หลักการและวิธีการใช้สะเดาป้องกันและกำจัดแมลงศัตรูพืช

เอกสารเผยแพรท างวชิ าการ ฉบับที่ 1 โครงการเกษตรกชู าติ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร หลักการและวิธีการใชสะเดา ปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืช ศ.ดร.ขวัญชัย สมบตั ศิ ริ ิ ภาควิชากีฏวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร กทม. 10900 • คํานํา • ลักษณะทั่วไป • ถ่ินกําเนดิ และเขตแพรก ระจาย • สภาพภมู อิ ากาศและดนิ ทเ่ี หมาะสม • การปลกู และดแู ลรกั ษา • การขยายพนั ธุ • ประโยชนจ ากสะเดา • วิธีการเกบ็ และรกั ษาผล • สารเคมีในสะเดา • สารสกดั สะเดา • สารสกดั เปน การคา • สารสกัดใชเ อง • หลักการใชส ารสกดั สะเดา • ผลของสะเดาทม่ี ตี อ แมลง • ขอดี ขอ เสยี ของการใชส ารสกดั จากสะเดา • ขอแนะนําในการใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั แมลงศัตรูพืชบางชนิด

2 คํานํา นับต้ังแตประเทศไทยเขาสูภาวะวิกฤติทางเศรษฐกจิ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตรไ ดต ดิ ตามผล กระทบทางเศรษฐกิจที่มีตอความสามารถในการผลิตอาหารของระบบเกษตรกรรมไทยอยางใกลชิด โดยตระหนักดีวา ความมน่ั คงทางเกษตรและอาหารเปน แนวตง้ั รบั ทแ่ี กรง ทส่ี ดุ และเปน แนวรบั แนวสดุ ทายท่ีจะปองกันไมใหวิกฤติการทางเศรษฐกิจลุกลามไปสูความไมสงบทางสังคม ดวยความพรอ มทาง วิชาการของมหาวิทยาลัยท่ีส่ังสมอยูแลว มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร โดยความสนับสนุนของทบวง มหาวิทยาลัย สํานกั งบประมาณ คณะรฐั มนตรแี ละโดยความอนเุ คราะหแ ละคณะกรรมาธกิ ารวสิ ามญั พิจารณารางพระราชบัญญัติงบประมาณประจําป พ.ศ. 2542 ไดร บั การจดั สรรงบประมาณแผน ดนิ จาก การแปรญัตติจํานวนหนง่ึ ใหน ําไปปฏิบัติภาระกิจพิเศษในโครงการ “เกษตรกูชาติ” เพื่อขยายผลวิชา การทางเกษตรใหต กถงึ มอื พน่ี อ งเกษตรกรโดยเรว็ โครงการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธีและชีวภัณฑ เปน โครงการยอ ยโครงการหนง่ึ ในโครงการเกษตรกชู าติ เอกสารหลักการและวธิ กี ารใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั แมลงศตั รพู ชื ฉบบั น้ี เปนผลงานเขียนจาก ประสบการณศ ึกษาวจิ ัยของ ศ.ดร. ขวัญชัย สมบตั ศิ ริ ิ แหงภาควิชากีฏวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร ซง่ึ เปน นกั วชิ าการอาวโุ สทา นหนง่ึ ของมหาวทิ ยาลยั ที่บากบั่นมุงพยายามที่จะใหระบบ เกษตรกรรมไทยพึ่งพิงการใชสาร เคมสี งั เคราะหป ราบศตั รพู ชื ทน่ี ําเขาจากตางประเทศใหน ยอท่สี ุดเทา ที่จะทําได การใชส ารสกดั จากสะเดานอกจากจะชวยอนุรักษสภาพสงิ่ แวดลอ มที่ดี ปลอดภยั ตอ เกษตรกร ผูใชและผูบริโภคแลว ยงั ชว ยลดการสญู เสยี เงนิ ตราออกนอกประเทศ อันเปนการชวยเศรษฐกิจอีกทาง หนง่ึ ดว ย ศาสตราจารย ธรี ะ สตู ะบตุ ร อธกิ ารบดี 9 มนี าคม 2542

3 บทนํา แมลงเปนสัตวไ มม กี ระดกู สนั หลงั ขนาดเลก็ ซง่ึ มคี วามสําคัญตอมนษุ ย-สตั ว เปน อยา งมาก ทั้ง ในดานใหคุณและใหโทษ ในทางใหคุณ เชน ชวยผสมเกสรดอกไม ทง้ั ในดา นและใหโ ทษ ในทางใหคุณ เชน ชวยผสมเกสรดอกไม เปน ตวั ห้ําตัวเบยี น คอยทําลายแมลงศตั รพู ชื และสตั วเ ลย้ี ง เปน อาหารมนษุ ย และสัตวท ม่ี คี ณุ คา ทางอาหารสงู ใหผลิตภัณฑทางอุตสาหกรรม ไดแก น้าํ ผึ้ง ไหม ครง่ั และใหค วามสวย งามแกธรรมชาติ เปน ตน สวนในการใหโทษคือ เปน ศตั รทู ําลายพืช-สตั วแ ละผลติ ภณั ฑใ นโรงเกบ็ หรือ เปนพาหะนําโรคหลายชนดิ มาสมู นษุ ย-สตั ว เปน ตน เกษตรกรไดตอสูกับแมลงศัตรูพืชและสัตวมาเปนเวลานานหลายรอยปมาแลว จนถึงทุกวันนี้ ก็ยังไมสามารถเอาชนะแมลงได ทั้งๆ ทน่ี กั วทิ ยาศาสตรไ ดพ ฒั นาสารฆา แมลงชนดิ ใหมๆ ตลอดจน เทคนิคตา งๆ เพอ่ื ปราบแมลงใหห มดไป แตก็ไมประสพผลสําเรจ็ แมลงศตั รพู ชื และสตั วเ ลย้ี ง ยังเปน ปญหาที่สําคัญในการลดผลผลติ ของเกษตรกร ซง่ึ บางครง้ั รา ยแรงถงึ ขน้ั เกษตรกรตอ งเลกิ อาชพี นน้ั ๆ ปญหาสําคัญที่ทําใหเ กษตรกรยงั ไมส ามารถเอาชนะแมลงได คอื การใชส ารฆา แมลงสงั เคราะห ท่ีไมถูกตอง และมีการใชทีม่ ากเกนิ ความจําเปน ซง่ึ มผี ลใหแ มลงดอ้ื ยา เกดิ การระบาดของแมลงบอ ยครง้ั ขึ้นกวาเดิม เกิดศตั รพู ชื ชนดิ ใหมๆ ทําลายรนุ แรงขน้ึ ทง้ั นเ้ี นอ่ื งจากสารฆา แมลงไปทําลายสมดลุ ธรรม ชาติ นอกจากนั้นยังกอใหเกิดอันตรายตอผูใช สง่ิ มชี วี ติ อน่ื มกี ารเจอื ปนในสง่ิ แวดลอ ม และสารตกคา ง ในผลิตผลการเกษตรทเ่ี กนิ คา ความปลอดภยั ไมส ามารถสง จําหนา ยตา งประเทศได จากประสบการณที่ผูเขียนไดทํางานวิจัยและตดิ ตามผลการใชส ะเดาของเกษตรกร ในการปอ ง กันและกําจัดแมลงศตั รพู ชื หลายชนดิ มาเปน เวลานานมาก แสดงใหเ หน็ ชดั เจนวา สะเดาสามารถใชป อ ง กันและกําจดั แมลงไดแ นน อน และมคี วามเปน ไปไดส งู มากทจ่ี ะแนะนําใหเ กษตรกรใชส ะเดาเพอ่ื ลดการ ใชสารฆา แมลงสงั เคราะห ซึ่งมีผลใหแผนพัฒนาเศรษฐกิจแหงชาติที่รัฐบาลไดตั้งเปาเอาไว ไดส ําเรจ็ เปน รปู ธรรม เพ่ือใหการปองกันและกําจัดแมลงเกินผลดีในแบบยั่งยืน เกษตรกรจําเปนตอ งเปลย่ี นทศั นคติ การปองกันและกําจดั แมลงเสยี ใหม จากเดมิ ทใ่ี ชส ารฆา แมลงสงั เคราะห เปน หลกั มาเปน การใชส ะเดา เปนหลัก และใชส ารฆา แมลงสงั เคราะห เปนตัวสนบั สนนุ โดยใชเ ฉพาะเทา ท่ีจําเปน เทา นน้ั นอกจากนน้ั เกษตรกรจําเปนตองนําวิธีการปอ งกนั และกําจดั แมลงชนดิ ทไ่ี มใ ชส ารเคมี มาใชร ว มกนั เพอ่ื ลดปรมิ าณ แมลงใหอ ยใู นระดบั ต่ําตลอดเวลาจงึ จะทําใหการใชส ะเดาประสพผลสําเรจ็ ทง้ั ในระยะสน้ั และระยะยาว วิธีการปองกันและกําจัดแมลงโดยไมใชสารเคมี มีอยูดวยกันหลายวธิ ซี ง่ึ ขน้ึ อยกู บั ความเหมาะ สมของพื้นที่ ชนิดของแมลงและตวั เกษตรกรเองเชน การปลูกพืชหมุนเวียน การปลกู พืชตา นทาน การ เก็บทําลายแมลงโดยตรง การตดั แตง กง่ิ การใชการเหนียว การหอ หมุ ผลไม การใชกับดักไฟฟา การ เล้ียงตัวห้ําตวั เบยี นใหไ ดป รมิ าณมาก ๆ และปลอ ยลงแปลงเปน ครง้ั คราว เปน ตน เกษตรกรหลายทานที่เคยใชสะเดาปองกันและกําจดั แมลงมาแลว และมคี วามเหน็ ตรงกนั ขา มกม็ ี เปนจํานวนมาก ทง้ั น้ี เนอ่ื งจากสาเหตหุ ลายประการ ที่สําคัญที่สุดคือ คณุ ภาพของสะเดา และวิธีการใช ท่ีไมถูกตอง อปุ สรรคดงั กลา วไมใ ชเ รอ่ื งทย่ี าวเกนิ กวา ทจ่ี ะแกไ ขได โดยการอา นเอกสารหรอื จดั การอบรม ความรูแกเกษตรกร จะชวยใหเกษตรกรใชสะเดาไดผลดี

4 ส่ิงสําคัญเหนืออ่ืนใดคือ จะทําอยางไรที่จะใหหนวยงานราชการที่รับผิดชอบตอเกษตรกร มีความเช่ือม่ันวา สะเดานน้ั สามารถใชป อ งกนั และกําจดั แมลงศตั รพู ชื ไดผ ลดจี รงิ ๆ ประโยชนที่จะเกิดขึ้น เปนอยางมากแกเกษตรกรไทย และประเทศชาติ คอื สะเดาไมทําใหเกิดพิษรายแกผูใชศัตรูธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม ไมม สี ารตกคา งในสนิ คา การเกษตร ชว ยลดตน ทนุ การผลติ เพราะเกษตรกรสามารถ ผลิตใชเองได พน้ื ทป่ี า เพม่ิ ขน้ึ โดยอตั โนมตั ิ และยงั สรา งสมดลุ ธรรมชาตใิ หเ กดิ ขน้ึ อกี ดว ยสะเดาเปน โครง การหน่ึงของโครงการเกษตรกูชาตขิ องมหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร ซง่ึ เปน เพยี งสว นนอ ยทเ่ี ปรยี บเสมอื น เปนการจุดประกายไฟ ใหหนวยราชการของรัฐโดยเฉพาะกระทรวงเกษตรและสหกรณ และเกษตรกรได เห็นความสําคัญของสะเดาเพ่ิมมากข้ึน และตองดําเนินการอยางจริงจังจึงจะเห็นผลเปนรูปธรรม เกษตรกรยากจนเปนจํานวนมากจะไดล มื ตาอา ปากกบั เขาบา ง สมกบั คําวา “เกษตรยิ้มได ถา ใชส ะเดา” ผลของสารสกดั สะเดาในการปอ งกนั และกําจัดแมลง

5 ลักษณะทวั่ ไป สะเดา เปนพืชพื้นเมืองที่คนไทยรูจักกันดี ดงั นน้ั เมอ่ื เอย ถงึ สะเดา คนไทยสวนมากจะหมายถึง สะเดาไทย (Azadirachta siamensis หรือ A. indica var. siamensis) แตช าวตา งประเทศจะเขา ใจเปน สะเดาอนิ เดยี หรอื ควนิ นิ (A. indica) สะเดาท้ังสองชนดิ มลี กั ษณะใกลเ คยี งกนั มาก หลายคนอาจแยก ความแตกตางไมไ ด โดยเฉพาะบางตน ซง่ึ มลี กั ษณะคลา ย ๆ เปน ลกู ผสม อยา งไรกต็ าม สะเดาทง้ั สอง ชนิดก็มีลักษณะแตกตา งกนั หลายประการ นอกจากนน้ั ยงั มพี ชื อกี ชนดิ หนง่ึ ซง่ึ พบมากทางภาคใตท เ่ี รยี ก วาสะเดาเหมอื น คอื สะเดาชา งหรอื ตน เทยี ม (A. excelsa) สะเดาเปนพืชโตเร็วชนิดหน่ึงที่มีขนาดกลางจนถึงขนาดใหญ เปนพืชเอนกประสงคซึ่งให ประโยชนแกมนุษยหลายประการ ยากท่ีจะพบไดในพชื ชนดิ อน่ื คนอนิ เดยี เรยี กตน ไมน ว้ี า ตน ไมศ กั ด์ิ สิทธิ์หรือตนไมม หัศจรรยในประเทศไทยสามารถพบสะเดาท้งั สามชนิดเจรญิ เตบิ โตไดด ี ชนิดที่พบไดทั่ว ไปไดแกสะเดาไทย สําหรับสะเดาอินเดียจะพบมากบริเวณชายทะเลและทางภาคเหนือ สว นสะเดาชา ง เจริญเติบโตไดดีทางภาคใตไดดี ชนิดที่พบไดทั่วไปไดแกสะเดาไทย สําหรับสะเดาอินเดียจะพบมาก บริเวณชายทะเลและทางภาคเหนอื สว นสะเดาชา งเจรญิ เตบิ โตไดด ที างภาคใต และในปจ จบุ นั มเี อกชน บางรายปลูกเปน ปา บรเิ วณภาคเหนอื และภาคอสี านทม่ี คี วามชมุ ชน้ื สงู เพอ่ื ใชประโยชนจากเน้อื ไม สะเดาไทยทพ่ี บในบา นเรายงั สามารถแบง ไดก วา ง ๆ เปน 2 ชนิด คอื สะเดายอดเขยี ว ซง่ึ มี ความขมนอยกวาหรอื บางตน อาจจะนอ ยจนไดช อ่ื วา สะเดาหวาน หรอื สะเดามนั สว นสะเดายอดแดงจะมี ความขมมากกวา ภาพที่ 1 ลกั ษณะทวั่ ไปของสะเดาไทยและสะเดาอินเดีย 1.1 สะเดาไทย 1.2 สะเดาอนิ เดยี 1.3 ใบสะเดา 1.4 ลําตนสะเดาไทย(แตกรอ งลกึ ) 1.5 การแทงชอดอกสะเดาไทย 1.6 การแทงชอดอกสะเดาอินเดีย อนิ เดยี (เรยี บ) 1.7 สะเดาอนิ เดยี (สะเดาดํา) 1.8 ผลสะเดาไทย(ใหญ) และอนิ เดยี (เลก็ )

6 ถนิ่ กําเนิดและเขตแพรกระจาย ถิ่นหรือแหลงกําเนดิ ของสะเดา (สะเดาอนิ เดยี ) มีผูเขา ใจวา นา จะเปน แควน อสั สมั (Assam) และพมาตอนเหนือ แตไ มม หี ลกั ฐานยนื ยันแนน อนบางทา นกลา ววา สะเดาเปน พชื พน้ื เมอื งของอนิ เดยี และมีการแพรกระจายไปในพื้นที่ปาแหง ในกลมุ ประเทศในทวปี เอเซยี ในปจ จบุ นั นไ้ี ดม กี ารนําไปปลกู ในทวปี ตา ง ๆ นอกเหนอื จากทวปี เอเซยี คอื ทวีปอาฟรกิ าและอเมรกิ า สําหรับสะเดาไทยนั้นยังไมมีรายงานเก่ียวกับเรื่องนี้ อาจจะเปนการกลายพันธุมาจากสะเดา อินเดีย หรือเปน พนั ธตุ า งหากจากสะเดาอนิ เดยี กไ็ ด เพราะมีลักษณะหลายประการทั้งทางพฤกษศาสตร และทางเคมี ทแ่ี ตกตา งกนั อยา งเหน็ ไดช ดั อยา งไรกต็ ามสะเดาไทยจดั เปน พชื พน้ื เมอื งของประเทศไทย จากหลักฐานมกี ารนําสะเดาไทยไปปลกู ในประเทศอนิ โดนเี ซยี และประเทศออสเตรเลยี ในประเทศไทยพบสะเดาไทย เจริญเติบโตในภาคกลางและภาคเหนือตอนลางเปนสวนมาก สวนสะเดาอนิ เดยี พบมากบรเิ วณชายทะเล เชน ชะอํา บางแสน พัทยา เปน ตน สาํ หรบั ในภาคเหนอื ใต และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื จะพบทั้งสะเดาไทยและอินเดียกระจัดกระจายทั่วไป สภาพภมู อิ ากาศและดนิ ทเ่ี หมาะสม สะเดาไทยและสะเดาอินเดีย มีความตองการสภาพภมู อิ ากาศและดนิ ใกลเ คยี งกนั พื้นที่ใด ท่ีสะเดาไทยเจริญเติบโตไดดีสะเดาอินเดียกเ็ จรญิ เตบิ โตไดด เี ชน เดียวกัน สะเดาสามารถทนทานความ รอนไดดีถึง 45 องศาเซลเซยี ส และในชว งทม่ี อี ากาศเยน็ อาจทนไดถ งึ 0 องศาเซลเซยี ส หรอื ต่ํากวา นน้ั เล็กนอย ปรมิ าณน้ําฝนที่เหมาะสมอยูร ะหวาง 450-1150 มม.ตอ ป แตใ นบางพน้ื ทม่ี ปี รมิ าณน้ําฝน เพียง 130 มม. ก็พบสะเดาเจริญเติบโตได ชนดิ และสภาพดนิ จะไมเ ปน อปุ สรรคตอ การปลกู สะเดา ยกเวนดินทม่ี นี ้ําขงั หรอื ในสภาพดนิ จะไมเ ปน อปุ สรรคตอ การปลกู สะเดา ยกเวน ดนิ ทม่ี นี ้ําขงั หรือใน สภาพดินเค็ม หรอื เปน กรด-ดา งจดั จะทําใหส ะเดาเจรญิ เตบิ โตไมค อ ยดี อยา งไรกต็ าม ตามหาดทราย ยังพบสะเดาไทยและ สะเดาอนิ เดยี สามารถเจรญิ เตบิ โตได สภาพความเปน กรด-ดา งของดนิ (pH) ที่เหมาะสมอยูระหวาง 6.2-6.5 ความสงู ของพน้ื ทน่ี บั วาเปนอุปสรรคตอการเจริญเติบโตของสะเดาเปนอยางมาก พ้ืนท่ีที่เหมาะสมในการปลูกสะเดาควรมี ความสูงระหวา ง 50-1500 เมตร เหนอื ระดบั น้ําทะเล แตใ นพน้ื ทท่ี ส่ี งู กวา นน้ั คอื 1830 เมตร ก็ยังพบ สะเดาเจรญิ เตบิ โตได การเจริญเติบโตของสะเดาจะเรว็ หรอื ชา ยอ มขน้ึ อยกู บั สภาพภมู อิ ากาศ ความสงู และความอดุ ม สมบูรณของดนิ เปน สําคญั จากรายงานพบวา จงั หวดั ประจวบครี ขี นั ธ สะเดาไทยอายุ 10 ป จะมคี วามสงู ถึง 6.9 เมตร สําหรับสะเดาอินเดยี ท่ีปลกู ทคี่ วิ บาอายุ 8 ป มคี วามสงู ถงึ 14.2 เมตร

7 สําหรับสะเดาอินเดียที่พบในประเทศอินเดียโดยทั่วไปจะมีความสูงประมาณ 12-15 เมตร บางตนสูงถึง 25 เมตร ขนาดรอบตน 1.8-2.5 เมตร สว นสะเดาไทยนน้ั ไมม รี ายงาน แตเทาที่สังเกต ดูสะเดาไทยมีความสงู ไมแ ตกตา งจากสะเดาอนิ เดยี และมแี นวโนม จะสงู กวา สะเดาอนิ เดยี การปลกู และดแู ลรกั ษา การเตรียมดินปลูกสะเดาไมจําตองเตรียมดีเหมือนกับปลูกไมผลอาจทําการไถ พรวนดินกอน เพื่อปองกันวัชพืช จากนน้ั คอ ยขดุ หลมุ ปลกู สะเดา ถาวชั พืชไมมากนกั จะขดุ หลมุ ปลกู เลยกไ็ ด ขนาดของ หลมุ ทเ่ี หมาะสมตามคําแนะนําของ บุญฤทธิ์ ภูริยากร มขี นาด กวาง x ยาว x ลกึ =25 x 25 x 25 ซม. ระยะปลูกแลว แตว ตั ถปุ ระสงคใ นการใชป ระโยชนเ ชน ตอ งการปลกู เพอ่ื ตัดไมทาํ ฟน ควรปลูกระยะ 1x2 หรือ 2x4 เมตรถา ตอ งการใชไ มท ําเสาทาํ เสา ควรเปนระยะ 2 x 4 หรือ 4 x 4 เมตร ในกรณี ท่ีตองการปลกู เพอ่ื เอาเมลด็ ไปทําสารฆา แมลง ควรปลกู ระยะหา งมากขน้ึ เชน 6 x 6 หรือ 10 x 10 เมตร แตเพอ่ื ไมใ หเ สยี พน้ื ทอ่ี าจปลกู ระยะถก่ี อ นจากนน้ั ตดั ตน สะเดาไปทาํ ประโยชนเ ปน ฟน หรอื เสากอ น และเหลอื ตน สะเดาซง่ึ มรี ะยะหา ง 6 x 6 หรือ 10 x 10 เมตร เพื่อสําหรบั การเกบ็ เมลด็ ตอ ไป สะเดาเปนพืชที่ไมจําเปนตองดูแลรักษามากอาจใสปุยดูแลวัชพืชและใหน้ําเปนบางครง้ั ในระยะ ท่ีตนสะเดายงั เลก็ อยู แมลงและโรคที่ทําลายสะเดายงั เลก็ อยู แมลงและโรคที่ทําลายสะเดามหี ลายชนดิ แตชนิดที่สําคญั ซง่ึ ตอ งควรระวงั คอื ไรสนมิ ซง่ึ เปน ศตั รทู ส่ี ําคญั ของสะเดาไทย ทําใหใบหงิกงอ แคระ แกรน และรว งในที่สุดลกั ษณะการทําลายคลา ยๆ กบั อาการของเพลย้ี ไฟ จะเหน็ ดา นลา งของ ใบเปน รอยขีดสีน้ําตาล ถา เปน มากควรใชส ารปยุ ฆา ไร เชน เคลเทน หรือโอไมท สว นสะเดาอนิ เดยี นน้ั คอ นขา ง จะทนตอไรสนิมชนิดน้ีไมคอ ยแสดงอาการเหมอื นสะเดาไทย ไรสนิมจะเขาทําลายสะเดาตง้ั แตร ะยะตน กลาจนถึงระยะที่ใหดอกติดผล สาํ หรบั สะเดาอนิ เดยี นน้ั มโี รคทส่ี ําคญั ในระยะกลา คอื โรคใบจดุ สนี ้ําตาล ทําใหใ บสะเดารว งและตน กลา จะตายในทส่ี ดุ การขยายพนั ธุ สะเดาเปนพืชที่ขยายพันธุไดงายทั้งแบบอาศัยเพศและไมอาศัยเพศเชนใหสวนตางๆ ของพืช โดยวิธีปกชํา การตอน ตดิ ตา ทาบกิ่งหรือ เสยี บยอด วธิ ที น่ี ยิ มมากคอื ใชก ลา ปลกู หรือใชเ มลด็ สะเดา ปลูกโดยตรงถาใชเมล็ดท่ีเก็บไวนานเกินไป เพราะความงอกของเมลด็ จะลดลงอยา งรวดเรว็ เนอ่ื งจากมี น้ํามันอยูสูงถึงประมาณ 40 เปอรเ ซน็ ต เมลด็ จะสญู เสยี ความงามเมอ่ื เกบ็ ไวน าน 2-5 เดอื น จึงควร เพาะเมลด็ ไมเกนิ 1 เดอื นภายหลงั ทเ่ี กบ็ เมลด็ การเกบ็ เมลด็ ไวใ นทเ่ี ยน็ จะทําใหเ ปอรเ ซน็ ตค วาม งอกลดลง อยา งไรกต็ าม มผี รู ายงานวา ถา เกบ็ เมลด็ ทม่ี คี วามชน้ื ต่ํากวา 8 เปอรเ ซน็ ตไ วใ นตแู ชแ ขง็ จะทําใหค วามงอกของเมลด็ มอี ายยุ นื นานถงึ 2 ป เน่ืองจากการปลกู สะเดาโดยใชเ มลด็ ตอ งใชเ วลานานไมต ่ํากวา 5 ป จึงจะไดผล การตอนทาบ กิ่ง หรือเสียบยอด จะชว ยใหต น สะเดาตดิ ดอกและผลเรว็ ขน้ึ สง่ิ ทน่ี า สนใจคอื สะเดาทั้ง 3 ชนิด

8 คือสะเดาไทย สะเดาอนิ เดยี และสะเดาชา ง สามารถทาบกง่ิ หรอื เสยี บยอดกนั ไดไ มว า จะใชพ ชื ชนดิ ใด เปนตนตอ การชํารากจากตน สะเดาทม่ี อี ายมุ ากๆ เชน 10-20 ป ก็เปนอีกวิธีหนึ่งที่ทําใหก ารออกดอก ติดผลเรว็ ขน้ึ ประโยชนจ ากสะเดา ชาวอินเดียรูจักใชประโยชนจากสะเดามาเปนเวลานานหลายรอยป สะเดาเปนพืชชนิดหนึ่งที่ ชาวอินเดียนับถือเปนพชื ศกั ดส์ิ ทิ ธ บางคนเรยี กวา เปน พืชมหศั จรรย ทง้ั น้เี พราะชาวอินเดียใชประโยชน ในปลายรปู แบบคอื เปนยารักษาโรค บํารงุ สขุ ภาพ ทําสบู เครอ่ื งสําอาง อาหารสตั ว สารปอ งกนั กําจัด ศัตรูพืช เปน ตน โดยสรุป มนษุ ยส ามารถใชส ะเดาทําผลิตภัณฑได 2 กลุมใหญ คอื 1. ผลิตภัณฑที่ไดจากไม เนื้อไมของสะเดาจัดไดวามีคุณสมบัติใกลเคียงกับไมสัก มีการนําเน้ือไมสะเดาไปใชประโยชน หลายอยา ง เชน ใชใ นการปลกู บา น ทําเปน เสาเขม็ ประตู วงกบ หรือใชทําเฟอรน เิ จอร ใชต อ เรอื ของ เลน อุปกรณ การเกษตร กลอ งบหุ ร่ี และภาชนะใสข อง เปน ตน 2. ผลิตภัณฑที่ไมใชเนื้อไม ใบ เปนท่ีทราบกนั ดวี า ใบสะเดามรี สขมประกอบดว ยสารหลายชนดิ เชน นมิ บนิ (nimbin) นมิ บิ นีน(nimbinene) นิมแบนดโิ อล (nimbandiol) นมิ โบไลด (nimbolide) 6-เดส-อะซติ ลิ นมิ บนิ นี (6-desacetyl nimbinene) และเควซิติน (quercetin) ซ่ึงใชป ระโยชนเ ปน ยารกั ษาโรคของชาวอนิ เดยี ต้ังแตยคุ โบราณชาวอนิ เดยี ใชน ้ําตม จากใบสะเดาอนิ เดยี สําหรบั อาบน้ําคนไข หลังจากที่เปนโรคหัดและ อีสุกอใี ส ใชเ ปน สารฟอกเลอื ด (blood purifier) รักษาโรคหัวใจ วณั โรค ทองรวง โรคหิด เบาหวาน มาลาเรีย โรคผิวหนัง โรคเกาท และดีซาน นอกจากน้ันยังใชใบเปนอาหารสัตวโดยผสมกับหญา เปนอาหารของวัวและแพะ และยังนําใบสะเดาไปใสตามเส้ือผาหรือใสในเมล็ดพืช เพื่อปองกันกําจัด แมลง สารสกัดจากใบสะเดาสามารถยบั ยง้ั การสรา งสารอะฟลาทอ กซนิ (aflatoxin)ในเมลด็ พชื ได แต ไมไ ดฆ า เชอ้ื รา Aspergillus flavus และ A. parasiticus กง่ิ เน่ืองจากชาวอนิ เดยี ตามชนบทมฐี านะยากจนหลายคนใชกง่ิ ออ นแทนแปรงและยาสีฟน ซึ่ง จะชวยรกั ษาฟน ใหแ ขง็ แรงและปอ งกนั โรคเหลอื กไดด ว ย ผลและเมลด็ เน้ือสะเดามรี สหวาน เปน อาหารของนก และใชเ ปน ยาฆา เชอ้ื โรค น้าํ มนั สะเดา ที่สกัดไดจากเมลด็ ในจะนําไปใชใ นอตุ สาหกรรมผลติ สบู ยาสีฟน เปน ยารักษาเสนผม เปน ยาคมุ กําเนดิ

9 (โดยการฉีดน้ํามันสะเดาเขาไปในอวัยวะเพศหญิงฆาเชื้ออสุจิ) เปนยารักษาโรคผิวหนัง โรคเร้ือน โรคปวดตามขอ แผลปวดตามขอ แผลเปน หนองแกพ ิษแมลงกดั ตอ ย และใชเ ปน สารฆา แมลงบางชนดิ ภายหลังจากการสกดั น้ํามนั จากเมลด็ สะเดาแลว กากทเ่ี หลอื สามารถนําไปสกดั ดว ยแอลกฮอล หรอื น้ํา เพอ่ื สกดั สารอะซาไดแรคตนิ (azadirachtin)หรอื เขยี นยอ วา aza ใชทําเปน สารฆา แมลง กากที่ เหลอื จากการสกดั ครง้ั น้ี เรียกวา นีม เคก (neem cake) ยังสามารถใชเปนประโยชนอยางอื่นได เชน ผสมกับกากน้ําตาลใชเ ปน อาหารสตั ว เปนปุยหรือผสมกับปุยยูเรียทําเปน ปยุ ละลายชา เปน สารฆา แมลง สารฆาโรคพืช และไสเ ดอื นฝอยบางชนดิ วิธกี ารเกบ็ และรกั ษาผลหรอื เมลด็ สะเดา การเก็บและรักษาผลหรือเมล็ดสะเดาที่ถูกตอง จะชวยใหสารออกฤทธิ์ในสะเดามีปริมาณสูง มีผลใหสารสกัดสะเดาท่ีสามารถใชปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืชไดผลดี การเก็บและรักษาผลกรือ เมล็ดสะเดาทไ่ี มด จี ะเกดิ เชอ้ื ราเขา ทําลายสารออกฤทธ์ิ โดยเฉพาะสาร azadirachtin (aza) วิธีการท่ีถูกตอ งเรม่ิ ตง้ั แตก ารเกบ็ ควรเกบ็ ผลสะเดาทร่ี ว งหลน อยใู ตต น หรือ เกบ็ ผลสุกสีเหลอื ง จากก่ิงก็ได อยาปลอยท้ิงผลสะเดาท่ีรวงบนดินนานเกินไป จากน้ันนํามาตากแดดประมาณ 2-3 อาทิตย จนเปลอื กสะเดาแหง เปน สนี ้ําตาล จึงนํามาผง่ึ ในรม ประมาณ 2-4 อาทติ ย เพอ่ื ใหเ มลด็ ใน (Kernel) แหงสนิท ข้ันตอนตอ ไปคอื เกบ็ บรรจใุ นถงุ ตาขา ยพลาสตกิ หรอื กระสอบปา น (kernel) แหง สนิท ข้ันตอนตอไปคือเก็บบรรจุในถุงตาขายพลาสติกหรือกระสอบปาน (ยกเวนกระสอบปุย) ซึ่งสามารถวางซอ นกนั ได โดยมแี ผน ไมว างขา งลา งเพอ่ื ปอ งกนั ความชน้ื จากดนิ การเก็บรักษาในลักษณะเปนผลแหงนี้จะนําไปใชไดเฉพาะการผลิตใชเอง ไมเหมาะที่จะนําไป ผลติ เปน อุตสาหกรรม เพราะปรมิ าณ aza จะมปี รมิ าณต่ําเกนิ ไป ทจ่ี ะใหผ ลดใี นการปอ งกนั และกําจัด แมลง ในกรณีที่ตองการนําสะเดาไปผลติ เปน การคา จะตอ งเกบ็ รกั ษาในลกั ษณะทเ่ี ปน เมลด็ ซง่ึ สรปุ เปนขน้ั ตอนดงั น้ี 1)แยกเนอ้ื ออกจากผลสกุ โดยการนําไปถูกับทรายเปยกหรือใชเครื่องแยกเมล็ดจากผลสุก จะได เมล็ดสะเดาทม่ี เี ปลอื กขาว 2) นําเมลด็ สะเดาไปตากแดดประมาณ 2-3 วัน จึงนํามาผง่ึ ในรม ประมาณ 2-4 อาทติ ย หรือ นําไปเขา เครอ่ื งอบแหง อณุ หภมู ริ ะหวา ง 70-80 องศาเซลเซยี ส ประมาณ 6 ช.ม. เพอ่ื ใหไ ดเ มลด็ สะเดา ท่ีมีความช้ืนประมาณ 10 เปอรเ ซน็ ต จากนน้ั นําไปบรรจใุ นถงุ ตาขา ยพลาสตกิ หรอื กระสอบปา น และ เก็บรักษาในหองเย็นทม่ี อี ุณหภมู ิระหวาง 15-25 องศาเซลเซยี ส

