1
พมิ พค์ รัง้ ท่ี 1 : พ.ศ. 2560 พสิ ูจนอ์ กั ษร : สุปรยี า ห้องแซง เรยี บเรียงเน้อื หา : โครงการพัฒนาชดุ ความรู้ส่ือสร้างสรรค์เพือ่ ภาพประกอบ : ชมพนู ุท เหลืองอังกูร คอมพิวเตอร์กราฟกิ : ปาจรยี ์ คะศรที อง เดก็ และครอบครัว พิมพ์ท่ี : พรรณกี ารพิมพ์ 28, 30, 32, 34, 36 เน้ือหาวิชาการ : สถาบันสอ่ื เดก็ และเยาวชน (สสย.) ซอยกาญจนาภเิ ษก 008 แยก 10 บางแค แผนงานสรา้ งเสรมิ วฒั นธรรมการอ่าน กรงุ เทพฯ 10160 แผนงานสอื่ ศิลปวฒั นธรรมสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ สนบั สนุนโดย : สำ�นักงานกองทุนสนบั สนนุ การสรา้ ง บรรณาธิการ : ญาณนี ศริ ิวงศ์ ณ อยุธยา วันทนีย์ เจยี รสุนันท์ เสริมสขุ ภาพ (สสส.) 2
บทนำ� เมอ่ื ลกู เปน็ คนเกง่ เปน็ เรอื่ งทดี่ มี ากแลว้ แตห่ ากลกู เปน็ คนเกง่ และดดี ว้ ยแลว้ ยงิ่ เปน็ เรอื่ งที่ ดมี ากขนึ้ ไปอกี เพราะความเกง่ ทางดา้ นวชิ าการ เปน็ เพยี งปญั ญาทางสมอง แตห่ ากมคี วามดปี ระกอบ ดว้ ย จะเกดิ เปน็ ปญั ญาดา้ นในทลี่ กึ ลงไปในจติ ใจ ความเกง่ จากปญั ญาทงั้ 2 ดา้ นนเี้ อง ทจี่ ะหลอ่ หลอม มนุษยค์ นหน่ึงให้เตบิ โตขึน้ อยา่ งมคี ุณภาพ มีความสขุ จากภายใน อนั เป็นความสุขท่ีแท้และย่งั ยืน หนังสอื “10 Checklist เลีย้ งลกู ใหม้ ี ‘สขุ ’ ฉบบั ปฐมวัย (0 - 5 ป)ี เล่มที่ 3 : สุขดว้ ย ปญั ญา เกง่ ดี มสี ุข” ทค่ี ณุ พอ่ คณุ แมก่ �ำ ลงั ถอื อยูเ่ ล่มนี้ เปน็ 1 ในคู่มอื ความร้ชู ุด 10 Checklist เลย้ี งลกู ใหม้ ี ‘สุข’ ทีจ่ ะชว่ ยแนะนำ�แนวทางให้คณุ พ่อคณุ แม่ไดเ้ ล้ยี งดูลูกให้เติบโตข้นึ อย่างสมดลุ ทั้ง เกง่ ดี และมคี วามสุข เปน็ พลเมอื งทมี่ ปี ระโยชน์ มีคณุ คา่ ต่อสังคมและประเทศชาติ เน้ือหาในหนังสือคู่มือชุดน้ี มาจากแนวคิด 3 ดี : ส่ือดี พื้นท่ีดี ภูมิดี อันเป็นแนวคิดท่ี ส�ำ นกั งานกองทนุ สนับสนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (สสส.) ไดพ้ ฒั นาขน้ึ โดยโครงการพัฒนาชุดความ รู้ส่ือสร้างสรรค์เพื่อเด็กและครอบครัว ได้นำ�แนวคิดนี้มาประยุกต์ และนำ�เสนอผ่านประเด็นปัญหา ตัวอย่างที่พ่อแม่ผู้ปกครองมักพบเจอ โดยมีทฤษฎีพัฒนาการเด็ก หลักจิตวิทยา และบทเรียนจาก ภาคเี ครือขา่ ยตา่ ง ๆ ของ สสส. ซึง่ ทาํ งานเก่ยี วกับเด็กเป็นขอ้ มลู สนบั สนุนสำ�คัญ จนออกมาเปน็ ชุด คูม่ ือท่ีจะท�ำ ให้คณุ พ่อคณุ แมเ่ ขา้ ใจง่าย น�ำ ไปประยกุ ต์ใชใ้ นชีวิตประจ�ำ วันไดจ้ รงิ ชดุ น้ี เคยมีคนกล่าวไว้ว่า “หากคุณมองหาคนดีในโลกนี้ไม่พบ ก็ขอให้คุณจงเป็นคน ๆ นั้นเสีย เอง” วนั นค้ี ณุ พ่อคณุ แมเ่ ริ่มตน้ ไดท้ คี่ รอบครัวของเราเอง เรมิ่ ที่ตวั เรา สนับสนนุ และสง่ เสรมิ ลูกของ เรา ใหเ้ ปน็ คนทมี่ คี วามสขุ จากการท�ำ ความดี เตม็ เปย่ี มดว้ ยความสขุ ทางปญั ญา ซง่ึ เปน็ ความสขุ จาก ภายในทส่ี งบ เยน็ และเปน็ ประโยชน์ เพื่อให้ลกู ของเราได้ออกไปเปน็ ส่วนหนึ่ง ทจี่ ะช่วยแตง่ แตม้ โลก ใบนี้ให้งดงามด้วยความดตี อ่ ไป 3
