ศาสนสถานสำคัญคู่แผ่นดิน

150 ศาสนสถานสำ�คญั คู่แผน่ ดนิ

เทวสถานส�ำหรบั พระนคร ภายในสถานพระอิศวร ตงั้ อยู่ เลขท่ี ๒๖๘ ถนนบ้านดนิ สอ แขวง เสาชิงช้า เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร ประวัติความเปน็ มา คนทว่ั ไปนยิ มเรยี กวา่ โบสถพ์ ราหมณ์ พระบาทสมเดจ็ หน้าบันด้านหน้ามเี ทวรปู ปูนปั้นนูน รปู พระอศิ วร พระอุมา พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรด และเคร่ืองมงคลรูปสังข์ กลศ กุมภ์ อยู่ในวิมาน ใต้รูป เกลา้ ฯ ใหส้ ร้างเทวสถานโบสถพ์ ราหมณข์ ึน้ เมอื่ พทุ ธศักราช วมิ านมีปูนป้ันเปน็ รปู เฆมและโคนนั ทิ หนา้ บนั ด้านหลังไมม่ ี ๒๓๒๗ โดยสกลุ พราหมณจ์ ากภาคใต้เป็นผ้กู ำ� กับดแู ล หลัก ลวดลาย ภายในเทวสถาน มเี ทวรปู พระอศิ วรสำ� รดิ ประทบั ในการก่อต้งั พราหมณ์ ณ เทวสถานแหง่ น้ี มบี ทบาทส�ำคัญ ยนื ปางประทานพรและยังมเี ทวรปู ขนาดกลางอกี ๓๑ องค์ ท�ำหน้าท่ีประกอบพิธีกรรมทั้งหลายในการพระราชพิธีแห่ง ประดษิ ฐานในเบญจา (ชุกช)ี ถดั ไปดา้ นหลังเบญจามีเทวรูป พระมหากษตั รยิ าธิราชเจ้าทุกรชั กาลของแผ่นดนิ ตลอดทง้ั ศิวลึงค์ ๒ องค์ ด้านหน้าเบญจามชี ้นั ลด ประดษิ ฐานเทวรูป พิธีกรรมของพระราชวงศ์ รวมถึงหน่วยงานราชการ และ พระพรหม ๓ องค์ พระราชครูวามเทพมุนีเป็นผู้สร้าง ประชาชนใหศ้ านติสขุ ร่มเยน็ สบื มาจนปจั จุบัน เมื่อพุทธศักราช ๒๕๑๔ และพระสรัสวดีสองข้างแท่นลด สิง่ ส�ำคญั ภายในศาสนสถาน มเี ทวรปู พระอศิ วรและพระอมุ าทรงโคนนั ทิ เปน็ ศลิ ปะปนู ปน้ั โบราณ ตรงกลางโบสถม์ เี สาลกั ษณะคลา้ ยเสาชงิ ชา้ ๒ ตน้ ภายในเทวสถานมโี บสถ์ ๓ หลัง เปน็ อาคารก่ออฐิ สูง ๒.๕๐ เมตร ส�ำหรับประกอบพิธีช้าหงส์ในพระราชพิธี ถือปนู ช้ันเดยี ว มีก�ำแพงลอ้ มรอบ ตรยี มั พวาย - ตรปี วาย ในวนั แรม ๑ คำ�่ เดอื นยี่ (พระอศิ วร สถานพระอิศวร (โบสถ์ใหญ่ อยู่ด้านหลังเทวาลัย พระอมุ า พระคเณศ) วนั แรม ๕ คำ�่ เดอื นย่ี (พระนารายณ)์ พระพรหม) ก่อสร้างด้วยอิฐถือปูนไม่มีพาไล โบสถ์หลังนี้ และวันแรม ๓ ค�่ำ เดือนย่ี (พระพรหม) พิธีช้าหงส์ใน มีขนาดใหญ่กว่าหลังอ่ืนทุกหลัง หลังคาท�ำชั้นลด ๑ ช้ัน วนั แรม ๑ คำ�่ และวนั แรม ๕ คำ่� เดอื นย่ี เปน็ พธิ ที มี่ มี าแลว้ ศาสนาพราหมณ์ - ฮนิ ดู 151

ภายในสถานพระนารายณ์ ภายในสถานพระพิฆเนศวร ตง้ั แตส่ มยั รชั กาลท่ี ๑ สว่ นในวนั แรม ๓ คำ�่ เปน็ พธิ ที จ่ี ดั ใหม้ ขี น้ึ ในรชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพิตร ภายหลังจากท่ีพระราชครูวามเทพมุนี ได้จัดสร้างเทวรูปพระพรหมถวายเนื่องในมหามงคลสมัยวันเฉลิม พระชนมพรรษา ๓ รอบ พระนกั ษตั ร สถานพระพิฆเนศวร (โบสถก์ ลาง) สร้างดว้ ยอฐิ ถอื ปูน มพี าไลท้ังด้านหน้าและดา้ นหลัง การก่อสรา้ งยงั คงศิลปะ อยธุ ยาที่สร้างโบสถท์ ม่ี พี าไล ตัวโบสถ์ไมม่ ีลวดลาย หลงั คามชี ้นั ลด ๑ ชั้น หนา้ บนั เรยี บ ไมม่ รี ูปเทวรปู ปูนปัน้ เหมอื นสถาน พระอิศวร ภายในโบสถม์ เี ทวรปู พระพฆิ เนศวร ๕ องค์ ท�ำด้วยหิน คือ หนิ แกรนติ ๑ องค์ หินทราย ๑ องค์ หินเขียว ๒ องค์ ทำ� ด้วยส�ำริด ๑ องค์ ประดิษฐานบนเบญจา ประทบั น่ังทกุ องค์ สถานพระนารายณ์ (โบสถ์ริม) สร้างด้วยอิฐถือปูน มีพาไลทั้งด้านหน้าและด้านหลัง การก่อสร้างท�ำเช่นเดียว กับสถานพระพิฆเนศวร ภายในประดิษฐานบุษบก ๓ องค์เคียงกัน ประกอบด้วยเทวรูปพระลักษมี (บุษบกองค์ซ้ายมือ) พระนารายณ์ (บุษบกองค์กลาง) พระภูมิเทวี (บุษบกองค์ขวามือ) ตรงกลางโบสถ์มีเสาลักษณะคล้ายเสาชิงช้าขนาดย่อม สำ� หรบั ประกอบพธิ ชี า้ หงส์ บรเิ วณลานเทวสถาน ดา้ นหนา้ ประตทู างเขา้ มเี ทวาลยั ขนาดเลก็ ประดษิ ฐานพระพรหม ตง้ั อยกู่ ลางบอ่ นำ้� สรา้ งเมอ่ื พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๕ นอกจากนยี้ งั มี หอเวทวทิ ยาคม เปน็ หอ้ งสมดุ เฉพาะกจิ เกบ็ รวบรวมสรรพวชิ าการตา่ งๆ เกยี่ วกบั วรรณคดี พธิ กี รรม ประวตั ศิ าสตรท์ างศาสนา พราหมณ์ โหราศาสตร์ วฒั นธรรมประเพณี และยงั เปน็ ทปี่ ระกอบพธิ กี รรมทางศาสนา บำ� เพญ็ กศุ ล แสดงพระธรรมเทศนา ปาฐกถา อภปิ รายสนทนา และแลกเปลย่ี นความคดิ เหน็ ตามโอกาสอนั ควร หอเวทวทิ ยาคมแหง่ นเี้ ปน็ ศนู ยศ์ กึ ษา คน้ ควา้ วจิ ยั และรวบรวมสรรพวทิ ยาการดา้ นประเพณแี ละพธิ กี รรมแหง่ หนง่ึ ในประเทศไทย เปดิ ใหป้ ระชาชนเขา้ ศกึ ษาคน้ ควา้ ขอ้ มลู เกย่ี วกบั ศาสนาฮนิ ดู กรมศลิ ปากร ไดป้ ระกาศขน้ึ ทะเบยี นเปน็ โบราณสถานสำ� คญั ของชาติ เมอ่ื วนั ที่ ๒๒ พฤศจกิ ายน พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๒ 152 ศาสนสถานสำ�คญั คูแ่ ผ่นดนิ

ศาสนาพราหมณ์ - ฮนิ ดู 153

154 ศาสนสถานสำ�คญั คู่แผน่ ดนิ

วัดวษิ ณุ ภายในโบสถว์ ดั วษิ ณุ ตงั้ อยู่ เลขท่ี ๕๐ ซอยวดั ปรก เขตยานนาวา กรุงเทพมหานคร ประวตั คิ วามเปน็ มา วัดวิษณุ เป็นวัดของศาสนาพราหมณ์ – ฮินดู โดยอญั เชิญเทวรูปตา่ งๆ จากประเทศอนิ เดยี มาประดิษฐาน เพียงแห่งเดียวในเอเชียอาคเนย์ที่มีเทวรูปศักดิ์สิทธ์ิ สร้าง เพื่อสักการบูชา ท�ำพิธีเปิด เมื่อพุทธศักราช ๒๔๖๔ ด้วยหินอ่อน แกะสลักด้วยมือจากประเทศอินเดีย สร้าง ตงั้ ชอ่ื วา่ สมาคมฮนิ ดธู รรมสภา – วัดวษิ ณุ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เน่ือง จากศาสนิกชนชาวอินเดียในประเทศไทยมีจ�ำนวนมากขึ้น ตอ่ มา ไดจ้ ดั สรา้ ง ศาลา โบสถ์ สสุ านฮนิ ดู และอาคาร สถานท่ีประกอบศาสนกิจท่ีมีอยู่เดิม คือ วัดพระศรี อ่ืนๆ เพื่อใช้ประกอบกิจกรรมทางศาสนา รวมท้ังสร้าง มหาอุมาเทวี (วัดแขก) คับแคบ ไม่สามารถขยายได้ หอสมุด เป็นตึกสองช้ัน เพื่ออ�ำนวยประโยชน์ในการศึกษา จึงได้มีการเรี่ยไรเงินจากชาวอินเดียท่ีมาจากแคว้นอุตตร หาความรู้ แกช่ าวฮนิ ดู และผสู้ นใจทวั่ ไป จวบจนพทุ ธศกั ราช ประเทศ และชาวฮินดู รวมถึงหัวหน้าคณะวิศวกรชาว ๒๕๓๕ มหามณเฑียร หรือโบสถ์ของวัดวิษณุ มีความเก่า อังกฤษ ในบริษัทอีสต์เอเชียติกร่วมบริจาคเงินเพื่อซื้อ แก่ทรุดโทรมลง จึงได้บูรณปฏิสังขรณ์และจัดสร้างขึ้นใหม่ ท่ีดินบริเวณซอยวัดปรก และได้สร้างมหามณเฑียรหรือ ใช้เวลาประมาณ ๙ ปี แล้วเสรจ็ พุทธศักราช ๒๕๔๔ เทวาลัย (โบสถ์) ข้ึนในที่เดียวกับท่ีตั้งสมาคมฮินดูสภา ศาสนาพราหมณ์ - ฮนิ ดู 155

พระหนมุ าน แบกตน้ สังกรณีตรชี วา พระพิฆเนศวร พระศิวะและพระอุมาเทวี สงิ่ ส�ำคัญภายในศาสนสถาน พุทธศักราช ๒๕๔๗ ได้อัญเชิญเทวรูปศักด์ิสิทธิ์ ๒๔ องค์ จากอินเดียมา ประดิษฐานที่โบสถ์ใหม่แห่งน้ี ส�ำหรับสถานที่ประดิษฐานของเทวรูปนั้น ในโบสถ์ ใหญก่ ลาง มีรูปพระราม พระนางสีดา พระพรต พระลกั ษณ์ พระสตั รุต พระหนมุ าน พระศวิ ลึงค์ พระศาลิคคราม พระแมท่ ุรคา พระนารายณ์ พระแม่ลักษมี พระศิวะ พระแมป่ ารวตี พระพฆิ เนศวร พระกฤษณะ พระราธา ในบรเิ วณวดั วษิ ณมุ โี บสถย์ อ่ ยอกี คือ โบสถพ์ ระแมท่ รคุ า โบสถพ์ ระศวิ ลงึ ค์ โบสถ์นาฏราช (อยใู่ ต้ตน้ โพธ)์ิ และโบสถ์ พระหนุมาน นอกพระมณฑปด้านขวามีรูปพระพุทธเจ้าปางต่างๆ และด้านซ้ายมี พระคัมภรี ์พระเวท วัดวิษณุ นอกจากจะเป็นศูนย์รวมของการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา ยงั เปน็ ศนู ยก์ ลางของชาวฮนิ ดอู ตุ ตรประเทศ ยงั เปน็ ตน้ แบบของไวษณพนกิ าย นบั ถอื พระวิษณวุ ่าเป็นเทพเจ้าสูงสดุ ยงิ่ ใหญ่กว่าเทพใดๆ รวมถึงเป็นท่ีตงั้ ของสมาคมฮนิ ดู ธรรมสภา ซง่ึ เป็นองค์กรท่ีมบี ทบาทส�ำคัญในการชว่ ยเหลือและพฒั นาชุมชน ทัง้ ใน กรงุ เทพฯ และตา่ งจังหวัด 156 ศาสนสถานส�ำ คญั ค่แู ผ่นดนิ

ศาสนาพราหมณ์ - ฮนิ ดู 157

158 ศาสนสถานสำ�คญั คู่แผน่ ดนิ

วดั เทพมณเฑยี ร ตัง้ อยู่ท่ี ๑๓๖/๑-๒ ถนนศิริพงษ์ เสาชิงชา้ แขวงสำ� ราญราษฎร์ เขตพระนคร กรงุ เทพมหานคร ประวัตคิ วามเป็นมา (ใกล้โบสถ์พราหมณ์ เสาชงิ ช้า) วัดเทพมณเฑียรมีจุดเริ่มต้นจากฮินดูสภา คือ พระนางราธา พระพุทธเจ้าอวตารปางที่ ๙ แห่งพระวิษณุ เมอื่ พทุ ธศกั ราช๒๔๖๘ศาสนกิ ชนชาวฮนิ ดู(ชาวอนิ เดยี –ภารตะ) พระศวิ ะ พระแมท่ รุ คา พระพฆิ เนศวร พระหนมุ าน พระแมส่ ตี ในประเทศไทยไดพ้ รอ้ มใจกนั จดั ตง้ั สมาคมฮนิ ดสู ภาบรเิ วณหลงั หรอื ราณสี ตเี ทวี และอญั เชญิ ดนิ ศกั ดส์ิ ทิ ธจิ์ ากพทุ ธสงั เวชนยี วงั บรู พาเพอื่ เปน็ ศนู ยก์ ลางการดำ� เนนิ กจิ กรรมทางศาสนา และ สถานทส่ี ำ� คญั ๔แหง่ อนั ไดแ้ ก่ลมุ พนิ ี(สถานทป่ี ระสตู )ิ พทุ ธคยา เปลยี่ นชอื่ เปน็ ฮนิ ดสู มาช ในพทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ โดยยา้ ยมาอยู่ (สถานท่ีตรัสรู้) สารนาถ (สถานท่ีแสดงปฐมเทศนา) และ อาคาร ๓ ชนั้ ซอยศริ ชิ ยั ถนนศริ พิ งษ์ ในพทุ ธศกั ราช ๒๔๙๔ กสุ นิ ารา (สถานทปี่ รนิ พิ พาน) มาไวเ้ พอ่ื ความศกั ดสิ์ ทิ ธแ์ิ ละ ไดย้ า้ ยโรงเรยี นภารตวทิ ยาลยั มาอยใู่ นบรเิ วณเดยี วกนั ดว้ ย เป็นสิริมงคล พร้อมกันนี้ได้อัญเชิญน�้ำจากแม่น้�ำศักด์ิสิทธ์ิ ตา่ งๆ ในอนิ เดยี เชน่ แมน่ ำ�้ คงคา แมน่ ำ้� ยมนา และแมน่ ำ�้ เมอ่ื ไดจ้ ดั ตงั้ สมาคมฮนิ ดสู มาช ณ สถานทแี่ หง่ ใหม่ สุรัสวดี ฯลฯ มารวมกันและนำ� มาประดษิ ฐานไว้ ณ โบสถ์ แลว้ จงึ ไดเ้ รย่ี ไรเงนิ บรจิ าคจากชาวภารตะทงั้ ในประเทศและ เทพมณเฑยี รแห่งน้ี เพอ่ื เป็นทีส่ กั การะของเหล่าศาสนกิ ชน ต่างประเทศที่มีจิตศรัทธา เพ่ือจัดสร้างโบสถ์เทพมณเฑียร (ศาสนสถานของชาวฮินดู) อย่างใหญ่โตงดงาม เพื่อเป็น ทั้งหลาย โดยสมาคมฯ ได้จัดพิธีเฉลิมฉลองการเปิดโบสถ์ สถานที่ประกอบศาสนกิจ โดยได้อัญเชิญพุทธปฏิมา และ เทพมณเฑยี รอยา่ งยง่ิ ใหญ่ เมอ่ื วนั ที่ ๑๑ มถิ นุ ายน พทุ ธศกั ราช เทวปฏิมาท่ีชาวฮินดูเคารพสักการะจากประเทศอินเดียมา ๒๕๑๒ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ประดษิ ฐานไวภ้ ายในเทพมณเฑยี รแหง่ น้ี อาทิ พระนารายณ์ บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรม และพระแมล่ กั ษมี พระรามและภควดสี ดี า พระกฤษณะ และ ราชนิ นี าถ ในรชั กาลท่ี ๙ เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ มาทรงเปดิ ศาสนาพราหมณ์ - ฮนิ ดู 159

พระกฤษณะและราธาเทวี พระหนุมาน พระรามและพระแมส่ ีดา สิ่งส�ำคญั ภายในศาสนสถาน วดั เทพมณเฑยี ร มเี ทวรปู หนิ ออ่ นประดษิ ฐานอยหู่ ลายองค์ โดยมพี ระวษิ ณุ และพระแมล่ กั ษมี เปน็ องค์ ประธาน เทวรูปองคอ์ ืน่ ๆ อาทิ พระพรหม ผสู้ ร้างโลก งดงามออ่ นชอ้ ยในศลิ ปะแบบอนิ เดยี เหนอื พระแมท่ รุ คา สัญลกั ษณแ์ หง่ ความเขม้ แข็งและความมอี ำ� นาจ พระพุทธเจา้ ชาวพราหมณ์ - ฮนิ ดูถือวา่ เป็นอวตารปางที่ ๙ ของพระนารายณ์ สญั ลกั ษณ์แห่งความไมเ่ บียดเบียน (อหงิ สา) พระราม และภควดีสดี า (พระแมส่ ีดา) พระราม เป็นอวตารปางที่ ๗ ของพระวิษณุ พระกฤษณะและชายา อีกอวตารหน่ึงของพระวษิ ณุนารายณ์ พระหนมุ าน อวตารของพระศิวะเพ่ือคุ้มครองดูแลพระราม พระแม่ลักษมี มหาเทวีผู้ย่ิงใหญ่ สัญลักษณ์แห่งความงาม การรักษาความดี พระพิฆเนศวร (พระคเณศ) โอรสของพระอิศวรและพระแม่อุมา และยังมีอีกหลายองค์ท่ี ชาวฮนิ ดูและชาวไทยให้ความเคารพนับถอื ในบรรดางานเทศกาลหรืองานนักขัตฤกษ์ของสังคมฮนิ ดู มงี านซงึ่ เป็นท่นี ิยมอย่างกวา้ งขวาง คอื งาน “วชิ ยั ทศม”ี และงาน “ชนมาษฏม”ี ประชาชนจะเฉลมิ ฉลอง “วชิ ยั ทศม”ี เพราะถอื กนั วา่ เปน็ วนั ทพ่ี ระรามรบ ศกึ ชนะทศกณั ฐ์ หรอื กลา่ วอกี นยั หนง่ึ กค็ อื เปน็ วนั ทธ่ี รรมะชนะอธรรม เพราะเชอื่ กนั วา่ พระรามเปน็ สญั ลกั ษณ์ ของธรรมะ ในท�ำนองเดยี วกบั ทเ่ี ช่ือว่าทศกัณฐ์เป็นสญั ลักษณข์ องอธรรม ส่วน “ชนมาษฏมี” เป็นวันเกิดของ พระกฤษณะ ซ่ึงเป็นเทพเจ้าที่ชาวอินเดียเคารพบูชากันทั่วประเทศ งานเทศกาล หรืองานนักขัตฤกษ์ของท้ัง สองงานนี้ ศาสนกิ ชนฮนิ ดใู หค้ วามสำ� คญั และจัดเฉลิมฉลองอย่างครกึ คร้นื ทุกปี 160 ศาสนสถานสำ�คัญคู่แผน่ ดิน

ศาสนาพราหมณ์ - ฮนิ ดู 161

ศาสนาซกิ ข์ 162 ศาสนสถานส�ำ คญั คู่แผน่ ดนิ

ศาสนาซกิ ข์ กำ� เนดิ ข้ึนในแคว้นปัญจาบ ประเทศอนิ เดยี นับถือพระเจ้าองค์เดยี วโดยเช่ือ ว่าพระเจ้าเปน็ ผู้สรา้ งโลกและมอี �ำนาจทส่ี ดุ คำ� ว่า “ซิกข”์ เป็นภาษาปัญจาบตรงกับภาษาสนั สกฤต วา่ “ศิษย” แปลว่า ผศู้ ึกษาหรือศษิ ย์ หมายความว่า ผ้นู บั ถือศาสนาซิกขท์ ุกคนเป็นศิษย์ของครุ ุ หมายถึงศาสดาของศาสนาซิกข์ องค์ปฐมศาสดาแหง่ ศาสนาซิกข์ คือ ครุ ุนานกั เทพ หลงั จากทคี่ ุรนุ านกั เทพสน้ิ พระชนม์ มพี ระศาสดาสบื ต่อมาอีก ๙ พระองค์ พระศาสดาครุ วุ ินทสงิ ห์ เปน็ พระองค์สุดทา้ ย จากนน้ั ไม่มี พระศาสดาในรูปบุคคล แต่ให้ยึดถือพระมหาคัมภีร์คุรุครันถ์ซาฮิบ เป็นพระศาสดานิรันดร์กาล ชาวซิกข์จงึ ปฏบิ ตั ติ ่อพระมหาคมั ภีร์ประดจุ พระศาสดาทีแ่ ท้จริง ศาสนสถานของซกิ ข์ เรยี กวา่ “ครุ ดุ วารา” หมายถงึ ประตหู รอื หนทางทท่ี อดไปสพู่ ระศาสดา ศาสนสถานของซกิ ข์ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งกอ่ สรา้ งในลกั ษณะถาวรหากยงั ไมม่ ปี จั จยั ในการกอ่ สรา้ ง สามารถ ใช้สถานที่ใดๆ เป็นศาสนสถานได้ แต่ต้องสะอาดและมีที่ประดิษฐานพระมหาคัมภีร์ พระศาสดา นริ นั ดรก์ าล โดยสรา้ งแทน่ หรอื ยกพนื้ สงู กวา่ บรเิ วณโดยรอบ เหนอื แทน่ มผี า้ ขาวดาดเบอื้ งบน บรเิ วณ ใดที่มพี ระมหาคมั ภีร์ประดิษฐาน ถือว่าเป็นศาสนสถานของชาวซกิ ข์ได้ เอกลักษณท์ ่ีสำ� คญั ของคุรุดวารา คือ โรงครวั พระศาสดา (ครุ กุ าลังกรั ) เพ่อื บริการอาหาร สำ� หรบั ศาสนกิ ชนทม่ี าเคารพพระศาสดา ไมว่ า่ จะนบั ถอื ศาสนาใด เชอ้ื ชาติใด หรอื วรรณะใด สามารถ มารว่ มรบั ประทานอาหารไดโ้ ดยนงั่ เปน็ แถวในระดบั เดยี วกนั รบั อาหารจากหมอ้ หรอื ภาชนะเดยี วกนั แสดงความเสมอภาคทางสทิ ธิ ฐานะ ความเชือ่ และความสัมพนั ธ์ฉนั พ่ีนอ้ ง ศาสนาซกิ ข์ 163

164 ศาสนสถานสำ�คญั คู่แผน่ ดนิ

ครุ ดุ วาราศรคี รุ สุ งิ หส์ ภา ครุ ุดวาราศรีคุรสุ งิ หส์ ภา ตง้ั อยทู่ ่ี ถนนจกั รเพชร แขวงบรู พาภริ มย์ เขตพระนคร กรงุ เทพมหานคร ประวตั คิ วามเปน็ มา คุรุดวารา เป็นศาสนสถานของชาวอินเดียท่ี วา่ ทใี่ ดทีม่ ชี าวซกิ ข์มากกว่า ๒ ครอบครวั ทน่ี น้ั ควรมสี ถานที่ นับถือศาสนาซิกข์ เป็นศูนย์รวมจิตใจของซิกข์ศาสนิกชน เพื่อประกอบกิจกรรมทางศาสนาร่วมกัน ซึ่งสามารถใช้ และชาวไทยท่ีนับถือศาสนาซิกข์ ชาวซิกข์คนแรกเข้า สถานท่ีใดๆ เป็นศาสนสถานก็ได้ แต่บริเวณน้ันต้อง มาในประเทศไทยประมาณพุทธศักราช ๒๔๒๗ ชื่อนาย สะอาดและมีท่ีประดิษฐานพระมหาคัมภีร์คุรุครันถ์ซาฮิบที่ กิรบารามมาดาน มีอาชีพเป็นพ่อค้าขายสินค้าต่างๆ โดยมี สมพระเกียรติ โดยจะสร้างเป็นบัลลังก์หรือยกพื้นสูงกว่า โอกาสเขา้ เฝา้ ฯ และไดพ้ ง่ึ พระบรมโพธสิ มภารพระบาทสมเดจ็ ทน่ี งั่ เจรญิ ธรรม บรเิ วณโดยรอบเหนอื แทน่ ตอ้ งมผี า้ คลา้ ยฉตั ร พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จากนั้นได้ชักชวนบรรดาเพื่อน ดาดอยเู่ บอื้ งบน บรเิ วณใดทม่ี พี ระมหาคมั ภรี ค์ รุ คุ รนั ถซ์ าฮบิ พ้องชาวซิกข์จากแคว้นปัญจาบอพยพมาต้ังถิ่นฐานใน ประทบั อยู่ ถอื วา่ บรเิ วณนั้นเปน็ ศาสนสถานของชาวซิกข์ กรุงเทพฯ เม่ือจ�ำนวนชาวซิกข์เพิ่มมากข้ึน จึงเป็นจุดเร่ิม เน่ืองจากความคับแคบไม่สะดวกของพ้ืนท่ีบริเวณ ต้นของการจัดต้ังศาสนสถาน โดยเช่าบ้านบริเวณถนน บ้านเช่า ชาวซกิ ขจ์ งึ ก�ำหนดประกอบศาสนกจิ เพียงสัปดาห์ บ้านหม้อ เพื่อประกอบศาสนกิจในพุทธศักราช ๒๔๕๕ ละครั้ง ต่อมาพุทธศักราช ๒๔๕๖ จึงย้ายมาเช่าบ้านหลัง เนื่องจากค�ำสอนของศาสนามุ่งเน้นความร่วมมือและการ ใหญ่กว่าเดิม บริเวณหัวมุมถนนพาหุรัดและถนนจักรเพชร ช่วยเหลือเกื้อกูลกันในชุมชน ศาสนวินัยของซิกข์ก�ำหนด เพื่อเป็นศาสนสถานเจริญธรรมศาสนกิจเป็นประจ�ำทุกวัน ศาสนาซิกข์ 165

ซกิ ข์ศาสนิกชน สวดพระมหาคัมภีรค์ ุรุครันถ์ซาฮบิ ศาสนาจารย์ถวายปรนนบิ ัตบิ นทป่ี ระทบั จนกระทัง่ พทุ ธศักราช ๒๔๗๕ ชาวซิกข์ได้ซอื้ ที่ดินและกอ่ สรา้ งตึก ๓ ชัน้ คร่ึง เพื่อจัดตง้ั ศาสนสถานถาวร โดยใชช้ ื่อวา่ “ศาสนสถานสมาคมศรคี ุรุสิงหส์ ภา” ในสมยั สงครามโลกครง้ั ท่ี ๒ พนั ธมติ รไดท้ งิ้ ระเบดิ เพอื่ ท�ำลายโรงไฟฟ้าวัดเลียบและสะพานพระพุทธยอดฟ้า ซึ่งมีผลกระทบถึงศาสนสถานชาวซิกข์ จึงต้องหยุด ประกอบศาสนกิจช่ัวคราว หลังจากนั้นจึงได้บูรณปฏิสังขรณ์ศาสนสถาน และศาสนิกชนได้ใช้เป็นสถานที่ ประกอบศาสนกิจจนถึงพทุ ธศกั ราช ๒๕๒๒ สมาคมศรคี รุ ุสิงห์สภาและชาวไทยซกิ ข์ ไดร้ ว่ มกันสรา้ งศาสน สถานขน้ึ ใหมบ่ นพนื้ ทเ่ี ดมิ เปน็ ศาสนสถานคอนกรตี เสรมิ เหลก็ สงู ๕ ชนั้ และชนั้ ลอย ใชเ้ ปน็ สถานทปี่ ระกอบ ศาสนกิจและเป็นศนู ยร์ วมของศาสนกิ ชนซกิ ข์ ปจั จบุ ันมีคุรดุ วาราหรอื ศาสนสถานซิกข์ ตัง้ อยใู่ นจังหวดั ต่างๆ ของประเทศไทย ๑๗ แห่ง ไดแ้ ก่ กรงุ เทพมหานคร เชยี งใหม่ เชยี งราย ชลบรุ ี ขอนแก่น ล�ำปาง นครพนม นครราชสีมา นครสวรรค์ ปัตตานี ภเู ก็ต สมุทรปราการ สงขลา ตรงั อุบลราชธานี อุดรธานี และยะลา สงิ่ ส�ำคญั ภายในศาสนสถาน กลางหอ้ งโถงของครุ ดุ วารา ประดษิ ฐานพระมหาคมั ภรี ค์ รุ คุ รนั ถซ์ าฮบิ บนพระแทน่ ภายในหอ้ งโถง จะเปน็ สถานทช่ี มุ นมุ เจรญิ ธรรมสวดภาวนา ประกอบพธิ กี รรมงานเฉลมิ ฉลองวนั สำ� คญั ทางศาสนาและอน่ื ๆ 166 ศาสนสถานสำ�คัญคูแ่ ผน่ ดิน

ศาสนาซิกข์ 167

บรรณานกุ รม กรมการศาสนา . ๑๐๘ องค์พระปฏิมา พระพุทธรูปคู่แผ่นดิน. นครนิ ทร์ วทิ ยาเขตปตั ตานี ปกี ารศกึ ษา ๒๕๕๙ กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พส์ ำ� นกั งานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาต,ิ ๒๕๖๐. ส่อื ออนไลน์ คริสตจักรไคร้สตเชิช กรุงเทพ สืบค้นจาก http://ccbthai.org/ . ศาสนาในประเทศไทย. (พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๒). กรงุ เทพฯ : mobile/about_us.html โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๖๐. โครงการศึกษาแนวทางบูรณะและปรับปรุงอาคารโบสถ์แม่พระ กรมศิลปากร. น�ำชมกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : อมรินทร์ ลกู ประคำ� (กาลหวา่ ร)์ สบื คน้ จาก https://www.youtube.com/ การพมิ พ,์ ๒๕๒๕. watch?v=drymwCfZNE8 ธรี ภาพ โลหติ กลุ “มสั ยดิ บางออ้ : ทสี่ ดุ ของพหวุ ฒั นธรรมแหง่ ศรทั ธา” .พระพทุ ธรปู สำ� คญั . กรงุ เทพฯ : องคก์ ารคา้ ของครุ สุ ภา, ใน นติ ยสารแอทสรุ าษฎร@์ Surat.สบื คน้ จาก http//atsurat.com ๒๕๔๐. โบสถ์กาลหว่าร์ (วัดพระแม่ลูกประค�ำ) สืบค้นจาก http://cat holichaab.com .วัดส�ำคัญกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : ยูไนเต็ด โบสถ์ซางตาครสู้ สบื คน้ จาก http://catholichaab.com โปรดักชัน่ , ๒๕๒๕. โบสถ์อาสนวิหารอัครเทวดามีคาแอล สืบค้นจาก http://www. ทองต่อ กล้วยไม้ ณ อยุธยาและคณะ. เทวสถานโบสถ์พราหมณ์ painaidii.com เสาชิงช้า. (ส�ำนักผังเมือง กรุงเทพมหานคร จัดพิมพ์ ประวตั มิ สั ยดิ สบื คน้ จาก http// yalacentralmosque.wordpress เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในวโรกาส .com งานฉลองสริ ิราชสมบตั ิครบ ๖๐ ป)ี . กรงุ เทพฯ : บรษิ ัท อมรินทร์ มสั ยิดต้นสน สืบคน้ จาก www.masjidmap.com พริน้ ติ้งแอนดพ์ บั ลชิ ช่งิ จำ� กัด (มหาชน), ม.ป.ป. มสั ยิดกลางปตั ตานี สืบคน้ จาก www.pattani.go.th พริ ิยะ ไกรฤกษ์. ลักษณะไทย พระพทุ ธปฏมิ า อตั ลกั ษณพ์ ทุ ธศลิ ป์ มสั ยิดกลางสงขลา สืบคน้ จาก www.klonghaecity.go.th ไทย. (ธนาคารกรงุ เทพ จดั พิมพเ์ นอื่ งในโอกาสที่พระบาทสมเดจ็ มสั ยดิ มำ� บงั มสั ยดิ กลางสตลู สบื คน้ จาก www.masjidinfo.com พระเจ้าอย่หู วั ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๕ ธันวาคม มสั ยดิ ๓๐๐ ปี สบื คน้ จาก www. 2narathiwat.go.th ๒๕๕๐). กรงุ เทพฯ : บรษิ ทั อมรนิ ทรพ์ รนิ้ ตงิ้ แอนดพ์ บั ลชิ ชง่ิ จำ� กดั มสั ยดิ บางหลวง มสั ยดิ ทรงไทยศลิ ปะ ๓ ชาติ แหง่ เดยี วในโลก สืบคน้ (มหาชน), ๒๕๕๑. จาก http//oknation.nationtv.tv วสมน สาณะเสน. แนวคิด รูปแบบและพัฒนาการของมิห์รอบ รองอาสนวิหารนักบุญอันนา หนองแสง สืบค้นจาก http:// ของมัสยิดต้นสน วิทยานิพนธ์หลักสูตรปริญญาศิลปมหา dondaniele.blogspot.com บัณฑิต มหาวิทยาลยั ศิลปากร ปีการศกึ ษา ๒๕๕๗. รายการเรื่องแบบนี้ก็มีด้วยเหรอ “มัสยิดบางหลวง” ออกอากาศ สุรศักด์ิ ศรสี �ำอาง. วดั เบญจมบพติ รและพพิ ิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติ วนั ท่ี ๑ เมษายน ๒๕๖๐. วดั เบญจมบพิตร พระพุทธรปู ส�ำคญั ณ วัดเบญจมบพติ รดุสิต วัดคอนเซ็ปชัญแห่งพระแม่เจ้า สืบค้นจาก http://catholichaab วนาราม. กรงุ เทพฯ : สำ� นกั พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร, .com ๒๕๕๑. วดั เทวดามคี าแอล-ซง่ แย,้ สบื ค้นจาก https://esan108.com สำ� นกั งานทรพั ยส์ นิ สว่ นพระมหากษตั รยิ .์ เทวสถานมรดกวฒั นธรรม ศุกรีย์ สะเริม และมะฮุดี ศรีเจริญ ใน รายการมุสลิมสยาม บนแผ่นดินไทย. (หนังสือท่ีระลึกโครงการบูรณปฏิสังขรณ์ “ประวัติศาสตรม์ สั ยดิ ตึกแดง” เทวสถานสำ� หรับพระนคร). กรงุ เทพฯ : บรษิ ัท อมรนิ ทรพ์ รน้ิ ตง้ิ สวยงาม มสั ยดิ กลางนครศรีธรรมราช ลา่ สดุ เตรียมรับมุสลมิ ทัว่ โลก แอนดพ์ ับลิชช่งิ จำ� กัด (มหาชน), ๒๕๕๖. สบื คน้ จาก www.muslimthaipost.com ส�ำนักงานปลัดกระทรวงวัฒนธรรม. น�ำชมกรุงรัตนโกสินทร์. สกั การสถานพระมารดาแหง่ มรณสกั ขี สบื คน้ จาก https://thailand กรุงเทพฯ : บจก.สวุ รรณภมู ิ เฮอรเิ ทจ, ๒๕๖๑. tourismdirectory.go.th อาดิศร์ อิดริส รักษมณี. มัสยิดในกรุงเทพฯ. กรุงเทพฯ : มติชน, อาสนวหิ ารพระนางมารอี าปฏิสนธินิรมล สบื คน้ จาก http://www. ๒๕๕๗. teeteawthai.com อาสนวหิ ารพระแมบ่ งั เกดิ สบื คน้ จาก http://www.zthailand.com .“มัสยิด” ใน สารานุกรมไทยส�ำหรับเยาวชนโดย พระราชประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เล่ม ๓๖. กรงุ เทพฯ : โครงการสารานุกรมไทยสำ� หรบั เยาวชน, ๒๕๕๔. อาซซี ะห์ เจะ๊ และ จิตรกรรมเทคนิคผสม : มสั ยดิ ในจงั หวดั ปตั ตานี ศิลปนิพนธ์หลักสูตรศึกษาศาสตรบัณฑิต มหาวิทยาลัยสงขลา

ศาสนสถานสา� คัญค่แู ผ่นดนิ ศาสนสถานสำ� คญั คแู่ ผน่ ดนิ กรมการศาสนา กระทรวงวฒั นธรรม ศส�าาคสัญนคสูแ่ ผถน่ าดนนิ จดั พมิ พ์ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๑ จำ� นวน ๑,๕๐๐ เลม่ กระทรวงวัฒนธรรม ISBN 978-616-543-562-8 ๑๐ ถนนเทยี มรว่ มมติ ร แขวงห้วยขวาง เขตหว้ ยขวาง กรุงเทพฯ ๑๐๓๑๐ โทรศัพท์ ๐ ๒๒๐๙ ๓๕๑๕-๑๙ www.m-culture.go.th ทีป่ รกึ ษา รฐั มนตรวี ่าการกระทรวงวฒั นธรรม ปลดั กระทรวงวัฒนธรรม นายวรี ะ โรจน์พจนรัตน ์ อดตี อธบิ ดกี รมการศาสนา นายกฤษศญพงษ์ ศริ ิ อธบิ ดกี รมการศาสนา นายมานสั ทารตั น์ใจ รองอธิบดีกรมการศาสนา นายกิตตพิ ันธ์ พานสุวรรณ นายเกรยี งศักด์ิ บุญประสิทธ์ ิ บรรณาธิการและผเู้ รยี บเรียง นางจุฑาทิพย์ โคตรประทมุ นายสำ� รวย นักการเรยี น นายสมชาย ณ นครพนม นางเบญจมาส แพทอง นางอลงกรณ์ จารุธรี นาท บรรณาธิการภาพ นายสงิ หค์ ม บรสิ ุทธิ์ ภาพ นายสมภพ ถาวรวฒั นะ นายสภุ ชัย ตรยิ าภรณ์ เออ้ื เฟ้ือภาพและขอ้ มลู นายภัทระ คาน ออกแบบและจดั พมิ พ์ บริษทั รงุ่ ศิลป์การพิมพ์ (๑๙๗๗) จ�ำกัด โทร. ๐๒ ๑๑๘ ๓๕๕๕

กรมการศาสนา ๑๐ ถนนเทยี มรว่ มมิตร แขวงห้วยขวาง เขตหว้ ยขวาง กรุงเทพฯ ๑๐๓๑๐ โทรศพั ท์ ๐ ๒๒๐๙ ๓๖๙๙ www.dra.go.th