Нартай Бекежанов-Домбыра сазы Е-155

НАРТАЙ БЕКЕЖАНОВ ЛОМБЫРА САЗЫ 6лецдер1 м ен айтыс, толгаулары. КАЗАКТЫЦ МЕМЛЕКЕТТ1К K 0 P K E M ЭДЕБИ ЕТ БАСПАСЫ АЛМАТЫ —1950

I еЛЕНДЕР

К !Р I СУ Коймады бул акындык кашканменен, Он жет1 у flip болып жастан бермен, Тодталып кайнар булак карап ж атпас, Устше тау кетерш басданменен Неше ж ы л айтпай муны ар дылтанмын, Тодтатып дыйын болды далдырматым. Басымныд ойлап турсам базары екен, Айдайлап жыйнап алдым жаннын. бэрш, Неше ж ы л айтпай муны намыс кылдым, Эр жерде улы дудай шабыс кылдым, Содымнан кайда барсам далматан сод, Басыма акыр буйтш жабыстырдьш. 0лед1м ат та болды, тон да болды, Ыктыяр нетылсам да колда болды, Адьшта берген шаян болады деп, Шынарды шаритаттан молда жолды, ©ленд1 айтпак молда — «Tepic» — дейд1: «Тыдламак шаритатда ке/испейдд 5

М ойнында мусылманнын бес парызы бар, К ай адам муны cipa тер1стейд1». ©нер бар адамзатта алуан-алуан, Д е н е н щ 6ipi нашар, 6ipi палуан, М ак.сатк.а (Ирден жетпек мушкьл ерге, Биж ке саты кояр басып нардан. ТЧл берген маран халк,ым шешен кылып, ©3iMAi салдым топка кесем 6uiin, М ы ц ж асап Лухмандай калдым мш1, О'здерге дидарласып, есен 6uiin. СейлейШ свйле десен, там аш а eriil, Ж уй рж тей узап шайкан твселд^рШ. 1909

0Н1М fO fr Жак.сы кёрсе гкурт мен1, Сайрап салган эшм гой. Эшмнщ жайы кашаннан Агайынга мэл!м гой. Эн деген элс!з журекке Куат куяр дэр1м гой. Жек керпзпен ceHi елге, Жыланша ж айган зэрщ гой. Зэр TereTiH Tiperiu А'тыц мен асын — дэмщ гой. Сурай калдын айтайын, Елге б улж кара курт Сен 6ip суайт ззл1м гой. 1910 1 Bip болыс Нартайра: — Сети вленнен баска ды- мыи жок, сонда да журт саран yflipwe туседк менде 6api де бар, сонда да жург менен жыйырыла туседЬ осынын мэшсш айтшы,— дегенде, осыны айтыпты. г,

у р м э ш кё хат (1915 жылы Д у й с е н дейтЫ байдыц Урмэш деген сулу\\ цы зы малеа сатылып, куйеуС жаман боп, оеан баргысы келмейд1. Ынтыгы Нарт ой, б1рак, оныц беретш маМ ж ок; кедей. Сол к,ыз узатылар болганда Нартайды\\ влецм вн ж азеан хаты). Ак. Урмэш, некий айна шынысындай, Ажары ак. KyMieriH сырлысындай, Е л тансык дабы сьщ а, тым-ак ынтык, Ж ал т етш керш есш жыл кусындай. С е к 1лд'1 Ticin сэд эп , дур ашылган, Ш ам-ш ы рак к е зщ rayhap нур аршылган, riepiHiH салкынындай сандалтып тур, Н азары н KiMre туссе расынан. Калкам-ай, ак; суннар ен уш тулеген, Кы з едщ алуан-алуан icxi керген; Елестеп eni кез!м д1 ж ум ган шакта, Ю сщей боп ояндым 6ip туе керген. Калкатай, баг-иранда nepiMicin, М ен сарсан. болдым эбден, сенш ymin. Т8

МашЬур боп мёншенен атЫд ШыдтЫ, Ойласад екеу1м1зге болды б!р сын. Экеднщ дыз д а болсан ^лындайсыд, Орынсыз ж ам а н icKe урынбайсын. Жадындап жанабыда барган шадта, Алтынньщ ысылмаган буындайсыд. Толдытып неше бурап энге салсад, Унд1стан Дузг1 дайтдан дуынДайсын. Сусынын шелдегеннщ дандыргандай, Буладтыд тастан шыддан суындайсыд. Сейлед1м саган досым, сырымды ашып, Шыгармай ж урудп ед!м бурын басып, Ойланба, жолы га алмай адасар деп, Шыксац да жолдан сыртда дырын дашып. ©зщнен ©ле-елгенше дол ж азбаймын, Амал ж од, буйырмастай болсад нэсш. Осыны ©3in ойлап тусшерсщ, Bip дайгы кедЫ м д! K e r r i басып. Хат жаздым досым саган ашыдлыдтан, Орныд бар бурын шыддан асып журттан, Сэдэптан аршып алган меруерттей, М ш щ ж од негылранмен асылдыдтан. Мешмен болган жодсыд жада таныс, Бар болса суйепдде ар мен намыс, Казды алып дара карга жумарласа, Эр мадулыд дылса перед артыд намыс. Демед13 мына сезд1 айтты дайдан, Кун бар ма досылатын журш сайдан. 9

§ р МакУлЫк, ез йсЬшысЫмен журер Gipt'e, Ушкан кус, жердег! ан, судагы айуан. К вш л дщ муддагасын болмас айтпай, Кептерл‘1 кетпес туйгын торга шаппай, Багулы сен экещпн, тотысы едш, Отырран суйеп тек ж олдас таппай. Корсетам достырымды саган сайрап, Кун бар ма косылатын кундей жайнап, Басымды 6ip бэйгеге Tirin турмын, Мыкты рьш кыл шылбырмен белд! байлап. М ен сендж, сен к!мд1ксш айтшы, Урмэшгм, Бугаулап Ж1берсе де, C i6 ip re айдап.

Н А Р Т А Й -Fа ж у а п Сонда ел-журтынан, агалары нан аса ал ка й , Урм эШ цыздыц Нартайга ж азган влецс) Хатьща хат кайтарды м, Нартай курбыМ; Айтатын юлтш ашын iiiiKi сЫрдый) Басында кашамын деп айтып едЫ , Кайтейш, ы лажы м ж о к тодтап турмы н. Бар ед! алыскан кол, айтьШган свз, Боп калды квц1л1м ойран кергендей кез, Душпаным туысканнан квп табылып, Тодтады ойдагы iciM, болмай Бэр кез. Ш ырып свз т уы ск ан н ан буздырыпты, ©кенад бузып сезб ен кыздырыпты. Кыймылдап козр ал ута калмады рет, Тапкан сон от басы на н 6i3 булжтд Болды эжем кетсем егер елетурын, Адидат болды будан квретурын, Курытты ылажымды, TycTiM отка, Сыйдым бар болар icne квнетурын. Ойыма келд1 ы л аж ж о к кашу дары. ©ртенд1м, куйд1м отка, басылмады, Тардыр хак, ж азбаран сон амал бар ма, Квл болды арып кезден жасым дары. -m

Бермед! к?дай менщ тшег5мдь Кещл1Мкайрыменен тунерулК Карарым ж азбай тардыр баскан шыра Капалык сеш ц дары журепщи.

БГР К О Й Ш Ы Р А Байрус к,ойшы, ту н ер т , Туй]лд! неге к.абагын. Бай катыны сар ан боп Тоймады м а тамагын. Элде азар кердщ бе Акмактардан, карагым. Элде тас пен шепрден Илшд1 ме табаны н. Карыса бер кажы май, Сети де ту ар заманык. Тартарсын сонда мырзака ©зшщ тарткан «табанын». 1916 13

М Ы РЗАЛЬЩ EMECi CeHin берд1м дегенщ Кептщ K©3 iH бояу рой, Кан тулакты кедейдщ — Артына каккан сояу рой. Б'фдд берсец буг!н сен, Аласын ертен мыц кылып. М эз болып ж аны н кулес!н Ж ыласа сорлы шынрырып, Канын сорып халыктын, М ал га бектщ мынгьфып. 1916 1 Мырзамын деп мактанган 6ip 6aiiFa та0ан астына> Нартай осыны айтыпты. И

Ж ЕС1Р ДАУЫ Кызды ж е а р ыланы, Ырылдады болыс, би. 4 Сойылды м ал, сабылды ат, Боз тебеге тшдд1 уй. Ауыл маны ала шан., «Алды!», «Kerri!» у да-шу. Елпшдектер ecipfli, «Экел айдап, малый ку!» Отырысты би, болыс, Д ау-далабы каралды. Imi б1лд! ic «6irri», Кулкын толды, пара алды. Од!лд1к кайда, ар кайда, Жемтшпен 6opi жабылды. Бутты-шатты, тарады, Кузрынга кокыс табылды. 1917 IS

КУАНЫШ ХАБАРЫ Ты нда, менщ ce3iMfli, ты нда, халк,ым, Д е п макдаушы ед'щдер, « се зщ алтын», Куаныштыц жаршысы болып бугш, Таокындата тегейш жырды жаркын. Куаны ш ка белейш бэрщд1 де, Ж ар л ы , жалшы! Жасын; мен Kapinni де. Ж асты тегш талай ж ы л ан,сап куткен — Квретутын болдындар д э у 1рд1 де. Кдналнан, ыза кыскан ж ум ы сш ы тап. Б а с к.осып шаруамен тузет'ш сап. Кан сорушы кулатты залымдарды, Енбекш 1 елге кун туды болатын шат! Лзап шеккен талай ж ыл ага-бауыр, А ркалап заман ж у п жоктыкты ауыр. YKiMerri билейсш енд! ездерщ , Кедей мен ж ал ш ы н ш енд1 доу1р. 1917 16

О, ШУЙ1НШ1 О , шуйпшп, шушнип Патша тактан тус!пть Кап сорран кара жалмауьгз, Канды запыран кусыпты. Халыкты бурген кара кус, Жудырык узш желкесш, Дом алап доптай ушыпты. Котере алмай ецсесш.. Е л д т ж асы теш з боп, Батырыпты тубше. Куйын куа болыпты Кокке уш кан патша кулш е., Кошеметпп патшага, Бай мен манап, Tepeci. Олар да тур кулаура Тарылып eMip epeci. Ура туе мыктап, жумысшы, Ура туе, ж алш ы , кедейлер, Болсын енкей сумдардыц Жегендер!. кереск

САРАЦ БАЙГА ЦПренесш «баймын» деп, Берекел1 асын жок.. Жыйнаран мулкщ жун-журка, Он тыйындык асыл жок. Уптелгендей, уШцде, — Були аяк, касык жок. Кумшлдейсш сонда да Бэнпсш неткен басын. жок. Бай емессш, «бэдшсш», Сасык кара кокызсын. Балшыкка аунап еелйрген, Быксык, пасык донызсын! 1913 18

КАСЫ МБЕККЕ Жйтг пе жыйын топта желжпеген, Акылсыз, айткан сезге елжпеген, Квщл байлык, т!л байлык, кургак мырза, Тем1р кызбас K©Mipci3 кержпенен. Ж М т топта керш б ес кетеришей, Бшкке KiM шыгады тете журмей, Мен1н свз!м айткан сон тыска кетпес, Мыйта карап кулактан вте юрмей. Свз турмас юргенменен доыйсыз б аска, Айтылтан энН медей Ttaci& ж аска, Мыйсыз бас пен кен сесаз квщл м1сл1, Булбулсыз б ак , секьпдд гу л а э бакш а. А'жвры гул, адамньщ тш булбулы, Азаматтар абай ла, б и т н муны. Жаксынын мэж1л!с1 жалгандагы, Секйвд ай ж ары гы , куннщ нуры. Ашылган ж аксы ларды н ажары гул, Булбулы свйлейту^4ан, базары тьд. 19

Ашык, сез энлмемен тьщламаса, Керсеткен маган халыктьщ азабы бул. Берсе Ьэрюм езш щ наркын берер, С ез кад1рш 6ijice егер халкын кенер, Аузьщнан сез орнына дур шашылса, Эуес боп м эж Ш сщ е эрюм келер. Айтушы адын Н артай apFWH муны, Заманныц Ьэм булбулы, Ьзм дулдул!, Ce3iMHiH наркын. бшсед пэл1 дерсщ, Кедшмшн, те п л кэш rsyhap жыры! 1928

КОЙФИСКА1 (B ip байга) Йемене, мырза, не болды, Енсен неге салынган? Екпшщ кайда баягы, Демщнен ж ер жарылган? Ине ж утк ая иттей боп, Инелжтей катдлпсын. Келгенб1сш «тэубага», Мелшп «ойга» батыпсын. Ойлан! Сен д е, бш енд1, Кудай емес адамсын. Малга мае боп акыйган, Керден кеткен надансын. Кедейлер мен жалшыны, Кокыюшы ец корсынып, Журтты елексе керунп ен, ©siiuu 6ip зорсынып. 1 Конфискациями халыктын, K©6i осылай айткан. 21

М ал мен!к! дерлжтей, Bip кун малды бактык ба? 0 з тер1нмен, айтшы езщ, Сокыр тыйын таптыц ба? Шелтикшп ен; нпрешп, Ж алшы енбепн сорранга. Борбайынды Kepyuii ек, Воска карныц толтанга. Жалшы-кедей жасьшан Тер тегш , жанын кыйнатан, Алса малый е з '1 алды, Енбепмен жыйнаран. Ж улды д а ж урт тастады, Сен ж абы скан кене едщ. Канын сорып халыктыц, Жулып етш ж еп едш. Муньщ аты конфиска Журе бер кыс та артынды. Елд! езген акына Осылай «табак» тартылды. 1928 22

КОЛХОЗШЫЛАРГА Терейж каруланып жастар, манта, Атакты Стаханов ш ы р ы п атк.а, Алтындап омырауды орден татып, Жетешк кызу турмен улкен банка. Kericnec, ic кггемей epiHreHiK, Болаттан к у н т болсын тем1рлерщ. Жастарым ж алы ндай боп 1ркшмесец, Бэрщнщ к.ызык болмак, ©м1рлерщ- Шырдатып эдем! энге берем салып, Kwipin отырмандар шаршап, талып. Аман болса ж етем!з ойнап-кулш, Кызыдты алдымызда сенбес ж ары к. Колхоздын ry6i кешш й р л 1п ш к , Сайратан ецбекш ш щ булбулымын. А'уданым Щ и е л ш к Бестал совет, Колхоздыд м уш еа м ш , «Улп лМ н,». Ецбепн ерлер^мнщ жырлап отер Шашасын шан. шалмайтын дулдулщ м ш .. 1935 23

АН ЛЛТЫНДЫ AkIMAfЫМ Халкында Казакстан, 6ip аскан жер, М ал , макта, завод пен кен, алтын мензер. Жыйырма exi ауданы бар он.тует1Ктщ 1шшен Бауыржандай туылган ер. Онтустж облыс деп койылтан ат, Кен байлык неше турл1 вскен кабат. Кореасын, кемip менен руда тас, Д э р 1 мол, тары турл1 бар асыл зат. ©скен мал, колхоз-совхоз кайысдан жер Тукымын асыл етш ecipreH тол. Колхоздан Берд!беков Калпе шыкты, Едбекпен турмысы арткан миллионер. Жер1 бай, ел1 батыр, 61ткен eric, Колайлы конысы сай малы сем1з. К а к жарып Мырзашелд! Киров канал, А яры кез жетпестей болран тешз. Bi3 бардык М актаралдьщ елдерше, Кек майса шалкып ж аткан квлдерше. 24

Лтакты «Трудавостока» колхозы екен.. Ауданнын, ен. ж огаргы терлершде, Арна агып М ырзаш елден аркыраран, Айдын боп канал суы жаркыраран, Ел1 ток, epi еж е т, ажарлы эйел, Тамаша кунде думан салтанат-сэн. Буркырап, швлд1 ж арран канал суы , Ыдырсып, айнала уш кан каз бен куы . Жершде «Трудавостока» булбул сай рап, Алтындай а к мактанын, шыккан буы. Ад бидай — а к толкындай толран жоны Еоептеп уде ш ы кпас адам оны. Мьщ-мын кой ынырсыган даласында, Ажарлы шеб'1 ш уйгш сондай соны. Комбайын бэсекемен орран Tycin, Бидайы канасынан шыккан icin. Майыскан ж ер д щ бет! миуалы агаш , Алма, epiK, ш абдалысы турран nicin. Белгш атакты ж ер кодыраг арык, Кермеген едбепнен адам налып. Колхозга «Трудавостока» ойын койып, Б13 тустш «А’лрабаска» кешке барып. Эшекей сэндеп жеккен ек! пар ат, Жас бала булдыратып айдап барад, Суындай таудын аккан сылдыратып, EKi кыз алуан турл! энге салад. Ат канат ж акы н етер алысыдды-ай,^ Тоймадым сулу жермен танысуга-ай, 25

Адастым араларан мактасынай, Саласы , cap торайдын камысындай. Колхозда ойын койдык кешке жыйнап, Ш аршаган 6ip адам жок., бэр! шыйрак. Эскерден ж ац а кайткан Нел^бай бала, Карсы алды энш !лёрд‘1 катты сыйлап. Акындар домбырасып какты, сайрап, Туы тур озып алган терде жайнап. Малдан да, макта дан да озган колхоз, Енбекке ер-эйел! белш байлап. Erici баскалардан ескен ектем, Дакылы калмай енген быйыл сепкен, Калганын дастан етш арнап жазган, Атакты ecTipciftaep Элгёектен 1 Эл1бек — Нартайдыц досы, унем! елд! 6ipre ж¥Р>п аралаган Сыр бойынын акыны. 1946 жылы кайтыс 26

Ж А К А Е В ЫБРАЙ (lUuejtt ауданы, <гК,ызыл Т у » колхозында 1946 жылы айт^ан елещ) Енбекпен еге болтан аккан сура, Ойнактап озып шырад улкен дуда, Жауырыны ж ап -ж ал п ак каткан м уздай , Жакаев Ы брай бар «Кызыл Туда» Арыстандай алы ска айбаты бар, Кысылса халы кка керек кайраты бар, Осындай у л п озран азаматты, Калайша м актам астан ж ай ж ат у бар! Жан бар ма Ж акаевты н сыярындай, Саусары музбалактьщ кыярындай; Жерлер1 ойнап шапкан ор боп к а л ад , Кетпеш тайбурылдын, туярындай. Койшыбай сол колхозда шыккан ж астан, Шэюрт1 Ы брайдыц кайраты аскан, Колхозда озып шыккан азаматты, Сейлесш акын Н артай етш дастан. Ерлер бар сол колхозда эйел топтан, Eki все еркектерден енбек тапкан, 27

Ж ары с деп Кулагина есплсе егер Шашасыи шад шалмастан шыра шапкан. Мэрияш бар, С уи р а л и н буран cepin, К а р а жер кетпешне кетер epin, ' Колхозын ез1м барып араладым, Енбегш осылардыд кезбен керш. М шеки, озып шыккан едбек ектем, Д е п отыр асырамыз осы квктем, TepTeyi катар турып сштесе кол, К ара жер екшнше селк-селк еткен. Алтыннан омыраура орден тагып, М э д гш к тозбайтугын кид! шекпен. Ж ак аев, мэдп атак алды epic, Едбектен epKiH ecin т с к е н жем1С. У л п алып осылардан баскалары, Bopi де Ж акаевтай болеын тепе.

