ศาสตร์พระราชา

5. ล่มุ นำ�้ ปราจีนบรุ ี (ห้วยโสมง) โดย กรมชลประทาน 149 คนอบรมเชงิ ปฏิบตั กิ าร ผ้เู ข้าอบรม หลักสูตร “การออกแบบการพัฒนาระบบกสิกรรม ตามแนวทางศาสตร์พระราชา” ณ โครงการส่งน้�ำ และบ�ำรงุ รักษานฤบดินทรจนิ ดา จังหวัดปราจีนบรุ ี ขยายผลไปจงั หวดั สระแกว้ เกษตรกรเข้ารว่ มโครงการกจิ กรรม “เอาม้ือสามัคคี ” ตง้ั แต่เดอื นพฤษภาคม–ธนั วาคม2561ทงั้ หมด9ครง้ั ณ แปลงเกษตรกรในต�ำบลทุ่งมหาเจริญ อ�ำเภอ วงั น�้ำเยน็ จงั หวัดสระแกว้ จากการดำ� เนนิ งานของกระทรวงเกษตรและสหกรณใ์ นระยะเวลากวา่ 1ปี6เดอื น แนวทางการพัฒนาพื้นที่ในรูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” ได้ถูกเกษตรกรน�ำไปใช้ในพ้ืนท่ีของตนเองจ�ำนวนมาก ซึ่งได้ผลน่าพอใจ เ พ ร า ะ เ ป ็ น แ น ว ท า ง ที่ เ ห ม า ะ กั บ ชี วิ ต ค น ไ ท ย ท่ี มี เ ก ษ ต ร ก ร เ ป ็ น ฐ า น ร า ก หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและหลักวิชาการต่าง ๆ ถูกปรับเป็นค�ำพูด ท่ีเข้าใจง่ายและน�ำไปถ่ายทอดให้เกษตรกรน�ำไปปรับใช้เพ่ือชีวิตท่ีดีและม่ันคง กระทรวงฯ จงึ มนี โยบายขยายผลโครงการพฒั นาระบบกสกิ รรมตามแนวทาง ศาสตร์พระราชาอย่างกว้างขว้าง เพื่อให้การขับเคลื่อนเป็นไปอย่างต่อเน่ือง จนเห็นผลส�ำเร็จในอนาคตอันใกล้ จึงต้ังคณะกรรมการระดับจังหวัด ระดบั ทอ้ งถน่ิ บรู ณาการทกุ หนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ งเพอื่ ดำ� เนนิ งานใหค้ รอบคลมุ พืน้ ทีค่ รบทง้ั 25 ลุม่ นำ้� จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 147

บงึ บอระเพด็ รว่ มพฒั นา...เพ่ือรว่ มใชป้ ระโยชน์ สภาพเดิมของบึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์ เป็นที่ราบลุ่มท่ีแวดล้อม ไปดว้ ยปา่ ไมเ้ บญจพรรณอดุ มสมบรู ณ์ มหี นองนำ�้ และลำ� คลองเลก็ ๆ ไหลผา่ น เป็นแหล่งเก็บน�้ำไว้ใช้ในฤดูแล้ง และเป็นแหล่งเพาะปลูกพืชน�้ำ สามารถใช้ คมนาคม สวยงามจนเป็นแหล่งท่องเที่ยวพักผ่อนที่โด่งดัง และยังเป็นแหล่ง ผลติ ทรัพยากรประมงที่สำ� คญั บนเนือ้ ท่ีกวา้ งใหญ่ถึง 132,737 ไร่ ห ล า ย ห น ่ ว ย ง า น ไ ด ้ เ ข ้ า ม า ใ ช ้ ป ร ะ โ ย ช น ์ ใ น พ้ื น ที่ จ น เ กิ ด ค ว า ม ซ้�ำซ้อนของอ�ำนาจและบทบาทความรับผิดชอบของหน่วยงาน โดยท่ีผ่านมา บงึ บอระเพด็ ถกู ประชาชนบางกลมุ่ บกุ รกุ เพอ่ื ใชป้ ระโยชนจ์ นเหลอื พน้ื ทอี่ ยเู่ พยี ง 67,327 ไร่ และมีสภาพตนื้ เขนิ เพราะตะกอนดินตกสะสมทุกปี 148 ศาสตร์พระราชา

เพื่อให้ปัญหาดังกล่าวหมดไป จึงมีการแต่งตั้งคณะกรรมการฟื้นฟู อนุรักษ์ และพฒั นาบงึ บอระเพด็ “เพอ่ื รกั ษาระบบนเิ วศใหเ้ ปน็ แหลง่ เพาะพนั ธส์ุ ตั วน์ ำ�้ คงความหลากหลายทางชีวภาพ เกิดการใช้ประโยชน์ร่วมกันของ ทกุ ภาคสว่ นอยา่ งยง่ั ยนื ” ทวา่ การขบั เคลอื่ นกจิ กรรมในพน้ื ทม่ี ขี อ้ ปฏบิ ตั ขิ อง แต่ละหน่วยงานต่างกัน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์จึงประชุมหน่วยงาน ทเี่ ก่ยี วขอ้ ง เพ่อื ก�ำหนดแผนพฒั นาบงึ บอระเพ็ดให้ครอบคลุมการใช้ประโยชน์ ต่าง ๆ โดยไม่กระทบกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ด้วยแนวทางและขั้นตอน ท่ีไมข่ ัดตอ่ ข้อกฎหมาย ระเบียบ วิธปี ฏบิ ตั ิ การใชป้ ระโยชน์ของบงึ บอระเพด็ เพิ่มปริมาณ สง่ เสรมิ กจิ กรรม การเกบ็ กักน้�ำ กีฬาทางนำ้� เป็นแหล่งประมง เป็นสถานที่จัดประชุม สัมมนา และสถานทพ่ี ักผอ่ น เป็นแหลง่ อนรุ ักษ์ ส่งเสริมอาชพี พันธ์ปุ ลา นก สรา้ งรายได้ใหแ้ ก่ และรักษาระบบนเิ วศ วิสาหกิจชมุ ชน เกษตรกร เป็นแหลง่ ท่องเทยี่ ว และนนั ทนาการ จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 149

ผลดำ� เนินงาน การปรับปรุงบึงบอระเพ็ดเพื่อใช้ประโยชน์ร่วมกัน พิจารณาโดยออกแบบ Concept Design และ Layout เพ่ือเพิ่มศักยภาพการเก็บกักน�้ำให้มากข้ึน และเพ่ือเป็นแหล่งท�ำประมงน�้ำจืด ก่อสร้างวังปลา (Deep pool) เพื่อเป็น แหล่งเพาะพันธุ์สัตว์น�้ำและอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่า สร้างแนวกันชนรอบบึงให้ เป็นแหล่งท่องเที่ยวและนันทนาการ ส่งเสริมกีฬาทางน้�ำ ร่วมกันอนุรักษ์ ระบบนิเวศ พัฒนาอาชีพของประชาชนที่อาศัยโดยรอบบึงให้มีรายได้ท่ี แน่นอน โดยส�ำนักงานทรัพยากรน้�ำแห่งชาติได้ว่าจ้างมหาวิทยาลัยนเรศวร จัดท�ำ “รายงานการศึกษาทบทวนแผนพัฒนาและฟื้นฟูบึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์” โดยน�ำแนวทางพัฒนาไปใช้ประกอบการศึกษาให้เป็น รูปธรรม และน�ำผลการศึกษาไปจัดท�ำแผนเสนอคณะรัฐมนตรี เพื่อให้ความ เห็นชอบแล้วเม่ือวันท่ี 28 พฤษภาคม 2562 พนื้ ทีอ่ นั สวยงามนี้ จะกลบั มาเป็นจดุ ศนู ย์รวม การใช้ชวี ติ และการใชป้ ระโยชน์ ร่วมกนั อย่างยงั่ ยนื อกี คร้งั 150 ศาสตร์พระราชา

บางระกำ� โมเดล ใหเ้ รอื่ งนำ�้ ท่วม...ไม่กลายเป็นปัญหา บางระก�ำโมเดล น้อมน�ำศาสตร์พระราชาเร่ืองแก้มลิงมาปรับใช้ เพ่ือแก้ ปัญหาน้�ำท่วมในพ้ืนที่อ�ำเภอพรหมพิราม อ�ำเภอบางระก�ำ อ�ำเภอเมือง อ�ำเภอวัดโบสถ์ จังหวัดพิษณุโลก และพ้ืนที่บางส่วนของจังหวัดสุโขทัย ท่ีมีสภาพพ้ืนท่ีลุ่มต่�ำ ฝนมาทุกคร้ังก็เกิดน�้ำท่วมทุกครั้ง และกิน พ้ืนท่ีมหาศาลถึง 265,000 ไร่ ปัญหาคือ เกษตรกรในพ้ืนท่ีส่วนใหญ่ประกอบอาชีพท�ำนา ซ่ึงจะต้องเก็บเก่ียว ข้าวในช่วงเดือนสิงหาคมของทุกปี และน้�ำเหนือก็มักจะไหลหลากลงมาท่วม ทุ่งบางระก�ำในช่วงน้ันแทบทุกครั้ง เกษตรกรจึงต้องเผชิญกับความเสียหาย คร้ังแล้วครั้งเล่า จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 151

