การแพทย์แผนจีนในประเทศไทย

การแพทยแผนจีนในประเทศไทย Page 51 51 3.2 วิธีระบายดวยยาทม่ี คี ุณสมบัติเปนยาอุน เปนการระบายดวย ยารสเผด็ และอุน เปนยาหลัก รวมกับยาระบายอ่ืน ๆ ยาจะชว ยเพ่ิมการ ไหลเวยี นของเลือด เพมิ่ การบบี ตัวของทางเดินอาหาร และเพม่ิ การยอย อาหาร ใชรักษากลุม อาการหยางของมามและกระเพาะอาหารพรอ ง รกั ษา ความเย็นสะสมในกระเพาะอาหารและลําไส ซ่ึงมีอาการทอ งอดื ปวดเย็น ในทอ ง ทองผกู และมือเทา เยน็ 3.3 วธิ รี ะบายดวยยาชวยเพ่ิมความชุมชืน้ ในลาํ ไสเ ปนหลกั จะใช รวมกบั ยาชว ยใหลมปราณไหลเวียน ทําใหอุจจาระนุมขบั ถา ยออกไดงาย ใชร กั ษาอาการทองผูกในผปู ว ยท่ีทองผกู เปน ประจํา หรือทองผูกในระยะ ฟนไขหลงั คลอด ผสู งู อายุ ผทู ่มี ีรางกายออนแอ หรือผูทเี่ ปน ริดสีดวง ทวารหนกั 3.4 วิธีระบายดวยยาขับนํ้าออกจากลําไสอยางรุนแรง เปนการขับ นํ้าท่คี ่ังภายในรางกาย เชน น้ําในปอด ทองมาน ยาจะทาํ ใหถา ยทองอยาง รนุ แรง จึงควรใชในผทู ี่มีรางกายแขง็ แรงเทานนั้ วธิ ีระบาย สวนมากใชร ักษากลมุ อาการภายในของรางกายหรือความ ผดิ ปกตขิ องทางเดินอาหาร ถามีกลมุ อาการโรคภายนอกรว มดว ย หรือ เปน กลุมอาการก่งึ ภายนอกกึ่งภายใน กค็ วรรกั ษาไปพรอมกนั มฉิ ะนัน้ โรคจะลุกลามจากภายนอกเขาสูภายในแลว ทําลายลมปราณ ทาํ ใหโ รค เปน มากข้ึน วิธนี ้เี ปน วิธกี ําจัดสาเหตขุ องโรคทีค่ อนขางรุนแรงและรวดเรว็ มผี ลขา งเคียง คือ ทําใหยินพรอง จงึ ควรนาํ มาใชเมอ่ื จาํ เปนเทานนั้ และ ควรใชด วยความระมดั ระวังในผทู ีม่ ียินพรอง ชีพ่ รอ ง หญิงมคี รรภ และ หญิงมีระดู

Page 52 52 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต 4. วธิ ปี ระสาน (和法 เหอฝา) วิธปี ระสาน คอื วิธรี ักษาโรคโดยการปรับความผิดปกติใหพอดี ทาํ ใหอ นิ -หยางกลับมาอยูในสมดลุ ชวยเสรมิ ลมปราณตา นทานโรคและ ขจดั ลมปราณกอโรค ทาํ ใหร างกายกลับเปนปกติ ใชรักษาความผิดปกติ ของเลือดและลมปราณของอวยั วะภายใน กลุมอาการกึ่งภายนอกกงึ่ ภายใน กลมุ อาการรอนปนเย็น ในทางคลนิ ิก วิธปี รับสมดลุ ใชบรรเทากลมุ โรค ซาวหยาง (少 阳 病) ปรับสมดุลตับและมา ม (ระบายตับ บํารุงมาม) ปรับสมดลุ ตับกับกระเพาะอาหาร (สงบตบั ปรับกระเพาะอาหาร) ปรับ สมดุลกระเพาะอาหารกับลําไส 5. วิธีใหความอบอุน (温法 เวนิ ฝา ) วธิ ีใหความอบอนุ คือ การรักษาโรคโดยการใหความอบอนุ ขับไล ความเยน็ ในอวยั วะภายในและเสน ลมปราณ แบง เปน 3 วธิ ี คือ 5.1 วิธีใหค วามอบอุนจงเจยี วเพ่ือขับไลค วามเย็น เปนการใหความ อบอุนเพื่อกระตุนการทาํ งานของมามและกระเพาะอาหารใหสรางความรอน ขบั ไลความเย็น ใชรักษากลุมอาการภายในที่เกิดจากความเย็น เพราะหยาง ของมามและกระเพาะอาหารพรอง การทาํ งานของมามและกระเพาะอาหาร ลดลง 5.2 วิธใี หความอบอุนเสริมหยาง ใชร กั ษาอาการหยางช่ขี องหัวใจ และไตพรอ ง 5.3 วิธีใหความอบอุนเสนลมปราณขับไลค วามเยน็ สว นมากใช รกั ษาอาการไหลเวียนเลอื ดและลมปราณตดิ ขดั เนือ่ งจากความเย็นในเสน ลมปราณ ทําใหมีอาการปวดขอ เคลื่อนไหวไมส ะดวก ซึ่งความอบอุนจะ

การแพทยแ ผนจนี ในประเทศไทย Page 53 53 ชว ยขับไลความเย็น ทําใหเ ลือดและลมปราณไหลเวียนสะดวกขนึ้ จึงชว ย บรรเทาอาการปวด หามใชว ธิ ีใหความอบอนุ รักษากลมุ อาการของโรครอนจัด รอนแท เย็นเทยี ม กลุมอาการรอนท่ีมอี าการเลือดออกงา ย และตองใชยาทมี่ ี คณุ สมบตั ิรอ นรุนแรงดวยความระมัดระวังในหญิงมีครรภ 6. วิธลี ดความรอ น (清法 ชงิ ฝา) วิธีลดความรอน คือ การรักษากลุมอาการภายในของรางกายจาก สาเหตุความรอนและไฟ โดยระบายความรอนและดบั ไฟ ยาท่ีใชระบาย ความรอ นมีฤทธิ์ฆา เชอื้ แบคทเี รีย ลดอาการอักเสบ และลดไข ใชรักษา กลมุ อาการภายในของรางกายจากความรอน ดังนี้ - ระยะทีค่ วามรอ นเขา สรู ะบบลมปราณ - ระยะท่ีความรอนเขา สรู ะบบอง๋ิ และระบบเลือด - กลมุ อาการไฟและพษิ ไฟในอวยั วะภายใน ซงึ่ เปนโรคติดเชอื้ แบคทีเรีย - กลมุ อาการรอนพรอง หา มใชว ิธีลดความรอนรักษาอาการเย็น กลุมอาการเย็นพรอง กลุม อาการเย็นแทรอ นเทยี ม ยาลดความรอนสวนมากมีคุณสมบัติหนาวเย็น ถารับประทานนาน เกินไปจะกดการทํางานของมา มและกระเพาะอาหาร ทาํ ใหมีอาการเบ่ือ อาหาร ถาเปนกลุมอาการรอนช้นื ควรใชยาลดความรอนควบคูกับยาระบาย ความช้ืน ถา ความรอนจัดจะไปทาํ ลายยิน ควรใหยาเสริมยินรวมดวย

Page 54 54 สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต ถาเปนอาการรอนและทองผูกควรใหยาระบายอุจจาระดวย 7. วธิ ีบาํ รุง (补法 ปูฝา ) วธิ บี ํารุง คือ การรักษาโรคดว ยการหลอเล้ียง เสริมบํารุงชี่และเลือด และอิน-หยาง ของรางกาย ใชร กั ษากลุม อาการพรองออนแอของอวยั วะ ภายใน ชีแ่ ละเลือด และอิน-หยาง แบง เปน 4 วธิ ี คอื 7.1 การบาํ รงุ ช่ี โดยทว่ั ไปหมายถึงบํารงุ ชข่ี องมา มและปอด ใชรักษา กลุมอาการชีพ่ รอง บางครัง้ ก็ใชร กั ษากลมุ อาการเลือดพรองโดยใชควบคู กับยาบาํ รุงเลือด 7.2 การบํารงุ เลอื ด ใชรักษากลมุ อาการเลอื ดพรอง 7.3 การบาํ รงุ หยาง มักใชรักษากลุม อาการหยางไตพรอง หรอื หยาง ของมา มพรอ ง 7.4 การบํารุงอนิ คือ บาํ รุงสารจําเปน เลอื ด และของเหลวใน รางกาย การใชย าเสริมบํารุง ตอ งคํานึงถึงการทาํ หนา ทย่ี อยอาหารของมาม และกระเพาะอาหาร ถามามและกระเพาะอาหารออนแอ จะตองใชย า กระตนุ การทาํ งานของมามและกระเพาะอาหารกอน หรือใหย าเสรมิ บํารุง ควบคกู ับยากระตนุ การทาํ งานของมา มและกระเพาะอาหาร วิธเี สรมิ บํารุงจะใชตอ เมื่อรางกายมีภูมิคุมกันบกพรองชัดเจน ถา อาการลมปราณตา นทานโรคพรอ งไมมาก แตสาเหตุที่กอโรคยังไมไดรบั การแกไข ใหใชวธิ ขี จัดสาเหตุที่ทําใหเ กดิ โรคกอน หรือใชวิธเี สรมิ ลมปราณ ตา นทานโรคควบคกู ับการขจดั สาเหตุกอโรค การเสริมสรางรา งกายใหแข็งแรงมภี ูมติ า นทานโรค ไมสามารถอาศัย

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 55 55 ยาเสริมบํารุงเพียงอยางเดียว ตอ งอาศัยปจจัยอ่ืน ๆ เชน รบั ประทาน อาหารที่มคี ณุ คา ออกกําลังกายสม่าํ เสมอ ปรับสมดุลจิตใจและอารมณ เปน ตน 8. วธิ ที าํ ใหส ลาย (消法 เซียวฝา) วิธที ําใหส ลาย คือ การสลายการค่ังหรือการสะสมของช่ีและเลือด เสมหะ น้ํา หรือกอน โดยการปรับการไหลเวยี นของช่ี ระบายการคงั่ ของ เลือด ขับความชืน้ ทางปสสาวะ เรงการยอยอาหาร ขับเสมหะ สมานแผล ฝ แบงเปน 6 วธิ ี คือ 8.1 การปรบั การไหลเวยี นของช่ีใหเ ปนปกติ ไดแก - การกระตุนการไหลเวยี นของช่ี ใชรกั ษาชีต่ ดิ ขัดในตบั มา ม และ กระเพาะอาหาร - การปรับใหลมปราณไหลเวยี นลงลา งตามปกติ ใชรกั ษากลุม อาการช่ีลอยสวนขึ้นขางบนในปอด กระเพาะอาหาร และตบั รักษาอาการ หอบหืด อาเจียน สะอึก หรือกระวนกระวาย 8.2 การเพม่ิ การไหลเวียนเลือด เปน การระบายเลอื ดคั่ง คลาย กลามเนื้อเรียบของหลอดเลือดและอวัยวะตาง ๆ รักษาความผิดปกตขิ อง ระดู การอักเสบเรื้อรัง โรคหลอดเลือดหัวใจ กระดูกหัก ฟกช้ํา ตับมามโต 8.3 การขบั ความชน้ื ออกทางปสสาวะดวยยาขบั ปสสาวะ ควรใช ดว ยความระมัดระวงั ในผูที่มียนิ พรอง แนวทางการใชย าขับปส สาวะทาง คลินกิ มี 4 วธิ ี คอื - การขับปสสาวะใหไหลคลอง สวนมากใชรักษาโรคทางเดิน ปส สาวะอักเสบหรือนิว่ ในทางเดินปสสาวะที่มีอาการปวดแนน ทองนอย

Page 56 56 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวันออกเฉียงใต ปสสาวะบอย กลั้นปสสาวะไมอยู ปสสาวะแสบขัด ปส สาวะมีสเี หลืองเขม - การขับปส สาวะลดอาการบวมนํ้า เปนการขบั นํ้าท่ีค่ังในรา งกาย จากโรคหัวใจลม เหลว ไตวาย ตับแข็ง ภาวะทพุ โภชนาการ - ขบั ปส สาวะรวมกบั การระบายความรอ น ใชร กั ษากลุมอาการรอ นชนื้ - การใหความอบอนุ และขบั ปสสาวะ ใชรกั ษากลุมอาการเย็นชนื้ ท่ี เกดิ จากหยางมา มหรือหยางไตพรอง 8.4 การขับเสมหะที่คั่งอยูในสวนตาง ๆ ของรา งกาย สวนมากใช รกั ษาโรคทางเดินหายใจ และยังใชร ักษาโรคทางเดินอาหาร ระบบไหลเวียน เลือด และระบบประสาท 8.5 การเรง การยอยอาหารที่ค่ังคา ง ดว ยยาทชี่ ว ยกระตนุ การทํา หนา ท่ียอยอาหารของกระเพาะอาหารและลําไส ใชรักษากลุมอาการอาหาร ไมยอยทม่ี ีอาการอาเจยี น เรอ ทองเดิน 8.6 การสลาย หรอื สมานแผล ฝ ที่ผิวหนังและอวัยวะภายใน มี หลายวิธี ข้ึนกบั ลักษณะของแผล ฝ ปฏกิ ริ ิยาของรางกาย และการวนิ จิ ฉัย แยกกลมุ อาการ เอกสารท่ีใชประกอบการเรยี บเรยี ง 1. โกวิท คมั ภรี ภาพ. ทฤษฎพี ืน้ ฐานการแพทยแผนจนี . พิมพค รงั้ ท่ี 1. กรุงเทพมหานคร: บรษิ ทั นิวไวเตก็ จาํ กดั , 2544. 2. วทิ ติ วณั นาวิบลู , สุรเกียรติ อาชานานุภาพ (กองบรรณาธิการ). ทฤษฎีแพทยจ นี . พิมพ คร้งั ท่ี 2. กรุงเทพมหานคร: สาํ นักพมิ พหมอชาวบา น, 2540. 3. Deng ZJ. Chinese Prescriptions. 8th ed. Beijing: Zhongguo Zhongyiyao Publishing House, 2006. 4. วิชัย โชควิวฒั น, ชวลิต สนั ติกิจรุงเรอื ง, เยน็ จิตร เตชะดํารงสนิ . ตํารบั ยาจนี ทีใ่ ชบอ ยใน ประเทศไทย เลม 1. พิมพค รั้งที่ 3. กรงุ เทพมหานคร: สาํ นกั งานกจิ การโรงพิมพ องคการทหารผานศกึ ในพระบรมราชปู ถมั ภ, 2550.

การแพทยแผนจีนในประเทศไทย Page 57 57 การตรวจชพี จรของแพทยจ ีน การตรวจชีพจร (脉诊 มายเจ่ิน) มีประวัติความเปนมายาวนาน หลายพนั ปในสาธารณรฐั -ประชาชนจนี แพทยจีนใชการตรวจชีพจรเปน การวินิจฉัยโรค และใชหลักการรักษาโรคโดยทดลองใชกับมนุษยตาม หลักวิทยาศาสตรธรรมชาติ เม่ือประมาณ 2,500 ปกอน มีแพทยจีนท่ีมี ช่ือเสียงทานหนึ่งชื่อ เปยนเซฺว่ีย (扁鹊) เช่ียวชาญวิธีการวินิจฉัยโรค ดวยการตรวจชีพจร ในสมัยจักรพรรดิหวงต้ี (黄帝) ไดแตงคัมภีร เนยจิง《内经》กลาวถึง ซานปูจิ่วโฮว (三部九候) คําวา ซานปู (三 部) หมายถึง ตาํ แหนง การตรวจชีพจรของมือท้ังสองขาง แตละขางมีอยู 3 ตําแหนง คอื ตําแหนงชุน (寸) ตําแหนงกวน (关) และตําแหนงฉ่ือ (尺) แตละตําแหนงใชนิ้วกดดวยแรงหนักเบา 3 แบบ คือ แบบลอย (浮 ฝู) แบบกลาง (中 จง) และแบบจม (沉 เฉิน) รวมทั้งสามตําแหนงจึงมี 9 แบบ เรยี กวา “ซานปูจิ่วโฮว” ตอมาสมัยราชวงศฮ่ัน จางจงจ่ิง (张仲 景) ไดแตง ตาํ ราวนิ ิจฉัยโรคโดยสรุปวา การวินิจฉัยโรคไดอยางถูกตอง สมบูรณแบบตองมี 4 วิธี ประกอบดวย การมอง (望 วาง) การถาม (问 เวิ่น) การดม-ฟง (闻 เหวิน) การตรวจชีพจรและการคลํา (切 诊 เชี่ยเจ่ิน) ตอมาในสมัยราชวงศซีจิ้น หวางซูเหอ (王叔和) ไดแ ตง คมั ภรี ม ายจิง《脉经》โดยรวบรวมคัมภีรสมัยกอนราชวงศฮั่น ไดแก คัมภีรเนยจิง《内经》และคัมภีรหนานจิง《难经》แตงโดยจางจงจิ่ง และฮัวถวอ (华佗) คมั ภีรม า ยจงิ น้ี ไดแ บงชีพจรออกเปน 24 แบบ ซ่ึง เปนคมั ภีรล า สดุ ท่ีใชใ นการศกึ ษาการตรวจชีพจร คัมภีรน้ีไดแพรหลาย ไปท่ัวโลก ตอมาในสมัยราชวงศหมิง หลี่สือเจิน (李时珍) ไดแตง

Page 58 58 สถาบนั การแพทยไ ทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉยี งใต คัมภีรผิงหูมายเสฺวีย《频湖脉学》โดยไดรวบรวมความโดดเดน ของ “มายเสฺวยี 《脉学》” ต้ังแตสมัยกอนราชวงศหมิง คัมภีรนี้มา จากพื้นฐานของคัมภรี มายจงิ ซ่ึงมีชีพจร 24 แบบ และไดเพ่ิมเติมข้ึนอีก 3 แบบ รวมเปน 27 แบบ ซึ่งไดแตงเปนบทกลอนเพ่ือใหงายตอการ ทองจํา ตอมาแพทยจนี หลซ่ี ่อื ไฉ (李士材) ไดแตงตําราเจินเจียเจ้ิงเหยี่ยน 《诊家正眼》เพ่ิมเติมชีพจรแบบ “จ๋ีมาย (疾脉)” ข้ึนอีก 1 แบบ รวมเปน 28 แบบ ซงึ่ ยงั คงใชมาจนถึงปจจุบัน นอกจากน้ันยังมีคัมภีร มายจฺเหวยี ฮุย เปย น《脉诀汇辩》ซึ่งแตงโดยหล่ีเอี๋ยนกัง (李延罡) หลงั จากนัน้ มแี พทยจีนอีกหลายทานสนใจศึกษาการตรวจโรคดวยการ ตรวจชพี จรเพือ่ นําไปใชวนิ ิจฉยั โรคตาง ๆ ได การตรวจชพี จรตองผานการเรียนรูศกึ ษาข้นั พื้นฐานตามวิธีตาง ๆ ตอ งอาศัยประสาทสัมผสั ทไี่ วของนวิ้ และตองฝกปฏิบัติหาประสบการณ จากผเู ช่ยี วชาญ อีกท้งั ตองอาศยั การไตรตรองอยางละเอียดถี่ถวนและ หมั่นฝก ฝนอยา งสมาํ่ เสมอ เพอื่ ทจี่ ะสามารถวินิจฉยั โรคไดอยางถกู ตอง 1. ตําแหนง ของชพี จร ตําแหนงของชีพจรอยทู ่บี ริเวณขอมือดานในทั้ง 2 ขาง โดยวาง นิว้ กลางทตี่ ําแหนง “กวน” ซึ่งอยูบริเวณท่ีมีกระดูกขอมือนูนข้ึนมา วาง นิ้วชี้ถัดจากน้ิวกลางขึ้นไปทางปลายน้ิวมือของผูปวยท่ีตําแหนง“ชุน” สวนตําแหนง “ฉื่อ” ใหวางนิ้วนางถัดจากน้ิวกลางคอนไปทางตนแขน โดยใหว างท้ังสามน้ิวเรียงติดกัน โดยทั่วไปชีพจรจะอยูที่ขอมือดานใน แตใ นผูป ว ยบางรายอาจพบท่บี ริเวณขอ มือดานนอก

การแพทยแ ผนจีนในประเทศไทย Page 59 59 ฉือ่ กวน ชนุ ภาพแสดงตาํ แหนง การจบั ชพี จร ตาํ แหนงชนุ กวน ฉ่อื ท้งั 3 ตาํ แหนงนส้ี ามารถตรวจลกั ษณะการ เตน ของชีพจรได 3 แบบ คือ 1) แบบลอย (浮 ฝู) เปนการสมั ผสั ชีพจรโดยใชป ลายน้ิวสัมผัส เพยี งเบา ๆ จะพบการเตน ของชพี จร 2) แบบกลาง (中 จง) เปนการสัมผัสชีพจรโดยใชปลายน้ิวสัมผัส กดลงจนถงึ ระดับกลามเนื้อโดยไมล ึกและไมต้ืนจนเกินไป จะพบการเตน ของชีพจร 3) แบบจม (沉 เฉิน) เปน การสัมผัสชพี จรโดยใชป ลายนิ้วกด แรงจนใกลจ ะถงึ กระดูก จะพบการเตนของชพี จร ผิวหนัง 浮 ลอย ชพี จรเตนอยสู วนบน 中 กลาง ชพี จรเตน อยสู ว นกลาง 沉 จม ชีพจรเตนอยสู ว นลกึ กระดูก ภาพแสดงระดบั การเตน ของชีพจรที่ตรวจพบในแตละระดบั

Page 60 60 สถาบนั การแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต 指压 แรงกดของนว้ิ เบา กลาง หนกั ภาพแสดงแรงกดของนิ้วในแตละระดับ ชีพจรทัง้ 3 ตําแหนง ของขอ มอื แตล ะขางสามารถตรวจสอบอวยั วะ ภายในของรางกายได ดงั น้ี ตําแหนง ขอ มือ ตาํ แหนง ของอวยั วะภายใน ชุน ซาย หวั ใจ และเย่ือหุมหวั ใจ ขวา ปอด และทรวงอก กวน ซา ย ตบั ถงุ นาํ้ ดี และกระบังลม ขวา มาม กระเพาะอาหาร และบรเิ วณชองทอง ตงั้ แตล ิ้นปไปจนถึงสะดือ ฉื่อ ซาย ไตและกระเพาะปสสาวะ ทองนอยตั้งแตใต สะดือลงไป รวมถึงเอว และแขนขา ขวา ไตและม่ิงเหมิน (命门) บรเิ วณเอวและ ทอ งนอยต้งั แตใตสะดอื ลงไป รวมถงึ แขน และขา

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 61 61 ถงึ แมแ พทยจีนไดสะสมประสบการณมากมายจากการตรวจชีพจร โดยการกาํ หนดตาํ แหนงของอวัยวะแบบน้ี แตตามหลักวิทยาศาสตรยัง ตอ งมกี ารศึกษาวิจยั ใหมากขึ้น 2. วธิ ีการตรวจวินิจฉัยโรคโดยการตรวจชีพจร แพทยจีนที่ทําการตรวจวินิจฉัยโรคโดยวิธีน้ี ตองอาศัยสมาธิและ จติ ใจทส่ี งบนิง่ กําหนด ลมหายใจเขาออกสมํ่าเสมออยางเปนธรรมชาติ โดยนวิ้ มือท่สี มั ผัสชีพจรของผปู ว ยตองมีจังหวะการกดเบาหนักและแรง ท่ีถูกตอ ง การตรวจชพี จรจาํ เปน ตองใหผ ูป ว ยนั่งพกั สกั ครู เพอื่ ใหจิตใจสงบ กอนและไมมีส่ิงใดมารบกวน จึงจะสงผลใหตรวจพบชีพจรที่แทจริงได มากขึ้น ในระหวางการตรวจชีพจร ใหผูปวยนั่งตัวตรงในทาที่สบาย ย่ืน แขนออกมาในลกั ษณะหงายฝามอื ขนึ้ โดยวางแขนบนโตะใหอยูในระดับ เดียวกบั ตําแหนง หวั ใจ ในการวินิจฉัยโรคแตละคร้ังควรใชเวลาไมต่ํา กวา 1 นาที เพือ่ ใหแพทยจ ีนมีเวลาวนิ จิ ฉัยการเปลี่ยนแปลงของชีพจร ลกั ษณะชีพจรของคนปกติ คือ การหายใจเขาออกแตละครั้ง ชีพจร จะเตน 4~5 คร้ัง หรอื 72~80 คร้ัง/นาที ตาํ แหนง ชีพจรจะอยูที่กึ่งกลาง ไมลอย ไมจม ไมยาว ไมสั้น จังหวะการเตนสม่ําเสมอ ราบร่ืน มีแรง สมาํ่ เสมอท้ังตาํ แหนงชุน กวน ฉือ่ เมอื่ ใชน้ิวกดจมลงหาชีพจรก็ยังมีชีพ จรเตนอยู ในการตรวจชีพจร แพทยจีนจะวางน้ิวมือหางกันแคไหนน้ันขึ้นอยู กบั แขนของผูปวยวายาวหรือส้ันและน้ิวมือของแพทยจีนเล็กหรือใหญ ถา แขนของผูปว ยยาวหรือน้วิ มือของแพทยจีนเล็ก ใหวางนิ้วทั้งสามหาง

Page 62 62 สถาบนั การแพทยไทย-จีน เอเชยี ตะวันออกเฉียงใต กันเลก็ นอย ถาแขนของผปู ว ยสั้นหรือน้ิวมือของแพทยจีนใหญ ใหวาง น้ิวทั้งสามชิดกันเล็กนอย สวนผูปวยเด็กไมสามารถแบงออกเปน 3 ตาํ แหนงเหมือนกรณีท่ัว ๆ ไป แพทยจีนตองทําการตรวจชีพจรโดยใช นว้ิ สัมผสั เพยี ง 1 นว้ิ อาจเปนน้วิ หวั แมมือหรือน้วิ ชี้กไ็ ด แพทยจีนทท่ี ําการตรวจชีพจร ตองวางนิ้วมือทั้งสามคว่ําลงเพื่อ สัมผัสหาชีพจรของผูปวย โดยลักษณะการสัมผัสแบงออกเปน 7 วิธี ดังน้ี 1) แบบยก (จฺหวีฝา 举法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชนิ้วมือกด เพยี งเบา ๆ เพ่ือสมั ผสั การเตนของชีพจร วิธีน้ีเรียกวา การสัมผัสชีพจร แบบลอย 2) แบบกด (อน้ั ฝา 按法) คือ วิธีการท่ีแพทยจีนใชน้ิวมือกดโดย ใชแรงมากกวาแบบยก กดจนถึงเสนเอ็นหรือใกลกับกระดูกเพื่อสัมผัส การเตน ของชพี จร วธิ นี ้ีเรียกวา การสัมผัสชีพจรแบบจม อีกวิธีหน่ึงท่ี แพทยจีนใชนิ้วกดโดยใชแรงปานกลาง กดจนถึงกลามเนื้อ เพื่อสัมผัส การเตนของชพี จร วิธนี เี้ รียกวา การสมั ผัสชพี จรแบบกลาง 3) แบบหา (สฺวินฝา 寻法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชนิ้วมือกด โดยใชแรงตัง้ แตเบาจนถงึ หนักและแรงกดหาชีพจรทงั้ ขอมือดานซายและ ขวา โดยกดทง้ั ตาํ แหนงชนุ กวน ฉื่อ พรอมกัน แลวสลับกันหาชีพจรที ละตําแหนง จนกระท่งั พบตําแหนง ทีช่ ีพจรเตนชดั เจนทสี่ ุด 4) แบบเคล่ือน (สฺวินฝา 循法) คือ วิธีการที่แพทยจีนใชน้ิวมือ กดหาการเคล่ือนไหวไปมา ท้ังข้ึนและลงไปตามแนวแขน เพื่อดูวาการ เตนของชพี จรเปนลกั ษณะยาวหรือสั้น แกรง หรือพรอ ง

การแพทยแ ผนจีนในประเทศไทย Page 63 63 5) แบบถูไปมา (ทุยฝา 推法) คือ วิธีการท่ีแพทยจีนใชนิ้วมือ สัมผัสถูไปมาตามแนวเสนของชีพจร โดยสัมผัสเพียงเบา ๆ เพ่ือดู ลกั ษณะการเตน ของชีพจรวาเรว็ หรอื ชา มแี รงมากหรอื นอ ย 6) แบบกดรวม (จง อัน้ ฝา 总按法) คอื การทแ่ี พทยจีนใชน้ิวมือ กดแรงหรือเบาพรอมกัน ทั้งสามน้ิว หรือกดแตละน้ิวแรงตางกันใน ตาํ แหนงชุน กวน ฉ่ือ เพ่ือดูลักษณะการเตนของชีพจรวาลอยหรือจม หรอื มีการเปลีย่ นแปลงอยางไร 7) แบบสมั ผัสทลี ะจดุ (ตันเจิ่น 单诊) คือ วิธีการที่แพทยจีนใช นว้ิ มือกดสมั ผัสสลับกันเพียงครั้งละ 1 นิ้ว โดยกดทีละจุดในตําแหนง ชุน กวน ฉ่ือ เพ่ือสัมผัสการเตนของชีพจรในแตละตําแหนงวามีการ เปลี่ยนเเปลงอยางไร 3. ลกั ษณะของชีพจร ลักษณะของชีพจรทั้งหมดแบงออกเปน 28 แบบ แตละแบบใช ประกอบการวินิจฉยั โรคตาง ๆ ดังนี้ 3.1ฝูมาย (浮脉): ชีพจรลอย ลักษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรอยูใกลกับผิวหนัง ดานบนเหมือนไมเบาลอยบนผิวนํ้า เมื่อใชน้ิวสัมผัสชีพจรเบา ๆ ก็ สามารถพบการเตน ของชพี จรได แตถากดแรงกลับไมพ บ

64 Page 64 ชพี จรลอย สถาบนั การแพทยไ ทย-จนี เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต ผิวหนงั กระดกู การเตน ของชีพจรเบา เหมอื นไมเบาลอยบนผวิ น้าํ ภาพแสดงฝูมาย การวินจิ ฉยั โรค: ชพี จรลกั ษณะนีม้ ักพบในผูปวยโรคที่เกิดจาก ภายนอก หรือหยางพรอ งภายใน แตความรอ นเทียมลอยอยภู ายนอก ดังน้ี 1) ถาผปู ว ยถกู สภาวะอากาศภายนอกมากระทบ อาจกอใหเกิด โรคตา ง ๆ ได เพราะภมู ิตานทานตอสูกับแรงกระทบภายนอก ฉะน้ันชีพจร ก็จะลอย 2) คนปกติ เม่อื สมั ผสั อากาศรอ น ทาํ ใหหยางชี่ลอยขึน้ ชพี จร จะลอยและเร็ว 3) ผปู ว ยโรคเร้ือรงั รา งกายออนแอ ชีพจรจะลอยไมมแี รง 4) ผูปว ยหนกั จนหยางช่ีจะหลุดลอย ชีพจรจะลอยไมมีแรง ยดึ เหน่ยี ว

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 65 65 3.2 ซา นมา ย (散脉): ชพี จรลอยกระจาย ลกั ษณะของชีพจร: ชีพจรลอยใหญ ไมมีแรง แตกกระจาย กดแรงจะไมพ บชพี จร จงั หวะการเตนไมส มาํ่ เสมอ เดี๋ยวมแี รง เด๋ียวไมมี แรง เปรียบเหมือนดอกเหมยลอยอยูในอากาศ หายใจ 1 ครัง้ ชพี จรลอยกระจาย ผวิ หนัง กระดกู ภาพแสดงซา นมาย การวนิ จิ ฉยั โรค: ชีพจรลักษณะนม้ี ักเกี่ยวกับพลังช่ีที่สูญเสีย ไปมาก สารจาํ เปนในอวยั วะภายใน (脏腑 จง้ั ฝู) ใกลจะหมดส้ิน ผูปวย ที่มกี ารเตนของชีพจรในลกั ษณะน้ีมักจะมอี าการโรคหนกั เรอื้ รัง 3.3 โควมาย (芤脉): ชพี จรลอยใหญแตช วงกลางวางเปลา ลักษณะของชีพจร: ชีพจรลอยใหญแตชวงกลางวางเปลา การสมั ผสั ชพี จรจะรสู กึ เหมอื นกดหลอดของตนหอม น้ิวสัมผัสแลวชีพ จรจะลอยใหญนุม กดแรงลงไปรสู ึกพบเพียงผนังหลอดเลอื ด

66 Page 66 ชีพจรลอยใหญ สถาบนั การแพทยไทย-จีน เอเชยี ตะวันออกเฉียงใต ชวงกลางวางเปลา หายใจ 1 คร้ัง ผวิ หนัง กระดกู ภาพแสดงโควมา ย การวนิ จิ ฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีสวนมากมักพบในผูปวยที่ ตกเลือดเฉียบพลัน สูญเสียเลือดและนํ้าในรางกาย ทําใหเลือดใน รางกายลดลงอยา งมากและในหลอดเลือดมีเลือดไมเพียงพอ ทําใหรูสึก เหมือนหลอดเลือดวางเปลา หรือเกิดจากรางกายเสียนํ้ามาก เชน อาเจยี นหรือทองเสียอยางรุนแรง ทําใหเลือดขาดน้ําหลอเล้ียง อินของ เลือดไมสามารถควบคุมหยางชี่ หยางชจี่ ะหลุดลอยกระจาย 3.4 เฉินมา ย (沉脉): ชีพจรจม ลักษณะชพี จร: เมอื่ ใชน วิ้ สัมผัสชพี จรเบา ๆ จะไมพบ ตอ ง กดลกึ ใตบริเวณเสน เอน็ จึงจะพบการเตนของชีพจร หายใจ 1 ครง้ั ผิวหนัง ชพี จรจม กระดกู ภาพแสดงเฉินมา ย

การแพทยแผนจีนในประเทศไทย Page 67 67 การวินิจฉยั โรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยกลุมอาการ โรคทเ่ี กิดอยูภายในเปนหลกั หากการเตนของชีพจรจมและมีแรงมักจะ เก่ยี วกับโรคแกรง ถา อวัยวะตันทั้ง 5 (五脏 อูจ้ัง) กับอวัยวะกลวงท้ัง 6 (六腑 ล่ิวฝ)ู พรองหรือออ นแอ ชีพจรจะจมและไมมแี รง คนทีร่ า งกายแขง็ แรง ไมมีโรคภัยไขเจ็บ ก็สามารถพบชีพจร จมได เชน คนอวนมีกลามเน้ือไขมันหนา ชีพจรจะอยูลึก หรืออาจ ขึ้นกบั สภาพภูมิอากาศ เชน คนในประเทศที่มีอากาศหนาวเย็น มักจะมี ชพี จรจม นอกจากน้ียังมีคนท่มี ีชพี จรทั้ง 2 ขางจมเล็ก แตรางกายไมมี โรค เรียกวา “ลิ่วอินมาย (六阴脉)” พบไดมากในคนที่ไมออกกําลัง กาย ซึ่งถือวา เปน ชีพจรของคนปกติ 3.5 ฝมู า ย (伏脉): ชพี จรจมลกึ กวา เฉนิ มาย ลักษณะชีพจร: ชีพจรจมลึกกวาเฉินมาย ตองใชนิ้วกดถึง บริเวณกระดกู การจับหาชพี จรลักษณะนีเ้ ปน การสมั ผสั ไดยาก คลายกับ หลบซอนอยู บางครง้ั ไมช ัดเจน หายใจ 1 ครัง้ ผวิ หนัง ชพี จรจมลกึ กระดูก ภาพแสดงฝูมาย

Page 68 68 สถาบันการแพทยไ ทย-จีน เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยโรคที่เกิด จากกลุมอาการภายใน หรือ เกิดจากโรคท่ีทําใหรางกายเจ็บปวดอยาง รนุ แรง หรอื โรคลมชัก หมดสติ 3.6 เหลามา ย (牢脉): ชีพจรจมตงึ แนน ลักษณะชีพจร: ชีพจรจมแนน ใหญ ตงึ และยาว ใชน ้ิวแตะเบา ๆ จะไมเจอการเตน ของชีพจร กดลกึ จึงจะเจอชีพจรแขง็ ดา นอยูกับท่ี หายใจ 1 คร้ัง ผิวหนัง ชนุ ชีพจรจมตึงแนน ภาพแสดงเหลามา ย กระดูก การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยโรคกลุม อาการเย็นภายในทมี่ สี าเหตจุ าก การอุดก้นั ทาํ ใหช แ่ี ละเลือดไหลเวียนไม สะดวก ในเลอื ดมีของเสียมาก เก็บสะสมเปนเวลานาน กอตัวเปนกอน เชน เปนเน้ืองอก หรอื เปน ไสเ ลอ่ื น 3.7 ฉอื มาย (迟脉): ชีพจรเตนชา ลกั ษณะของชีพจร: ชพี จรเตนชา การหายใจเขาออก 1 คร้ัง จะมีการเตนของชีพจร 3~4 ครั้ง (นอยกวา 60 ครั้ง/นาที) โดยพบได ทั้ง 3 ระดบั ซึ่งบง บอกโรคที่แตกตางกัน

การแพทยแผนจีนในประเทศไทย Page 69 69 หายใจ 1 คร้ัง ชีพจรเตนชา ภาพแสดงฉือมาย การวนิ ิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักพบในผูปวยท่ีเปนโรค เยน็ ทม่ี ีสาเหตจุ ากความเย็น ปดกน้ั ทาํ ใหหยางช่ตี ดิ ขดั การไหลเวียนไม คลอง รางกายขาดความอบอุน ถาชีพจรเตนชามีแรง จะเกี่ยวกับโรค กลุมอาการเย็นแกรง ถา ชีพจรเตน ชาไมม แี รงจะเก่ียวกับโรคกลุมอาการ เย็นพรอ ง นอกจากนี้ยังมีกลุมอาการโรคท่ีพบไดอีก คือ โรครอนซอน ภายใน หยางช่ถี กู ปด กั้น ไมกระจาย เชน กระเพาะอาหารอักเสบ ลําไส อักเสบ ความรอนอดุ กนั้ ภายใน ธาตุแข็งถายไมออก แนนทอง มือเทาเย็น ชพี จรเตนชา และยงั พบไดใ นภาวะปกติของนักกีฬา ซึ่งชีพจรจะเตนชา อยางสมา่ํ เสมอ หรอื คนปกติเมอ่ื นอนหลบั ชีพจรกจ็ ะเตนชาเชนกัน 3.8 หวนมาย (缓脉): ชีพจรเตน เชอ่ื งชา ลักษณะชีพจร: ชีพจรเตนเช่ืองชาเปนจังหวะ พบไดทั้ง 3 ระดับ ซ่งึ บงบอกโรคทแี่ ตกตางกนั แบง เปน 2 แบบ คือ 1) ชพี จรเตนเช่ืองชาเปนจังหวะอยางสม่ําเสมอ การหายใจ เขาออก 1 ครัง้ เตน 4 ครัง้ (60~70 ครง้ั /นาที) ลักษณะของชีพจรแบบ น้ีถอื วา เปนชพี จรที่ปกติ 2) ชีพจรเตนเช่ืองชาเปนจังหวะและออนไมมีแรง สวนมาก พบในผูปว ยทเี่ ปน โรคเกย่ี วกบั มา มพรอ ง ชีก่ ับเลือดไมเ พียงพอ ชพี จร

Page 70 70 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต ดังกลาวเกย่ี วกบั โรคทเี่ กดิ จากความช้ืนปด กนั้ ทําใหหยางช่ีติดขัด เลือด ไหลเวียนชา ลง หายใจ 1 ครั้ง ภาพแสดงหว นมา ย 3.9 สมู า ย (数脉): ชพี จรเตนเรว็ ลักษณะของชีพจร: ชพี จรเตน เร็ว การหายใจเขาออก 1 ครั้ง ชพี จรเตน 5~6 ครงั้ (มากกวา 90 ครงั้ /นาท)ี โดยพบไดท้ัง 3 ระดับ ซึ่ง บง บอกโรคทแี่ ตกตา งกัน หายใจ 1 ครงั้ ชพี จรเตนเรว็ ภาพแสดงสูมา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้สวนมากมักพบในผูปวย โรคเกีย่ วกับความรอนสูง (อาจพบอาการพรองในผูปวยบางราย) แบงเปน 2 แบบ คอื 1) ถาชีพจรเตนเร็วมีแรง จะเกี่ยวของกับโรครอนแกรง ความรอ นจะสงู จดั 2) ถา ชีพจรเตนเร็วไมมแี รง จะเกีย่ วของกบั โรครอ นเทียม ในกรณีของคนปกตริ ะหวา งออกกาํ ลงั กาย หรือจิตใจอารมณ แปรเปล่ียน ตนื่ เตน ชพี จรจะเตนเร็ว การหายใจเขาออก 1 ครั้ง ชีพจร

การแพทยแ ผนจีนในประเทศไทย Page 71 71 จะเตนเร็วประมาณ 6 คร้ัง (ประมาณ 110 ครั้ง/นาที) สวนเด็กทารก การหายใจเขา ออก 1 ครง้ั ชีพจรจะเตนประมาณ 7 ครั้ง (120 คร้ัง/นาที) ซ่งึ ถือวา เปน ปกติ 3.10 จีม๋ าย (疾脉): ชีพจรเตนเรว็ กวา สมู าย ลักษณะของชีพจร: ชีพจรลักษณะน้ีจะเตนเร็วกวาสูมาย การหายใจเขาออก 1 คร้ัง ชีพจรเตนมากกวา 7 ครั้ง โดยพบไดทั้ง 3 ระดับ ซง่ึ บงบอกโรคท่แี ตกตา งกัน หายใจ 1 ครง้ั ชีพจรเตน เร็วกวาสมู าย ภาพแสดงจมี๋ า ย การวนิ ิจฉยั : ชพี จรลักษณะน้ีสวนมากพบในผูปวยโรคท่ีเกิด จากหยางแกรง ความรอนขน้ึ สงู มาก ทาํ ใหสูญเสียอินช่ี (ธาตุนํ้า) ถาชีพ จรพรอ งออนไมมแี รง แสดงวา หยางชขี่ องรางกายจะสูญส้นิ ไป 3.11 หงมาย (洪脉): ชพี จรใหญมีพลัง ลักษณะของชพี จร: ชพี จรลอยกวา งใหญ มาแรงไปออน มา ใหญไปยาว 2 มม. การเตนของชีพจรขน้ึ และลงทง้ั สูงใหญแ ละยาว ความกวางของชพี จรใหญกวา ปกติ

Page 72 72 สถาบนั การแพทยไ ทย-จีน เอเชยี ตะวันออกเฉียงใต หายใจ 1 ครัง้ จงั หวะการเตน ข้ึน ชีพจรจะแรงใหญม ีพลังมาก จังหวะการเตนลง ชพี จรจะออ นเบาเล็กนอ ย ชุน กวน ฉ่อื ชีพจรเตน เลยตาํ แหนง ชุน กวน ฉอ่ื ภาพแสดงหงมาย การวินจิ ฉยั โรค: ชพี จรลักษณะนส้ี วนมากเก่ียวกับความรอน ในรางกายสงู มาก ทาํ ให หลอดเลือดขยาย ถาผูปวยเปนโรคเร้ือรังและ พบลักษณะการเตน ของชพี จรลอยใหญ แสดงวาโรคนั้นจะ เปนหนักขึ้น ในกรณที ีอ่ ากาศรอน คนท่ีรางกายแข็งแรงปกติอาจตรวจพบชีพจรลอยใหญ และเตน สม่ําเสมอ 3.12 ซมี่ า ย (细脉): ชีพจรเล็ก ลกั ษณะของชีพจร: ชีพจรเล็กเหมือนเสนไหมหรือเสนดาย การสมั ผัสรูสกึ ถงึ การเตน ชัดเจน ถึงแมวากดลงไปก็ยังสัมผัสไดไมขาด หาย

การแพทยแ ผนจนี ในประเทศไทย Page 73 73 2 มม. ความกวา งของชพี จรเล็กกวา ปกติ ภาพแสดงซี่มา ย การวินิจฉยั โรค: ชพี จรลักษณะนี้สวนมากเกี่ยวของกับโรคที่ เกิดจากช่แี ละเลอื ดพรอง ดงั น้ี 1) ท้ังช่ีและเลอื ดพรอง เปน โรคปวยเรอ้ื รังทาํ ใหร างกายออ นแอ 2) รางกายออนแอและกระทบความหนาวเย็น ทําใหหลอด เลือดหดตวั ตงึ แนน มีอาการเจ็บปวดตามรางกาย ชีพจรจงึ ตงึ เล็กแนน 3) ความช้ืนอดุ กัน้ หลอดเลือด ทําใหช่ีและเลือดไหลเวียนไม สะดวก มีอาการปวดเม่ือยกลา มเนือ้ ชพี จรจึงเล็กและเชื่องชา 3.13 ฉางมาย (长脉): ชีพจรยาว ลกั ษณะชพี จร: เมอื่ ใชน ้ิวสัมผัสชีพจรแลว ชีพจรจะเตนยาว เลยตาํ แหนง ชนุ กวน ฉื่อ ชนุ กวน ฉ่ือ ชีพจรเตนเลยตาํ แหนง ชนุ กวน ฉอื่ ภาพแสดงฉางมาย

Page 74 74 สถาบนั การแพทยไทย-จีน เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต การวินิจฉยั โรค: ชีพจรลักษณะน้ีสวนมากเกี่ยวของกับกลุม อาการของโรคหยางแกรง หรือกลุมอาการรอนแกรงปะทะกับภูมิ ตานทานโรคแกรง ซ่ึงมคี วามแกรงท้งั คู ทาํ ใหชีพจรยาวถาชีพจรใหญยาว และเรว็ แสดงวา พษิ รอนอยูภ ายในมาก อยางไรก็ตามชีพจรยาวก็ยังพบได ในคนปกติ เชน คมั ภรี ซ ูเวิน่ 《素问》 มา ยเอย้ี วจงิ เหวยลุน《脉要精 微论》 กลาววา “ชีพจรยาวก็คือช่ีแกรง ในคนปกติท่ีมีชี่และเลือด แขง็ แกรง พลงั ช่ีของรา งกายจะเต็มเปย มและพลังชี่ของชีพจรมีสวนเกิน ทาํ ใหช พี จรเตน เกินตําแหนง ชนุ กวน ฉ่ือ และชีพจรมีลักษณะยาว ออนนุม เตน สมํา่ เสมอ มพี ลัง แสดงวารา งกายแข็งแรง สวนในผูสูงอายุที่รางกาย แข็งแรงปกติ ถาชีพจรที่ตาํ แหนงฉ่ือของมือท้ังสองขางยาวและล่ืนแกรง สวนมากจะอายุยนื ยาว ฉะนัน้ ชีพจรยาวก็จะเก่ยี วกับช่ีและเลือดเต็มอิ่ม พลังช่ีหมนุ เวียนไมม กี ารติดขดั ” 3.14 ตวนมา ย (短脉): ชีพจรส้ัน ลกั ษณะชีพจร: การเตนของชพี จรจะส้ันกวาปกติ ปรากฏอยู ทต่ี ําแหนงชนุ และกวน สว นมากจะไมพบทต่ี าํ แหนง ฉ่ือ ชุน กวน ฉื่อ ความยาวของชพี จรไมถึงตําแหนงฉ่ือ ภาพแสดงตว นมา ย

การแพทยแ ผนจนี ในประเทศไทย Page 75 75 การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเก่ียวของกับพลังช่ีใน รา งกายทีผ่ ดิ ปกติ 1) ถา สน้ั มแี รง จะเก่ียวกับชี่ตีบ ล่ิมเลือดอุดกั้น หรืออาหาร ตกคา ง ทาํ ใหช ่แี ละเลอื ดไหลเวยี นตดิ ขดั 2) ถาสัน้ ไมม ีแรง จะเกี่ยวกบั พลังช่ีสูญเสีย ทําใหพลังชี่ไมมี แรงผลักดันการหมนุ เวียนของเลอื ด 3.15 ซวฺ มี าย (虚脉): ชพี จรพรอ งไมม ีแรง ลกั ษณะของชีพจร: การเตน ของชีพจรจะออนนมุ มาก เม่ือใช น้ิวกดเบา การเตนของชีพจรจะไมมแี รง ถากดแรง การเตนของชีพจรจะ วางเปลา ซฺวีมายเกี่ยวของกับชีพจรทั้งหลายท่ีไมมีแรง ซ่ึงแบงเปน 2 แบบ ไดแก 1) ชีพจรใหญไมม แี รง เชน โควมาย ซา นมา ย เปนตน 2) ชพี จรเล็กไมม แี รง เชน หรมู าย ร่วั มา ย เหวยมา ย เปน ตน พรองไมมแี รง ปกติ การเคลอ่ื นไหวของชพี จรต่าํ และออ น 2 มม. ความกวา งของชีพจรเลก็ กวาปกติ ชุน กวน ฉ่ือ ความยาวของชพี จร ไมถึงตาํ แหนงฉ่อื หายใจ 1 ครง้ั ความยาวของชพี จรไมถงึ ตําแหนงฉ่อื ลกั ษณะของชีพจรเตนออน ภาพแสดงซฺวมี าย

Page 76 76 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต การวินจิ ฉัยโรค: ชีพจรลกั ษณะนี้ จะเกี่ยวขอ งกับกลุมอาการชี่และเลือด พรอ ง ถา เตน ชาไมม แี รง จะเก่ยี วกบั หยางพรอง ถาเตน เรว็ ไมมีแรง จะ เกี่ยวกับอนิ พรอ ง 3.16 รั่วมาย (弱脉): ชพี จรออ นนมุ และจมเลก็ ลกั ษณะของชพี จร: ชีพจรทั้งออนนุมและจมเล็ก ตองใชน้ิว กดแรงลกึ จึงจะพบการเตนของชพี จร เล็กไมมีแรง หายใจ 1 ครง้ั ผิวหนัง ชนุ ชพี จรออนนุมและจมลกึ กระดูก ภาพแสดงรวั่ มา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยโรคท่ี เก่ียวกับหยางช่ีพรอง หรืออาจจะพรองท้ังชี่และเลือด เพราะเลือดใน หลอดเลือดไมเพียงพอ การผลักดันหยางชี่ไมมีแรง สวนมากพบใน ผูปวยโรคที่เก่ยี วกบั กลุมอาการพรอ ง ปว ยเรอื้ รงั มานาน 3.17 เหวยมาย (微脉): ชพี จรเลก็ กวาซ่มี า ยและออนนุม ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเล็กกวาซี่มายและออนนุม ไมมี แรง บางคร้งั สมั ผัสได บางคร้งั สัมผสั ไมได

การแพทยแ ผนจนี ในประเทศไทย Page 77 77 2 มม. ชีพจรเลก็ มากกวา ปกติ หายใจ 1 ครง้ั ชีพจรเลก็ กวา ซีม่ า ย ผิวหนัง และออ นนมุ ชนุ กระดูก ภาพแสดงเหวยมาย การวินจิ ฉัยโรค: ชีพจรลกั ษณะน้มี กั เกย่ี วขอ งกบั สภาวะอินหยาง ช่ีและเลือดพรอ งมาก ๆ พลังขับเคล่ือนไมมีแรง หรือโรคปวยเร้ือรังมา นาน ภูมิตานทานต่ํา พลังชี่ใกลจะหมดส้ิน ถาเปนภาวะวิกฤต มักจะ เกี่ยวขอ งกบั หยางช่ีหมดอยางเฉยี บพลนั 3.18 สือมา ย (实脉): ชีพจรแกรง ลกั ษณะของชพี จร: การเตนของชีพจรเต็มอ่ิมมีแรงและมีพลัง ไมว าจะกดเบาหรือกดแรง สือมายเกี่ยวของกบั ชีพจรท้งั หลายที่มแี รง

Page 78 78 สถาบนั การแพทยไ ทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต 2 มม. ชพี จรแนน ใหญ ความกวางของชพี จรใหญ ภาพแสดงสือมา ย การวินจิ ฉัยโรค: ชีพจรลกั ษณะนี้มักเกี่ยวของกับโรคแกรง ดังน้ี 1) ผปู ว ยโรคแกรงและภมู ติ านทานไมพรอง ภูมิตานทานกับ สาเหตขุ องโรคจะตอตา นกนั ทาํ ใหช แ่ี ละเลอื ดพงุ แรง ชพี จรจะแนน 2) ถาชพี จรลอยและแรง สวนมากจะเกีย่ วของกบั โรครอ นแกรง 3) ถา ชพี จรจมชาและแกรง จะเกย่ี วของกบั โรคเย็นแกรง 4) ถามีอาการปวยเปนระยะเวลานาน จะพบชีพจรแบบน้ี สวนมากอาการจะหนัก เก่ยี วกับหยางช่จี ะหลุดลอย แตทั้งนี้ตองวินิจฉัย ควบคูไปกบั อาการอ่นื ๆ ดวย 5) ชีพจรแกรงสามารถพบไดในคนปกติ โดยมีลักษณะการ เตน สม่าํ เสมอ แกรง นุมนวล แสดงวามพี ลงั ชีม่ ากกวาคนปกติท่ัวไป ทํา ใหห ลอดเลอื ดเต็มอ่มิ พลงั ช่ีแขง็ แกรง ตาํ แหนง ชุน กวน ฉื่อ ที่มือท้ัง 2 ขางจะแกรง และใหญเรียกวา “ลิ่วหยางมา ย (六阳脉)” ซึ่งเปนลักษณะ พเิ ศษ 3.19 หวฺ ามาย (滑脉): ชีพจรลื่น ลักษณะของชพี จร: การเตนของชีพจรราบร่ืนไมติดขัด เมื่อ ใชน ว้ิ สมั ผสั แลวจะลน่ื เหมอื นสัมผสั ไขมุก โดยพบไดทั้ง 3 ระดับ ซ่ึงบง บอกโรคท่แี ตกตางกัน

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 79 79 หายใจ 1 ครง้ั การไหลเวียนของชีพจรล่ืน ภาพแสดงหวฺ ามา ย ชีพจรลน่ื เหมอื นสมั ผัสไขม กุ การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักเกี่ยวของกับโรคที่มี เสมหะ อาหารไมย อยตกคา ง ความรอนแกรงตาง ๆ มีไขสูงกระทบกับเลือด ทาํ ใหก ารหมุนเวยี นของเลือดเร็วกวาปกติ ถาพบหฺวามายในหญิงวัยเจริญ พนั ธุท มี่ ีรา งกายปกตแิ ละประจําเดือนขาด อาจแสดงวากําลังต้ังครรภได ถา ชีพจรล่นื และชา เตนสมาํ่ เสมอ สว นมากเปนชีพจรปกติของวัยรุน 3.20 ตงมา ย (动脉): ชีพจรส่ันสะเทอื น ลักษณะของชีพจร: สวนมากพบการเตนของชีพจรที่ ตําแหนง กวน มีท้งั ชีพจรล่นื เร็ว สัน้ ชพี จรท้งั 3 อยางปรากฏพรอมกัน โดยพบไดทั้ง 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคที่แตกตางกัน คัมภีรมายจิง 《脉经》กลาววา “ตงมา ยพบเฉพาะที่ตําแหนงกวน ไมพบที่ตําแหนงชุน และตําแหนงฉอ่ื เปรยี บเหมอื นเมล็ดถวั่ เขียวทีเ่ ตนสน่ั สะเทือนในชีพจร” ชุน กวน กวน ฉอ่ื ชนุ ฉ่อื ภาพแสดงตง มาย

Page 80 80 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต การวินิจฉัยโรค: สวนมากจะพบในผูปวยที่เคยประสบ เหตกุ ารณที่ตกใจสดุ ขีด กลัวสุดขีด หรือรางกายเจ็บปวดมาก ๆ สงผล ใหช แ่ี ตกซา น การบาดเจ็บภายในหรือรางกายถูกกระทบกระเทือน จะ เกยี่ วกบั ชีต่ ีบ อนิ กบั หยางปะทะกนั กอใหเ กดิ ผลตามมา 3.21 เซอมา ย (涩脉): ชพี จรฝด ลกั ษณะชีพจร: ชีพจรทั้งเล็กและชา ไปมาฝดไมราบรื่น ชีพ จรเตนแรงไมสมํ่าเสมอ เมื่อใชนิ้วสัมผัสจะรูสึกฝดเหมือนกับใชใบมีด เลก็ ไปขดู ไมไ ผ หายใจ 1 ครงั้ การเตนของชพี จรชาเลก็ และสั้น ไมร าบรน่ื ฝด เหมือนมดี ขูดไมไ ผ ภาพแสดงเซอมา ย การวนิ จิ ฉยั โรค: ชีพจรลกั ษณะน้เี กีย่ วของกับรางกายสูญเสีย อสุจิ เลอื ดนอ ย เสมหะหรืออาหารตกคางภายใน ช่ีตีบ ล่ิมเลือดอุดกั้น ตาง ๆ ถา ชีพจรฝด มแี รง จะเกี่ยวขอ งกบั โรคแกรง ถาชีพจรฝดไมมีแรง จะเกี่ยวของกบั โรคพรอ ง 3.22 เสยี นมาย (弦脉): ชีพจรตงึ ลักษณะชีพจร: การเตนของชีพจรจะตึงและยาวเหมือน สมั ผสั สายขมิ เม่อื ใชน้ิวสมั ผสั จะพบไดงายและชดั เจนเปนเสนตรง

การแพทยแ ผนจนี ในประเทศไทย Page 81 81 หายใจ 1 ครั้ง ชพี จรเปนเสนตรง ตึงเหมอื นสมั ผัสสายขมิ ภาพแสดงเสยี นมา ย การวนิ ิจฉยั โรค: 1) ผูปวยโรคตับ โรคถุงน้ําดี โรคเจ็บปวดตาง ๆ หรือมี เสมหะกบั สารนา้ํ ตกคา งในรา งกาย 2) ผปู วยโรคเก่ียวกับกลุมอาการเสนลมปราณตับ มีสาเหตุ เกิดจากสภาวะความหนาวหรือความรอนกระทบกับตับ หรือมีเสมหะ สะสมอยูภายใน อารมณทั้งเจ็ดไมปกติ หรือความเจ็บปวดตาง ๆ ทง้ั หมดน้ีทําใหช ่ขี องตบั ไมสามารถผอนคลาย การกระจายและระบายไม คลอ ง ระบบชี่ของตบั ไมครอบคลุมเสนเลือด เสนเอ็นจะตึงแนน ชี่กับ เลือดไมเก็บกัก การหดขยายของหลอดเลือดไมปกติ ทําใหพลัง ขบั เคลื่อนโดนรดั แนน เกดิ ชพี จรตึงแนน ขน้ึ มา 3) โรคท่ีรายแรง จะพบชีพจรตึง เหมือนจับอยูบนคมมีด เมื่อใชน ้วิ สัมผสั จะรูสึกทัง้ คมและแขง็ แสดงวา เวยช ่ี (胃气) ใกลจ ะหมดสิน้ 4) การเปลี่ยนแปลงของฤดูกาล จะมีสวนเก่ียวของกับการ เปลยี่ นแปลงของชพี จร เชน ปลายฤดหู นาว หยางชี่กําลังจะลอยข้ึน เมื่อ ถึงตนฤดูใบไมผลิ จึงพบชีพจรตึงในคนปกติ สาเหตุเกิดจากอากาศ เปลย่ี นแปลง

Page 82 82 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต 5) ถาพบในวยั กลางคนท่รี า งกายแข็งแรง ชีพจรตึงถือวาเปน ปกติ สว นในผสู งู อายชุ พี จรจะมลี ักษณะตึงแข็ง เพราะอสุจิและเลือดจะ เสอ่ื มพรอ งตามธรรมชาติ ในกรณีน้ีก็ถือวาเปนปกติ แพทยจีนจูตันซี (朱丹溪) กลาวไวว า “ชพี จรขาดสารนํ้าก็ไมออนนุม ถาอายุเลย 40 ป ขน้ึ ไป อินชี่จะเหลือเพียงคร่ึงเดียว เพราะเหตุน้ีเมื่อคนเราอายุมากข้ึน อสุจิและเลือดจะลดนอยลง หลอดเลือดขาดสารน้ําหลอเลี้ยง ทําให ความออนนุมของชีพจรนอยลงหรือแข็งดานขึ้น เหลานี้ลวนเกิดจาก สภาพรางกาย เสอื่ มถอยไปตามธรรมชาติ” 6) ชพี จรตึง ลน่ื ออ น เบา และเปน เสนตรง มักพบในคนปกติ หรือผูป ว ยที่เปนโรคไมร ายแรง 3.23 จิ่นมาย (紧脉): ชีพจรตงึ แนน ลักษณะชีพจร: ชีพจรตึงแนนกระชั้นเหมือนเชือกหมุนเปน เกลียว เม่อื ใชน้วิ กดทงั้ ซา ยและขวาเหมือนมีแรงตานกลับ ตึงและมีแรง มากกวาเสียนมา ย โดยพบไดท ง้ั 3 ระดบั ซงึ่ บง บอกโรคท่ีแตกตา งกนั หายใจ 1 คร้ัง ชีพจรเตนตึงแนน กระชน้ั เหมือนเชือกหมนุ เปนเกลยี ภวาพแสดงจิ่นมา ย

การแพทยแ ผนจีนในประเทศไทย Page 83 83 การวนิ ิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้ มกั เปนโรคกลุมอาการเย็น แกรง เน่ืองจากความเย็นกระทบกับรางกาย ทําใหหลอดเลือดหดตัว เสนหลอดเลอื ดแนน หนากระชั้นมากขึ้น กอใหเกิดอาการเจ็บปวด ปวด เม่อื ย อาหารไมยอ ยตกคาง 3.24 เกอ มาย (革脉): ชพี จรลอยตึง ลกั ษณะของชีพจร: การเตนของชีพจรจะลอยตึงแนน เม่ือ กดแรงชวงกลางจะวางเปลา ชวงนอกแข็งเปรียบเหมือนความตึงของ หนังกลอง เมื่อใชน้วิ สมั ผัสชีพจรแลว มีความรูสึกวาชีพจร ตึงแนนมาก คลา ยกับเสียนมา ย แตพ อกดแรงลงไปถึงหลอดเลือด สวนกลางจะวาง เปลา หลอดเลือด จะแข็งกวา โควมาย หายใจ 1 ครั้ง ผวิ หนัง ชพี จรลอยตึงแนน กระดูก ความตึงเปรียบเหมอื นหนงั กลอง ภาพแสดงเกอมา ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักพบในผูปวยภาวะไต พรอง จงิ และเลือดพรอง อสจุ ิไมเก็บกกั ภูมติ านทานไมแข็งแรง มักจะ พบในผปู ว ยท่ีขาดเลอื ด เสยี เลอื ด สญู เสยี อสจุ มิ าก สตรีตกเลือด สตรีมี ครรภแทง บตุ ร หรอื ประจําเดือนมามาก

Page 84 84 สถาบนั การแพทยไ ทย-จนี เอเชียตะวันออกเฉียงใต 3.25 หรมู าย (濡脉): ชพี จรลอยออ น ลกั ษณะชีพจร: ชีพจรลอยออนนุมเล็กไมมีแรง เหมือนกับ เกสรดอกไมล อยอยูบนน้ํา ใชน้ิวสัมผัสเบา ๆ จะมีชีพจรเตน กดหนัก เกินไปจะไมช ดั เจน หายใจ 1 ครั้ง ผวิ หนงั ชีพจรลอยออนนมุ เลก็ ไมม แี รง กระดูก ภาพแสดงหรูมา ย การวินจิ ฉัยโรค: ชีพจรลกั ษณะน้มี ักพบในผูปวยกลุมอาการ พรอง รางกายออนแอ ความช้ืนอุดก้ัน สวนมากจะพบในสตรีท่ีมี ประจําเดือนมาก ตกเลือด เลือดไหลไมหยุด หรือกะปริดกะปรอย เหน็ดเหน่อื ย ออนเพลยี งา ย ในเพศชายที่สญู เสียอสุจิมาก หรือทองเสีย เรอ้ื รงั ชพ่ี รอง เหงือ่ ออกงา ย เหนือ่ ยหอบ หายใจสน้ั 3.26 เจ๋ียมา ย (结脉):ชีพจรเตนชาและจงั หวะหยุดไมแนนอน ลกั ษณะของชีพจร: ชีพจรจะเตนชากวาปกติ ไมสมํ่าเสมอ เตน แลว หยดุ จังหวะไมแนนอน โดยพบไดทง้ั 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคท่ี แตกตางกัน

การแพทยแ ผนจนี ในประเทศไทย Page 85 85 หายใจ 1 ครงั้ หายใจ 1 ครงั้ ชีพจรเตน ชา จงั หวะหยดุ ไมแ นน อน ภาพแสดงเจ๋ยี มา ย การวินจิ ฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักเก่ียวกับอินแกรง ช่ีตีบ เพราะชกี่ ับเลือดคั่งและเสมหะหรอื อาหารตกคาง ความเย็นปดกั้นระบบ เสนลมปราณ (经络 จิงล่ัว) ทําใหพลังหยางช่ีของหัวใจถูกปดก้ันเลือด ไหลเวียนไมคลอ ง การเตน ของชพี จรจะชาและฝดแตมีพลัง ถาชี่พรอง กับเลือดนอย ทําใหการเตนของชีพจรชาฝดไมมีแรง มีจังหวะหยุดไม แนน อน 3.27 ใตม า ย (代脉): ชีพจรเตนชา มจี งั หวะหยดุ แนน อน ลักษณะของชพี จร: ชพี จรเตนชา และออน ชีพจรออนกวาเจี๋ย มาย มจี ังหวะหยุดแนนอนและนานกวา บางครั้งเตนออน บางครั้งเตน เร็ว หรือเตนชาไมสม่ําเสมอ โดยพบไดท้ัง 3 ระดับ ซ่ึงบงบอกโรคที่ แตกตา งกัน หายใจ 1 คร้ัง หายใจ 1 ครง้ั ชพี จรเตนชาแลวหยดุ มีจังหวะแนนอน ภาพแสดงใตม า ย การวินิจฉัยโรค: ชีพจรลักษณะนี้มักเก่ียวของกับจ้ังช่ี (脏 气) คือ พลงั ชีข่ องอวยั วะตันภายใน (จ้งั ) ทง้ั 5 ออนแรงมาก ชี่กับเลือด พรองทําใหมายช่ี (脉气) หมุนเวียนไมสมํ่าเสมอ มีการหยุดเตนสักพัก

Page 86 86 สถาบนั การแพทยไ ทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉยี งใต แลวจึงกลับมาเตนใหม สามารถพบในผูปวยโรคเหน็บชา อาการ เจ็บปวดตาง ๆ เกี่ยวกับอุบัติเหตุบอบช้ํา หรือเกี่ยวกับอารมณท้ังเจ็ด แปรเปลี่ยนอยางมาก เหตุของโรคตาง ๆ เหลาน้ีทําใหชี่ปดก้ัน การ หมุนเวียนของเลือดติดขัด หากพบเจี๋ยมายหรือใตมาย โรคเหลานี้ สวนมากจะพบในผปู ว ยท่มี ีความผิดปกติของหวั ใจ 3.28 ชมู าย (促脉): ชพี จรเตน เรว็ มีจังหวะหยดุ ไมแ นน อน ลักษณะของชีพจร: ชีพจรเตน เร็วกวา ปกติ ไมสมํ่าเสมอ เตน แลว หยดุ จังหวะหยุดไมแ นนอน โดยพบไดทงั้ 3 ระดับ ซึ่งบงบอกโรคท่ี แตกตา งกัน ชีพจรเตนเร็ว เตนแลวหยดุ หายใจ 1 หายใจ 1 จงั หวะหยุดไมแ นน อน ครงั้ ภาพแสดงชมู าย การวินิจฉยั โรค: ชีพจรลักษณะน้ีมักเก่ียวของกับโรคความ รอนกับหยางชี่แกรง เปนสาเหตุของโรคหยางแกรงรุนแรง พลังความ รอนเผาผลาญมาก ผลักดนั ใหเ ลือดวง่ิ เร็ว ทําใหอินช่ีของเลือดนอยลง ช่ี ในหัวใจถกู ทาํ ลาย เลอื ดไหลเวียนติดขัดไมสามารถเชื่อมตอกัน ชีพจร จะเตน เรว็ มแี รงแลว หยุด และจังหวะหยดุ เตน ไมแ นนอน อีกประเภทหน่ึงคือ จ้ังช่ีกับอินชี่สูญเสีย ทําใหออนแอมาก พลังแหงชีวิตใกลจะสูญส้ิน ทําใหการหมุนเวียนของชี่และเลือดติดขัด ชพี จรจะเตนเร็วไมม ีแรง หยดุ ไมส ม่าํ เสมอ

การแพทยแ ผนจนี ในประเทศไทย Page 87 87 เอกสารทีใ่ ชประกอบการเรียบเรยี ง 1. จรัส ตงั้ อรามวงศ, วราภรณ ต้ังอรามวงศ, ธีรพงศ ต้ังอรามวงศ, สุณี จีระจิตสัมพันธ. ศาสตรการแพทยแผนจีน. วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก 2547; 2 (3): 64-74. 2. จรสั ตั้งอรา มวงศ, วราภรณ ต้งั อรามวงศ, ธีรพงศ ต้ังอรามวงศ, สุณี จีระจิตสัมพันธ. ศาสตรก ารแพทยแผนจนี . ตอนท่ี 1 การตรวจชีพจร. กรุงเทพมหานคร: รานพุมทอง, 2549. 3. จรสั ต้ังอรา มวงศ. ศาสตรก ารตรวจชพี จร. [เอกสารแปลเพ่อื การจัดทําฐานขอมูลศาสตร การแพทยแผนจีน]. นนทบุรี: สถาบนั การแพทยไ ทย-จีน เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต กรม พฒั นาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2551. 4. วชิ ัย โชควิวัฒน, เย็นจติ ร เตชะดาํ รงสิน, อุทัย โสธนะพันธุ, จรสั ต้ังอรา มวงศ, สวาง กอแสงเรอื ง และคณะ. ตํารบั ยาจนี ท่ีใชบอยในประเทศไทย เลม 2. พิมพคร้ังท่ี 1. กรงุ เทพมหานคร: สาํ นักงานกิจการโรงพิมพ องคก ารทหารผานศึกในพระบรมราชูปถัมภ, 2552.

Page 88 88 สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต การแพทยแผนจีนในประเทศไทย การแพทยแผนจีน (Traditional Chinese Medicine) เปน ศาสตร การแพทยท ่ีพัฒนามาจากประสบการณก ารรักษาหรอื การดน้ิ รนเพ่ือความ อยูรอดจากโรคภัยไขเจ็บตาง ๆ ของชาวจีนท่ีสะสมกันมานานเปนระยะเวลา หลายพันป โดยมหี นังสือหรือตําราการแพทยแผนจีนทเ่ี กาแกท่สี ุดเลม หนึ่ง คอื คัมภรี หวงตีเ้ นยจิง (Huangdi Neijing หรือ Huangdi’s Classic of Internal Medicine) ซึง่ ไดม ีการรวบรวมบนั ทึกในชว ง 2,000 ปก อ น หนังสือเลมนี้รวบรวมประสบการณการรักษาและทฤษฎี การแพทยแ ผนจนี ในยคุ นน้ั ซึ่งเปนรากฐานของทฤษฎีการแพทยแ ผนจีน มาจนถงึ ทุกวนั น้ี การแพทยแ ผนจีนมกี ารดูแลรกั ษาสขุ ภาพ 2 สวน คือ สวนของการปอ งกนั และสว นของการรกั ษาโรค ในสว นการปอ งกนั การแพทย แผนจีนจะเนนสุขภาพจิตและกายท่ีแขง็ แรง หลกี เล่ียงความแปรปรวน ของสภาพอากาศ นอกจากน้ียังมีการปองกันเม่ือเกดิ โรคแลว เพ่อื ไมใ ห โรคลกุ ลามไปสูอวัยวะอ่ืน ในสว นการรักษา จะมกี ารรักษาโรคหรอื สาเหตุ ท่แี ทจ รงิ ของอวัยวะนั้น ๆ หรือรักษาอาการของโรคอยางใดอยางหนง่ึ หรอื รักษาทง้ั สองอยา งไปพรอมกนั โดยมวี ิธีทใี่ ชรกั ษา เชน อายรุ กรรม (การแมะ) การฝงเขม็ การรมยา การนวดจนี (ทยุ หนา) เปน ตน ความเปนมา การแพทยแ ผนจีนไดเ ขา มามีบทบาทรว มกับการแพทยแผนปจจบุ นั และการแพทยแผนไทยในการดูแลสขุ ภาพของคนไทย โดยเขามาพรอม

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 89 89 คนจีนท่ีอพยพเขา มาในประเทศไทยตัง้ แตย ุคกรงุ สุโขทัย โดยมีหลกั ฐาน ทใ่ี ชอ างอิง ดังน้ี 1. ความคลายคลึงกันระหวา งการแพทยลานนาและการแพทยแผน ไต ซ่งึ เปน การแพทยพ้ืนบา นของชนเผาไตในเขตสิบสองปนนา มณฑล ยูนนาน สาธารณรฐั ประชาชนจีน 2. คัมภีรโอสถพระนารายณซึ่งรวบรวมตํารับยาทใี่ ชใ นวังหลวงของ สมเด็จพระนารายณม หาราช เมอ่ื 400 ปเศษทีผ่ านมา ปรากฏมตี ํารับยา จีนบรรจุอยใู นคัมภรี ดงั กลา ว 3. โรงพยาบาลเทียนฟา มูลนธิ ิ บนถนนเยาวราช กรุงเทพมหานคร เปด ใหบริการการแพทยแ ผนจีน ตงั้ แต พ.ศ. 2446 4. หา งขายยาไตอนั ตง๊ึ ซ่ึงเปนรา นขายยาจีนทีเ่ ปดดําเนนิ การในถนน วานิช 1 กรุงเทพมหานคร ต้ังแต พ.ศ. 2449 5. สมาคมแพทยจ ีนในประเทศไทยที่กอตง้ั ต้ังแต พ.ศ. 2468 6. ไดพบหลกั ฐานแพทยจ นี ซ่ึงไดร ับอนุญาตใหป ระกอบโรคศิลปะ แผนโบราณสาขาการบําบัดโรคทางยา ช้ัน 2 เมอื่ วนั ที่ 18 สงิ หาคม พ.ศ. 2473 รูปที่ 1 สมาคมแพทยจ ีนในประเทศไทย

Page 90 90 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต รปู ที่ 2 หางขายยาไตอันตง๊ึ รปู ที่ 3 โรงพยาบาลเทยี นฟา มลู นธิ ิ ปจจบุ ัน สังคมไทยกเ็ หมือนสังคมอื่นท่ัวโลกที่ไมส ามารถแกไ ขปญหาสุขภาพ อนามัยและความเจบ็ ปว ยของประชาชนดว ยระบบการแพทยแผนปจ จุบนั เพียงระบบเดียวไดอยางครอบคลุมทุกกลุมอาการของโรคและปญหา แต ตองอาศยั วิธีการท่ีหลากหลายโดยเฉพาะการแพทยแ ผนไทยและการแพทย

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 91 91 ทางเลอื กที่เหมาะสม เชน การแพทยแ ผนจีนซ่ึงไดสอกแทรกอยใู นสังคมไทย มาเปน เวลายาวนาน รปู ที่ 4 ใบอนญุ าตประกอบโรคศลิ ปะของหมอจนี ทานหนงึ่ เมอ่ื วันท่ี 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 กระทรวงสาธารณสุขโดยกรม การแพทย ไดจดั ตั้งศูนยค วามรว มมือการแพทยไทย-จีน เปน หนวยงาน ระดับกองเปนการภายใน โดยมีวตั ถปุ ระสงคเ พ่อื พัฒนาศาสตรการแพทย แผนจนี ใหไ ดคุณภาพและมาตรฐานทีเ่ หมาะสม เพ่อื เปนการแพทยท างเลือก ในการดูแลสุขภาพของคนไทยรวมกับการแพทยแผนปจ จุบันและการแพทย แผนไทย และเปน หนว ยงานประสานความสมั พันธร ะหวางไทยและจนี ของกระทรวงสาธารณสขุ ของทง้ั สองประเทศ

Page 92 92 สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต รูปท่ี 5 ศูนยความรว มมือการแพทยไ ทย-จีน กรมการแพทย ตอมาเม่ือ พ.ศ. 2540 รฐั มนตรีวาการกระทรวงสาธารณสุขไทย และจีนไดรว มลงนามในบันทกึ ความเขาใจดา นความรว มมือทางวิชาการ ซึง่ มีใจความสาํ คัญโดยสรปุ ดังนี้ 1. กระทรวงสาธารณสขุ ไทยและจนี จะรว มมอื กันดานการแพทย สาธารณสขุ และเภสชั กรรม จาํ นวน 13 ขอ รปู แบบความรวมมือ ครอบคลุมท้ังการแลกเปลี่ยนขอมลู ทางวชิ าการ การศึกษาดงู าน การวิจยั และการประชุมวชิ าการรว มกัน 2. มกี ารจดั ต้ังคณะกรรมการความรว มมือระดับรฐั มนตรี ซ่งึ ประชมุ ปล ะ 1 คร้ัง เพ่ือกาํ หนดรายละเอียดกิจกรรมและโครงการความรว มมือ ตลอดจนติดตามความกา วหนา และประเมินผลความรว มมอื ตา ง ๆ จากบันทึกความเขา ใจดังกลาว คณะกรรมการรวมดา นสาธารณสุข ไทย-จีน ไดประชมุ มาแลว จาํ นวน 7 ครั้ง โดยมีผลท่ีเกิดจากความรวมมือ ระหวา งกระทรวงสาธารณสุขไทย-จีน สรปุ ไดด งั น้ี

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 93 93 1. การแลกเปลย่ี นขอมูลทะเบยี นยาที่ข้ึนทะเบียนไวแลวระหวาง ไทย-จีน 2. การวจิ ัยรวมทงั้ การวจิ ัยยารักษาโรคมะเร็งและโรคเอดส สําหรับ ยารักษาโรคมะเรง็ เปนความรว มมือระหวางสถาบันมะเร็งแหงชาติและ สถาบันพฤกษศาสตรคนุ หมิง สว นยารักษาโรคเอดสเปนความรว มมือ ระหวางกรมวิทยาศาสตรการแพทยและสถาบันพฤกษศาสตรค ุนหมิง 3. มีการจดั ประชมุ นานาชาติ จาํ นวน 2 คร้งั ไดแ ก 3.1 การประชมุ วิชาการนานาชาตเิ รื่อง การแพทยแบบผสมผสาน พ.ศ. 2543 3.2 การประชุมวิชาการนานาชาติดานบรุ ุษเวชศาสตร พ.ศ. 2548 4. ความรว มมือดานการผลิตบุคลากร ไดมกี ารลงนามในความ รวมมือระหวา งมหาวทิ ยาลัยไทย-จีน ดานหลักสูตรการฝก อบรมการแพทย พืน้ บา น ดังนี้ 4.1 มหาวิทยาลัยหวั เฉียวเฉลิมพระเกียรติ ประเทศไทย กับ มหาวิทยาลัยการแพทยแผนจีนเซี่ยงไฮ 4.2 มหาวิทยาลยั มหิดล ประเทศไทย กับมหาวทิ ยาลัยการแพทย แผนจีนปกกิง่ 4.3 มหาวทิ ยาลยั ราชภฎั จนั ทรเกษม ประเทศไทย กับมหาวทิ ยาลัย การแพทยแผนจีนเซ๊ียะเหมิน มหาวทิ ยาลัยการแพทยแผนจีนยูนนาน และ มหาวทิ ยาลยั การแพทยแผนจนี กวางสี 4.4 มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงราย ประเทศไทย กับมหาวิทยาลยั การแพทยแ ผนจีนยนู นาน

Page 94 94 สถาบนั การแพทยไ ทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต รูปที่ 6 บนั ทกึ ความเขาใจดา นความรวมมือทางวิชาการ ระหวางกระทรวงสาธารณสขุ ไทยและจีน เม่ือ พ.ศ. 2542 ศนู ยความรวมมือการแพทยไ ทย-จีน และสมาคม แพทยฝงเข็มและสมุนไพรไดสมัครเขาเปนสมาชกิ ของสมาพันธฝงเข็มโลก จากการประชุมคณะกรรมการความรว มมือดา นสาธารณสขุ ไทย-จนี พ.ศ. 2543 รัฐมนตรีวาการกระทรวงสาธารณสขุ ไทย-จีน ยังไดลงนาม ในบนั ทึกความเขา ใจดานความรว มมือดา นการแพทยและการสาธารณสขุ ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2543 โดยกระทรวงสาธารณสขุ จีนสนับสนุนใหไ ทยเปน ศูนยกลางดานการศึกษา การบริการ และการวิจยั การแพทยแ ผนไทย และแผนจีนของภมู ิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต และเมื่อ พ.ศ. 2545

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 95 95 รัฐมนตรชี วยวาการกระทรวงสาธารณสุขทั้งสองประเทศไดลงนามในพิธี สารเพ่ิมเติมบันทึกความเขา ใจ พ.ศ. 2543 ใหเพ่ิมสาขาสขุ ภาพจิตเปน สาขาท่ี 14 ในป พ.ศ. 2544 รัฐบาลไดแ ถลงนโยบายตอสภาผูแทนราษฎรเมื่อ วันที่ 26 กุมภาพันธ พ.ศ. 2544 ในขอ 10.1 วาดวยการสงเสริมและ พัฒนาการจัดระบบองคความรูและมาตรฐานดา นการแพทยแผนไทย การแพทยทางเลือกและสมนุ ไพร เพื่อนาํ ไปใชในระบบบริการสขุ ภาพของรฐั อยางมีคุณภาพและปลอดภัย ซ่ึงสอดคลอ งกับภารกิจหลัก 1 ใน 18 ภารกิจ ของกระทรวงสาธารณสุข อันจะนาํ ไปสูการพัฒนาใหประชาชน มสี ุขภาพแข็งแรงท้งั รา งกายและจิตใจ ดว ยยทุ ธศาสตรแ หงการพ่งึ ตนเอง และตอมาคณะรัฐมนตรีไดมีมติเมื่อวันท่ี 5 มีนาคม พ.ศ. 2545 โดย กาํ หนดใหมีการปฏิรูประบบระบบราชการท่ีมีผลทาํ ใหเกิดการปฏิรูป โครงสรางบทบาทภารกิจอัตรากําลังดานการแพทยแผนไทยและการแพทย ทางเลือกขึน้ โดยโอนหนว ยงานสถาบันการแพทยแ ผนไทย ศูนยความรวมมือ การแพทยไทย-จนี และศูนยป ระสานงานการแพทยทางเลือกมาสังกัดกรม พัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือกที่ตั้งขึ้นใหมตาม พระราชบัญญัติระเบยี บบรหิ ารราชการแผน ดิน พ.ศ. 2545 และกฎกระทรวง แบงสว นราชการกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ วันที่ 9 ตุลาคม พ.ศ. 2545 โดยใหกรมพัฒนา การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือกมอี ํานาจหนาที่ดังตอไปน้ี 1. ดาํ เนนิ การตามกฎหมายวา ดว ยการคุมครองและสง เสริมภมู ิปญ ญา การแพทยแ ผนไทยและกฎหมายอื่นที่เกีย่ วของ

Page 96 96 สถาบันการแพทยไทย-จนี เอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต 2. ศึกษา วเิ คราะห วจิ ัย และพัฒนาองคความรูและเทคโนโลยีดา น การแพทยแ ผนไทย การแพทยพ นื้ บา นไทยและการแพทยทางเลือกอน่ื 3. กาํ หนด พัฒนาคณุ ภาพ มาตรฐาน และเสนอแนะเก่ยี วกับการ คมุ ครองผูบริโภคดานการแพทยแผนไทย การแพทยพื้นบานไทยและ การแพทยทางเลือกอนื่ 4. ถายทอดองคความรูและเทคโนโลยีดานการแพทยแผนไทย การแพทยพื้นบานไทยและการแพทยทางเลอื กอ่ืน 5. สง เสริมและสนบั สนุนใหมกี ารบริการดา นการแพทยแ ผนไทย การแพทยพนื้ บานไทยและการแพทยทางเลอื กอน่ื ในระบบบรกิ ารสุขภาพ 6. พฒั นาระบบและกลไกเพื่อใหมีการดําเนินการบังคับใชกฎหมาย ทีอ่ ยูในความรบั ผดิ ชอบใหเ กิดผลสําเรจ็ แกราชการและประชาชนย่ิงขึ้น 7. รวบรวม อนรุ ักษ และคมุ ครองภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย การแพทยพ้นื บา นไทยและสมุนไพร 8. ปฏิบตั ิการอ่ืนใดตามที่กฎหมายกําหนดใหเปนอาํ นาจหนา ทข่ี อง กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือกหรือตามท่ีกระทรวง หรอื คณะรัฐมนตรมี อบหมายและใหแ บงสวนราชการกรมพฒั นาการแพทย แผนไทยและการแพทยท างเลอื กดังตอ น้ี 1) สาํ นกั งานเลขานกุ ารกรม 2) กองการแพทยท างเลือก 3) สถาบันการแพทยแ ผนไทย โดยกาํ หนดใหศ ูนยความรว มมือการแพทยไทย-จนี เปน กลุมงาน หนึง่ ในกองการแพทยทางเลอื ก คือ กลมุ งานความรวมมือการแพทยไทย-จนี

การแพทยแผนจีนในประเทศไทย Page 97 97 เมื่อวันท่ี 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2547 กรมพัฒนาการแพทย แผนไทยและการแพทยทางเลอื ก ไดม ีคาํ สง่ั ท่ี 158/2547 ใหศ ูนยความ รวมมือการแพทยไทย-จนี เปนสถาบนั ระดับกอง ในสังกัดกรมพฒั นา การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือกและไดกาํ หนดชื่อใหมวา สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต โดยมีท่ีต้ัง ดงั นี้ 1. สํานักงานใหญ อาคาร 5 ชั้น 6 กรมการแพทย กระทรวง สาธารณสขุ อําเภอเมือง จังหวดั นนทบุรี 11000 โทรศัพท 0-2590-6381, 0-2951-0777 โทรสาร 0-2590-6381 2. สาํ นักงานสาขา ชั้น 6 อาคารศนู ยการแพทยไทย-จีน มูลนิธิ ปอเต็กตึ๊ง ถนนกรุงเกษม เขตปอมปราบศัตรูพาย จังหวัดกรงุ เทพฯ 10100 โทรศัพท 0-2623-4086 โทรสาร 0-2623-4086 โดยใหส ถาบนั การแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉยี งใต มี หนาท่ี ดังนี้ 1.ประสานงานความรว มมือในการผลติ และพฒั นาสมรรถนะบคุ ลากร การวจิ ยั และการบริการการแพทยแ ผนจีน 2. ประสานงานความรวมมือระหวางกระทรวงสาธารณสขุ ไทย-จีน และทบวงการแพทยแผนจีน 3. ศกึ ษา วิเคราะห วจิ ัย พัฒนาความรูและเทคโนโลยีดา นการแพทย แผนจีน 4. กาํ หนด พัฒนาคุณภาพมาตรฐานการแพทยแ ผนจนี และเสนอแนะ ดานการคมุ ครองผูบริโภค 5. ถายทอดองคความรูและเทคโนโลยีการแพทยแผนจีน

Page 98 98 สถาบนั การแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต 6. สนบั สนุนใหม กี ารผสมผสานการแพทยแผนจีนที่เหมาะสมใน ระบบบรกิ ารสขุ ภาพไทย 7. ปฏิบตั ิงานรวมกับ หรือสนับสนนุ การปฏบิ ัติงานของหนวยงาน อื่น ๆ ที่เก่ียวของกับการแพทยแผนจีน 8. ปฏบิ ตั หิ นา ที่อ่นื ๆ ตามทไ่ี ดรบั มอบหมาย รปู ที่ 7 กรมพฒั นาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก รปู ที่ 8 หลกั สตู รวิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาการแพทยแผนจีนของ มหาวิทยาลยั หวั เฉยี วเฉลิมพระเกียรติ

การแพทยแผนจนี ในประเทศไทย Page 99 99 รูปท่ี 9 มหาวิทยาลัยหวั เฉียวเฉลมิ พระเกยี รติ รปู ท่ี 10 คลนิ ิกหวั เฉียวไทย-จีน แพทยแผนไทย รูปท่ี 11 ศูนยการแพทยกาญจนาภเิ ษก มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล

Page 100 100 สถาบันการแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต รปู ท่ี 12 มหาวทิ ยาลัยราชภัฎจันทรเกษม รปู ท่ี 13 วิทยาลยั การแพทยท างเลอื ก มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั จนั ทรเกษม รูปท่ี 14 พิธีเปด สถาบนั การแพทยไ ทย-จีน เอเชยี ตะวันออกเฉียงใต