Ж АЛ КАУЛ АР ТУАРЛЫ Пешшкул бул колхоздан шыккан ж а л к а у , С.ейлессек тук бьпмейтш ол 6ip анкау. Айкайлан атын этап кврсеткен сон, Белгш болып-.калад шама-шаркы-ау. Артында Ж ум акул мен Калия бар, Булардын ауданра да жеткен данкы -ау. Жаксы эйел ж ан ган шоктай жайнап турар, Атылып тасты Tecin кайнап турар, Бригад, баскармамен жумысы ж о к , 1стейтш iciH ©3i ойлап турар, Элп айткан у ш ж алкауга жур деп б арсац, Кайкайып сэры азбандай айбат кы лар. Жатады ж ал к а у турмай твсегшен, Ыныранып жазылмайды кеселшен, Тур десе баскармара айтар соз1, «Ауруым кушейд!,— дер,— кешегщен». Букендеп байы байрус шай кайнатар, Уялып езгелердщ есепнен. Жалкаулар тамакка сау, жумыска ауру, Жазылып cipa болмас дурыстану, 29

Ауруын бекер деое 6ipey келш, Д аяр тур от басында урыс салу. Уялып едмршде именбеген, Колынан жумыс келмей куйбендегм, Еш уйдщ арасына веек айтып, Сумавдап т ш тынбай суйрендеген. Болмайсын абыройлы, тэу!р эйел, А'сылып ер ецбегш кигенменен. ©Mipi колхоз ceHi жаксы кермес, Куш актап уйде байыц суйгенменен. Бул сез1м аз болтан жок атагыка, Кездестш акындардыч сапарына, Жап-жассын порымына Караганда, в зш ш ц карамайсын катарына. Bip тонды эдемшеп жаптым саган, Халы к айтсын кутты болсын шапанына. Д еме ойлап акын б!ЗД1 жек квре ме, BLniMAi басына евз вткере ме, 1стесец кайтарымда мактап кайтам, CeKTi деп акын 6i3Ai вкпелеме.

КЫ ЗЫ Л МОСКВА Астана — М осквам ы з, кызыл алтын, Кен майдан кемерленген коныр салкын. Табыстыц там аш алы данхы аскан, Алпыс улт, он б!р одак, жыйнап халкыи Т у т де кунд1згщ ей болтан ж ары к., (Жыйналды ендф1стен барлык халы к) Ауызбен кал ай кылып айтканменен, Кез кермей сенер емес адам нанып. Метрора ж ер астына тусп халык, Жер асты тунек емес, шан.кан ж ары к; Кумбездй накышталран кек сарайра Карадык тамаш алап кайран калып. Ашылды метро-поезд eciKTepi, (MiHreciH ж у р ш к е г п , кепикпедО. Темен де, ж орары да карай бердж , Баладай тербетш ген 6eciKTeri. _____ Жыйырма бес километр айналдык ж ер, Кепш1л!к, устш гщ ен астындары ел. 31

Ж ар к етш шыга хелд1к 6ip мезплде, К арасак пароходты жайнаран кел. Пароход к.аптап журген судык бетш, Дарияныц exi ж агы н, таспен шетш — Шегендеп, мекем кылран, 6ip мезплде — Кайтарып трамвайдын. бурды бетш. Кумардан шыктык эбден хвзбен керш, Косшымыз туащйрдц айтып 6epin, Болранда 6ip сараттык шамасындай, Касына М авзолейдщ турдык келш. Музейд! аралаура койдык кадам, (Сейлепш 6ip оратор берд| адам),. Калдырмай бастан-аяк туащирдь Азамат екен сондай созге маман. Тарихын б ш п болды барран адам, (Басынан откен кыйын сондай заман). . Лениннщ енд! е зш керешх деп, Баруга Мавзолейге бастык кадам. Б 13 барсак кешшлштен суршед кез, Bapi де кормеклл бол жыйналран тез, E cixxe ретпенен барып турдык Сойлемей ешкайсымыз 6ip ауыз соз. 1шше релмен Халык xipfli, . М еруерт тас айдан жаркын жарыктыры, Нурланып, Tipi адамдай уйыктап жатыр Б ул рас, шын акыйкат' аныктыры. Жолда.стар, xipnix какпай турран-батып Электр жулдыздары. тур ран ж ануп 32

Кушактап, куша суйш керккендей Сорралап кез^мнен ж а с ж©нелд1 агып. Елнйреп, epin Kerri адам iml (Уйкыда сеюлденген жаткан Tyci). Халык ушш кыйындыкка басын берген Дуниеге 6ip-aK келер мундай Kici. Жау иттщ KecKiHi тур аткан ©шпен, Ок еткен костюм да тур, тиген тестей, Кеудеден ок тисе де ауырламай Бар icTiu данальпшен ж енш шешкеяг. Miне — акыл, м ш е — б1л5м, м.ше — дана, Бул мэнп ешпес батыт ©Mipi естен. 1936

