И.А Спиридонов-Қазақстан комсомолының құрылуы және өркендеу Тарихы жөнінде

басталды. Колька, Сережа у шеУ‘м'3 кашып барып тоскауылда жатып, бандит!ер мен ай- касканымыз ajii еамде. Мундай «кашкын» комсомолецтер ол кезде кеп болды». Ол кезде комсомолецтердщ ерлп< icTepiHiK улплерш Буденков, Мельников пен Прнкащи- ков керсетт1: Оларра Лбищенсюге дейш ту- кымдык астыкты апарысып тастау жумысы тапсырылды. Комсомолецтер жолра шыкты. Лбшценааге дейш аман-сау жеттк Шаруалар жешнде камкорлыц жасаран ж ас коммунар- ларды журттыц 6api куттыктап карсы алды. Олар 6ip кун конып, Оралра кайта кайтгы. Жолшыбай Кушум поселкеанщ мацында бан- диттер оларра кутпеген жерден бассалып, ком­ сомолецтердщ каруларын тартып алды. Олар- fa «комсомолдан безш», бандыга косылуды усынды. Буран комсомолецтер: — Б1здщ eMipiMi3re ©л1м xayni туса да, 6i3 комсомол туын тастамаймыз. Б1з капиталра жалданушылар мен бандит иттерге карсы ку- ресу yuiiH, пролетариат пен шаруаны азат ету yuiiH ©Mip cypin журм^з. Жумысшы шаруа еы- MeTi жолында жанымызды кыюга 6i3 эз1р- Mi3l— деп жауап кайырды. Аласурып, кездерш канталаран бандиттер комеомолецтерд1 кылышпен шауып кескшеп тастады, мылжа-мылжасын шырарды. Кулактар козгалысы 1921 жылы Петропав­ ловск! уезшде де болды. Комсомолецтер бул арада да каЬармандыкпен куресть Осыран ка- 102

тыскандардын 6ipi мынаны айтады: шл'нде 85 комсомолом болгаи скмдш рота ед басты учас- кеге ж!бер1лд1.. 1921 жылы феварльд1ц 14 куш тадертен Петропавловскими мадында урыс кыза бастады. Комсомолецтер булш жасау- шылардыц окоптарына бэршен бурын едбек- теп келш, оларды аткылай бастады. Жауга одгы жаудырраннан кей1н ек!нш1 рота атакага шыкты. душ п ан кейш ш епндд Ыр кезде од жадтары срланпден бандыныд атты отрядтары кор1нд1. Ьфшш! рота пулеметтен атдылады. Душпан енд1 зедб!ректен од атты. Бандиттер едселеп тоне бастады. Еш жадтан д а атыс ды- за тусть Сонда да койсомолецтер орындары- нан былыд етпедЬ Душпан таЛдандалып, дал- рандары тым-тырагай каша женелдм Кекшетау уезш де булжимлер уездщ коп же- piH жаулап.алып, Атбасарра бет койды. Кулак- тардыц кетерипс! женшде хабар алынраннан кешн Кокшетау мен Атбасар уездерш щ бар- лыд едбекцмлер1 буран дарсы аттанысда шыд- ты. Жан-жактыд бэршен д е коммунистер, ком­ сомолецтер, комсомолда ж од жастар Атбасар­ ра жыйылып, 'жауынгерлш отрядтарра 6ipiK Ti де, кулактардыд бул1гш басып жоюра кетш жатты. Осындай- огрядтардыд 6ipi бандыны Квкше- тау мен Атбасар уездершщ шекаралырында кездест1рдь Кескшескен айдасулар февральдщ Г/ куш басталды. Э аресе Петровка деревня- сында урыс ег е датты болды. К.ызылдардыц

жауынгерлер1 кыйыншылыкты б а аар ;.аза кенлре отырып, кулактардын шабуылын той- тарды. . Кызылдардын отрядтары 1921 жылы март айынын ортасына таман кулактардын булж- терш талкандап, Кекшетау уезш щ Михаилов­ на поселкесшдеп бфнеше мын адамнан курал- FaH сонРы бандыны тепе куртты. 1921 жылдын кектемшде Семей, Павлодар, бскемен жэне баска калалардын комсомолец- Tepi Ьрпс бойында кетерше жасаган кулак- тарды курту ymiH аттанды. Семейде 60 комсо- молецтен отряд курылды, муны гуоерннялык комсомол комитешщ cexperapi Рябов баскар- ды. Ьул отряд коммунистердщ жалпы отряды- на косылып, C i6ipA eri аткыштар курсыныц курсанттарына квмектесуге журш кеттк Ком­ сомол отряды, коммунистермен, курсанттар- мен жэне жумысшы жастарымен 6 ip r e , ею ай 1шшде кетершст1 басып, Семей губерниясын кулак бандыларынан тугел тазартты. Бандиттер мен кулак-байлардын булжтерш жою кундер1нде данкы шыккан кеп комсомо- лецтер каза тапты. «Курес жылдарында, уакытша ж ен ш е жэне улы жен1с жылдарында олардын кеб» б13Д1И катарымыздан о-дуниеге кеттт, — дел жазды Петропавловсюшц комсомол уйымы кешшрек кезде. — ... Енд1, тыные алран кезде, жана онан да зор курес алдында туртан кезде, 6i3 оларды еске ty c ip in , олардын eciMi бостандык 104

util жарык дуниеге мэцп шакырып отыратын ос1м болсын, дейМ1з, Революция жолындары кадыкды куреслц ертшен етпеген б/здщ жас буындарымыз олардын жаркын ©Mipi мен ер- м н шимше карап, жан кыюга дейш дайын гур уе а уйрену! керек, олар эрдайым ж эне кай жерде журсе д е >кауынгерлерд)ц алдыцры са- бында болып, жалпы iciMi3fliK салтанаты ушш, коммунизм ушш курес журпзулер1 керек». 1921 жылы S— 16 мартта болран РК(б)Лныц X съез! Казакстаи комсомолыныц ©m ipi мен «ркендеу жолында улкен роль аткарды. Съезд азык-тулж салрырты орнына азык,-гулж салы- р ы н e H ri3 y женшде, соры с коммунизм! эдР стер!нен жаца экономикалык саясатка (НЭП) кешу женшде аса мацызды карар кабыл- дады. «X съездщ НЭП туралы карары социализм курылысы ушш жумысшы табы мен шаруалардыц 6epiK экономикалык одэры н камтамасыз етп. Съездin ешшш карары — улт мэселеа туралы карары да осы н еп зп мш- детт! кездед1... Ы з улттык езуш ш кп жойдык, б!рак бул жеткшкшз, дед1 Сталин жолдас. Мшдет: бурынрыныц ауыртпалыкты мура- сын — бурын ез1лген халыктардыц шаруашы- лык, саясат жэне мэдениет жузшде артта кал- р э н д ы ры н жою. б у л женде ол халыктардыц орталык Россияны куып жетуше жэрдемдесу керек» (Ь К (б)Н тарихыныц кыскаша курсы, 24б-бет). Жаца экономикалык саясатты ж.узеге асы- 105

руда, одактыц мушелерш окытып агартуда, ж астарды совет ж эне,ш аруаш ы лы к куырлысы- на тартуда комсомол кернект! орын алатын- дырын ескере отырып, X съезд езш щ карарын- да мыналарды этап керсеттк «1) Партияныд 20 ж аск а дейш п барлык му- шелер1 тугелшен РКЖ О ньщ накты мушелер!* болура тшс жэне оныд жумысына белсене ка- тысуы керек. 2) Партия комитеттершщ РКЖ О комитет- тершдег} уэкшдер! идеалы к, басшылык, етуге катысып, одактыц барлык жумысын б!лш оты- руы керек. Партияныд жалпы жыйылыстары мен делегаттык жыйылыстарында жэне съез- дершде уэюлдердщ жумыстары туралы, Одак- тары хал-жагдай туралы олардыц есептерш тыцдап отыру кажет. 3) Партия комитеттер1 РКЖ О ра оньщ муше­ лерш саяси жагынан арарту iciH жолрэ коюы- на кемектесш, жастарды совет жэне шаруа- шылык ку-рылыска тартуына жэрдемдесш .оты- рулары керек». Р К (б)П X съезшщ карарлары ецбект!, тур- мысты жаксарту женшде жэне комсомоледтер мен одакта жок жумысшы-шаруа жастарын тэрбыелеу женшде комсомолдыд алдына 6ip- катар ж ада мшдеттер койды. Съездщ карары- на сэйкес, Казакстанныд 'партия уйымдары комсомол жумысын к у ш е й гп ,' Р К (б )П мен РК Ж О арасындагы ©зара дарым-катынасты нырайтты, жастарды сорыс ойрандап кеткен 106

шаруащылыкты калпына келт1руге тартты. Комсомолецтер деревнялар мен ауылдардары кедей жэне орта шаруа жастарынын, арасында саяси атарту жумысын ж урп зд к оларды пар- тияныц твш регш е топтады; каладары булшген жерлерд! калпы на келт1рдк к а с т орындарын кузегп, революциялык тэртш орнатура к©мек- тееп, мемлекет орындарын ныгайтура белсене катысты. Мы.салы, Орынбор губерниясынын, комсомол* комитет! кептеген комсомол мушелерш моби­ лизация бойынша мемлекеттж жэне шаруащы- лы к аппаратка жумыска ж !берд1, 75 комсомо- лецт1 азы к-ту л ж майданына ж1бердк Жетюу комсомол уйымы комсомолецтерд! eric жумы- сына ж !бердк эскери адамдарды ц уй iuiTepine кемек Kepcerri. блкенщ- партия орындары мен Россиялык К ом м униста Ж астар Одарынын, О рталы к Ко­ митет! осы уакытта комсомол уйымдарын Ка- закстан комсомолыньщ б1ртутас уйымына 6i- piKTipy ж умысына мыктап кещ л .койды. Ка- закстан комсомол уйымдары бытыранды ем!р cypin, кы змет 1стегеш, елкелж уйымра 6ipiic- пей, елкел]к 6ip орталыктан басшылык ала' алмаган ж ардайы, олардын, еркендеуш е кесР piH ти п здк Комсомол жумысын онан сайын epicTeTin, 6ip максатта icTeyi ушш — басшы­ лык етуцй орталык куру хажет болды. Осы максатпен 1920 жылы октябрь айыныц бас ж агы нда РКЖ О О рталык Комитетгшц 107

Кыррыз (Казак) елкелж бюросы курылды. Будан бурынырак, 1920 жылы апрель- дщ 30 кун1 РК(б)П Орталык Комитет! нщ елкел!к Кыррыз бюросы курылган бола- тын, ол кеп жумыс аткарды: губерниялык жэ- не уездш партия уйымдарымен байланыс жа- сады, олардыц аппаратын ныгайтты, елкелж совет‘орындарын кушейгп, лениндж-сталиндш улт саясатыныд непздерш бурмалаган троц- кийшшдерге, улы орыс шовинистерше жэне ж ер гш к п ултшылдарга батыл карсы шырып, халык арасында партия-кешшлж жумысын кедшен epicTeTTi. Бул жумыстарды журпзген- де, ©лкел!к партия бюросы комсомол козра- лысына мыктап кендл белю, комсомол ячейка- ларын уйымдастыру, олардьщ аткаратын ic- Tepi женшде партия комитеттер!не нускаулар ж!берд!, не ютеу керек екен!н керсетт!. Сен-, тябрь айыныд бас кезшде ©лкелж партия бю­ росы РКЖ О Орталык Комитетшщ елкелж Кыррыз- бюросымен тырыз байланыс жасап, оран ез!нщ уэкш есеб!нде Элгбей Жангелдин- Д1 делегат етш ж!бердь РК(б)П Орталык Комитетшщ елкелж Кыр­ гыз бюросынык басшылырымен РКЖО Орта­ лык Комитетшш, ©лкелж Кыррыз бюросы жу- мысты аса Ж1герлшкпен колга алды, жумыс аткаратын аппаратын курады жэне Казакстан комсомол уйымдарымен, acipece кашыктагы— Орал, Бекей, Акмола, Семей уйымдарымен байланыс жасау жен!нде шаралар колданды.

Алайда, ол кезде К азакстанда эл!де болса б!р- ыдрай партия уйымынык болмауы бул жу- мыска кед ер п болды. К азакстан партия уйым- дарына партийный эртурл! орталыктарынан басшылык керсетш п отырды. Мысалы, Орал губернйясы мен -рекей ордасынын партия уйымдарына партияньщ О рталы к Комитет! тжелей басш ылык erri, бурынры Торрай облы- -Ыньщ уйы м дары н (Актебе, Ш алкар, Торрай, Ыррыз, Костйнай уйымдарын) РК (б)П ны н Орынбор-Торгай губерниялык комитет! бас- карды; Семей мен Акмола губерниясыньщ уйымдарына Р К (б)П Орталык КомитетМц Ci6ip ©лкел!к бюросы басшылык еттк'Ж етш у мен Сы рдария облыстарынын, партия уйымда- ры Туркстан партия уйымына карады. Комсо­ мол уйымдарына да осыран сэйкес басшылык етш п отырды. Ж алпы К азакстан келемш де комсомол уйымдарыныц ойдарыдай еркендеп, 6ipiryi — Казактын советик республикасыныц курылуы- на икелей байланысты болды. 1920 ж ы лы август айында Бушлроссиялык Орталык А ткару Комитет! мен РСКСР Комис- сарлары Совет! Кыргыздын Автономиялы со­ ветик социалист^ республикасын куру туралы декрет шырарды. Декретке В. И. Ленин мен М. И.\" Калинин кол койды. Сентябрь айында Казакстан большевиктер! республиканец Со- веттер съезш ш акы ру уш!н дайындыкж умыс- тарын аскан жшерлЫкпен кец!нен ер!стетт!. 109

1920 жылы октябрьдш 4 куш Орынбор кала- сында Кыргыз (Казак) АССР Советтершщ курылтай съез1 ашылды. С ъезд Казакстанды Автономиялы Советтш Социалиста Республи­ ка деп жариялады, «К азак АССР енбекпиле- ршщ праволары женшдеп Декларацияны» кабылдады жэнё елкенщ губернияларыныц басын косып б1р1кт]рдк Казактыц советтк республикасыныц куры- луы аса зор тарихи мацызы бар ic болып табы- лады. Сонымен Казакстан лениндш-сталинд!к улт саясатыньщ ж узеге асу жолымен, социа- лизмды орнату жолымен алка баса отырып, бул дэу1рде экономика, саясат жэне мэдениет жакынан артта калагандырын жою ж енкдеп кыйын-кыстау мшдеттерд] казактыч ецбекии букарасыньщ ездерЬ aeipece жас буындары- ныц ездер! шешетш болды. К азак АССР курылуына жэне 6iртутас пар тия уйымын курура дайындык журпзуге бай- ланысты, РКЖО Орталык Комитетшщ елкелж Кыррыз бюросы РКЖОнын, елкелш 6ipiHini съезш шакырура дайындык жумыстарын жур- ri3e бастады. Ол «Красная молодежь» деген елкелж газета шыгаруды уйымдастырды жэне орыс, казак тшдершде 40 тан астам илтапша - ларды басып шыгарды, булар ж астар арасын- да Совет ешметшщ идеяларын пропагандала- ды, жастардыц Буюлказакстандык коммуни­ с т а уйымын курудын. к а ж е т т т н тусшд!рд1. 110

Ж ерНлжт! большевштж уйымдар да кеп жумыстар аткарды — съезге даярланура ке- мектест1, комсомол уйымдарын нырайтты, жа- надан ячейкалар курды. Партия уйымдарыныд басшылыры аркасында Коммунистш Ж астар Одактары айтарлы дтай нырэйып, ест!. В. И. Л е­ нинск Россия комсомолыньщ III съезш де сей- леген тарихи сезшде айткан данышпандык нускаулары К азакстан комсомол уйымдары­ ныд, бушл ел!м1здщ Коммуниста Ж астар Одактарыньщ аткаратын жумысыньщ толык программасы болды. 1920 ж ы лы 2 — 10 октябрьде комсомолдыд Бушлроссиялык. Ш съез! болып етть Съезде басты квщ л койылран мэселе — ж астар одак- тарыныд мшдеттер1 туралы Ленинщ сейлеген С031 болды, кесем1М1з бул сезш де 1стейтш жумысымыздыд жэне жас буын урпактарды тэрбиелеу программасын алга койды. Влади­ мир И льич Л енин бул сезшде, комсомол уйым- дары ез жумысыньщ непзп салмарын жа- старды ком м униста жолмен тэрбиелеуге,. ком­ сомол актив! кадрларын.даярлаур'а, едбек, дене шыныктыру, едбекдп жаст^рды окыту мэселе- лер!не кед1л аударура raic екендш н — ерекше атап KepceTTi. Ол: «Оку керек!» — деген непз- ri уранды алга койды. «Мен ж алпы ж астардыд, оныд 1шшде Ж а- стардыд Коммунист!!? Одактарыньщ жэне баска турл! уйымдардыд мшдеттерш 6ip сезбен айт- 111

канда: м1ндет уйренуде— окуда, дер ед!м», — дед1 Владимир Ильич Ленин. BipaK неш уйрену керек? Буран Ленин: «Жастар одары жэне коммунизмге кешем!з деген бугал жас атаулы коммунизмд! уйреру! керек» — деп этап керсетт!. Ленин былай дед1: комсомолецтер каз!рг1 замандагы техниканын, ры л ы м н ы н , мэдениет- Tin дамуын б1лу1 керек, ейткен! олар коммуни- ■стж корам куру жен!нде партияра тек каз!рг1 замандагы бшмге суйене отырып кана кемек- тесе алады, уйтпесе коммунизм тек т:лек болып ка л мак. В. И. Ленин енбекш! жастарды коммунизмд! уйренуге, алдынгы катардары рылым мен мэде- ниетт! менгеруге шакыра отырып, сонымен катар, комсомал уйымдарынын социалист^ курылыста ic жуз!нде аткаратын кызмет1 тура- лы, ездерш!к жеке бастарынын мудделер!н коммунизм жолындагы тап куресш!» мшдетте- piHe багындыру туралы айтты. Ленин мынаны баса керсеттк «Коммунист^ Жастар Одары, ез!нщ оку, тэрбие, бШм алу жвншдег! эрбер кадамын барлык екбекгшлердщ канаушы таптарра кар- сы журпзген жалпы курес!не катысуымен бай- ланыстырранда рана, жаца ecnipiM коммунист жас буынныд одары деген атагын актай ала­ ды... Жастар одарына муше болу — барлык жумысын, барлык кушш ортак 1ске жумеайтын болып ic 1стеу керек деген сез... 112

Коммунист^ жастар одары кай жумыста болса д а ез!нщ кем егш керсететсн, ез!н!н; ини- циативасын керсететш , бастауыш болатын ек- т'н д 1 топ болура тшс» ( Л е н и н , XXXтом, 403 — 415 беттер). Лениннщ сез! ж эне комсомолдын III съез!- н!н кар ар л ар ы К азакстандары ж ас буындар козралысында аса зор роль аткарды . О лар Жу- мысш ы-ш аруа жастарынъщ калы н букарасына коммунизм идеялары жолында курес жург!- зу1не дем берд!. Активист комсомолецтер езде- рш щ и д еял ы к -саяси б ш м ’ш квтеру жолында кажырлылыкпен, талпына окыды, коммунизм туралы м арк си ст к -л ен и н д 1к ры л ы м д ы ойдары- д ай менгерд!, теорияны со ц и ал и ст ^ курЫлыс- тын практ икасымен уштаетыра бшд1. Казакстаннын комсомол уйымдары лениндж рылым мен ком сомолды н ГГ1 съ езш щ карар- ларын басш ыльщ ете отырып, саяси тэрбие ж эн е мэдени ар а р ту ж умысын кенш ен ер!<5тет- т1: саяси м ектептер, курстар, к п ап х ан ал ар . клубтар, оку уйлерш ашты, орыс жэне казак тыгдершде ком сом ол газеттерш басып шырарып отырды (Орынбор, Орал, Петропавловск! жэне баска к алал ар д а шыкты), уптнилердщ y^ip- мелер!н кебейттс', э ц п м е л е р, л е к ц я я л а р етгаздк ©скемен к а л а с ы н д а 1920 ж ы лы октябрьд!ч 31 куш eKi ж ы л д ы к «А лтай ш ар у ал ар универ­ ситет!» аш ылы п, онда 170 адам окыйдьг. Мунымен катар, осы уакыттарда жастардын болыстык, к а л а л ы к , у езд ж ж ы йы лы стары мен 8-555 113

конференциялары да етк1з!лдь 1920 жылы 12 декабрьде Орда комсомолецтер! казак жас- тарыныц калалык жыйылысьгн етк!зд1, буран 112 адам катысты. Жыйылыс мынадай карар алды: «Россия комсомолынын макс.аттары мен мш- деттер1 туралы баяндаманы тындараннан кей- 1н, 6 i3 , Степняк каласынын (Бвкей ордасынын, орталыры) жумысшы-шаруа жастары, жастар- ды ©3i тэрбиелеп, агарту максаттарын кездей- т1н, жэнеде ецбекпи жастардын праволык муд- делер!н коррайтын Россиялык Коммунисты жастар Одарынан, шеткер! туру Kasipri уакытта айыпты !с деп табамыз, сондыктан б!з ез1м'1зд1 Россиялык Коммунист!к Ж астар Одэрынын туы астына уйымдаскан жастар катарына ко- сылдык деп жариялаймыз». 1920 жыЛы декабрьдщ 19 кун1 ©скемен ка- ласындагы партияда ж ок жастардын конфе- ренциясы болып, оран 136 адам катысты. Ж астаар ездер!н1н кабыл алран карарында: «...Б1з жумысшы-шаруа ек1мет1 жарындамыз. Б1з бул вюметтен тыскары жур1п eMip суре алмаймыз. Советик Россия бейб1тш1л!к жол- ра — жанл, коммунисты корам куру жолына кешуге KipicTi, ал б!з ез1м1зд1ц барлык куш1- М1‘зд1, ез!м1зд1н барлык ынта-ж1гер1м1зд1 Осы мшдетке жумсаймыз»— дед!. Казакстанда жас буындардын козрэлысы улрая бердк Большевиктер жастар одактарына ■назарын кушейтш, олармен езара уэк?лдер П4

Ж!бер!су ар к ы л ы байланы стары н куннен кунге ж аксарта бердь Ж астар арасында партияньщ ыкпалын куш ейту уш н партияньщ 23 жаска д е й ш л м уш елерш щ комсомолга Kipyi мшдетт! ic болды. Р К (б )П О рталы к КомитетМ н елкел?к Кыр- рыз бюросы партия уйьшдарына ж астар ара- сындары ж ум ы с туралы арнаулы ереж е ж!бер- Д1. О нан сон Р К (б )П н ы н барльщ губерниялык комитеттер! м ен уездiк комитеттер'те пускау хаттар Ж1бер1лд!, бул нускау хаттарда: «0 лкем1здщ артта калгандыры себепт1 жэне онын шпнде ересек адамдар арасында, эа'ресе кыррыздар арасында, саналы пролетарлык калын букарайьщ жоктыры себетч, облыстык бюро ж астар арасындары жумыска мейл!нше кещ лкою д ы нарыз кажеттНсдеп табады, ейт- кен! жастар ете-мете урымды элемент, бурын- ры дзстурлермен жэне эдет-руры.птармен бай- ланысы аз элемент. Жастарды саяси жарынан тэрбиелеуге барлык куш-Ж1гер1мГзд! сала оты- рып, олардан совет республикасынын саналы азаматтарын кура отырып, 61з осътьщ нэтиже- сшде артта калган к а р а ты халыктардын ара- сында коммунисток идеяларды жузеге асыра- тын жана адамдарга ие боламыз, совет жэне партия курылысы кызметш]‘лер1н1н жана кадр- ларын ecipfn шырарамыз» — деп жазылран ед1. Р К ( б ) П Орталык Комитет] Kieti Р К Ж О О р­ талык Komhtptihih нускйу хаттары мен ундеу- 115

лер! К азакстан комсомолецтерЫд apicrfftW кеншен тарады. Р К (б )П Орталык Комитбп « Р К (б)П н ьщ барлык; губерниялык. комитеТтёр! мен уезд1к комитеттерше» деген, 1920 жьйпл декабрьдщ 20 куш ж азран 6ip хатында, партия уйымдары РКЖ О уйымдарына кекёс жэне нускау берш, icKe уйренулер'ше кемектёсулер1 керек, ал енд1 буран ж ас буындар козралысы ете д1лгер болып отыр; сонымен катар, OJiapFa комсомол мушелер! арасында саяси бшмдерм кетеруге кемек берулер! керек, деп керсетть Комсомол мушелершщ саяси бш м ш кетеру уш!н партия комитеттер1не езшщ гандаулы лекторлары мен уптиилерш щ б1разын дереу осы жумысда жумылдыру керектш усынылды, одактыц ез1не тэн саяси бш м дерш кетерет1н мектептер уйымдастыруга ж эне саяси наукан- дарын етк1зуге кемектесу усынылды, одакты саяси эдебиеттермен унем1 узбестен жабдык- тап, ез1н1н газеттерш бастыруды жэне тары сондайларды- жолра коюына кемектесу жумы- сы усынылды. Россия комсомолыньщ Орталык Комитет! «Бушл енбекпп жастарра» деген ундеушде былай деп жазды: бук!л жер жуз!нщ жумыс-' шы жастары 613Д1 ж актап отыр, жуз мьщда- даган ж ас буындардыд журектершде тап ку- ресшщ жалыны шалкуда. Барлык жерлерде де, дейд! ундеуде, ж астар батальондары сап тузеп, ecKi дуниеш кыйратып, жана дуние орнатура бет койды. К оммунист^ революдия- U6

иык ж ас гвардйясы пролетарлардын ерееек курес!шлер1мен 6ipre койын колты ктаса оты- рып алва басуда. Ж астар кай ж агы на косыл-1 са, сол ж ары туп кш кп жешп шырады, дедь К а з а к ж аст ар ы арасындары тэрбие ж умы- сына, оларды ауылдары саяси-шаруашылык жэне корам жумысына тартура, оньщ шшен ен, бел сен дщ ерш — комсомол катарьш а тарту­ ра айрьщша зер салынды. К азак жастары ара- сында жург1з1летш жумыстын, басты орны—ау- ыл inii болды . BipaK ауы лда е с к ш к т щ кал- д ы ктары эл щ е болса кудги ед1, булар жастар- ды тапты к сездмде тэрбиелеу жумысына жэне оларды комсомолра тартура кедерп жасады. Бул ж умыста большевиктж партия кемек KepceTTi. Ол, комсомол жумысын жанданды- рудыд, комсомолда ж ок ж астар арысында комсомол ыкпалын кушейтудщ накты шара- ларын белпледь Ауыл ж астары н комсомол катарына тарту ж эне оларды коммунизм рухында тэрбиелеу м ак сатьш ен , партия уйымдары арнаулы ми- ти нплер, ж ы йылы стар, конференциялар уйым- дастырды, лекциялар, баяндамалар, эдпмелер етшзд!', листовкал ар, ундеулер шырарды. Тек О ралды д Р К ( б ) П уездж комитетш щ ез1 рана к а за к т Ы н д е 12000 дан а эртурл1 листовкалар мен ундеулер басып шырарды. К азак жастарыныц улттьщ ерекшелжтерш, олардыд арасындары жумыстыд кыйындырын 112

ескере отырьш, РК Ж О ны к губёрйийЛЫК, оо- лы сты кж эн е уездж комитеттер! жанынан улт секциял арыныц бюросы курылды. Олар 1920, жылДын, екишп ж артысында уйымдастырыл- ды . О рал, Акмола жэые Семей губернияла- рында каргыз-татар секцияларынын. бюроаы, Жет1су мен Сырдария облыетарында мусыл- м ан секцияларынын, бюросы курылды. К азакстан комсомол уйымдарына Шырыс халы ктары К оммуниста уйымдарынын, Орта- лы к бюросьг улкен ж эрдем K epcerri; Орталык бюро Б акуд е болды. К а з а к республикасыныц ушмет орындары да комсомолра барлык жарынан кемектесш отырды. Комсомол уйымдарынын жумысына ж эне ж астарды социалиста жолмен тэрбие- леуге ец ж аксы жардай ж аса у максатымен, олар комсомол уйымд-арын кецсе уйшен, фи- нансымен,. эдебиетпен, кадрлармен камтама- сыз e r r i , жастарды мектептерге, курстарна аабердЦ, оларды совет мемлекет1 орындарына тартты. 1920 жылдьщ аяк, кез'шде саяси зор мацызы бар зад—калын мал алуды жою тура* лы декр ет кабылданды, к,алыц мал алу ецбек* mi букарага, казак жастары мен кыздарына ауырмалык TycipreH, ескш ктщ калдыры дел табылды. Сонымен, Казахстан комсомолына, алдыи- да туртан мшдеттердг шешу ушш барлык жа- рынан д а комек керсетвдц Солай бола турса 116

да, кей бф комсомол уййш дарында ауа жайь!- лушылыктар мен ауыткулар аз болтан жок. Кейб1р комсомол уйымдарында тук нэтиже шыкпайтын таластар болып отырды, Адтвбе уезш щ Kefi6ip ячейкаларында TinTi совет вш- метше карсы шмрлер/ц айтура шейш таласу- ра ж ол бергендж болды. Б у л кем ш Ш ктер Казакстан комсомол уй- ымдарыныц ecyiHe жэне жумысына кедерп болып отырран кыйыншылыктар бар екендтн K epeerri, 6ipaiK бул кемш ш ктер, сонымен ка­ тар, Р К Ж О О ртальщ'Коммитетшщ Кыррыз бю- росы ж е р г ш к п орындарына—комсомол ячей- каларына басш ы лы к eTyi нашар екенш де квр- cerri. РК Ж О О р тал ы к KoMHTeTiHiH влкелнс Кыр­ рыз бюросы комсомол уйымдарынын, жумы­ сына алраш уакытта, шынында да, жеткшкт! басшылык ете алмады. Ол революдиящыл ж астардьщ кулаштап epic алран козралысына б!рден ы кпал ж урпзш , тегк камти алмады. Оныц устш е, комсомолРа Kipin алран ултшыл- уклонистерд! кермей, оларды басшы орынра ж1берш оты рды . ©лкелш Кыррыз бюросыныц составына С. Садуакасов пен Телепов сыяк- ты ултшыл-уклонистерд!Х енгш лу! б1ркатар ултшыл кателерге экелш соктырды. 1920 ж ы лы декабрь айыньщ аяк кез1нде Р К Ж О О рталы к Комитётшщ Кыррыз бюро­ сыныц составына тзжрибел1 ж ац а кызметкер- лер ен п з1л д к Бюро, ец алдымен, ж ер гш кп 119

комсомол уйымдарына басшылык efyf&{ оЛар- дьщ жумысындары кателер мен кемшШктерд! жою га, Акмола мен Семей комсомол уйымда- рын 6ipiKTipyre, елкелж комсомол съезш ша- кырура, комсомол мектептерш, курстарьш ашу- ра ж эне эдебиеттер басып шырарура мыктап кещ л койды. Эрурл! ушрмелерд1 уйымдаеты,- ру, спектакльдер, эдеби-музыкалы сауык кеш- TepiH кою жешнде, кызыл бурыштарды. уйым,- дастыру женшде, клуб жумыеы жошнде жер- жерге нускаулар жШерд5; саяси-арарту жумы­ еы ж енш де программа жасалып шырарылдМ* Бул к т е комсомол уйымдарын газеттермез ж эне саяси эдебиеттермен унем! узбей жаб- дыктап отырудыд да улкен мэшбодды. влкелйс Кыррыз бюросы, РКЖО Орталык, Комитетшщ кускауы бойынша, комсомол му- шелер1ящ накты санын есепке алу максаты- мен комсамолецтерд1 кайта т1ркедк Комсомол уйымдарыяьщ бытырандылырына байланысты кеэдескен улкен кыийыншылыктарра карамас- тан жэне комсомол кызметкерлерЬия, acipece, казак кызметкерлерш1н саны кем!с болганына карамастан, Кыррыз бюросы комсомол уйым- дарынын мушелер1нщ анарурлым тура есебш ала алды. Комсомолецтерд! кайта TipKey жумысын жург1зу нэтижесшде Орынбор-Торрай комсо­ мол уйымында — 1921 жылы февраль айын- д а леелте туррая 9.010 мушенщ орнынакомсо- 120

калдын. 5.000 дай Myineci кйлды, O p d jr комсб* мол уйы м ында — 6.106 мушенщ орны на 2.600 комсомолец калды, Гуриев комсомол уйымын­ да —. 1.000 муш енщ орнына- 400 муш е Калды, тарысын-тарылар. Комсомол мушелершщ кем1ген себебь олардыц imineH Ф разы сам аркау (пассивный) саналып ж ургендш тен едк BipaK олардыц едэу]р к е ш и ш п табы ж ат элемент болгандык- тан комсомолдан шырарылды. Комсомол ката- рынан куылран байдыц балалары м ен ' улт- шылдар д а аз болган жбк, булар комсомол ж умысын imTeH ipiTyre тырысып, комсомолра кipin алды , оны ц сешмше ие болды, Timi кей- 6ip ж ер л ер д е басты орындарды иеленш алды. Сонымен, бейбгг шаруашыльщ курылысы- на кешу дэу!рш де Казакстан комсомолецтер? Совет еш м етш нырайту KypeciHe, х ал ы к ша- руашылырын калпына келт1руге белсене ка- тысты. Сол уакыттарда комсомол уйымдары- ныц ездер1 де ж ат элементтерден тазара отырып, ком сомолда ж ок жастармен' байла- ныстарын нырайта берд! ж эне К азакстанда б1ртутас комсомол уйымын куру жолында кызмет erri: РКЖ Оныц III съезшде Лениннщ айткан нускаулары мен осы съездщ карарла- рын басш ылык ете отырып комсомол уйымда- ры одактыц мушелерш коммунизм рухында тэрбиелед'}, оларды большевиктер партиясы- ныц твюрегше топтады. 121

V ll. КАЗАКСТАН КЙМСОМОЛЫНЫК Б1Р1НШ1 СЪЕ31 Ж9НЕ ОНЬЩ МАЦЫЗЫ Партияныц X съезшщ карарларымен кару- ланган Казакстан партия уйымдары жэне РК Ж О Орталык Комитетшщ елкелж Кыргыз бюросы К ом м ун и ст Ж астар Одагыныц елке­ л ж 6ipim ui съезш шакырура Чдайындык жур- пзген дэу1рде езшщ жумысын едэу1р кушейт- Ti. Комсомол жумысында комсомолецтер мен енбекип жастарды тэрбиелеуге басты кещл койылды. Март айы ш ш де елкелж Кыргыз- дьщ бюросы «Авангард Красного Востока» деп аталатын журналды орыс, казак тшде- ршде шыгару, ею жетще 6ip рет бюллетень басып шыгару жэне жерплжтс газеттердщ 6ip 6eTi унем! жастарра арналып отыруы же- шнде каулы шырарды. Сол кезде комсомол- дьщ программасы мен уставын казак тш не аударып, басып шыгару да уйрарылды. Ж астардыц саяси сана-сез1м5н кетеру ушш саяси сауат ашу мектептер1 курылды, мунда комсомолецтер мшдепт турде окыйтын болды. Ол кезде мектептщ программасына мына та- кырыптар енпзшген болатын: 1. Капитализм- нщ мэн] жэне дамуы; 2. Коммунизмнщ мэш; 3. С орыс, революция ж эне капитализмнщ куй- peyi; 4. Пролетариат диктатурасы *жэне РСКСР Конституциясы; 5. Коммунист^ Интер­ национал; 6. Социалисп'к енеркэсши уйым- дастыру; 7. Жер саясаты; 8. Совет еюметс жэ- 122

йе халы к a F a p ty ж ум ы сы ; Э.&йт м эсёЛ ёа Жз- не Совет е к !м е п ; 10. Д ш ж эн е коммунизм; 11. Батыстардя ж эн е Россиядары ж а с буындар „козралысы; 12. С овет eKiMeTi тусындары ж ас буындар козралысыныц н ёи здер! Коммунист1к тэрбие беру ж^мысы партия- да^ ж о к ж а с т а р арасы н да д а ж у р етш болды. Уйымдастырылран эцпмелерге, митинплерге, лекдияларра ж эне конферёнцияларра ецбек- ш1 ж астар д ь щ к а л ы д букарасы д а тартылды. Ж ергш кт! оры ндарда комсомол 'уйымдары комсомолецтерд1ц х ат танымаушылырын, сая- си сауатсы зды ры н жою ж умысын ж у р п зд к Комсомол уйымдарыныц ол дэу1рдеп бар- лык уйымдастыру жумыстары мен одактыд ш ш жумыстары елкелж комсомол уйымын куруды кездедЬ BipiKTipy ж ум ы сы н колра ал у ж олындары мадызды кезен — РК(б)Пныд К азак облыс- тык 6ipiHini конференциясы болды . Б у л кон­ ференция 1921 ж ылры ию ньнщ 11 куш Орын- бор каласы н да аш ылды. К онф еренция б1рка- тар шаруашылык-саяси мацызы бар мэселелер- д1 талкы лады ,.0 л к е ш д партия уйы м дары н 6ip- тутас облы сты к уйымра б!р1к т1рд1 жэне РК(б)Пныд облыстык комитетш сайлады. Партия конференциясында комсомол жу- мысы туралы Р К Ж О О рталы к Комитет! елке- л!к Кыррыз бюросыныд у э к ш Е. Алдонраров- тыд информациясы тыцдалды: Конференция осы жолы: 123

«...Партия комйтетгер1тн, КырРызДый сая- си-арарту жорарры баскармасыньщ жэне онын жерплштт орындарынын ен басты мшдеттерь Hi4 6ipi — жас буындарды коммунизм- рухын- да тэрбиблеп шыРару болып табылаДы, буЛ ушш Партияда Жок жастар арасында, соны- мен катар, жастар- одактарынын арасында саяси'-абарту ж^мысын кушейту хажет, саясй- арарту мбкемелершн жалпы сеттерше, комсо­ мол мбкемелерш де косу керек. Мектептерде саяси сабак беру жумысын да жорары сатыра кою хажет...»— деп этап керсетть Конференция барлык партия уйымдарына: комсомолра кажет болтан партия кызметкерле- piH жеткШкп мвлшерде беруд1, лекторлар ж!беруд1, финанс, уй белш берудь комсомол мушелерш1ч 25 процентке жуыгын совет-пар­ тия мектбптерше Ж1беруд1, комсомол уйымда- рыньщ баспа жвншдеп жумыстарын камта- масыз eryai жэне олардьщ физкультура жу- мысына кемектесуд1 тапсырды. Комсомолецтерд! партия мен совет кызме- TiHe тарту Максатымен, партия уйымдарына: комсомолецтерд! жалпы. саясат- мэселелер1 женшдеп партияньщ ашык жыйналыстарына. бас коскан мэжШстер! мен кецестерше унемГ катыстырып отыруды тапсырды. Комсомол му- menepi арасында РК(б)Пньщ программасын, тактикасы мен уставын тусящцру науканын, •т ю зт, коммунист^ caHa-ce3iMi жорары ком- 1/Л.

сомол мушелергн партия катарына тарту iciH женмдету тик екендш усынылды. Карарда: «К омсомолдар арасында партия- ньщ кушт1 тобы н к у р у уш ш ж эн е к о м м у н и с т а ьщпал жург)‘зуд1 куш ейту уш ш 20 ж а с к а дей- iari барлык п ар ти я мушелер1 м ен кан ди датта- рын комсомолка б ею тш кою ды а с а табанды - лыкпен ж у р п з у к а ж е т » ,— д ел ш ген . П ар ти яд а барлардыц кепш 1лш кыркыздар болса, онда олардьщ 23 ж а с к а келген дерш тег)с ком со­ мола б е к тп кою керек. «Кыргыздьщ ецбек- uii жастарын у йы м дасты рука ж эн е тэрбиелеу- ге ерекше кен1л б е л е отырып, п ар т и я уйым- Дары 23 ж а с к а д е й ш п комм унист кы ркы здар- ды комсомолка б ею тш кою мен к а н а тьгабай, комсомол уйы м дары ны н ризаш ы лы кы бойынш а онанда улкен ж астакы партия мушелер!н ком­ сомол арасына уйы м дасты руш ы ж э н е уптш ! бтш ж1берулер{ керек». 1921 ж ы лдьщ ж а з ы н а карсы К а з а к с т а н ком- сомолыныд сан ж акы н ан д а , сап а ж ак ы н а н д а ес кен д т сонш а, TinTi енд1 бы ты рап ж у р ш ж у- мыс астеуге еш т е зу ге болмайты н болды . Bip- тутас уйым н у р у к а ете-м ете д1лгер болды. РКЖО О р тал ы к К ом итетш ш е л к е л 1к Кы ркы з бюросы бул ж у м ы с та езш е сай р о л ь аткарды . Комсомол уйы м дары ны н ескевдип сонш а, ен- Д1 К азакстан О блы сты к К ом сом ол Комитет) сыякты )'скер, беделд) ж эн е к у а тты басшы орын куруы на м у м кш дж туды. ©лкел! к. ком сом ол съез! ал д ы н д а Рани Му- 125

ратбаёв Туркстан Комсомолынан делегат бо- лып К,азакстанга келд1. Ол Орынборга келю- мен (июнь айынын аяк, кез!нде) РКЖО Орта- лык Комитет! елкелж Кыррыз бюросынын председателе болып тарайындалды. О а н ком- сомолдьщ елкелж 1 съез!не тжелей дайындык ж асау жумысы жэне б1ртутас елкелж комсо­ мол уйымын куру жумысы тапсырылды. Рани Муратбаевтыц басшылыгымен Казакстан ком- сомолыньщ 6ipiHnii съез! дайындаль<п, етю- ЗелДЬ Комсомолдьщ Бушлказактык 6ipiHini съез! 1921 жылы июльдщ 13 кун! Орынбор кала- сында ашылды. Съезге 194 делегат катысты, олардыц ёшшен 97 адамы шешуш! дауыспен, 97 адам кенесш1 дауыспен катысты. Орынбор- Торгай губерниясынык делегаттары 4.920 ком- оомолецтен, Орал губерниясышк! — 2.600 ком- сомолецтен, Костанай губерниясышК! — 2000 комсомолецтен, Акмола губерниясынна —4.400 комсомоледтен жэне Семей губерниясынш — 6.200 комсомолецтен делегат болып келд!. Съезд болар алдында Казакстан комсомол уйымдарынын, катарында небэрё 20.960 комсо­ мол мушес! болды, буран Жет!су мен Сырда- рия облыстарыньщ ко(мсомолецтер! косылмай- ды, ейткеш бул кезде олар Туркстанга карайг тын ед!. Съезд!ц шешуш! дауысы бар делегаттары- ныц составы мынадай ед?: Ж асы жарынан 14 тен 16 жаска дей'тН- 126

c i — 2 адам , 16 д ан 18 ж аск а дейтг1с1 — 25 адам , 18 ден- 20 ж аск а дейш ис] — 38 адам* 20 цан 23 ж аска дейшпс! — 23 адам, 23 жастан жораррысы — 9 адам. Улты ж ары нан: казактар (кыррыздар)— 13 адам, т а тар л а р — 11 адам, оры стар — 72 адам, баскаларьг— 1 адам. Элеумета'к Teri жарынан: жумысшылар — 31 адам , ш аруал ар — 36 адам, кызметкер- л е р — 18 адам , окуш ылар — 8 адам , интелли- генттер — 4 адам. Б ш м ! ж ары нан: орта ж эн е одан томен 6i- л1м! б арлар — 57 адам, 4 клаетан томен бш1м1 барлар — 29 адам, ез бет!мен окып сауатын ашкандар — 11 адам. П арт иялы ш жарынан: Р К (б )П мушеле- р! — 51 адам , кондидаттары — 13 адам, пар- тияда ж октары — 33 адам. Кэс1пш1лер одарына жагатындыры, кэс!п- Ш!лер одарына мушелер1 — 74 адам, муше еместер! — 23 адам. К ом сом олды к стаж ы 1918 Ж ылдан 1919 ж ы лга деШ нпс! — 2 адам, 1919 ж ы лдан 1920 ж ы лра дей1'нНЬ1 — 27 адам, 1920 ж ы лдан 1921 ж ы лга дей!нг!с1— 83 адам, 192! ж ы лдан берг!- е! — 5 адам . К ом сом олда аткараты н кызмет! жен!нен: губерниялы к комсомол комитеттерш!н муше- л е р ! — 17 адам , уездгк комсомол комитетшщ мушелер1 — 17 адам , ауданды к жоне облыстык комсомол комитеттер1н1ц мушелер! — 10 адам, 127

нускаушылар — 16 адам, баскалары — 37 адам. Съездin составы, ец алдымен, комсомолец- тер арасында эл!де болса казак жастарынык ете аз екендМн керсетедь Шрак, сонымен ка­ тар, бул состав съезге ен; тацдаулы комсомо- лецтердщ, шынын алганда, Казакстан комсо- молын уйымдастырушылар жыйналтанын су- реттейдь Съезд мына мэселелерд1 талкылады: 1) Совет республикасыньщ хальщаралык жэне 1Шга хал-жарцайы; 2) улт мэселеа жэне совет вк!метд 3) уст!м!здеп кезек жэне совет мем- лекетшщ эконоМикалык ж ана саясаты; 4) РКЖ О Орталык Комитетшн, елкелЬк. Кыррыз бюросыньщ ecerrri баяндамасы; 5) жерп'л1кт! орындардан жасалран баяндамалар; 6) комсо- молецтерД!« сове-тк социалиста курылыска Катысуы; 7) казак жастары арасындагы упт- насихат жумысы; 8) комсомол мушелер1 мен калын. букара жастар арасындагы саяси-арар- ту жумысы; 9) комоомолдьщ уйымдастыру курлысы; 10) экономикалык-праволык жумыс; 11) жумысшы жастард,ыц социалист^ бш м алуы; 12) Облыстык комсомол комитет! мен РКЖОньщ Бук!лроссиялык съезше делегат- тар сайлау; 13) эртурл! мэселелер. Съезд бар- лык мэселелер. бойынша да толык камтыйтын карарлар кабылдады. BipaK не пайда, бул ка- рарларды em6ip жерден таба алмай койдык. Партияньщ X съезшщ карары мен 128

РК (б)П ны ц облыстьщ 1 конференциясыньщ карарына суйене отырып, РК Ж О ньщ Букш- казактьщ dipimiii съезi езш щ карарларында; комсомолдьщ н е п з п мшдеп' — ауыл шаруа- шылырын калпы на келт!руге ж эн е ашаршы- льщпен' куресуге белсене каты су болады, фео- далдьщ-патриархалдык калдыктарды жою, ецбекнп ж астарды кулактар мен байлардыц экономикалык жэне идеяльщ ьщпалынан азат ету, ел 1'м!'зде социализм орнату болады, дед керсетп'. Сонымен катар, комсомолдьщ мшде- Ti: ком м унизм дт уйрену, марксизм-ленинизм теориясыньщ ,неп здер1н' мецгеру ж эн е корам- ды к-саяси ©Mipre белсене каты су болады, дедь Комсомол уйымдары азык-тулж орында- рыныц жумысына катысу ушш ец белсещц жэне саналы. мушелерш ж1беруге мшдеттендк Азык-тулщ салрыртынан азык-тулпс салыры- ньщ артыкшылырын комсомолецтердщ калыц букарара тус1щМрулер1 керек болды. Коопера­ тив жумысына жэрдемдёсу, оныц жумысын ш аруаларды ц мудделерш кеэдейтш eTin жол- ра кою ж эне кедейлердщ, батрактардыц, жас- тардыц калы ц букарасын кооператив курылы- сына тартып отыру — комсомолецтердщ ма- цызды мшдет! болды. Казакстанныц ауыл шаруашылырын еркен- дету ж ум ы сы партия мен ук1меттщ б!р1нш! кезектеы' м ацы зды мшдет!' болып табылады деп ту сш д 1'р д 1‘ съ езд . Бу л мтдеттi орындау уш ш ж е р K9ci6i жеш'нде рылым усынып отыр- 9-555 129

ран ж эне ap6ip ш аруалардьщ колы жетерл!к- тей ед жаксы тэсшдерд!.дереу колдару хажет болды. Бул мшдет, больш евиках партиянын кемекшЬг — комсомолдыд барлык куш-ж|ге- piH сала жумыс icTeyiH талап етт1. Комсомо- лецтердщ епстш ж ер келемш улгайтура, eric* тен мол 0шм алура кемектесу1 керек болду. О лар ауыл шаруашылырын калпына келиру- ге ж эне еркендетуге едбекди жастарды унем! тартып открура Tflicri болды. Осыран байланысты съезд комсомол уйым- дары на орыс жэне к а за к -ншфуаларьшьщ бе­ кара халыктары арасында, ен алдымен, олар- ды ц маддай алды, ете урымды жары — село- лы к ж астар арасында ауыл шаруашылыры ж енш деп арарту жумысын кеншен ергстете бастауды тапсырды. Олар жастарды -raicri техникумдарра, мектептерге, курстарра окута жГберу аркылы село мен ауыл жастарына Ka3ipri заманра лайыкты бЫ м беру ушш та- лаптанура THicTi болды. Олар партиянын', укшеттщ жэне жер орындарыныд каулыла- рын айтып туащ ире отырып, жерге коныстан- дыру, кооператив тары сондай мэселелерд1 талдылаура арналран жыйналыстарра жастар­ ды тартып отырура тш си болды. Деревня мен ауыл жастары уй^рмелер, эд- пм елер,. лекциялар аркылы советтщ ауыл шаруашылыры ж енш деп саясатыныд' мшдет- тер! туралы ед хаж ет тусшш алып, жерд! ед- д еу жумысын жаксарту тэсшдерш игеру!, мал 130

басын кебейту1 жэне ap6ip ш аруа ез шаруа- шылырыныд мэдени дэреж есш KQTepyi керек болды. Комсомол мушелер1н ауыл шаруашы- лык, мэселелер!мен таныстыру ушш, комсомол уйымдары бул мэселелерд! ездерш щ съезде- ршде, конференцияларында, жыйылыстарын- да талкы лаура THicTi болды. Кдладары комсо- молецтер деревня мен ауылра идея жарынан жэне ic ж узш де кемек керсету ушш ауыл ша- руаш ылык саясагыныд нег!здер1мен танысура ездерше мшдеттеме алды. С ъезд енеркэсш женш де д е комсомол уй-_ ымдарыньщ алдына елеул1‘ мшдеттер койды. Комсомол ячейкаларыньщ неп’з п MiHUerrepi— внеркэсттв партия саясатын ж узеге асыру, пролетар жастары н 6ip жерге топтау, оларды ew upicre сактап отыру, коммуниста тэрбие беруд! ерштету жэне жастарды комсомол ка- тарына тарту мшдеттер! болды. Комсомол уйымдарынын экономикалык-пра* во женшдег! ж^мысы женшде съезд кабылда- ран каулы комсомолдын ен еркэстк е ic жузш д е катысу Miидет! н кездеди Ж умы ста контакт болу ушш ж эне жумысты жастардьщ эко- номикалык эл-аукатын жаксарту ушш съезд комсомол уйымдарына: ездерШщ уэкшдерШ мемлекет, кэсшнплер одары жэне шаруашылык орындарына ж]берудд тапсырды. Комсомолдын букш экономикалык-право ж енш деп жумысы тшст] мемлекет орындарыныч iciMeH тырыз бай- 131

ланысты болуы кажет балды. БАввшыс жаса- танда олардын. басты мшдетг. 1. Комсомолдьщ фабрика-забод ячейкала- рында жастардьщ ек тн д ! топтарын куру» б?- л ар ездершщ кэош орындарына enaipicTi жоЛ- ра коюрэ, шишзатпен, отынмен жабдыктаура кемектесулер! керек ж эне жумыешыларра ен- бек ешмдшгш арттыруда улг! болулары керек; 2. Жумысшы ж астар арасындаты едбек тэрт1бш кушейту ж эне фабриктер мей.зарод- тарда- енеркэсштж тэж рибе беруд! уйымдас- тыру; 3. Ауыл шаруашылык жумысына кёмек керсету ушш, сонымен катар, кэсШ орында- рында, калада жэне дерёвняда се$бШК?ёр етш зу ушш кала жастары нан ОтряДЧар КЩ ; 4. Жумысшы ж астардьщ турмысый, едбб- Г1Н коррауды камтамасыз ету, оларды фабряк- Teri, заводтагы ж эне колвнернйлёр внеркэс1- бш деп материалдык эл-аукатый жаксарту мэселелер1 женщде комсомолеЦтерд'щ совет- терге, комиссияларра ж эне фабриКа-заВод ко- митеттерше катыеура диндегп болуы керек. Мунан кейш съезд комсомодцын совет ку- рылысына белсене катысуы хаж еттш йн жэне Советтердеп та бы ж ат элементтерд! эшкере- леп, куып шыру ymiH партия уйымдарына ке- мектесу1 керекттн керсеттд Мунын, ce6e6i, квптеген селольщ жэне ауылдык советтерде кулактардын, байлардыд, бурынры старшйна- лаР мен болыстардьщ ыкпалы басым ед1. Со- 132

eerrepfli кай та сайлау науканын ©тк1зер кездв комсомол уйымдары, совет аппараты на табы ж ат (ярде-Снр элем ейт Kipin кетпеу'1 удин, сай- лаудьщ совета к принциптерш катан турде коррап отыру жолында, к'улактардыд, байлар- дын жэне олардьщ сыбайластарыньщ сайлау праволарын жою жолында курес журпзулер» керек болды. С елолы к ж зн е ауы лды к совет- тердщ сайлауы кезшде пара алушыларРа ж э­ не сайлаушыны сатын алушыларра карсы ба- тыл курес ж у р п з е отырып, ж ер гШ к п орын- дарда совет ©KiMeTi к а зак халы кы ны д ед жа- кын ж эне туы скан ©KiMeTi бОлуын. комсомо- ледтер камтуы тшс болды. Комсомолдыд совет курылысы жен1ндеп мщ- деттершщ 1шшде совет.кызметкерлершщ жас кадрларын тэрбйелбу жумысы улкен роль ат- карды. К азакстан комсомолыныд 6ipm mi съез1 комсомолды д к е з е т а уйымдастыру мшдеттер1 туралы, о дак ты д iurei жумысы 'туралы , ком­ сомол тэрт1бш нырайту жэне комсомол активь нщ партия турмысына катысуы туралы кед карарлар алды.'Ж умысшЫ , шаруа жастары , ка­ зак ж астары арасындагы, кызылэскерлер, кыздар мен окушылар арасындары саяси жу- мыска, алдынры катардагы ж астарды комсо- молра тарту ж э н е оны табы ж а т элементтер- ден тазар ту ж умыстары на улкен кеьил койыл- ды. Буран кедш койранда, казак жастарыныд 1‘шшдег1 кедей ж астары на к о м м у н и с т тэр- 133

бие беру iciHe жэне оларды комсомол катары- на тарту iciHe, ол уакытта ауылдык комсомол ячейкалары тым аз болрандыры себегт, олар­ ды курастыру iciHe комсомол уйымдарыныд аса кшил коюын съезд айырыкша атад кер- ce rri. Комсомол ячейкасы ауыл арасындары комсомол жумысыныд орталыры болуы тшс, казак даласындагы эл5 уйымдаспаран, сана- ceaiMi томен жастардыд бэрше — батрактарра, бадташыларра, едбеюш жастарра ячейка ©3i- нщ ыкпалын ж урпзт отырура тшс дед!. Комсомол уйымдарыныд казак даласын- дэры жумысы кошпел! кызыл керуендер ар- кылы журпзшуг керек болды. Ауылдык ячей- калар жастар арасында дауыстап газет окып 6epyi керек, бул yuiiH жыйылыс, эдНме уйым- дастырып, кыз узату тойын, тары сондайлар- ды пайдалана б1лу1 керек болды. Комсомолец- тер совет еюметшщ кедейлерге жер белш беру женшдеп, байдыд канауына карсы, ка­ лыдмалга, кун толеуге, коп эйел алушылык- ка, тарысын-тарыларра карсы куресу жон!н- деп заддары ауыл жастары мен халыкка ту- ciHHipin отырура THicTi болды. Съезд, комсомолдыд мадызды мшдетшН 6ipi — казак кыздарыныд арасындары жумыс болады деп тапты, ойткеш казак кыздары вте- мвте карадры, есю замандары эдет-рурыптыд кулдырында болды. Комсомолдыд iiuKi жумысына: комсомол жумыстарын, мэжшстерш узбей ©TKi3in оты- 134

руга, комсомол мэселелерш талдылаура, ком­ сомол тэртШш нырайтуга ж эне жорары ком­ сомол орындарыныд нускау хаттарын жузеге асырып отыруга коп кэщ л белш дъ С аяси -агар ту жумысы гж ещ н де,'съ езд ком- сомолдыд н е п зп мшдет! — жумысшы-шаруа ж астары ньщ , ед алды мен комсомол мушелер!*- HiH саяси сауатсы здыры н ж ою ж эн е олардьщ жалпы мэдени дэрежесш кетеру болады деп тапты. К азакстан комсомол уйымдарыныд непзг! мш деттерш щ 6ipi есебшде съезд мынаны квр- ceTTi: ж умысш ьг жастарра с о ц и а л и с т бш м беру керек, ейткеш ол ж ас урпактарымыздан с о ц и а л и с т конам кУрушы, сана-сез1м| жора­ ры, ж ад а адам дарды ecipin ш ы гармак дед!. К азак с тан д ы д комсомол уйы мдары , 15 ж ас- тан жорарры жумысшы жастарын камтыйтын сол к е з д е п о ку орындарыныд ж ум ы еы н неНз1- нен кайта куру кш д е партия, совет, кэсшш!- лер одары уйымдарына Я£эне х ал ы к арарту орындарына эрдайым квмек керсетш отырура мшдетт1 болды. Комсомолецтер тек ездершщ идеялык-саяси б ш м дэреж есш кол узбей кетер1п, коммунизм непздерш уйренш отырса рана комсомол уй­ ымдары алды нда турран мшдеттерд1 шеше ала- тындырын съезд баса кврсеттй Комсомолдыд Бую лказактык съезш1д ка- рарлары, неп'зш ен алранда, осылар, бул карар- лар кептеген турл!-турл! мэселелерд! камты- 135

ды жэне комсомол уйымдарынын алдыида турран кыйын-к.ыйын мшдеттерд! шешуд! оцай- лату у™ 11 барлык мэселелерд1 де екжей-тег- жейш е жете- талдан ж азды., -Съезд жумысын корыта кел!п, елкелт орынды — Комсомолдын, Кыррыз (Казак) об- лыстык комитетш сайлады, сейтш елкелж ком­ сомол уйымын куру жумысын аяктады. Комсомолдын бук1лказакстандык уйымы осылай куралды. К азакстан комсомолынын, 6ipmmi съезЫ н тарихи манызы зор болды. Съезд! етюзгенде — Казакстанда комсомол уйымдарынын уз- дшс1з ecin-еркендеп отыррандырын. жэне олар- дьщ саяси ofi-epicmm, ескенд1гш ыспаттайды. С ъезд бул уйымдардыц бытырандылырыя жойып, оларды республикалык б1ртутас уй-. ымра бастарын косты, сайланып отыратын '6ipTyrac басшы орталырьгн уйьшдастырды. С ъезд, сонымен катар, Казакстан комсомо- дын жалпыроссиялык комсомол козралысы- мен 6ip пшрлес екенш, ол Росеиялык Ком­ м униста Ж астар Одагы’ отрядтарыньщ 6ip то- бы болып, оран KipreniH айкын керсегп жэне социалист^ курылыс жолындары куресте жур- пзетш накты мшдеттерш, езш!н рол! мен ез1- нщ орнын белгшеп алып, Казакстан комсомо- лецтер!, буюл ел1м!здщ комсомолецтер! сыяк- ты, Ленин — Сталин партиясыньщ резерв! е к е н д т н , партияньщ басшылыры бойынша eMip cypin, кызмет ютейтшд1‘гш керсеттт 136

« #* Казахстан К о м м у н и ст Ж астар Одарыныц курылу тарихы — комсомол -прш ш к еткен eMipiMefi Ленин — Сталин партиясына борыш- тар екещцгш толы к ыспаттайтын дэлёл бо- лып табылады. Партийныд басшылыры бойын- ша К азакстан комсомолы кыян-кеск! тап ку- pecTepi ж урш ж а т к а н дэу'фде туып куралды, оныд басшылыры аркасы нда комсомол халык- тыц жалпы о р та к ici ушш, Совет exiMeTi ушш, Отаннын тэу ел с1зд 1Г1 уш1н, х азаК халкыньщ бостандыры ушш революциянын, жауларына карсы курес жург1зд|, Комсомол майдан мен тылДа каЬармандыкпен курес жург!зш, партия- ра ж эн е совет ешметш е, халык пен Отанра суй- кпеншшнспен ineKci3 бершгекщгш KepceTTi ж э­ не дадкка, абройра белендк Комсомол осы уры- старда ержетга шыныкты, жауынгерлш дэстур- ге ие болды. К азакстан комсомолыньщ курылу тарихы, октябрь жещ'стер! жолындагы курестщ бары- сында ком сомол ж ас урпактарды ез Teniperi- не топтастырып отыррандырын жэне больше­ виках партияяыц куатты резерв!, оныц сенш- д! кемекипш болвандырын ыспаттайды. О лен- бекни ж астарды н шын уйымдастырушысы ж э­ не олардыц арасында ко м м у н и ст идеяларды — марксизм-ленинизм идеяларын ж узеге асы- рушы болды. . „ Казахстан К ом м ун и ст Ж астар Одактары 137

тек лениндш-сталиндж партияныц басшылыры аркасында рана туып есш-еркендед1 ^сэне 6ip- тутас комсомол уйымы болып куралды. Казак- стан комсомолы тек партийных басшылык ету нэтижес!нде рана халык гкауларынык урейш алатын жауынгерл!к мыкты куш ке. айналды ж эне Казахстан мен оньщ халыктарыньщ со- циалистж енеркэс1бшщ, ауыл шаруашылыры- ньщ, мэдениетшн гулденуш камтамасыз еткен пролетар диктатурасынын; системасында езше лайыкты курмегп орынра ие болды.

М А ЗМ У Н Ы Bem i Баспадгн ............................................................................ 3 I. Патша е ю м е п тусындары Казакстан жэне олардыц революциялык козгалыска катысуы 7 II. Казакстан жастары Октябрь революциясы жолындары куресте ...................................................35 III. Тунрыш комсомол уйымдарынын кУрылуы 51 IV Комсомолдардын азамат сорысыныц майданда- рында ж эн е партизан козралысына каты' суы ........................................... • ■ • 58 V . Комсомол уйымдарынын ecyi ж эне Кызыл Армия тьи ын HbiFafiiy . 76 VI. Бейб1т курылыска кешу ж эн е' Казакстан комсомол уйымларын 6ipiKTipy жумысы 95 VII. Казакстан комсомолынын б1ршш1сьез1 ж э­ не онын • ь а н ы з ы ..................... • . • , . 122

И. А. Спиридонов К ИСТОРИИ ВОЗНИКНОВЕНИЯ и РАЗВИТИЯ КОМСОМОЛА КАЗАХСТАНА (На казахской языке) Издание КазОГИЗА Редактор Т у к б е р л и н о в а 3. Технический редактор И ш а к о в С. Корректор С у л т а и б е к о в К. Подписано к печати 16-X 1947 г. Издательский № 453. УГ 03655 Объем 4,375 п. л. уч.-авт. л. 4,437 Тираж 15000. экз. Цена 1р. 75 к. г. Алма-Ата, Полиграфкомбинат Управления Полиграфии Иаяательств при Совете Министров Каз. ССР, Зккаэ М 555