สารบญั 06 16 22 เกง่ ดี มีสขุ Checklist 1 : Checklist 2 : งานบา้ นเป็นเรื่องจ�ำ เป็น เปดิ โอกาสให้คิด 28 35 41 Checklist 3 : Checklist 4 : Checklist 5 : เปดิ หวั ใจรับฟัง สนับสนุนแตอ่ ย่าทำ�ให้ พอ่ แม่เครอ่ื งผลติ ก�ำ ลังใจ 47 53 58 Checklist 6 : Checklist 7 : Checklist 8 : งานประดษิ ฐ์คดิ สรา้ งสรรค์ เรียนรภู้ ูมปิ ญั ญาไทย ขยะไมไ่ ร้ประโยชน์ 64 70 Checklist 9 : Checklist 10 : สขุ แทแ้ คแ่ บ่งปัน ลูกเราไม่ต้องเหมือนใคร 4
5
เกง่ ดี มสี ขุ 6
เด็ก ๆ ทกุ คนอยากเป็น คนดี เด็ก ๆ ทุกคนอยากเป็น คนเกง่ เดก็ ๆ ทุกคนอยากมีความสขุ เราผเู้ ปน็ พอ่ แม่ อย่ารอชา้ มาไว ๆ ค่ะ มาชว่ ยกนั ทำ�ฝนั ของเด็ก ๆ ใหเ้ ปน็ จริงกันเถอะ 7
มาร้จู ัก ‘ทักษะนิสยั แห่งปญั ญา’ กนั ทักษะนิสัยแห่งปัญญา หรือ Mega Skills เกิดขึ้นครั้งแรกที่ประเทศ สหรัฐอเมริกา เป็นโครงการท่ีรวบรวมแนวคิดและกิจกรรมเพื่อพัฒนาเด็ก ให้เป็นผู้ รกั การเรยี นรู้ รกั การพฒั นา รกั การอยรู่ ว่ มกนั คดิ ดี พดู ดี ท�ำ ดี สมองไดร้ บั การพฒั นา อย่างเตม็ ทจ่ี ากประสาทสัมผสั ทงั้ 6 คือ ตา หู จมกู ล้ิน กาย และใจ กิจกรรมทักษะนิสัยแห่งปัญญานั้น ได้มีคุณพ่อคุณแม่ทดลองนำ�มาใช้กับ เดก็ ๆ พบว่าเดก็ มกี ารเปลีย่ นแปลงท่ดี ีข้นึ หลายๆ ดา้ น เช่น - ทศั นคตแิ ละความสามารถดา้ นตา่ งๆ ที่โรงเรียนดีข้นึ - ผลการเรียนดีขน้ึ ต้ังใจเรียนและท�ำ การบ้าน - ครอบครัวสือ่ สารกัน เอ้อื อาทร เขา้ ใจกนั มากขน้ึ - มเี พอื่ นมากขน้ึ - พอ่ แมม่ ีความสขุ ใชเ้ วลาอยู่กบั ลกู มากข้ึน ฯลฯ 8
12 ทักษะนสิ ัยแหง่ ปญั ญา ทค่ี วรปลูกฝงั ใหเ้ ดก็ 1. ทกั ษะความมั่นใจในความสามารถของตัวเอง ให้โอกาส ใหพ้ ้ืนท่ี ให้เดก็ ภาคภมู ิใจในความสำ�เร็จของตวั เอง 2. ทกั ษะแรงจงู ใจ ให้เด็กค้นพบความสนใจของตวั เอง นำ�ไปส่คู วามอยากเรียนรู้ 3. ทักษะการทุม่ เทอย่างหนกั ใหเ้ ด็กมีก�ำ ลงั ใจในการฝึกฝน ไมล่ ้มเลิกก่อนสำ�เร็จ 4. ทักษะความรับผดิ ชอบ ใหเ้ ดก็ เรียนรู้หน้าที่ของตนเอง 9
12 ทักษะนิสยั แห่งปญั ญา ทคี่ วรปลูกฝงั ใหเ้ ด็ก 5. ทักษะความพรอ้ มในการลงมือกระท�ำ ใหเ้ ดก็ พรอ้ มและกลา้ ท่จี ะลงมือปฏบิ ตั ิ 6. ทกั ษะความพากเพยี รอุตสาหะ ให้เดก็ พากเพียร พยายาม ฝกึ ฝน ไม่ล้มเลิกกลางคัน 7. ทักษะความเอือ้ อาทร ใหเ้ ด็กสื่อสารกบั เพ่ือนและครอบครวั ได้อยา่ งเก้ือกลู มคี วามสขุ 8. ทกั ษะความสามารถในการท�ำ งานเป็นกลมุ่ ให้เด็กเรยี นรู้การยอมรับ ส่ือสาร ให้ความรว่ มมอื กับคนอืน่ 10
12 ทกั ษะนสิ ยั แห่งปญั ญา ท่คี วรปลกู ฝงั ใหเ้ ด็ก 9. ทกั ษะสามญั ส�ำ นึก ให้เด็กเรียนร้ทู ีจ่ ะตดั สินใจไดถ้ กู ตอ้ ง กล้าที่จะปฏเิ สธในสิง่ ท่ีผิด 10. ทักษะการแกป้ ญั หาอยา่ งสรา้ งสรรค์ ให้เดก็ มองเหน็ ปัญหา วิเคราะห์และหาทางแกไ้ ขปัญหาดว้ ยความคดิ ใหม่ๆ 11. ทกั ษะความมจี ดุ มุ่งหมายในการท�ำ งาน ให้เด็กรูจ้ กั วางเป้าหมาย วางแผน ดำ�เนินการจนถงึ เป้าหมาย 12. ทกั ษะความเคารพ ความนบั ถือในตน และผอู้ ืน่ ใหเ้ ด็กเรียนรทู้ ่ีจะยอมรบั ความแตกตา่ ง เขา้ ใจ ชืน่ ชม ให้เกยี รติผู้อืน่ อยา่ งเทา่ เทยี ม 11
10เร่ืองน่ารู้ ทีไ่ ม่ควรพลาด ! ถ้าอยากใหล้ กู A สขุ ดว้ปยญั ญา 12
ทกั ษะนสิ ยั แห่งปัญญานัน้ สามารถฝกึ ฝนให้ลกู ๆ ของเราได้ ผา่ นสอ่ื กจิ กรรม และพน้ื ทใ่ี นชวี ติ ประจ�ำ วนั ของ ครอบครวั บางครง้ั เรอ่ื งงา่ ยๆ ใกลต้ วั ทค่ี ณุ พอ่ คณุ แมค่ าด ไมถ่ งึ กลบั เปน็ แบบฝกึ หดั ทย่ี อดเยยี่ มมากๆ ในการชว่ ยให้ ลกู ๆ ได้ฝกึ ท้งั 12 ทักษะนสิ ยั แห่งปัญญา ถา้ ไมอ่ ยากพลาด ! ลองมาดู 10 เรอื่ งนา่ รู้ ทจ่ี ะชว่ ย คุณพ่อคุณแม่ในเร่ืองนี้กันค่ะ ข้อไหนทำ�อยู่แล้ว ขอเป็น กำ�ลงั ใจให้ท�ำ ต่อเนอ่ื งอย่าหยดุ สว่ นขอ้ ไหนยังไม่ไดท้ ำ� รบี นดิ นะคะ ความสุขของลกู ๆ รออยคู่ ่ะ 13
งานบา้ นเปน็ เร่อื ง 10 จำ�เปน็ เรือ่ งนา่ รู้ เปดิ โอกาสใหค้ ิด เปิดหัวใจรับฟัง พ่อแม่เครื่อง ผลิตกำ�ลังใจ สนับสนุนแต่ อยา่ ทำ�ให้ 14
ที่ไมค่ วรพลาด ! ลูกเราไมต่ อ้ งเหมือนใคร ถสาุ้ขอดยว้ ายกให้ลูก ปัญญา ขยะ ไม่ไร้ประโยชน์ สุขแทแ้ คแ่ บง่ ปัน เรียนรภู้ มู ปิ ัญญาไทย งานประดษิ ฐ์คิดสรา้ งสรรค์ 15
1Checklist งานบา้ น เป็นเรอ่ื งจำ�เปน็ 16
คณุ พอ่ คณุ แม่ใครเบอ่ื งานบา้ นบา้ งยกมือข้นึ ! โอโ้ ฮ ยกมือกันพรึบเลยนะ คะ แน่ล่ะค่ะ ก็สำ�หรับผู้ใหญ่แล้วงานบ้านเป็นเรื่องน่าเบื่อ และเหน็ดเหนื่อยเสีย เหลอื เกนิ แตถ่ า้ เรามองงานบ้านผา่ นสายตาของเด็กตัวนอ้ ยแลว้ งานบา้ นส�ำ หรบั เขา ช่างเป็นเร่อื งทา้ ทาย น่าตน่ื เตน้ และนา่ เรียนรมู้ าก ๆ เลยล่ะคะ่ เพราะฉะนั้น เมื่อไรก็ตามท่ีคุณแม่กำ�ลังทำ�งานบ้านอยู่ แล้วเจ้าตัวเล็กขอ เข้ามาปว้ นเปี้ยนชว่ ยหยบิ นน่ั โนน่ นี่ให้ อยา่ เพงิ่ หา้ มปรามหรอื ผลักไสเขานะคะ ลอง เปิดโอกาสใหเ้ ดก็ ๆ ไดม้ สี ว่ นรว่ มชว่ ยงานบา้ นตามก�ำ ลงั เทา่ ที่เขาท�ำ ได้ งานบ้านจะ ช่วยพฒั นาเดก็ ๆ ไดม้ ากมายเลยค่ะ 17
เกิดอะไรขน้ึ บ้าง ในขณะท่ีเด็ก ๆ ทำ�งานบา้ น ไดพ้ ฒั นากลา้ มเนื้อมัดใหญม่ ัดเล็ก ไดฝ้ ึกความรบั ผดิ ชอบในหนา้ ท่ี เรยี นรกู้ ารช่วยเหลือผอู้ ื่น รสู้ กึ เปน็ ส่วนหน่งึ ของครอบครวั เห็นคณุ คา่ ภาคภมู ิใจในตัวเอง 18
เลอื กงานให้เหมาะกับวัย การทำ�งานบ้านท่ีจะช่วยพัฒนาเด็กได้ดีน้ัน จำ�เป็นท่ีคุณพ่อคุณแม่ต้องเลือก ใหเ้ หมาะสมกบั วยั ของเดก็ ดว้ ยคะ่ งานบา้ นทยี่ ากเกนิ ก�ำ ลงั จะท�ำ ใหเ้ ดก็ ทอ้ ท�ำ ไมส่ �ำ เรจ็ คุณพ่อคุณแม่ต้องเข้าชว่ ยเหลอื เยอะ หรือเกิดความเสยี หายจนปวดหัว ลองจัดสรรภาระงานทเ่ี หมาะกับลกู ตัวนอ้ ยๆ ของเรา เป็นงานท่ีไม่ยากและไม่ ง่ายจนเกินไปสำ�หรับเขา มอี ปุ สรรคให้ทา้ ทายนดิ ๆ แตเ่ ดก็ ๆ สามารถจัดการและดูแล ได้จนสำ�เร็จด้วยตัวเอง เชน่ - เก็บของเล่นใส่กลอ่ ง - เกบ็ หนังสือเข้าช้ันวาง - เก็บเส้ือผา้ ลงตะกรา้ - พบั ผ้า - จัดโต๊ะอาหาร - ใช้ไมข้ นไก่ปดั ฝนุ่ ทำ�ความสะอาด 19
จดั พื้นทสี่ ภาพแวดล้อมให้เหมาะ ด้วยวัยของเด็ก ๆ สรีระร่างกายที่ยังเติบโตไม่เต็มที่ การเคล่ือนไหวควบคุม กลา้ มเน้อื มดั ใหญ่มดั เล็กก็ยงั ไม่คลอ่ งแคลว่ ท�ำ ให้มีขอ้ จำ�กัดหลายอยา่ งในการทำ�งาน เช่น การไปช่วยหยิบขา้ วของจานชาม แล้วพลง้ั เผลอท�ำ ให้แตกหรอื เสยี หาย กรณแี บบ นี้ เดก็ มีความตง้ั ใจดี มแี รงจงู ใจอยากช่วยคุณแม่ แต่น้�ำ หนักของจานอาจจะหนกั เกิน ไป ต�ำ แหนง่ ของจานอาจจะวางอยสู่ ูงเกนิ เอือ้ ม เมอ่ื เกดิ กรณแี บบนี้ ถา้ คณุ พอ่ คณุ แมด่ ุ หา้ มไมใ่ หเ้ ดก็ ท�ำ กจ็ ะท�ำ ใหเ้ ดก็ รสู้ กึ เกดิ ทศั นคตใิ นแงล่ บกบั การท�ำ งาน รสู้ กึ ตวั เองไรค้ วามสามารถ ท�ำ ไมไ่ ด้ ท�ำ ไมด่ ี ไมอ่ ยากท�ำ แลว้ เกดิ ความไมส่ บายใจกันไปทัง้ คณุ พอ่ คณุ แมแ่ ละคณุ ลูก ลองเปล่ียนวิธีคิดดูค่ะ แทนท่ีจะห้ามหรือดุ หันมาเข้าใจข้อจำ�กัดตามวัยของ เดก็ แล้วปรบั เปลีย่ นสิง่ ของ พืน้ ท่ใี นบา้ นให้เหมาะสมกับเดก็ ๆ นา่ จะดกี ว่า เชน่ จาน ชามแกว้ นำ�้ ก็ปรับเป็นวสั ดทุ ่ีตกไมแ่ ตก จัดวางไวใ้ นชั้นล่าง ๆ ท่เี ด็กสามารถหยบิ ถึงได้ สบาย แบบนี้เด็กๆ ก็จะทำ�งานของเขาได้ดว้ ยความสบายใจ ทำ�สำ�เรจ็ ก็มีความสุข เกิด ทกั ษะชวี ติ ทกั ษะทางปัญญา แฮปป้เี อน็ ดิ้งคะ่ 20
Ideas & Tips เพ่มิ การเรยี นร้ใู นงานบา้ นไดน้ ะ คุณพ่อคุณแม่สามารถดัดแปลงประยุกต์งานบ้านให้กลายเป็นกิจกรรมฝึก ทักษะการเรียนรู้ของลูก ๆ ได้นะคะ โดยยึดหลักของการให้เด็กได้ใช้ประสาทสัมผัส ดา้ นต่างๆ เช่น - ใหล้ กู ลองจดั แบง่ ไมห้ นบี ผา้ แยกตามสี ตามขนาดเขา้ กลอ่ งใหเ้ ปน็ กลมุ่ ฝกึ การเรยี นรู้เร่อื งสี ขนาดเลก็ ใหญ่ การจัดกลุ่ม การสงั เกต - ใหล้ ูกชว่ ยจดั โต๊ะอาหาร เลอื กหยิบจาน ช้อน สอ้ ม ให้เป็นชุด เด็กจะเรียนรู้ เรื่องของสิง่ ของท่ใี ช้ดว้ ยกัน ส่งิ ของทีใ่ ชค้ ูก่ นั ได้ฝกึ ทกั ษะกลา้ มเนอื้ มัดเลก็ - ฝึกพื้นฐานคณิตศาสตร์ผ่านการจัดเตรียมอาหาร การนับจำ�นวนช้ินของ อาหาร ขนม ผลไม้ เชน่ การท�ำ แซนดว์ ชิ งา่ ยๆ หรอื การใชไ้ มเ้ สยี บชนิ้ ผลไมต้ ามประเภท หรือจำ�นวนที่ตอ้ งการ 21
2Checklist เปิดโอกาส ใหค้ ดิ 22
คดิ ...คดิ ...คดิ หนูอาจจะคิดช้าไปบา้ ง แต่หนูอยากคิด คณุ พ่อคณุ แมอ่ ย่าเพงิ่ เบื่อหนา่ ย ใหโ้ อกาส เปดิ พื้นท่ใี หห้ นไู ด้คิด แลว้ หนจู ะเปน็ นักคิดให้พอ่ แม่ภูมใิ จ 23
ฝกึ คดิ ได้ในชีวิตประจำ�วัน เราเรียนรู้ไปแล้วว่า สมองของเด็กช่วงปฐมวัยมีการทำ�งานอย่างมหัศจรรย์ มนั จะสรา้ งเครอื ขา่ ยเชอ่ื มโยงอยา่ งไมห่ ยดุ ยงั้ เมอ่ื ไดร้ บั การกระตนุ้ ผา่ นประสาทสมั ผสั ด้านตา่ งๆ (อ่านเพ่มิ ไดใ้ น “10 Checklist เล้ียงลูกให้มี ‘สุข’ ฉบับ ปฐมวัย : เล่มท่ี 1 สขุ กาย สขุ ใจ”) และยงิ่ ถา้ มกี ารจดั กจิ กรรมชว่ ยใหเ้ ดก็ ไดฝ้ กึ คดิ จากสง่ิ ทไ่ี ดส้ มั ผสั ไมว่ า่ จะเปน็ ตา หู จมกู ลน้ิ กาย ใจ ก็จะยิ่งท�ำ ใหเ้ ด็กได้พฒั นาสมอง และเติบโตทางความ คิดมากย่ิงข้ึน ขา่ วดมี ากๆ ก็คอื คุณพ่อคณุ แมไ่ ม่จำ�เปน็ ตอ้ งพาลูกไปฝึก ไปเรียนกับครจู าก สำ�นักแดนไกลท่ีไหนเลย เพราะการฝึกให้ลูกคิดสามารถทำ�ได้ด้วยตัวคุณพ่อคุณแม่ เอง ด้วยสอ่ื ใกล้ๆ ตวั ในชวี ติ ประจำ�วันของเรานแี่ หละค่ะ โปรดอย่าลืมค�ำ กลา่ วทเี่ ราจ�ำ กนั มาตั้งแต่คร้ังเก่าก่อน “พ่อแม่ คอื ครคู นแรกของลกู ๆ” นะคะ 24
ส่ือธรรมชาติ แบบฝึกหดั ชน้ิ เย่ียม ส่ือท่ีดีเยี่ยมสำ�หรับเด็กปฐมวัย คงหนีไม่พ้นสื่อธรรมชาติค่ะ เพราะเป็นสื่อท่ี มีความยืดหยุ่น หลากหลายรูปแบบ กระตุ้นประสาทสัมผัสของเด็กได้พร้อม ๆ กันใน หลายด้าน ชว่ ยเดก็ ๆ ปลดปล่อยจินตนาการได้อย่างไร้ข้อจำ�กัด การสัมผสั ธรรมชาติ ยังส่งผลต่อจิตใจของเด็กให้อ่อนโยนลง มองเห็นคุณค่าของส่ิงแวดล้อมที่อยู่รอบตัว เปน็ การปลูกฝงั จติ สำ�นึกความรกั ธรรมชาตลิ งในหัวใจอยา่ งย่ังยนื ลองหาเวลาพาเดก็ ๆ ออกไปในพน้ื ทธี่ รรมชาติ หยบิ กงิ่ ไม้ กอ้ นหนิ หรอื ใบไมข้ น้ึ มาสกั ใบ ชวนกนั สังเกตรูปร่าง สสี ัน รูปทรง พืน้ ผวิ จากนนั้ ลองให้เดก็ คิดจนิ ตนาการ ตอ่ วา่ เขามองเหน็ กงิ่ ไม้ กอ้ นหนิ ใบไมเ้ ปน็ รปู อะไร หรอื ตอ่ ยอดใหเ้ ดก็ ๆ ลองสรา้ งสรรค์ ชิ้นงานศิลปะใหม่ๆ จากสื่อธรรมชาติเหลา่ นก้ี ไ็ ด้ เทคนิคสำ�คัญในเร่ืองน้ีคือ จงทำ� ทุกกระบวนการอย่างสบาย ๆ แต่มั่นใจ สงั เกตการตอบรบั ของลูกเรา ปล่อยความ คดิ ของเขาใหเ้ ปน็ อสิ ระ เหน็ คณุ คา่ ในความ คดิ อยา่ ข�ำ หรอื ลอ้ เลยี นวา่ เปน็ เรอ่ื งไรส้ าระ แรก ๆ เด็ก ๆ อาจจะยังคิดไม่ออก คิดไม่ คล่อง ให้เวลากบั เดก็ สกั นดิ ทำ�บ่อยๆ เดก็ จะปลดปลอ่ ยพลงั ความคดิ สรา้ งสรรคอ์ อก มาอย่างทีค่ ณุ คิดไมถ่ งึ 25
ความคิดตอ้ งการกำ�ลงั ใจ และคำ�ช่ืนชม เด็กทุกคนมีกระบวนการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ท่ีหลากหลาย แตกต่าง เด็กบางคนก็คิดได้รวดเร็วจนน่าทึ่ง เด็กบางคนก็ต้องใช้เวลาค่อนข้างมาก แต่สิ่งท่ี เหมอื นกนั คอื ทกุ ความคิดนอ้ ย ๆ ที่สร้างสรรคอ์ อกมา ต้องการกำ�ลังใจและค�ำ ชืน่ ชม จากผู้ใหญร่ อบตัว เมอ่ื ไรกต็ ามทเี่ ดก็ ๆ คดิ สงิ่ ใดออกมา ไมว่ า่ จะเปน็ ความคดิ ทคี่ ณุ พอ่ คณุ แมอ่ าจ จะเหน็ วา่ ไมเ่ ขา้ ทา่ ยงั ไงกต็ าม ขอคณุ พอ่ คณุ แมโ่ ปรดจงเรม่ิ ตน้ ดว้ ยค�ำ ชน่ื ชมและการให้ ก�ำ ลังใจในแง่บวก แลว้ จึงค่อยๆ ชว่ ยเดก็ ๆ ให้พัฒนาความคดิ ของตัวเองตอ่ ไป เช่น “เยยี่ มมากเลยลกู ท่ีหนูกล้าคดิ ...” “เปน็ ความคดิ ทีน่ า่ สนใจมาก เรามาลองดคู วามเป็นไปได้กนั ดกี ว่า...” “สดุ ยอดจรงิ ๆ แตเ่ อ...นอกจากแบบนแ้ี ลว้ ยงั มที างเปน็ แบบอน่ื อกี ไดไ้ หม?” สง่ิ เหลา่ นจ้ี ะเปน็ เหมอื นพลงั มหศั จรรยท์ จี่ ะสง่ ตอ่ ใหเ้ ดก็ ๆ เกดิ ความกลา้ ทจ่ี ะ คดิ กลา้ ทจ่ี ะลงมอื ท�ำ เหน็ คณุ คา่ และภาคภมู ใิ จในตวั เอง ทสี่ �ำ คญั ทา่ ทขี องคณุ พอ่ คณุ แม่ จะเปน็ ตัวอยา่ งท่ดี ีให้กับเด็ก ๆ ในการยอมรับฟังความคดิ เห็นของคนอืน่ ตอ่ ไปใน อนาคตอีกดว้ ยค่ะ 26
Ideas & Tips ถ้าเปน็ แบบน?้ี หนูจะทำ�ยงั ไง? ฝึกเด็ก ๆ คดิ สร้างสรรค์ในเรอ่ื งตา่ ง ๆ แลว้ อยา่ ลมื ฝกึ ให้คิดสร้างสรรคใ์ น การแกไ้ ขปญั หาหรอื สถานการณ์ฉุกเฉินทีอ่ าจเกิดขน้ึ กบั เดก็ ๆ ไดด้ ว้ ยนะคะ ลองตง้ั ค�ำ ถามเหล่านี้ ใหเ้ ด็ก ๆ ได้ฝกึ คิดว่า ถา้ สถานการณน์ ี้เกดิ ขึ้นกบั เขา จริงๆ เขาจะท�ำ อยา่ งไร? - ถา้ พ่อแม่มารบั ท่โี รงเรียนช้า - ถา้ หลงทางหรอื พลดั หลงกับพ่อแมท่ ร่ี า้ นคา้ - ถา้ มีคนแปลกหนา้ เอาขนมมาให้ มาชวนไปเทยี่ ว - มคี นแปลกหน้ามาบอกวา่ พ่อแม่ปว่ ย จะพาไปหา - ท�ำ เงนิ หรอื ของหาย ต้ั ง คำ � ถ า ม กั บ เ ด็ ก แ ล้ ว ลองใหเ้ ดก็ ๆ ลองคิดสถานการณ์ ฉุกเฉินท่ีอาจเกิดข้ึน แล้วให้คุณ พ่อคุณแม่ตอบบ้างนะคะ วิธีนี้จะ เป็นการแลกเปล่ียนความคิดเห็น ได้มีโอกาสผลัดกันพูดถึงข้อดีข้อ เสียของวิธีแก้ไขสถานการณ์รูป แบบตา่ ง ๆ รว่ มกันค่ะ 2277
