สถานเพาะชำไม้ผล

สถานเพาะชําไมผล โดย…ดร.กวศิ ร วานิชกุล มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร E คํานํา E ความหมาย E ความสําคัญและประโยชนของสถานเพาะชําไมผล E การขยายพันธไุ มผล E งานสําคัญในสถานเพาะชําไมผล E รปู แบบตางๆ ของสถานเพาะชําไมผล E ลกั ษณะของสถานเพาะชําไมผล E การสรางสถานเพาะชําไมผล E ปจ จยั ดา นสภาพแวดลอ ม E ปจ จยั ทต่ี อ งจดั หามาเพอ่ื ดําเนนิ การ E หนวยงานสําคญั ของสถานเพาะชําไมผล E การวางแผนผงั สถานเพาะชําไมผล E ธรุ กิจสถานเพาะชําไมผล E สถานเพาะชําไมผลในประเทศไทย E การพฒั นาของกจิ การสถานเพาะชําไมผลในประเทศไทย E แนวทางการพัฒนาสถานเพาะชําไมผ ลในประเทศไทยในอนาคต คํานํา เมอ่ื กลา วถงึ การปลกู ไมผ ลชนดิ ตา งๆ ในบริเวณพื้นที่วางริมรั้วใกลบานหรือพื้นที่วางอื่นๆ ทั้งหัวไรปลายนาไม วา จะปลกู ไวบ รเิ วณภายในครัวเรอื นหรอื ปลกู ขายเปน อาชพี เสรมิ เลก็ ๆ นอ ยๆ แลว หลายคนคงไมเ หน็ ความสําคญั ของ สถานเพาะชําไมผ ลมากนกั เพราะอาจไมม คี วามจําเปนที่ตองใชประโยชนจากสถานที่ดังกลาวแตหากตองการผลิตไม ผลเปน การคา หรอื ทาํ อาชพี ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การขยายพนั ธไุ มผ ลแลว คงไมป ฏเิ สธวา สถานเพาะชําไมผ ลยงั มคี วามจําเปน ตอ ธุรกิจนี้เชนกัน และเชอื่ วา หลายคนคงทําเงนิ ไดไ มม ากกน็ อ ย จากการทํามาหากินที่เกี่ยวกับสถานเพาะชําไมผลนี้ เอกสารเผยแพรฉ บบั น้ี ไดน ําเสนอเรื่องราวตา งๆ ที่เกี่ยวของกับสถานเพาะชําไมผล เชน ความสาํ คัญและ ประโยชนของสถานเพาะชําไมผ ล ลกั ษณะของสถานเพาะชําไมผ ลทด่ี ี การวางแผนผงั สถานเพาะชําไมผล ฯลฯ โดย ผศ.ดร.กวิศร วานิชกุล ภาควชิ าพืชสวน คณะเกษตร มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร วทิ ยาเขตกําแพงแสน เปนผูถาย ทอดเรอื่ งราวตางๆ ใหพ น่ี อ งเกษตรกร และผูสนใจไดทราบขอมูลตางๆ ทเ่ี กย่ี วขอ ง ซึ่งทางโครงการเอกสารเผยแพรของ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร ตอ งขอขอบพระคณุ มา ณ โอกาสนี้ และหวงั วา พน่ี อ งเกษตรกร และผสู นใจคงไดร บั ประโยชนจ ากเอกสารเผยแพรฉบับนี้ และสามารถนําไปประยุกตใชตอไป โครงการผลติ เอกสารเผยแพร มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร

สถานเพาะชําไมผล 2 สถานเพาะชําไมผ ล ในการดําเนนิ อาชพี ทําสวนไมผ ล หรอื กลา วอกี นยั หนง่ึ คอื การผลิตผลไมเ ปน การคา นน้ั การท่ี กิจการน้ี จะดําเนนิ ไปไดด ตี อ งมคี วามสมั พนั ธเ ชอ่ื มโยงกบั กจิ การอน่ื ๆ อีกหลายกิจการ เชน ธุรกิจการ ผลิตและคา ขายวสั ดกุ ารเกษตร เชน ปุย สารเคมปี อ งกนั กําจัดศัตรูพืช ฯลฯ ธรุ กจิ ผลติ และคา ขายวสั ดุ เคร่ืองมือและอปุ กรณใ นทางการเกษตร เชน มดี กรรไกร จอบ เสียม ลอ เลอ่ื น รถบรรทุก รถแทรกเตอร และอุปกรณพว ง ฯลฯ ธรุ กจิ การตลาดของผลไม เปน ตน นอกจากนธ้ี รุ กจิ นเ้ี ปน อาชพี อยเู ปน จํานวนมาก และมีแนวโนม วา จะมปี รมิ าณเพม่ิ มากขน้ึ เนือ่ งจากเปนธรุ กิจทท่ี ํารายไดด ี และใหผลตอบแทนเร็ว ดงั จะ เห็นไดจ ากขอ มลู สถติ ทิ ร่ี วบรวมไวโ ดยกรมสง เสรมิ การเกษตร พบวาในป พ.ศ. 2538 มผี ดู ําเนนิ กจิ การ สถานเพาะชําไมผ ลเปน การคา ในประเทศไทย รวมถงึ 649 ราย กระจายกนั อยใู นจงั หวดั ของภาคตา งๆ ทุกภาคของประเทศไทย รวม 38 จังหวัด โดยมปี รมิ าณการผลติ ตน พนั ธไุ มผ ล รวม 27,380,780 ตน ความหมาย คาํ วา สถานเพาะชํา นน้ั หมายถึง สถานที่ที่มีการเพาะขยาย และชําตน พนั ธไุ มต า งๆ กอ นทจ่ี ะนําไปปลกู ในแปลงปลกู หรอื สถานท่ี ปลูกถาวรตอ ไป บางทา นไดใ ชค ําวา เรอื นเพาะชําในความหมายเดยี ว กบั คาํ วา สถานเพาะชํา ซง่ึ ในทศั นะของผเู ขยี นนน้ั คําวา เรอื นเพาะชํา นาจะมีความหมายจํากดั เพยี งตวั โรงเรอื นทใ่ี ชป ระโยชนใ นการเพาะชํา ตนไมเทานั้น ยงั มสี ว นประกอบสําคญั อน่ื ๆ อีกหลายอยาง เชน แปลง ขยายพันธุหรือเพาะชําในที่แจง แปลงปลกู ตน แมพันธดุ ี สถานท่ี เตรียมวสั ดปุ ลกู เปน ตน ดงั นน้ั จงึ ควรใชค ําวา สถานเพาะชํา ในกรณี ท่ีตองการใหมีความหมายครอบคลุมองคประกอบและกระบวนการ ตางๆ ในการเพาะชํา และขยายพนั ธไุ มไ ดอ ยา งครบถว นสมบรู ณ ภาพท่ี 1-2 แสดงสถานเพาะชําในรูปแบบตางๆ การเพาะชําและขยายพนั ธไุ ม ซง่ึ เปน งานหลกั ในสถานเพาะชํานน้ั มีทั้งการเพาะชํา และขยาย พันธุไมผลไมดอกไมประดับ ไมปาเพื่อปลูกปาทดแทน ฯลฯ ตามความตอ งการใชป ระโยชนใ นกรณี ของ สถานเพาะชําไมผ ลนน้ั มีลักษณะที่แตกตางจากสถานเพาะชําตน ไมช นดิ อน่ื คอื 1. การเพาะขยายและชําตนพันธุไมผล มักจะใช เวลา 1-3 ป โดยมีเปาหมายเพียงใหไดตน พันธุที่แข็งแรงพรอ มลงปลกู ในแปลงปลกู โดยเรว็ ไมน ยิ มในแปลงปลกู โดยเรว็ ไมน ยิ มเกบ็ ตน พนั ธุ ไวใน สถานเพาะชํา จนกระทง่ั ออกดอกผล ทง้ั นเ้ี พราะสภาพแวดลอ มในสถานเพาะชํา เหมาะกับการเจริญ เติบโตทางกิ่งใบมากกวาการใหดอกผล และหากเกบ็ รักษาตนั พนั ธุไ วในสถานเพาะชํานานเกนิ ไป ตน พันธุไมผล จะไมสามารถหยั่งรากยึดลําตนไดดี เม่ือนําลงปลูกในแปลงปลูกในขณะท่ีการเพาะชําไม ประดบั อาจจะเกบ็ รกั ษาตน พนั ธไุ ม จนกระทง่ั ถงึ เวลาใชป ระโยชน จึงนําไปใชป ระโยชน เชน ตง้ั ประดบั

สถานเพาะชําไมผ ล 3 ภาพที่ 3-5 แสดงสถานเพาะชําในรูปแบบตางๆ (ตอ ) หรือปลูกประดับไดทันที ในกรณเี ชน น้ี สถานเพาะชํานั้นจะทําหนาที่เปนทั้งแหลงเพาะพันธุและแหลง ผลิตไปพรอ มกนั ซง่ึ ไมส ามารถกระทําไดใ นสถานเพาะชําไมผล 2. การเพาะขยายและชําตนพันธุไมผล มักจะทําในลกั ษณะทม่ี นี อ ยชนดิ แตห ลากพนั ธทุ เ่ี ปน ลักษณะเฉพาะสําหรับไมผลแตละชนิด ท้ังนี้เพราะจํานวนชนิดของไมผลท่ีปลูกในแตละแหลงปลูก มีไมมากนักเน่ืองมาจากขอจํากัดในทางพันธุกรรมและสภาพแวดลอม และการปลกู ใหมม กั จะไมม กี าร เปล่ียนแปลงชนิดของไมผ ล แตเ ปลย่ี นแปลงใชพ นั ธทุ ด่ี ี กวา พนั ธเุ ดมิ หรอื ใชพ นั ธทุ ม่ี คี ณุ สมบตั ติ า งไป ตามความตองการของตลาด ซง่ึ ตา งกบั ไมด อกไมป ระดบั ทผ่ี ซู อ้ื นยิ มใหม คี วามหลากหลายของชนิดพนั ธุ ไม และนิยมใหม คี วามหลากหลายของชนดิ พนั ธไุ ม นอกจากนีว้ ิธกี ารขยายพันธไุ มผลหลายชนดิ จําเปน ตองมีการเตรียมตนตอเพ่อื นํามาตอ กบั กง่ิ พนั ธดุ ี เพอ่ื ใหไ ดต น พนั ธทุ ไ่ี ดม รี ะบบรากทแ่ี ขง็ แรงอนั เปน วธิ ี การขยายพันธทุ พ่ี บนอ ยมากในการขยายพนั ธไุ มด อกไมป ระดบั หรอื พนั ธุไมทใี่ ชประโยชนอ่ืนๆ ภาพที่ 6-8 แสดงสถานเพาะชําในรูปแบบตางๆ (ตอ ) ความสําคญั และประโยชนข องสถานเพาะชําไมผ ล เปนความจริงท่ีวา การปลูกไมผลนั้นไมจําเปนตองมีการเพาะชําตนพันธุในสถานเพาะชํา ก็ได และในสมยั โบราณกไ็ มม กี ารเพาะขยายพนั ธไุ มผ ลในสถานเพาะชํา แตจะขยายพันธุจากตนแมหรือ เพาะเมล็ดแลวนําลงปลกู ในแปลงปลกู โดยตรง ท้ังนี้จากการทดลองเปรียบเทียบ และผลทป่ี รากฏในการ ปฏิบัติทางการคาน้นั พบวา หากชาวสวนไมผ ลตอ งการปลกู ไม ผลเปน การคา ในลกั ษณะธรุ กจิ ทม่ี กี าร แข็งขันกันและสรางผลกําไรใหเพียงพอแลว การเพาะขยายตนพันธุไมผล ในสถานเพาะชํากอ นลงปลกู ในแปลงปลูกจะใหผลดีกวาการปลูกตนไมผลลงในแปลงปลูกโดยตรง โดยไมผานข้ันตอนการเพาะชํา ในสถานเพาะชํา อยูหลายประการ คอื

สถานเพาะชําไมผล 4 1. ตนพันธุไมผลท่ีผานการเพาะชําในสถานเพาะชํา จะใหด อกผลเรว็ กวา ตน ทไ่ี มผ า นการ เพาะชําในสถานเพาะชํา เนอ่ื งจากระยะเวลาของความออ นวนั (juvenility) ของตนไมผ ลจะลดลงไดห าก ตนไมผลเติบโตอยา งแขง็ แรงและสมบรู ณ และเลอื กวธิ กี ารขยายพนั ธโุ ดยทางกง่ิ ใบ ในขณะเดยี วกนั กจ็ ะ ยืดออกไปไดหากตนไมผ ลแคระแกร็นไมแ ข็งแรง 2. ตน พนั ธไุ มผ ลทไ่ี ดจ ากสถานเพาะชํา เมื่อนําลงปลกู ในแปลงปลกู จะเตบิ โตเร็วแข็งแรง เจริญเติบโตอยางสม่ําเสมอกัน มากกวาการนําตนพันธุท่ีขยายพันธุไดลงปลูกในแปลงปลูกโดยตรง เพราะสภาพแวดลอมในแปลงปลูกสวนใหญไมเหมาะสมกับการเจริญเติบดตในชวงวัยออนของตนพันธุ ไมผล เมื่อนําตน ออ นลงปลกู ในแปลงปลกู โดยตรง จึงทําใหม อี ตั ราการตายสงู ตนแคระแกร็น เติบโต และใหด อกผลไมพ รอ มกนั สรา งปญ หาในการดแู ลรกั ษา 3. ตนพนั ธไุ มผ ลทไ่ี ดจ ากการเพาะขยายและชําในสถานเพาะชําไมผ ล โดยทั่วไปปราศจาก โรค และแมลงศัตรูที่ติดไปกับตนพันธุ เพราะผา นการดแู ลรกั ษาอยา งใกลช ดิ ในขณะทต่ี น ออ นซง่ึ เตบิ โต ในแปลงปลูกโดยตรงนั้น ผูปลูกไมสามารถดูแลรักษาอยางใกลชิดและจัดสภาพแวดลอมที่เหมาะสม ใหได ดงั เชน ทอ่ี ยใู นโรงเรอื นหรอื แปลงปลกู ในสถานเพาะชํา ทาํ ใหโ รคและแมลงศตั รเู ขา ทําลายไดง า ย 4. ตนพันธุไมผลที่ไดจากสถานเพาะชํา จะสามารถผลิตตนพันธุที่มีอายุ และมขี นาดตน สมํ่าเสมอกนั เปน จํานวนมาก ไดใ นการผลติ แตล ะครง้ั เหมาะกับระบบการทําสวนไมผ ลในปจ จบุ นั ทน่ี ยิ ม ปลูกตนพันธุไมผลที่มอี ายุและขนาดตนสมํ่าเสมอกนั เปน จํานวนมากในคราวเดยี วกนั เพราะสะดวกตอ การดูแลรักษา และสามารถออกดอกผลในเวลาเดยี วกนั ผลดีดังกลาวท่ีเกิดข้ึนกับตนพันธุไมผลที่ผานการเพาะขยายและชําในสถานเพาะชําไมผลน้ัน เกิดข้ึนเน่ืองจากตน กลา เจรญิ เตบิ โตในสภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม ไดร บั การดแู ลรกั ษาและปอ งกนั กําจัด ศัตรูพืชเปนอยางดี และสามารถคดั เลอื กตน พนั ธทุ ม่ี ขี นาดและความสมบรู ณแ ขง็ แรงใกลเ คียงกนั ไปปลกู พรอมกัน ทําใหต น พนั ธไุ มผ ลทไ่ี ดม คี ณุ สมบตั ติ า งจากตน พนั ธทุ น่ี ําไปปลกู ลงในแปลงโดยตรง อยางไรก็ตามการเพาะขยายและชําตนพันธุไมผลในสถานเพาะชําน้ัน จะตองเสียคาใชจายใน การผลิต (หรอื ตน ทนุ การผลติ ) เพม่ิ ขน้ึ เพราะการจัดสภาพแวดลอมที่เหมาะสมและการดูแลรักษา อยางใกลชิด ทําใหม คี า ใชจายเพ่มิ ข้ึน จากการสรา งโรงเรอื นการเตรยี มวสั ดุ การใหน ้ํา คา แรงงาน คาเชอื้ เพลงิ สารเคมปี อ งกนั และกําจัดศัตรูพืช ฯลฯ แตทวาตราบใดที่คาใชจายที่เพิ่มขึ้น ยังตํ่ากวา เมอ่ื เปรียบเทียบกับผลประโยชนที่ไดรับจากระยะเวลาคืนทุนที่เร็วกวาเดมิ เมอ่ื นน้ั การเพาะขยายและชําตน พันธุไมผลในสถานเพาะชําก็ยังเปนกระบวนการท่จี ําเปน ในการผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลอยเู สมอไป

สถานเพาะชําไมผล 5 การขยายพนั ธไุ มผ ล งานขยายพันธุพืช ถือเปนงานสําคัญในสถานเพาะชําไมผ ล หากปราศจากงานขยายพันธุพืช การดําเนินกิจการสถานเพาะชําไมผลก็ไมอาจกระทําไดเลย นอกจากน้ีวิธีการขยายพันธุก็อาจจะเปน ขอจํากัดตอการเลือกชนิดไมผลมาเพาะขยายในสถานเพาะชําดวย หรือในทางกลับกัน หากใหความ สําคญั กบั ชนดิ พชื เปน อนั ดบั แรก ชนดิ พชื หรอื ไมผ ลทเ่ี ลอื กนน้ั กจ็ ะเปน ตวั บงั คบั ใหสถานเพาะชําที่ใชวิธี การขยายพันธุที่เฉพาะเจาะจงกับชนิดพืชที่เลือกมานั้น ตวั อยา งเชน สถานเพาะชําที่ใชวิธีการขยายพันธุ แบบปกชํา หรอื ตอนกง่ิ เปน หลกั จะผลติ ตน พนั ธทุ เุ รยี นและลองกองไดย าก แตเหมาะที่จะผลิตตนพันธุ ฝรั่งหรือชมพูมากกวา เปน ตน ดว ยเหตนุ ้ี สถานเพาะชําไมผลแตละแหง จงึ มกั เลอื กใชว ธิ กี ารขยายพนั ธุ ไมผลเพียง 1-2 วิธี ตามความถนดั หรอื ตามชนดิ พชื ทผ่ี ลติ มากทส่ี ดุ ในปจจุบันวิธีการขยายพันธุไมผล ท่ีปฏิบัตกิ นั อยใู นสถานเพาะชําไมผ ลเพอ่ื การคา ในประเทศไทย อาจแยกไดเปน 2 กลุมใหญ คอื การ ขยายพันธุโดยไมใ ชต น ตอและใชต น ตอ ซึ่งวิธีการขยายพันธุแตละวิธีใชเฉพาะกับไม ผลแตล ะชนดิ ไป มี ไมผลเพียงบางชนิดเทานั้น ที่อาจใชวิธีขยายพันธุเปนการคาไดหลายวิธี ดงั ไดแ สดงรายละเอยี ดไวใ น แผนผังที่1 การขยายพนั ธไุ มผ ล การขยายพนั ธโุ ดยไมใ ชต น การขยายพนั ธโุ ดยใชก ง่ิ ตน วธิ ีการติดตา วธิ ีเพาะเมลด็ มงั คุด มะละกอ มะพราว นอ ยหนา มะกรูด เงาะ กระทอ น มะเฟอง องุน พทุ รา อโวกาโด วธิ กี ารตอ กง่ิ วธิ ีแยกหนอ หรอื ไหล กลวย สับปะรด สตรอเบอรี่ สาเก สละ ลองกอง ทุเรียน มะปราง มะมวง มะขาม วธิ ตี อนกง่ิ วิธีทาบกิ่ง ฝรง่ั ชมพู สม มะนาว มะกอกฝรง่ั ขนนุ มะปราง มะมวง มะกอกน้ํา ลําไย ลิ้นจี่ มะไฟ สมโอ กระทอน ละมุด มะกรดู มะขามเทศ วธิ เี พาะเลย้ี งเนื้อเยือ่ แผนผงั ที่ 1 วิธีการขยายพันธุไมผลชนิดตางๆ ที่นิยมใชเปนการคาในปจจุบัน

สถานเพาะชําไมผล 6 งานสําคญั ในสถานเพาะชําไมผ ล จากรายละเอยี ดการขยายพนั ธไุ มผ ลวธิ ตี า งๆ ที่แสดงไวในแผนผังที่ 1 นน้ั หากนํามาเขยี นเปน แผนผัง แสดงขน้ั ตอนตา งๆ ของการขยายพนั ธไ มผ ล ในสถานเพาะชําทั้ง 8 วิธี จะปรากฏดงั ในแผนผงั ที่ 2 ซึ่งแสดงใหเห็นวา การขยายพนั ธไ มผ ลแตละวธิ ี มขี น้ั ตอนทแ่ี ตกตา งกนั ไป ขน้ั ตอนทแ่ี ตกตา งกนั น้ี สงผลถึงขั้นตอนในการทํางานในสถานเพาะชําไม ผลแตละแหงดวย และข้ึนกับวาสถานเพาะชําไม ผลนั้นเลือกใชวิธีการขยายพันธุไมผลเพียง 1 วธิ หี รือมากกวา 1 วิธี และแตล ะวธิ นี น้ั มขี น้ั ตอนทแ่ี บง เปนหลายขั้นตอน หรือมีเพียงขั้นตอนเดียว จากน้ันสามารถนําหนอหรือตนออนน้ันไปชําที่โรงเรือน อนุบาลตนออนไดทันที ในขณะท่ีวิธีการทาบก่ิงจะตองมีการเตรียมการท้ังในแปลงปลูกตนแมพันธุดี ซ่ึงจะตองเตรียมเลือกก่ิงพันธุดีที่เหมาะสมพรอมจะนํามาทาบกิ่งในเวลาท่ีกําหนดไว จากนั้นจึงจะถึง ข้ันตอนการนําตนตอข้ึนทาบกับกิ่งแมพันธุดี จนกระทั้งรอยทาบประสานกันดีแลว จึงยายตนพันธุ นั้นเขาสูโรงเรือนอนบุ าลตน ออนได ภาพท่ี 9 แปลงพน หมอกสําหรบั ขยายพนั ธไุ ม

สถานเพาะชําไมผล 7 แปลงปลกู แมพ นั ธดุ ี 1. การแยกหนอ หรอื ไหล เน้ือเยอ่ื เจรญิ ปลายยอด 2. การเพาะเลย้ี งเนอ้ื เยอ่ื ปก ชํา 3. กิ่งชํา 4. การตอนกง่ิ แปลงปลกู ตน ตอ 5. การตดิ ตา แปลงเพาะเหด็ 6. การทาบกง่ิ 7. การตอ กง่ิ 8. การเพาะเมลด็ โรงเรอื นอนบุ าลตน ออ น โรงเรือนงานจําหนา ย นําไปปลกู ในแปลงปลกู แผนผงั ท่ี 2 แผนผงั แสดงลําดบั ขน้ั ตอนการเตรยี มตน พนั ธไุ มผ ลโดยวธิ ขี ยายพนั ธทุ ง้ั 8 วธิ ี

สถานเพาะชําไมผ ล 8 เนื่องจากวิธีการขยายพันธุไมผล ทําใหม ขี น้ั ตอนการดําเนนิ งานในการผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลแตล ะ ชนิดตางกันไป หากจะกลาวรายละเอียดทุกวิธี จะทําใหเ อกสารนม้ี รี ายละเอยี ดปลกี ยอ ยมากเกนิ ไป ดงั น้ันจึงขอสรปุ งานสําคญั ในสถานเพาะชําไมผ ลโดยรวมไวเ ปน 5 ขน้ั ตอนดงั น้ี คอื 1. การปลูกและดูแลรักษาตนแมพันธุดี สถานเพาะชําไมผลแตละแหงจําเปน ตอ งมตี น แม พันธุไวเพ่ือการขยายพันธุโดยเฉพาะการขยายพันธุแบบไมใชเพศหรือแบบท่ีใชสวนกิ่งใบในการขยาย พันธุ ตนแมพ นั ธดุ นี น้ั อาจเปน ตน ทอ่ี ยใู นแปลงผลติ บรเิ วณใกลเ คยี งกไ็ ด สง่ิ สาํ คัญก็คือ ตอ งจําแนกพันธุ ใหถูกตองชดั เจน เพอ่ื ใหข ยายพนั ธไุ ดต รงตามพนั ธทุ ต่ี อ งการ อยางไรก็ตามโดยท่ัวไปสถานเพาะชําไม ผลมักจะมีการสรางแปลงปลูกตนแมพันธุดีไวเ ปนของตนเอง ซึ่งจะทําใหม กี ารดแู ลรักษาใกลชดิ เพอ่ื ให ไดกิ่งที่แข็งแรงและปราศจากโรค รวมทง้ั ปราศจากปญ หาเรอ่ื งความผดิ พลาดในการใชก ง่ิ พนั ธุ ทําใหแน ใจไดว า จะขยายพนั ธไุ ดต รงพนั ธทุ ต่ี อ งการ ตนแมพันธุดีที่รวบรวมไว ใชสําหรับขยายพันธุตามวิธีการขยายพันธุที่สถานเพาะชําไมผ ลนน้ั ใช อยู เชน อาจตัดกิ่งไปใชปกชํา ตอนกง่ิ นําตาไปใชต ดิ ตา ใชท าบกง่ิ หรอื นําสว นยอดไปตอ กง่ิ เปน ตน ตน แมพันธุอยูเปนประจําทําใหส ามารถควบคมุ ทรงพมุ ไดด ี นอกจากนก้ี ารปลกู ระยะชดิ ยังชวยใหมีการใช ที่ดินอยางมีประสิทธิภาพการควบคุมใหทรงพุมมขี นาดเล็กจะชวยใหงา ยตอ การดแู ลรกั ษาและการขยาย พันธุ หากมกี ารนํากง่ิ ใบไปใชข ยายพนั ธอุ ยเู สมอ จะทําใหต น แมพ นั ธดุ ไี มอ อกดอกผล ทง้ั นเ้ี พราะตอ งนํา อาหารที่สรางข้ึนไปสรางก่ิงใบทดแทนสวนที่ถูกนําไปขยายพันธุอยูเปนประจําทําใหส ามารถควบคมุ ทรง พุมไดดี นอกจากนี้การน้ีการปลูกระยะชิด ยังชวยใหมีการใชที่ดินอยางมีประสิทธิภาพการควบคุม ใหทรงพุมมีขนาดเล็กจะชวยใหงายตอการดูแลรักษาและการขยายพันธุ หากมกี ารนํากง่ิ ใบไปใชข ยาย พันธุอยูเสมอ จะทําใหต น แมพ นั ธดุ ไี มอ อกดอกผล ทง้ั นเ้ี พราะตอ งนําอาหารทส่ี รา งขน้ึ ไปสรา งกง่ิ ใบทด แทนสว นทถ่ี กู นําไปขยายพันธุ ภาพท่ี 10 ตวั อยา งแปลงแมพ นั ธดุ ขี องฝรง่ั 2. การเพาะเมลด็ เพอ่ื ขยายพนั ธแุ ละผลติ ตน ตอ โดยทั่วไปสถานเพาะชําไมผล จะมีงานเพาะ เมล็ดเปนสวนหนึ่งของงานประจําในสถานเพาะชําไมผล งานเพาะเมลด็ นอ้ี าจแยกตามวตั ถปุ ระสงคข อง การใชป ระโยชนไ ดเปน 2 ประการ คอื

สถานเพาะชําไมผ ล 9 ประการแรก เพาะเมล็ดเพ่อื นําตน ทไ่ี ดไ ปใชเ ปน ตน ตอในการขยายพนั ธแุ บบใชต น ตอ เชน การ ติดตา ตอก่ิง และทาบกิ่ง ในไมผ ลบางชนดิ ไดแ ก ทุเรียน ลองกอง มะมว ง เงาะ เปน ตน ประการทส่ี อง เพาะเมลด็ เพอ่ื นําไปปลกู ในแปลงปลกู สําหรับไมผลที่นิยมขยายพันธุโดยการ เพาะเมล็ดเพื่อวัตถุประสงคใดก็มีวิธีการเชนเดียวกันคือ นําเมล็ดลงเพาะในแปลงปลูก เมื่อตนโตได ขนาดจึงยายลงปลูกในถุงหรือกระถาง เพอ่ื นําไปตดิ ตา ตอ กง่ิ ทาบกิ่ง ในกรณที ใ่ี ชเ ปน ตน ตอ หรือเพื่อ ปลูกเล้ียงตอไปใหไดขนาดท่ีพรอมจําหนาย ในกรณีเปนตนพันธุที่ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ดดังนั้น งานเพาะเมล็ดจึงเปน งานประจําทต่ี อ งการทําทุกป และจะตอ งมแี ปลงเพาะเมลด็ โดยเฉพาะแยกเปน สดั สวนเพื่อความสะดวกในการดูแลรักษา ภาพที่ 11 ตัวอยา งการเพาะเมล็ดในแปลง 3. การขยายพนั ธุ ดังไดกลาวแลว วา การขยายพนั ธมุ หี ลายวธิ แี ละแตล ะวธิ มี ขี น้ั ตอนของงาน ท่ีแตกตางกนั ไป ในท่นี ้จี ะกลาวถงึ วธิ กี ารขยายพนั ธุที่สําคญั 2 วิธี ซง่ึ ตอ งมกี ารเตรยี มสถานทเ่ี ฉพาะใน สถานเพาะชํา แบบแรก คอื การขยายพันธโดยวิธีการปกชํา ซง่ึ เนน ทอ่ี งคป ระกอบสําคญั 2 ประการคอื วสั ดุ ที่ใชปกชํา และการปรับสภาพแวดลอมใหเหมาะสมแกการปกชํา อนั ไดแ ก มคี วามชน้ื สงู ทง้ั ในอากาศ และในวัสดุปลูก และมแี สงแดดเพยี งพอแกค วามตอ งการ ดงั นนั้ การขยายพนั ธุโดยวิธีปก ชําจงึ นยิ มสรา ง กระบะชําใชวัสดุชําที่เหมาะสม เชน เถา แกลบ หรือทราย เปน ตน และมกี ารใหน ้ําแบบพนหมอกหรือฉีด ฝอยละเอียด เปนระยะเพื่อใหวัสดุชําชื้น และเพม่ิ ความชน้ื ในอากาศ รวมทง้ั การพรางแสงบาง สว นใน กรณีที่ตนพันธุไมผลชนิดนั้นจําเปนตองไดร ับ การพรางแสง ซึ่งการขยายพันธุแบบนี้นิยมใชกับไมผล หลายชนิด เชน ชมพู ฝรงั่ เปน ตน ภาพที่ 12 การเพาะเมล็ดลงในถุงพลาสติก ภาพที่ 13 ตวั อยา งโครงกระโจมพลาสตกิ

สถานเพาะชําไมผ ล 10 สวนแบบทส่ี อง คือ วิธีการขยายพันธโดยการตอกิ่ง จนกระทง่ั มกี ารประสานของรอยตอ อยา ง สมบูรณ ระยะวิกฤตินี้จําเปน ตอ งมกี ารปรบั สภาพแวดลอ มชว ยเหลอื เพอ่ื ใหต น พนั ธโุ ดยเฉพาะกง่ิ พนั ธด ี สวนบนอยูรอดได จนกระทง่ั รอยตอ กบั ตน ตอประสานกนั อยา งสมบรู ณ วิธีการปรับสภาพแวดลอมให เหมาะสมทน่ี ยิ ม ใชก นั ในสถานเพาะชําในประเทศไทย กค็ อื การสรา งกระโจมทส่ี รา งมาคลมุ น้ี จะชวย รักษาความชน้ื ภายในใหอ ยใู นระดบั สงู และสมํ่าเสมอตลอดเวลา และยงั ชว ยปอ งกนั น้ําฝนทอ่ี าจซมึ เขา สู รอยตอทําใหเ กดิ การเนา ได กระโจมพลาสตกิ ทใ่ี ชก นั อยใู นปจ จบุ นั ไมม ี ขนาดทแ่ี นน อน แตกําหนดขน้ึ โดยใชประสบการณแ ละความชํานาญของเกษตรกรเปน สําคญั ขอ ดขี องกระโจมพลาสตกิ กค็ อื ชวยสราง สภาพแวดลอมทเ่ี หมาะกบั การเช่ือม ประสานของรอยตอ ระหวา งตน ตอกบั กง่ิ พนั ธดุ ี และมรี าคาถกู จัด ทาํ ไดงา ย สวนใหญมักจะใชเพียง 1-2 ครง้ั ทําใหไ มเ กดิ การสะสม ภาพที่ 14-15 ตัวอยางกระบะชําไมผ ลและเรือนเพาะชํา 4. การชําหรอื เลย้ี งอนบุ าลตน ออ น เม่ืองานขยายพนั ธเุ สรจ็ สน้ิ ลง หมายความวา เราไดต น พันธุใหมเกิดข้ึนแลว เปรียบเสมือนข้ันตอนของเด็กเกิดใหม ตนออนที่ไดมาแมจะมีชีวิตสมบูรณแลว พรอมท่ีจะเจริญเติบโตของเด็กเกิดใหม ตนออนที่ไดมาแมจะมีชีวิตสมบูรณและพรอมที่จะเจริญเติบโต และปองกันอันตรายจากโรคหรอื แมลงศัตรทู จี่ ะมาเบยี ดเบยี น ซง่ึ สถานที่ที่เหมาะสมก็คอื เรอื นเพาะชํา เพราะสามารถปรบั ใหแ สงไดอ ยา งพอเหมาะ มคี วามชน้ื ในอากาศอยา งเพยี งพอ ไดรับปุยที่เหมาะสมกับ การเติบโต งานในขนั้ ตอนนีน้ อกจากจะคํานงึ ถงึ การทต่ี น ออ นไดร บั สภาพแวดลอ มดงั ทต่ี อ งการแลว หาก สามารถใชพื้นที่ภายในโรงเรือนเพาะชําไดอ ยา งเหมาะสม มคี วามชน้ื ในอากาศอยา งเพยี งพอ ไดรับปุยที่ เหมาะกับการเติบโต งานในข้ันตอนนี้นอกจากจะคํานึงถึงการท่ีตนออนไดรับสภาพแวดลอมดังท่ี ตองการแลว หากสามารถใชพื้นท่ีภายในโรงเรือนเพาะชําไดอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ไมป ลอ ยใหม ที ว่ี า ง ก็จะทําใหตนทุนการผลิตต่ําลงดวย การชําตนออนอยางเหมาะสมจะชวยใหตนออนเติบโตถึงระยะวาง จําหนา ยไดอ ยา งรวดเรว็ แข็งแรง และมเี ปอรเ ซน็ ตน ตายต่ํา ซึ่งหมายถึงวาจะไดผลกําไรเพม่ิ มากขน้ึ ดว ย 5. การจดั หนว ยตนพนั ธไุ มผล งานในข้ันตอนสดุ ทา ยนห้ี ากพจิ ารณาอยา งผวิ เผนิ อาจเหน็ วา ไมเปนสวนสําคัญ แตหากพิจารณาอยางรอบคอบแลวจะพบวามีความสําคัญมากไมนอยกวาขั้นตอน อ่ืนๆ งานจัดจําหนา ยมไิ ดหมายถึงการที่ ผซู อ้ื มาเลอื กซอ้ื ตน พนั ธจุ า ยเงนิ แลว มอบตน พนั ธไุ มผ ลใหก บั ผูซ้ือเทานน้ั แตค รอบคลมุ ตง้ั แตก ารวางแผนการตลาด การโฆษณา การจดั เตรยี มตน ไมเ พอ่ื จําหนา ย การจัดเตรยี มความสะดวกสบายตา งๆ ใหกับผูซื้อพันธุไม การเตรยี มตน พนั ธทุ จ่ี ะขายใหพ รอ มสําหรับ การขนสงและปลกู ลงในแปลงปลกู ทม่ี สี ภาพแวดลอ มตา งจากเรอื นเพาะชํา การบรรจแุ ละขนสง ตน พนั ธุ

สถานเพาะชําไมผล 11 ไมผลไปยังแหลงปลูก และบรกิ ารหลงั การขายตา งๆ เชน การใหข อ มลู สําหรบั การดแู ลรกั ษาตน ไมใ น ระยะแรกของการปลกู ลงแปลงปลกู การใหคําแนะนําเกย่ี วกบั การเตรยี มหลมุ ปลกู การปอ งกนั กําจัด ศัตรูพืช เปน ตน งานตา งๆ ในขน้ั ตอนนล้ี ว นเปน สง่ิ สําคัญที่จะทําใหลกู คาเกิดความประทับใจและพอใจ ในสินคาและบริการ เปนการสรางความเชื่อถือ และจะทําใหลูกคาใหมอีกมาก จากการบอกกลาว ตอ กนั ไป รูปแบบตา งๆ ของสถานเพาะชําไมผ ล สถานเพาะชําไมผลที่มีอยูโดยทั่วไปน้ัน หากจะจําแนกเปนหมวดหมูอาจใชวิธีการจําแนกได หลายรูปแบบ เชน อาจใชล กั ษณะของผเู ปน เจา ของมาจําแนกลักษณะ วธิ กี ารผลติ หรอื วธิ กี ารดําเนนิ ธุรกิจในการจําแนก หรอื ใชช นดิ ตน พนั ธไุ มผ ลทผ่ี ลติ ขน้ึ เปน ตวั จําแนกก็ได ซง่ึ ในทน่ี จ้ี ะยกตวั อยา งวธิ กี าร จําแนกบางประการใหเ หน็ ถงึ ความแตกตา ง คอื 1. การจําแนกรูปแบบของสถานชําไมผล โดยใชล กั ษณะของผเู ปน เจา ของในการจําแนก ซงึ่ จะจําแนกไดเ ปน 1.1 เอกชนเปน เจา ของ ไดแก สถานเพาะชําไมผ ลทม่ี เี อกชนดําเนนิ การ อาจผลติ เพอ่ื ใชสวนตัว ผลิตเพ่ือขายในลักษณะธุรกจิ ในครวั เรอื น ผลติ เพอ่ื ขายในลกั ษณะของการดําเนนิ งานแบบ หางหุน หรอื ผลติ เพอ่ื ขายโดยมบี รษิ ทั เปน เจา ของ 1.2 หนว ยงานของรฐั เปน เจา ของ ไดแ ก สถานเพาะชําไมผ ลของโรงเรยี นวทิ ยาลยั เกษตรกรรม มหาวิทยาลัยหรอื สถาบนั วิจยั ตางๆ ทง้ั ทส่ี งั กดั ในหนา ยงานของรฐั และองคก รเอกชนทผ่ี ลติ พันธุไมผลเพื่อการศึกษา และวิจัยเปนหลกั 2. การจาํ แนกรูปแบบของสถานชําไมผล โดยใชว ตั ถปุ ระสงคก ารผลติ ในการจําแนก ซึ่ง อาจจําแนกไดเ ปน 2.1 ผลติ เพอ่ื ใชใ นกจิ การของตนเอง เชน สถานเพาะชําไมผ ลของสวนไมผ ลตา งๆท่ี ผลิตตนพันธุเพ่ือปลกู ในพน้ื ทข่ี องตนเอง หรอื เปน หนว ยหนง่ึ ของกจิ การสวนไมผ ลขนาดใหญ 2.2 ผลติ เพอ่ื จําหนา ย อาจแยกยอยไดเปน จําหนายปลีกแกลูกคาทั่วไป จําหนา ยใน ปริมาณมากลกั ษณะขายสง และจําหนา ยตามคําสง่ั ซอ้ื ลว งหนา เปน ตน 2.3 ผลติ เพอ่ื การสง ออก ในกรณเี ชน นต้ี อ งมกี ารผลติ โดยปฏบิ ตั ติ ามขอ กําหนด กฎ หมายกักกันพืชของประเทศผูนําเขา และตอ งผลติ ใหต น พนั ธไุ มผ ลนน้ั ทนทานตอ การขนสง ในระยะทาง ไกลดว ย 2.4 ผลติ เพอ่ื แจกจา ย เชน สถานเพาะชําไมผ ลของรฐั หรอื องคก รเอกชนทไ่ี มห วงั กําไร ทง้ั นช้ี นดิ พนั ธทุ ผ่ี ลติ มกั จะเปน ไปตามนโยบายของรฐั หรอื องคก รเอกชนนน้ั 2.5 ผลติ เพอ่ื การเรยี นการสอนและการวจิ ยั ไดแก สถานเพาะชําไมผ ลของสถาน ศึกษา สถาบนั วจิ ยั หรอื หนว ยงานทม่ี หี นา ทว่ี จิ ยั และฝก อบรมอน่ื ๆ 3. การจําแนกรูปแบบของสถานเพาะชําไมผล โดยใชชนิดตนพันธุไมผลท่ีผลิตในการ จําแนก ซึ่งโดยทั่วไปสถานเพาะชําตา งๆ จะมคี วามถนดั หรอื ความเชย่ี วชาญเฉพาะในการผลติ พนั ธไุ ม

สถานเพาะชําไมผล 12 ผลชนิดตางๆทต่ี า งกนั ไป ขน้ึ กบั วธิ กี ารขยายพนั ธุ ตลาดทจ่ี ําหนา ยและความสะดวกในการจดั หาวสั ดุ ตนแมพันธแุ ละตน ตอ เชน 3.1 สถานเพาะชําไมผ ลทผ่ี ลติ ตน พนั ธทุ เุ รยี น ลองกอง มังคดุ มีมากในจงั หวดั ระยอง จันทบุรี และในภาคใต 3.2 สถานเพาะชําไมผ ลทผ่ี ลติ ตน พนั ธขุ นนุ และกระทอน มีมากทจ่ี งั หวดั ปราจนี บรุ ี 3.3 สถานเพาะชําไมผ ลทผ่ี ลติ ตน พนั ธมุ ะมว ง มีมากที่จังหวัดสุโขทัย พิจิตร ลพบรุ ี 3.4 สถานเพาะชําไมผ ลทผ่ี ลติ ตน พนั ธมุ ะขาม มีมากที่จัดหวัดเพชรบูรณ ลกั ษณะของสถานเพาะชําไมผลท่ีดี สถานเพาะชําไมผ ลทด่ี คี วรมลี กั ษณะดงั น้ี คอื 1. มีสภาพแวดลอมที่เหมาะกับการเจริญโตของตนไมที่นํามาปลูกดูแลรักษาสภาพแวดลอม หมายถึง ทิศทางและความเขม ของแสง ระยะเวลาที่ไดรับแสง การใหน ้ําชลประทานปรมิ าณความชน้ื สัมพัทธในอากาศ ความเรว็ และทศิ ของลม ระดบั อุณหภูมโิ ดยเฉลีย่ ความอดุ มสมบรู ณข องดนิ รวมไป ถึงการมอี ยูข องโรคและแมลงศัตรูพืช วัชพืช และศตั รอู น่ื ๆ ดว ย 2. สามารถปรับเปลย่ี นสภาพแวดลอ มใหเ หมาะกบั ความตอ งการสภาพแวดลอ มตางกนั ไป เชน ตองการแสงมากนอ ยตา งกนั ตอ งการน้ําในปรมิ าณทไ่ี มเ ทา กนั เปน ตน หากสามารถปรบั เปลย่ี นสภาพ แวดลอมในสถานเพาะชําใหเหมาะกบั ความตอ งการของตน ไมใ นขณะนน้ั ได ก็จะชวยใหตนไมเจริญเติบ โตไดด ี แข็งแรง 3. มีพื้นที่เพียงพอสําหรบั ตน ไม (จํานวน + ทรงพุม) และพน้ื ทใ่ี ชง านอน่ื ๆ และใชพื้นที่ไดอยาง มีประสิทธิภาพ 4. ไมมีปญหาทางดานกายภาพ เชน น้าํ ทว มขงั ดนิ เคม็ พน้ื ทล่ี าดเทมากเกนิ ไป มรี ม เงาไม ใหญ ฯลฯ อนั เปน อปุ สรรคตอ การเจรญิ เตบิ โตของตน กลา ไมผ ล 5. ตั้งอยูใกลทางคมนาคม ขนสง ตน ไมไ ดส ะดวก มกี ารวางแผนผงั ภายในทด่ี ี ทต่ี ง้ั ของหนว ย งานยอยสอดคลองกับวิธีการปฏิบัติงาน 6. โรงเรียนมอี ายใุ ชง านตามทต่ี อ งการ 7. มีความตานทานตอ สภาพแวดลอ มทเ่ี ปลย่ี นไปในลกั ษณะวกิ ฤติ เชน มลี มพายุ ลกู เห็บ อณุ หภูมติ ่ํา ฝนตกหนกั ฯลฯ 8. มีตนทุนการจัดตั้งที่เหมาะสมกับประสิทธิภาพการใชงาน และอายกุ ารใชง าน การสรา งสถานเพาะชําไมผ ล ในการวางแผนเพอ่ื สรา งสถานเพาะชําไมผล โดยเฉพาะการสราง โดยมวี ตั ถปุ ระสงคห ลกั ในการ ผลิตตนพันธุไมผลจําหนายนั้น มขี อ เสนอแนะวา ควรจะตอบคําถามตอ ไปนใ้ี หเ ปน ทพ่ี อใจเสยี กอ น จึง เร่ิมวางแผนการสรา งสถานเพาะชําไมผล คําถามเหลา น้ี คอื

สถานเพาะชําไมผ ล 13 1. ปริมาณและชนดิ รวมทง้ั พนั ธใุ นแตล ะชนดิ ของตน พนั ธไุ มผ ล ทต่ี อ งการผลติ (เพื่อจําหนา ย และใชประโยชนอ น่ื ๆ) ในแตล ะปม มี ากนอ ยเพยี งใด และจะตอ งผลติ ใหพ รอ มจําหนา ยในชว งเวลาใดของ ป 2. ตองการใชวิธีการใดในการขยายพันธไุ มผล และจะไดต น ตอและกง่ิ พนั ธุ หรอื ตน แมพ นั ธดุ ี มาจากที่ใด 3. ตองการใชแ รงงานในการดําเนนิ ธรุ กจิ สถานเพาะชําไม ผลมากนอ ยเพยี งใดแรงงานนน้ั จํา เปนจะตองมีความรคู วามสามารถอยา งไร และมีทักษะมากนอยเพียงใด รวมทง้ั จะหาแรงงานเหลา นน้ั ได จากที่ใด 4. จําเปน จะตอ งสรา งโรงเรยี นเพาะชําหรอื ไม หากจําเปน โรงเรอื นควรมลี กั ษณะและคณุ สมบตั ิ อยางไร มพี ื้นทีใ่ ชส อยมากนอ ยเพียงใด และมอี ายกุ ารใชง านนานเทา ใด 5. จะเลือกใชภ าชนะใดในการบรรจตุ น พนั ธพุ ชื เชน กระถาง ถงุ พลาสติก ฯลฯ และใชภาชนะ ขนาดใด รวมทัง้ ใชว ัสดุปลกู ประเภทใดและจะหาวัสดปุ ลกู นน้ั ไดจากทใี่ ด 6. ตนพันธุไมผลท่ีผลติ ข้นึ แตล ะรนุ ตอ งใชร ะยะเวลาการผลติ นานเพยี งใด 7. จะจดั ระบบใหนํ้าแกพืชในสถานเพาะชําอยา งไร และมแี หลง น้ําอยูที่ใด มปี รมิ าณน้ําสํารอง มากนอยเพียงใด คําถามดงั กลาวเหลา นี้ จะเปนแนวทางใหทราบวา ควรจะวางแผนการสรา งและดําเนนิ กจิ การ สถานเพาะชําไมผ ลอยา งไร จงึ จะประสบความสําเรจ็ ตามทต่ี อ งการได ข้ันตอนตอ ไปกค็ อื การเลอื กพน้ื ทท่ี จ่ี ะสรา งเรอื นเพาะชํา ซึ่งมีปจจัยสําคญั ทค่ี วรนํามาพจิ ารณา คือ ปจจัยดานสภาพแวดลอ ม (environmental factors) ซ่ึงมีผลตอ คา ใชจ า ยในการดําเนนิ การและความ ยากงายในการจัดการ และปจจัยที่ตองจัดหามาเพื่อดําเนินการ (procurable factors) เชน น้ําชลประทาน ไฟฟา แรงงาน สารเคมี ฯลฯ ปจ จยั ดา นสภาพแวดลอ ม ปจ จัยที่สําคญั ซง่ึ ควรกลา วถงึ ไดแก 1. ระยะหา งจากแหลง ปลกู นับเปน เรอ่ื งสําคัญที่สถานเพาะชําไมผล ควรตง้ั อยใู นแหลง ปลกู หรือใกลกับแหลงปลูกเทาที่จะเปนไปได เพราะจะเกิดประโยชนหลายประการ ดงั น้ี 1.1 ประหยดั คา ขนสง ตน พนั ธจ ากสถานเพาะชําสแู ปลงปลกู 1.2 ลดความเสี่ยงตอ การเสียหายของตนพนั ธุ อนั เนอ่ื งมาจากการขนสง และทําใหตนพนั ธไมผล มีความแขง็ แรงเมอ่ื ลงปลกู 1.3 ลดความเสย่ี งในการตดิ เชอ้ื โรคหรอื แมลงศตั รจู ากสถานเพาะชํา ที่อยูไกลจากแหลงปลูก และไมจําเปน ตอ งปอ งกนั โรคและแมลงศตั รทู ไ่ี มเ คยระบาดในแหลง ปลกู

สถานเพาะชําไมผล 14 1.4 ในกรณที ส่ี ถานเพาะชําไมผ ลเปน สว นหนง่ึ ของกจิ การสวนไมผ ล ก็จะสะดวกในการจัดแบง แรงงานจากฝายผลิตมาใชในสถานเพาะชํา และอาจใชเ ครอ่ื งมอื และเครอ่ื งจกั รรว มกบั ฝา ยผลติ ได เปน การประหยัดตนทุน 2. นํ้าที่ใชในการชลประทาน สถานเพาะชําควรตง้ั อยใู นทท่ี ม่ี แี หลง น้ําอดุ มสมบรู ณส ะอาด ราคาไมแพง และสามารถนํามาใชป ระโยชนไ ดง า ย โดยปราศจากขอจํากดั ตา งๆ เนอ่ื งจากตน ไมใ น สถานเพาะชําตอ งการสภาพแวดลอ มทม่ี นี ้ําอดุ มสมบรู ณ ความชน้ื ในอากาศสงู และตอ งการน้ําเพื่อใช ประโยชนอ น่ื ๆ อกี เชน ชําระลา งทําความสะอาดผสมสารเคมฉี ดี พน พชื เปน ตน นา้ํ ทน่ี าํ มาใชใ นเรอื นเพาะชํา อาจไดม าจากบอ การขดุ เจาะน้ําบาดาล สระน้ํา ลําธาร แมน ้ํา หรือคลองชลประทานก็ได ยง่ิ น้ําทไ่ี ดม าจากแหลงนํ้ามรี าคาถกู เพยี งใด คา ใชจ า ยในการลงทนุ กจ็ ะลดลง มากเพียงนั้น ทั้งน้ีเพราะสถานเพาะชําตองใชนํ้าคอนขางมากเมื่อเปรียบเทียบกับการปลูกพืชในแปลง ปลูก ทั้งนี้เพราะสถานเพาะชําตอ งใชน ้ําคอ นขา งมากเมอ่ื เปรยี บเทยี บกบั การปลกู พชื ในแปลงปลกู ทง้ั น้ี น้ําที่นํามาใชค วรพจิ ารณาคณุ ภาพของน้ําดว ย จะตอ งไมเ ปน กรดหรอื ดา งมากเกนิ ไป ไมม ตี ะกอนและ สารพิษไมมีเชื้อโรคพืช 3. ความลาดเทของพน้ื ท่ี ควรเลอื กพน้ื ทร่ี าบและเรยี บรอ ยเปน ทต่ี ง้ั สถานเพาะชํา เพราะจะลด คาใชจายทง้ั การจดั สรา งและการดําเนนิ การรวมทง้ั ยงั เกดิ ประโยชนอ น่ื ๆ อกี เชน ลดความเสย่ี งตอ การ ชะลางพังทลายของดิน ทําใหการทํางานสะดวก เคลื่อนที่ไดสะดวก และงายตอการจัดระบบใหนํ้า เปนตน หากจําเปน ตอ งสรา งสถานเพาะชําในพน้ื ทล่ี าดเท จะตอ งปรบั ระดบั พน้ื ทใ่ี หเ หมาะสมกบั ความ ลาดชัน และลกั ษณะของดนิ ในพน้ื ทน่ี น้ั 4. ดนิ หากจําเปน ตอ งปลกู ตน แมพ นั ธดุ ี หรอื ตน พนั ธดุ ี ลงในดนิ บรเิ วณสถานเพาะชํา ดนิ ใน สถานเพาะชําควรจะตอ งเปน ดนิ ทอ่ี ดุ มสมบรู ณ ทง้ั ทางเคมแี ละกายภาพลกั ษณะของดนิ ทพ่ี งึ ประสงคค อื ระบายนํ้าดี ไมมีสารพิษปะปน ไมจ บั ตวั แนน แขง็ หรอื เปน ดนิ เหนยี วจดั หากมไิ ดม กี ารปลกู ตน พนั ธไุ ม ผลลงในดินบริเวณสถานเพาะชําโดยตรงแตป ลกู ลงในภาชนะเชน กระถาง ถงุ พลาสตกิ หรอื ภาชนะอน่ื ดินบริเวณสถานเพาะชําก็ไมจําเปนตองมีความอุดมสมบูรณเหมาะกับการเจริญเติบโตของพืช เพียงให ระบายนํ้าดี มโี ครงสรา งทางกายภาพดี และไมเ ปนพิษก็เพียงพอแลว แตถ า มดี นิ ดเี หมาะกบั การปลกู พชื อยูในบริเวณหรืออยูใ กลเคยี งก็จะดมี าก เพราะจํานํามาใชเ ปน วสั ดปุ ลกุ ไดโ ดยไมต อ งขนสง มาจากแหลง ที่อยูหางไกล 5. การระบายสนี ้ํา แหลง ทต่ี ง้ั ของสถานเพาะชํา ควรมกี ารระบายน้ําดี น้าํ ไมท ว มขงั เมอ่ื ฝนตก ชุก และไมม ลี กั ษณะทเ่ี ปน แอง น้ําขงั เปน อปุ สรรคตอ การทํางาน 6. ทศิ ทาง การต้ังสถานเพาะชําตอ งไมต ง้ั ตามทศิ ทางลม แตค วรตง้ั ขวาง หากจําเปน ตอ งตง้ั ตามทิศทางลม ก็ควรจะมีไมกันลมปลูกโดยรอบสถานเพาะชํา ไมก นั ลมทป่ี ลกู โดยรอบอาจเปน ไมผ ล หรือไมท ส่ี ามารถนํามาใชป ระโยชนอ น่ื ได เชน ใชก ง่ิ กา น ทาํ โรงเรอื น เปน ตน หากสถานเพาะชําตง้ั อยู ในบริเวณท่ีแหงแลว ตน ไมก นั ลมทป่ี ลกู โดยรอบ กค็ วรเปน ไมท นแลง ดว ย เชน มะมว ง มะมว งหิมพานต เปน ตน

สถานเพาะชําไมผ ล 15 ปจ จยั ทต่ี อ งจดั หามาเพอ่ื ดําเนินการ มีปจจัยหลายประการที่จําเปนตอการดําเนินการของสถานเพาะชํา จะตองจัดหามาจากภาย นอกสถานเพาะชํา หากสถานเพาะชําตง้ั อยใู นบริเวณทใ่ี กลและมีปจจยั เหลา น้ันมากก็จะทําใหประหยัด คาขนสง ซ้ือหาปจจัยเหลานน้ั ไดง าย และมรี าคาถกู เนอ่ื งจากมมี ากซง่ึ เปน ขอ ไดเ ปรยี บในการดําเนนิ การ ปจจัยเหลาน้ี ไดแก 1. แรงงาน กิจการสถานเพาะชําเปน กจิ การทต่ี อ งใชแ รงงานมาก ดงั นน้ั จงึ ควรมแี หลง แรงงาน อยูใกลเคียง (เชน มแี รงงานพน้ื บา นเหลอื อยมู ากพอไมต อ งแกง แยง กบั กจิ การอน่ื ทต่ี ัง้ อยใู นบรเิ วณใกล เคียง) ถาเปน ไปได คา จา งโดยเฉลย่ี จะตอ งไมส งู เกนิ ไปแรงงานควรมพี น้ื ฐานความรู และลกั ษณะนสิ ยั ที่เหมาะกับงานสถานเพาะชํา เชน เปน คนขยนั รบั ผดิ ชอบงาน ฯลฯ ไมค วรมอี ปุ สรรคทางศาสนาหรอื ความเช่ือตางๆ ทอ่ี าจเปน อปุ สรรคตอ การดําเนนิ การสถานเพาะชํา เชน ตอ งหยดุ งานในบางวนั ของ สัปดาห เปน ตน การใหค วามรู ฝก อบรม และคําแนะนําเปน ครง้ั คราว อาจเปน ประโยชน ในการปรบั ปรุงคุณภาพแรงงานใหด ขี น้ึ กวา เดมิ 2. พลงั งาน พลังงานเปนปจจัยสําคัญประการหนึ่งที่จําเปน ตอ การดําเนนิ งานของสถานเพาะชํา เชน ใชส บู น้ํา พน สารเคมปี อ งกนั กําจัดศัตรูพืช ใชข บั เคลอ่ื นเครอ่ื งจกั รและอปุ กรณอ น่ื ๆ ใหแสงสวาง เปนตน การใชพ ลงั งานมผี ลตอ คา ใชจ า ยในสถานเพาะชํา ดงั นน้ั จึงจําเปน ตอ งพจิ ารณาวา จะเลอื กใช พลังงานใด โดยพิจารณาจาก ความสะดวกในการไดม า ความประหยัด มีประสิทธิภาพ และเหมาะสม กับเครื่องจักรที่ใชในสถานเพาะชําพลงั งานอาจจะไดม าจากธรรมชาตเิ ชน พลังลม แสงแดด ไดม าจาก ระบบสาธารณูปโภค สาธารณะ เชน ไฟฟาหรือไดจากการซื้อจากแหลงใกลเคียง เชน น้าํ มนั แกส เปน ตน 3. เครอ่ื งมอื เครอ่ื งจกั ร และวัสดุ ปจจยั สนบั สนนุ ทจ่ี ําเปน ตอ งใชใ นกจิ การสถานเพาะชํา คอื เคร่ืองมือเครื่องจักร ทใ่ี ชใ นการดําเนนิ การและวสั ดตุ า งๆ เครอ่ื งมอื และเครอ่ื งจกั รทใ่ี ชม ที ง้ั เครอ่ื งจกั ร ขนาดใหญเชน แทรกเตอร เครอ่ื งบดดนิ เครอ่ื งผสมดนิ เครอ่ื งอบดนิ เปน ตน และเครอ่ื งมอื ขนาดเลก็ เชน รถเข็น พลั่ว จอบ มดี กรรไกร เปน ตน สว นวสั ดนุ น้ั ไดแ ก วสั ดสุ น้ิ เปลอื งตา งๆ เชน ดนิ ถา น แกลบ ทราย ขยุ มะพรา ว ปยุ คอก ปยุ เคมี สารเคมปี อ งกนั กําจัดศัตรูพืช ภาชนะบรรจตุ น พนั ธุ และ วัสดุที่ใชในการขยายพันธุพืช เปน ตน ดงั นน้ั จงึ ควรมแี หลง ขาย แหลง ผลติ และใหบริการ ตง้ั อยใู กลก บั สถานเพาะชําไมผล ถา เปน ไปไดค วรมกี ารคมนาคมและการสอ่ื สารทส่ี ะดวกระหวา งแหลง ขายกบั สถาน เพาะชําไมผล ถาเปนไปไดควรมกี ารคมนาคมและการสอ่ื สารทส่ี ะดวกระหวา งแหลง ขายกบั สถานเพาะ ชํา ถา เปน ไปได ควรมกี ารคมนาคมและการสอ่ื สารทส่ี ะดวกระหวา งแหลง ขายกบั สถานเพาะชํา เชน มี ถนน ทางรถไฟ แมน ้ํา โทรศัพท เปน ตน 4. บรกิ ารทจ่ี ําเปน บรกิ ารที่จําเปน สําหรับสถานเพาะชํา ไดแ ก บรกิ ารทางดา นความรแู ละ วชิ าการจากภาครฐั หรือเอกชน เชน การใหคําแนะนําการปอ งกนั กําจดั ศตั รพู ชื ในสถานเพาะชํา จาก นักวิชาการของกรมวชิ าการของกรมพฒั นาทด่ี นิ เปน ตน หากสถานเพาะชําตง้ั อยใู กลห รอื อยใู นเขตการ ใหบ ริการก็จะไดประโยชนม ากข้ึน

สถานเพาะชําไมผ ล 16 หนวยงานสําคญั ของสถานเพาะชําไมผ ล ในการดําเนินการผลิตตนพันธุ ในสถานเพาะชําไมผลน้ัน หากจะแบงจากออกเปนสวนตาม ลักษณะงานท่ีทํา เพื่อความสะดวกในการจัดองคกรและการบริหารงาน อาจจะแบงออกไดเปน 3 หนวยงานยอยคือ 1. หนวยงานขยายพันธุไมผล งานในหนวยงานนี้จะรวม งานดแู ลรกั ษาตน แมพ นั ธดุ กี าร เตรียมตนตอ และการขยายพนั ธโุ ดยวธิ ตี า งๆ เชน ปกชํา ตอนกง่ิ ตดิ ตา ทาบกิ่ง ฯลฯ ไว ดวยกัน ผูควบคุมหนวยงานตองมีความสามารถในการขยายพันธุไมผล และตองใชแรงงาน ที่มีทักษะในการ ขยายพันธุไมผล 2. หนว ยงานอนบุ าลตน พนั ธไุ มผ ล เปนหนวยงานทีท่ ําหนา ทใ่ี นการดแู ลรกั ษาตน ออ นทไ่ี ด จากการขยายพันธุ จนถึงระยะที่พรอมจําหนา ย โดยรบั ตน พนั ธไุ มผ ลจากหนว ยงานขยายพนั ธมุ าดแู ล รักษาตอไป หนว ยงานนต้ี อ งใชส ถานทใ่ี นการวางตน พนั ธไุ มผ ลจํานวนมาก ตอ งการโรงเรอื นทเ่ี หมาะสม ตองชํานาญในการจัดสภาพแวดลอมใหเหมาะกับการเจรญิ เตบิ โตของตน พนั ธไุ มผล และมกี ารปอ งกนั กําจัดศัตรูพืชอยางไดผ ล รวมทง้ั การควบคมุ ขนาดและทรงตน พนั ธไุ มผ ลใหไ ดด งั ทผ่ี ซู อ้ื ตอ งการ 3. หนวยงานจําหนา ยและบรกิ ารหลงั การขาย เปนหนวยงานทจี่ ะตองพบปะตดิ ตอกับผซู ้อื โดยตรง มีงานหลายชนดิ รวมอยใู นหนว ยงานน้ี ตง้ั แตก ารดแู ลรกั ษาตน พนั ธไุ มผ ลระหวา งวางจําหนา ย การประชาสัมพันธ การจําหนา ยภายในและภายนอกสถานท่ี การเตรยี มตน พนั ธไุ มผ ลใหม คี วามพรอ ม สําหรับการขนสง และนําลงปลกู ในแปลงปลกู การบรรจแุ ละขนสง และการใหบ รกิ ารหลงั การขาย เชน การใหคําแนะนําสําหรบั การปลกู และดแู ลรกั ษาไมผ ลในแปลงปลกู การใหข อ มลู เกย่ี วกบั คณุ สมบตั ติ า งๆ ของไมผลแตละชนิดที่มีจําหนา ย เปน ตน นอกจากนห้ี นว ยงานนอ้ี าจจะจําหนา ยเครอ่ื งมอื อปุ กรณ วสั ดุ และสารเคมีท่ีใชใ นการดแู ลรกั ษาไมผ ล รว มไปกบั การขายตน พนั ธไุ มผ ล เปน การใหค วามสะดวกตอ ลกู คา และเพิ่มรายไดใหกับสถานเพาะชําไดอ กี ทางหนง่ึ การวางแผนผังสถานเพาะชําไมผ ล เม่ือไดมีการเตรยี มสถานทส่ี รา งสถานเพาะชําไมผ ลและจดั แบง หนว ยงานแลว จะถงึ ขน้ั ตอนของ การวางแผนผังสถานเพาะชําไมผล เพื่อใหการทํางานของหนวยงานตางๆเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ ตามวัตถุประสงคท ต่ี ง้ั ไว ในการวางแผนผงั นน้ั ตอ งคํานงึ ถงึ องคป ระกอบทส่ี ําคญั ของสถานเพาะชําไมผล เพื่อจัดพื้นที่และตําแหนง ทต่ี ง้ั ใหเ หมาะสมองคป ระกอบเหลา นน้ั คอื 1. ไมก นั ลม ควรปลูกท่ีริมพ้ืนทโ่ี ดยเฉพาะดา นทม่ี ลี มพดั มา อาจปลกู เพยี งดา นใดดา นหนง่ึ หรอื โดยรอบพน้ื ท่ี ก็ได หากเลอื กชนดิ ของไมก นั ลมทเ่ี หมาะสม แนวไมก ันลม นอกจากจะทําหนา ทล่ี ดความแรงของลมแลว ยังอาจใหประโยชนอื่นๆ อกี เชน เพม่ิ ความชน้ื ในอากาศ ใหร ม เงา สามารถตดั กง่ิ มาใชป ระโยชนไ ด เปน ตน

สถานเพาะชําไมผล 17 2. รั้ว ประโยชนของร้วั คอื เปน การกําหนดแนวเขตและปอ งกนั การบกุ รกุ ของคน และสัตวจากภาย นอกพื้นที่ ปองกนั ขโมย รว้ั อาจอยชู น้ั นอกสดุ หรอื อยใู นชน้ั ทต่ี อ จากแนวไมก นั ลมกไ็ ด ปกตสิ รา งรว้ั สงู 1-1.25 เมตร ก็เพียงพอ วัสดุที่ใชทํารว้ั ควรมอี ายใุ ชง านนาน หากเลอื กใชว สั ดุทีม่ ีราคาถูกและคงทนจะ ชวยประหยดั เงนิ ลงทนุ ได 3. โรงเก็บปยุ อนิ ทรยี  วสั ดปุ ลกู และพน้ื ทผ่ี สมวสั ดปุ ลกู งานในสถานเพาะชําไมผล จําเปนตองใชวัสดุปลุกหลายชนิด และใชใ นปรมิ าณมากดงั นน้ั จงึ จําเปนตองมีพื้นท่ีเก็บเปนสัดสวนอยฦูในตําแนหงท่ีนํามาใชประโยชนไดงายและควรจัดพื้นที่ปสมวัสดุ ปลูกไวในบริเวณเดียวกนั ดวย นอกจากนก้ี ารบรรจวุ สั ดปุ ลกู ทผ่ี สมแลว ลงภาชนะปลกู (เชน กระถาง ถุง พลาสติก ฯลฯ) อาจกระทําไปพรอ มกนั เลยกไ็ ด เนอ่ื งจากวสั ดปุ ลกู บางชนดิ อาจมกี ลน่ิ ไมพ งึ ประสงค ดังนั้นโรงเก็บและผสมวัสดุปลูกควรต้ังอยูหางจากอาคารบริหารพอสมควร แตควรอยูใกลโรงเรือน อนุบาลพันธุไมและใกลสถานที่ขยายพันธุไม เพอ่ื จะไดป ระหยดั เวลาและแรงงานในการขนยา ยวสั ดปุ ลกู มาใชประโยชน ขนาดของโรงเกบ็ วสั ดปุ ลกู จะตอ งเหมาะสมกบั ปรมิ าณวสั ดปุ ลกู ทใ่ี ชใ นสถานเพาะชํานน้ั โดยทั่วไปจะใหมีขนาดใหญเพียงพอที่จะบรรจุวัสดุปลูกที่ใชผลิตตนพนั ธแุ ตล ะรนุ ได ในกรณที ว่ี สั ดปุ ลกู บางชนิดหายากเน่ืองจากแหลงผลิตอยูไกลหรือมีจําหนายเพียงบางฤดู ก็อาจจะตองเก็บสํารองไวใช ในปริมาณที่มากกวาปกติใหเพียงพอใช จนกวาจะหาซื้อไดใหมอีกครั้ง 4. หองเก็บสารเคมี งานในสถานเพาะชําไมผลจําเปน ตอ งใชส ารเคมหี ลายชนดิ เชน ปยุ เคมี สารปอ งกนั กําจดั ศตั รู พืช และสารควบคมุ การเจรญิ เตบิ โตของพชื เปน ตน สารเคมเี หลา นจ้ี ําเปน ตอ งเกบ็ รกั ษาไวใ นสถานท่ี ที่ปลอดภัย เพราะหลายชนิดเปนสารอันตราย ควรจําแนกหมวดหมูและติดปายชื่อไวอยางชัดเจน ปองกันความเสียหายจากนํ้าฝนและความรอ น ควรเกบ็ สารเคมไี วม ากและนานเกนิ ความจําเปน เพราะ อาจเส่ือมคุณภาพหรอื หมดอายใุ ชง านได และยงั เปน การเพม่ิ เงนิ ทนุ โดยไมเ กดิ ประโยชนอ กี ดว ย 5. หองหรือโรงเกบ็ ภาชนะบรรจุ ภาชนะบรรจตุ น พนั ธไุ มผ ล เชน กระถาง ถงุ พลาสตกิ เปน วสั ดทุ ต่ี อ งมสี ํารอง ไวใ ชต ลอดเวลา หากสถานเพาะชําไมผลแหงใด เลือกใชถุงพลาสติกเปนภาชนะบรรจุตนพันธุไมผลก็อาจไมตองสราง หองเก็บโดยเฉพาะ เพราะถุงพลาสติกใชเนื้อที่นอยแตถาใชกระถาง ไมว า จะเปน ดนิ เผาหรอื พลาสตกิ ก็จําเปนตองมีท่ีเก็บซึ่งควรเก็บภายใตโรงเรือนที่มีหลังคาปองกันแดดและฝน หองเก็บหรือโรงเก็บ ภาชนะนี้ควรตั้งอยูใกลกับพื้นที่ผสมวัสดุปลูกเพื่อความสะดวกในการทํางาน ขนาดของหอ งหรอื โรงเกบ็ อาจพิจารณาจากปรมิ าณกระถางทต่ี อ งใชส ําหรบั การผลติ พนั ธไุ มแ ตล ะรนุ ไมค วรเกบ็ กระถางสํารองไว มากเกินความตองการใชประโยชนเพราะจะทําใหเงินทุนไมหมุนเวียนและเสียพื้นที่สถานเพาะชําไปโดย ไมเกิดประโยชน

สถานเพาะชําไมผ ล 18 6. แปลงเพาะตน ตอ ไมผลหลายชนดิ เชน ทุเรียน มะมว ง ขนนุ กระทอน ลองกอง ฯลฯ นิยมขยายพันธุโดยใหมีสวน ตนตอกับกิ่งพันธุประกอบกัน ดงั นน้ั สถานเพาะชําไมผลโดยทั่วไปจึงมักจะมีแปลงเพาะตนตอแปลงเพาะ ตนตอควรอยูใกลกับสถานที่ขยายพันธุเพื่อความสะดวกในการขยายพันธุ ประหยดั เวลาและแรงงานใน การขนยายตน ตอ แปลงเพาะตน ตอนยิ มสรา งเปน โรงหลงั คาซาแรน ไมม ฝี าขา ง เพื่อชวยพรางแสง ทาํ ใหตนตอท่ีเพาะเติบโตดีแปลงเพาะตนตออาจใชสําหรับเพาะเมล็ดพันธุไมผลที่ขยายพันธุโดยวิธีเพาะ เมลด็ ไดด ว ยเชน มงั คดุ มะพรา ว เปน ตน 7. แปลงปลกู ตน แมพ นั ธดุ ี ตนแมพันธุดีถือเปนรากฐานของการผลิตตนพันธุไมผล โดยทั่วไปสถานเพาะชําไมผลควรจะ มีแปลงปลูกตนแมพ นั ธดุ เี ปน ของตนเอง เพอ่ื ใหแ นใ จวา ตน พนั ธไุ มผ ลทผ่ี ลติ ตรงตามพนั ธอุ ยา งแทจ รงิ ตนแมพันธุดีที่มีอยูสามารถใชกิ่งหรือสวนยอดไปขยายพันธุเชน กรณีการปกชํา ตดิ ตาหรอื ตอ กง่ิ หรือ ทําการขยายพนั ธทุ ี่ตน พนั ธดุ ี เชน วธิ กี ารตอนกง่ิ หรอื ทาบกง่ิ สถานเพาะชําไมผ ลนยิ มปลกู ตน แมพ นั ธดุ ี แบบระยะชิด และรักษาทรงพุมใหอยูในระดับที่จะทําการใชพ ้นื ท่เี ปน ไปอยา งมีประสทิ ธภิ าพมากย่งิ ขน้ึ และดูแลรกั ษาตน แมพ นั ธดุ ไี ดส ะดวกและทว่ั ถงึ มากกวา 8. พื้นที่ที่ใชงานขยายพันธุไมผล การขยายพนั ธไุ มผ ลบางวิธจี ําเปน ตอ งมพี น้ื ทใ่ี นงานขยายพนั ธโุ ดยเฉพาะ เชน การขยายพนั ธไุ ม ผลโดยวิธีปกชํา จําเปน ตอ งมกี ระบะชํา หรอื กระบะพน หมอก การขยายพันธุ โดยวธิ ตี ดิ ตาหรอื ตอ กง่ิ เหมาะสมกับการเชอ่ื มตอ ของกง่ิ พนั ธดุ กี บั ตน ตอ ดงั นน้ั จงึ จําเปน ตอ งจดั พน้ื ทเ่ี ฉพาะสว นเตรยี มไว โดย ท่ัวไปควรใหอยูท่ีบริเวณสว นกลางของสถานเพาะชํามคี วามเชอ่ื มโยงกบั สว นอน่ื ๆ หลายสวน ไมวาจะ เปน แปลงปลูกแมพันธุดี แปลงเพาะตนตอ วสั ดปุ ลกู และโรงเรอื นอนบุ าลตน ออ น (เรอื นเพาะชํา) 9. เรือนเพาะชําหรอื โรงเรอื นอนบุ าลตน ออ น เปนสวนหนึ่งของสถานเพาะชําไมผลท่ีใชพื้นที่คอนขางมาก และจําเปนจะตองสรางโรงเรือน เพื่อลดความเขมของแสง (พรางแสง) และเพม่ิ ปรมิ าณความชน้ื ในอากาศใหเ หมาะกบั การเจรญิ เตบิ โต ของตนออน โรงเรอื นควรจะมพี นื้ ทีเ่ ทา ใดก็ข้ึนกับปริมาณตน พนั ธไุ มผ ลทีจ่ ะนาํ มาอนบุ าลในโรงเรอื น ตวั อยา งเชน สถานเพาะชําไมผลแหงหนึ่ง มีกาํ ลงั การผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลเพอ่ื จําหนา ยปล ะ 30,000 ตน โดยแบงการผลิตเปน 3 รนุ แตล ะรนุ ใชเ วลาอนบุ าลตน ออ น 4 เดอื น ซง่ึ หมายความวา พน้ื ทใ่ี นโรงเรอื น อนุบาลตน ออ นควรจะมเี พยี งพอสําหรบั วางตน พนั ธไุ มท จ่ี ะอนบุ าลจํานวน 10,000 ตน หากมีพ้ืนทีน่ อ ย กวานี้ก็จะไมเพียงพอ แตหากสรางโรงเรียนอนุบาลขนาดใหญเกินไปก็จะเหลือพื้นท่ีนอยกวานี้ก็จะ ไมเพียงพอ แตห ากสรา งโรงเรยี นอนบุ าลขนาดใหญเ กนิ ไปกจ็ ะเหลอื พน้ื ทว่ี า งอยูมากทาํ ใหต น ทนุ สงู เกนิ ไป สําหรบั ความสงู ของโรงเรอื นนน้ั ควรอยใู นระดบั ทส่ี งู พอจะทําใหอากาศถายเทไดสะดวก คอื ประมาณ 2.25 –2.5 เมตร หากสงู เกนิ ไปจะสน้ิ เปลอื งคา ใชจ า ยในการกอ สรา งมากขน้ึ ทําใหก ารลงทนุ สงู โดยไม จําเปน ในทางกลับกันหากโรงเรือนมีระดับหลังคาหรือมีความสูงที่ตํ่าเกินไปจะทําใหการทํางานใน

สถานเพาะชําไมผล 19 โรงเรือนไมสะดวก อากาศถายเทไดยาก เกิดความอับช้ืนและอุณหภูมิภายในสูงเกินไป นอกจากน้ี ภายในโรงเรือนควรมที างเดนิ เพอ่ื ดแู ลตน ออ น และขนยา ยตน ออ น 10. โรงเรอื นสําหรบั เกบ็ พนั ธไุ มผ ลทพ่ี รอ มจําหนา ย โรงเรือนนี้ควรอยูใกลชิดอาคารบริหารงานและลานจอดรถเพื่อใหลูกคาเขาชมและเลือกซื้อได อยางสะดวก และขนสง ไดง า ย พนั ธไุ มใ นโรงเรอื นนม้ี กั จะมกี ารหมนุ เวยี นอยเู สมอ ดงั นน้ั พน้ื ทโ่ี รงเรอื น จึงไมจําเปน ตอ งมมี าก ใหเ พียงพอท่ีจะวางขายพนั ธไุ มทผี่ ลติ ในแตล ะรนุ กใ็ ชได 11. อาคารบรหิ ารงาน งานบริหารสถานเพาะชําไมผ ลนน้ั ประกอบดว ยงานหลายดา น เชน งานบญั ชี การเงนิ งานการ จัดซื้อและการขยาย งานพสั ดุ งานบคุ คล งานประชาสมั พนั ธ งานขอ มลู ตา งๆ ฯลฯ ซง่ึ อาคารบรหิ าร งานจะถือเปนศูนยรวมหรือสมองส่ังการใหหนวยงานตางๆ ในสถานเพาะชําไมผลดําเนินงานอยาง ประสานสอดคลอ งกนั ตรงตามวตั ถปุ ระสงคท ว่ี างไว 12. ลานจอดรถและเสนทางติดตอในสถานเพาะชํา ท่ีจอดรถในสถานเพาะชําไมผลที่สิ่งจําเปน ควรแยกลานจอดรถเปน 2 ลาน คอื ลานแรก สําหรับลกู คา มมี าตดิ ตอ ซอ้ื พนั ธไุ มท พ่ี รอ มจําหนา ย สว นลานทส่ี องคอื ลาดจอดรถสําหรบั บคุ ลากร หรือ รถของสถานเพาะชําไมผ ลนน้ั เอง ลานนอ้ี าจอยดู า นในซง่ึ ไมก ดี ขวางเสน ทางตดิ ตอ ภายในสถานเพาะชํา บริเวณลานจอดรถ ควรมีการอัดดินใหแนนโรยหินกรวดหรือลาดยางถาทําได และมีพื้นที่เพียงพอ สําหรับจอดรถไดห ลายคนั และกลบั รถไดส ะดวก สว นเสน ทางตดิ ตอ นน้ั ควรเปน เสน ทางทเ่ี ชอ่ื มโยงหนว ย งานตางๆในสถานเพาะชําใหติดตอถึงกันไดสะดวก มีความกวางพอท่ีจะใหรถบรรทุกผานเขาไปได สะดวกเพ่ือการขนยา ยตน พนั ธไุ มแ ละอน่ื ๆ พึงระลึกวาเสนทางที่ทําขน้ึ จะตอ งไดใ ชง านจรงิ และใชงาน มากพอจนกระทง่ั คมุ คา กบั การใชท ด่ี นิ เปน ถนน หากใชน อยเกินไปจะไมค มุ คา 13. ทางเขา ทางเขาหลักของสถานเพาะชําไมผล ควรอยใู นดา นทต่ี ดิ กบั ถนนใหญ ใหลูกคาที่ผานไปมาพบ เห็นไดสะดวก ทางเขา ออกอาจมี 1 หรือ 2 ทางเพอ่ื ความสะดวกในการขนยา ยวสั ดแุ ละตน พนั ธไุ มผ ล ประตูควรมีความกวา งพอทจ่ี ะใหร ถบรรทกุ และเครอ่ื งจกั รผา นเขา ออกไดส ะดวก ถา เปน ไปได ประตคู วร ตั้งอยูในตําแหนง ทร่ี ถสามารถเลย้ี วเขา หรอื ออกสถู นนใหญไ ดอ ยา งปลอดภยั ไมค วรตง้ั ในทาง โคงหรือ มุมอับเพราะอาจเปน สาเหตใุ หเ กดิ อบุ ตั เิ หตุ ไดง า ย 14. บรเิ วณทร่ี บั สง และจดั เตรยี มพนั ธไุ มใ สร ถบรรทกุ ควรอยูใกลกับลานจอดรถและทางเขา มพี น้ื ทเ่ี พยี งพอในการจอดรถและกลบั รถ รวมทั้งพื้นที่ วางตนพนั ธไุ มผ ลเพอ่ื รอการขนสง และควรอยใู กลโ รงเรอื นทเ่ี กบ็ พันธไุ มส ําหรับจําหนา ย

สถานเพาะชําไมผล 20 15. แหลงนํ้าและศนู ยค วบคมุ ระบบการใหน ้ํา แหลงนํ้าควรอยูใกลกับโรงเรือนเพาะชํา เพ่ือความสะดวกและประหยัดคาใชจายในการสงน้ํา อาจเปน แหลง น้ําธรรมชาตหิ รอื ทเ่ี กบ็ กกั น้ําทส่ี รา งขน้ึ กไ็ ด และมศี นู ยค วบคมุ ระบบการใหน ้ําประกอบไป ดวยเครอ่ื งสบู น้ํา ระบบกรอง ระบบสง น้ําและควบคมุ การใหน ้ํา ณ จดุ ตา งๆ ระบบทใ่ี ชอาจเปนระบบ อัตโนมัติ หรือควบคุมโดยมนษุ ยก็ได ขน้ึ กบั ความสะดวก เงนิ ลงทนุ รวมทั้งผลตอบแทนที่จะไดรับ การ สรางถังเก็บนํ้าไวในที่สูง อาจจะชวยประหยัดพลังงานไดนํ้าท่ีใชควรจะเปนน้ําสะอาด ไมม ตี ะกอน ปราศจากเชื้อโรค ไมเ คม็ หรอื เปน กรดดา งผดิ ปกติ และมปี รมิ าณสํารองเพยี งพอกบั ความตอ งการ 16. เตาผาซากพชื สถานเพาะชําไมผล ควรมีเตาเผาเศษซากพืชไวที่มุม หรอื รมิ รว้ั ดา นใดดา นหนง่ึ ของพน้ื ท่ี เศษ พืชหรือตนพืชที่เปนโรคควรจะรีบเผากําจดั เพอ่ื มใิ หเ กดิ การระบาดในสถานเพาะชํา 17. กองปยุ หมกั หากมีเศษซากพืชหรือวัชพืช เหลือท้ิงอยูมากอาจจะจัดมุมดานใดดานหน่ึงของสถานเพาะชํา ไวเปน ทีกองปุย หมัก เพอ่ื นํากลบั มาใชป ระโยชน เปน การลดคา ใชจ า ยวสั ดปุ ลกู ลงได 18. ทพ่ี กั คนงาน สถานเพาะชําไมผลท่ีมีการจางแรงงานหลายคน ควรจะมีการจัดสิ่งที่จําเปน หรบั คนงาน เชน ที่จอดรถ หอ งเกบ็ ของสว นตวั หอ งเปลย่ี นเสอ้ื ผา หองอาหาร หอ งนง่ั เลน หองนํ้า หองทํางานสําหรับ หัวหนาคนงาน ครวั ฯลฯ โดยเตรยี มจดั วางไวใ นแผนผงั หากคนงานพกั อาศยั อยภู ายในสถานเพาะชํา อาจจัดเปนบา นพกั แทน ความสะดวกสบายและความสะอาดจะชว ยคนงานใหม จี ติ ใจผอ นใส อารมณด ี และทํางานไดอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ภาพท่ี 16-18 บริเวณที่รับสงและจัดเตรียมพันธุไมรอการขนสง

สถานเพาะชําไมผ ล 21 1 24 3 67 14 15 5 89 17 10 16 13 23 22 22 22 22 18 11 12 ภาพท่ี 19 ตวั อยา งการวางแผนผงั สถานเพาะชําไมผล 1. แปลงปลกู แมพ นั ธดุ ี 9. โรงเก็บวัสดุปลูก 17. ทางเขา –ออก 1 2. หอ งเก็บสารเคมี 3. ทพ่ี กั คนงาน 10.โรงเก็บภาชนะบรรจุพันธุ 18. ทางเขา -ออก 2 4. หอ งเกบ็ เครอ่ื งมอื และอปุ กรณ 5. ลาดจอดรถ 1 11. เตาเผาซากพชื 19. โรงเรือนอนุบาลตนออน 1 6. ลาดจอดรถ 2 7. อาคารบริหารงาน 12. กองปยุ หมกั 20. โรงเรือนอนุบาลตนออน 2 8. พื้นที่ผสมวัสดุปลูก 13. บริเวณที่จัดสงสินคา 21. โรงเรือนวางพันธุไมจําหนาย 1 14. แปลงเพาะตน ตอและเพาะเมลด็ 22. โรงเรือนวางพันธุไมจําหนาย 2 15. พน้ื ทข่ี ยายพนั ธไุ ม 23. เสนทางติดตอภายในสถานเพาะชํา 16. แหลง น้ําและศนู ยค วบคมุ ระบบ 24. ถนนสาธารณะ การใหนํ้า

สถานเพาะชําไมผล 22 ธรุ กจิ สถานเพาะชําไมผ ล การผลิตตน พนั ธไุ มผ ลเพอ่ื จําหนา ยถอื เปน ธรุ กจิ อยา งหนง่ึ ดงั นน้ั จงึ ตอ งดําเนนิ กจิ การใหม กี ําไร หรือมีรายไดเ พยี งพอคมุ กบั เงนิ ทนุ และแรงงานทใ่ี ชไ ป กําไรที่ไดจากธุรกิจขายพันธุไมผลนี้ อาจพิจารณา ไดเปน 2 แบบ คอื เม่ือจาํ นวนตน พนั ธทุ ข่ี ายมนี อ ยจะตอ งไดก ําไรตอ หนว ยสงู ในทางกลับกันหาก มีจํานวนขายมาก อาจจะลดกําไรตอหนวยลงมาได โดยยังได กําไรรวมในจํานวนเทาเดิม การท่ี จะดาํ เนนิ ธรุ กจิ สถานเพาะชําไมผ ลใหม กี ําไรอยา งยง่ั ยนื มคี ําแนะนําที่ควรปฏิบัติ 4 ขอ คอื 1. ตอ งผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลทม่ี คี ณุ ภาพเชอ่ื ถอื ได ตนพนั ธไุ มผ ลทม่ี คี ณุ ภาพ หมายถงึ ตน พนั ธุ ที่แข็งแรง ปราศจากโรคและแมลงศตั รู เมอ่ื นําไปปลกู ในแปลงปลกู จะรอดตาย ตง้ั ตวั ไดเ รว็ และเจรญิ เติบโตดี สวนความเช่ือถือไดน น้ั หมายถงึ ตน พนั ธไุ มผ ลทผ่ี ลติ ตอ งตรงตามชนดิ พนั ธทุ ร่ี ะบไุ ว เนอ่ื งจาก ตนพันธุไมผลท่ีมีรากแกว ในขณะที่วิธีการปกชําและตอนกง่ิ ตน พนั ธไุ มผ ลไดไ มม รี ากแกว นอกจากน้ี หากมีการจัดระดับมาตรฐานตนพันธุไมผล เชน แบงตามความสูงเสนรอบวงลําตน หรอื วธิ กี ารขยาย พันธุ เปนตน จะชว ยใหผ ซู อ้ื มขี อ มลู ในการตดั สนิ ใจ เลอื กซอ้ื มากขน้ึ และใหค วามเชอ่ื ถอื มากยง่ิ ขน้ึ ดว ย 2. จะตองลดตน ทนุ การผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลในสถานเพาะชําใหต ่ําทส่ี ดุ เทา ทจ่ี ะทําได ตน ทนุ ทตี่ าํ่ ลงจะทําใหศ ักยภาพในการแขง ขนั เชงิ ธรุ กจิ สงู ขน้ึ การลดตน การผลติ หรอื อกี นยั หนง่ึ คอื การเพม่ิ ประสิทธิภาพการผลิตตนพันธุไมผล ในสถานเพาะชําไมผ ลอาจทําไดหลายวิธี คอื 2.1 เลือกใชวิธีการขยายพันธุที่ทําไดงาย ผลิตไดมากและใชเวลาสน้ั ไมผ ลหลายชนดิ สามารถขยายพันธุไดหลายวิธี ดงั นน้ั หากเลอื กใชว ธิ ที ง่ี า ยและใชเ วลาสน้ั กจ็ ะใชเ วลาและแรงงานต่ําลง ทําใหตน ทนุ ลดลงไปดว ย ตวั อยา ง เชน ทุเรียน หากใชวิธีขยายพันธุโดยการตอกิ่ง จะขยายพันธุไดมาก และเร็วกวาใชวิธีทาบกิ่ง หรือฝรั่ง หากใชวิธีขยายพันธุโดยการปกชํา จะขยายพันธุไดมากและเร็วกวา วิธีตอนกิ่ง ซึ่งเจาของสถานเพาะชําไมผลจะตองหมั่นศึกษาหาความรูเกี่ยวกับการขยายพันธุพืชโดยวิธี ใหมๆ อาจจะโดยการอา นจากวารสารทางการเกษตร การเขา รบั การอบรม หรือศึกษาจากนักขยายพันธุ ไมม อื อาชพี อน่ื ๆ 2.2 ใชเวลาในการอนบุ าลตน ออ นสน้ั ทส่ี ดุ และมเี ปอรเ ซน็ ตก ารตายต่ําทส่ี ดุ หากตน ออ น เติบโตเร็วและพรอมจําหนายไดเร็ว ก็จะเสียคาใชจายในการดูแลรักษานอยลงรวมทั้งหากตนพันธุมี เปอรเซน็ ตก ารตายต่ํา ความเสียหายก็จะนอยลง ซง่ึ เจา ของสถานเพาะชําจะตอ งเลอื กใชว สั ดปุ ลกู จัด สภาพแวดลอ ม ใหน ้ําและปยุ ใหเ หมาะสมกบั การตง้ั ตวั และการเตบิ โตของตน ออ นมากทส่ี ดุ ซึ่งหากชวง เวลาการผลิตตน พนั ธไุ มผ ลในแตล ะรนุ สน้ั ลง ก็อาจจะเพิ่มจํานวนรนุ ไดใ นเวลาทเ่ี ทา เดมิ 2.3 เลือกใชว สั ดปุ ลกู และภาชนะบรรจทุ ม่ี รี าคาต่ําแตป ระสทิ ธภิ าพสงู การลดตน ทนุ โดย เลือกใชวัสดุปลูกและภาชนะบรรจุท่ีหาไดงายในพื้นที่และมีราคาถูกจะทําใหมีความสามารถในการแขง

สถานเพาะชําไมผ ล 23 ขันมากข้ึน เจาของสถานเพาะชําไมผลจึงควรจะศึกษาเปรียบเทียบและคัดเลือกใชวัสดุปลูกและภาชนะ ปลูกท่ีหาไดง า ยมรี าคาต่ํา โดยไมส ง ผลกระทบตอ การเตบิ โตของตน พนั ธไุ มผ ล โดยทั่วไปวัสดุปลูกที่ได จากวัสดุหรือใชจ ากการเกษตร หรอื อตุ สาหกรรมทม่ี อี ยมู ากในทอ งถน่ิ นน้ั มกั จะมรี าคาต่ําและหาไดง า ย จึงควรพจิ ารณาเลอื กใชเ ปน อนั ดบั แรก 2.4 การลดตน ทนุ การผลติ ในขน้ั ตอนตา งๆ การลดตน ทนุ การผลติ สามารถทําไดท กุ ขน้ั ตอน ของการผลิต เชน การใชว ธิ กี ารจา งเหมาแรงงาน แทนการจา งแรงงานรายวนั หรอื รายเดอื น การใช เครื่องจักรแทนแรงงานคน การใชโ รงเรอื นหลงั คาซาแรนแทนโรงเรอื นไมร ะแนง การเลอื กใชร ะบบการ ใหน้ําที่มีประสิทธิภาพแตคาใชจายตํ่า เลือกใชวิธกี ารดูแลรกั ษาท่ีประหยดั พลงั งาน เปน ตน ทง้ั นก้ี าร เปรียบเทียบคาใชจายเพื่อลดตน ทุนควรพิจารณาถึงประสทิ ธภิ าพการผลติ ทเ่ี พม่ิ ขน้ึ หรอื ลดลงดว ย เพื่อ ใหไดวิธีการที่เหมาะสมที่สุด 3. เลือกผลิตตนพันธุไมผลใหตรงกับความตองการของตลาด ตนพันธุไมผลที่ตลาด ตองการยอ มขายไดง า ยและเรว็ ดงั นน้ั เจา ของสถานเพาะชําไมผล จําเปน จะตอ งทราบวา ชนดิ และพนั ธุ ไมผลไดท่ีเปนที่ตองการของตลาดทง้ั ในปจ จุบันและในอนาคต ทง้ั นเ้ี พราะตน พนั ธไุ มผ ลหากผลติ ขน้ึ มา แลว ควรจะขายไดเ มอ่ื ตน พรอ มจะลงปลกู ในแปลงปลกู หากขายไมไดและตองเก็บไวขามปก็จะทําใหต น ทุนสูง ขายยากและหากตนมีขนาดใหญเกินไปก็จะไมเ ปน ทต่ี อ งการของลกู คา ดงั นน้ั จึงจําเปน จะตอ ง ทราบความนิยมและทศิ ทางแนวโนม ของตลาดพนั ธไุ มผ ลเพอ่ื ทจ่ี ะไดผ ลติ ใหต รงกบั ความตอ งการ 4. รูจักวางแผนการผลติ และควรมบี รกิ ารพเิ ศษชว ยสง เสรมิ การขาย แผนการผลติ นน้ั หมายถึง การกําหนดกําลงั การผลติ ในแตล ะปว า จะผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลชนดิ ใดบา ง ในชว งใด ของปแ ละใช วิธีการขยายพันธุอยางไร ซึ่งจะชวยทําใหไมมีตนพันธุไมผลชนิดใดบาง ในชว งใดของปแ ละใชว ธิ กี าร ขยายพนั ธอุ ยา งไร ซึ่งจะชวยทําใหไ มม ตี น พนั ธไุ มผ ลคงเหลอื คา งขา มปใ นเรอื นเพาะชํา และทําใหการใช พื้นที่เรือนเพาะชําเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ รวมท้ังเงินลงทุนจะไมจมอยูกับตนพันธุไมท่ีผลติ ขึ้นมา แลวขายไมไ ด สาํ หรับบริการพิเศษที่ชวยสงเสริมการขายนั้น มอี ยหู ลายประการ เชน การใหบ รกิ ารขน สงตนพันธุไมผลไปยังแหลงปลูก การใหคําแนะนําในการเลอื กฃนดิ พนั ธไุ มผ ลทเ่ี หมาะกบั ความตอ งการ ของลูกคา การใหคําแนะนําในการดแู ลรกั ษาและปอ งกนั กําจัดศัตรูพืช การรบั ซอ้ื ผลผลติ รวมทง้ั การใช กระบวนการประชาสมั พนั ธใ นรปู แบบตา งๆ เชน การลงโฆษณาในวารสารทางการเกษตร การออกรา น แสดงหรือจําหนา ยตน พนั ธไุ มผ ลในงานตา งๆ เชน งานเกษตรแหง ชาติ เปน ตน การใหส มั ภาษณน กั ขา ว เพื่อเขียนลงในหนังสือพิมพ และการอนญุ าตใหส ถานศกึ ษานํานกั ศกึ ษามาดงู านและฝก งาน เปน ตน

สถานเพาะชําไมผล 24 สถานเพาะชําไมผ ลในประเทศไทย ประเทศไทยเปนประเทศหน่ึงท่ีมีการผลิตผลไมเปนปริมาณมากและผลิตทุกภาคของประเทศ จากสถิตกิ ารผลติ ผลไมข องประเทศไทย ในป พ.ศ. 2537 ทร่ี วบรวมไวโ ดยกรมสง เสรมิ การเกษตร พบ วามีพ้ืนทป่ี ลกู ไมผ ลการคา รวมทั่วประเทศไทยอยูถึง 9,479,924 ไร ไมผ ลทป่ี ลกู เปน การคา เปน การ คามอี ยถู งึ 35 ชนิด และใหผลผลิตถึง 9,250,706 ตน โดยทุกๆ ป จะมีการขยายพื้นที่ปลูกและปลูก ทดแทนในพื้นที่เดิมอยูเสมอ ในป พ.ศ. 2540 ของ สาขาไมผ ล กรมสง เสรมิ การเกษตร พบวา ในป พ.ศ. 2538 มีกิจการสถานเพาะชําไมผ ลทผ่ี ลติ ตน พนั ธไุ มผ ลเพอ่ื จําหนายอยูถึง 645 ราย กระจายกัน อยูในจงั หวดั ตา งๆ 38 จังหวัด ทั่วทุกภาคของประเทศไทย ผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลไดถ งึ 27,380,780 ตน เฉล่ียแลว จะผลติ ไดร ายละ 42,189.2 ตน ภาคตะวนั ออกและภาคใต เปนภาคที่มีกิจการสถานเพาะชํา ไมผ ลสงู เปน อนั ดบั ท่ี 1 และ 2 โดยมีจํานวนกจิ การ 196 และ 174 กิจการ ตามลําดบั (ตารางท่ี 1) หากพิจารณาจากชนดิ ของพนั ธไุ มผ ลทผ่ี ลติ ในแตล ะภาคของประเทศไทย จะพบวา มคี วามแตกตา งกนั ไปตามชนิดของไมผ ลทป่ี ลกู เปน การคา ในแตล ะภาคนน้ั เชน ภาคเหนอื ผลติ ตน พนั ธลุ น้ิ จแ่ี ละลําไย มาก ที่สุด ในขณะทภ่ี าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ผลิต มะมวง มะนาว มะกรดู มะขาม ละมดุ นอ ยหนา และ มะขามเทศ มากกวา ภาคอน่ื ๆ ภาคกลาง ผลติ ตน พนั ธุ มะมว ง สมเขียวหวาน ขนนุ มะไฟ มะกอกฝรง่ั ชมพู ฝรง่ั มะพรา ว ภาคตะวนั ออก ผลติ ตน พนั ธุ ทุเรียน กระทอน ขนนุ มะปราง ภาคตะวนั ตก ผลติ ตนพันธุ สมโอ กลว ย มะละกอ และพุทรา (ตารางท่ี 2) โดยพบวา ตน พนั ธไุ มผ ลทผ่ี ลติ เปน การคา จํานวนมากมอี ยถู งึ 17 ชนิด โดยมกี ารผลติ ตน พนั ธมุ ะมว งสงู สดุ ถงึ 9,523200 ตน ในป พ.ศ. 2538 (ตารางท่ี 3) โดยผลิตมากที่สุดจังหวัดสุโขทัย พิจิตร และลพบุรี หากจะนํามาเปรยี บเทยี บเปน ราย จังหวัดพบวา จังหวัดเพชรบูรณ ผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลในป พ.ศ. 2539 มากท่สี ุดถึง 4,101,500 ตน ในขณะที่จังหวัดปราจีนบุรี มีกิจการสถานเพาะชําไมผ ลมากทส่ี ดุ ถงึ 130 ราย (ตารางท่ี 4) ตารางที่ 1 สถติ กิ ารผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลเปน การคา ในประเทศไทยแยกตามภาค ภาค จงั หวดั จํานวน จํานวนตน ไมท ่ี จาํ นวนตน ทผ่ี ลติ จาํ นวนตน ทผ่ี ลติ กจิ การ ผลิต ตอ จงั หวดั ตอ กจิ การ เหนอื 5 242,374 44,884.1 ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 10 27 1,211,870 739,275 64,284.8 กลาง 7 115 7,392,750 1,378,128 82,452.1 ตะวันออก 4 117 9,646,900 1,091,125 22,267.9 ตะวันตก 2 196 7,364,500 450,750 45,075.0 ใต 10 20 901,500 386,326 22,202.6 รวมทั้งประเทศ 38 174 3,863,260 720,546 42,189.2 649 27,380,780

สถานเพาะชําไมผล 25 ตารางที่ 2 การผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลในประเทศไทยป พ.ศ. 2538 แยกตามรายภาค ภาค จํานวนกิจการ ชนิดพันธุไมผลสําคัญ ปรมิ าณการผลิต(ตน) เหนอื 27 ลาํ ไย 142,300 ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 115 ลิ้นจี่ 6,550 มะมว ง 1,838,250 กลาง 117 มะนาว 948,400 มะกรดู 201,100 ตะวันออก 196 มะขาม 2,774,900 ตะวันตก 196 ละมุด 104,000 174 นอ ยหนา 50,000 ใต มะขามเทศ 111,000 มะมว ง 6,294,300 สมเขียวหวาน 116,000 ขนนุ 880,900 มะไฟ 34,000 มะกอกฝรง่ั 6,800 ชมพู 220,300 ฝรัง่ 199,000 มะพราว 168,000 ทเุ รยี น 769,500 กระทอน 686,850 ขนนุ 1,145,050 มะปราง 32,000 สมโอ 117,000 กลวย 10,000 มะละกอ 20,000 พุทรา 20,000 ทเุ รยี น 737,030 เงาะ 664,510 มงั คดุ 874,500 ลองกอง 1,070,400

สถานเพาะชําไมผ ล 26 ตารางที่ 3 ปรมิ าณและแหลง ผลติ สําคัญของพันธุไมผลในประเทศในป พ.ศ. 2538 ชนิดไมผล ปรมิ าณการผลิตตอป (ตน) แหลงผลิตที่สําคัญ 1. มะมว ง 9,523,200 สโุ ขทัย, พจิ ติ ร, ลพบุรี 2. มะขามหวาน 3,289,550 เพชรบรู ณ, สุโขทยั 3. ขนนุ 2,286,350 ปราจนี บุรี, ลพบุรี, สุโขทยั 4. ทเุ รยี น 1,506,530 สรุ าษฎรธ านี, ระยอง, จันทบรี 5. มะนาว 1,380,050 สกลนคร, แพร, พจิ ติ ร 6. ลองกอง 1,169,280 นครศรธี รรมราช, นราธิวาส 7. กระทอน 1,024,370 พจิ ติ , ปราจีนบุรี, นครศรีฯ 8. มงั คดุ 957,200 สรุ าษฎร, นครศรีฯ, ระยอง 9. เงาะ 685,570 สรุ าษฎรธ านี, นครศรีธรรมราช 10. สมโอ 421,770 ราชบรุ ี, นครศรีฯ, พจิ ติ ร 11. ฝรงั่ 384,200 นครปฐม, นนทบุรี, ราชบุรี 12. มะพราว 341,450 นครปฐม, ราชบุรี 13. ชมพู 336,900 นครปฐม, ราชบุรี 14. มะกรดู 218,600 สกลนคร 15. สมเขียวหวาน 194,000 นนทบุรี, เชยี งใหม, แพร 16. มะขามเทศ 156,000 นครราชสมี า, พจิ ติ ร 17. ละมุด 148,500 นครราชสมี า, ราชบุรี ตารางที่ 4 สถติ กิ ารผลติ ตน พนั ธไ มผ ลเปน การคา ในประเทศไทย (เฉพาะ 10 จงั หวดั แรกทม่ี กี ารผลติ มากทส่ี ดุ จาก จงั หวดั ทม่ี กี ารผลติ เปน การคา 38 จงั หวัด) จงั หวดั จํานวนกจิ การ จํานวนตน ทผ่ี ลติ จาํ นวนตน ทผ่ี ลติ /กจิ การ เพชรบรู ณ 52 4,101,500 78,875 ลพบุรี 2 1,825,000 สุโขทัย 11 247,272 1,825,000 ปราจีนบุรี 130 18,126 247,272 พจิ ติ ร 42 42,500 18,126 สกลนคร 4 385,000 42,500 สรุ าษฎรธ านี 67 20,955 385,000 นครศรีธรรมราช 34 32,441 20,955 จันทบุรี 20 43,600 32,441 นครปฐม 24 34,416 43,600 34,416

สถานเพาะชําไมผล 27 การพฒั นาของกิจการสถานเพาะชําไมผ ลในประเทศไทย ในอดีตกิจการสถานเพาะชําไมผลในประเทศไทย เปนงานที่รวมอยูในงานสวนไมผลโดยเปน การผลิตเพื่อใชสวนตัว และจําหนายสวนท่ีเหลือโดยไมยึดเปนอาชีพหลกั ตอ มาเมอ่ื มกี ารขยายพน้ื ที่ ปลูกไมผลมากขึ้น ชาวสวนไมผ ลรายใหมป ลกู ไมผ ลในพน้ื ทข่ี นาดใหญท ไ่ี มเ ปน พน้ื ทส่ี วนมาแตเ ดมิ และ ไมมีตนพันธุไมผ ลเดมิ ในทนี่ ัน้ จงึ ไมอ าจผลติ ตน พนั ธไุ ดด ว ยตนเอง ทาํ ใหค วามตอ งตน พนั ธไุ มผ ลมมี าก ข้ึน จึงมีชาวสวนบางสว นทม่ี คี วามชํานาญในการขยายพนั ธไุ มผ ล เปลี่ยนอาชีพหลักแทน เพราะมรี าย ไดดีกวา ปจจุบันมีการพฒั นาไปถงึ ขน้ึ ผลติ ตน พนั ธไุ มผ ลเปน อาชพี หลกั แตเ พียงพออยา งเดียว โดยไม ตองมีอาชีพการทําสวนไมผ ลเปน อาชพี รองอกี ตอ ไป แตก จิ การสว นใหญย งั คงเปน กจิ การในระดบั ครอบ ครัวยังมิไดมีการดําเนนิ การในแบบธรุ กจิ อยา งแทจ รงิ ยงั ขาดการวางแผนงานและการบรหิ ารงานทด่ี ี ทั้ง น้ีอาจเปนเพราะเจา ของสถานเพาะชําไมผล สว นใหญเ ปน เกษตรกรรายยอ ยทข่ี าดความรใู นเรอ่ื งของ การบริหารธรุ กจิ จึงทําใหกิจการสถานเพาะชําไมผลในประเทศไทยมีประสิทธิภาพการผลิตใหกับกิจ การเหลาน้ี เพื่อใหพัฒนาจนถึงระดับที่แขงขันกับตางประเทศได เพราะมคี วามเปน ไปไดว า การสง ตน พันธุไมผลเปนสินคาออกสูตางประเทศจะเปนอาชีพที่สําคญั อาชพี หนง่ึ ในอนาคตทท่ี ํารายไดเ ขา ประเทศ ไดเ ปน อยา งมาก แนวทางการพัฒนาสถานเพาะชําไมผ ลในประเทศไทยในอนาคต ดังไดกลาวแลววาสถานเพาะชําไมผ ลในประเทศไทย ยังมีประสิทธิภาพการผลิตที่ตํ่าเมอ่ื เทยี บ กับตางประเทศ หากมีการพัฒนาการผลิตจะชวยใหเกิดประโยชนหลายประการ เชน ผผู ลติ สามารถลด ตนทุนการผลติ ลง ราคาตน พนั ธไ มผ ลต่ําลง ฯลฯ แนวทางการพฒั นาสถานเพาะชําในประเทศไทยที่ อาจเปนไปได มดี งั นค้ี อื 1. จะตองมกี ารพฒั นากจิ การสถานเพาะชําไมผ ล ใหม รี ะบบการจดั การทด่ี ี คอื การนําหลกั การจัดการบริหารธุรกิจมาประยุกตใช อนั ไดแ ก การวางแผน การจดั องคก าร การจัดคนเขา ทํางาน การ สั่งการ และการควบคมุ งาน โดยใหมกี ารดําเนนิ กจิ การสถานเพาะชําไมผลในรูปธุรกิจที่แทจริง จะชวย เพิ่มประสิทธิภาพการผลิต และแกไ ขขอ บกพรอ งตา งๆทเ่ี กดิ ขน้ึ ในปจ จบุ นั ได 2. จะตอ งดําเนนิ การใหม ตี น ทนุ ต่ําลง ตน ทนุ ทต่ี ่ําลงจะนํามาซง่ึ กําไรทส่ี งู ขน้ึ และความได เปรียบในการแขงขันเชิงธุรกิจกับคูแขง ปจจุบันเจาของกิจการสถานเพาะชําไมผ ลสว นใหญไ มท ราบตวั เลขตนทุนที่แทจริง เพราะขาดระบบเกบ็ ขอ มลู และระบบบญั ชี ทาํ ใหไ มส ามารถลดตน ทนุ ลงไดเ พราะไม ทราบวาจุดออนอยทู ใ่ี ด การลดตน ทนุ อาจทําไดไ ม สามารถลดตน ทนุ ลงได เพราะไมท ราบวา จดุ ออ นอยู ที่ใด การลดตน ทนุ อาจทําไดหลายวิธี เชน จัดทําระบบขอ มลู บัญชแี ละระบบตรวจสอบ ใชแ รงงานอยาง มีประสิทธิภาพใช เครอ่ื งจกั รทดแทนแรงงานคน ใชพลังงานอยางประหยัด ใชโ รงเรอื นทล่ี งทนุ ต่ําแตป ระ สิทธิภาพสูง ใชร ะบบการใหน ้ําที่ประหยัดนํ้าและเหมาะสมกบั สภาพของตน พนั ธไุ มผ ลเปน ตน

สถานเพาะชําไมผล 28 3. เจาของสถานเพาะชําไมผลควรมีความรูในเรื่องของงานสถานเพาะชําไมผลและการ ดําเนนิ ธรุ กจิ สถานเพาะชํา งานของสถานเพาะชําไมผล เชน วธิ กี ารขยายพนั ธไ มผ ลการอนบุ าลตน ออนในเรือนเพาะชํา การปอ งกนั กําจัดศัตรูพืช ฯลฯ เหลา นเ้ี ปน สง่ิ จําเปน ทเ่ี จา ของสถานเพาะชําไมผลจะ ตองมีความรูเ ปฯ อยา งดี ไมเ พียงแตความรูพ้ืนฐาน แตร วมทง้ั ความสามารถในการประยกุ ตแ ละนําเทค โนดลยีท่ีเกิดขึ้นใหมมาใชประโยชนดวย เพอ่ื ใหส ามารถปรบั ปรงุ ระบบการผลติ ใหท นั สมยั อยเู สมอ นอก จากน้ีเจาของสถานเพาะชําไมผ ลจะตอ งเพม่ิ พนู ความรใู นเรอ่ื งธรุ กจิ ไมว า จะเปน เรอ่ื งของกฎหมาย พันธุ พืช การกกั กันพชื การตดิ ตอ ซอ้ื ขาย การตรวจเชค็ สนิ คา การสง เสรมิ การขาย ฯลฯ 4. จะตองมีการจัดสรางมาตรฐานสนิ คา ตน พันธไุ ม มาตรฐานสนิ คา จะทําใหล กู คา มคี วาม เช่ือถือและม่ันใจไดว า จะไดร บั สนิ คา ทต่ี รงกบั ความตอ งการไมถ กู เอาเปรยี บ ในขณะเดยี วกนั ผขู ายหรอื ผู ผลิตก็มีเปาหมายการผลติ และการขายทแ่ี นน อน สะดวกในเรอ่ื งการกําหนดราคา การจดั มาตรตน พนั ธุ ไมผล อาจกําหนดโดยหนว ยงานของรฐั หรอื หนว ยงานทเ่ี กดิ จากการรวมตวั ของเอกชนกไ็ ด 5. จะตอ งเปด โอกาสใหม กี ารสง ออกตน พนั ธไุ มผ ล หากสถานเพาะชําไมผ ลมกี ารพฒั นาไป จนกระทั่งมีศักยภาพการผลิตที่สูงพอแลว รัฐควรจะเปดโอกาสใหมีการสงพันธุไมผลออกสูตลาดตาง ประเทศ ทําใหป ระเทศไทยเสยี โอกาสในการสง ตน พนั ธไุ มผ ลเหลา นน้ั ออกสตู า งประเทศ รัฐจึงควรจะได มีการทบทวนมาตรการตางๆ เพ่ือดําเนินการแกไขปรับปรุงใหเกิดประโยชนตอประเทศและเกษตรกร ของไทยมากที่สุด จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร