepiH жаура аттатпаран Алкымьшан аштык кыскан, нэр таппаран Тартысып 900 кун тас курсауда Айкаста ардакты атын сактап калган Алрыс айт, Алматы-Ы, Ленинградка Гул1ЦД1 жат аякка таптатпаран! Таразы кусал тардыр калтылдаран 'Гажал — жау найзарайдай шатырларан , 6 н бойын от куырып, ок тессе де 0л1мнен ©Mip ушш тартынбаган,— Мын, алые Алматыдан, Сталинград, Жайыктын жатка суын татырмаран! ♦** Сусасан эсем энге, сэнд1 биге, Айналы 6ip театр op6ip уйде! Токсанда турырынан таймаган карт Тояттап лэззэттанар жаны куйге. Ертеде женюлгенде дузден дузге, Енбепн кеп аш рген кежегЛзге. Казанды умытыпты газ келген сон, Жецешем, шешем тупл, эж ем1'з де. in6aee 33

Енем13 кулак, K.aFbic свз козрайды: — Кушйзп жарык, десед кезге жайлы. Сапаекен, yfli кеше орнатыпты, Келсещш 6ipiH алып (мзге ыцрайлы. Ирелген асханаца кубыры бар, Кос булак ыстыры бар, суыры бар. Юшкене «сабынды квл» — мынау ванна, Кызметтек келе, cepri, жуынып ал! «Кегерткен кесегемд1 шат еипрде, YKiMemi 93i берген пэтер!мде, Лтамыз деп кояды,— жуз жасамай Келмейд1 ел1мд1 алрым KanepiMe! * *■ t Советик Казакстан, Отан-ана, EciMiM сенен белек атала ма?! Сен ш уак— шымшыласа, шунак аяз, Сен сусын — калсам шелде каталама. CypinceK, суры кашып, сыны кеип, Анамыз ecipreH жок улб1репп. Намыстын, отын жарып кеудем1зге, Qcipfli ер кеудел1 ж 1пт енп. Шет шыксак жанра жудеу б1лпзбейм1з, Жалгаулы кещл ж1бж 6ip узбейм1з. Сарынып Байжанбаев коныр унш, Эфирден Алматыны кунде 1здейм1з. 34

Балгыннан балын берген топырагыц, Бэйтерек, мен сенщ 6ip жапырагыд. Мен сенщ ракетан ушыратын Айра да, aMip етсен, атыламын! EpiKKe коярсыц ба суймеаме?! Саласьщ жан тартпаган куйд1 eciMe, Кешеп сурапылда сешп кайттым, Сен ymiH отка туссем, куймеаме. Сын сэтте тугаи ел деп ту алуды, Сый nepin, киындыкты куп алуды. Yftperriit «Мен» дег1збей, «Б1з» д е п зт , YfiperriH кауым ушш куануды. KafiMbiFap айбынынан жау-жаттарыд Болтаны кандай жаксы садлактарыд — Сарадат, Бауыржаньщ, Касымдарьщ, Шэюрщ, Сергейлерщ, Талгаттарыд! Шекпейсщ жэб1р-жапа жалгыздыктан, Аласыд сыбаранды бар кызыктан. Мыд ойлап алалыксыз б!рдщ камын, Кунш жок кайгыдды да жалгыз жуткан. Кызьщтыд жеке керген не куны бар? Ж алтанда жалгыз ескен неш угынар? Мушедей белш берем шаттыгымды, Kiuii — iHi, улкен — aFa, тед — курбылар! Сымындай телефонный орауышка Орасад, 0з1м еткен жол алыска Созылып кетер едд mbiFap ед|' 9лшесен экватор одан кыска.

Онда бар екшген кун, суйсшген кун, Онда бар куанран кун, курсшген кун. Онда бар уйренген кун, уйреткен кун, Онда бар жар суйген кун, ул суйген кун. Моторша кайратымды елге жектш, Кыр астым, алуан-алуан врге жегим. BipeyfliH. буйрыгымен зыр какпаймын — Журектщ з\\пр!мен елгезекшн. Эр квктем эрл1, сэнд1 ез гул! бар, Эр куннщ вз ураны, ез YH> ^ap. ©Mipre жан.а накыш экелетш Эр жылдын, вз кызы бар, вз улы бар. «Кеш тудым, кенже калдым...» дей алмаймын, 03iMAi вткенд1 1здеп, неге алдаймын?! Багым бар, болашагым— толар шагым, Партиям, вз жолыца сенем дэшм! Тенейм!з кунд! айга, айды жылга, Шалкытып тешз швлдщ сары кумында. Космостын. кемесшш, келедкеа Д1ршдеп жатар сонын айдынында. Колмен устап, квзщмен кврмесен де, Ойласан алдагыцнын. 6api эсем де! Автобус аттангандай бупи мыктап, Агылар атомкелж ор кешкенде. Осы гой кещгеш epiciMHin, Ай да енд1 киял ушш кол усыным! Кенжем1з гулдер терер б1здщ ертен. Марстыд серуендеп не 6ip шыцын. зс

...0 \\йрге кумар-акпыз, ашынамыз,. Ертекге коммунисток асырамыз. Эр адам 6ip басссйш казналы, Жылдардык барлауымен ашыламыз. К ш рмей баяулыкдын. косына 6i3, Сондыктан асырамыз, асырамыз! Т1лейм13 тыныштык. пен ракатты Ллейм13 келер урпак, жасына 6i3. *** Кад1рл1 Казахстан, Отан-ана, EciMiM сенен белек атала ма? Алдында парызымды етеп кетем, К,алсам да карыздар боп ата-анама. Кегшен кун аумайтын К,азак,стан! Сен жайлы eMip бойы жазам дастан. Сырлаймын эр сез1мд1 еле-елгенше — Согамын сэнд1 сарай асыл тастан. Апрель 1959 Июнь 1960.

в ЛЕЦД Е Р

ЛЕНИН к о м м у н и с т сембшкте (Bip курсанттыц естелШнен) Коммунист сенбшкке Ауласында Кремльдщ Бастау уибн елд{ ерлжке 03i келд1 Лениннщ. Ленинн1ц e3i келд1 Кенетоздау кшм KHin. Кутпеген журт K03i кердк Ырза болып турдык уйыи. Мен1мен жуп тура калып, Keiepicri берененк KerepicTi кумарланып, Ауыр рой деп елемедк «Шаршайсыз рой» — деген ед]'м, Айтканыма кенбей койды. Ауыр жарын берененщ Жалынсам да бермей койды. Мешмен жуп тура калып, KeTepicTi береиеш. 1леспрмей, домаланып, Зыр жYгipiп женеледк 41

Керд1м катар юрткенде, Emi екен Foil шаруара. 03i екен Бас жумыскер де, 03i екен Бас шаруа да! Мен бекерге кайран каппын, Берене ме ен. киыны?.. Бар тардырын адамзаттын Кетерген рой кен иыры. Апрель I960

6MIP—СЕНЩ 03 ТЯ1Ц EMiH-epKin желшген, Сыяпатты ас даркан, Ем1нет1н KepiHren Емес ем!р дастархан. E*iec ©Mip конакуй Тура берер TeriHre. Олак кол мен ш олак ми Кажет емес ©Mipre! Саган тоскан жэннатын 0Mip — сенщ ©з уйщ. Барлык бабын табатын ©з колыц мен ©з миыц. Тэттшкт1 татуга Кермек ащы тер керек. ©MipAi ©рге тартуга, Ез емес, тек ер керек! 1959

Б1ЛЕ Б Ш Е Н ... Алдында акыл кеш — алые кала Жаутандап кете барады Каныш бала. «Карагым, жольщ болсын!» — дегенде ана, Куткарран жасын ipnin намыс кана. Елж1реп iiui-бауры кез алмайды: Артында — кимас ауыл, таные дала. Кене тау, к е г т керген Баян рана Дегендей: «Карайлама, аялдама! Талапсыз тау болмайсыц таура карап, Тепнде осы сезд1 жай андама. Мойнында ак с у т г бар — актап кайтсан, Алдыца асылымды жаям, бала!» Нарттанды балрын жуз1 гул-гул жайнап, Киырда киын жолы турды сайрап, Кез1мен сахаранын. карады алра Дэмшен аз татырран рылымды ойлап... Сол куш-ак, бше бклсец, Жезказганнын Суцгш терендне бурры бойлап! 1959

ОРАЛАМЫН ДЕГЕН ЕМ К ад1рмен, дазыналы Дарагандым, Дегеи ем саган талай оралармын. К о гте к,усь|н болып кайта келд1м — TaFbi да пешлщмен орап алдык. ©31нде ушты тунгыш карлыгашым, 0 зщсщ карындасым, бауырласым. Актаршы сыр сандыгын, адын леб1з Кызулы кем1р1цдей жалындасын! 13 февраль 1960

СОЛДАТ СЫБАГАСЫ Казахстан Магнигкасыньщ домнашысы Телеген Баспа^овца I Карбалас колхозды ауыл — калын ауыл, 06irep тойды кутт абыр-дабыр. Оралмак армиядан бугш солдат — Сартайтып сагындырран, сарынран ул. Атылмай 6ipaK шампан шарап калды. Талайдын, 1ст1 бйтем тамактары. Баскара басу айтып, ана рана Жанарын кара жолга кадап калды. и Шыцрырлау кала берд1 бурылыста, Телеген тартты тура кун шырыска Keonrin KeuiipiM хат жегп ауылра: «Келт ем TeMipTayFa курылыска»... ©лпрден аламын деп сыбарасын, ©кпелете жаздады-ау ол анашын, Мактаныш мандатындай 6ipaK OFan Ырза еткеш Отапын — улы анасын. ш «Кек шойын келкш ага женелгецде, 0 nepin батырлармен тенелгенде,

03iiuu !здеп келш жырта косам», Десем мен домна устшде Телегенге, «KaAiMri шойын кую — со да енер ме, Керемет,— дейдк— муны коре корме!» ...Шойыннан ескерткш те куйыларын Б 1лмейд1 ол езшдей жас орендерге.

KEJBTE Ж А Т Ы Р ГЕНЕРАТОР... (КорГРЭС'Ст ен 6ip Kepinic) Уйден улкен генератор Келе жатыр, келе жатыр. 0Mip арткан сежмд1 актап, Ол ©aiHiii орнын таппак. Келе жатыр, келе жатыр Уйден у^кен генератор. Оны же щ л кауырсындай Кетерген KiM ауырсынбай. Кетерген дэу — кешр кран, Бас рульде отыр Кулэн. Цех ш ш д е булт тунеген, Беттеп кран жук тиеген. Келе жатыр, келе жатыр Нур теккел1 генератор. Нурга жомарт КарГРЭС-те Кра.ншы кыз калды есте. Нур теккел! генератор. Келе жатыр, келе жатыр...

АД БОРАН МЕН А Я З Ж Э Н Е А С Н А Н Д А Г Ы АДАМ Казахстан Магниткасы цурылысыныц монтаж ишларына I Алай-тулей ак боран, Калай толас бул таппак?! Айнала кар аптатан, Аспан эппак, ж*ер де эппак... Боран — эсем ансамбль, Диpижepi — табират! Токсан куйге салса 6ip, Толкыр жаныц, тани кап... Тыста уш минут киирсен* Тамашара так болып, Ж и ы р м а д а г ы ж1г1т. сен Шыра келдщ шал болып. ¥зап кетсен уш адым CepiK кайда, сен к а й д а ? Жел какбакка усадын, . Жоралатын кед сайда. '^м бяев Басыдды ыррап, ауаны Сузплейсщ сиырша. 19

Тек кайтпасын тауанын, Ж ол табарсын буйырса... и Аяз-аю, акпанда . Ж^берердёй жел тут in, Карей алдьщнан сокданда Калт турасын. дем 6iTin. Аяз да 6ip — от та 6ip, Карьер тем-ip баскандай. Ы кда бурыл, ток.тай тур, Беги ысдыла жасканбай. Бала кусап жылауык, Кетер кезге жас толып. Калатындай 6ip ауык Aya цирюн тас болып. • Ш ирак алар аярын Шымыр тупл, босбелбеу. Эдiлдiк пе, карарым, Осы аязды дос кермеу. тп Ж1г1т отыр кауперде1 Кез •ушында торрайдай: Аяз — оппак дэу перде, 1 Каупер — домна пеинпе ауа ысытып беретш аппарат, e3i J домна пешшен биж, доу ыдыс. ГД) - - • *

Соран корран болрандай. Жалын оты лаулайды, Жылжып колда автоген, Металл ж т н кармайды, Дэнекерлеп баппенен. Сен п*л, катсан эз1лдеп, «Ондары ойын — сынайын!» — Kepecin бе каз1р,— деп,— Мына куншн сынайын?! С©з табады оран да: — Турам бол сан А ркада, Он тон к и т , оранба, Аяз батлас аркана!.. ...Каупер — би1к м унара, Емес ерге онай сын. Кызран майдан — бул ара, Кызыгасын — карайсын- Ой ж1берсен.онаша,. • . М о н т а ж ш ы д а н KiM б т к ? Аслан да одан аласа, . Б и \\ к боле а; кун бимс!!.!