3Checklist เรปับิดหฟวั ใงั จ 28
เมือ่ ฝกึ ให้เด็กๆ กล้าคดิ กล้าแสดงออกแล้ว ในอกี ด้านหน่งึ คณุ พ่อคณุ แมเ่ องก็ตอ้ งเปดิ ใจด้วยนะคะ ขอให้เราฝกึ ทจ่ี ะรับฟงั ทุกความคิด ทุกความรสู้ กึ ของลูก ดว้ ยความรัก ดว้ ยหัวใจของเราเอง 29
โปรดเขา้ ใจ คณุ หนเู จ้าอารมณ์ ช่วงวัย 3 - 5 ปี คุณพ่อคุณแม่จะพบว่า เด็ก ๆ มักเจ้า อารมณ์เป็นพิเศษ เรียกได้ว่าเป็นช่วงวัยรุ่นของเด็กปฐมวัยเลยล่ะ ค่ะ เดก็ ๆ มักจะ.... ขี้โกรธ ขี้โมโห ขก้ี ลัว ขอี้ จิ ฉา 30
รบั ฟงั ความคิด เข้าใจความรสู้ กึ ทักษะอีกด้านในช่วงปฐมวัยที่ควรจะฝึกให้เด็กสามารถทำ�ได้ก็คือ การฝึกท่ี จะส่ือสาร ถา่ ยทอดความคิด ความรูส้ ึกของตวั เองออกมาให้กบั เพื่อน ๆ คุณครู คุณ พอ่ คุณแม่ และบุคคลแวดล้อมอน่ื ๆ ลองนกึ ย้อนกลับมามองดูตัวเราเอง การท่ีเราจะกล้าน�ำ เสนอความคดิ บอก ความรสู้ กึ ของตวั เราใหก้ บั ใครสกั คนฟงั ในครง้ั แรกๆ จ�ำ เปน็ ตอ้ งอาศยั ความกลา้ มาก แค่ไหน ปฏิกิริยาของคนตรงหน้ามีความสำ�คัญกับเราอย่างไร เด็ก ๆ ก็มีความรู้สึก อยา่ งนน้ั เชน่ เดียวกันค่ะ โดยเฉพาะเมอ่ื เขามีอารมณใ์ นแง่ลบ เช่น โกรธ โมโห ขกี้ ลวั ขอ้ี จิ ฉา ซึง่ เดก็ ๆ ยังไม่สามารถท่ีจะควบคุมและรับมือกับอารมณ์เหล่าน้ีได้ดีนัก คุณพ่อคุณแม่จำ�เป็น ต้องนงิ่ รับฟัง สัมผัส โอบกอดความรูส้ กึ ของเด็ก ๆ อยา่ งใจเย็น ด้วยความรัก ความ เมตตา ชว่ ยให้เดก็ ๆ สามารถเข้าใจและค่อย ๆ ควบคมุ อารมณ์ของตัวเองไดด้ ขี นึ้ ต่อ ไปตามวัยและพฒั นาการของเขาค่ะ 31
รบั ฟังไมใ่ ช่แค่หู แตด่ ้วยหวั ใจ เด็กๆ สมั ผัสไดด้ ีคะ่ วา่ ผู้ใหญใ่ ห้ ‘ใจ’ เขามากแค่ไหน เวลาทเี่ ด็กๆ วิง่ เขา้ มาหา ร้องบอกวา่ “คณุ พอ่ คณุ แมค่ ะ หนู (ผม) มีเรอื่ งจะเลา่ ให้ฟังคะ่ ” ขอใหแ้ นใ่ จวา่ คณุ พรอ้ มทจ่ี ะวางทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งทค่ี ณุ ก�ำ ลงั ท�ำ อยขู่ ณะนนั้ หนั กลับมาใหค้ วามสนใจและความส�ำ คัญกับมนุษย์ตัวเล็ก ๆ ตรงหน้าของคณุ อย่างเตม็ รอ้ ย สบตา สง่ กำ�ลังใจ รอยยมิ้ และพร้อมที่จะรบั ฟงั เขาอย่างเตม็ ท่ี โปรดจงรู้ว่า หากคุณรับฟังเด็กแค่หู แต่ดวงตาของคุณกลับไปจับจ้องที่มือ ถือในมอื ใจของคุณไปครนุ่ คดิ อยู่กบั งานท่ที ำ�งาน เดก็ ๆ สัมผสั ไดน้ ะคะ เขาจะรู้สึก วา่ สง่ิ ทต่ี วั เองพดู ไรค้ ณุ คา่ ไมม่ คี วามส�ำ คญั ตอ่ เนอ่ื งไปจนถงึ การสรา้ งความรสู้ กึ ดา้ น ลบและทัศนคตไิ ม่ดที มี่ ตี ่อตัวเองอีกด้วยค่ะ 32
พื้นทีแ่ ห่งความรัก เมอ่ื คณุ พ่อคณุ แม่เปิดใจรบั ฟงั เด็ก ๆ จะเกดิ พื้นท่สี รา้ งสรรค์ขนึ้ ในครอบครวั นน่ั คอื ... พน้ื ทีแ่ ห่งความรกั ความไว้เนือ้ เชอ่ื ใจ ที่จะเป็นรากฐานของความสมั พนั ธท์ อี่ บอ่นุ ช่วยใหเ้ ด็ก ๆ เตบิ โตตอ่ ไปดว้ ยความมน่ั ใจ พร้อมท่ีจะเอาชนะทุกอปุ สรรค และปัญหาของชวี ิต 33
Ideas & Tips ความคดิ ความรสู้ ึก ไม่ตอ้ งเป็นคำ�พดู เสมอไป ช่วงปฐมวัย ทกั ษะการใชภ้ าษาเพอ่ื การส่อื สารยงั ทำ�ได้ไม่คลอ่ งแคล่วนกั ดังนน้ั การรับฟงั เพ่ือทีจ่ ะเขา้ ใจความคดิ ความรูส้ กึ ของเดก็ ๆ บางครัง้ อาจไมจ่ ำ�เปน็ ต้องผา่ นการพดู สอ่ื สารเสมอไป ลองใชว้ ิธสี ังเกต เปิดใจรับฟงั ความคิด ความรสู้ กึ ของเดก็ ๆ ผา่ นการวาดภาพ ระบายสี หรอื เสยี งดนตรีบา้ งกไ็ ดเ้ ชน่ เดยี วกัน 34
4Checklist สนับสนุน แตอ่ ยา่ ทำ�ให้ 35
การท�ำ อะไรครั้งแรกยากเสมอ ไม่ว่าจะเป็นการสวมเสือ้ ผา้ การกลัดกระดมุ เมด็ แรก การใชช้ อ้ นตักข้าวกนิ เอง หรอื การผกู เชือกรองเทา้ แต่ถา้ เดก็ ๆ ทำ�ไดเ้ ม่อื ไร.... ความสขุ ในใจจะเบง่ บานราวกบั ดอกไมแ้ สนสวย 36
อย่ามองขา้ มทักษะชีวิต ทุกวันน้ีคุณพ่อคุณแม่ส่วนใหญ่ มักเตรียมการฝึกฝนด้านวิชาการให้ลูกไว้ อย่างพร่ังพร้อม ซ่ึงก็เป็นเรื่องดี แต่สำ�หรับเด็กในช่วงปฐมวัย ต้องอย่าลืมการฝึก ทกั ษะชวี ติ ใหก้ บั เดก็ ดว้ ยการฝกึ ใหเ้ ดก็ ชว่ ยเหลอื ตวั เองไดอ้ ยา่ งงา่ ยๆ ในชวี ติ ประจ�ำ วนั โดยทค่ี ณุ พอ่ คณุ แมเ่ ปน็ เพยี งหนว่ ยช่วยสอน สนับสนนุ เป็นกำ�ลงั ใจ ใหเ้ ด็กได้ ลองพยายามชว่ ยเหลอื ตวั เองไปตามลำ�ดบั ข้ันของพฒั นาการ เด็กวยั 1 - 2 ปี : จบั ชอ้ นตักขา้ วกินเอง (หกบา้ งกไ็ ม่เปน็ ไร) เดนิ เอง ถอด รองเท้าแตะง่ายๆ เอง เกบ็ ของเลน่ ใส่ตะกร้าดว้ ยตัวเอง เดก็ วัย 3 – 5 ปี : ถอดเสอ้ื ผ้า ใสเ่ สื้อผา้ (ถอดก่อน เพราะงา่ ยกวา่ ) เรม่ิ ฝึก อาบนำ�้ เอง (มีคณุ พ่อคณุ แมช่ ว่ ยดู) กลัดกระดุม ผูกเชือกรองเทา้ เกบ็ ผ้าห่ม หมอน ทน่ี อน เกบ็ ของเลน่ เกบ็ เสอ้ื ผา้ ใชแ้ ลว้ ลงตะกรา้ กนิ ขา้ วเสรจ็ เขย่ี เศษอาหารลงถงั ขยะ นำ�จานไปวางในซงิ ค์ล้างจานได้ 37
เกดิ อะไรข้ึนเม่ือเดก็ ๆ ชว่ ยเหลือตวั เองได้ ได้ฝึกกล้ามเน้ือมือ เรยี นรจู้ ักการแกป้ ญั หา ฝกึ ความรับผดิ ชอบ รูส้ ึกมีสว่ นรว่ มในครอบครวั มั่นใจ ภาคภมู ใิ จในตวั เอง พง่ึ พาตนเองได้ 38
ความสำ�เร็จเล็ก ๆ นอ้ ย ๆ ผา่ นทักษะชวี ิตประจำ�วนั จะต่อยอดใหเ้ ดก็ เกิดความพยายาม พากเพยี ร ในการกา้ วส่คู วามส�ำ เรจ็ ทยี่ าก ๆ ตอ่ ไปในวนั ข้างหน้า 39
Ideas & Tips เด็ก ๆ ยังไมพ่ รอ้ มที่จะเขยี น เคยเหน็ เดก็ ตวั นอ้ ยปฐมวยั โดยบงั คบั ใหฝ้ กึ เขยี นตวั หนงั สอื ดว้ ยน�้ำ ตาไหม คะ? สาเหตทุ เ่ี ดก็ ๆ รสู้ กึ ทกุ ขท์ รมานกบั การหดั เขยี นหนงั สอื ไมใ่ ชเ่ พราะขเี้ กยี จหรอื ด้อยความสามารถนะคะ แต่เป็นเพราะว่าโดยธรรมชาตแิ ล้ว กลา้ มเนอื้ มือของเดก็ ปฐมวัยน้ัน ยังไม่พร้อมหรือไม่แข็งแรงพอที่จะใช้ในการเขียน เด็กจึงทุกข์ทรมาน บางคนถงึ ขนาดเกลยี ดการเขยี นหนังสอื ไปเลยกม็ ี หากอยากให้เด็กเขียนหนังสือได้ดี ช่วงปฐมวัยควรเตรียมความพร้อมโดย ใหเ้ ด็กฝึกใช้ทกั ษะกลา้ มเนื้อมัดเล็กมาก ๆ ไมว่ า่ จะเป็น การปั้นแป้ง การร้อยลูกปัด การประดษิ ฐง์ านศิลปะต่าง ๆ หรอื การทำ�กิจกรรมในชวี ติ ประจ�ำ วนั อย่างการกลัด กระดุมเส้อื ใชช้ ้อนตกั ขา้ ว หรอื ผกู เชือกรองเท้านแ่ี หละคะ่ ทำ�บ่อยๆ กล้ามเน้ือก็จะ แขง็ แรง พรอ้ มทีจ่ ะใชง้ านเพื่อการเขียนหนังสอื ต่อไป 40
5Checklist พ่อแมเ่ ครอ่ื ง ผลติ กำ�ลังใจ 41
ขอแนะน�ำ ให้รจู้ กั สิ่งมหัศจรรย์ ที่สามารถผลติ ความสุข ความเช่ือม่ัน ความหวงั ก�ำ ลงั ใจใหเ้ ดก็ ๆ อย่างไม่มวี ันหมด เครอ่ื งมอื นนั้ ชื่อวา่ ... คณุ พอ่ คณุ แม่ 42
เด็ก ๆ อาจจะเติบโตมาในครอบครัวที่แตกต่าง มีต้นทุนทางร่างกาย เศรษฐกจิ สังคม ที่ไมเ่ ท่ากัน แต่มสี ่งิ หน่ึงซง่ึ เด็ก ๆ ทกุ คน มีโอกาสท่จี ะมีอย่างเท่า เทียมกัน นั่นกค็ อื ต้นทนุ ความรกั ความอบอุ่น และกำ�ลังใจจากครอบครวั เป็นตน้ ทนุ ทค่ี ุณพ่อคณุ แมส่ ามารถชว่ ยเดก็ ๆ สรา้ งและเพิ่มพูนได้อย่างไม่มขี ีดจำ�กัด ถา้ เราปลกู ฝังบ่มเพาะใหเ้ ด็ก ๆ ไดร้ บั ก�ำ ลงั ใจ ความรกั ทีแ่ ท้จริงอยา่ งเพยี ง พอตั้งแต่ในเด็กปฐมวัย เด็ก ๆ จะเป็นคนท่ีมองเห็นคุณค่าในตัวเอง เติบโตอย่าง มน่ั ใจ และไม่ตอ้ งไปแสวงหาความรักปลอม ๆ จากวัตถุภายนอกเพือ่ มาเตมิ เต็มใน อนาคต 43
พลังความรกั จากพ่อแม่ สำ�คญั ที่สดุ ในชว่ งชีวติ 3 ปแี รก พลงั ความรกั ของพ่อแมจ่ ะสร้างพลงั ตัวตนใหก้ บั เดก็ สรา้ งความมน่ั ใจ กลา้ คดิ กล้าทำ� กลา้ เรยี นรู้ ทำ�ให้เด็กอารมณด์ ี มคี วามสุข มองโลกในแงบ่ วก เรียนรู้ทีจ่ ะส่งตอ่ ความรัก ความปรารถนาดีตอ่ ผู้อน่ื เป็นภูมคิ ุ้มกันชีวิต ป้องกนั พฤติกรรมเส่ยี งรอบตัว 44
วธิ ีสร้างพลงั และกำ�ลงั ใจใหเ้ ดก็ ๆ เล่นกับลูก หาเวลาท�ำ กจิ กรรมดี ๆ ดว้ ยกนั กอด หอม แสดงความรกั เมื่อมีโอกาส ชน่ื ชม ใหก้ ำ�ลังใจ เสรมิ แรงบวกอยูเ่ สมอ คาดหวงั และพฒั นาลูกอยา่ งเหมาะสมตามวัย สรา้ งแรงบันดาลใจ สนบั สนุนในส่งิ ท่ีลกู ถนดั และมคี วามสขุ 45
Ideas & Tips 30 นาทีก่อนนอน สรา้ งช่วงเวลาแห่งความอบอนุ่ และงดงาม ถ้าคิดไม่ออกว่าจะสร้างพลังความรักและกำ�ลังใจให้ลูกได้อย่างไร วิธีง่าย แสนงา่ ยคะ่ คณุ พอ่ คณุ แมค่ วา้ หนงั สอื นทิ านเนอ้ื หาดีๆ นา่ รกั ๆ สกั เรอ่ื งหนงึ่ (เลอื ก เร่ืองเก่ียวกับความรักของครอบครัวก็ยิ่งดีงาม) อุ้มลูกตัวน้อยกอดไว้ตรงกลาง ระหว่างคณุ พ่อคุณแม่ จากน้ันก็เร่ิมอา่ นนิทานใหเ้ จ้าตัวน้อยฟัง ไมต่ อ้ งกงั วลวา่ จะเล่าไมเ่ กง่ เล่าไมส่ นกุ อ้อมกอดอนุ่ ๆ ของคณุ พอ่ คณุ แม่ เสยี งทมุ้ ๆ ใสๆ ทเี่ ดก็ ๆ คนุ้ เคย จะเหมอื นเสยี งขบั กลอ่ มของดนตรใี หเ้ ดก็ รสู้ กึ มคี วาม สขุ เมอื่ ผสมผสานกบั เรอื่ งราวแสนงดงามในนทิ าน กจ็ ะกระตนุ้ ใหเ้ กดิ การเชอื่ มโยง ของเครอื ขา่ ยสมองอยา่ งไม่รูจ้ บ สงิ่ ทงี่ อกงามไม่ร้จู บตามไปด้วย ก็คือสายสัมพันธ์ ความรกั ของครอบครัว 46
6Checklist งานประดษิ ฐ์ คิดสรา้ งสรรค์ 47
งานประดิษฐ์ ศลิ ปะ คิดสร้างสรรค์ เปน็ เครื่องมอื ชน้ั ยอด ท่ีจะชว่ ยพฒั นาเดก็ ปฐมวยั ได้ทงั้ ทกั ษะปัญญาด้านวิชาการ และความสุขท่แี ทจ้ ากภายใน 48
เกดิ อะไรขึ้นระหว่างที่ เดก็ น้อยทำ�งานประดิษฐ์ เกดิ สมาธิ จติ ใจจดจอ่ ฝกึ ทกั ษะกล้ามเน้ือมัดเล็ก กระตนุ้ ประสาทสมั ผัส กระตุน้ การท�ำ งานเชื่อมโยงระหว่างอวัยวะต่าง ๆ ฝึกจินตนาการ ความคิดสรา้ งสรรค์ เกดิ สุนทรียะ มองเห็นความงดงาม ฝึกความอดทน พากเพยี ร เกิดความภาคภูมใิ จในตนเอง 49
Search