Ж Е Т П 1 С БЕСТЕГ1 Ж1Г1Т KepcerriM 6ip жуйржт1 озран саннан, Жулкынып алмас кетпен жерге салган. Кармакшы ауданында — Н^рпеисов, Кайратпен Кызыл Туды женш алран. К олрэ алып Кызыл Туды шыкса жайнап, Енбекке бшегшщ купли кайрап, — Дещ и аударып, гепстер тебелерд!, Жиде, шенгел жыгылып, калар жайрап. Мандайдан буркыратып тер мен буын Жетелеп шел мен ерге Сырдын суын. К у даланы гулютан бакша кылып, Канкылдаткан кел1нде каз бен куын. Жаны жас, болса даты жетшс бестё, Енбекте ерлж етер ерте-кеште. КаЬарманы колхоздын карт диханра, Тарту eTTiM TiKTiM де жырдан кесте. 34

МУЗ БАЛАКТАР (К ан ал к,азушыларга) Эшмд! агытайын сендерге арнап, Гулете куй мен жырды туптен тол Fan. Сайрайын алдары нда сандураштай. Колхоздын. каЬарманы едшен. сай дак! Ерсшдер ш ел даланы абат к ы л рэн , Ку жонды шалрынды эсем сабат кы лган. Екпшдерщ кантарда музды ep'nin, Карасуды бал татыр шарап кылган. Батырлыкка ауылды бастаган ер, Кыйындыктан каймырып саспаран ер. Жазираны гулютан ету ушш, Тебеш ойра аударып тастаган ер! Ак алмас кетпендерщ колындары, Алмас кару жорыктын жолындэры. Уздш шыккан ерлерге сансыз сэлем, Батыр, курыш каЪарман тобындары. «Казрис» колхозында Алтай батыр, Кайратты ер, ж ур еп адал, колы батыл. «Алрэ!» — деп кушырланып тшскенде, Дал-дал бол, к а к жарылрав мидай такы р. 35

«Октябрь» колхозында талмайтугын, Ы скак бар бейне кыран самрайтутын. Кировтыц колхозынан шывдан 9бу, Ш ы н жуйрш шашасын шаншалмайтурын. Т а с кесш, тау бузгандай кайрат-кунИ, Ерсшдер журт мактаран, жойдын ici. Дарияньщ арнасындай аккан канал, Едбектщ сендер еткен шын белгкИ 1сш е ел суйсшген батыр улга, Журектен елен тегш , костым жырра. Туыскан акыныдныц арнау жыры Ескертю'ш болсын жазран мраморра. 1941

СЕРГИН Суырылып сандураштай сайра, тиим, Ежелден халы кка жакын сезщ шырын, Ksrcpin кесегем1з, ырыс дарып, Тарихтыц тершде аскар турран кун!м. Сай-салам ж елек буркеп жасыл Ж1бек Толды лык, терт тулшке ойы-кырым. Буркырап буйра толкын жарды тепкен Ел1ме коп карасты ц сулу Сырым. Тадырында, тасб ака ойнап, шандаткан жел, Кер, бупн кэзд1 тарткан майсалы кел. Шырырдын шыйкылымен кепкен д ал а, Гулктан, KepiKTi эсем, масаты бел. Сыйыры сут агызран суындай Ш л , Бузауы— буры, тайы— аттай, туйесм- —ni.fi. А'к, макта, KyMic Kypiiu, акык тары Отанныд еш рш е сэн 6epin тур. Сыр боны кестеленген канал-арык, Казран ел ойын орып, тынын жары п. 37

KypKipen ак бурадай кантардагЫ, Арнамен агады су шабыттанып. Ж айындар мурты метр мещар сумей, Тайдай тулап cap сазан, алтын балык. С у Tsupici каЬарман колхозшылар Тауды бузган долданса кетпен алып. К а з арна, Кдра-мурын, Беста мды асып, Суд ы н жолын Нэнсайта кос апарып. С у инее ж уз мын гектар соны жерден Сыяды сауырына миллион халык Отанныц болсын бул 6ip мактанышы, Ш е л дала гул жайнасын суга канып. Сон да мен эсем энмен, думай сэнмен Ортавда жыр тегейш айкай салып. Мактанышым — улы О тан еркендеген, Камкоршы Сталин!м куннен жарык. 1940

ТЕРЕН03ЕК АуданнЫц 6ipi ардакды Терецвзек, Жыр толгар сен туралы келд1 кезек. Атынды аспандата ж ы рга «.осып, Шалкыта шыркайын 6ip Т1лд1 безеп. Ерлерщ кеп, ел уш ш еткен ецбек, Салып жаткан нак.ышты ©Mipre ернек. Кан майданда каИ арм ан батырларьщ, Кырандарша кырып ж ур жауды ж ерлеп. Елде калган к э р Ь ж ас эйел мен ер, Бф кун тынбай мандайдан агызып тер. Отан ушш ж ан кы я кыймылдауда, Олардын кунп бейне тасыган сел. Жер каптата ©cipin т©рт тул1кт1, Мол ешм алды, ег1нд! ж аксы кутть Майданга устьустш е комек бер’ш, Cofmc арткан кетерд! ауыр ж у к п . Мынау турган Н ар м а ха н Ш щ србаев, Енбектщ батырлары тангажайып, •

Булар менщ ©зеп влещмн1а, Жырлайтурын атарын журтка жайып. Ж ещ стщ атканда ертец алтын, таны. Жарылранда 6eft6iT кун жарык шамы. Куттыктармын куаныш кундерици, 0лен1МД1 енгерш, келш тары. 1942

А Й Б Ы Н Д Ы ЕР (Н К В Д кушне) Лйбынды жау ете алмас аскарымсын, Жырымсын суйш айтар, дастанымсын, Жау болса жар тасалап журген андып Арадан суйреп аула к. тастарымсын. Айбынды ceMcepiMcin к ойрэн кайрап, Куиимсш сактьщ уш ш койран сайлап. TiMicKin шеттен келген жансыз — касты, Ршырар MepreHiiwciH окка байлап. Досымсын ецбег!мд1 турран керш, Жара салмак ж ау болса 1'штен сорып, Кырарысын, табасын, талкандайсын. Тур кузетте, козгалма, корган болып. Душпан аспас айбынды аскар бел1‘м, КаИарманьш, батырым, кажырлы epiM. Сак; кузетш эркаш ан тур, калрыма, Тулденген Отанымнын. елin, жерш. 4!

ЭЙЕЛДЕРГЁ Майданда ж ауды кыйратып, Женесш десен; ерлерin. Керплерщ келсе шын Ерлерщ есен келгешн, Тазарсын десен, душпаннан Касиетт! жерлер1к, Арылсын десен, тозакнан — Айдын ш алкар келдер'ш, А’янбай бэрш енбек ет, Малды кебейт, егш ек! Бауырдары балларын, Жыламасын десендер. Нанды енш мнен кол созып Сурамасын десендер, Бакыт атты бэйтерек Куламасын десендер, Жагасы елд1'н кыйсайып Суламасын десендер — Шырар к у н т жалынды, EriH ек, кебейт малыцды! 42

Айкасуда ерлерщ Егескен жаумен, ар у ш >н. Отан ушш, халык, уш ш, Жаны суйгён ж а р уш ш. Жардан туган ж а с урпак,, Бауыр eTi бала уш ш , — Сендер де ерге кемектес, Ецбек etin ерте кеш!

Ш Ы Н Д А Й Т У С Е Р Л 1 К 1СПЕН, Ж Е К 1С KYLLJIH «Кызыл Ту» озат колхоз Шиелда, Коныс тепксн кен, канал жиегше. Мунданы ж урт жумылиан i d i кврсед, — Деп кайран каларлыктай «киел1 ме!» Дарыран, алып колхоз, бак пен ырыс, КаЬарман адамдары сайып-курыш. Ер Ыбрай — дадкты дихан эр гектардан E ki жуз центнерден алды кур'пп. Ел риза Ы брайдыд едбег'ше, Майданна мол ры п асты д 6epriHiHe. Елснбей калм ак емес ер en6eri, Куш ертед ел!м ж ауды жедгеншде. Ерлер кеп «Кызыл Ту» да аскан дадкы, Калыд кол, Ы брайлар емес жалкы. Осындай сапка турран сан мыд ермен, Курыш 6cpiic, куатты совет халкы. «Кызыл Ту» керсетт! зор ©негел'1 ic, Майданна табысымен косты улы куш. Ж едюке жел! болсын узшмес — деп М ыд сан пут берд1 астык жоспардан тыс

Астык, бер «К,ызыл Ту» дай майдан уш>н Шындай туе ерлж icneH, жед1с куш'ш, Алтын астык, тиеген к.ызыл керуен Атылсын эр колхоздан элсш-элсш. Корраган ел-журтынын намыс-арын, Ерлердщ ел ойлайды муктаж-камын. Майдан ушш астык.ты еселеп бер, БУл iciH. жакындатпак ж ещ е танин! 1943

А КЫ Н АРМАНЫ Ж ауга аттанран, жалынды бауырларым, Кад1рл1 калкаларым, колкам, жаным. Ерте-кеш, кунд1з-туш, эр сагатта, Сендерсш бар -плепм, бар iuKapiM. Тыныштык, ж ан ракат 6eft6ir кунде, Булбулдай жырын теккен эсем гулге, Шыркаушы ем бейбгс куннш тэгп эн1н, Эрдайым ездерщмен белin 6ipre. Бул кунде эш м ащы, жырым катты,— Кунде, он оралады ол майдан жакты. КуШшш, кек-ызага кеудем толы, Ж ауга атамын журектен ларнатты. Сарынам бэр1нд1 де ©рендерам. Сэлемдемем — сагынран елендер!м. Келсендер ж ауды жещп елге есен-сау, Тиер ед сонда кекке тебем мешни Сендерд1к дуйым халы к тшепнде, Жаура кек жалындаран журепнде. 46