ปี 2560 กรมชลประทานและหน่วยงานในสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้บูรณาการการท�ำงานร่วมกับกองทัพภาคท่ี 3 จังหวัดพิษณุโลก ชุมชน เกษตรกร วางแผนบริหารจัดการน้�ำและปรับแผนเพาะปลูกข้าวนาปีตั้งแต่ วันท่ี 1 เมษายน เพ่ือให้เพาะปลูกและเก็บเกี่ยวผลผลิตได้เร็วข้ึน ภายในวันท่ี 31 กรกฎาคม ก่อนถึงฤดูน้�ำหลาก จากนั้นใช้พ้ืนที่นาหลังจากเก็บเกี่ยวเสร็จ เป็นแหล่งรองรับน�้ำ และหน่วงน้�ำให้พ้ืนท่ีเจ้าพระยาตอนล่าง และเป็นแหล่ง เพาะเลี้ยงพันธุ์ปลาตามธรรมชาติ ภายใต้แนวคิด “เปลี่ยนทุ่งนาสีเขียว เป็นทุ่งหน่วงน้�ำสีขาว ลดน้�ำท่วมข้าว เพิ่มน�้ำสร้างปลา” ซึ่งไม่เพียงช่วยแก้ ปัญหาน้�ำท่วม แต่เกษตรกรยังมีอาชีพเสริมด้วยการจับปลาขายอีกด้วย โครงการบางระก�ำโมเดลในปี 2560 ประสบผลส�ำเร็จ เกษตรกรท่ี เข้าร่วมโครงการสามารถเก็บเก่ียวผลผลิตได้ทั้งหมด ไม่มีความเสียหาย และยังใช้พื้นที่ในช่วงน�้ำหลากเป็นแก้มลิงธรรมชาติ เพื่อรองรับน�้ำ ลดความเสียหายจากอุทกภัยในเมืองสุโขทัยและพื้นท่ีลุ่มน�้ำ เจ้าพระยาตอนล่าง เพ่ือขยายผลความส�ำเร็จ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้จัดประชุมชี้แจง แนวทางและด�ำเนินโครงการบางระก�ำโมเดล ปี 2561 ในพ้ืนท่ีลุ่มต่�ำเขต ชลประทาน ณ บ้านวังข้ีเหล็ก ต�ำบลท่าช้าง อ�ำเภอพรหมพิราม จังหวัด พษิ ณโุ ลกเมอ่ื วนั ท่ี 31มนี าคม2561โดยขยายพนื้ ทโ่ี ครงการจาก265,000ไร่ เป็น 382,000 ไร่ รองรับปริมาณน้�ำได้มากกว่า 550 ล้านลูกบาศก์เมตร จากเดิม 400 ล้านลูกบาศก์เมตร 152 ศาสตร์พระราชา

นอกจากนี้ ยังควบคุมระดับน้�ำไม่ให้กระทบเส้นทางสัญจรหลักของชุมชน โดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้บูรณาการส่งเสริมอาชีพ น�ำพันธุ์ปลา มาปล่อยลงในทุ่งเพื่อสร้างอาชีพเสริม และส่งเสริมการแปรรูปผลผลิต จากปลาและผลผลิตการเกษตรอื่น ๆ สร้างรายได้เสริมให้เกษตรกรในช่วง ฤดูน�้ำหลากได้วันละ 300-500 บาทต่อครัวเรือน และเม่ือสถานการณ์ น�้ำท่วมคล่ีคลายก็ระบายน�้ำออกจากทุ่งบางระก�ำ โดยยังคงปริมาณน�้ำ ส่วนหน่ึงไว้ เพื่อใช้เตรียมแปลงเพาะปลูกข้าวรอบที่ 2 (นาปรัง) กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ก�ำหนดให้น�ำแนวคิดน้ี ขยายผลต่อไปในพ้ืนที่ลุ่มน�้ำ ซึ่งเป็นที่ลุ่มต�่ำอีก 12 แห่ง คือ 1. ทงุ่ เชยี งราก 7. ทงุ่ ปา่ โมก 2. ทงุ่ ฝง่ั ซา้ ยคลองชยั นาท-ปา่ สกั 8. ทงุ่ ผกั ไห่ 3. ทงุ่ ทา่ วงุ้ 9. ทงุ่ เจา้ เจด็ 4. ทงุ่ บางกงุ้ 10. โครงการสง่ นำ้� และบำ� รงุ รกั ษาโพธพ์ิ ระยา 5. ทงุ่ บางกมุ่ 11. โครงการสง่ นำ�้ และบำ� รงุ รกั ษาพระยาบรรลอื 6. ทงุ่ บางบาล 12. โครงการสง่ นำ�้ และบำ� รงุ รกั ษารงั สติ ใต้ 1.15 ล้านไร่รวมพื้นที่ท้ังหมด ช่วยหน่วงน�้ำในลุ่มน้�ำเจ้าพระยาตอนล่าง ได้สูงสุด 1,500 ล้านลูกบาศก์เมตร จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 153

บรหิ ารจดั การ ทรพั ยากรดนิ ในพืน้ ท่ี 5 ล่มุ นำ�้ ปทู างการเติบโตท่ีดี...ใหว้ ิถีเกษตรกรรมไทย ดิน คือต้นทางการเติบโตของพันธุ์พืชและวิถีเกษตรกรรม กรมพัฒนาที่ดิน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จงึ ไดข้ บั เคลอ่ื นแผนบรหิ ารจดั การทรพั ยากรดนิ ในพื้นที่น�ำร่อง 5 ลุ่มน้�ำ คือ ลุ่มน้�ำปิง ลุ่มน้�ำยม ลุ่มน้�ำน่าน ลุ่มน�้ำป่าสัก และลุ่มน�้ำห้วยโสมง ปี 2561 หนว่ ยงานไดจ้ ดั ทำ� แผนทฐ่ี านขอ้ มลู และรา่ งแผนการใชท้ ดี่ นิ เพอื่ บรหิ าร จดั การทรพั ยากรดนิ 5 ลมุ่ นำ้� ภายใต้ Roadmap และโครงการนำ� รอ่ งทวี่ เิ คราะห์ และจัดล�ำดับความส�ำคัญของปัญหา โดยพิจารณาจากปัจจัยความอุดม สมบรู ณข์ องดนิ การชะลา้ งพงั ทลายของดนิ ในพน้ื ทล่ี มุ่ นำ�้ และความเหมาะสม ของดนิ ตามชนิดพชื แผนด�ำเนนิ งานแบง่ เปน็ 3 ระยะ คือ • ระยะเรง่ ดว่ น (1 ป)ี จำ� นวน 5 ลมุ่ น้�ำนำ� ร่อง • ระยะกลาง (5-10 ป)ี จำ� นวน 10 ลุ่มนำ้� น�ำรอ่ ง • ระยะยาว (15-20 ป)ี จำ� นวน 10 ลมุ่ นำ�้ นำ� ร่อง 154 ศาสตร์พระราชา

จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 155

Roadmap การจัดท�ำแผนบริหารจัดการทรัพยากรดิน เชิงบูรณาการระดับลุ่มน้�ำ 1 2 3 เตรียมข้อมูล จัดท�ำแผนบริหาร ก�ำหนดลุ่มน�้ำน�ำร่อง และวิเคราะห์ปัญหา จัดการทรัพยากรดิน เพ่ือเป็นต้นแบบในการ สภาพพ้ืนท่ีลุ่มน้�ำเพ่ือ เชิงบูรณาการ ด�ำเนินงานโครงการ จัดล�ำดับความส�ำคัญ ระดับลุ่มน้�ำ ในการท�ำแผนบริหาร จัดการพื้นท่ีลุ่มน�้ำ พ.ค.-มิ.ย. 2561 ก.ค. 2561 ส.ค. 2561 เป้าหมาย เป้าหมาย เป้าหมาย ข้อมูลท่ีน�ำมาใช้ในการ แผนบริหารจัดการ ได้ลุ่มน้�ำน�ำร่อง เพื่อเป็น จัดท�ำแผนมีความถูกต้อง ทรัพยากรดินเชิงบูรณาการ ต้นแบบในการด�ำเนินงาน และเป็นปัจจุบัน ระดับลุ่มน�้ำ (ระยะเร่งด่วน โครงการ ระยะกลาง และระยะยาว) ผลการจัดล�ำดับความส�ำคัญ เพื่อจัดท�ำแผนบริหารจัดการ พ้ืนที่ลุ่มน�้ำ 156 ศาสตร์พระราชา

4 5 6 คัดเลือกพ้ืนท่ี เขตพัฒนา พัฒนาโครงการ ด�ำเนินกิจกรรม ที่ดินลุ่มน�้ำย่อย ในพื้นท่ี สนับสนุนร่วมกับ ในพ้ืนที่ด�ำเนินการ ลุ่มน้�ำขนาดย่อมน�ำร่อง ภาคีเครือข่าย ก.ย.–ต.ค.2561 พ.ย. 2562 ธ.ค. 2561 เป้าหมาย เป้าหมาย เป้าหมาย ก�ำหนดโครงการสนับสนุน พื้นท่ีเขตพัฒนาที่ดิน ร่วมกับภาคีเครือข่าย พื้นที่ด�ำเนินการได้รับ ลุ่มน้�ำและแนวทางการพัฒนา การบริหารจัดการทรัพยากร พื้นท่ีตามแผนการใช้ท่ีดิน หน่วยงานและภาคีเครือข่าย ที่ดินเชิงบูรณาการ ให้การสนับสนุนในการด�ำเนิน กิจกรรมเพื่อพัฒนาพ้ืนท่ี พัฒนาโครงการน�ำร่องในพื้นที่ลุ่มน�้ำย่อยห้วยโสมง เพ่ือเป็นต้นแบบในการบริหารจัดการทรัพยากรดินอย่างย่ังยืน นอกจากน้ียังจัดท�ำแผนวิเคราะห์และข้อเสนอแนะเกี่ยวกับพ้ืนที่ด�ำเนินการ ในแต่ละลุ่มน�้ำน�ำร่อง 5 ลุ่มน�้ำ คือ การวิเคราะห์สภาพพื้นที่ ฐานข้อมูล แผนบริหารจัดการทรัพยากรดินเชิงบูรณาการระดับลุ่มน้�ำ และแผนงานหรือ โครงการสนับสนนุ ตามแผนฯ เพอ่ื ใหเ้ กิดผลสำ� เรจ็ ตามเปา้ หมายต่อไป จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 157

ขบั เคลอื่ นวนั ดนิ โลก 5 ธนั วาคม ศาสตร์พระราชา สกู่ ารแกป้ ญั หาระดบั โลก ในหลวง รัชกาลท่ี 9 ได้พระราชทานแนวพระราชด�ำริด้านการจัดการ ทรัพยากรดินผ่านโครงการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริต่าง ๆ จนเป็นท่ีประจักษ์ในพระปรีชาสามารถไปท่ัวโลก สหภาพวิทยาศาสตร์ทางดินนานาชาติ (IUSS) ได้ทูลเกล้าทูลกระหม่อม ถวายรางวัล นักวิทยาศาสตร์ดินเพื่อมนุษยธรรม (Humanitarian Soil Scientist) เป็นพระองค์แรกของโลก องค์การสหประชาชาติได้ประกาศ พระเกียรติคุณรับรองให้วันท่ี 5 ธันวาคม ของทุกปี เป็นวันดินโลก และบรรจุไว้ ในปฏิทินขององค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) โดยประเทศ สมาชิกจะร่วมจัดกิจกรรม สร้างการรับรู้ให้ทุกภาคส่วนตระหนักถึงความ ส�ำคัญของทรัพยากรดินในวันดังกล่าว 158 ศาสตร์พระราชา

การขับเคล่ือนวันดินโลกทั้งในไทยและต่างประเทศ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ โดยกรมพัฒนาท่ีดิน จัดงานวันดินโลก เป็นคร้ังแรกเม่ือปี 2555 ที่ศูนย์การค้าสยามพารากอน โดยมีสมเด็จ พระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงเปิดงาน และจัดต่อเน่ืองเป็นประจ�ำทุกปี ซึ่ง FAO จะส่งผู้แทนมาร่วมจัดนิทรรศการและอ่านสารวันดินโลกทุกคร้ัง ปี 2561 “สมัชชาความร่วมมือทรัพยากรดินโลก” หรือ Global Soil Partnership (GSP) ก�ำหนดหัวข้อหลักการจัดงานชื่อ “Be the Solution the Soil Pollution” เน้นความส�ำคัญของปัญหาและการจัดการมลพิษทางดิน เพ่ือตอบสนองต่อเป้าหมายการพัฒนาท่ียั่งยืนและการขจัดความอดอยาก หิวโหย (Zero Hunger) ให้ได้ภายในปี 2573 โดยจัดกิจกรรมตลอดท้ังปี ในแต่ละพื้นที่ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ดังนี้ 1. มหกรรมวันดินโลก ปี 2561 ระหว่างวันที่ 5-7 ธันวาคม 2561 ที่พิพิธภัณฑ์การเกษตรเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จังหวัดปทุมธานี กิจกรรมส�ำคัญ ได้แก่ 1.1 จัดสัมมนานานาชาติ หัวข้อ “Sufficiency Economy Philosophy: Path to SDGs” มีผู้แทนจากต่างประเทศเข้าร่วมกว่า 20 ประเทศ จ�ำนวน 76 คน 1.2 จัดนิทรรศการภายใต้หัวข้อ “น้อมน�ำศาสตร์พระราชา สู่การพัฒนา อย่างยั่งยืน คืนชีวิตให้แก่ดิน คืนความสุขให้แก่เรา” โดยจัดแสดงภารกิจ และแลกเปลี่ยนความรู้ของแต่ละหน่วยงาน เพ่ือบูรณาการความรู้จากความ ร่วมมือของภาครัฐ ภาคเอกชน รัฐวิสาหกิจ และ FAO รวมกว่า 28 หน่วยงาน ซ่ึงมีปราชญ์ชาวบ้าน เกษตรกร นักวิชาการ และผู้สนใจเข้าร่วมชมกว่า 6,000 คน จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 159

เหรียญรางวัลดินโลก 1.3 มอบรางวัลวันดินโลก “King Bhumibol World Soil Day Award” กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และ FAO ร่วมจัดต้ังรางวัลวันดินโลก ซึ่งได้รับ พระราชทานพระราชานุญาตจากพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดี ศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยใช้ชื่อว่า “King Bhumibol World Soil Day Award” โดยมอบให้แก่ประเทศ องค์กร ชุมชน หรือบุคคลที่จัดกิจกรรมวันดินโลกและสร้างการรับรู้ได้อย่างมี ประสิทธิภาพ เม่ือวันที่ 5 ธันวาคม 2561 โดยจัดเป็นปีแรกท่ีพิพิธภัณฑ์ เกษตรเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จังหวัดปทุมธานี ผู้ชนะการประกวด คือ “องค์กร Practical Action” องค์กรไม่แสวงหาก�ำไร จากประเทศบังกลาเทศ ซ่ึงมุ่งแก้ปัญหาความยากจน ลดความเหล่ือมล้�ำ ทางสังคม และปรับปรุงคุณภาพชีวิตประชากรในด้านต่าง ๆ 160 ศาสตร์พระราชา

1.4 การประกวดวาดภาพระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษา ภายใต้หัวข้อ “ร่วมคิดร่วมท�ำแต่วันน้ี เพื่อปฐพีไร้มลพิษ” มีนักเรียนเข้าร่วมประกวด 105 คน จาก 38 โรงเรียน โดยผู้ชนะเลิศในระดับประถมศึกษา เป็น นักเรียนช้ันประถมศึกษาปีที่ 5 จากโรงเรียนแก้วอินทร์สุธาอุทิศ และระดับ มัธยมศึกษา เป็นนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 2 จากโรงเรียนวัดสุทธิวราราม 2. หน่วยงานต่าง ๆ ของประเทศไทย จัดกิจกรรมวันดินโลก ประกอบด้วย กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงพาณิชย์ กระทรวงทรัพยากร ธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม กระทรวงยุติธรรม กระทรวงพัฒนาสังคมและ ความม่ันคงของมนุษย์ กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงมหาดไทย กระทรวง สาธารณสุข กระทรวงการคลัง กระทรวงพลังงาน กระทรวงกลาโหม ส�ำนักงานต�ำรวจแห่งชาติ มูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ และเครือข่ายภาค ประชาชน รณรงค์ปลูกปอเทืองท่ัวประเทศ เพื่อให้เป็นพืชปุ๋ยสด ช่วยบ�ำรุงดิน ลดการใช้ปุ๋ยเคมี รณรงค์การลด ละ เลิกการใช้พลาสติกที่อาจปนเปื้อน ในดินและแหล่งน�้ำ อบรมให้ความรู้และสาธิตวิธีท�ำน้�ำหมักชีวภาพให้แก่ ชุมชน ฯลฯ จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 161

3) กิจกรรมวันดินโลกในต่างประเทศปี 2561 ประกอบด้วยส�ำนักงาน ใหญ่องค์การสหประชาชาติ มหานครนิวยอร์ก ประเทศสหรัฐอเมริกา องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) สาธารณรัฐอิตาลี และสาธารณรัฐโปแลนด์ 4) ภาคพระพุทธศาสนากับวันดินโลก กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เห็นว่า สถาบันศาสนามีส่วนส�ำคัญมากในการพัฒนารากฐานความคิด ของประชาชนและชุมชนให้ตระหนักถึงความส�ำคัญของทรัพยากรดิน และใช้ประโยชน์ได้อย่างยั่งยืน จึงได้จัดกิจกรรมเมื่อวันท่ี 7 ธันวาคม 2561 ที่พิพิธภัณฑ์การเกษตรเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว กจิ กรรมหลกั คอื พธิ เี ฉลมิ ฉลองวนั ดนิ โลก ภาคพระพทุ ธศาสนา โดยมสี มเดจ็ พระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เสด็จ เป็นองค์ประธาน ประทานพระโอวาทและพระสัมโมทนียกถา โดยทรงกล่าวถึง พระมหากรณุ าธคิ ณุ และนำ�้ พระราชหฤทยั อนั เปย่ี มลน้ ของในหลวง รชั กาลท่ี 9 ดา้ นการบรหิ ารจดั การทรพั ยากรดนิ ประชาชนชาวไทยจงึ ควรเจรญิ รอยตาม พระยุคลบาทและกตัญญูรู้คุณแผ่นดิน มีคณะบุคคลเข้าเฝ้ารับเสด็จรวม 300 คน และมีการจัดท�ำกัณฑ์เทศน์ “เร่ืองดินและวันดินโลก” โดยขอให้ ส�ำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติแจ้งเจ้าคณะจังหวัด เพื่อแจ้งวัด ในปกครองให้ด�ำเนินการแสดงพระธรรมเทศนาต่อไป 162 ศาสตร์พระราชา

การด�ำเนินงานกิจกรรมวันดินโลกในระยะยาว 1) จัดต้ังศูนย์ความเป็นเลิศด้านการวิจัยดินแห่งเอเชีย (Center of Excellence for Soil Research in Asia – CESRA) ตั้งอยู่อ�ำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา เพื่อเป็นศูนย์เรียนรู้ ส่งเสริม การถ่ายทอดเทคโนโลยีทางการเกษตร การพัฒนาท่ีดิน ภูมิปัญญาท้องถิ่น ตามสภาพภูมิสังคม สนับสนุนการวิจัย นวัตกรรม บริการวิเคราะห์ และให้ค�ำแนะน�ำเร่ืองการจัดการดิน ส่งเสริมการใช้ผลิตภัณฑ์จุลินทรีย์ ทางการเกษตรตามสภาพปัญหาในพ้ืนท่ี โดยจัดพิธีเปิดไปเม่ือวันที่ 6 ธันวาคม 2561 โดยได้วางแผนขับเคล่ือนศูนย์ CESRA และศูนย์เครือข่าย ในระยะยาวต่อไป จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 163

2) จัดต้ังสมาคมดินโลก โดยจดทะเบียนเลขที่ จ.5754/2561 เม่ือวันท่ี 15 พฤศจิกายน 2561 กรมพัฒนาท่ีดิน เป็นหน่วยด�ำเนินงานหลัก มีวัตถุประสงค์เพื่อจัดกิจกรรมในรูปแบบต่าง ๆ เก่ียวกับวันดินโลก การประชุมทางวิชาการ เพ่ือพัฒนาคนให้ตระหนักถึงความส�ำคัญของดิน และมีความรู้ในการใช้ทรัพยากรดิน โดยน้อมน�ำศาสตร์พระราชามาปรับใช้ ให้เกิดประโยชน์อย่างยั่งยืน เข้าชมเว็บไซต์สมาคมดินโลก www.ldd.go.th 164 ศาสตร์พระราชา

3) การจัดต้ังสมัชชาความร่วมมือทรัพยากรดินแห่ง ประเทศไทย (Thai SoilPartnership - TSP) FAO ได้จัดต้ัง สมัชชาความร่วมมือทรัพยากรดินโลกหรือ “Global Soil Partnership (GSP)” เมื่อปี 2556 เพื่อรวมกลุ่มประเทศ สมาชิกหาแนวทางการจัดการดินอย่างยั่งยืน แบ่งการ ด�ำเนนิ งานเป็น 8 ภมู ิภาค โดยประเทศไทยเปน็ สมาชิกในสมชั ชาความร่วมมอื ทรัพยากรดินภูมิภาคเอเชีย (Asian Soil Partnership – ASP) มีสมาชิก 24 ประเทศร่วมมือกันแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์ด้านการ จัดการดิน ด�ำเนินงานร่วมกับ Regional Soil Partnership อ่ืน ๆ เ พื่ อ ก� ำ ห น ด แ น ว ท า ง พั ฒ น า ท รั พ ย า ก ร ดิ น อ ย ่ า ง ยั่ ง ยื น ข อ ง ภู มิ ภ า ค และของโลก โดยประเทศไทยได้รับเลือกให้เป็นประธาน 2 วาระต่อเนื่อง (ปี 2558-2561 และปี 2561-2564) ดังนั้น เพื่อให้การด�ำเนินงานเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ กระทรวงเกษตร และสหกรณ์ได้จัดต้ังสมัชชาความร่วมมือทรัพยากรดินแห่งประเทศไทย (Thai Soil Partnership -TSP) โดยมีสมาชิกจากกลุ่มองค์กร หน่วยงาน และภาคส่วนที่เกี่ยวข้องร่วมกันก�ำหนดแนวทางการจัดการและใช้ประโยชน์ จากดินของประเทศให้มีความย่ังยืน เป็นเสมือนครัวของโลก จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 165

ส�ำหรับการจัดงานวันดินโลกในปี 2562 ก�ำหนดหัวข้อ การจดั งานวนั ดินโลกในปี 2562 วา่ “Stop Soil Erosion, Save our Future” เน้นน�ำเสนอผลส�ำเร็จของการแก้ไข ปัญหาตามแนวทางตามพระราชด�ำริ โดยกลุ่มเป้าหมาย ส�ำคัญ คือ เกษตรกรและชุมชนท้องถ่ิน ซ่ึงมีบทบาท ส�ำคัญในการหยุดย้ังปัญหาดังกล่าว 166 ศาสตร์พระราชา

เรอื่ งดิน ไม่ใชแ่ คค่ วามสำ� คญั และปัญหาระดบั พื้นที่ แตเ่ ปน็ เร่อื งใหญร่ ะดบั โลกท่ีจัดการได้ ดว้ ยศาสตร์พระราขา จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 167

ไทย-บรไู น ความรว่ มมอื ดา้ นการเกษตร ดว้ ยศาสตรพ์ ระราชา ในโอกาสท่ีสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงเยือนประเทศบรูไนดารุส ซาลาม ระหวา่ งวันที่ 31 ตลุ าคม – 1พฤศจกิ ายน 2561 ในการนี้ ได้เสดจ็ ไป ทอดพระเนตรแปลงนา Wasan เพื่อทรงศกึ ษาปญั หาสภาพดินเปน็ กรดและการเพม่ิ ผลผลติ ขา้ ว และสมเดจ็ พระราชาธบิ ดแี หง่ บรไู นดารสุ ซาลาม ไดม้ พี ระราชดำ� รสั ขอรบั การสนบั สนนุ จากประเทศไทยในดา้ นองคค์ วามรู้ และประสบการณ์ในการแก้ไขปัญหาดินเป็นกรด และการพัฒนาเกษตรกรรม เพ่ือเสริมสร้างความมั่นคงทางอาหาร ลดการพ่ึงพารายได้จากน�้ำมัน และกา๊ ซธรรมชาติ 168 ศาสตร์พระราชา

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้มอบหมายให้เจ้าหน้าที่เดินทางไปเยือน ประเทศบรไู นดารสุ ซาลาม ตามคำ� เชญิ ของ ดาโตะ๊ ซรี เซอเตยี อาวงั ฮาจี อาลี บนิ อาปง (Dato Seri Setia Awang Haji Ali bin Apong) รัฐมนตรวี ่าการ กระทรวงทรพั ยากรพน้ื ฐานและการทอ่ งเทย่ี วบรไู นระหวา่ งวนั ที่16-19ธนั วาคม 2561 เพื่อให้ค�ำแนะน�ำการแก้ไขปัญหาดินเป็นกรดจัด การเพ่ิม ผลผลิตข้าว รวมถงึ การจดั การระบบน้�ำและชลประทาน รวมถงึ ไดต้ ดิ ตามผล การเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงเยอื นประเทศบรไู นฯ ของสมเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทผี่ า่ นมา ตามหนงั สอื กระทรวงการตา่ งประเทศ ท่ี กต 1302/2690 ลงวันท่ี 26 พฤศจกิ ายน 2561 สรุปผลการเยือน ดงั นี้ จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 169

1) การหารือทวิภาคีระหว่างคณะตัวแทนกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ประเทศไทย และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรพ้ืนฐานและการ ทอ่ งเทย่ี วบรไู นฯ ขอ้ สรุปประกอบด้วย • ตัวแทนกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้ให้ค�ำแนะน�ำการแก้ไขปัญหาดิน เป็นกรด การบริหารจัดการน้�ำ การปรับปรุงพันธุ์ข้าว การจัดการระบบ นเิ วศ และแนวทางผลกั ดันการเพิม่ จ�ำนวนเกษตรกรร่นุ ใหม่ ฯลฯ • ทั้งสองฝ่ายเห็นชอบให้จัดประชุมคณะท�ำงานร่วมด้านการเกษตร (Joint Agricultural Working Group: JAWG) ไทย-บรไู น ครง้ั ท่ี 1 และการศกึ ษา ดูงานด้านการท�ำเกษตรอย่างย่ังยืน โดยไทยยินดีเป็นเจ้าภาพจัดการ ประชุมฯ ในปี 2562 โดยบรูไนจะส่งข้อเสนอโครงการให้ไทยพิจารณา ในโอกาสแรก • กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้เชิญรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากร พ้ืนฐานและการท่องเท่ียวประเทศบรูไนมาเยือนประเทศไทย เพ่ือศึกษา ดูงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ เช่น โครงการศูนย์ศึกษา การพัฒนาพิกุลทอง อันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ศูนย์เครือข่ายในการ ขับเคลื่อนเกษตรกรรมยั่งยืน และศูนย์ความเป็นเลิศด้านการวิจัยดิน แห่งภูมภิ าคเอเชยี (Center of Excellence on Soil Research in Asia: CESRA) พรอ้ มเชญิ ให้ฝา่ ยบรูไนเข้ารว่ มประชมุ Asian Soil Partnership (ASP) ครั้งที่ 5 ระหว่างวันท่ี 16 กุมภาพันธ์ – 1 มีนาคม 2562 ณ ประเทศอินเดยี โดยไทยเป็นประธานจดั ประชุม 170 ศาสตร์พระราชา

2) การบรรยายพิเศษโดยผู้แทนกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ให้กับคณะ ของปลัดกระทรวงทรัพยากรพื้นฐานและการท่องเที่ยว อธิบดีและเจ้าหน้าท่ี กรมวชิ าการเกษตรและธรุ กจิ อาหารบรไู น นักศึกษาและเกษตรกรของประเทศ บรูไนดารุสซาลาม ณ Institute of Brunei Technology Education (IBTE) Agro-Technology Campus (Kg Wasan) ในหัวข้อ “การน้อมน�ำหลักการ ท ร ง ง า น ท ฤ ษ ฎี ใ ห ม ่ แ ล ะ ป รั ช ญ า เ ศ ร ษ ฐ กิ จ พ อ เ พี ย ง สู ่ ก า ร ป ฏิ บั ติ ต า ม ภมู สิ งั คม” เพอื่ จดั การดนิ นำ�้ ปา่ และคน โดยถอดบทเรยี นจากศนู ยก์ ารเรยี นรู้ โคก หนอง นา โมเดล (Berm, Swale and Field Model) ในการแกไ้ ขปัญหา ดนิ เป็นกรด เพือ่ การจัดการเกษตรอย่างย่งั ยืน จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 171

3) การศึกษาดูงานด้านการเกษตร จัดประชุมหารือและลงพื้นที่เพื่อศึกษา ปัญหาดินเป็นกรด ทำ� ใหก้ ารปลกู ข้าวได้ผลผลิตต�่ำ และการบริหารจัดการน้�ำ รว่ มกบั ปลดั กระทรวงทรพั ยากรพน้ื ฐานและการทอ่ งเทย่ี ว อธบิ ดี และเจา้ หนา้ ท่ี กรมวชิ าการเกษตร และธรุ กจิ อาหารบรไู น 5 แหง่ ดงั น้ี 1. พนื้ ทเี่ พาะปลกู Wasan 2. พื้นทีเ่ พาะปลูก Limau Manis 3. พื้นทเี่ พาะปลกู Batang Perhantian 4. เขื่อน Imang 5. แปลงเพาะปลกู พกั และผลไม้ KKP Si-Bongkok โดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้ให้ค�ำแนะน�ำเร่ืองการปรับปรุง บ�ำรุงดิน และแนวทางแก้ปัญหาการปลูกข้าว รวมทั้งระบบบริหารจัดการชลประทาน ในพื้นท่กี ารเกษตร 172 ศาสตร์พระราชา

ภายหลังการเยอื นประเทศบรูไนดารุสซาลาม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ไดม้ อบหมายใหส้ ำ� นกั การเกษตรตา่ งประเทศ เชญิ รฐั มนตรวี า่ การกระทรวง ทรัพยากรพ้ืนฐานและการท่องเท่ียวบรูไน มาศึกษาดูงานโครงการ อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� ริ ศนู ยเ์ ครอื ขา่ ยในการขบั เคลอ่ื นเกษตรกรรมยงั่ ยนื และดูงานศูนย์ความเป็นเลิศด้านการวิจัยดินแห่งภูมิภาคเอเชีย (Center of Excellence on Soil Research in Asia: CESRA) ซึ่งได้รับแจ้งตอบรับ ค�ำเชิญ โดยมีก�ำหนดการเบื้องต้นระหว่างวันท่ี 17-20 มิถุนายน 2562 และมีการจัดเตรียมประชุมคณะท�ำงานร่วมด้านการเกษตรไทย-บรูไน (Joint Agricultural Working Group: JAWG) ครัง้ ที่ 1 อีกด้วย การขยายผล แนวทางแก้ปัญหาใหก้ ว้างไกล คอื หน่งึ ในหนทาง สคู่ วามยงั่ ยืนระดับสากล จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 173

ดนิ ถลม่ ภัยท่ีปอ้ งกันได้ดว้ ยความร่วมมอื ภัยธรรมชาติเป็นเร่ืองท่ีไม่มีใครอยากเจอ แต่ก็ได้เกิดขึ้นในหลายพื้นที่ของ ประเทศไทย โดยเฉพาะพื้นที่ลาดชันสูงในภาคเหนือและภาคใต้ ซึ่งเกิดจากการชะล้างพังทลายของดิน เหตุการณ์ดินถล่มจึงเป็นภาพที่ น่ากลัวและส่งผลกระทบร้ายแรงต่อชีวิตและทรัพย์สินของประชาชน และมี แนวโนม้ ทวคี วามรุนแรงข้นึ เร่อื ย ๆ 174 ศาสตร์พระราชา

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และกรมพัฒนาท่ีดิน มีภารกิจการจัดการ ทรัพยากรดินและท่ีดิน โดยได้มีการติดตาม ประเมินสถานการณ์ หาแนวทางป้องกันและบรรเทาผลกระทบดังกล่าวอยู่เสมอ ขับเคลื่อนผ่าน กลไกของคณะกรรมการพัฒนาที่ดิน และผลักดันให้มีการใช้อ�ำนาจตาม พระราชบัญญัติพัฒนาท่ีดิน ปี 2551 โดยคัดเลือกพ้ืนที่น�ำร่อง 2 แห่ง คือ “บ้านดอยช้าง” ต�ำบลวาวี อ�ำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงราย และ พื้นท่ีเส่ียง ดนิ ถลม่ อ�ำเภอนบพติ ำ� จงั หวัดนครศรีธรรมราช คณะท�ำงานได้ติดตาม ลงพื้นที่ตรวจและติดตามความก้าวหน้างานป้องกัน และบรรเทาผลกระทบจากภยั ธรรมชาตทิ เ่ี กดิ จากการชะลา้ ง พงั ทลายของดนิ และดนิ ถลม่ รบั ฟงั ขอ้ มลู และหารอื รว่ มกบั ชาวบา้ นในพน้ื ทเ่ี พอื่ รว่ มหาแนวทาง ด�ำเนินงานป้องกันและบรรเทาผลกระทบ โดยพื้นที่ชุมชนและสิ่งปลูกสร้าง ต้องพิจารณาพ้ืนที่ปลอดภัยส�ำหรับสร้างที่อยู่อาศัยใหม่ จัดการน้�ำอย่าง เป็นระบบทั้งบนดินและใต้ดิน โดยก่อสร้างรางระบายน�้ำด้านบนเหนือหมู่บ้าน ขุดเจาะบ่อสูบน้�ำบาดาล เพื่อรักษาระดับน้�ำใต้ดิน ซ่ึงเป็นสาเหตุหลักของการ เคลอ่ื นตวั ใหอ้ ยใู่ นระดบั ทไี่ มก่ อ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบกบั พน้ื ท่ี สว่ นพนื้ ทเี่ กษตรกรรม ไดม้ กี ารสง่ เสรมิ ใหเ้ กษตรกรและชมุ ชนมสี ว่ นรว่ มในการปอ้ งกนั ดว้ ยวธิ อี นรุ กั ษ์ ดินและน้�ำ เพ่ือใหเ้ กดิ ประโยชน์อย่างยง่ั ยนื จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 175

แนวทางขบั เคลอ่ื นในอนาคต 1) ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนในการ อนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรป่าไม้ โดยสร้าง เครอื ขา่ ยชมุ ชนใหม้ สี ว่ นรว่ มในการบรหิ ารจดั การ พน้ื ทป่ี า่ ไมแ้ ละอยรู่ ว่ มกบั ปา่ อยา่ งยงั่ ยนื พรอ้ มทงั้ ก�ำหนดรูปแบบการใช้ประโยชนใ์ นพ้นื ที่ 2) ป้องกันและลดผลกระทบจากภัยธรรมชาติ ที่เกิดจากการชะล้างพังทลายของดินและ ดินถล่ม โดยศึกษา ส�ำรวจ และจัดเก็บข้อมูล พ้ื น ฐ า น ส� ำ ห รั บ ก า ร จั ด ท� ำ ร ะ บ บ อ นุ รั ก ษ ์ ดิ น และนำ้� จดั ทำ� แผนทค่ี วามปลอดภยั จดั อบรมเพอ่ื ให้ ความรู้ความเข้าใจถึงปัญหา ส่งเสริมมาตรการ อนุรักษ์ดินและน�้ำที่เหมาะสม สาธิตและสนับสนุน ปัจจยั เพอ่ื ป้องกันเหตุการณ์ ทำ� แผนการใชท้ ดี่ ิน ตามฤดูกาล พร้อมทั้งติดตั้งอุปกรณ์เตือนภัย และก�ำหนดพ้ืนทหี่ ้ามอยอู่ าศัย 3) การแก้ปัญหาและจัดการพื้นท่ีชุมชนและ สงิ่ ปลกู สรา้ ง โดยศกึ ษาวจิ ยั สาเหตกุ ารเคลอื่ นตวั ของช้ันดิน บริหารจัดการน�้ำผิวดินและใต้ดิน ติดตั้งบ่อสูบน้�ำบาดาลระดับต้ืน เพ่ือสูบน้�ำมาใช้ พร้อมระบบสูบเครื่องกรอง ถังเก็บ จัดท�ำคู่มือ ก่อสร้าง ขยายบ้านในพ้ืนที่เคลื่อนตัว ซ่อมแซม และเสรมิ ความแขง็ แรงของบา้ น 176 ศาสตร์พระราชา

แมภ้ ยั ธรรมชาติ จะเปน็ สิง่ ที่เกดิ โดยไมค่ าดคดิ แต่หากรว่ มมอื ปอ้ งกนั อยา่ งบูรณาการ ดว้ ยองคค์ วามรทู้ ถี่ กู ต้อง หนกั ยอ่ มกลายเป็นเบา จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 177

วิจัย พฒั นา ใชป้ ระโยชน์ “คุ้มคา่ ” 178 ศาสตร์พระราชา

สนบั สนนุ ใหเ้ กิดองคค์ วามรู้ใหม่ ๆ ด้วยการวจิ ัย และใช้แนวคิดการบรหิ ารจดั การ ทที่ �ำให้การเกษตรกรรมมีความคุ้มคา่ และดีข้นึ มากกว่าเดิม จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 179

สนบั สนนุ งานวจิ ยั กญั ชง (เฮมพ)์ เพอ่ื ประโยชนม์ หาศาลทางการแพทย์ ปจั จบุ นั ทวั่ โลกไดเ้ หน็ ถงึ ประโยชนข์ องกญั ชง (เฮมพ)์ ซงึ่ เปน็ พชื ทคี่ ลา้ ยกญั ชา แต่มีความแตกต่างด้านกายภาพและปริมาณสารที่สังเคราะห์ โดยกัญชง จะมสี าร “Canabinoids” ประเภท Tetrahydrocanabinol (THC) ซ่ึงออกฤทธิ์ ตอ่ จติ ประสาทไมเ่ กนิ 1 เปอรเ์ ซน็ ต์ แตม่ สี าร Cannabidiol (CBD) ในปรมิ าณสงู ซึ่งไม่มีฤทธิ์ต่อจิตประสาท ไม่ท�ำให้เสพติด แต่มีฤทธิ์ทางชีวภาพอ่ืน ๆ ที่โดดเด่น คือ ต้านการอักเสบ แก้ปวด ต้านอนุมูลอิสระ ปกป้องเซลล์ ประสาทจากการเสอื่ ม กระตนุ้ ระบบภมู คิ มุ้ กนั ซง่ึ ทว่ั โลกใหค้ วามสนใจพฒั นา ยาที่มีส่วนผสมจากสาร Canabinoids เพ่ือใช้ประโยชน์เร่ืองการแก้ปวด ในผู้ป่วยมะเร็ง บรรเทาอาการปวดประสาท (Neuropathic pain) การใช้ใน ผปู้ ่วยโรคปลอกประสาทเสอื่ ม หรอื Multiple sclerosis (MS) กระตุ้นให้อยาก อาหารและแกค้ ล่นื ไส้ จากศักยภาพของสารสกัดกัญชงที่มีประโยชน์ต่อการแพทย์ ประกอบกับ ประเทศไทยได้เปิดโอกาสให้ประชาชน โดยประกาศกฎกระทรวงด้านการ ขออนญุ าตผลติ จาํ หนา่ ยหรอื มไี วใ้ นครอบครองซง่ึ ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษในประเภท5 เฉพาะเฮมพ์ ปี 2559 (พระราชกิจจานุเบกษา 6 มกราคม 2560) โอกาสของ นกั วจิ ัยในการวจิ ยั กญั ชงเพ่ือใชป้ ระโยชนท์ างการแพทยจ์ ึงมีมากข้นึ 180 ศาสตร์พระราชา

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้สนับสนุนทุนวิจัยประจ�ำ ปีงบประมาณ 2562 ให้แก่คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัย นเรศวร ตามโครงการ “การวิจัยและพัฒนากัญชงเพ่ือการใช้ประโยชน์ ทางการแพทย์” ภายใต้กรอบการด�ำเนินงานวิจัยและพัฒนาผลิตภัณฑ์ จากสมนุ ไพร เพือ่ ใหไ้ ด้ผลติ ภณั ฑส์ ำ� เร็จรูปท่มี ีโอกาสในเชงิ พาณชิ ย์ ผลทีค่ าดว่าจะได้รับจากงานวิจัย องคค์ วามรพู้ นื้ ฐานในดา้ นการสกดั ควบคมุ คณุ ภาพ ความเปน็ พษิ เภสัชจลน์ศาสตร์ และกระบวนการเพาะปลูกและคัดเลือกสายพันธุ์ กัญชง ได้สารสกัดมาตรฐานกัญชง ผลิตภัณฑ์อมใต้ลิ้นจากสาร สกัดกัญชงส�ำหรับใช้แก้ปวด ได้แผ่นปิดแผลจากสารสกัดกัญชง ส�ำหรับรักษาแผลท่ีหายช้า และผลิตภัณฑ์ Impregnated gauze ท่ีมีสารสกัดกัญชงส�ำหรับผู้ป่วยท่ีมีแผลในช่องปาก เพือ่ ประโยชน์ ในวงการแพทย์ ท้งั ในปัจจุบนั และอนาคต อย่างยง่ั ยืน จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 181

รถลำ� เลยี งเกลอื อตั โนมตั ไิ รค้ นขบั นวตั กรรมเพอื่ ชว่ ยเหลือ เกษตรกรผู้ทำ� นาเกลือ การท�ำนาเกลือทะเล เป็นอาชีพดั้งเดิมที่อยู่คู่กับชาวจังหวัดเพชรบุรี สมุทรสงคราม และสมทุ รสาคร มาอย่างยาวนาน พ้ืนที่รวมประมาณ 62,000 ไรผ่ ลผลติ เกลอื ทะเลทงั้ ประเทศประมาณ 992,000 ตนั คดิ เปน็ มลู คา่ ประมาณ ปีละ 1,900 ลา้ นบาท ภาพจากสำ� นักข่าว กรมประชาสัมพันธ์ https://thainews.prd.go.th แตอ่ ปุ สรรคหลายดา้ นไดท้ ำ� ใหก้ ารทำ� นาเกลอื ยากลำ� บากขนึ้ ทง้ั สภาพอากาศที่ ไมอ่ ำ� นวย ขนั้ ตอนทม่ี ากถงึ 7 ขนั้ ตอน ซงึ่ ตอ้ งอาศยั ความชำ� นาญของคนทำ� นาเกลอื (นายนา) และที่สำ� คัญคือ ขาดแคลนแรงงาน เกษตรกรยังตอ้ งใชว้ ิธี “การหาบเกลือ” เพอื่ นำ� ไปยังยุ้งฉาง ซึง่ เป็นวิธดี ั้งเดิม ทัง้ ยังประสบปัญหา เรอ่ื งราคาเกลอื ตกตำ�่ แตต่ น้ ทนุ การผลติ สงู เปน็ สงิ่ ทสี่ วนทางกนั อยา่ งสนิ้ เชงิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จึงมอบหมายให้คณะเทคโนโลยีการเกษตร 182 ศาสตร์พระราชา

มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบุรี ได้ศึกษาหาแนวทางแก้ไข โดยสนับสนุน ทุนวิจัย ประจ�ำปีงบประมาณ 2562 พัฒนาระบบการผลิตให้ทันสมัย ใช้นวัตกรรมและเทคโนโลยีเข้ามาช่วยลดต้นทุน ในโครงการ “รถล�ำเลียงเกลือ อัตโนมัติไร้คนขับ” ช่วยลดปัญหาขาดแคลนแรงงาน โดยงานวิจัยและพัฒนา รถดังกล่าว ต้นแบบได้ต่อยอดมาจากรถล�ำเลียงเกลือแบบคนเดิน ให้สามารถ ตักเกลือได้ด้วยตัวตักด้านหน้าของรถ ใช้ระบบไฮดรอลิก ผู้บังคับสามารถ น่ังขับได้ ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการขนย้ายเกลือ และยังช่วยทดแทนการใช้ แรงงานคนอีกด้วย ภาพจาก มหาวิทยาลยั ราชภัฏเพชรบุรี www.pbru.ac.th 183 จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที

สหกรณ์ ภาคการเกษตรเขม้ แขง็ ดว้ ยยทุ ธศาสตร์ฟ้นื ฟูและพัฒนา กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ก�ำหนดนโยบายให้ความช่วยเหลือและสนับสนุน การขับเคลื่อนระบบสหกรณ์ให้สามารถท�ำงานได้เต็มประสิทธิภาพ โดยยึด หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง มุ่งเน้นชุมชนเป็นศูนย์กลาง ขบั เคล่ือนผา่ นเครือขา่ ยเพื่อประชารัฐ เพอื่ ยกระดับรายไดส้ มาชกิ ลดภาระหน้ี ทุกประเภท แก้ปัญหาความยากจนเพื่อคุณภาพชีวิตท่ีดีขึ้น โดยก�ำหนด ยุทธศาสตรฟ์ ืน้ ฟพู ฒั นาและสรา้ งความเขม้ แข็งให้ระบบสหกรณ์ ดังน้ี 184 ศาสตร์พระราชา

1) การสร้างความเข้มแข็งให้ภาคการผลิต แก้ไขปัญหาหนี้สินสมาชิกทั้งใน และนอกระบบ โดยทบทวนจัดทําฐานข้อมูล ข้อมูลหนี้สิน ศักยภาพการผลิต และการจัดการหนี้ (ปรับ ลด ปลด ขยาย) ฟื้นฟูอาชีพและยกระดับรายได้ พัฒนาตนเองให้มีความรู้ทางการเงิน การออม และประกันภัย 2) การสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันระบบสหกรณ์ ปรับบทบาท ของสหกรณ์ในการจัดการห่วงโซ่มูลค่าสินค้าเกษตร ภายใต้หลักการรุก ด้วยการรวมขาย เชื่อมโยงการรวมซื้อ เพ่ิมประสิทธิภาพธุรกิจบริการ ชะลอธุรกิจสินเช่ือ ลดบทบาทการให้สินเชื่อ (Two Step Loan) เน้นรวมขาย รวมซ้ือเป็นหลัก และจัดทําแนวปฏิบัติธุรกิจรวบรวมผลผลิต ภายใต้หลักการ ตลาดนําการผลิต ขับเคลื่อนธุรกิจโดยแก้ไขปรับปรุงกฎระเบียบท่ีช่วย เสริมศักยภาพ และพัฒนาเครือข่ายสถาบันเกษตรกร แนวทางการขับเคลื่อน แตง่ ตงั้ คณะกรรมการฟน้ื ฟแู ละพฒั นาระบบสหกรณภ์ าคการเกษตร ประกอบด้วย บุคลากรจากกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และ สถาบันการเงิน มีอ�ำนาจหน้าที่ก�ำหนดแนวทางจัดท�ำแผน โครงการฟื้นฟูและพัฒนาสหกรณ์ภาคการเกษตร ภายใต้นโยบาย การสร้างความเข้มแข็งให้ระบบสหกรณ์ ตลาดน�ำการผลิต ลดต้นทุนการผลิต เพิ่มมูลค่าสินค้าการเกษตร และสร้างโอกาส การแข่งขัน บูรณาการแผนงานและโครงการกับหน่วยงาน ท่ีเกี่ยวข้อง ส่งเสริม สนับสนุนให้สหกรณ์ภาคการเกษตรเป็น กลไกในการขับเคล่ือนนโยบายของรัฐ จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 185

ตเู้ ยน็ ชมุ ชน นวัตกรรมใหม:่ ยกระดับผลผลิตการเกษตร นายทรงศกั ด์ิ วงศภ์ มู วิ ฒั น์ อดตี อธบิ ดกี รมสง่ เสรมิ การเกษตร ไดน้ ำ� นกั ธรุ กจิ ชาวจีนเข้าพบรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (นายวิวัฒน์ ศลั ยกำ� ธร) เพอื่ เสนอแลกเปลย่ี นสนิ คา้ ขา้ วหอมมะลขิ องไทยกบั นวตั กรรม ตู้เย็นชุมชนเพ่ือยืดอายุผลผลิตทางการเกษตร ด้วยเทคโนโลยี ชวี ภาพของจนี จากการเจรจา โดยมนี ายธรี ะ วงษเ์ จรญิ ทปี่ รกึ ษารฐั มนตรชี ว่ ย วา่ การกระทรวงเกษตรและสหกรณเ์ ปน็ ผแู้ ทนฝา่ ยไทย สรปุ ใหท้ ำ� การศกึ ษาวจิ ยั ร่วมกับมหาวิทยาลัยบูรพา วิทยาเขตจันทบุรี และหน่วยงานสังกัดกระทรวง เกษตรและสหกรณ์ในพื้นท่ี ทดสอบการยืดอายุล�ำไยโดยไม่อบสารซัลเฟอร์ ไดออกไซด์ แตใ่ ชส้ ารชวี ภาพจากงานวจิ ยั ของนกั วจิ ยั ชาวจนี แทน ณ ลง้ ลำ� ใย (อาหวัง) อ�ำเภอโป่งน้�ำร้อน จังหวัดจันทบุรี โดยความร่วมมือของสมาคม การค้าและท่องเท่ียวชายแดนไทย-กัมพูชา และกลุ่มเกษตรกรชาวสวนล�ำไย โป่งน้�ำรอ้ น สามารถยดื อายผุ ลผลิตลำ� ไยได้ 35 วัน 186 ศาสตร์พระราชา

วันที่ 25 กุมภาพันธ์2562 ได้มีการจัดสัมมนาผลการศึกษาวิจัยทดสอบ การยืดอายุล�ำไย ระหว่างมหาวิทยาลัยบูรพา วิทยาเขตจันทบุรี สวพ.6 จันทบุรี ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรจังหวัดจันทบุรี สหกรณ์จังหวัด เกษตรและสหกรณจ์ ังหวัด สมาคมการคา้ และท่องเที่ยวชายแดนไทย-กัมพูชา กลมุ่ เกษตรกร เขา้ รว่ มการสมั มนา โดยมนี กั ธรุ กจิ ชาวจนี เขา้ รว่ ม พรอ้ มปลอ่ ย ขบวนรถขนส่งล�ำไยตู้แรกไปยังประเทศจีน มีผู้ว่าราชการจังหวัดจันทบุรี และหัวหน้าส่วนราชการเป็นสักขีพยาน การเจรจาแลกเปลี่ยนสินค้าครั้งนี้ จะมีการบันทกึ ความร่วมมือซือ้ ขายล�ำไย 1 แสนตัน เปน็ ระยะเวลา 20 ปี กา้ วไปกับนวตั กรรม ทางการเกษตร และเทคโนโลยี เพือ่ ยกระดับวิถีชวี ิต เกษตรกร จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 187

จดั การพน้ื ทเี่ กษตรกรรม (Zoning by Agri-Map) ทางออกสูผ่ ลผลติ ท่ีดี โครงการบรหิ ารจดั การพนื้ ที่เกษตรกรรม (Zoning by AgriMap) คือหนง่ึ ใน นโยบายของรัฐบาลท่ีใช้ขับเคลื่อนภาคการเกษตร เพ่ือแก้ไขปัญหาการ ปลกู พชื ในพนื้ ทท่ี ไ่ี มเ่ หมาะสม (S3,N) สำ� หรบั พชื ชนดิ นน้ั ๆ รวมทงั้ สรา้ ง สมดลุ ระหวา่ งอปุ สงค์และอปุ ทานของพชื แต่ละชนดิ 188 ศาสตร์พระราชา

จากการตรวจสอบฐานข้อมูลแผนที่เกษตร เพ่ือการบริหารจัดการเชิงรุก (Agri-Map) พบว่า ปัจจุบันมีเกษตรกรปลูกพืชในพ้ืนที่ที่ไม่เหมาะสมหลาย ล้านไร่ ผลผลิตจึงน้อย ในขณะที่ต้นทุนผลิตด้านการจัดการพ้ืนท่ีสูง ไม่คุ้มทุนกับราคาที่จ�ำหน่าย โครงการนี้จึงถูกน�ำมาใช้แก้ไขปัญหา เพื่อให้ เกษตรกรสามารถท�ำการเกษตรได้เหมาะสมกับสภาพพ้ืนที่ และเป็นการ บูรณาการการท�ำงานร่วมกันระหว่างหน่วยงานต่าง ๆ ในสังกัดกระทรวง เกษตรและสหกรณ์ ด้วยวิธีขับเคลื่อนผ่านระบบส่ังการแบบเบ็ดเสร็จ ของแต่ละจังหวัด และใช้แผนท่ีเกษตรเพ่ือบริหารจัดการเชิงรุก เพ่ือสนับสนุน การปรับเปลี่ยนกิจกรรมการผลิตในพ้ืนที่ท่ีไม่เหมาะสมทดแทนพืชเดิมท่ี ปลกู อยู่ มกี ารกำ� หนดกจิ กรรม การปรบั เปลยี่ น กำ� หนดงบประมาณ จดั ทำ� แผน บูรณาการและแผนปฏบิ ตั ิ เมอื่ ผา่ นการวเิ คราะหข์ อ้ มลู เชงิ พนื้ ทจ่ี ากฐานขอ้ มลู Agri-Map แล้ว ให้เจ้าหน้าท่ีท�ำการคัดเลือกพื้นท่ีและเกษตรกรที่ต้องการ ปรับเปล่ียน โดยเจ้าหน้าที่จะเสนอกิจกรรมทางเลือกให้แก่เกษตรกร และร่วม ปรึกษาเพื่อวางแผนแนวทางและแผนการผลิต จากน้ันจึงเข้าสู่กระบวนการ ปรับเปล่ียนการผลิตเป็นกิจกรรมต่าง ๆ ปีงบประมาณ 2560 สามารถปรับเปลี่ยนพื้นท่ีปลูกข้าวที่ไม่เหมาะสม เป็นสินค้าใหม่ 7 ชนิด รวมพ้ืนท่ีประมาณ 157,700 ไร่ (53 จังหวัด) ได้แก่ อ้อยโรงงาน เกษตรผสมผสาน พืชอาหารสัตว์ ปาล์มน�้ำมัน มันส�ำปะหลัง ประมง และหม่อน จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 189

ปีงบประมาณ 2561 สามารถปรับเปลี่ยนพื้นท่ีปลูกข้าวท่ีไม่เหมาะสมเป็น สนิ คา้ ใหม่ 5 ชนิด รวมพนื้ ที่ประมาณ 270,200 ไร่ (68 จังหวัด) ประกอบดว้ ย พชื อื่น เกษตรผสมผสาน ประมง พชื อาหารสัตว์ ปศุสตั ว์ ไมผ้ ล ไมย้ นื ตน้ ปีงบประมาณ 2562 มีแผนงานปรับเปลี่ยนท้ังหมดประมาณ 252,800 ไร่ โดยปรับเปล่ียนจากพ้ืนที่ไม่เหมาะสมในการปลูกพืชเดิม (S3, N) เป็นสินค้า เกษตรชนิดใหม่ ประกอบด้วย พืชเศรษฐกิจ หม่อน ไม้ผล ไม้ยืนต้น ปศุสัตว์ ประมง และเกษตรผสมผสาน จากการศึกษาผลตอบแทนทางเศรษฐกิจของ ส�ำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร หลังจากปรับเปล่ียนไปปลูกพืชที่เหมาะสม ทุกชนิดให้ผลตอบแทนท่ีดีกว่าเดิม ภาพรวมเกษตรกรมีผลตอบแทนสุทธิ เฉล่ียปีละ 2,493 บาท/ไร่ เพ่ิมข้ึนจากการปลูกข้าวปีละ 1,471 บาท/ไร่ เกษตรกรที่รว่ มโครงการร้อยละ 96 ยงั คงผลติ สินคา้ ชนิดใหมอ่ ย่างต่อเนือ่ ง ในจำ� นวนนร้ี อ้ ยละ 34 ขยายพน้ื ทปี่ รบั เปลยี่ นการผลติ เพม่ิ ขนึ้ เฉลย่ี ปลี ะ 5.22 ไร่ และมตี วั อยา่ งกจิ กรรมการปรับเปลย่ี นการผลติ ในพ้ืนท่ีไม่เหมาะสม ดังนี้ 190 ศาสตร์พระราชา

นางประกาย สทิ ธศิ รจี นั ทร์ เกษตรกร หมทู่ ี่ 5 ตำ� บลหนิ เหลก็ ไฟ อ�ำเภอคูเมือง จังหวัดบุรีรัมย์ ปรับเปลี่ยนพื้นท่ีปลูกข้าว เป็นเกษตรผสมผสาน ปลูกกล้วย ฟักทอง พริก หอมแดง ถวั่ ฝกั ยาว มะพรา้ วนำ้� หอม มะมว่ ง เลย้ี งเปด็ เลย้ี งไก่ และพชื ผกั สวนครัว เก็บผลผลิตไปขายในตลาดท้องถิ่น รายได้เฉลี่ย วนั ละประมาณ 300-400 บาท นายอุดมกิจ แก้วประทุม เกษตรกร หมู่ท่ี 3 ต�ำบลป่ามะนาว อ�ำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น ปรับเปลี่ยนพื้นที่ปลูกข้าว เป็นอ้อยโรงงาน โดยขายท่อนพันธุ์อ้อยให้แปลงข้างเคียง มรี ายไดไ้ รล่ ะ 25,000 บาท นอกจากนยี้ งั แบง่ พนื้ ทปี่ ลกู ขา้ วโพด เหนยี วพนั ธแ์ุ ตม้ มว่ ง 1 ไร่ และถว่ั ฝกั ยาว 2 งาน เปน็ พชื หลงั นา นายปรีนัย ชูศรีวาส เกษตรกร หมู่ที่ 7 ต�ำบลบัวค�ำ อ�ำเภอ โพธ์ิชัย จังหวัดร้อยเอ็ด ปรับเปล่ียนพื้นท่ีปลูกข้าวเป็น มันส�ำปะหลัง โดยใช้ต้นทุนในการผลิตต�่ำ ได้ผลผลิต 6 ตัน ตอ่ ไร่ มรี ายไดส้ ทุ ธิ ไรล่ ะ 12,500 บาท นายแสวง แจม่ จนั ทร์ เกษตรกร หมทู่ ่ี 6 ตำ� บลธงชยั อำ� เภอ บางสะพานน้อย จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ปรับเปลี่ยนพ้ืนท่ี ปลูกข้าวเป็นปาล์มน�้ำมัน ในบางส่วนของพื้นท่ีมีน้�ำท่วมขัง ซ�้ำซาก ไม่สามารถปลูกข้าวได้ ประกอบกับพ้ืนที่ดังกล่าว เหมาะสมกับการปลูกปาล์มน้�ำมันและมีตลาดรองรับ ระหว่าง รอผลผลิต วางแผนการเล้ียงปลาในร่องน้�ำ เพราะพื้นท่ีมี นำ�้ ทว่ มขงั บอ่ ย ไมเ่ หมาะกบั การปลกู พชื ผกั ปัญหาและอปุ สรรคท่ผี ่านมา 1. หาตลาดสำ� หรบั พืชทปี่ รบั เปลี่ยนใหม่ได้ยากในบางพื้นที่ 2. การปรับเปล่ียนโครงสร้างพื้นท่ี เช่น การขดุ ยกร่อง ซงึ่ ใชง้ บประมาณสงู 3. การปรบั เปลย่ี นมาเปน็ การเล้ียงสตั ว์ ต้องใช้เวลาอยา่ งนอ้ ย 2-3 ปี หรือ การปลกู ไม้ผล ไม้ยืนตน้ ตอ้ งใชเ้ วลา 5-6 ปี จงึ จะเห็นผล เกษตรกรต้อง อดทนและสนใจอย่างตอ่ เนื่องจึงจะประสบความส�ำเร็จได้ จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 191

บทสรปุ เพอื่ ไปตอ่ ภาคเกษตรกรรมของไทยกำ� ลงั อยใู่ นภาวะถดถอย เพราะจำ� นวนเกษตรกร รายย่อยลดลง คนจนจากภาคเกษตรกรรมมีมากข้ึน และหันหน้าเข้าสู่ ภาคอุตสาหกรรมและบริการมากข้ึน โครงสร้างการพัฒนาประเทศจึง เปล่ียนแปลง หากไม่รีบแก้ไขปัญหานี้อย่างจริงจัง จ�ำนวนเกษตรกร ในประเทศจะเหลือไม่มาก ประเทศไทยมีพนื้ ที่ประมาณ 321 ล้านไร่ เปน็ พื้นทก่ี ารเกษตรไปแลว้ ประมาณ 149 ล้านไร่ (46 % ของพื้นท่ีประเทศไทย) ภาคเกษตรกรรมประกอบด้วย การปลูกพืช การประมง การปศุสัตว์ และการป่าไม้ ในจ�ำนวนนี้ 68 % คือ การปลกู พชื และผลไม้ รายไดข้ องภาคการเกษตรคดิ เปน็ รอ้ ยละ 8.12 ของ GDP นโยบาย Thailand 4.0 ของรัฐบาลให้ความส�ำคัญกับภาคเกษตรกรรม สามารถน�ำนวัตกรรมมาใช้เพิ่มรายได้และความสามารถ โดยยึดปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียงและแนวคิดเกษตรทฤษฎีใหม่ของในหลวง รัชกาลท่ี 9 มาปรับใช้ การพัฒนาก็จะค่อย ๆ ดีขึ้น การน�ำนวัตกรรมที่เหมาะสมและ งานวิจยั มาใชค้ วบคู่กนั กย็ ่อมสง่ ผลถึงเกษตรกรรมทย่ี ั่งยืน 192 ศาสตร์พระราชา

ปจั จบุ นั เกษตรกรไทยยงั เผชญิ ปญั หาความยากจน อันเกิดจากความไม่เปน็ ธรรมทางเศรษฐกิจ สงั คม และการเมือง โดยมีสาเหตหุ ลายประการ คอื • ปัญหาด้านปัจจัยและฐานการผลิต เกษตรกรจ�ำนวนมากไม่มี ที่ดนิ ท�ำกนิ เปน็ ของตนเอง ต้องเชา่ และยังมโี ครงสร้างพ้นื ฐาน การผลติ ไมเ่ หมาะสม โดยเฉพาะเรอ่ื ง ดิน นำ�้ พันธพุ์ ืช และสัตว์ ท�ำให้ขาดศักยภาพในการเพมิ่ ผลผลิตและพึง่ พาตนเองไมไ่ ด้ • ปัญหาต้นทุนการผลิตสูงขึ้น เพราะเกษตรกรมักจะต้องการ ผลผลติ ที่เรว็ และปรมิ าณมาก • ปัญหาเรื่องสุขภาพอนามัย เกิดจากการใช้สารเคมีโดย ขาดความรู้ ความเขา้ ใจ และขาดความระมดั ระวงั สง่ ผลกระทบกบั ตวั เกษตรกรเองและผู้บริโภค • ปัญหาเรื่องตลาด เพราะตลาดเป็นของพ่อค้า แต่การลงทุน และความเสี่ยงเป็นของเกษตรกร โดยเกษตรกรไม่มีส่วนร่วม ตัดสินใจก�ำหนดราคา จึงเกิดความไม่เป็นธรรมและไม่แน่นอน ดา้ นราคา • ปัญหาการทุ่มเทขยายพื้นที่ปลูกพืชที่ราคาตลาดสูง เช่น ยางพารา ปาลม์ นำ้� มนั เกดิ ปญั หาสนิ คา้ ลน้ ตลาด สง่ ผลกระทบ หลายมิติ เช่น การใช้ที่ดินท่ีถูกเปลี่ยนแปลง การเปล่ียนแปลง ระบบเกษตร • ปัญหาการบุกรุกพ้ืนท่ีป่า ขยายการปลูกพืชเชิงเด่ียว และใช้ สารเคมีเข้มข้น เกิดปัญหาสารพิษตกค้างในพนื้ ทต่ี ้นนำ�้ • ปัญหาหน้ีสินของเกษตรกร ทง้ั ในระบบและนอกระบบ นอกจากน้ี สถานการณ์การเปล่ียนแปลงของโลก ทั้งในด้านส่ิงแวดล้อม (Climate Change) ด้านเทคโนโลยีที่เติบโตอย่างรวดเร็ว ราคาน้�ำมนั คา่ เงนิ ทผ่ี นั ผวน ตลอดจนสงครามทางการคา้ ระหวา่ งจนี และสหรฐั อเมรกิ าทรี่ นุ แรง มากข้ึน ส่งผลกระทบต่อประชากรโลกอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ทุกภาคส่วน จงึ ต้องปรับตัวเพ่อื เตรยี มรับสถานการณ์ จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 193

ภารกิจของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ในช่วงระยะเวลา 1 ปี 6 เดือน ได้ทุ่มเท มุ่งมั่นในการน้อมน�ำแนวทางตามศาสตร์พระราชาของในหลวง รัชกาลท่ี 9 มาเป็นตน้ แบบ เพือ่ ใหห้ นว่ ยงานต่าง ๆ ในสงั กัดนำ� ไปพจิ ารณา ประกอบการขับเคลื่อนงานให้สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ เน้น การเข้าใจ เขา้ ถึง และพัฒนา ซ่งึ เป็นหลกั สำ� คัญ และยึดหลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพียง ทเ่ี นน้ ความพอดี พอสมควรแกฐ่ านะ มเี หตผุ ลภายใตห้ ลกั การ ทำ� กอ่ น ทำ� จรงิ ท�ำทนั ที เพอื่ ใหป้ ระเทศไทยมีเป้าหมาย ม่นั คง ม่งั คงั่ ย่ังยืน กระทรวงเกษตรและสหกรณม์ งุ่ เนน้ แกไ้ ขปญั หาความเดอื ดรอ้ นของเกษตรกร พัฒนา ปรบั ปรุง บำ� รงุ รักษาโครงสรา้ งพน้ื ฐานดา้ นการเกษตร ส่งเสริมงาน วจิ ยั ดา้ นการเกษตร และนำ� นวตั กรรมทเ่ี หมาะสมมาใชพ้ ฒั นาเกษตรกรรมของ ประเทศไทย เพ่ือตอบสนองนโยบายของรัฐบาลที่ต้องการให้ประเทศไทย เป็นครัวโลก รวมทั้งวางรากฐานให้ชาวชนบทของประเทศไทยสามารถด�ำรง ความอยู่รอดภายใต้สภาวะการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วและรุนแรง ในหลักการ “ดินดี นำ้� ดี พนั ธุ์พชื เหมาะสม เกษตรกรมีทด่ี นิ ท�ำกิน มคี วามรู้ ความเขา้ ใจ หลักการท�ำการเกษตร มีระบบการจัดการฟาร์มสู่ผู้บริโภคที่ดีด้วย นวตั กรรมทเ่ี หมาะสม” ดำ� รงวถิ ชี วี ติ ความเปน็ เกษตรกรทมี่ คี วามมนั่ คง มง่ั คง่ั และยง่ั ยนื โดยการดำ� เนนิ งานในชว่ งระยะเวลาประมาณ 1 ปี 6 เดือน มีดังนี้ 194 ศาสตร์พระราชา

1. ดินดี: ทรัพยากรดินมีแนวโน้มเสื่อมโทรมมากข้ึนเร่ือย ๆ เนื่องจาก ขาดการอนุรักษ์ดินและน้�ำ การปรับปรุงบ�ำรุงดิน การจัดการดินและใช้ ประโยชน์ท่ีดิน โดยเฉพาะการบุกรุกท�ำลายพ้ืนที่ป่าต้นน้�ำ ก่อให้เกิดการ ชะล้างพังทลาย ดินถล่ม ส่งผลต่อการเปล่ียนแปลงของภูมิอากาศ เกิดปัญหาโลกร้อน ภัยแล้ง น�้ำท่วม ดินถล่ม กระทบกับผลผลิตการเกษตร และอีกมากมายท่ีส่งผลต่อมนุษย์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์จึง ด�ำเนินการโดยน้อมน�ำแนวทางศาสตร์พระราชามาปรับใช้ ได้ผลตาม วตั ถปุ ระสงค์ คอื การบรหิ ารจดั การทรพั ยากรดนิ 5ลมุ่ นำ้� การสง่ เสรมิ วนเกษตร ในเขตปฏิรูปที่ดิน โครงการป้องกันและบรรเทาผลกระทบจากภัยธรรมชาติ ท่ีเกิดจากการชะล้างพังทลายของดินและดินถล่ม การแก้ปัญหาหมอกควัน ร่วมมือกับต่างประเทศเพื่อแก้ปัญหาด้านดิน และขับเคล่ือนวันดินโลก ในทุกวันท่ี 5 ธันวาคม ของทกุ ปี 2. นำ�้ ดี คอื หนง่ึ ในปจั จยั หลกั ทสี่ ำ� คญั สำ� หรบั การเพาะปลกู พชื ซง่ึ ตอ้ งไดร้ บั นำ้� เพยี งพอและเหมาะสมตามระยะเวลา ดงั นนั้ ตอ้ งมีแหลง่ น้�ำเพ่ือสนบั สนุนการ ใช้น�้ำของพืชอย่างเพียงพอ ปัจจุบัน ประเทศไทยมีพ้ืนที่ชลประทานที่ม่ันคง ส�ำหรับการเกษตร 33.53 ล้านไร่ (22.5%) พ้ืนท่ีที่เหลืออีก 115.47 ล้านไร่ คอื พน้ื ทกี่ ารเกษตรแบบอาศยั นำ้� ฝน รฐั บาลไดใ้ หค้ วามสำ� คญั ตอ่ ความมน่ั คง ด้านการผลติ การเกษตร จงึ บรรจุยทุ ธศาสตรก์ ารสร้างความมั่นคงของน้�ำ ภาคการผลติ (เกษตรและอตุ สาหกรรม) เปน็ สว่ นหนง่ึ ของยทุ ธศาสตรบ์ รหิ าร จดั การทรพั ยากรน�้ำของประเทศ 20 ปี ต้งั เป้าหมายพัฒนาพนื้ ท่ชี ลประทาน ตามศกั ยภาพนำ้� และพัฒนาแหล่งเกบ็ น้�ำตน้ ทุนภายในประเทศได้ รวม 49.84 ล้านไร่ จากภูผา ผ่านทุ่งนา สู่มหานที 195

ส� ำ ห รั บ พ้ื น ที่ ก า ร เ ก ษ ต ร ท่ี ไ ม ่ มี ศั ก ย ภ า พ จ ะ พั ฒ น า แ ห ล ่ ง น้� ำ ข น า ด ใ ห ญ ่ ขนาดกลาง หรือขนาดเล็กได้ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้น้อมน�ำ หลกั การทรงงานทฤษฎใี หมม่ าปฏบิ ตั อิ ยา่ งเปน็ รปู ธรรม โดยใชห้ ลกั กสกิ รรม ธรรมชาติ และออกแบบการใชป้ ระโยชนท์ ดี่ นิ ตามสภาพภมู สิ งั คม เปน็ โคก หนอง นา โมเดล ใชว้ ธิ จี ดั การนำ�้ แบบคนจน คอื ตอ้ งกระจาย ไมก่ ระจกุ เกบ็ กกั นำ้� ให้ทั่วทุกต�ำบล ทุกหมู่บ้าน ทุกหลังคาเรือน โดยวางแผนด�ำเนินการต่อ ทั่วประเทศ ผสมผสานกับการบริหารจัดการน�้ำในรูปแบบ อ่างใหญ่เติม อา่ งเลก็ อา่ งเลก็ เตมิ สระนำ้� หากดำ� เนนิ การไดท้ งั้ หมดจะทำ� ใหป้ ญั หาขาดแคลน นำ้� เพือ่ การเกษตรของประเทศบรรเทาลงและหมดไปในทีส่ ุด ส� ำ ห รั บ เ ก ษ ต ร ก ร ท่ี เ พ า ะ ป ลู ก พื ช แ ล ้ ว เ กิ ด ภ า ว ะ ฝ น ทิ้ ง ช ่ ว ง ห รื อ ฝ น แ ล ้ ง ทำ� ใหข้ าดแคลนนำ�้ แกไ้ ขปญั หาเฉพาะหนา้ โดยกรมฝนหลวงและการบนิ เกษตร ปฏิบัตกิ ารฝนหลวงเพ่ือเพิ่มความช่มุ ชน้ื ในแต่ละช่วงเวลาอีกทางหน่งึ 3. พนั ธพ์ุ ชื เหมาะสม พนั ธพ์ุ ชื คอื ปจั จยั สำ� คญั ของการเกษตร หากมเี มลด็ พนั ธ์ุ ทด่ี จี ะทำ� ใหพ้ ชื แขง็ แรง เจรญิ เตบิ โตไดด้ ี ตา้ นทานตอ่ โรคและแมลง ใหผ้ ลผลติ สงู กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ให้ความส�ำคัญในเรื่องน้ีอย่างมาก นอกจาก จะมอบหมายให้หน่วยงานรับผิดชอบการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชเพื่อแจกจ่ายหรือ จ�ำหน่ายให้เกษตรกรน�ำไปปลูกแล้ว ยังด�ำเนินกิจกรรมเพื่ออนุรักษ์และขยาย พันธุ์พืชพื้นถิ่น เพ่ือส่งเสริมและสืบสานวัฒนธรรมท้องถ่ินด้ังเดิมให้คงอยู่ โดยคดั เลือกเมลด็ พันธุท์ ดี่ ี และเกบ็ รกั ษารว่ มกับภมู ิปัญญาท้องถิ่น สนบั สนนุ ใหจ้ ดสทิ ธบิ ตั รเพอ่ื ให้เปน็ พันธุพ์ ชื ของชุมชน และเปน็ อัตลักษณ์ของทอ้ งถิ่น 196 ศาสตร์พระราชา