10 สารเคมใี นสะเดา สารเคมีในสวนตางๆ ของสะเดา เชน ใบ ผล เมลด็ และเปลอื ก จะมสี ารบางตวั เหมอื นกนั และ แตกตางกันไป ซึ่งจะมีผลตอการปองกันและกําจัดแมลง จากผลการวิจัยพบวาสารที่ออกฤทธ์ิสูงสุด ในการปอ งกนั และกําจดั แมลงคอื สารอะซาไดแรคตนิ (aza) ซ่ึงจะพบเปน ปรมิ าณมากทส่ี ว นของเมลด็ ใน (seed kernel) สาร aza เองกม็ หี ลายอนพุ นั ธุ (isomer) อนุพันธุ ทม่ี ปี รมิ าณมากทส่ี ดุ ประมาณ 85 เปอรเ ซน็ ต คอื อะซาไดแรคติน เอ (azadirachitn A) ดังน้ัน สารสกดั สะเดาจะมผี ลในการปอ งกนั และกําจัด แมลงไดด หี รอื ไมจ ะขน้ึ อยกู บั สาร aza เปนสําคญั นอกนน้ั ยงั มสี ารอน่ื อกี หลายชนดิ ทใ่ี ชผ ลรอง ลงมา ไดแก เมเลยี นทรโี อล (meliantriol) สาลานนนิ (salannin) นิมบนิ (nimbin) นิมโบไลด (nimbolide) และ เกดนู นิ (gedunin) เปน ตน โดยท่ัวไปเมอ่ื สารเคมี (สารออกฤทธ์ิ) ในน้ํายาฆา แมลงสลายตวั ไปแลว ประสิทธิภาพในการ ปองกันกําจัดแมลงก็จะลดลงตามไปดวยจนถึงข้ันใชปองกันกําจัดแมลงไมไดผล ในการเตรียมนํ้ายา สะเดาโดยวิธีทําใชเ องหรอื ทําเปน การคา จะมสี าร aza อยูในน้ํายาซง่ึ สารนจ้ี ะคอ ยๆ สลายตวั เปน สารอน่ื แตถึงแมว า ปรมิ าณของสาร aza จะลดลงไปกต็ าม แตจากการทดลองพบวาภายใน 1 ป ประสิทธิภาพ ของสารสกัดสะเดายงั มีฤทธใิ์ นการปอ งกันกําจดั แมลงใกลเ คยี งกบั จดุ เรม่ิ ตน แตข อ สําคญั คอื ในการ ผลิตน้ํายาสะเดานน้ั ตอนเรม่ิ ตน จะตอ งใหม สี าร aza อยูม ากพอสมควร กลา วคอื ไมค วรต่ํากวา 0.2 เปอรเ ซน็ ต สารสกดั สะเดา เปนท่ีทราบแลว วา สารออกฤทธส์ิ งู สดุ ในการปอ งกนั และกําจดั แมลงคอื สาร aza ซึ่งจะสะสมอยู ท่ีเมล็ดใน ดังน้ันการเตรียมสารสกัดใหมีประสิทธิภาพสูงจึงจําเปนตอ งใชส ว นของเมลด็ ใน อยา งไรก็ ตาม สวนอื่นของผลและเปลือกเมล็ดก็ยังมีสารอื่นที่ออกฤทธิ์เฉพาะกับแมลงบางชนดิ และยงั เปน สารท่ี ชวยเสรมิ ประสทิ ธ์ิภาพของสารสกดั aza ใหมีฤทธ์ิสูงขน้ึ ในตา งประเทศจะเนน ในการสกดั จากเมลด็ ใน เทาน้ัน แตในบานเราใชท้ังเมล็ดหรือผลแหงในการผลิตนํ้ายาสะเดา ซง่ึ สามารถใชป อ งกนั และกําจัด แมลงไดด ีเชนกนั หรอื อาจไดผ ลดกี วา วิธีการสกดั สารจากสะเดา การสกดั สาร aza จากเมลด็ หรอื ผลสะเดาทําใหหลายวิธีดวยกันสิ่งที่สําคัญคือ สว นของสะเดา ที่ใชตองบดใหละเอียด สําหรบั ตวั สกดั ทเ่ี หมาะสมในการผลติ เปน การคา คอื แอลกอฮอล อาจเปน เอทธลิ อัลกอฮอลห รอื เมทธิลอลั กอฮอลก ไ็ ด แตเ มทธิลแอลกอฮอลร าคาถกู กวา มาก ถา ใช เมทธลิ แอลกอฮอลก ็ ได แตเ มทธิลแอลกอฮอลร าคาถกู กวา มาก ถา ใช เมทธิลแอลกอฮอล ตอ งระวงั อยา ใหเ ขา ปากหรอื เขา ตา ในกระบวนการสกัดสาร ถาตอ งการผลติ ใชเ อง ตัวสกัดที่เหมาะสม คอื น้าํ ซงึ่ เกษตรกรเปน จํานวนไมน อ ยใชน ้ําในการ สารจากจากผลสะเดาที่ไดจากผลแหง

11 สารสกดั เปน การคา นําผงสะเดาจํานวน 50-100 กิโลกรัม (ขึ้นอยูกับขนาดของถังสกัด) ใสถังสกัดเติม เมทิลแอลกอฮอลล งไปใหท ว มเดนิ เครอ่ื งกวนประมาณ 4 ชั่วโมง จงึ เปด กอ กเอาน้ํายาออก หลงั จากนน้ั แลวปดกอกและเตมิ แอลกอฮอลล งไปใหม ใหทว มผลสะเดา เดนิ เครอ่ื งกวนประมาณ 1-2 ชั่วโมง ปลอ ย ทิ้งคางคืน รงุ เชา เดนิ เครอ่ื งอกี ประมาณ 1 ชั่วโมง เปด กอ กเอาน้ํายาน้ํายาสะเดาทไ่ี ดท ง้ั สองครง้ั ใสใ นถงั กลมสูญญากาศเพื่อทําน้าํ ยาสะเดาใหเ ขม ขน และระเหยแอลกอฮอลก ลบั มาใชใ หม น้าํ ยาสะเดาเขม ขน ท่ี ไดตอ งแยกชน้ั น้ํามนั ออกเสยี กอ น จากนน้ั นําน้าํ ยาสะเดาไปตรวจหาเปอรเ ซน็ ต aza ดว ยเครอ่ื ง HPLC ปรับความเขม ขน ของสาร aza และความเปนกรด ดา งของน้ํายาใหไ ดต ามทต่ี อ งการ เตมิ น้ํายาจับใบ สารยบั ยง้ั การสลายตวั (stabilizer) และบรรจขุ วดตอ ไป วิธีการอกี แบบหนง่ึ ใชร ะบบของซอกสเ ลท(soxhlet) โดยการทําใหเ อทลิ แอลกอฮอลร อ นระเหย เปนไอ จากน้ันใหไอรอ นกระทบกบั ความเยน็ กลน่ั เปน แอลกอฮอลซ ง่ึ จะมาละลายตัวยา aza จากผล สะเดา น้ํายาที่ไดจะตกมาที่เดิม เม่ือถูกความรอนจะระเหยเปนไอและหมุนเวียนไปเรื่อยๆ จนกวา แอลกอฮอลจ ะสกดั ตวั ยาหมด โดยปกตใิ ชเ วลา 4-6 ชั่วโมง แลว แตข นาดของเครอ่ื งมอื การสกดั ใชเ อง นําผงสะเดาที่ไดจากการบดผลสะเดาแหง จํานวน 10 กิโลกรัม ใสใ นภาชนะบรรจุ เตมิ น้ําให ทวมประมาณ 200 ลติ ร (ผงสะเดา 1 กโิ ลกรมั ตอ น้ํา 20 ลติ ร) แชไ วน านประมาณ 24 ชั่วโมง ใน ระหวางการแชนํ้าอาจใชไมยาวกวนใหผลสะเดารวมกับน้ําเปน ครง้ั คราว เมอ่ื ครบกําหนดเวลาจงึ กรอง น้ํายาผา นตาขา ยพลาสตกิ สเี ขยี ว ในกรณที ี่ใชเ ครื่องพนสูบโยกที่ใชแ รงคน เกษตรกรบางรายท่ีตองการประหยัดผงสะเดา อาจทําการแชครั้งแรกประมาณ 3 ชั่วโมง จึงกรองนํ้ายาออก จากนน้ั เตมิ น้ําลงไปในกากสะเดาใหม แตใ ชน ้ํานอ ยลง อาจเปน 100-150 ลติ ร ทาํ การแชไ วประมาณ 24 ชั่วโมง จงึ กรองน้ํายาไปใช นอกจากนั้น เกษตรกรอาจใชแ อลกอฮอลร ว มสกดั โดยการนําผงสะเดาทร่ี นู ้ําหนักแลว บรรจใุ น ภาชนะท่ีมีฝาปด สนทิ เตมิ เมทิลแอลกอฮอลใ หท วมผงสะเดา จะแชไ วน านเทาใดกไ็ ด แตอ ยา งนอ ยควร นานกวา 1 วัน จากนั้นนําผลสะเดาที่แชในแอลกอฮอลไปแชในนํ้า โดยคิดอัตราสวน ผงสะเดา 1 กิโลกรัม (ไมร วมน้ําหนกั ของแอลกอฮอล) ตอ น้ํา 20 ลติ ร ทาํ การแชใ นน้ําเปน เวลาประมาณ 24 ชั่วโมง จงึ กรองเหมอื นวธิ เี ดมิ หลักการใชส ารสกดั สะเดา เน่ืองจากสารสกัดสะเดาเปน สารธรรมชาตซิ ง่ึ ยอ มมจี ดุ ออ นบางประการ เชน สารออกฤทธไ์ิ มค ง ทน สลายตวั ไดง า ยเมอ่ื เกบ็ ทง้ิ ไวแ ลว สลายตวั เรว็ เมอ่ื ถกู กบั แสงอาทติ ย ทําใหต อ งฉดี สารสกดั สะเดา