Аямай жещс уийн ж ум сауда олар Бар кушш бойы менен бшегшде. Ел ушш ер улдары м , керсет кайрат, Куыадар улы Отаннан душпанды айдап, Келсевдер ж ауды ж ещ п елге есен-сау, Жещстщ арытармын жырын сайрап. К43

Ш Ы Н ЖУРЕКТЕН Айбынды Отаныма болган корран, ©нбойы тевдеа ж ок кушке толран; Мыц сэлем курыш Кызыл Армияга, Жайраткан, ж ау тшссе он мен солдаи. Долданса Кызыл Кыран жаура erecin, КаИары тасты унтаган, тауды кес'ш. TiMicKin, тиген кел in талай душпан, Ордасы ойран болган 6aFbi ешш. Басканбыз, жерге, талай алыскднды, I Лактырып тастаганбыз жабысканды. Куртамыз фашистердщ шуылдарын, Алаулап ерт шалрандай камыстарды. Ш ар болатпыз, шартылдап кайнап ескен, Алмаспыз, тас туйшд1 кесш шешкен. Найзагериш, мергенб^з, каЬарманбыз, Туйрейтш тура келген жауды енештен. i Карулы армиямыз кек курыштан, Ж асыл боп жайратамыз жауды урыскдн.

Bijwiiri аскан, камалдай халкымыз бар; Душпан тозар тозандай аспанра уш кан. Танк бар, тайдай тулап шапкан ©рге, Зенб1'рек, «Катю ш а» бар c e p iK ерге. Токсан турл! карулы Кызыл Кы ран, Агызар аласуртан ж ауды селге. Армиям, айбыны аскан кыз бен улым, Кекке ушыр куты рган жауды к кулш ! Аск.ак.тата ауылдан эн шыркайын, Сендерге семсер болсын менщ жырым! 1943

НАРТАЙ А Ц Ы Н Н Ы Н АЙМАНКУЛГЕ ЖАЗГА1 ХАТЫ Айеке, асыл курбым, замандасым, К э р ш к саган да сын, маган да сын. Ойыцнан ез тецдесщ кетпейд1 екен Арарып сакал мен шаш жацаргасын. Ke%HHirin кенелшке жуасып ем Елудщ тубепне камалгасын. Шыратын гармон даусы менен басым Карлыру картандыктан жамалгасын. Деп ед1м енд! жатып дем алармын, Токтаскан тарлан жуйрж саналгасын. Соктыкты сумрай душпан келдсненнен, Босанды батыр мшер ат белдеуден. Женелд1 бота кезд1 боздактарым Шыбын жан садара деп туран елден. Коштасты кулынымдай жас жИттер, Ата-ана, суйген ж ары — кыпша белмен. Бел буды merin ж аткан кемшр мен шал Бекшш сыр бермеске жаура тенген. М ал бакты, бабын тапты, кетпен шапты, Жыйнады шашпай-текпей егшд1 енген. Ж асады жас балалар азаматтык.— Доп куып, асык атып ойнап журген. Керген сон шыдамадым осыларды, Ерлжке кетпм мен де косып эндь Сб31мд1 ез1ммен€н ансаран журт Кул1мдеп жайып куш ак тосып алды. Ашылды анкып даусым жас кез!мдей, 60

бзендей елец тасып жосып алды. Жырладым майдандары жауынгерд!, Косынга долбасшы боп косылранды. Жырладым екбектеп ерлер1мд1, Жырладым табыстар мен тосуларды, Куштшщ кушше куш косып журмш, блецмен элдещцрш шошыранды.___ Астымда ат, колда гармонь бабымдамын, Тасыйтын, теплмейтш шарымдамын. Майданра бар енерд! салдым айдап, Же^ел жеделдету камындамын. QpiuiKce алам д еп ж а у , мен д е е ш й т м , QuiipeM десе erecin ж алы нд ады м. Кыран кус турырынан тусер ме онай Мен дары жортуылдан жанылмадым. Б1з шэлры шыны ж еткен , душпан кеде KepepMi3 кеп узамай шабылранын. Демеймш кеп жазура сез таппадым, Кояйын кеп адтарман сез катпарын. Эбдмдэ телеграммен хабарлапты Келшнщ аман есен у л тапканын. Болыпсын найза устайтын немерел! Кетерер кеп салм актын 6ip батпанын. Болгай деп бауы 6epiK -Нлектесшн Ашыла берсш бары шырактардын. Апеке, ecipe кер ©зш баптап Шан. жукпас болсын 6ipi пырактардын. Кат жазган кад1рлесщ акын Нартай, Кел1спес будан api узартканым. 1943 51