12 บอยครั้งมากกวาสารฆาแมลงสังเคราะห นอกจากนน้ั สารสกดั สะเดาไมใ ชย าครอบจกั รวาลทจ่ี ะใชป อ ง กันกําจดั แมลงไดท กุ ชนดิ สารสกดั ใหผ ลดกี บั แมลงบางชนดิ เทา นน้ั ดังน้ัน ถาทานไดเ รยี นรแู ละใชอ ยา งถกู ตอ งแลว ทา นจะมคี วามรสู กึ วา สารสกดั สะเดาสามารถใช ปองกันกําจดั แมลงไดผ ลจรงิ ๆ และการปอ งกนั กําจัดแมลงจะงา ยกวา ทที่ า นเคยประสบมา 1. ระยะเวลาในการใช เนื่องจากสารสกัดสะเดาไมออกฤทธิ์ในการทําใหแมลงตายทันที ควรเร่ิมพนกอนท่ีแมลง จะระบาด คอื พน เพอ่ื ปอ งกนั การทําลายของแมลงกอ น และทําการฉดี ตดิ ตอ กนั เปน เวลา 3-4 ครง้ั โดย เวนระยะหาง 5-7 วัน จากนน้ั สามารถเวน ระยะเวลาพน หา งไปไดข น้ึ อยกู บั ปรมิ าณแมลง ในแปลงไมผ ล ที่ใชสารสกัดเปน เวลานาน เกดิ สมดลุ ธรรมชาตแิ ลว อาจเวน การพน เปน 1 เดอื นหรอื มากกวา นน้ั ได 2. ชนดิ ของแมลงศตั รพู ชื จากประสบการณใ นการทดสอบประสทิ ธภิ าพของสารสกดั สะเดาในสภาพธรรมชาติ ปรากฏวา สารสกัดสะเดาใหผ ลดใี นการปอ งกนั กําจดั แมลงแตล ะชนดิ แตกตา งกนั ไป เพอ่ื ใหง า ยตอ การปฏบิ ตั ิ จึง แบง แมลงเปน 3 กลมุ คอื 2.1 ใชส ารสกดั สะเดาไดผ ลดี แมลงหลายชนดิ ทอ่ี อ นแอตอ สารสกดั สะเดา เชน หนอนกระทู ชนิดตาง ๆ หนอนหนังเหนียว หนอนใยผัก หนอนชอนใบ หนอนมว นใบ หนอนบงุ หนอนแกว หนอน แกว หนอนหัวกะโหลก เพลี้ยออน เพล้ียไกแจ เปนตน ดังน้ัน ในการปองกันกําจัดแมลง ดังกลาวสามารถใชสารสกัดสะเดาเพียงอยางเดียว โดยไมจําเปน ตอ งใชส ารฆา แมลงสงั เคราะหพ น สลบั ในชวงท่ีแมลงระบาด ทง้ั นย้ี กเวน ในพน้ื ทท่ี ห่ี นอนใยผกั สรา งความตา นทานตอ สารฆา แมลงสังเคราะห 2.2 ใหส ารสกดั สะเดาไดผ ลปานกลาง สารสกดั สะเดาใหผ ลปานกลางในการปอ งกนั กําจัด แมลงหลายชนิด เชน หนอนเจาะผลมะเขอื หนอนเจาะยอดคะนา แมลงวันทอง เพลี้ยจักจั่น เพลี้ยไกแจ เพลี้ยไฟ และไรแดง เปน ตน ในกรณที แ่ี มลงเหลา นร้ี ะบาดมาก การใชสารสกดั สะเดาจะไดผล จําเปน ตองใชสารฆา แมลงสงั เคราะหใ นระยะทแ่ี มลงระบาดสกั 1-2 ครง้ั จากนน้ั จงึ ใชส ารสกดั สะเดาตอ ไป 2.3 ใชส ารสกดั สะเดาไมไ ดผ ลหรอื ไดผ ลคอ นขา งต่ํา แมลงตอไปนี้อยูในกลุมที่ใช สารสกดั สะเดาไมไดผ ลหรอื ไดผ ลนอ ย คอื ดว งปก แขง็ กัดกินใบพืช หมัดกระโดด มวนแดง มวนเขยี ว เปน ตน ดงั น้ันการใชส ารสกดั สะเดาจงึ ไมแ นะนํากบั แมวลงดงั กลา ว 3. การสรา งความตา นทานของแมลง แมวาจะยังไมมีรายงานวาแมลงสรา งความตา นทานสารสกัดสะเดากต็ าม แตถ า มกี ารใชม ากๆ และติดตอกันเปนเวลานาน คงหลกี เลย่ี งแมลงดอ้ื ยาไมไ ด เพอ่ื ใหส ารสกดั สะเดาใชไ ดน านๆ จึงจําเปน ตองมีการใชสารฆา แมลงสงั เคราะหช นดิ ทม่ี กี ารสลายตวั ไวและมอี นั ตรายนอ ย ตอ ตวั ห้ําตัวเบียน หรือ

13 อาจใชการปอ งกนั กําจดั วธิ อี น่ื ทไ่ี มใ ชส ารเคมี เชน ปลกู พืชตานทาน ปลูกพืชหมุนเวียน ปอ งกนั กําจัด แมลงโดยวิธีเกษตรกรรมหรือวิธีกลและอื่นๆ 4. คณุ ภาพของสะเดา ในกรณีท่ีเกษตรกรผลิตน้ํายาสะเดาจากผลแหงใชเอง ไมจําเปน ตอ งคํานงึ ถงึ ปรมิ าณสาร aza มากนัก แตควรเก็บรักษาผลแหงใหดี อยา ใหม เี ชอ้ื ราลงทําลาย และควรใชป ต อ ป สาํ หรบั น้ํายาสะเดาเขม ขน ทม่ี บี รษิ ทั ผลติ จําหนา ย โดยการกําหนดปรมิ าณสาร aza ไมต ่ํากวา 0.1% น้ัน จะมีความสําคญั มากจากการเกบ็ ตวั อยา งผลติ ภณั ฑท ว่ี างขายในทอ งตลาดมา วิเคราะหหา ปรมิ าณสาร aza ปรากฏวา สวนใหญจะพบสาร aza คอนขางตํ่ามาก ดงั นน้ั จงึ ไมเ ปน ทน่ี า สงสยั เลยวา เกษตรกรเปน จํานวนไมน อ ยทพ่ี ดู วา ใชส ะเดาแลว ไมไ ดผ ล เจาหนา ทข่ี องรฐั ทร่ี บั ผดิ ชอบเรอ่ื งน้ี ตอ งดําเนนิ การอยา งหนง่ึ อยา งใด ใหทุกบริษัทที่ผลิตนํ้ายา จําหนา ยใหไ ดม าตรฐานตามทท่ี างการไดก ําหนดไว ผลของสารสกดั สะเดาทม่ี ตี อ แมลง สารสกัดจากสะเดาจะมผี ลตอ การปอ งกนั กําจดั แมลงแตกตา งกนั ไปสาร aza จะออกฤทธใ์ิ นการ ปองกันกําจัดมากที่สุด ซง่ึ มผี ลตอ แมลงในทกุ ระยะของชวี ติ แมลง โดยเฉพาะระยะตวั หนอนหรอื ตวั ออ น จะออ นแอตอ สาร aza ทําใหตวั หนอนหรอื ตวั ออ นตายได สาร aza มีสูตรโครงสรา งคลา ยคลงึ กบั ฮอรโมนลอกคราบของแมลง (molting hormone หรือ ecdysone hormone)มีผลในการยบั ยง้ั การสรา ง และการทํางานของ molting houmone ทําใหห นอนไมส ามารถลอกคราบได และหนอนจะตายในทส่ี ดุ ผลของสารสกดั สะเดา (aza) ที่มีตอแมลงสรุปได ดงั น้ี 1. ยับยง้ั การเจรญิ เตบิ โตของ ไข หนอน และดักแด 2. ทําใหหนอนหรือตัวออนไมล อกคราบ 3. เปนสารไลต วั หนอนและตวั เตม็ วยั 4. ยับยั้งการกินอาหาร 5. ยับย้ังการวางไขข องตวั เตม็ วยั 6. ทําใหก ารผลติ ไขล ดนอ ยลง 7. ระงับการสรา งสารไคตนิ 8. รบกวนผสมพันธุ และการสอ่ื สารเพอ่ื การผสมพนั ธขุ องแมลง 9. ทําใหหนอนไมก ลนื อาหาร (ลดการเคลอ่ื นตวั ของกะเพาะอาหาร)

14 ภาพท่ี 2 ผลติ ภณั ฑจ ากสะเดา 2.1 สารสกดั สะเดาชนดิ น้ํา 2.2 สารสกดั สะเดาชนดิ ผง 2.3 สารสกดั สะเดาไทย 2.4 สารสกดั สะเดาอนิ เดยี 2.5 ผลติ ภณั ฑจ ากน้ํามันสะเดา 2.6 สารสกดั จากใบแกสิว 2.7 เนอ้ื ไมส ะเดา 2.8 สีจากใบสะเดาใชยอมผา ขอดี ขอ เสยี ของการใชส ารสกดั จากสะเดา ขอดีของการใชส ารสกดั จากสะเดา 1. อนั ตรายตอ ผใู ชแ ละสตั วเ ลย้ี งต่ํา เกษตรกรไมจ ําเปน ตอ งใสอ ปุ กรณป อ งกนั อนั ตรายจาก การฉีดสารสกัดสะเดาเหมือนกับการใชสารฆาแมลงสังเคราะห ละอองของสารสกัดสะเดาจะไมเปน อันตรายตอสตั วเ ลีย้ ง ในประเทศออสเตรเลีย ใหส ารสกดั สะเดาปอ งกนั กําจัดแมลงวันหัวเขียวที่ทําลาย แกะไดผลดี 2. แมลงและสัตวที่มีประโยชนไมถูกทําลาย ศตั รธู รรมชาตทิ เ่ี ปน ตวั ห้ําและตัวเบียน ทั้ง แมลงแบะสัตวอ่ืนไดร บั อนั ตรายนอ ยมากจากการใชส ารสกดั สะเดา ในขณะทด่ี อกบานกส็ ามารถใชส าร

15 สกัดสะเดาฉดี ไดโ ดยจะไปปอ งกนั กําจดั แมลงทม่ี าทําลายดอกอกี ทง้ั มอี นั ตรายตอ ผง้ึ และแมลงผสมเกสร นอยมาก ละอองของสารสกดั สะเดาทป่ี ลวิ ไปแหลง น้ําจะไมทําอนั ตรายตอ ปลาและสตั วน ้ํา สว นละอองท่ี ลงดินก็ไมมอี นั ตรายตอ ไสเ ดอื นในดนิ 3. การสลายตัวของสารสกดั สะเดาคอ นขา งเรว็ ในสภาพธรรมชาติ ปญ หาการตกคา งของ สารสกดั สะเดาในพชื ทจ่ี ะนําไปบริโภค จะมนี อ ยมากหรอื ไมม เี ลย 4. การสรางความตา นทานของหนอนทม่ี ตี อ สารสกดั สะเดาคอ นขา งต่ํา ในการทดลองหา ความตานทานของหนอนใยผกั ภายหลงั การใชส ารฆา แมลงสงั เคราะห (กลมุ ไพรที รอยด) เปรียบเทียบ กับสารสกัดสะเดาเปนระยะปกวา ปรากฏวา หนอนใยผัก แสดงการดื้อยาตอสารไพรีทรอยดแลวแตย ัง ไมพบวา มกี ารดอ้ื ตอ สารสกดั สะเดา 5. การออกฤทธใ์ิ นการปอ งกนั กําจดั แมลงมหี ลายลกั ษณะ สารสกดั สะเดาออกฤทธใ์ิ นการ ปองกันกําจดั แมลงในหลายลกั ษณะ เชน ยับยั้งการเจริญเติบโต ยับยัง้ การวางไข ยับยั้งการกิน เปน สาร ไล ลดปรมิ าณการผลติ ไขท ําใหไ ขฟ ก นอ ยลง เปน ตน 6.สารสกัดสะเดาออกฤทธใ์ิ นการปอ งกนั กําจดั แมลงไมเ ฉพาะเวลาทใ่ี ชเ ทา นน้ั เปนที่ทราบ กันดีวา หนอนหรดอื ตวั ออ นทไ่ี ดร บั สารสกดั สะเดาเขา สรู า งกายแลว นน้ั อาจจะยงั ไมตายเน่ือจากไดรับ ความเขมขนไมสูงพอแตเ มอ่ื หนอนเจรญิ เตบิ โตเปน ตวั เตม็ วยั การสรา งไขใ นตวั เมยี จะลดนอ ยลงและยงั มี ผลทําใหก ารฟก ของไขล ดนอ ยลงดว ย 7. ยืดระยะเวลาการฉดี สารสกดั สะเดาในการปอ งกนั กําจดั แมลง จากประสบการณข อง เกษตรกรท่ีใชสารสกดั สะเดาในสวนสม เปน เวลา 1 ปแลว ปรมิ าณแมลงศตั รสู ม จะมนี อ ยมาก ระยะเวลา ท่ีพนสารสกัดสะเดาจะคอย ๆ หางไป บางครง้ั 2 เดอื นพน เพยี งครง้ั เดยี ว ซง่ึ ตรงกนั ขา มกบั การใชส าร ฆาแมลงสงั เคราะห ใชไ ปนาน ๆ แมลงจะเพม่ิ ขน้ึ จําเปน ตอ งพน ถข่ี น้ึ ขอเสยี ของการใชส ารสกดั สะเดา 1. สารสกดั สะเดาไมส ามารถปอ งกนั กําจัดแมลงไดทุกชนิด สารสกดั สะเดาออกฤทธใ์ิ น การปองกันกําจัดแมลงแตละชนิดไมเหมือนกันไมใชยาครอบจักรวาลเหมือนสารฆาแมลงสังเคราะห และสารสกดั สะเดาออกฤทธน์ิ อ ยมากกบั แมลงในระยะตวั เตม็ วยั 2. สารสกัดสะเดาสลายตวั คอ นขา งเรว็ ในการใชส ารสกดั สะเดาในระยะแรกควรพน ทกุ ๆ 5-7 วัน เพราะสารสกดั สะเดาสลายตวั ไว และถา ระวงั ไมใ หส ารสกดั สะเดาถกู บั แสงแดดจะสามารถปอ ง กันกําจดั แมลงไดน านถงึ 3 อาทติ ย

16 ขอแนะนําในการใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั แมลงศตั รพู ชื บางชนดิ 1. พืชตระกลู กะหล่ํา (เชน คะนา กะหลํ่าปลี ผกั กาดขาว เปน ตน ) ศัตรสู ําคญั ของพชื ตระกลู กะหล่ํา ทส่ี ามารถใชส ะเดาปอ งกนั และกําจัดไดผลดีไดแก หนอนใยผัก (ยกเวนแหลง ทแ่ี มลงดอ้ื ยา) หนอนกระทูผัก หนอนหลอดหอม (หนอนหนังเหนยี ว) เพลย้ี ออ น สาํ หรับ ชนิดท่ีไดผลดปี านกลาง ไดแก หนอนเจาะยอด หนอนเจาะกง่ิ คะนา และชนิดที่ไมแนะนําใหใชสะเดา ได แก หมัดกระโดย (กะเจา) อยา งไรกต็ าม มรี ายงานวา ผงสะเดาทห่ี วา นในดนิ มผี ลในการปอ งกนั และ กําจดั ตวั ออ นของหมดั กระโดดทอ่ี าศยั อยใู นดนิ 2. พชื ตระกลู สม (เชน มะนาว สม สมโอ มะกรดู เปน ตน ) สะเดาสามารถใชปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืชตระกูลสมสวนใหญไดผลดี อาจกลาวอยาง กวาง ๆ ไดว า แมลงเกอื บทกุ ชนดิ ทเ่ี ปน ศตั รสู ม ยกเวน ไรสนมิ สามารถใชส ะเดาปอ งกนั และกําจัดไดผล ดีชนิดของแมลงทใ่ี ชสะเดาไดผลดีมาก ไดแก หนอนแกว หนอนชอบใบ หนอนมว นใบ และเพลี้ยไกแจ สวนทใ่ี หผ ลดปี านกลาง ไดแก เพลี้ยไฟ และไรแดง 3. มะมวง ศัตรสู ําคญั ของมะมว งทใ่ี ชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั ไดผ ลดี ไดแก เพลี้ยจั๊กจั่น สว นเพลยี้ ไฟนั้น ใช สะเดาไดผลปานกลางซึ่งในระยะแรกอาจมีความจําเปนตองใชสารฆาแมลงสังเคราะหพนสลบั หรือผสม รวมกับสะเดานอกจากนั้น มีเกษตรกรบางรายไดสะเดาปองกันและกําจัดปลวกที่ทําลายก่ิงและตนได ผลดี ศัตรูชนิดอน่ื ซง่ึ เปน หนอนผเี สอ้ื หลายชนดิ ทําลายกดั กนิ ใบ แตไ มค อ ยทําความเสยี หายมากนกั สามารถใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั ไดผ ลดี 4. ถ่ัวฝก ยาว ศัตรูสําคัญของถั่วฝกยาวท่ีใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผลดีปานกลาง ไดแก หนอนชอนใบ เพลี้ยออ น และหนอนเจาะฝก การพน สะเดาระยะออกดอก จะชวยทําใหถ ว่ั ฝก ยาวตดิ ผลมากขน้ึ เนอ่ื ง จากผึ้งและแมลงผสมเกสรไมถูกทําลาย 5. มะเขอื ยาว ศัตรสู ําคญั ของมะเขอื ยาว ไดแก เพลี้ยจั๊กจั่น และหนอนเจาะผล ซง่ึ ใชส ะเดาไดผ ลไมค อ ยดนี กั จําเปนตองใชสารฆาแมลงสังเคราะหผสมหรือพนสลับ ถา ปรมิ าณแมลงทไ่ี มม ากนกั กส็ ามารถใชส ะเดา ปอ งกนั และกําจดั ไดผ ลดี 6. หอมแดง กระเจี๊ยบเขียว และหนอ ไมฝ รง่ั ศัตรูสําคัญของพืชทั้ง 3 ชนิด ไดแก หนอนหลอดหอม (หนอนหนังเหนียว) ซง่ึ สามารถใชส ะเดา

17 ปองกันและกําจัดไดผลดีมาก ในกรณีท่ีเกิดการระบาดของเพล้ีย อาจจําเปนตองใชสารฆาแมลง สังเคราะหผสมหรือพนสลับ 7. ขา ว แมลงศัตรูสําคญั ของขา วมหี ลายชนดิ ชนดิ ทส่ี ามารถใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั ไดไ ดผ ลคอ นขา ง ดี ไดแ ก หนอนมว นใบ หนอนกอขา ว เพลี้ยจักจั่นสีเขียว และเพลี้ยกระโดดสีนํ้าตาล 8. กหุ ลาบ แมลงศัตรูสําคญั ของกหุ ลาบทส่ี ามารถใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั ไดผ ลคอ นขา งดี ซึ่งจําเปน ตอ ง ใชเวลาในการพนสักระยะหนง่ึ ไดแก เพลี้ยไฟ ไรแดง และหนอนเจาะดอก ในบางครง้ั จําเปน ตอ งผสม สารฆา แมลงสงั เคราะหห รอื พน สลบั 9. เบญจมาศ เยอมรี า และดาวเรอื ง แมลงศัตรูสําคญั ของดอกไมท ง้ั 3 ชนดิ ดงั กลา ว สามารถใชส ะเดาไดผ ลคอ นขา งดี ซึ่งจําเปน ตอ ง ใชเวลาในการพน สกั ระยะหนง่ึ ไดแก เพลี้ยไฟ และหนอนเจาะดอก 10. พืชชนิดอื่น ๆ มีพืชอีกหลายชนดิ ทส่ี ามารถใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั ไดผ ลดี ซง่ึ ขน้ึ อยกู บั ชนดิ ของแมลงทเ่ี ขา ทําลาย และเนอ่ื งจากยงั ขาดขอ มลู ในการใชก บั พชื อกี หลายชนดิ จงึ ยงั ไมส ามารถแนะนําได อยา งไรก็ ตาม ถาเกษตรกรมคี วามเขา ใจในการใชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั แมลงไดด พี อควรแลว กส็ ามารถปรบั ใช กับพืชชนิดตาง ๆ ไดทุกชนิด โดยสรุป สะเดาสามารถใชป อ งกนั และกําจดั แมลงไดผ ลดี หรอื ไมข น้ึ อยกู บั ปจ จยั บางชนดิ เชน 1. ความเชื่อม่ัน เกษตรกรตอ งมคี วามเชอ่ื มน่ั วา สะเดา สามารถใชป อ งกนั และกําจดั ไดผ ลดี เพราะในบางครั้งอาจไมประสพผลสําเร็จดังท่ีต้ังใจไว จําเปนตองหาทางปรับปรุงและแกไขดวยตนเอง หรือปรึกษาจากเอกสารหรือผูเชี่ยวชาญโดยเฉพาะ 2. คุณภาพของสะเดา ถาเปนน้ํายาสะเดาเขมขนท่ีวางขายในทองตลาด ตองไดรับการข้ึน ทะเบียนจากกรมวชิ าการเกษตร และตอ งดรู าคาประกอบดว ย เกษตรกรควรระลกึ เสมอวา น้ํายาสะเดาที่ ไดคุณภาพจะมีราคาที่ไมถูกนัก ในกรณผี ลติ ใชเ องตอ งทําตามคําแนะนํา และพยายามอยา ใหมีเชือ้ รา ทาํ ลายเมลด็ ในสะเดา 3. จําเปน ตอ งทราบชนดิ ของแมลง สะเดาไมใชยาวิเศษที่จะใชปองกันและกําจดั แมลงไดด ที กุ ชนิด สะเดาจะใชไ ดด กี บั แมลงบางชนดิ เทา นน้ั การใชส ารฆา แมลงสงั เคราะห และการใชว ธิ กี ารปอ งกนั และกําจดั โดยวธิ อี น่ื ทไ่ี มใ ชส ารเคมี จําเปน ตอ งนํามาใชป ระกอบกนั

18 4. ระยะเวลาในการพนสะเดาจะใหผลดเี มอ่ื เกษตรกรพน สะเดากอ นทแ่ี มลงจะระบาดถา แมลง ระบาดแลวอาจใชสะเดาไมไดผล จําเปน ตอ งใชส ารฆา แมลงสงั เคราะหส กั 1-2 ครง้ั กอ น จํานวนครง้ั ในการพน สะเดา ควรดําเนนิ การตดิ ตอ กนั 3-4 ครง้ั โดยเวน ระยะพน แตละครัง้ 5-7 วัน 5. สารฆาแมลงสังเคราะหยังมีความจําเปน ดงั นน้ั ในบางครง้ั ตอ งเลอื กชนดิ ของสารฆา แมลงให ถูกตอ งและปลอดภยั 6. ศึกษาหาความรูเพม่ิ เตมิ จากเอกสาร จากผูเชี่ยวชาญ หรอื เกษตรกรทใ่ี ชส ะเดาปอ งกนั และ กาํ จดั แมลง ถาเกษตรกรสามารถปฏิบัติไดตามคําแนะนําดังกลาวแลวเกษตรกรผูน้ันจะมีความรูสึกวาการ ปองกนั และกําจดั แมลงจะไมใ ชส ง่ิ ทย่ี ากตอ ไปอกี แลว ตัวอยางพชื บางชนดิ ทใ่ี ชส ะเดาปอ งกนั และกําจดั แมลงไดผ ลดี

19 เอกสารอา งองิ 1. ขวัญชัย สมบตั ศิ ิริ. 2537. สะเดาและการใชส ารสกดั สะเดาปอ งกนั และกําจดั แมลง. เอกสารเผย แพร สํานกั สง เสรมิ และฝก อบรม อนั ดบั ท่ี 61 25 หนา 2. ขวัญชัย สมบตั ศิ ริ ิ. 2541. สะเดา มติ ใิ หมข องการปอ งกนั และกําจดั แมลง. หางหุน สวนจํากัด ป. สัมพันธพานิชย. 229 หนา จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร