ອັກຂະຫຼະລາວ

ກະຊວງສກຶ ສາທິການ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສ້າງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ຼວງພະບາງ ສາ້ ງວຊິ າຊີບຄູສຄູ່ ວາມເປັນເລດີ ປະເສີດດວ້ ຍຄຸນນະທໍາ ສງ່ົ ເສີມວັດທະນະທາໍ ທເີ່ ປນັ ເອກະລກັ ພດັ ທະນາສີງ່ິ ແວດລອ້ ມ ສ້າງຄວາມພອ້ ມກາ້ ວສູ່ສາກນົ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ ອກັ ຂະຫະຼ ວທິ ະຍາ ສາຍຄມູ ັດທະຍົມ ລະບບົ 12+4 ນາງ ພຄູ າໍ ມດັ ທວິ ງົ ປີ 2019

ກະຊວງສກຶ ສາທິການ ແລະ ກິລາ ກົມສາ້ ງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄູຫຼວງພະບາງ ສ້າງວຊິ າຄູສູ່ຄວາມເປນັ ເລີດ ປະເສີດດວ້ ຍຄຸນນະທໍາ ສງ່ົ ເສມີ ວັດທະນະທໍາທເີ່ ປັນເອກtລັກ ພດັ ທະນາສິ່ງີ ແວດລ້ອມ ສ້າງຄວາມພອ້ ມສູສ່ າກນ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ ອກັ ຂະຫະຼ ວທິ ະຍາ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ທາູ່ ນ ປ.ໂທ ພຄູ າໍ ມດັ ທວິ ງົ ກວດແກໂ້ ດຍ: ທາູ່ ນ ອາຈານ ປ.ໂທ ນາງ ພອນຈນັ ສພໍ ມິ ພາ ທາູ່ ນ ອາຈານ ປ.ໂທ ບນຸ ຍນື ວງົ ໄພໂລດ ປີ 2019

ຄາໍ ນາໍ ປ້ມຶ “ອັກຂະຫຼະວິທະຍາ” ເປັນເອກະສານທ່ີຮຽບຮຽງຂຶ້ນເພ່ີືອໃຊ້ສຶກສາຄົຶ້ນຄວ້າ ປະກອບການຮຽນ-ການສອນ ວິຊາອັກຂະຫຼະວິທະຍາ ສໍາລັບຫັຼກສູດການກໍ່ສ້າງຄູ ລະບົບ 12+4 ສາຍຄູພາສາອັກິດ. ເນ້ຶືອໃນທີ່ບັນຈຸຢູ່ໃນເອກະສານ ເຫ້ຶັຼມນຶີ້ປະກອບມີ: ຄວາມເປັນມາຂອງພາສາລາວ, ລະບົບອັກຂະຫຼະລາວ, ຕົວສຽງໃນພາສາລາວ, ພະຍາງ ແລະ ການປົກ ປກັ ຮັກສາຄວາມປອດໃສຂອງພາສາລາວ ເຊ່ິີງລ້ວນແຕູ່ຮບັ ໃຊ້ໃຫ້ແກູ່ກນຄົຶ້ນຄວ້າດ້ານພາສາສາດຂອງູ ແລະ ນັກສຶກສາ ສາຍຄູທ່ີກູ່ຽວຂ້ອງ. ໃນການຮຽບຮຽງ ແລະ ຈັດພິມ ຜູ້ຮຽບຮຽງໄດ້ຄົຶ້ນຄວ້າຈາກຫຼາຍເອກະສານ ແລະ ແລວ້ ຕີພິມເປັນ ເຫັຼຶ້ມນີ້ຶອອກມາ ເຊີິ່ງຄົງປາສະຈາກບໍ່ີໄດ້ເລີຍໃນເລ່ືີອງຂໍ້ຂາດຕົກບົກຜູ່ອງ ບີ່ໍວູ່າຈະເປັນດ້ານເນຶ້ືອໃນກໍຄືຫັຼກການພິມ. ສະນນຶ້ັ , ຂຄໍ ວາມກະລນຸ ານໍາຜູ້ອູ່ານ ຫືຼ ຜູ້ສຶກສາຄົ້ຶນຄວ້າ ຈົ່ງຊູ່ວຍສົ່ງຄາໍ ຕໍານິຕົມຊົມມາຍັງຂ້າພະເຈຶ້າົ ເພີ່ືອການປບັ ປຸງແກ້ ໄຂໃຫ້ສອດຄອູ່ ງຂ້ນຶ . ຫວງັ ຢູ່າງຍ່ີິງວາູ່ ເອກະສານເຫມ້ຶັຼ ນີຶ້ ຈະເປັນປະໂຫຍດໃນການສກຶ ສາຄົ້ຶນຄວາ້ ພາສາສາດ ກໍຄືພາສາລາວຂອງທ່າູ ນ ບ່ໍຫຼາຍກໍໜ້ອຍ ຫາກທູ່ານຜູ້ສຶກສາຄົຶ້ນຄວ້າຫາກມີຄໍາຄິດເຫັນເປັນປະການໃດ ກໍສາມາດຕິດຕ່ໍມາຫາພວກເຮົາໄດ້ ທີ່ ວທິ ະຍາໄລຄູຫວຼ ງພະບາງ ແຂວງຫວຼ ງພະບາງ.

ສາລະບານ ບດົ ທີ/ຂ້ໍທີ ໜາ້ ບດົ ທີ 1 ສງັ ເຂບຄວາມເປັນມາຂອງພາສາລາວ ..................................................................................1 1. ກູມຸ່ ຊົນອາ້ ຍລາວ ຫຼື ລາວ-ໄຕ.....................................................................................1-3 2. ອກັ ສອນກຸຍູ່ ເຈາົ່ ຫກຼັ ຖານແຫ່ງູ ການປະລະການໃຊອ້ ກັ ສອນເຄືີອ່ ງໝາຍຂອງຈີນມາຮບັ ເອາົ ໜັງສທື ່ີມອີ ກັ ຂະ ຫຼະວິທແີ ບບອນິ ເດຍ ແລ້ວຜນັ ຂະຫຍາຍມາເປັນອກັ ສອນລາວບຮູ ານ, ໄທບູຮານ ແລະ ອັກສອນດຶງ້ັ ເດມີ ຂອງບາງຊນົ ເຜ່ົາທາງພາກເໜືອຫວຽດນາມ 3- 13 ບົດທີ 2 ສງັ ເຂບຄວາມເປນັ ມາຂອງພາສາລາວ(ຕ່ໍ) ............................................................................14 1. ໜງັ ສກື ູ່ຍຸ ເຈາົ່ ວວິ ັດທະນາການມາເປນັ ໜັງສຫື າງໜູຂອງກມູຸ່ ຊນົ ລາວ-ໄຕທພີ່ າກເໜືອຫວຽດນາມ ແລະ ລ້ານຊາ້ ງ .............................................................................................................14-43 ບດົ ທີ 3 ອັກຂະຫະຼ ລາວສະໄໝປະຈຸບັນ …....................................................................................44 1. ວູາ່ ດວ້ ຍພະຍນັ ຊະນະ ...........................................................................................44-46 2. ວ່າູ ດວ້ ຍສະຫະຼ ........................................................................................................46 3. ວັນນະຍຸດ........................................................................................................47-48 ບດົ ທີ 4 ລະບົບຕົວສຽງພາສາລາວປະຈຸບັນ .............................................................................49 1. ຕົວສຽງພະຍັນຊະນະ ...........................................................................................49-50 2. ຕົວສຽງສະຫຼະ...................................................................................................50-51 ບົດທີ 5 ພະຍາງໃນພາສາລາວ ............................................................................................52 1. ຈດຸ ພເິ ສດຂອງພະຍາງ ..........................................................................................52-53 2. ໂຄງສາ້ ງພະຍາງລາວ............................................................................................53-54 3. ຕົວແກນ (ພະຍັນຊະນະຕົວແກນ) ............................................................................54-56 4. ຕວົ ຄວບ ..............................................................................................................57 5. ສະຫະຼ ............................................................................................................57-58 5. ຕວົ ສະກດົ .............................................................................................................58 6. ສຽງຂອງວນັ ນະຍຸດ.............................................................................................59-63 ບົດທີ 6 ການປົກປກັ ຮກັ ສາຄວາມປອດໃສຂອງພາສາລາວ .............................................................64 1. ສະພາບຂອງພາສາລາວຕງຶັ້ ເເຕສູ່ ະໄຫມອານາຈກັ ລາ້ ນຊາ້ ງເສຍເອກະລາດຈນົ ເຖິງປດັ ຈບຸ ັນ ............64-65 2. ຫນາ້ ທ່ກີ ານປກົ ປກັ ຮກັ ສາຄວາມປອດໃສຂອງພາສາລາວ .................................................65-68 3. ໜ້າທໃີ່ ນການປກົ ປກັ ຮກັ ສາຮັກສາພາສາລາວຢໃູ່ ນໂຮງຮຽນ .............................................68-71

ບດົ ທີ 1 ສງັ ເຂບຄວາມເປນັ ມາຂອງພາສາລາວ ພາສາລາວເປັນພາສາໜ່ີຶງທີ່ມີປະຫວັດຄວາມເປັນມາຍາວນານຜູ່ານຫຼາຍຍກຸ ຫຼາຍສະໄໝ. ໃນການຄົຶ້ນຄວ້າເຖິງ ຄວາມເປັນມາຂອງພາສາລາວນັຶ້ນມັນຕິດພັນກັບການຄນຶົ້ ຄວ້າຄວາມເປນັ ມາຂອງຊົນເຜົາ່ ລາວທີ່ເປນັ ເຈຶາ້ົ ຂອງພາສາ ເຊີິ່ງ ສາມາດສງັ ລວມໄດດ້ ັົ່ງນຶີ້: 1. ກ່ມູຸ ຊນົ ອ້າຍລາວ ຫຼື ລາວ-ໄຕ 1.1 ຄວາມເປນັ ມາຂອງກູມຸ່ ຊົນອາ້ ຍລາວ ຫືຼ ລາວ-ໄຕໂດຍສງັ ເຂບ ຊົນອ້າຍລາວ ຫືຼ ລາວ-ໄຕ ເປັນກຸູ່ມຊົນໃຫຍູ່ກູຸ່ມໜຶີ່ງເຊີິ່ງປາກົດຕົວຄັຶ້ງທໍາອິດຢູ່ບໍລິເວນພາກຕາເວັນຕົກຂອງ ແຂວງຢູນນານ ປະເທດຈີນແຕ່ເູ ມອີ່ື ປະມານ 200-300 ປີ ກູ່ອນຄສ ໂດຍກວມເອາົ 4 ຫວົ ເມືອງໃຫຍຄູ່ :ື ເປ່ົາຊານຕ້າຫີຼ , ຢຸນຫົງ ແລະ ຢົງຜິງ. ພາຍລຸນມາຈີິ່ງມີການອົບພະຍົບລົງມາເລ້ຶືອຍໆເພີື່ອຊອກຫາບູ່ອນຕ້ັຶງຖິ່ີນຖານໃໝູ່, ໃນການອົບ ພະຍົບຂອງກ່ມູຸ ຊົນອາ້ ຍລາວ ຫືຼ ລາວ-ໄຕ ເກີດຈາກຫາຼ ຍສາເຫດ ເຊນັົ່ : - ຍ້ອນພາວະສົງຄາມລູາ່ ດນິ ແດນ, ການປະຫດັ ປະຫານລະຫວູາ່ ງກູ່ມຸ ຊນົ ກັນເອງ. - ຍ້ອນໄພພບິ ັດທາງທາມະຊາດ. - ຍອ້ ນໂລກລະບາດ. - ຊອກຫາບອູ່ ນຢູ່ໃໝູ່ທອີ່ ຸດມົ ສມົ ບູນ. ໃນການອົບພະຍົບຂອງກູຸ່ມຊົນອ້າຍລາວ ຫືຼ ລາວ-ໄຕເກີດຂຶ້ນຫຼາຍຄັ້ຶງ ອີງໃສູ່ຫຼັກຖານທາງປະຫວັດສາດ ປາກົດການເຄ່ີືອນຍາ້ ຍຂອງກ່ມຸູ ຊນົ ອ້າຍລາວ ຫືຼ ລາວ-ໄຕປະມານ 6-7 ຄັຶ້ງ. ການເຄີອື່ ນຍາ້ ຍຄງ້ຶັ ໃຫຍູ່ທ່ີສດຸ ມີ 2 ຄຶ້ັງ: - ສະໄໝການແຜ່ອູ ດິ ທິພົນຂອງສັກດນີ າສະໄໝລາຊະວົງຫານ (Han). - ສະໄໝສງົ ຄາມມົງໂກນ. ໃນການເຄີ່ືອນຍ້າຍມີການແຕກເປັນກມູຸ່ ຍູ່ອຍ ແລະ ດໍາລງົ ຊີວິດຫູ່າງເຫີນກັນອອກໄປ ໃນແຕູ່ລະກູຸ່ມ ມີຫົວໜ້າ ກມຸູ່ ເປນັ ຜູ້ນໍາພາ ດັົ່ງນ້ຶັນ, ການຕັ້ຶງຊີ່ືກຸູ່ມ, ຊເືີ່ ມອື ງ ເຂາົ ເຈ້ຶົາມກັ ຖເື ອົາຊ່ຫີື ົວໜ້າກມູຸ່ ຂອງຕົນ, ຊືຫ່ີ ວ້ ຍນາໍ້ ລາໍ ເຊ, ພູຜາປູາ່ ດົງ ຫຼື ເອກະລັກສະເພາະໃດໜຶີ່ງມາເປັນຊ່ືີ, ບາງກຸູ່ມກໍໄປລວມກັບກຸູ່ມອ່ີືນແລ້ວຮັບເອົາຊີື່ທີ່ກູຸ່ມອ່ືີນຕຶັງ້ ຂຶ້ນ ແລະ ເອ້ຶີນໃຫ້ກູຸ່ມ ຂອງຕົນ. ຕົວຢູ່າງ: ກູຸ່ມຊົນ ນຸງຈີເກົາ ທ່ີຢູ່ທາງພາກເໜືອຫວຽດນາມ ກໍໄດ້ມາຈາກຊື່ີຂອງຫົວໜ້າກູຸ່ມທ່ີຊືີ່ ນຸງຈີເກົາ, ເຜາົ່ ອ້າຍລາວ ໃນພາສາຈນີ ສະໄໝອານາຈກັ ນູ່ານເຈ່ົາ ເອ້ນີຶ ວູ່າ ອ້າຍລາວສານ ເຊງິີ່ ໄດມ້ າຈາກຊີ່ພື ູເຂົາອ້າຍລາວ. ຄໍາວູາ່ ພູ ໃນພາສາຈີນ ເອນີ້ຶ ວູ່າ ສານ ດັົ່ງນ້ຶັນ ອ້າຍລາວສານ ກແໍ ປວູາ່ ພູເຂາົ ອາ້ ຍລາວ. ຄໍາວູ່າ “ໄຕ” ປາກົດຕົວຂຶ້ນຄຶັ້ງທໍາອິດໃນສະຕະວັດທີ່ VII ໃນສະໄໝ ທີ່ອານາຈັກນູ່ານເຈ່ົາໄດ້ຮັບການ ສະຖາປະນາຂຶ້ນ. ຄໍາວູ່າ “ໄຕ” ຖືກເອີ້ຶນເພີື່ອເປັນກຽດແກູ່ນາມຂອງກະສັດ ເຊັົ່ນ ໄຕມົຶ້ງ, ໄຕຈາງຫໍ, ໄຕແຖນ ຣ່ິີງ, ໄຕ ຍນິ ໜຶ້ງ... ໃນນ້ັຶນ ຊົນຊາດອ້າຍລາວ ຫຼື ລາວໄຕ ເປັນກຸູ່ມຊົນທີ່ມີບົດບາດສໍາຄັນພໍສົມຄວນໃນອານາຈັກນ່າູ ນເຈົ່າ. ໃນ ເວລາຕ່ໍມາ ຄໍາວູ່າ “ໄຕ” ໄດ້ກາຍມາເປັນສາມັນນາມເຊິ່ີງແປວູ່າ “ຄົນ” “ປະຊາຊົນ” “ພົນລະເມືອງ” “ຊາວ” ເຊັົ່ນ “ໄທບ້ານນອກ” “ໄທວຽງຈັນ” “ໄທປາກອູ” “ຊາວອຸດົມໄຊ”... ອີງໃສູ່ຫຼັກຖານທາງປະຫວັດສາດສະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າ ກຸູ່ມຊົນທ່ີຮຽກຕົນເອງວູ່າ ຫຼື ຮຽກວູ່າ “ໄຕ” ຫືຼ “ໄທ” ນຶ້ັນແທ້ຈງິ ແລ້ວ ມີຊີື່ເດີມວູ່າ ລາວ ຫືຼ ມີວິວັດທະນາການມາຈາກ ອ້າຍລາວທັງນຶ້ັນ ເຊັົນ່ ໃນສະໄໝກອູ່ ນສະຕະວັດ “ລາວເມິງ” ໃນເຂດພາກເໜືອຫວຽດນາມ, “ລາວຈກົ ” ໃນເຂດລ້ານນາ ... ສູ່ວນລາວລ້ານຊາ້ ງໃນປະຈຸບັນຍງັ ຮກັ ຊື່ີເດີມຂອງຕນົ ໄວຢ້ ູ່ ເຊິ່ີງຊາວຫວຽດນາມ ຫືຼ ກາປູເຈຍເອ້ີຶນວູ່າ “ອ້າຍແລວ” ຫືຼ “ອາ້ ຍລາວ” ຫັງຼ ຈາກນ້ຶັນ ກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕ ໄດ້ແຕກກ່ີິງງູ່າສາຂາອອກໄປເປັນຫຼາຍກູມຸ່ ຫຼາຍພວກ ບາງພວກຍັງຮກັ ສາຄໍາ ວູາ່ “ລາວ” ໄວ້ໃນຮບູ ໃດຮູບໜີຶງ່ . ບາງພວກກໃໍ ຊ້ຄໍາວ່າູ “ໄຕ” ຫຼື “ໄທ” ເຊນ່ັົ : 5

- ລາວ (ທີປ່ ະເທດລາວ, ພາກອີສານຂອງໄທ, ລ້ານນາ, ຊຽງແຕງ ກາປເູ ຈຍ, ຫວຽດນາມ) - ໄທ (ປະເທດໄທໃນປະຈຸບນັ ) - ໄຕດາໍ , ໄຕແດງ, ຜ່ໄູ ທ... 1.2 ສງັ ຄມົ ແລະ ວດັ ທະນະທາໍ ຂອງກມຸູ່ ຊນົ ລາວ-ໄຕ ກຸ່ມູ ຊົນລາວ-ໄຕ ເປນັ ກູຸ່ມຊົນທ່ີມີມູນເຊ້ືອຶ ວັດທະນະທໍາ ທ່ີເປັນເອກະລັກຂອງເຜົ່າຕນຶ້ົ ມາແຕູ່ດົນນານມາແລ້ວ, ວັດທະນະທໍາຂອງຊົນເຜົ່າລາວ-ໄຕ ເປັນວັດທະນະທໍາທີ່ມີສີສັນ, ມີລັກສະນະຊັບຊ້ອນ, ມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍ. ຜູ່ານຂະ ບວນວິວັດປະຫວັດສາດອັນຍາວນານ ກູຸ່ມຊົນດ່ົັງກູ່າວໄດ້ມີການອົບພະຍົບໄປຕັຶ້ງຖີ່ິນຖານ ຫຼື ດໍາລົງຊີວິດໃນຂົງເຂດທີ່ ແຕກຕູາ່ ງກັນອອກໄປແຕເູ່ ຂົາເຈຶົາ້ ຍັງຄົງຮັກສາເອກະລັກ ຫຼື ມນູ ເຊອ້ືຶ ວັດທະນະທໍາທີ່ເປນັ ພ້ຶືນຖານ ບໍ່ວູ່າຈະເປັນແບບແຜນ ການກິນຢູ່, ການທໍາມາຫາກິນ, ການນູຸ່ງຖື, ພາສາປາກເວົ້ຶາ ລວມເຖິງນິໄສໃຈຄໍ ຮີດຄອງປະເພນີກໍເຊ່ົັນດຽວກັນ. ຜູ່ານ ໄລ ຍະປະຫວັດສາດອັນຍາວນານ ການພົວພັນໃກ້ຊິດຕິດ ແທດກັບກຸູ່ມຊົນອືີ່ນທີ່ມີພຶື້ນຖານວັດ ທະນະທໍາທີ່ຈະເລີນຢູ່ ກູ່ອນແລ້ວ ກໍພາໃຫ້ວັດທະນະທໍາຂອງກູ່ມຊົນໃກ້ຄຽງມີສີສັນ ແລະ ອຸດົມສົມບູນຍ່ີິງຂຶ້ນ. ແຕູ່ບາງກູຸ່ມ ບາງເຜົ່າທີ່ແຍກ ອອກຕົວອອກໄປຢູ່ປະປົນກັບກູຸ່ມອືີ່ນ ຫຼື ຕົກຢູ່ພາຍໃຕ້ອິດທິພົນຂອງຂອງກຸູ່ມອ່ີືນ ກໍເຮັດໃຫວັດທະນະທໍາເດີມເສ່ີືອມ ສະຫາຼ ຍໄປກາຍເປັນຊາດອ່ນີື ໄປ. 1.3 ການນາໃຊພ້ າສາໃນກມູຸ່ ຊນົ ລາວ-ໄຕ ກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕ ມີພືຶ້ນຖານພາສາປາກເວຶົ້າເປັນເອກະລກັ ສະເພາະຂອງຕ້ຶົນ. ໃນເບອ້ຶື ງຕຶ້ົນ ພາສາມີລກັ ສະນະເປັນ ຄໍາເວົຶ້າທໍາມະດາ, ເປັນຄໍາປູ່ຽວ ເຊັ່ົນ ນົກ ໜູ ປູ ປາ ດິນ ນ້ໍາ ລົມ ໄຟ ກູ ມຶງ ມັນ ກິນ ນອນ ຕາຍ ເຮືອນຊານ ບ້ານຊູ່ອງ ... ແຕູ່ເນ່ີືອງຈາກການເວລາ ແລະ ສະພາບແວດລ້ອມ ເກີດມີການແຍກເຜົ່າພັນ, ເກີດກະຂັດແຍ້ງລະຫວູ່າງກຸູ່ມຊົນຍູ່ອຍ ຈງ່ິີ ເກີດມີການສໍານຽງພາສາມີລັກສະນະແຕກຕູ່າງກັນອອກໄປ. ນອກນັ້ຶນ ການຮບັ ເອົາອິດທພິ ົນທາງພາສາຈາກຊາດອ່ີືນ ຍງັ ເຮດັ ໃຫພ້ າສາຂອງເຜາົ່ ຕົນມຄີ ວາມອຸດົມສົມບູນຍ່ງິີ ຂຶ້ນ. ທາງດ້ານພາສາຂຽນ ພາສາຂຽນດຶັ້ງເດີມຂອງກູຸ່ມຊົນລາວ -ໄຕ ເບື້ຶອງຕົ້ຶນແມູ່ນໃຊ້ຕົວອັກສອນຂອງຈີນ (ອັກສອນເຄືີ່ອງໝາຍຂອງຈີນ) ເພີ່ືອເປັນພາຫະນະໃນການບັນທຶກພາສາຄາເວ້ຶົາ ແລະ ການຕິດຕໍ່ສືີ່ສານ ພາຍລນຸ ມາ ຈິີ່ງ ມີການຮັບເອົາອັກຂະຫຼະວິທີຂອງອິນເດຍ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນ ຕົວອັກສອນປັນລະວະ ມານໍາໃຊ້. ຫຼັກຖານທ່ີຢັຶ້ງຢືນເຖິງ ການໃຊ້ພາ ສາຂອງກຸູມ່ ຊົນລາວ-ໄຕນນັຶ້ ເຫັນໄດ້ຈາກຄາໍ ວູ່າ “ສື” ຫືຼ “ໜັງສ”ື ໃນພາສາຂອງກຸູ່ມຊນົ ລາວ-ໄຕ ໄດມ້ າຈາກ ຄໍາວູ່າ “ຈືຶ້” (Chu) ເຊີ່ງສະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າ ກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕເຄີຍໃຊ້ຕົວໜັງສືຈີນມາກູ່ອນ. ສູ່ວນການຫັນມານໍາໃຊ້ ອັກຂະຫຼະແບບອິນເດຍເກີດຂ້ຶນເມີື່ອສາສະໜາໃນອິນເດຍໄດ້ແຜູ່ຂະຫຍາຍເຂຶົ້າມາສູ່ອິນດູຈີນ ເນືີ່ອງຈາກວູ່າ ຕົວ ອກັ ສອນແບບມີອັກຂະຫະຼ ວິທີຂອງອນິ ເດຍມີລກັ ສະນະກ້າວໜາ້ ກວູ່າ. ຕວອກັ ດ້ັງເດມີ ທກີ່ ມູ່ ຊນອາ້ ຍລາວໃຊ້ຢອູ່ ານາຈັກໜອງແສ ເອນັ້ີ ວ່າູ “ລກີ ຖົວ່ ງອກ” ໝາຍເຖງຕວໜງັ ສືທີຄ່ ດງໍກະດອ້ ງກະ ແດງ້ ຄືຖົ່ວງອກ 6

(ຕວົ ໜັງສຂື ອງກມຸູ່ ຊົນລາວໄຕທີໃ່ ຊ້ສສືີ່ ານກບັ ກຸມູ່ ຊົນອີ່ນື ) 2. ອກັ ສອນກຍູຸ່ ເຈາົ່ ຫກັ້ຶຼ ຖານແຫງູ່ ການປະລະການໃຊ້ອກັ ສອນເຄອືີ່ ງໝາຍຂອງຈນີ ມາຮບັ ເອາົ ໜງັ ສທື ີ່ ມີອກັ ຂະຫຼະວທິ ແີ ບບອນິ ເດຍ ແລວ້ ຜນັ ຂະຫຍາຍມາເປນັ ອກັ ສອນລາວບຮູ ານ, ໄທບຮູ ານ ແລະ ອກັ ສອນດງັຶ້ ເດມີ ຂອງບາງຊນົ ເຜາົ່ ທາງພາກເໜືອຫວຽດນາມ 2.1 ກຍູຸ່ ເຈາ່ົ ກູຸ່ຍເຈົ່າ ເປັນໜັງສືຂອງຊົນເຜ່ົາຜູ້ໄຕ ຫືຼ ໄທແດງ ທີ່ອາໄສຢູ່ໃນຊຸມຊົນໜ່ີຶງທ່ີຂ້ຶນແຂວງເງະອູ່ານ ປະເທດ ຫວຽດນາມ (ຟູກຸຍ ໃນປະຈຸບັນ) ເຊ່ີິງຢູ່ໃນເສັ້ຶນຂະໜານດຽວກັນກັບເມືອງຊຽງຂວາງຂອງລາວປະຈບຸ ັນ. ກູຸ່ມຊົນລາວ- ໄຕທີ່ອາໄສຢູ່ໃນກູຸ່ຍເຈ່ົາ ມີຊ່ືີຮຽກວູ່າ “ຜູ້ໄຕ” ຫຼື “ໄທແດງ” (ພາສາເດີມຂອງຊາວຫວຽດນາມ ເອີ້ຶນກຸູ່ມຊົນນີຶ້ວູ່າ ອ້ານ ລາວ) ສັນນິຖານວູ່າກຸູ່ມຊົນເຫຼົ່ານີ້ຶ ມີຖ່ີິນຖານເດີມຢູ່ທ່ີເມືອງປະກນັ ເຂດກູ່າວບງັ (Cao Bang) ເຊິີ່ງໃນບັນທຶກເກົ່າແກູ່ ຂອງຈີນຮຽກກູຸ່ມນ້ີຶວູ່າ “ເມິງລາວ” ນອກນຶັ້ນ ເຂົາເຈ້ຶົາຍັງມີຊື່ີຮຽກຕາມພາສາຫວຽດນາມອີກຫຼາຍຊີ່ືເຊົັ່ນ: ພວກຈວງ, ພວກນຸງ (ນງຸ ເປນັ ) ແລະ ກລູ າວ ຫືຼ ໂຖ ເຊີ່ິງຈະໄດກ້ ່າູ ວເຖງິ ບັນຫານໃຶີ້ ນຕອນຕ່ໍໆໄປ. 2.2 ໜງັ ສືກູ່ຍຸ ເຈາົ່ ຈາກການຄົ້ຶນຄວ້າຂອງນັກພາສາສາດຫຼາຍທູ່ານເຫັນວູ່າ ໜັງສືກຸູ່ຍເຈ່ົາ ເປັນໜັງສືປະເພດທ່ີມີຄວາມແປກ ປະຫຼາດປະເພດໜຶີ່ງ ເປັນໜັງສືທ່ີໃຊ້ຕົວອັກສອນທ່ີມີອັກຂະຫຼະວິທີແບບປະຖົມປະຖານ ອັນແຜງມາຈາກຮາກເຫງົ້ຶາຕົວ 7

ອັກສອນປັນລະວະຂອງອິນເດຍ ແຕູ່ໃຊວ້ ິທີຂຽນດ້ວຍຟອຍແບບຈີນ ແລະ ນໍາໃຊ້ເຕກັ ນິກການຂຽນແບບການຂຽນລຽງ ຕົວອກັ ສອນເຄອືີ່ ງໝາຍຂອງຈີນ ຄື ຂຽນແີ່ເທິງລງົ ລ່ມຸູ ແລະ ຂຽນແຕູ່ຂວາຫາຊ້າຍ. ອກັ ສອນເຄ່ີອື ງໝາຍ ຄວາມໝາຍ ນແ້ັີ ມນູ່ ຮບຄນເບີ່ງຈາກທາດ້ານຂາ້ ງກາລັງໂຄ້ງຕວ ຂາຕັ້ງກ່ົງ ມີແຂນຫ້ອຍຢູ່ສອງຂ້າງ ພາ ສາຈີນກາງອາູ່ ນວູາ່ “ຫະເລນ” ແປວາູ່ “ຄນ” ນແັ້ີ ມູ່ຮບດວງຕາເວນັ ພາສາຈນີ ກາງອູ່ານວູ່າ “ຮ່ືີ” ແປວູ່າ “ຕາເວັນ” ນແີັ້ ມູ່ນຮບພະຈນັ ຂ້າງແຮມ ພາສາຈີນກາງອູ່ານວ່າູ “ຍູວ່ ຍ” ແປວູ່າ “ພະຈນັ ສຽ້ ວ” ນແີັ້ ມູ່ນຮບພສາມໜ໋ວຍຕດກນັ ພາສາຈີນກາງອູາ່ ນວາູ່ “ຊານ” ແປວ່າູ “ພ” ນແ້ັີ ມູ່ນຮບແມູ່ນ້າ ສະແດງຮູ່ອງຮອຍຂອງກະແສນາ້ ໄຫຼ ພາສາຈີນກາງອູ່ານວາູ່ “ສວຍ” ແປ ວາູ່ “ແມູ່ນ້າ” ນ້ີັແມູ່ນຮບດວງຕາຂຽນໄດ້ທງັ ຮບຕັງ້ ແລະຮບນອນ ພາສາຈີນກາງອູ່ານວູ່າ “ມູ່” ແປວູ່າ “ຕາ” ນແ້ັີ ມູ່ນຮບເຕົ່າ ເບງ່ີ ຈາກດ້ານຂາ້ ງ ພາສາຈນີ ກາງອ່າູ ນວາູ່ “ກັອບ” ແປວ່າູ “ເຕົາ່ ” ນແີັ້ ມ່ນູ ຮບເມກທີ່ລັກສະນະເປັນກູ່ມກ້ອນ ພາສາຈນີ ກາງອູາ່ ນວູາ່ “ຫຍນ” ແປວູ່າ “ເມກ” ນແ້ີັ ມ່ນູ ຮບປາກພາສາຈນີ ກາງອາູ່ ນວູ່າ “ໂຂວູ່” ແປວ່າູ “ປາກ” (ອກັ ສອນເຄ່ີືອງໝາຍຂອງຈນີ ) ຕໍອ່ ັກຕົວອັກສອນປະເພດນີຶ້ກໍເຊົັ່ນດຽວກນັ ກັບຕົວອັກສອນອີື່ນໆຂອງກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕໃນເຂດຕົງແກງນັ້ຶນ ທູ່ານ ຊັອກເຊ ແດສັ ໃຫ້ຄໍາເຫນັ ວູ່າ “ຖ້າສັງເກດລກັ ສະນະຕວົ ອກັ ສອນຂອງພວກໄຕໃນຕົງແກງແລ້ວ ປາກົດວາູ່ ພວກເຂົາເອົາ ມາຈາກຕົວອັກສອນຂອງລາວລ້ານຊ້າງ ແຕູ່ມີຮູບແບບທ່ີຜິດພ້ຽນໄປ ແລະ ຮູບຕົວອັກສອນຂີ້ຶລ້າຍກວູ່າອັກສອນເດີມ ຫຼາຍ” ແຕູ່ທູ່ານ ລຍຸ ຟີໂນ ນກັ ຄຶ້ົນຄວາ້ ຊາວຝຣງົ່ັ ອີກທູ່ານໜຶີ່ງພັດໃຫ້ທດັ ສະນະວູ່າ “ພວກໄຕຢູ່ເຂດຕົງແກງ ມີອກັ ສອນ ປະເພດໜຶີ່ງທີ່ແຕກຕູ່າງຈາກຕົວອັກສອນສະຫຍາມ ແລະ ອັກ ສອນລາວຢູ່າງຂາດຕົວ ກູ່ອນອືີ່ນໝົດສັງເກດທີ່ຮູບ ລັກສະນະມີຄວາມຄາດເຄື່ີອນຢູ່າງເຫັນໄດ້ຊັດເຈນ ເຊ່ິີງອາດມີສາເຫດເນີ່ືອງມາຈາກການໃຊ້ຟອຍຂຽນຂອງຈີນ ຈິ່ີງ ພາໃຫ້ຂຽນເສ້ັຶນກົ່ງ ແລະ ການຂອດຫົວຂອດຫາງຕູ່າງໆແບບອິນເດຍໄດ້ຍາກ ແຕູ່ໃນຂະນະດຽວກັນນ້ັຶນ ກໍສາມາດເວົຶ້າ ໄດ້ອີກຢູ່າງໜີຶ່ງວູ່າ ກູຸ່ມຊົນນຶີ້ມີການນໍາໃຊ້ຕົວໜັງສືປະເພດນີຶ້ມາເປັນເວລາດົນນານແລ້ວ. ນອກຈາກນັ້ຶນ ຕົວໜັງສື ປະເພດນຶ້ີຍັງບໍ່ນັບຖືປະເພນີການຈັດວາງລໍາດັບພະຍັນຊະນະແບບອິນເດຍອີກດ້ວຍ, ຕົວອັກສອນນຶີ້ ປາກົດວູ່າ ຂຽນ ຢົ່ັງຢາຍກນັ ຢູາ່ ງບໍມ່ ຫີ ຼັກການ, ບມ່ໍ ີລະບຽບການຈັດວາງແຕຢູ່ ູ່າງໃດ. 8

(ຕວົ ອັກສອນທີໃ່ ຊຟ້ ອຍຂຽນຂອງຈນີ ) ຖືວູ່າເປັນເລືີ່ອງທີ່ຜິດປົກກະຕິທີ່ສຸດ ຫາກຈະບໍ່ເຊື່ີອວູ່າ ພະຍັນຊະນະທ່ີບໍ່ເຂ້ຶົາຫຼັກເກນດ່ົັງກູ່າວແມູ່ນປາກົດການທ່ີ ສະແດງເຖງິ ຄວາມພະຍາຍາມຄຶັ້ງທາໍ ອິດທີ່ຈະໃຊ້ໜງັ ສືຂອງອນິ ເດຍບນັ ທຶກພາສາທີມ່ ີວັນນະຍດຸ ”. ຈາກທັດສະນະຂອງທັງສອງທູ່ານທີ່ກູ່າວມາຂ້າງເທິງນັຶ້ນ ຕູ່າງກໍມີເຫດຜົນຂອງໃຜລາວ ແຕູ່ຈະໄປເປັນໄປໄດ້ບ່ໍວູ່າ ຄວນຈະພິຈາລະນາເຖິງເນ້ືຶອແທ້ຂອງບັນຫາໃຫ້ເລິກເຊີິ່ງກວູ່ານຶ້ັນ. ການສັງເກດເນຶ້ືອແທ້ຂອງບັນຫາທີ່ວູ່ານີຶ້ ຄວນເລີ່ມ ຈາກຂ້ໍສັນນິຖານທີ່ວູ່າ: ຕົວໜັງສືກູຸ່ຍເຈ່ົານ້ຶີແມູ່ນແບບສະບັບຂອງຕົວອັກສອນແຫູ່ງການຂ້າມຜູ່ານຈາກການໃຊ້ຕົວ ອກັ ສອນເຄືີ່ອງໝາຍຂອງຈີນ ມາໃຊຕ້ ວົ ອກັ ສອນທ່ີມີອັກຂະຫຼະວທິ ແີ ບບອນິ ເດຍຂອງກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕສາຂາໜີ່ຶງ. ❖ ຮບຕວອກັ ສອນສັນສະກດສະໄໝລາຊະວງປນັ ລະວະ (ສະຕະວດັ ທີ 1) • ຮບພະຍັນຊະນະ 9

• ຮບສະຫຼະ ❖ ຮບຕວອກັ ສອນສັນສະກດ ຫືຼ ເທວະນາຄຣີ • ຮບສະຫຼະ 10

• ສະຫຼະປະສມກບັ ພະຍນັ ຊະນະ ກ. ການຮຽກ “ໜງັ ສ”ື ຂອງກມູຸ່ ຊົນລາວ-ໄຕ ຄາວູ່າ “ໜັງສື” ໄດ້ມາຈາກຄາວູ່າ “ໜັງ + ສື” ເຊິີ່ງ “ໜັງ” ແມູ່ນຄາສາມັນນາມໃນພາສາຕະກຸນລາວ-ໄຕ ແປ ວູ່າເປືອກທ່ີຫຸ້ມຫໍ່ເນຶ້ືອ ແລະ ກະດູກຂອງຄົນ ຫຼື ສັດໄວ້, ໜັງມີລັກສະນະເປັນແຜູ່ນຫຍາບ ທົນທານ ແລະ ໝຶ້ັນໜຽວພໍ ສົມຄວນ. ຄົນບູຮານມັກເອົາໜັງສັກມາເປັນອຸປະກອນໃນການຂຽນໜັງສື ແລະ ເປັນທີ່ນິຍົມຢູ່າງແຜູ່ຫຼາຍ. ສູ່ວນ “ສື” ມາຈາກຄໍາວູ່າ “ຈຶື້ສຶື້” ໃນພາສາຈີນ ແປວ່າູ “ໜັງສື”. ຄໍາວູ່າ “ໜັງສືນະທີ່ນ້ຶີ ບໍ່ໄດ້ໝາຍເຖິງຕວົ ອັກສອນຄືດົັ່ງຄວາມໝາຍ ທມ່ີ ໃີ ນປະຈຸບັນ ແຕມູ່ ັນໝາຍເຖງິ ໜັງສຜື ກູ , ໜັງສືພ້ນຶື ຫືຼ ສະໝຸດບັນທຶກເລ່ີືອງລາວຕາູ່ ງໆ, ຕໍາລາ ຫືຼ ຕາໍ ນານຕູ່າງໆໃນ ສະໄໝກູ່ອນ. ພວກເຮົາອາດຈະທໍາຄວາມເຂຶົ້າໃຈກັບຄວາມໝາຍຂອງໜັງສືນຶັ້ນຄື: ແມູ່ນການບັນທຶກເລ່ືີອງລາວ, ຕາໍ ນານ, ຕໍາລາ...ດັົງ່ ນີເຶ້ ປັນຕ້ນຶົ . ການທີ່ກຸູ່ມຄົນລາວ-ໄຕ (ເຂດຕົງແກງ) ໃຊ້ ຫຼື ຢືມຄໍາວູ່າ “ຈຶື້” ຫຼື “ສ້ຶື” ຈາກພາສາຈີນມາໃຊ້ຈົນເຖິງດຽວນ້ີຶ ສະ ແດງວູ່າ ກູຸ່ມຄົນເຫຼົ່ານ້ີຶເຄີຍຮູ້ຈັກກັບ “ຈ້ຶື” ມາກູ່ອນແລ້ວ ແລະໄດ້ນໍາໃຊ້ເປັນພາຫະນະໃນຫານສ່ືີສານຂອງຕົນເລືຶ້ອຍມາ ດັົ່ງໃນສລີ າຈາລກຶ ຂອງຊາວ ໄປອີ້ຶ (Pai-is) ເຂດຕາ້ ຫີຼ ກໍປາກດົ ເລືອ່ີ ງນ້ຶີເຊັົ່ນກັນ. ອີກປະການໜີຶ່ງ ຄົນຫວຽດນາມສະໄໝເກົ່າ ທີ່ເປັນເຜົ່າໃກ້ຄຽງກັບກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕ ກໍເອີຶ້ນຕົວອັກສອນວູ່າ “ຈື້ຶ” (chu) ຕາມພາສາຈີນ ແລະ ກໄໍ ດ້ນາໃຊຕ້ ວົ ອກັ ສອນເຄີ່ືອງໝາຍຂອງຈນີ (ຮານ-ໂນມ) (Han Nom) ເປັນພາຫະນະໃນ ການສື່ສີ ານຂອງຕນົ . ຂ. ການໃຊຟ້ ອຍຂຽນແຕູເ່ ທິງລົງລ່ມູຸ ແຕ່ຂູ ວາຫາຊາ້ ຍ ການຂຽນແບບນ້ີຶ ບໍຖ່ ືວູ່າເປັນເລືອ່ີ ງບງັ ເອນີ ແຕຢູ່ ູາ່ ງໃດເລຍີ , ອກຈາກຈະສະແດງໃຫ້ເຫັນວູາ່ ຜຂູ້ ຽນມຄີ ວາມເຄີຍ ຊິນກັບການໃຊ້ຟອຍ ແລະ ການຂຽນໜັງສືຈີນມາກູ່ອນແລ້ວ. ປາກົດການດົ່ັງກູ່າວ ສະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າ ນັກ ປາດຜູ້ ປະດິດຕົວໜັງສືກຸູ່ຍເຈົ່ານຶີ້ ເຄີຍໃຊ້ຕົວອັກສອນເຄີ່ືອງໝາຍຂອງຈີນມາກູ່ອນ ແລະ ພະຍາຍາມຈະປະລະການໃຊ້ຕົວ ອັກສອນເຄີ່ອື ງໝາຍທີ່ມີຄວາມຫຍຸ້ງຍາກດງັ່ົ ກາູ່ ວ ແລ້ວຫນັ ມາໃຊວຶ້ົ ອັກສອນທີ່ມອີ ກັ ຂະຫຼະວິທີຂອງອນິ ເດຍ. 11

• ຕວົ ອັກສອນທີຂ່ ຽນດວ້ ຍຟອຍຂອງຈີນ • ສມົ ທຽບຕວົ ໜງັ ສືກຸ່ຍູ ເຈາ່ົ ກບັ ຕົວອັກສອນທ່ີຂຽນດວ້ ຍຟອຍຂອງຈນີ 12

ຄ. ຄາວາູ່ “ເມອື ງ” ໃນຕວົ ຢາູ່ ງການສມົ ທຽບອກັ ສອນກຍູຸ່ ເຈາົ່ ຄານີຶ້ ເປນັ ຕົວອກັ ສອນເຄືີ່ອງໝາຍຈະແຈງ້ ແປວູ່າ “ພະລາຊະວັງ ມກີ າແພງອ້ອມ ອັນໝາຍເຖິງ ນະຄອນ ຫືຼ ເມອື ງ ນຶ້ັນສະແດງໃຫເ້ ຫັນວູ່າ ຜູ້ແຕູ່ງ ຫືຼ ຂຽນໜັງສືນຶ້ີ ຍງັ ບໍ່ສາມາດອອກມາຈາກອິດທິພົນຂອງຕົວອັກສອນເຄືີ່ອງໝາຍ 13

ແບບຈີນເທີື່ອ. ພ້ອມນ້ັຶນ ຍັງໄດ້ສະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າ ໃນຄວາມພະຍາຍາມນໍາໃຊ້ຕົວອັກສອນທີ່ມີອັກຂະຫຼະວິທີນ້ັຶນ ໃນ ເບຶື້ອງຕ້ົຶນ ນັກປາດຜູ້ປະດິດແຕູ່ງອັກຂະຫຼະວິທີຍັງປະສົບກັບບັນຫາຫຍຸ້ງຍາກບາງປະການເຊ່ົັນ: ສະຫຼະປະສົມທີ່ມີຕົວ ສະກົດຊັບຊ້ອນ. ສະນັ້ຶນ ເພື່ີອຖົມຂຸມຄວາມບົກພູ່ອງໃນການສະກົດສະຫະຼ “ເxືອງ” ທີຍ່ ັງຄິດຄ້ຶົນບໍ່ທັນໄດ້ ຜູ້ແຕູ່ງຈິງ່ີ ຫັນ ມາໃຊຕ້ ົວອກັ ສອນເຄື່ອີ ງໝາຍ “ເມອື ງ” ແທນ. ງ. ລກັ ສະນະເສນຶ້ັ ຂອງຕວົ ອກັ ສອນ ການປູ່ຽນແປງຮູບແບບການຂຽນເພ່ີືອຫັນເອົາຕົວອັກສອນປັນລະວະມາເປັນອັກສອນຂອງຕົນຂອງກູຸ່ມຊົນ ລາວ-ໄຕ (ເຂດຕົງແກງ) ໃນເບ້ືຶອງຕົ້ຶນ ແມູ່ນເປັນໄປແບບຕາມມີຕາມເກີດ, ການໃຊ້ອັກຂະຫຼະ ຕະຫຼອດເຖິງການຈັດ ວາງລະບຽບຂອງອັກຂະຫຼະ ຍັງຄົງປາສະຈາກກົດເກນໃດໆ ເຊີ່ິງນ້ັຶນໄດສ້ ະແດງເຖິງຄວາມເກົາ່ ແກູ່ຂອງການປູ່ຽນແປງຕົວ ອກັ ສອນປນັ ລະວະມາເປັນຕວົ ອກັ ສອນຂອງຕນົ ໂດຍກງົ ໂດຍບໍ່ຜູາ່ ນມກື າງໃດໆທງັ ໝົດ. ຕວົ ຢາູ່ ງສມົ ທຽບຕວົ ອກັ ສອນປນັ ລະວະ ກບັ ອກັ ສອນກຍູຸ່ ເຈາ່ົ ເມີ່ອື ເອົາຮູບລັກສະນະຂອງຕວົ ອກັ ສອນປນັ ລະວະ ແລະ ຕົວອກັ ສອນກຍຸູ່ ເຈ່ົາມາທຽບໃສູ່ກັນແລ້ວ ໂດຍບໍ່ຈາເປັນ ຕ້ອງອະທບິ າຍວວິ ັດທະນາການຂອງເສ້ຶັນກົງ່ ປນັ ລະວະ ກຍູ່ ເຈ່ົາ ປນັ ລະວະ ກູ່ຍເຈ່ົາ 14

ກູ່ຍເຈາົ່ ລາວ ກູ່ຍເຈາ່ົ ລາວ ສົມທຽບສະຫຼະກູ່ຍຸ ເຈາ່ົ ແລະ ສະຫຼະລາວ ສະຫະຼ ກຍູ່ ເຈາ່ົ ສະຫະຼ ລາວ ສະຫະຼ ກຍູ່ ເຈາົ່ ສະຫະຼ ລາວ ຢູ່າງຍືດຍາວ ພວກເຮົາກໍຄົງເຫັນແລ້ວວູ່າ ມັນແມູ່ນວິທັດທະນາການໂດຍກົງຈາກຕົວອັກສອນປັນລະວະມາເປັນຕົວ ອັກສອນກຸູ່ຍເຈົ່າ ເຊງີິ່ ກົງກັນຂ້າມກັບຄໍາເຫນັ ຂອງທູາ່ ນ ອາຈານ ເຊແດສ ທ່ີສະເໜໄີ ວ້ວູ່າ: ອັກສອນກຸ່ຍູ ເຈາ່ົ ພັດທະນາມາ 15

ຈາກຕົວອັກສອນລ້ານຊ້າງ. ການທີ່ຕົວອັກສອນກຸູ່ຍເຈົ່າພັດທະນາມາຈາກຕົວອັກສອນປັນລະວະໂດຍກົງນັຶ້ນ ກໍສະແດງ ເຖິງຄວາມເກົ່າແກູ່ຂອງອັກສອນກູຸ່ຍເຈົາທີ່ຖືກນໍາໃຊ້ມາແຕູ່ດົນນານແລ້ວ. ອີກປະການໜຶີ່ງ ຖ້າພວກເຮົາຈະພິຈາລະນາ ເບ່ີິງຮູບສະຫຼະຂອງອັກສອນກຸູ່ຍເຈ່ົາ ພວກເຮົາຈະເຫັນເຖິງຄວາມຂາດກົດເກນໃນການບັນຍັດ ແລະ ຂີດຂຽນແນູ່ນອນ. ມັນມີລັກສະນະຕາມມີຕາມເກີດຫຼາຍກວູ່າ ນີຶ້ກໍສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງລັກສະນະເກົ່າແກູ່ດຶ້ັງເດີມຂອງຕົວອັກສອນນີຶ້ເຊັ່ົນ ກັນ. ພວກເຮາົ ອາດຈະຕັຶ້ງຄາຖາມຂ້ຶນມາວູ່າ: ຖ້າພວກກຸູ່ຍເຈົ່າ ຫາກແຜງຕົວໜັງສືຂອງຕົນມາຈາກຕົວໜັງສືປັນລະວະ ໂດຍກົງແລ້ວ ເລ່ືີອງນ້ີຶເກີດຂຶ້ນມາໄດ້ແນວໃດ ແລະ ເວລາໃດ ເຮົາອາດຈະພິຈາລາໄດ້ດ້ວຍຫັຼກຖານການເຜີຍແຜູ່ສາສະ ໜາ ຫືຼ ວັດທະນະທໍາຂອງອິນເດຍທີ່ເຂົຶ້າມາສູ່ທາງພາກເໜືອຂອງຫວຽດນາມ ເຊີິ່ງແຕູ່ກູອ່ ນຮຽກວູ່າ “ແກວຈິ (Keochi Giao chi)ຫຼື ນູ່ານເຢ້ (Nan Yues) ສູ່ວນເອກະສານທີ່ເຫັນວູ່າເກົ່າແກູ່ທີ່ສຸດແມູ່ນ “ອະນາປານ ປະຕິສູດ” ຂຽນໂດຍ ຕີຊນັທ ຣັນ໌ທ ເຊີິ່ງຖືກແປເປັນພາສາໄທໂດຍ ປະຊາ ທຸຕານຸວັນ (ຖືກຕີພິມໃນປ້ຶມທີ່ມີຊືີ່ວູ່າ The Sutra on the full Awareness Breating wit commemtary by Thich nhat Hanh. ສານັກພິມອັກສອນສາດ, Bang Kok). ໃນ ໜຶ້ັງສືເຫຼັຶ້ມນີຶ້ ມີຂໍ້ຄວມຂຽນໄວ້ວູ່າ “ເຮົາເຂ້ຶົາໃຈວູ່າ ຄໍາພີສະບັບດຶ້ັງເດີມທີ່ຂຽນເປັນພາສາສັນສະກິດທີ່ເປັນຕົ້ຶນສະບັບສໍາ ລບັ ພາສາຈນີ ນັຶ້ນຫາຍໄປແລ້ວ... ມະຫາອານາປານປະຕິສູດນ້ຶັນໃນຄໍາພລີ ະບຸໄວວ້ າູ່ ອນັ ຈິເກົາເປນັ ຜູ້ແປ ທາູ່ ນເປນັ ຊາວປາ ເຫຍ (Pathia) ທີ່ຢູ່ທາງທິດຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ຂອງທະເລກາສປຽນເມ່ືີອປີ ພ.ສ 290 ແລະ ຖືກເປີເຊຍຍຶດໄດ້ໃນປີ ພ.ສ 769 ທູ່ານເດນີ ທາງມາປະເທດຈີນໃນທາ້ ຍລາຊະວົງຫານ (Han) ໂດຍມອີ າຈານຕັົ່ງໂຮຍ ເປນັ ຜຂູ້ ຽນຄານາໃຫ.້ ເຊັນ-ຣຸຍ ຜູ້ເປັນລູກສິດຂອງອາຈານ ຮັນຈິເກົາ ເດີນທາງມາຈາກເມືອງລໍຢາງ () ມາຍັງແກວຈິ () ໂດຍມີລູກສິດ ຕິດຕາມມານໍາສອງຄົນຄື: ກັນລິນ ແລະ ປີເຢ. ຄະນະນີຶ້ ອາດຈະນໍາເອົາຕ້ົຶນສະບັບ ອະນາປະຕິສູດມາພ້ອມ. ໃນອັດຖະ ກະຖາ (ການອະທິບາຍຂ້ໍຄວາມໃນເນືຶ້ອໃນຂອງຄໍາພີເບ້ຶືອງຕົ້ຶນ) ແລະ ຄໍານໍາ ທີ່ຂຽນໂດຍຕ່ົັງໂຮຍໃນແກວຈິ (ຫວຽດ ນາມ) ກູ່ອນຄ.ສ 772 ແລະ ກູ່ອນຄ.ສ 229. ຕັົ່ງໂຮຍເກີດໃນຫວຽດນາມ ພໍ່ແມູ່ເປັນພ່ໍຄ້າມາຈາມາຈາກ ຊອກ-ເດຍ ເດີນທາງຜູ່ານຫວຽດນາມ ແລະ ຕຶັ້ງຫັຼກແຫູ່ຼງຢູ່ທີ່ນ້ຶັນ. ຕ່ັົງໂຮຍ ບວດເປັນພະສົງ ສຶກສາພາສາສັນສະກິດ ແລະ ພາສາຈີນ ທ່ີຫວຽດນາມກູ່ອນທີ່ຈະເດີນທາງໄປແຄວ້ນວູ (Wu) ທີ່ຢູ່ທາງພາກໃຕ້ຂອງຈີນໃນປີພ.ສ 795 (ຄ.ສ 252) ເພີ່ືອ ເຜຍີ ແຜູ່ທາໍ ມະ. ທູ່ານເຄີຍສອນທ່ຫີ ວຽດນາມ ແລະ ໄດ້ລດິ ຈະນາ ແປຜົນງານເປັນພາສາຈນີ ອອກມາຢາູ່ ງຫຼວງຫຼາຍ. ທູາ່ ນອາຈານ ບກົ ຈານິນ (AD Bokchanine) ໄດ້ຂຽນບດົ ຄວາມລົງໃນໜັງສື “La chine et ses voisine” ພິມ ຈາໍ ໜູ່າຍໂດຍສາໍ ນັກພິມ Prog ປີ 1981 ໂດຍໄດ້ໃຫຂ້ ໍ້ມູນໄວໃ້ ນໜງັ ສໜື ້າ 162 ວູ່າ ເລີມ່ ແຕູ່ສະຕະວັດທີ 2 ອິດທິພົນ ທາງການເມືອງ ແລະ ວັດທະນະທໍາຂອງອິນເດຍໄດ້ມີການເພີ່ມທະວີຂຶ້ນ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນຢູ່ບັນດາປະເທດທະເລໃຕ້ ໄດ້ມີການຍ້າຍຖິີ່ນຖານມາຕັ້ຶງຫຶຼ້ັກແຫຼູ່ງໃໝູ່ຢູ່າງຫຼວງຫຼາຍ. ຕາມຂ້ໍມູນໃນສະຕະວັດທີ 2 ມີຄອບຄົວອິນເດຍເກືອບ 20.000 ຄອບຄວົ ໄດ້ມາຕຶັ້ງຫຼກັ ປັກຖານທີເ່ ກາະປາວາ. ໃນຂະນະດຽວກັນນຶັ້ນ ສາສະໜາພຸດກໍເລ່ີມແຜູ່ເຂ້ຶົາມາໃນອາຊີອາຄະເນ ເຊ່ິີງມີສູນກາງອັນແໜ້ນແກູ່ນຢູ່ທີ່ພະມ້າ ແລະ ພາກເໜືອຂອງຫວຽດນາມ ເລີ່ມຕ້ັຶງແຕູ່ສະຕະວັດທີ 1 (ຄິດຕະສັງກາດ) ເປັນຕົ້ຶນມາ. ຂໍ້ມູນດັົ່ງກູ່າວນຶ້ີ ເປັນຫຼັກຖານ ພຽງພໃໍ ນການຢັຶ້ງຢືນໃຫ້ພວກເຮົາສາມາດເຊີື່ອຖືໄດ້ວາູ່ ການຮັບເອົາວັດທະນະທໍາອິນເດຍຂອງກຸມຊົນເຜ່ົາຕູ່າງໆທີ່ພາກເ ໜອື ຫວຽດນາມນັຶ້ນມມີ າແຕູ່ເຫິງນານແລ້ວ. ຍັງມີເຫດຜົນທີ່ພວກເຮົາຄວນເຊີ່ືອຖືອີກວູ່າ ແບບສະບັບຂອງຕວົ ໜັງສືກູຸ່ຍ ເຈ່ົານຶັ້ນ ເປັນຕຶົ້ນແບບດຶັ້ງເດີມ ທ່ີເກົ່າແກູ່ທ່ີສຸດແຫຼູ່ງໜຶ່ີງ ທ່ີຊ້ຶີໃຫ້ເຫັນ ການດັດແປງເອົາອັກສອນປັນລະວະຂອງອິນເດຍ ມາໃຊໂ້ ດຍກງົ ຂອງກມູຸ່ ຊນົ ລາວ-ໄຕ. ຕວົ ໜັງສືກູຸ່ຍເຈາ່ົ ນີ້ຶ ກາເນີດຂຶ້ນໃນເມືີ່ອໃດ ແລະ ຖນິ່ີ ກາເນີດຢູ່ໃສແທ້ນ້ັຶນ ຍັງຍາກທ່ີຈະຕັກຕວງໄດ້ຢູ່າງແຈູ່ມແຈ້ງ ເນືີອ່ ງຈາກຂໍ້ມນູ ທາງປະຫວັດສາດບາງອັນຫຼັກຖານຍງັ ບໍປ່ າກດົ ຊດັ ເຈນແຈ້ງຂາວ. ປະຈຸບນັ ສງ່ິີ ທີພ່ ໍເວາົຶ້ ໄດ້ກໍບໍ່ນອກເໜືອ 16

ຈາກຄໍາວູ່າ “ອາດຈະ” ເປັນສູ່ວນຫາຼ ຍ. ຫາກພວກເຮົາສືບຕໍ່ຄ້ຶົນຄວ້າຕາມຮອຍປະ ຫວັດສາດຕໄໍ່ ປບາງທ່ີອາດໄດ້ພົບຫຼັກ ຖານທ່ີຄູ່ອຍໆແຈ້ງຂາວອອກກໍເປັນໄດ້. ໜັງສືຂຸນບູລົມໄດ້ເວ້ຶົາເຖິງການທີ່ພະອົງໄດ້ສົ່ງລູກຊາຍໄປກິນຫົວເມືອງຕູ່າງໆ ໃນນຶ້ັນ ມີເມືອງປະກັນ (ຕາມຫັຼກຖານທາງປະຫວັດສາດ ເມືອງປະກັນມີສອງແຫູ່ງຄື: Bac can ໃນພາສາຫວຽດນາມ ແລະ ຊຽງຂວາງ). Bac can ແມູ່ນຢູ່ທາງທິດຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ຂອງແຂວງກູ່າວ-ບັງ (Cao Bang) ເຊິ່ີງໃນໜັງສື “Seven hundred of the Thai writing” M Jumsai (chalermnit press 1983) ໄດ້ກູ່າວໄວ້ວູ່າ ນະທີ່ນ້ຶັນ ມີ ອານາຈັກບາທຶກ (Ba Thuc) ດົ່ັງນຶ້ັນ ພວກໄທທ່ີອາໄສຢູ່ຕາມລ້ອງແມູ່ນຶ້າດາ ມີເຊຶື້ອສາຍມາຈາກອານາຈັກບາທຶກ (ກູ່າວບັງ) ພວກເຂົາເຫົຼ່ານັ້ຶນລອດຕາຍມາຈາກການເຂົ່ັນຂ້າຈາກຜູ້ປົກຄອງຂອງພວກເຂົາ ແລະ ໃນປະມານທ້າຍ ສະຕະວັດທີ 15 ຄືໃນລາຊະການຂອງພະເຈ້ົຶາໂພທິສາລະລາດປົກຄອງອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ ພວກເຂົາໄດ້ເຂ້ົຶາມາຂໍ ຄວາມຄຸ້ມຄອງຈາກກະສັດລາວ ແລະ ພະອງົ ກະໄດ້ຕົກລົງມອບດນິ ແດນທີ່ເຊນ້ອຍໃຫ້ແກພູ່ ວກເຂາົ . ຈາກນຶ້ັນ ພວກເຂົາ ໄດ້ອບົ ພະຍົບມາທາງຄໍາມູ່ວນ ແລະ ມະຫາໄຊ ຈາກນຶັ້ນ ກໍໄດ້ປັກຫັຼກຢູ່ທີ່ພະບຸນ, ພາຍລຸນມາ ເຂົາເຈົຶ້າໄດ້ເຄີອ່ື ນຍ້າຍລົງ ມາທາງເຊໂປນ ມາສ້າງເມືອງທ່ີພະລານ ແລະ ເຄອ່ີື ນຍ້າຍລົງມາເລ້ືຶອຍໆຕາມລາໍ ແມູ່ນໍາ້ ຂອງ. ທູ່ານພັນໂທ ໂມຣິສ ອາບາ ບີ (Lt.col Maurice Ababie) ນັກຄຶົ້ນຄວ້າຊາວຝຣົ່ັງໄດ້ບັນທຶກໄວ້ວູ່າ “ກູ່ອນຄິດຕະການ ໃນດິນແດນແຫູ່ງຕົງແກງ ນຶ້ນັ ມີສອງອານາຈັກຄື: ອານາຈັກວັນລາງ (Van Lang) ເຊີິ່ງແມູ່ນພວກຢ້າວ (ແກວ ຫຼື ຫວຽດນາມໃນປະຈຸບັນ) ແລະ ອີກອານາຈັກໜຶີ່ງແມູ່ນ ອານາຈັກບາທຶກ (Ba Thuc) ບໍລິເວນເມືອງກູ່າວບັງ ເຊິ່ີງເປັນດິນແດນຂົງເຂດທ່ີກູຸ່ມຄົນລາວ ໄຕອາໄສຢູ່ໃນປີທີ 252 ກູ່ອນ ຄ.ສ” ສອງອານາຈັກນີ້ຶໄດ້ລົບເລວກັນ ແລະ ໂຮມເຂຶ້ົາກັນເປັນອນາຈັກດຽວເອຶີ້ນຊ່ືີວູ່າ “ອາວຫຼາກ” ເຊິ່ີງມີນະຄອນຕັ້ຶງຢູ່ບັກ-ນ່ີິງ (Bac Ninh) ໃນບົດຄວາມຂອງທູ່ານທີ່ມີຊ່ີືວູ່າ “ໂຕໜັ ງສືລາວ (Les Ecritures Lao)” ທີ່ພິມລົງໃນວາລະສານ “ຝຣົັ່ງ-ອາຊີ (France Asie)”. ທູ່ານ ລຸຍ ຟີໂນ (Luis Finot) ກໍໄດ້ຈົດ ບັນທຶກໄວ້ວູາ່ “ໃນຈໍາພວກໂຕໜັງສືຕງົ ແກງນັນຶ້ ຕອ້ ງກວດສອບທັງສອງປະເພດຕວົ ອັກສອນທ່ີໃຊ້ກນັ ຢູໂ່ ດຍພວກໄຕທ່ີ ເງະອູ່ານ ເຊ່ີິງກໍຄົງມາຈາກກາວບັງ. ປະເພດໜ່ີຶງເປັນທີ່ຮູ້ຈັກກັນໃນຊີ່ື “ໜັງສືລຽບນ້ໍາ” ເຊີ່ິງພົບຢູ່ຕາມລ້ອງແມູ່ນ້ໍາສົງກາ ແລະ ເຂດພເູ ຕືອງເຍືອງ. ປະເພດທສີ ອງໃຊ້ຢເູ່ ຂດພູກຸູ່ຍເຈ່ົາ. ສາເຫດທ່ີສອງປະເພດຕົວອັກສອນໃກຄ້ ຽງກນັ ນີ້ຶ ປາກົດວູ່າ ມົີກເຄ້ົຶາມາຈາກບູ່ອນດຽວກັນ ແຕູ່ມີຄວາມແຕກຕູ່າງກັນບາງເລັກນ້ອຍໃນຮູບຂອງຕົວອັກສອນໃນການປະກອບ ພະຍັນຊະນະ ແລະ ໃນທິດຂອງແຖວຂຽນນັ້ຶນ ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງລັກນະສະເພາະຂອງກູຸ່ມຊນົ ໄຕຢູ່າງຈະແຈ້ງ” ຫາກວູ່າ ຂໍມ້ ູນ ແລະ ເຫດຜົນເຫົ່ຼານຶມ້ີ ີສູ່ວນເປັນຈິງ ຜຄູ້ ້ົຶນຄວ້າກໍສັນນຖິ ານໄດ້ວູ່າ ໜັງສກື ຸູ່ຍເຈ່ົານຶ້ັນ ໜ້າຈະກໍາເນີດຂຶ້ນໃນເຂດທີ່ ເປັນສູນກາງຂອງກູຸ່ມຄົນລາວ-ໄຕກູຸ່ມໃດກຸູ່ມໜ່ຶີງມາກູ່ອນ ນ້ັຶນກໍຄື ເຂດເມືອງປະກັນ ຫືຼ ບາທຶກ ທີ່ແຂວງກາວບັງຂອງ ຫວຽດນາມ ແລະ ລົງມາອາໄສຢເູ່ ຂດເງະອາູ່ ນຂອງຫວຽດນາມໃນປະຈຸບນັ ດວ້ ຍສາເຫດການເຄອື່ີ ນຍ້າຍເພ່ີືອການຕ້ັຶງຖີິ່ນ ຖານຂອງຜູ້ຄນົ . 17

ບດົ ທີ 2 ສັງເຂບຄວາມເປນັ ມາຂອງພາສາລາວ (ຕ)ໍ່ 1. ໜງັ ສກື ຍູຸ່ ເຈາົ່ ວວິ ດັ ມາເປນັ ໜງັ ສຫື າງໜຂູ ອງກມຸູ່ ຊນົ ລາວ-ໄຕທພີ່ າກເໜອື ຫວຽດນາມ ແລະ ລາ້ ນ ຊາ້ ງ 1.1 ການກາເນດີ ອກັ ສອນລາວເດມີ ກອູ່ ນສະໄໝອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງ ຫາກຄາສັນນິຖານວູ່າ ຕົວອັກສອນກຸູ່ຍເຈ່ົາ ເປັນຕຶ້ົນແບບຂ້ັຶນທາອິດຂອງການຫັນມາໃຊ້ຕົວອັກສອນຕາມ ອັກຂະຫຼະວິທີຂອງອິນເດຍໂດຍກູຸ່ມຄົນລາວ-ໄຕກຸູ່ມໜີ່ຶງແລ້ວ ແນູ່ນອນທີ່ສຸດ, ຕົວອັກສອນດ່ົັງກູ່າວຕ້ອງມີການສືບ ທອດ, ມີວິວັດທະນາການ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕົວ. ການສືບທອດ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວນັຶ້ນ. ນອກຈາກຖືກປະຕິບັດໃນ ກຸູ່ມຊົນທີ່ເປັນຜູ້ປະດິດຄິດແຕູ່ງແລ້ວ ແນູ່ນອນວູ່າມັນຍັງຕ້ອງຖືກປະຕິບັດໂດຍກຸູ່ມຊົນທ່ີ ຢູ່ໃກ້ຄຽງ ທີ່ມີຄວາມສໍາພັນ ທາງດ້ານວັດທະນະທໍານໍາກັນ ແລະ ດໍາລົງຊີວິດຢູ່ເຂດແຄວ້ນໃກ້ຄຽງກັນກູ່ອນກູຸ່ມຊົນອ່ີືນ. ທູ່ານ ລຸຍ ຟີໂນ ໄດ້ໃຫ້ຂ້ໍ ສັງເກດໄວ້ວູ່າ “ໜັງສືລຽບນໍ້າ” ມີຄວາມໃກ້ຄຽງກັບໜັງສືກູຸ່ຍເຈ່ົາຫຼາຍທີ່ສຸດ ແລະ ໜ້າຈະມາຈາກເຄຶ້ົາດຽວກັນ. ຜູ້ ຄ້ົຶນຄວ້າເຫັນວູ່າຂ້ໍສັງເກດຂອງທູ່ານນຶ້ັນ ມີຄວາມເປັນໄປໄດ້ສູງ ທັງມີຄວາມສໍາຄັນໃນການຊູ່ວຍໃຫ້ພວກເຮົາໄດ້ເຫັນ ເຖິງວິວັດທະນາການຈາກຕົວອັກສອນກູຸ່ຍເຈົ່າມາເປັນຕົວອັກສອນປະເພດຕູ່າງໆຂອງກຸູ່ມຊົນລາວ-ໄຕ ໃນພາກເໜືອ ຫວຽດນາມ ແລະ ລາວເຊັ່ົນ: ລຽບນ້ໍາ, ໂຫລະ, ອຶງຮວາ, ຫາງໜູ (ຕົວອັກສອນໄທດໍາ). ຫາກຕົວອັກສອນກຸູ່ຍເຈົ່າ ວິ ວັດທະນາການໂດຍກງົ ມາຈາກປັນລະວະແລວ້ ໜງັ ສລື ຽບນ້າໍ ແລະ ໜັງສອື ນີື່ ໆທີ່ກ່າູ ວມາຂ້າງເທິງນຶ້ັນນັບວູ່າເປັນລູກ ແລະ ຫຼານໃນໄສ້ຂອງໜັງສືກຸູ່ຍເຈ່ົາທັງນ້ັຶນ ອັນໝາຍເຖິງການສືບທອດການປັບປຸງ ແລະ ດັດແປງມາຈາກຕົວໜັງສືແມູ່ທ່ີເປັນ ກົກເຄຶົ້າໃຫ້ມີຄວາມທັນສະໄໝ, ໃຫ້ມີຄວາມສອດຄູ່ອງ ແລະ ເໝາະສົມກັບຍຸກສະໄໝຂ້ຶນ. ເມີື່ອເອົາຕົວໜັງສືລຽບນ້ໍາ ແລະ ຕວົ ໜງັ ສືປະເພດຕູ່າງໆມາທຽບຄຽງກັບໜັງສືກູຸ່ຍເຈົ່າແລ້ວ ເຫນັ ວູ່າ ໜັງສືເຫ່ົຼານ້ັນຶ ນອກຈາກຈະມີເອກະລັກພິເສດ ສະເພາະຂອງໃຜລາວແລ້ວ ຍງັ ເຫັນວາູ່ ມີລກັ ສະນະການຂະຫຍາຍຕວົ ສູງກວູ່າໃນລະດບັ ທີ່ແຕກຕູາ່ ງກັນຢູ່າງຈະແຈ້ງ. • ຮບອກັ ສອນວັນນະຍດ ພວກເຮົາສາມາດໃຫຂ້ ໍສ້ ັງເກດກ່ຽູ ວກັບຂັຶ້ນຕອນຂອງວວິ ັດທະນາການດງັົ່ ກ່າູ ວໄດດ້ ງັ່ົ ນຶ້:ີ 18

- ຂຽນເປັນແຖວ ແຕູ່ຊ້າຍຫາຂວາ ແລະ ຈາກເທິງລົງລູຸ່ມ ເຊ່ີິງນ້ຶັນໝາຍເຖິງຂ້ຶັນຕອນການຕັດຂາດຈາກວິທີ ຂຽນແບບຈນີ ທີໜ່ ັງສືກູຍຸ່ ເຈ່າົ ຍງັ ໃຊຢ້ ຄູ່ ື ຂຽນແຕູເ່ ທງິ ລົງລູຸ່ມ ແລະ ແຕູຂ່ ວາຫາຊາ້ ຍ. - ການໃຊ້ພະຍັນຊະນະນ້ັຶນ ເຖິງວູ່າຈະຮຽງກັນແບບປະຖົມປະຖານ ໂດຍປະສະຈາກຫັຼກເກນຢູ່າງສົມເຫດສົມ ຜົນກໍຕາມ ແຕູ່ມີຄວາມພະຍາຍາມໃນການເລີ່ມໃຊ້ກົດເກນ ໃນການກໍານົດຕົວອັກສອນວັນນະຍຸດຂຶ້ນໃຊ້ ເພືີ່ອໃຫ້ ສອດຄູ່ອງກັບສາໍ ນຽງສງູ ຕ່ໍາຂອງສຽງພາສາທມ່ີ ີສຽງວນັ ນະຍດຸ ຫຼື ສຽງຕໍ່າສຽງສູງ. ຕົວຢູ່າງ ຕວົ ອກັ ສອນວັນນະຍດຸ ຂອງກມູຸ່ ຊົນລາວ-ໄຕທີ່ພາກເໜືອຫວຽດນາມ ຕົວຢູ່າງທີ່ສະເໜີໄວ້ຂ້າງເທິງ ສະແດງເຖິງຂັນຕອນສູງຂອງວິວັດທະນາການຖ້າທຽບໃສູ່ຕົວກູຸ່ຍເຈ່ົາ ແຕູ່ກົກຍັງ ລະດັບຕ່ໍາຢູ່ ຖ້າທຽບໃສູ່ຕົວໜັງສທື ີ່ໃຊ້ວັນນະຍດຸ ຂອງລ້ານຊ້າງ, ລ້ານນາ ແລະ ສຸໂຂໄທ ອັນພາໃຫ້ສັນນິຖານໄດ້ອີກວູ່າ ໜັງສືລາວເຮົາກູ່ອນຈະວິວັດທະນາການມາເຖິງຂຶ້ັນຕອນນີຶ້ ແມູ່ນໄດ້ຂ້າມຜູ່ານຂັຶ້ນຕອນການໃຊ້ຕົວອັກສອນວັນນະຍຸດ ເຊ່ິງີ ແຕູ່ກ່ອູ ນໃຊສ້ ອງລະບົບຕົວອກັ ສອນເທ່າົ ນັ້ນຶ ຄ:ື ອກັ ສອນສູງ ແລະ ອັກສອນຕໍ່າ. • ວວິ ດັ ທະນາການຈາກການຂຽນ ຫຼື ເສນຶັ້ ໂຄງ້ ຂອງຕວົ ອກັ ສອນ ພວກເຮາົ ອາດຈະຍົກເອາົ ຕົວອັກສອນບາງຕວົ ທີ່ຍັງຄົງມີພລິ ດຸ ຈະແຈງ້ ມາຊີ້ແຶ ຈງເຖິງແບບຢາູ່ ງຂອງວວິ ັດທະ ນາການຈາກການຂຽນກໍຄືການປັບປງຸ ເສ້ັຶນໂຄ້ງຂອງຕວົ ອັກສອນຕວົ ຢູ່າງການຂຽນຕົວ ( ) ຂອງກູຸ່ຍເຈົ່າ ປະຕິບັດດ້ວຍ ສອງຈັງຫວະຂອງການຂຽນຄື: ຈັງຫວະທີໜີຶ່ງ ຂີດເສ້ຶັນທາງເທິງ ແລ້ວໂຄ້ງລົງມາທ້າຍໜ້ອຍໜຶີ່ງສູ່ວນຈັງຫວະທີສອງ ແມູ່ນຫັນມາຂີດເສ້ຶັນລົງກ້ອງເສ້ຶັນກົ່ງທາງເທິງ ( ). ການຂຽນຕົວອັກສອນສອງຈັງຫວະແບບນ້ີຶ ຂັດກັບທູ່າອູ່ຽງຂອງ ການຂຽນໂດຍທໍາມະຊາດຄື: ພະຍາຍາມຂີດເສັ້ຶນທັງໝົດໃຫ້ໄດ້ຈັງຫວະດຽວກັນ ຫຼື ໃຫ້ຕິດລຽນກັນເທົ່ານຶ້ັນ. ຄວາມ 19

ພະຍາຍາມອັນນຶຈ້ີ ະເຫັນໄດ້ໃນໂຕ “ກ” ຂອງໜັງສລື ຽບນ້ໍາເຊນົັ່ : ( ) ອັນມາຈາກການປຽູ່ ນແປງຂອງວິທີຂີດເສຶັ້ນ ເຊີ່ິງ ແທນທ່ີຈະຂີດເສັຶ້ນຊ່ືີ ໂຄ້ງທາງເບືຶ້ອງເທິງ ເລີຍຫັນມາຂີດເສ້ຶັນໜຶີ່ງຂອງເບຶື້ອງເທິງ ແລ້ວຫັກລົງມາເປັນເສ້ຶັນຕຶ້ັງເບືຶ້ອງລູຸ່ມ ແລ້ວຈີິ່ງໂງ້ງຮອຍໄມ້ຟອຍຂຶ້ນເມືອຂີດທາງເສັ້ຶນເບ້ຶືອງເທິງໂດຍຖ້ິຶມສູ່ວນກົ່ງຕອນທ້າຍນຶ້ັນໄປສູ່ວນໜຶີ່ງ... ວິວັດທະນາ ການໃນຂັນ້ຶ ຕອນຕມໍ່ າ ຄົງຈະເປັນໂຕ “ກ” ຂອງໜັງສືຫາງໜູ (ໄຕດາໍ ) ແລະ ອຶງຮວາ ທີມ່ ີຮູບປະພັນຄເື ສ້ນຶັ ໂຄງ້ ກາ້ ວໜ້າ ກວູ່າເກົ່າເຊົັ່ນ: ໂຕ “ກ” ຂອງໄທດໍານ້ຶັນ ເຫັນວູ່າມີການປັບປຸງຮູບເສ້ັຶນດີຂຶ້ນໜ້ອຍໜີຶ່ງຖ້າປຽບໃສູ່ໜັງສືລຽບນ້ໍາ. ສູ່ວນ ໂຕ “ກ” ຂອງອງຶ ຮວານຶນ້ັ ມກີ ານປບັ ປງຸ ຮູບຕົວອກັ ສອນໃຫ້ກະທັດຮັດກວູາ່ ເກ່ົາ ຄືຖິຶ້ມສວູ່ ນກົກໃຫ້ຍັງເຫອືຼ ແຕູ່ສວູ່ ນທ້າຍ ເທົ່ານນຶ້ັ ... • ຕາຕະລາງປຽບທຽບໜງັ ສືປັນລະວະ ກຍູຸ່ ເຈົ່າ ລຽບນາ້ໍ ຫາງໜູ (ໄທດາໍ ) ອຶງຮວາ ແລະ ໜັງສລື າວປະຈຸບັນ ຕວົ ອັກສອນຫາງໜູຕົວອີື່ນໆ ກໍມພີ ິລຸດ ຫຼື ຮູ່ອງຮອຍຂອງການຂັນ້ຶ ຕອນວິວັດທະນາການຄາ້ ຍຄືກບັ ໂຕ “ກ” ທ່ີ ໄດ້ຍົກໃຫເ້ ຫັນໄປແລ້ວນ້ນັຶ ເຊິີ່ງທງັ ໝົດນີຶ້ ເຮັດໃຫ້ພວກເຮົາເຊອ່ືີ ວູ່າ ຕົວໜັງສືຫາງໜູປະເພດຕູ່າງໆນຶ້ັນ ລ້ວນແລ້ວແຕມູ່ ີ ວວິ ັດທະນາການມາຈາກຕົວໜັງສືກູຸ່ຍເຈົ່າທັງນ້ຶັນ. ມີຮູ່ອງຮອຍສະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າວິວັດທະນາການທີ່ກູ່າວມານ້ຶັນ ແມູ່ນ ວວິ ັດທະນາການອັນດົນນານພໍສົມຄວນ ສິີ່ງຢ້ຶັງຢືນປະຈັກໃນເລ່ືີອງນີ້ຶແມູ່ນຕົວອັກສອນທີ່ໄດ້ສະຫັຼກ ແລະ ຄວັດຫໍ່ຼໄວ້ນໍາ ເຄີ່ືອງທອງສະໄໝເກ່ົາ ເຊີງ່ິ ມີອາຍບຸ ໍ່ຕາໍ່ ກວູ່າສອງພນັ ປມີ າແລ້ວ. • ມຄີ ວາມເປນັ ໄປໄດບ້ ທໍ່ ຕີ່ ວົ ອກັ ສອນລາວບຮູ ານ ມສີ ວູ່ ນຖອດ ຫຼື ຂະຫຍາຍມາຈາກຕວົ ອກັ ສອນຫາງໜູ ທູ່ານ ໄອ-ໂມ-ເຢ (Aymonier) ໄດສ້ ະແດງທັດສະນະຕ່ປໍ ້ຶມຂອງທູາ່ ນ “ເລີກາໂບດ” (Lecam Bodge, III, 702-703) ວ່າູ “ໜງັ ສໄື ທນຶັນ້ ໄດກ້ າເນດີ ຂນຶ້ ມາແລວ້ ຢໃູ່ ນເຂດແຄວນ້ ຕູ່າງໆຂອງລາວກູ່ອນສະຕະວດັ ທີ 12. ສູ່ວນບົດ ບາດຂອງຣາມຄໍາແຫງນຶ້ນັ ພຽງແຕູ່ມາດັດແປງອນັ ທີ່ຈໍາເປນັ ເພ່ີອື ຕອບສະໜອງກັບຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການ ຂອງພາ ສາສະຫຍາມກເໍ ທ່ົານນ້ັຶ ເອງ” 20

ສ່ວູ ນ ທູ່ານ ລຸຍ ຟໂີ ນ ຢືນຢັນວູ່າ “ແບບສະບບັ ຕວົ ອກັ ສອນຂອງຣາມຄໍາແຫງ ເປັນພຽງອານຸສາວະລເີ ສາົ ທໍາອິດ ແຫູ່ງຕ້ຶົນກໍາເນີດຂອງຕົວໜັງສືໄທ ແລະ ລາວ” ຕ່ໍກັບທັດສະນະດ່ົັງກູ່າວ ເຫັນວູ່າ ຍັງບໍ່ມີຄວາມໜ້າເຊ່ີືອຖືພຽງພໍ ເນ່ີືອງ ຈາກທູ່ານຍັບໍ່ທັນຄົຶ້ນພົບຫຼັກຖານທາງສີລາເລກທ່ີມີອາຍຸເກົ່າແກູ່ກວູ່າສີລາເລກຂອງຂຸນຣາມຄໍາແຫງດົັ່ງເຊນ່ົັ ສີລາເລກທີ່ ຄົຶ້ນພົບຢູ່ທີ່ວັດວິຊຸນນະລາດ ແຂວງຫຼວງພະບາງ ໃນປະມານປີ 2009 ໃນສີລາຈາລຶກທີ່ຄົຶ້ນພົບໃນຄ້ຶັງນ້ຶີລ້ວນແລ້ວແຕູ່ ຈາລຶກດ້ວຍຕົວອັກສອນລາວບູຮານທີ່ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືກັບຕົວອັກສອນຫາງໜູຂອງກຸູ່ມຊົນລາວໄຕຫຼາຍທີ່ສຸດ. ຈາກ ການສຶກສາຄົ້ຶນຄວ້າ ແລະ ພິສູດຫຼັກຖານຂອງນັກຄຶົ້ນຄວ້າ ສາມາດຢ້ຶັງຢືນໄດ້ວູ່າ ສີລາຈາລຶກດົ່ັງກູ່າວນຶ້ີ ມີອາຍຸເກົ່າແກູ່ ກວ່າູ ສລີ າຈາລຶກຂອງຂນຸ ຣາມຄາໍ ແຫງ້ຖິງ 400 ປ.ີ ປະຈະບນັ ສີລາຈາລກຶ ດັົ່ງກູ່າວ ຖກື ເກັບຮກັ ສາໄວ້ທ່ພີ ິພິດທະພັນແຫູ່ງ ຊາດຫວຼ ງພະບາງ. ສີລາຈາລຶກຂອງຂຸນຣາມຄໍາແຫງນ້ຶັນ ແຕູ່ກູ່ອນໃຜໆກໍເຊ່ືີອວູ່າແມູ່ນຂອງຈິງ ແລະ ຂຸນຣາມຄໍາແຫງນັຶ້ນ ກໍມີຕົວ ຕົນແທ້. ບັນດານັກປະຫວັດສາດ, ນັກອັກສອນສາດທັງຫຼາຍໃນໂລກ ຕູ່າງກໍທຸູ່ມເທເຫີື່ອແຮງເພືີ່ອທ່ີຈະຄ້ຶົນຄວ້າ ແລະ ຫາຂໍ້ສະຫຼຸບເພີ່ືອສະແດງທັດສະນະໂດຍໄວ ແລະ ອອກວິທະຍານິພົນກູ່ຽວກັບເນ້ຶືອໃນໃຈຄວາມຂອງສີລາຈາ ລຶກ ແລະ ຄວາມຍ່ີິງໃຫຍາຂງຂຸນຣາມຄໍາແຫງ ເຊີ່ິງເປັນຜູ້ສ້າງອານາຈັກອັນກວ້າງໃຫຍູ່ໄພສານ ແລະ ໃຫ້ກໍາເນີດແກູ່ຕົວອັກສອນ ໄທສະຫຍາມ ແລະ ລາວ. ມາຮອດປະຈຸບັນນີ້ຶ ບັນດານັກຄ້ຶົນຄວ້າທັງຄົນໄທເອງ ແລະ ຄົນຕູ່າງປະເທດ ບໍ່ພຽງແຕູ່ຕຶ້ັງຂໍ້ ສງົ ໄສຂ້ຶນເທ່ົານຶ້ັນ ແຕູ່ຍງັ ຊແ້ີຶ ຈງບົງ່ ບອກວູ່າ ສີລາຈາລຶກຂອງຣາມຄໍາແຫງນຶ້ັນ ແມູ່ນລາຊະການທີ 4 ຂອງໄທເປັນຜູ້ເສກ ສັນປ້ຶັນແຕູ່ງມາ. ດຣ. ພິຣິຍະ ໄກຣລຶກ ໄດ້ຂຽນປ້ຶມເຫຶຼ້ັມໜີ່ຶງເປັນພາສາໄທຂຶ້ນ ໃສູ່ຊີື່ວູ່າ “ຈາລຶກພໍ່ຂຸນຣາມຄໍາແຫງ ວເິ ຄາະເຊີງປະຫວັດສາດສິລະປະ” ໂດຍໄດວ້ ິເຄາະ ວິໄຈຫາຫຼກັ ຖານຂມໍ້ ູນທາງດ້ານຕູ່າງໆມາອາ້ ງອງິ ແລວ້ ໃຫຂ້ ້ໍສະຫຸຼບວູ່າ “ຈາລຶກພຂ່ໍ ຸນຣາມຄາແຫງໜ້າຈະທາຂຶ້ນໃນສະໄໝລດັ ຕະນະໂກສິນ ຊູວ່ ງລາຊະການທ່ີ 3 ເຖິງຕ້ົຶນລາຊະການທີ 4” (ໜ້າ ຈະຢູໃ່ ນລະຫວູ່າງຊຸມປີ 1840-1850). ພິເສດ ທູ່ານ ເຈຍຈນັ ພົງ ໜຶີ່ງໃນກອງບູຮານຄະດີ ກົມສິລະປະກາໄທ ໄດຂ້ ຽນ ບົດຄວາມລົງໃນວາລະສານສິລະປະວັດທະນະທໍາ ສະບັບທີ 7 ປີທີ 10 ໜ້າທີ 84 ມີເນຶ້ືອຄວາມວູ່າ “ຕົວອັກສອນຄື ວິວັດທະນາການ, ອັນໃດທີ່ຢູ່ໃນສາຍວັດທະນາການແລ້ວ ຈະຫາກົກເຄຶົ້າບໍ່ໄດ້. ເທົ່ານີ້ຶກໍພຽງພໍ ທີ່ຜູ້ຂຽນຈະຍອມຮັບ ເລືີ່ອງພໍ່ຂຸນຣາມຄໍາແຫງປະດິດຕົວອັກສອນໄທຂຶ້ນເປັນຄັຶ້ງທໍາອິດ ເປັນຮູບລັກສະນະ ແລະ ອັກຂະຫຼະວິທີໃນສີລາຈາລຶກ ຫຼກັ ໜ່ຶີງ” ❖ ອັກສອນໄທສະໄໝຂນຣາມກາແຫງ • ສະຫະຼ • ພະຍັນຊະນະ 21

• ຂຽນເປນັ ຄາເວ້າັ 22

ດ.ຣ ວິແກນ ວິເກີຣີ (Dr Michel VIKERY) ໄດ້ສະເໜີບົດຄວາມຕໍ່ກອງປະຊຸມໄທສຶກສາທີ່ ແຄນເບີຣາ ປີ 1987 ໂດຍສະແດງຄວາມແນູໃ່ ຈວູ່າ “ຈາລຶກພ່ໍຂນຸ ຣາມຄາແຫງ ເປັນຈາລກຶ ທ່ີແຕູ່ງຂນ້ຶ ຕາມຫຼງັ ແລະ ທູ່ານຈະເຊອ່ີື ແບບ ນີຶ້ ຈນົ ກວູາ່ ຈະມີຫກັຼ ຖານອນ່ືີ ໆມາຢ້ຶງັ ຢືນວາູ່ ມນັ ບໍ່ເປນັ ດັົ່ງທີ່ທູ່ານຄຶ້ນົ ພບົ ” ຈາກບນັ ດາທດັ ສະນະຂອງນັກຄົຶ້ນຄວ້າທ່ສີ ະເໜມີ າຂ້າງເທິງ ເຫນັ ວາູ່ ມີຄວາມເປັນໄປໄດສ້ ູງສມົ ຄວນ ທສີ່ ລີ າຈາ ລຶກຂຸນຣາມຄໍາແຫງ ຈະເປັນພຽງສີ່ິງທ່ີຖືກເສກສັນປັຶ້ນແຕູ່ງຂ້ຶນຕາມພາຍຫຼັງ ແລະ ຂຸນຣາມຄໍາແຫງເອງກໍແມູ່ນຕົວລະ ຄອນເນລະມິດໃຫ້ມາເປນັ ພະເອກໃນເວທລີ ະຄອນແຫງູ່ ສໂຸ ຂໄທ. ຄັນເປັນເຊົ່ັນນ້ັຶນ ຄໍາຖາມຕ່ໍມາວູ່າ ລາຊະການທີ 4 ຂອງໄທ ສ້າງສີລາຈາລຶກນຶ້ີຂຶ້ນມາເພ່ືີອຫຍັງ? ຄໍາຕອບນຶັ້ນ ຄົງຈະຢໃູ່ ນຈິນຕະນາການ, ອດຸ ມົ ການ ຫືຼ ຈຸດປະສງົ ທາງດ້ານການເມືອງຫຼາຍກວາູ່ ເຊັົນ່ : - ເອົາສາກລະຄອນບົດນີຶ້ ເສກສັນຄວາມຍີ່ິງໃຫຍູ່ຂອງດິນແດນສຸໂຂໄທ ເຊິີ່ງກູ່າວໄວ້ວູ່າ ກວມເອົາທັງຊາວອູ, ຊາວຂອງ, ເມືອງຊວາ (ຫຼວງພະບາງ) ແລະ ວຽງຈັນ, ວຽງຄໍາ (ຊີ່ືວຽງຈັນ, ວຽງຄໍາ ກໍາເນີດຂຶ້ນໂດຍພະເຈົຶ້າໂພທິສາລະ ລາດ ຄ.ສ 1547 ເຊິີ່ງມີອາຍຸຫູ່າງຈາກສະໄໝຂຸນຣາມຄໍາແຫງເຖິງ 400-500 ປີ ເຫັນວູ່າຂ້ໍນ້ີຶບໍ່ມີທາງເປັນໄປໄດ້ເລີຍ) ແລະ ຄວາມຍິງ່ີ ໃຫຍູຂ່ ອງຂຸນຣາມຄໍາແຫງ ນາມເນລະມິດນຶ້ັນວູາ່ ເປນັ ບິດາແຫູງ່ ພາສາໄທ ແລະ ລາວປະຈບຸ ນັ . - ໃນໜັງສືຈາລຶກອີ່ສານ ຂອງ ທະວັດ ປັນໂນທົກ ຮອງສາດສະດາຈານ ຄະນະມະນຸດສາດ ມະຫາວິທະຍາໄລ ຣາມຄໍາແຫງ ໄດ້ບັນທຶກໄວ້ວູ່າ “ທາງດ້ານອັກສອນສາດນຶ້ັນ ຈາກການສຶກສາສີລາຈາລຶກພົບວູ່າ ກຸູ່ມລາວ-ໄທ (ໄທ ສະ ຫຍາມລ້ວນໆ) ໄດ້ຮັບວັດທະນະທໍາການຂຽນຕ້ັຶງແຕູ່ສະໄໝຊຸມຊົນເປັນອານາຈັກຕອນເໜືອ ບໍລິເວນລ້ອງນໍ້າອູ, ນໍ້າຂອງ (ຊຽງດົງ ຊຽງທອງ ຫືຼ ຫຼວງພະບາງ) ຄັນວູ່າເຄືີ່ອນຍ້າຍມາທາງໃຕ້ (ບໍລິເວນພາກອີ່ສານ) ໃນລັກສະນະຂະ ຫຍາຍຊຸມຊົນມາຢູ່ຮູວ່ ມກັບຊົນພຶື້ນເມືອງເດີມ ກໍໄດ້ຮບັ ຮບູ ແບບຕົວອັກສອນຂອງກູຸມ່ ລາວ-ໄທມາໃຊ້ນໍາ. ສະນັຶນ້ ຈ່ິີງບ່ໍ ພົບວູ່າ ໃນຍຸກສະໄໝໄທ-ລາວ ກູຸ່ມຊົນພາກອີ່ສານຂອງໄທ ໄດ້ໃຊ້ຕົວອັກສອນຂອມຂຽນໜັງສືໃດໆທັງສິຶ້ນ.” ທັດສະ ນະນ້ຶີ ເຫັນວູ່າບ່ໍໜ້າຈະເປັນໄປໄດ້ ເນືີ່ອງຈາກວູ່າ ອານາເຂດທີ່ກູ່າວມາກວມຮອດຫຼວງພະບາງ ແຕູ່ກຸູ່ມຄົນທີ່ອາໄສຢູ່ທີ່ ກາູ່ ວເຖງິ ພັດວາູ່ ໝາຍເຖງິ ຄົນໄທສະຫຍາມລວ້ ນໆ. ພວກເຮົາລອງມາພິສູດເບີິ່ງວູ່າ ມັນມີຄວາມສາມາດເປັນໄປໄດ້ບໍ່ວູ່າ ຕົວໜັງສືຫາງໜູນຶ້ັນ ເປັນໜັງສືທີ່ໃຊ້ກັນ ກອູ່ ນເພິ່ີນທີ່ອານາຈັກລ້ານຊາ້ ງ ແລະ ມຄີ ວາມເປັນໄປໄດອ້ ກີ ບໍວ່ ູ່າ ຕວົ ໜັງສຫື າງໜູມີສູວ່ ນປະສົມປະສານ ຊູ່ວຍປະກອບ ຕົວອັກສອນລາວບູຮານ ແລະ ລາວປະຈຸບັນນຶ້ຂີ ້ຶນມາ? ທັງສອງຢາູ່ ງນ້ີຶ ທ່າູ ນ ຫຸມພັນ ຣດັ ຕະນະວົງ ເຫັນວູ່າມີຄວາມເປັນ ໄປໄດ້ດວ້ ຍເຫດຜນົ ດັ່ົງນ້ຶີ: 1) ອາຍຸການຂອງໜັງສືຫາງໜູນັນຶ້ ມີເກົ່າແກູ່ ແລະ ແຜູ່ຂະຫຍາຍໃນໝູ່ປະຊາຊນົ ຕະກຸນລາວ-ໄຕທ່ີອາໄສຢໃູ່ ນ ພາກເໜອື ຫວຽດນາມໃນປະຈບຸ ັນ ແລະພາກຕາເວນັ ອອກສຽງເໜືອຂອງລາວໃນຕົຶ້ນຄດິ ຕະສັງກາດ. 2) ຂຸນບູລົມ ສັນນິຖານໂດຍທົ່ວໄປວູ່າເປັນມະຫາລາດ ມີສູນກາງຕ້ັຶງຢູ່ເມຶືອງແຖງ ໄດ້ສ່ົງລູກຊາຍ 7 ຄົນ ໄປ ກິນຫົວເມອື ງຕູ່າງໆ ໃນນັ້ຶນ ນບັ ທັງລ້ານຊາ້ ງ, ລ້ານນາ ແລະ ລ້ານເພຍ (ອະຍຸດທະຍາ). ຫາກວູ່າຂໍ້ມູນຂງຕາໍ ນານນີ້ຶມີຈິງ ພວກເຮົາກໍພໍຈະຮູ້ໄດ້ວູ່າ ໄດ້ມີການສົ່ງອິດທິພົນ ຂ້ອຍຂ້າມ້າຕູ່າງ ແລະ ປະຊາຊົນພົນລະເຮືອນຂະບວນໃຫຍູ່ໜ່ີຶງມານໍາ ຂຸນລໍ ເພີ່ືອຕ້ຶັງຫັຼກປັກແຫູ່ຼງໃນດິນແດນລ້ານຊ້າງ. ພຶື້ນທ້າວຮູຸ່ງທ້າງເຈືອງ ອັນເປັນພື້ຶນແອ້ມປະຫວັດສາດນຶ້ັນ ຍັງໄດ້ ສະທ້ອນໃຫ້ເຫັນເຖິງການພົວພນັ ແລະ ການສູ້ຮົບຕບົ ຕີກັນລະຫວູ່າງອານາຈັກລາວຕອນເໜອື ກັບເມືອງປະກັນ (ພາກ ເ ໜືອຫວຽດນາມ) ພ້ອມທັງມີການຈັບສະເລີຍເສິກສົ່ງມາເປັນການໃຫຍູ່ນໍາດ້ວຍ ເຊິ່ີງກໍນັບວູ່າເປັນຂະບວນຄົນ ມາຕັຶ້ງ ຫກຼັ ປກັ ຖານໃນອານາຈັກລາວອກີ ຂະບວນໃຫຍູໜ່ ຶີ່ງ. 3) ເມື່ີອອານາຈກັ ລາວພາກເໜືອຂອງຂຸນລໍ ຫຼື ຕະກຸນລາວທາງພາກເໜືອ ມີຄວາມເຂ້ຶັມແຂງ ແລະ ຢູ່ເຢັນເປັນ ສກຸ ພສໍ ົມຄວນ ປາກດົ ການໂດຍທໍາມະຊາດອນັ ໜ່ີຶງ ກແໍ ມູ່ນການອົບພະຍົບ ຍົກຍາ້ ຍຖ່ິີນຖານເຂົຶ້າມາຢູ່ອາໄສ. ຈາກຮູ່ອງ ຮອຍ ແລະ ຂໍ້ມູນຕູ່າງໆຫຼາຍຢູ່າງ ພວກເຮົາກໍພສໍ ະຫຸບຼ ໄດ້ວູ່າ ໄດ້ມີຍກົ ຍ້າຍຖີ່ິນຖານຂອງກຸູ່ມຊນົ ລາວ-ໄຕຈາກພາກ ເໜື 23

ອຫວຽດນາມເຂ້ົາຶ ມາລາວເປນັ ຈາໍ ນວນຫາຼ ຍຄ້ຶງັ ແລະ ກະແສການອບົ ພະຍົບນີ້ຶ ສືບຕມໍ່ ີມາຈນົ ເຖິງຍກຸ ຫັຼງໆມານີຶ້ ອັນເນອ່ີື ງ ມາຈາກສາເຫດແຕກຕູ່າງກນັ . ສາຍນາໍ້ ອູ: ສາຍທາງປະຫວັ ດສາດ ແຫູ່ງການເຄືີອ່ ນຍ້ານຖ່ິີນຖານຂອງພວກລາວເດີມສາຍໜີ່ງຶ ຈາກແກວຈີ ມາສູ່ ດິນແດນຫຼວງພະບາງ. ທ່າູ ນ ປາວີ ກໍໄດໃ້ ຊ້ເສນຶ້ັ ທາງນຶ້ີ ເພື່ອີ ເດນີ ທາງແຕ່ຫູ ວຼ ງພະບາງສູ່ເມອື ງແຖງ. ເຫດຜົນທຍີ່ ົກມາຂາ້ ງເທິງນ້ຶັນ ເປນັ ຂໍ້ພິສູດວາູ່ ຕົວໜງັ ສຫື າງໜູນັຶນ້ ໄດ້ແຜູ່ຜາຍມາສູ່ດິນແດນຂອງອານາຈກັ ລາວ ຕອນເໜອື ກອູ່ ນຈະມຕີ ວົ ໜງັ ສືຮບູ ແບບໃດໆມາປະສົມປະສານ. ເປັນທີໜ່ າ້ ສັງເກດວູາ່ : “ໜັງສືຫາງໜ”ູ ນນ້ັຶ ແມນູ່ ບູຮານ ເຂດເໜືອຂອງລາວເປັນຜູ້ຕ້ຶັງ ບ່ໍແມູ່ນພວກຜູ້ໄຕແຕູ່ຢູ່າງໃດເລີຍ ອັນເຮັດໃຫ້ສັນນິຖານໄດ້ວູ່າ ຕົວໜັງສືດ່ົັງກູ່າວ ກໍໃຊ້ ກນັ ຢໃູ່ ນລາວໃນໄລຍະອັນແນູ່ນອນເຊົ່ັນກັນ. 4) ເຫດຜນົ ອັນສຸດທ້າຍ ອນັ ຂອ້ ນຂາ້ ງແໜນ້ ພສໍ ມົ ຄວນຄື: ອກັ ສອນວັນນະຍດຸ ແລະ ສະຫຼະ “ໃx” + ອັກສອນວັນນະຍຸດ ຄືອັກສອນທ່ີມສີ ຽງຕໍ່າ, ສຽງກາງ ແລະ ສຽງສູງ ໃນຕົວຂອງມັນ ເມ່ອືີ ປະກອບສະຫຼະ ແລ້ວ ກໍຈະອູ່ານອອກສຽງວນັ ນະຍດຸ ຕາໍ່ -ສງູ ໄດ້. ໃນສະໄໝທີ່ໜງັ ສືຕະກຸນລາວ-ໄຕແບບຕູ່າງໆ ຍັງບ່ທໍ ັນໃຊໄ້ ມ້ວັນນະຍຸດ ມາປັນພາຫະນະຜນັ ສຽງນັນ້ຶ ກຸມຊນົ ພວກນີຶ້ ໃຊ້ອັກສອນວນັ ນະຍດຸ ແທນ. ຕວົ ຢູາ່ ງ: ສຽງກາງ: ກ ຈ ດ ຕ ບ ປ ຢ ອ ສຽງສູງ: ຂ ສ ຖ ຜ ຝ ຫ x x x x x x ສຽງຕໍາ່ : ຄ ຊ ທ ພ ຖ ຟ ຮ ງ ນ ມ ຍ ລ ວ ການທີ່ມີສາມປະເພດສຽງເທົ່ານ້ຶີ ນັບວູ່າບໍ່ພໍສໍາລັບບັນທຶກສໍານຽງຂອງກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕ ເພາະມີສໍານຽງຢູ່ດ້ວຍກັນ ຕງັຶ້ 5-6 ສານຽງ ເຊ່ິີງແຕູ່ລະຕົວພະຍັນຊະນະ ກໍຕ້ອງການອອກສຽງໃຫໄ້ ດຕ້ າມສານຽງຕາູ່ ງໆທີ່ມີຢູ.່ ເພ່ືີອແກຂ້ ້ບໍ ົກພ່ອູ ງໃນ ອກັ ຄະຫລະຂອງກູຸ່ມຊົນນີ້ຶ ເພີ່ນິ ຈີິ່ງປະດິດພະຍັນຊະນະປະສົມຂນຶ້ ມາເສມີ ເພອີື່ ໃຫ້ສາມາດອອກສຽງສງູ ໄດ:້ ຕວົ ຢູ່າງ: ຫ + ງ = ຫງ ຫ + ມ = ຫມ ຫ + ຍ = ຫຍ ຫ + ລ = ຫລ ຫ + ນ = ຫນ ຫ + ວ = ຫວ ການຄິດຄຶົນ້ ຕົວອກັ ສອນປະສົມນ້ີຂຶ ຶ້ນມາເສີມກໍ່ຍັງບ່ໍທນັ ພຽງພໍກັບຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການ ຂອງສໍານຽງດົງ່ັ ນຶັ້ນ ມາຮອດກາລະອັນແນນູ່ ອນຫນ່ີຶງຈງິີ່ ເກດີ ມກີ ານປະດດິ ເຄອ່ືີ ງຫມາຍ ວນັ ນະຍຸດຂນຶ້ ມາໃຊຕ້ ື່ີມເຊນ່ັົ : xີ,່ xຶ,້ x, x ການຄົ້ຶນຄິດເຄືີ່ອງຫມາຍວັນນະຍຸດມາເສີມບັ້ຶນຫລັງນຶ້ີ ເຮັດໃຫ້ພະຍັນຊະນະວັນນະຍຸດທັງຫລາຍ ນັບທັງ ພະຍັນຊະນະປະສມົ ນ້ັຶນ ກາຍເປັນສີ່ິງເຫຼືອເພ່ີອື ໄປ, ຖ້າຈະເບ່ີິງໃນແງູ່ກະຕະວິທະຍາ, ແນວໃດກໍ່ດີ ບັນຫາສໍາຄັນ ໃນນຶ້ີ ແມູ່ນການຄົ້ຶນຄິດຕົວອັກສອນວັນນະຍຸດ ຫຼື ພະຍັນຊະນະປະສົມ ໃຫ້ມີສຽງວັນນະຍຸດເປັນຕ້ົຶນແມູ່ນເອົາ ຕວົ “ຫ” ນໍາໜ້າປະສົມກັບພະຍັນຊະນະອ່ີືນເພີ່ືອໃຫ້ອອກມາເປັນສຽງວັນນະຍຸດໃດຫນີຶ່ງ ຂ້າພະເຈ້ົຶາສັງເກດເຫັນ ວູາ່ ທ່ໃີ ຊ້ແຜີ່ຫູ າຼ ຍກວູ່າເພນ່ີິ ແລະ ປະສົມບເໍ່ ລືອກພະຍັນຊະນະ ແມູນ່ ຢູ່ໃນຕົວຫນັງສືຫາງໜູ. ປາກດົ ການອນັ ນຶ້ີ ຈະບໍ່ເປນັ ການສສໍ່ ະແດງໃຫ້ເຫນັ ວູາ່ ພະຍນັ ຊະນະປະສມົ ຂອງກູຸ່ມຊນົ ລາວລ້ານຊາ້ ງຕອນ ເໜືອ ເຊງ່ີິ ມີຢ່ໃູ ນຈໍານວນຈໍາກັດນັ້ຶນ ແລະ ເບົາບາງກວູ່ານ້ຶັນ ເກີດມາຈາກການເລືອກເຝ້ຶັນຍ້ອນເອົາມາຈາກໜັງສຫື າງໜູ ເພີື່ອໃຊອ້ ັກສອນວນັ ນະຍຸດສຽຕໍ່າ ຄຽງກັນທຸກຕວົ ເລີຍ ເຊ່ິງີ ມບີ າງຢູ່າງເຫືຼອເພີອ່ື ແລະບໍ່ຈໍາເປັນ. + ສະຫະຼ ໃx: ສາດສະດາຈານ ກໍາທອນ ສະຖິຣະກຸນ ເຈົ້ຶາຂອງຜົນງານ “ລາຍສືໄທນີຶ້ 700 ປີ” ພິມຄ້ັຶງທີ 3 ໂດຍອົງການຄ້າ ຂອງຄຸຣສຸ ະພາ ພ.ສ 2530 ທ່ີບາງກອກ ໄດ້ມີເນືອຶ້ ໃນບັນທຶກໄວ້ໜ້າທີ່ 100 ວາູ່ : “ເປນັ ຫຍງັ ເຮົາຈິງີ່ ສາ້ ງຮູບແບບຂອງ ການອອກສຽງດຽວກັນຫຼາຍຢາູ່ ງ ກບໍ ່ມໍ ຜີ ູອ້ ະທິບາຍ. ເປນັ ຫຍງັ ສະຫຼະໄອໄມ້ມວ້ ນ (ໃx) ຈງີິ່ ມໃີ ຊ້ຢູ່ 20 ຄໍາເທົາ່ ນຶ້ັນ”. 24

ສ່ວູ ນອາຈານ ປະເສີດ ນະນະຄອນ ໄດ້ໃຫ້ຄວາມເຫັນໄວ້ວູ່າ: “ຖ້າເຮົາຕັດສະໄອໄມ້ມ້ວນ (ໃx) ອອກ ແລ້ວໃຊ້ ສະຫະຼ ໄອໄມ້ມາຍ (ໄx) ພຽງຢູ່າງດຽວ ກບໍ ໜໍ່ າ້ ຈະເຮດັ ໃຫກ້ ານຂຽນໜງັ ສືໄທເກີດຄວາມຜິດພາດໄດ້ ຖ້າເຮົາໃຊສ້ ະຫະຼ ໄ x ຢູ່າງດຽວ ຕັດ ໃx ອອກ ກໍເຮດັ ໃຫກ້ ານຂຽນໜັງສືໄທສະດວກຂຶນ້ ຫຼາຍ”. ຜຄູ້ ້ນຶົ ຄວາ້ ເຫນັ ວາູ່ ທັດສະນະຂອງອາຈານໃຫຍູ່ທງັ ສອງທາູ່ ນທສີ່ ະເໜມີ າຂາ້ ງເທງິ ນ້ນັຶ ມີຄວາມສໍາຄັນຫາຼ ຍ ແລະ ກງົ ກບັ ບນັ ຫາທີ່ພວມສກຶ ສາຄນ້ົຶ ຄວາ້ ພໍດ.ີ ສະຫຼະ ໃx ແມູ່ນເລືອີ່ ງເລັກໆນອ້ ຍໆ ເຊງ່ີິ ນກັ ຄ້ົຶນຄວາ້ ຫາຼ ຍທູາ່ ນ ບ່ໍໄດໃ້ ຫ້ຄວາມສົນໃຈເລີຍ ແຕູ່ບັນຫານຶ້ເີ ອງ ທ່ີ ມີຄວາມສໍາຄັນອັນຍອດຍ່ິີງ ໃນການທ່ີຈະຄ້ຶົນຄວ້າ ກວດກາເບ່ິີງຮາກເຫງົຶ້າຂອງຕົວໜັງສືໄທ ແລະ ລາວໃນປະຈຸບັນ. ພວກເຮົາພຽງແຕູ່ຕຶັ້ງຄໍາຖາມຂຶ້ນວູ່າ: ເມີ່ືອສໍານຽງເວຶົ້າຂອງພາສາໄທ ມີສຽງໄອຕົວດຽວ ເປັນຫຍັງຈີ່ິງມີສະຫຼະໄອໄວ້ທັງ ສອງຮບູ (ໃx ໄx) ໂດຍບນໍ່ ັບສະ xັຍ ເຊງິ່ີ ມາຈາກແບບປະສົມສະຫຼະຂອງອິນເດຍໂດຍແທ້? ໃນເມີອື່ ໃນເຂດແຄວນ້ ສໂຸ ຂ ໄທບໍ່ມີຄົນເວຶົ້າສຽງໄອສອງສຽງ ເປັນຫຍັງ “ພໍ່ຂຸນຣາມຄໍາແຫງ” ຜູ້ເຊິີ່ງຖືກຂະໜານນາມໃຫ້ວູ່າ ເປັນຜູ້ປະດິດຕົວໜັງສື ໄທ ຈີິ່ງຮູ່າວປະດິດສະຫຼະທ່ີບໍມ່ ີຢ່ໃູ ນສໍານຽງສຽງເວຶົ້າຂອງຕົນເອງ ເຊິ່ີງບ່ໍມປີ ະໂຫຍດຫຍັງຂ້ຶນມາ ໃນທາງກງົ ກັນຂ້າມກັນ ມັນຍັງເຮັດໃຫ້ເປັນການກີດຂວາງ ແລະ ເກີດຄວາມສັບສົນໃນພາສາຊ່ີືໆ. ຕາມທໍາມະດາແລ້ວ ຊາດໜຶ່ີງໆ ເມ່ີືອປະດິດ ສະຫຼະ ແລະ ພະຍັນຊະນະຂຶ້ນມາເພ່ືີອປະກອບເປັນພາສາຂຽນຂອງຕົນ ກູ່ອນອືີ່ນຕ້ອງຄໍານຶງເຖິງສຽງຂອງຕົວອັກສອນ ແລະ ສໍານຽງສຽງເວົຶ້າຂອງຊົນຊາດຕົນເສຍກູ່ອນ. ການປະດິດຕົວອັກສອນ ແລະ ສະຫຼະນຶັ້ນ ຕ້ອງໃຫ້ພໍດີກັບຄວາມ ຈໍາເປັນທີ່ສຽງຂອງຕົວອັກສອນ ແລະ ສໍານຽງທີ່ພາສາຂອງຕົນມີຢູ່. ໃນນ້ີຶເປັນຄວາມພະຍາຍາມຂອງບັນດານັກປາດໃນ ສະໄໝດຶກດໍາບັນ. ມີເຄີຍມີໃນຫຼັກພາສາສາດທີ່ຈະຮູ່າວປະດິດໄປຕາມວາດຕາມເຊີງໂດຍປາສະຈາກຫຼັກມູນຄວາມຈິງ ຢູ່າງຂາດສໍາປະຊັນຍະ ຫືຼ ປະດິດທ່ີສໍານຽງສຽງເວົຶ້າໃນພາສາຕົນບ່ໍມີ ຫືຼ ຖ້າຫາກຮູ່າວປະດິດໄປ ກໍບໍ່ຖືວູ່າເປັນເລ່ືີອງເປົ່າ ດາຍ ຕາມມຕີ າມເກດີ ແຕູ່ຢາູ່ ງໃດ ແຕູ່ທຸກໆສະຫຼະທ່ີໄດ້ຮັບການປະດິດແຕູ່ງຂ້ຶນມານ້ຶັນ ລວ້ ນແຕູ່ມສີ ຽງສໍານຽງຮອງຮັບຢູ່ ຢ່າູ ງຄົບຖ້ວນ ແລະ ສະຫຼະ ໃx ນ້ີຶ ແນູນ່ ອນວູ່າຕອ້ ງກໍາເນດີ ຂນ້ຶ ຢໃູ່ ນຊມຸ ຊນົ ທີ່ມສີ ໍານຽງສະເພາະຂອງມັນນອກຈາກສະຫຼະ ໄx ຊຸມຊົນໃດຫາກບມ່ໍ ສີ ຽງສະຫະຼ ໃx ສະແດງວູ່າຊຸມຊນົ ນຶ້ັນ ຢມື ແບບຂອງຊມຸ ຊນົ ອນ່ືີ ມາໃຊ້ ເຊີິງ່ ກໍສະແດງໃຫ້ເຫນັ ອີກ ວາູ່ ຊຸມຊນົ ນ້ຶັນ ບໍ່ໄດ້ປະດິດມັນຂ້ຶນມາໃຊ້ເອງ. ເມ່ືີອຊຸມຊົນນ້ຶັນໆ ບໍໄ່ ດ້ປະດິດສະຫຼະ ໃx ຂ້ຶນມາໃຊ້ເອງ ກໍສະແດງວູ່າ ບໍ່ ໄດ້ປະດດິ ທົ່ວທັງລະບົບສະຫະຼ ກຄໍ ືພະຍນັ ຊະນະທງັ ໝດົ ເລຍີ ພຽງແຕູ່ຢມື ຂອງທີປ່ ະດດິ ແລ້ວຈາກຄນົ ອືີນ່ ມາໃຊ້ເທ່ົານັນຶ້ . ພວກເຮົາລອງມາພິສູດນໍາກັນເບີິ່ງ ວູ່າຊຸມຊົນຜູ້ທີ່ອອກສຽງສະຫຼະ ໃx ໂດຍສະເພາະ ໂດຍບໍ່ໄດ້ຊໍ້າກັບສຽງສະຫຼະ ອນື່ີ ມີຢູ່ບູ່ອນໃດແດູ່ ແລະ ກອູ່ ນອີນື່ ພວກເຮົາຕອ້ ງຮວູ້ ູ່າສຽງແທຂ້ ອງສະຫຼະໃx ເປັນແນວໃດ ດ່ົັງຕົວຢາູ່ ງລູມຸ່ ນີ:ຶ້ ໃx = xະ + xື (a + h = ah) ໄx = xະ + xື (a + h = ai) ສະຫະຼ ໃx ແລະ ໄx ມີສອງສຽງແຕກຕູ່າງກັນຢູ່າງຈະແຈ້ງ ແລະ ສຽງສະຫຼະ ໃx ກບໍ ໍ່ຊໍ້າກັບສຽງສະຫຼະອີ່ືນ. ກຸູ່ມ ຊົນທອ່ີ ອກສຽງສະຫະຼ ໃx ເທ່ົາທພ່ີ ົບໃນປະຈຸບັນກໍມີຊາວຫຼວງພະບາງ, ຊາວໄຕດາໍ , ຊາວນງຸ , ຜູ້ຈວງ ແລະ ຊາວໃຕໂ້ ຂງ ຂອງເມືອງເມາົ ໂຫຼງ. ສວູ່ ນເຫອຼື ນ້ນັຶ ອອກສຽງສະຫະຼ ໃx ໃນທາໍ ນອງຕູ່າງກັນເຊນົ່ັ : - ວຽງຈັນ ອອກສຽງເປນັ ໄx = ai - ພາກໃຕ້ລາວ ອອກສຽງເປນັ ໄx = ai - ພາກອີສ່ ານໄທ ອອກສຽງເປນັ ໄx = ai - ໄທສະຫຍາມ ອອກສຽງເປັນ ໄx = ai - ໄທສຸໂຂໄທ ອອກສຽງເປັນ ໄx = ai - ລາ້ ນນາ ອອກສຽງເປັນ ໄx = ai ແລະ u - ລຶື້ ອອກສຽງເປນັ ໄx = ai ແລະ u 25

- ຊຽງຂວາງ ອອກສຽງເປນັ ເxີ = - ໄຕແດງ, ໄທຂາວ ອອກສຽງເປນັ ເxີ = ໃນເມ່ືີອກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕ 3 ຈາໍ ພວກອອກສາໍ ນຽງ ໃx ເປັນສໍານຽງສະເພາະແລ້ວ ຈະສາມາດເວ້ົຶາໄດ້ບໍວ່າູ ແມູ່ນ ໜີ່ຶງໃນຈໍານວນກຸມຊົນນ້ີຶເປັນຜູ້ປະດິດສະຫຼະທີ່ມີທັງສະຫຼະ ໄx ແລະ ໃx ເພ່ືີອຕອບສະໜອງກັບສໍານຽງທີ່ຕົນມີຢູ່. ສໍາລັບກູຸ່ມໃຕ້ໂຂງ (ເມືອງເມົາໂຫຼງ) ນຶ້ັນມີລະບົບຕົວອັກສອນແງູ່ໜຶີ່ງຕູ່າງຫາກ ເຊິີ່ງໄກຈາກແບບສະບັບຂອງລ້ານຊ້າງ, ລ້ານນາ ແລະ ສຸໂຂໄທ ຈິີ່ງບໍ່ສາມາດເປັນຜູ້ປະດິດສະຫຼະ ໃx ໃນຮູບແບບນຶີ້ໄດ້. ທີ່ເຫຼືອ ກໍຄົງຈະເປັນຊາວຫຼວງພະບາງ ແລະ ພວກໄຕດາໍ . ຄາໍ ທໃີ່ ຊ້ ໃx ແລະ ອອກສຽງ (au) ຂອງຫຼວງພະບາງ ແລະ ໄຕດາທີ່ມຢີ ູດ່ ວ້ ຍກັນປະມານ 20 ກວູ່າຄາຄ:ື 1/ ໃກ້ = ມ່ໍ 2/ ໃຄ = ຂງີ ໃຄ 3/ ໃຄູ່ = ພອງ, ແຫງ້ 4/ ໃງູ່ = ຝູຸ່ນ, ຂ້ຝຶີ ຸູນ່ 5/ ໃຈ = ຫວົ ໃຈ 6/ ໃຈ້ = ປໃີ ຈ້ 7/ ໃສ = ແຈ້ງ, ປອດ, ບອູ່ ນໃດ 8/ ໃສູ່ = ເອາົ ໃສູ່ 9/ ໃສ້ = ປໃີ ສ້ 10/ ໃຊູ່ = ບ່ໍໃຊູ່ແມູ່ນ, ບແໍ່ ມ່ນູ 11/ ໃຍ = ເສ້ນັຶ , ໃຍ 12/ ໃຫຍູ່ = ໃຫຍໂູ່ ຕ 13/ ໃດ = ແນວໃດ, ອັນໃດ 14/ ໃຕ = ກະເພາະອາຫານສດັ ປີກ 15/ ໃຕ້ = ທິດໃຕ້ 16/ ໃນ = ຂາ້ ງໃນ 17/ ໃບ = ໃບໄມ້ 18/ ໃບ້ = ໂງງູ່ ູາ່ ວ 19/ ໃຜ = ແມ່ນູ ໃຜ 20/ ໃພ້ = ລູກໃພ້ 21/ ໃຫ້ = ເອາົ ໃຫ້ 22/ ໃຮູ່ = ໃຮູ່ນາ 23/ ໃໝ = ປັບໃໝ 24/ ໃໝູ່ = ປໃີ ໝູ່ 25/ ໃຫຼ = ນອນໃຫຼ ດົ່ງັ ນັນຶ້ , ມັນບ່ໍເປັນໜ້າສົງໄສຫຍັງອກີ ແລ້ວໃນຂ້ໍທີວ່ ູ່າ ສະຫະຼ ໃx ນຶັນ້ ມກີ ົກເຄ້າົຶ ມາຈາກຝງົັ່ ຊ້າຍຂອງແມູ່ນ້ໍາຂອງ ແລ ຮູບແບບຂອງພະຍັນຊະນະ ກໍຄືສະຫຼະທີ່ໃຊ້ກັນຢູ່ໃນດິນແດນເມືອງຂວາລ້ານຊ້າງ ເຊ່ີິງສືບທອດ ແລະ ພັດທະນາມາ ຈາກໜສັ ຫື າງໜູທີພ່ ັດທະນາມາຈາກໜັງສືກູ່ຍຸ ເຈາ່ົ ນຶ້ັນເອງ. 26

ສະຫບຼຸ ລວມແລວ້ ໜັງສືກຍຸູ່ ເຈາົ່ ແມ່ນູ ສັຍາລກັ ຂອງອກັ ສອນແຫງູ່ ການຂ້າມຜູ່ານຈາກການໃຊ້ໜງັ ສເື ຄ່ອີື ງໝາຍ ຂອງຈນີ ມາສກູ່ ານນໍາໃຊ້ອກັ ສອນທີ່ມອກັ ຂະຫຼະວທິ ີແບບອິນເດຍ. ໜັງສືດັົ່ງກາູ່ ວທີ່ແຜງມາຈາກໜງັ ສືປັນລະວະໂດຍກົງ ນນັ້ຶ ມີຮູບແບບປະຖມົ ປະຖານໃນການປະກອບພະຍັນຊະນະ ແລະ ສະຫະຼ ອນັ ສະແດງເຖິງຄວາມເກົ່າແກູ່ ແລະ ລັກສະນະ ເຄຶົ້າເດີມຂອງແບບຕົວໜັງສືຂອງກູຸ່ມຊົນລາວ-ໄຕທີ່ພາກເໜືອຫວຽດນາມ ເປັນໜັງສືທີ່ໄດ້ຮັບການສືບທອດປັບປຸງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວເລຶ້ືອຍມາ ຈົນເຮັດໃຫ້ສາມາດກາຍມາເປັນພາະນະໃນການບັນທຶກພາສາປາກເວຶົ້າໃນລະດັບອັນ ແນູ່ນອນ. ປະຈຸບນັ ເຖິງແມູ່ນວູ່າ ຫັຼກຖານຕົວຈິງ ກູ່ຽວກັບການໃຊ້ໜັງສືຫາງໜູໃນເຂດພາກເໜືອຂອງລາວໃນສະໄໝ ບູຮານຍັງບທໍ່ ນັ ພົບກດໍ ີ. ແຕ່ຜູ ູຄ້ ້ຶົນຄວ້າເຊີື່ອວາູ່ ດິນແດນບຮູ ານທເ່ີ ປນັ ປະເທດລາວຕອນເໜືອ ຄົງໄດຮ້ ັບເອົາໜງັ ສືຫາງໜູ ມາໃຊ້ກູ່ອນອັກສອນອ່ືີນໆ ຫຼື ໃຊ້ຄຽຄູ່ກັບຕົວອັກສອນອີ່ືນໆ ອັນໄດ້ກາຍມາເປັນພ້ືຶນ ຖານໃນການສ້າງໂຄງຮູ່າງລະບົບ ໜັງສືສະໄໝໃໝູ່ຂອງລາວ ແລະ ຂອງໄທໃນຂ້ຶັນຕໍ່ມາ. ເຫດທີ່ປາສະຈາກຂໍ້ມູນເປັນຫຼັກຖານຮູບປະທໍາອັນແນູ່ນອນນ້ຶັນ ຜູ້ຄ້ົຶນຄວ້າເຊອ່ີື ວ່າູ ສງ່ີິ ສໍາຄັນທີ່ສດຸ ກຄໍ ງົ ຈະໄດແ້ ກູ່ການທີໜ່ ັງສປື ະເພດນຶີ້ ບ່ໍໄດໃ້ ຊ້ເຂຶ້ົາໃນການບນັ ທກຶ ພທິ ີກໍາຕູ່າງໆທາງສາ ສະໜາ ຈິີງ່ ບໍ່ໄດ້ສະຫັກຼ ໄວໃ້ ນແຜູ່ນຫນີ ຫຼື ວດັ ຖທຸ ີແ່ ຂງທນົ ທານ 27

(ຕວົ ໜງັ ສືກູ່ຍຸ ເຈົາ່ ທີ່ຂຽນເປນັ ຄວາມໄທດາ) ຈນົ ເຫຼອື ມາ ຮອດມາເຖິງມນື ກັ ຄຶ້ົນຄວາ້ ຍກຸ ປະຈບຸ ັນ. ແຕູ່ເຖງິ ຢູ່າງໃດກໍຕາມ ຫຼາຍສິ່ງີ ຫຼາຍຢູ່າງຍງັ ຄງົ ເປັນປິດສະໜາ ແລະ ມີຄວາມສະລັບຊັບຊ້ອນໃຫ້ຄົນຫຸ້ຼໃໝູ່ໄດ້ສຶກສາຄ້ົຶນຄວ້າ ຫືຼ ແມູ່ນແຕູ່ຂໍ້ມູນທີ່ເປັນຮູບເປັນຮູ່າງທີ່ປາກົດໃຫ້ຜູ້ຄົນໄດ້ສຶກ ສາ ເຊົ່ັນ ສີລາຈາລຶກຂອງ “ຂຸນຣາມຄໍາແຫງ” ເຊ່ິີງຫຼາຍທູ່ານຖືວູ່າເປັນຫັຼກຖານອັນຊັດເຈນ ແນູ່ນອນທີ່ສຸດ ແຕູ່ກໍຍັງມີ ພິລຸດໃຫ້ເຮັດເກີດການຕຶັ້ງຂໍ້ສົງໄສຫຼາຍຢູ່າງຂຶ້ນມາຈົນເຖິງບັດນີ້ຶ. ແນູ່ນອນວູ່າຄວາມຈິງໃນດ້ານເຄ້ຶົາມູນຂອງໜັງສືນັ້ຶນ ເປັນເລືີ່ອງບໍ່ງູ່າຍປານໃດໃນການທ່ີຈະຄົຶ້ນຄວາຫາຄວາມຈິງ. ແຕູ່ກໍຄົງຈະບ່ໍເປັນເລີື່ອງທີ່ຫືຼອບູ່າກວູ່າແຮງອງບັນດາ ນກັ ວິທະຍາສາດ ຜູ້ທີ່ມີຄວາມສາມາດກວ້າງໄກທັງຫຼາຍ. ອີກປການໜີ່ຶງ ການເວລາ ຈະເປັນເຄ່ີອື ງພິສູດເຖິງຄວາມເປັນ ຈິງຕາູ່ ງໆ ທີປ່ ະຈຸບັນຍັງບໍມ່ ີສິງີ່ ຢນື ຢັນໄດຢ້ ູ່າງນຶ້ນັ ແນູ່ນອນ. ➢ ອັກສອນລາວເດີມທີ່ປາກດຫກັຼ ຖານຈາກສລີ າຈາລຶກອກັ ສອນລາວ ອິງໃສູປ່ ມຶ້ “ຄວາມເປັນມາຂອງຊນົ ຊາດລາວ” ຂອງ ບຸນມີ ເທບສເີ ມອື ງ ໄດສ້ ະເໜີກຽູ່ ວກັບຄວາມເປັນມາ ຂອງອັກສອນລາວ ພ້ອມທັງຍົກຫັຼກຖານການກາໍ ເນີດຂອງອັກສອນລາວໄວ້ດງ່ັົ ນີ:້ຶ - ສລິ າຈາກລກຶ ອກັ ສອນລາວອາຍພຸ ນັ ປທີ ີ່ກມົ ມະລຽນພະທາດຫວຼ ງ ນະຄອນຫວຼ ງວຽງຈນັ ອງິ ຕາມຫກຼັ ຖານທາງວດັ ຖຫຸ າຼ ຍຢູ່າງທ່ຄີ ຶນົ້ ພົບໃໝູໃ່ ນທາ້ ຍສະຕະວດັ ທີ 20 ແລະ ຕົຶນ້ ສະຕະວດັ ທີ 21ເຊົັ່ນ: ເຄ່ືີອງປຶັ້ນດິນເຜົາ, ເຄ່ືີອງໃຊ້ທ່ີເຮັດດ້ວຍໂລຫະທອງສໍາລິດທ່ີຄນຶ້ົ ພົບຢູ່ຂຸມຝັງສົບທ່ີບ້ານຊຽງ ແລະ ໂນນົກທາ ແລະ ຍັງມີ ສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍທີ່ຈາລຶກໄວ້ໃນໄລຍະເວລາແຕູ່ 187 ປີ ໄປເຖິງ 830 ກວູ່າປີ. ຜູ່ານມາ ບັນດາສິລາຈາລຶກເຫ່ຼົານ້ຶີ ກໍມີຮູບແບບຕົວອັກສອນ (Form) ແລະ ວິທີຈັດວາງຕົວອັກສອນ (Methodology) ເປັນ ແບບດຽວກັນ ເຊີ່ິງສະແດງວູ່າໄດ້ມີການພັດທະນາສືບຕ່ໍກັນມາຢູ່າງຕໍ່ເນີ່ືອງ. ດ້ວຍເຫດນີຶ້ ຜູ້ຄ້ົຶນຄວ້າຈ່ີິງຄິດວູ່າ ອາດມີ ສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວທ່ີມີອາຍຸຍາວກວູ່ານີຶ້ອີກ ແຕູ່ຫາກຍັງບໍ່ທັນຄຶ້ົນພົບ. ດົັ່ງນ້ັຶນ, ຈີ່ິງໄດ້ພະຍາຍາມຊອກຫາອູ່ານ 28

ສິລາຈາລຶກ ແລະ ບົດຈາລຶກຕ່າູ ງໆທັງຢູ່ທ່ີຫໍພະແກວ້ , ຢທູ່ ີວ່ ັດສສີ ະເກດ, ຢູທ່ ີກ່ ມົ ມະລຽນທາດຫຼວງໃນນະຄອນຫຼວງວຽງ ຈັນ ແລະ ຕາມວັດຕູ່າງໆໃນແຂວງຫຼວງພະບາງ ເຫັນວູ່າ ສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວ ສູ່ວນຫຼາຍສ້າງຂຶ້ນນັບແຕູ່ສະໄໝພະ ເຈຶ້ົາໂພທິສາລະລາດ ເປັນຕົ້ຶນມາ. ມີສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວຫັຼກໜີຶ່ງຢູ່ທີ່ກົມມະລຽນທາດຫຼວງໃນນະຄອນຫຼວງວຽງ ຈັນ ເຫັນວູ່າມີອາຍຸໄດ້ພັນກວູ່າປີມາແລ້ວ ຈ່ິີງໄດ້ສຶກສາລົງເລິກກູ່ຽວກັບລາຍລະອຽດຂອງສິລາຈາລຶກຫຼັກນ້ຶີ ດ່ັົງນຶ້ີຂໍ້ມູນ ລະອຽດຕໍ່ໄປນ:້ີຶ ສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວທີ່ກົມມະລຽນພະທາດຫຼວງດົ່ັງກູ່າວນີ້ຶ ເລກທະບຽນ ທຫຼI/13 ເປັນສິລາຈາລຶກອັກ ສອນລາວທີເ່ ກ່ົາແກູ່ຫຼາຍ ຈົນຕົວອກັ ສອນລົບເລືອນໄປເກືອບໝດົ ຍັງເຫອຼື ຢແູ່ ຖວດຽວພໍອ່າູ ນໄດ້ ບາງສວູ່ ນຈງ່ີິ ໄດ້ພະຍາ ຍາມອູ່ານ. ໄລຍະຜູ່ານມາກໍເຄີຍເຫັນສິລາຈາລຶກຫຼັກນ້ີຶມາແລ້ວ ແຕູ່ຍັງບໍ່ທັນໄດ້ຄຶ້ົນຄວ້າເລິກເຊິີ່ງ ຈ່ີິງບໍ່ຄົ້ຶນພົບຫັຼກຖານ ກູ່ຽວກັບຕົວອັກສອນລາວຈາກສິລາຈາລຶກດັ່ົງກູ່າວນຶ້ີ ຈົນພາຍລຸນມາຈີ່ິງໄດ້ມາສຶກສາຄົ້ຶນຄວ້າຄືນໃໝູ່ ຍ້ອນເຫັນໄດ້ ຄວາມສໍາຄັນຂອງສິລາຈາກລກຶ ຫັກຼ ນຶີ້ ເຊງິ່ີ ມີຕົວເລກຊີຶ້ບອກວູ່າຖືກສ້າງຂຶ້ນໃນປຈີ ຸລະສງັ ກາດ 341 ກົງກັບ ພ.ສ 1522 ຄ.ສ 979 ໄລູ່ອາຍຸມາເຖິງ ຄ.ສ 2004 ນຶີ້ ມີອາຍຸໄດ້ 1025 ປີແລ້ວ. (ຖ້າຫາກວູ່າຄໍາອູ່ານນີ້ຶຖືກຕ້ອງ), ຂະໜາດລວງ ສູງຈາກແທູ່ນເຖິງຍອດ 125 ຊມ, ກວາ້ ງ 41 ຊມ, ໜາ 25 ຊມ, ແທູ່ນຊີມັງສູງຈາກພື້ຶນ 30 ຊມ ດງົ່ັ ໃນຮບູ ຖູ່າຍລູຸ່ມ ນ້.ີຶ ຖອດອອກເປັນອກັ ສອນລາວປະຈະບັນໄດດ້ ່ັງົ ນຶ້ີ ອ່າູ ນວູາ່ : ກາຫຣາດ 314 ຈຸດທີ່ຕຶ້ັງສິລາຈາລຶກຫຼັກນີຶ້ ປະດິດສະຖານຢູ່ທ່ີກົມມະພະທາດຫຼວງ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ, ຢູ່ໃນກົມມະລຽນ ດ້ານຕາເວັນຕົກຊີກທາງທິດເໜືອຂອງປະຕູທາງເຂຶ້ົາ. ສະພາບຂອງສິລາຈາລຶກຫັຼກນ້ຶີເກ່ົາແກູ່ຫຼາຍຈົນຕົວອັກສອນທ່ີ ຈາລຶກໄວ້ໄດ້ລຶບເລືອນໄປເກືອບໝົດ ມີແຕູ່ແຖວທໍາອິດດ້ານເທິງສາມາດອູ່ານໄດ້ບາງສູ່ວນເປັນຕົວອັກສອນລາວ, ຈົດ ກູ່າຍລອກແບບ (ຈໍາລອງ) ຕວົ ອັກສອນມາໄດດ້ ົ່ງັ ນີຶ້: ຕາມທໍານຽມການຂຽນບົດຈາລຶກ ຫຼື ລາຍຈຸ້ມຂອງກະສັດ ຫຼື ເຈ້ົຶານະຄອນລັດນຶັ້ນ ດ້ານເທິງນ້ັຶນ ເພ່ິີນຈາລຶກ ເປັນວົງມົນ ມີເສ້ັຶນຂີດແບູ່ງທິດທັງແປດ ແລ້ວຈາລຶກບອກລືກຍາມທ່ີຂຽນບົດຈາລຶກນຶັ້ນໃສູ່ໄວ້ ຢູ່ກ້ອງຮູບວົງມົນບອກ ລືກບອກຍາມນ້ຶັນ ແຖວທໍາອິດເພີິ່ນຈາລຶກສັງກຣາດ (ອູ່ານວູ່າ ສັງກະຫຣາດ) ແລະ ແລ້ວມີຕົວເລກບອກປີສັງກຣາດ ແລະ ມຂີ ້ໍຄວາມບອກ ວັນ ເດືອນ ປີ ແລະຕ່ໍໆໄປ. ໃນສິລາຈາລກຶ ຫຼັກນ້ີຶ ເຫັນແຕູ່ຄາໍ ວູ່າ “ກຣາດ 341” ພໍອູາ່ ນໄດ້ ສູ່ວນ ຄໍາຕໍ່ໆໄປໃນແຖວທີ່ໜ່ີຶງນຶ້ັນລຶບເລືອນຫຼາຍ ບ່ໍສາມາດອູ່ານໄດ້. ສູ່ວນແຖວອ່ີືນໆນຶັ້ນ ບໍ່ເຫັນຕົວໜັງສືເລີຍ. ເຂ້ຶົາໃຈວູ່າ 29

ຕວົ ເລກ 341 ດົ່ັງກູ່າວນີ້ຶ ແມນູ່ ຕົວເລກບອກປິຈຸລະສງັ ກຣາດ ໝາຍເຖິງປຈີ ລຸ ະສັງກຣາດ 341 ເຊ່ິີງກົງກບັ ພ.ສ 1522 ຄ.ສ 979 ຫາກໄລູ່ລຽງເຫດການທາງປະຫວັດສາດທ່ີຂອມແຜູ່ອໍານາດການປົກຄອງເຂົຶ້າມາສູ່ເຂດທົ່ງຮາບສູງໂຄຣາດນ້ີຶ ເຫັນວູ່າ ຂອມໄດ້ເລ່ີມມາສ້າງເມືອງພິມາຍ ປະມານປີ ພ.ສ 1.500, ໃນໄລຍະດົັ່ງກູ່າວ ຊົນຊາດລາວໃນເຂດທ່ົງຮາບ ວຽງຈັນ, ເມືອງວຽງຄໍາ ຍັງເປັນເອກະລາດຢູ່ ຂອມຍັງແຜູ່ອໍານາດມາເຖິງ. ຈາກຫຼັກຖານທີ່ຈາລຶກໄວ້ໃນສິລາຈາລຶກ ອັກສອນລາວຫັຼກນຶ້ີ ສົມທຽບໃສູ່ເຫດການທາງປະຫວັດສາດຂອງຊາດລາວ ຜູ້ຂຽນ (ບຸນມີ ເທບສີເມືອງ) ເຊ່ີືອວູ່າຕົວ ເລກທ່ີປາກົດຢູ່ສິລາຈາລຶກຫັຼກນີຶ້ແມູ່ນປີຈຸລະສັງກຣາດ 341 ແທ້ ເພາະວູ່າໃນໄລຍະເວລາທ່ີສ້າງສິລາຈາລຶກຫັຼກນຶ້ີ ການ ກໍານົດປີທາງໂຫລາສາດ ຄົງມີແຕູ່ປີຈຸລະສັງກຣາດເທົ່ານຶັ້ນ, ສູ່ວນປີມະຫາສັງກຣາດ ຍັງບ່ໍທັນແຜູ່ເຂ້ົຶາມາສູ່ຂົງເຂດນີ້ຶ. ຈາກບົດຈາລຶກໃນລາຍຈຸ້ມຫຼັກນີ້ຶຊ້ຶີໃຫ້ເຫັນວູ່າ ເມີື່ອຈຸລະສັງກຣາດ341 ຫຼື ເມືີ່ອ 1025 ປີກູ່ອນພຸ້ນ ຊົນຊາດລາວທ່ີ ອາໄສຢູ່ໃນເຂດທົ່ງຮາບວຽງຈັນໄດມ້ ີຕົວອກັ ສອນລາວໃຊ້ແລວ້ . - ສລິ າຈາລກຶ ອັກສອນລາວ ອາຍຸ 832 ປີ ທວີ່ ັດວິຊຸນ ແຂວງຫຼວງພະບາງ ສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວທ່ີວດັ ວຊິ ຸນ ເມອື ງຫວຼ ງພະບາງ ຖືວູ່າ ມຄີ ວາມເກົາ່ ແກູ່ຫາຼ ຍທ່ີສດຸ ເທາົ່ ທມີ່ ີການຄ້ນົຶ ພບົ ມາ. ສິລາຈາລຶກຫກັຼ ນີຶ້ ປະຈຸບນັ ເພີ່ິນໄດເ້ ກບັ ໄວ້ໃນສມິ ວດັ ວຊິ ຸນ ນະຄອນຫຼວງພະບາງ. ຕາມທ່ີຄ້ຶນົ ຄວ້າຕວົ ອັກສອນ ແລະ ອູ່ານອອກມາໄດ້ ເຫັນວູ່າ ສິລາຈາລຶກຫຼັກນີຶ້ ສ້າງຂຶ້ນເມືີ່ອປີຈຸລະສັງກາດ 532 ກົງກັບ ພ.ສ 1713 ຄ.ສ 1170. ຜາູ່ ນຈາກການສຶກສາຄ້ຶົນຄວ້າ ແລະ ຈົດກູ່າຍລອກແບບຕົວອັກສອນອອກມາໄດ້ຄົບຖ້ວນໃນປີ ຄ.ສ 2002 ເຊິີ່ງເປັນປີ ທສີ່ ິລາຈາລກຶ ຫັກຼ ນີຶ້ ມອີ າຍຸໄດ້ 832 ປີ ຈິ່ີງໄດ້ໃສູ່ຊວືີ່ າູ່ “ສລິ າຈາລຶກອັກສອນລາວ 832ປີ”. (ຮບູ ຖູ່າຍສິລາຈາລຶກວດັ ວຊິ ຸນ) ຫາກສົມທຽບໃສູ່ເຫດການທາງປະຫວັດສາດຂອງຊົນຊາດລາວເຫັນວູ່າ ສິລາຈາລຶກຫຼັກນີຶ້ ສ້າງຂຶ້ນລຸນຫັຼງລາຊະວົງ ກະສັດລາວເມືອງໜອງແສຖືກໂຄູ່ນລຶ້ົມ 267 ປີ (ລາຊະວົງມູຸ່ງຈີ່ ຫືຼ ມຸູ່ງເສ ຖືກເຈັງ ໄມສື ໂຄູ່ນລົຶ້ມ ຄ.ສ 903) ແລະ ກອູ່ ນການສາ້ ງຕ້ງັຶ ອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງຂອງເຈ້າົຶ ຟ້າງູຸ່ມ 183 ປີ. ເມອ່ີື ໄລູ່ລຽງເຫດການທາງປະຫວັດສາດທີ່ຍງັ ເຫຼອື ໄວ້ ໃຫ້ພົບເຫັນນຶ້ີ ສາມາດລົງຄວາມເຫັນໄດ້ວູ່າ ອັກສອນລາວມີມາແຕູ່ເຫິງນານແລ້ວ ຕ້ຶັງແຕູ່ສະໄໝອານາຈັກອ້າຍລາວໜ ອງແສທີ່ຄົນລາວຍັງເປັນເຈຶ້ົາປົກຄອງຢູ່. ເມື່ີອປະມານພັນປີກູ່ອນພຸ້ນ ຄົນລາວ ມີອັກສອນລາວໃຊ້ແລ້ວ ທັງຢູ່ເຂດອູ່າງ ແມູ່ນໍ້າຂອງຕອນເໜືອ ແລະ ຕອນໃຕ້. ລາຍລະອຽດກູ່ຽວກັບອກັ ສອນລາວທ່ຈີ ົດກູ່າຍລອກລຽນມາໄດຈ້ າກສິລາຈາລຶກ ວດັ ວິຊຸນມດີ ົັ່ງຕໍ່ໄແນ້:ີຶ ຄໍາອາູ່ ນ ສລິ າຈາລຶກອກັ ສອນລາວ ອາຍຸ 832 ປີ 30 ຫາຼ ນກວານ ຕາຍ ຮໍ ຫາພໍ່

ນອກຈາກນຶີ້ ຍງັ ມກີ ານສຶກສາຄ້ົຶນຄວາ້ ຊອກຫາ ສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວທ່ມີ ອີ າຍຸເກົ່າແກກູ່ ວາູ່ ນີ້ຶ ຫືຼໃກ້ຄຽງກັບ ສິລາຈາລຶກຫັຼກນ້ີຶ ເຊ່ີິງຄຶ້ົນພົບຢູ່ທີ່ ບ້ານແຮູ່ ອໍາເພີພັງໂຄນ ຈັງຫວັດສະກົນນະຄອນ (ພາກອີສານຂອງໄທ) ດັົ່ງທີ່ຈະໄດ້ ສະເໜຕີ ່ໄໍ ປນ.ຶ້ີ - ສິລາຈາລກຶ ບ້ານແຮູ່ ຈັງຫວັດສະກນົ ນະຄອນ ປະເທດໄທ ສລິ າຈາລກຶ ບາ້ ນແຮູ່ ອໍາເພພີ ັງໂຄນ ຈງັ ຫວດັ ສະກົນນະຄອນ ແມູ່ນສິລາຈາລກຶ ອກັ ສອນລາວ ມີອາຍຸໄດ້ 655 ປີ (ໄລູ່ມາເຖິງປິ 2005), ຖືວູ່າເປັນສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວທີ່ມີອາຍຸເກ່ົາແກູ່ຍາວນານຫຼາຍທ່ີສຸດຫັຼກໜີ່ຶງ ຕໍ່ຈາກ ສິລາ ຈາລຶກອັກສອນລາວ ອາຍຸ 832 ປີ ທ່ີວັດວິຊຸນ ນະຄອນຫຼວງພະບາງ. ສິລາຈາລຶກຫັຼກນ້ີຶ ໄດ້ຖືກຄຶົ້ນພບົ ຢູ່ທ່ີຕີນພະທາດ ເຈດີເກ່ົາແກູ່ ເຊິີ່ງສ້າງຂ້ຶນໃນສະໄໝທີ່ຊົນຊາດລາວຟືຶ້ນຕົວຄືນຈາກການຮຸກຮານຂອງຊົນຊາດຂອມ ຫຼື ຂະແມບູຮານ ສະໄໝພະໄຊຍະວຣໍ ະມັນທີ 7 ໃນທາ້ ຍຄຣດິ ຕະສະຕະວດັ ທີ 12. ພາຍຫັຼງກະສດັ ໄຊຍະວຣໍ ະມັນທີ 7 ສຽ້ ງຊວີ ດິ ແລວ້ ຊົນ ຊາດຂອມກໍເຊີ່ືອມອໍານາດລົງ ແລ້ວຊົນຊາດລາວກໍໄດ້ຟຶ້ືນຕົວຄືນ ແລະ ໄດ້ສ້າງຕັຶ້ງນະຄອນລັດເອກະລາດຂຶ້ນຫຼາຍ ນະຄອນລັດ. ໃນນັ້ຶນ ມີເມືອງໜອງຫານຫຼວງ (ສະກນົ ນະຄອນ) ເປນັ ນະຄອນລັດໜຶີ່ງ ຕັງຶ້ ຢແູ່ ຄມໜອງຫານຫວຼ ງ. ບ້ານ ແຮູ່ ອາດແມູ່ນຊຸມຊົນລາວທີ່ຈະເລີນຮູຸ່ງເຮືອງຊຸມຊົນໜ່ີຶງ ຂຶ້ນກັບເມືອງໜອງຫານຫຼວງ ແລະ ມີອັກສອນລາວໃຊ້ແລ້ວ ຢູ່າງກວ້າງຂວາງ ຈີິ່ງໄດ້ສ້າງສິລາຈາລຶກອັກສອນລາວໄວ້ໃນເວລາສ້າງພະທາດເຈດີ ທ່ີບ້ານແຮູ່ ໃນປີ ຈຸລະສັງກຣາດ 712 ກົງກັບ ພ.ສ 1893 ຄ.ສ 1350 ໄລູ່ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 2005 ແມູ່ນມີອາຍຸໄດ້ 655 ປີແລ້ວ. ສິລາຈາລຶກບ້ານແຮູ່ ສ້າງຂ້ຶນລຸນຫັຼງ ສິລາຈາລຶກວັດວິຊຸນ 180 ປີ. ເມືີ່ອສັງເກດເບ່ີິງຮູບລັກສະນະຂອງຕົວອັກສອນ ແລະ ວິທີການຈັດວາງ ຕົວອັກສອນແມູ່ນແບບດຽວກັນ ສະແດງວູ່າສັງຄົມລາວບູຮານຕັ້ຶງແຕູ່ຫຼວງພະບາງທາງພາກເໜືອລົງມາເຖິງສະກົນ ນະຄອນທາງພາກໃຕ້ ໄດ້ນໍາໃຊ້ຕົວອັກສອນຕະກຸນດຽວກັນຄື ຕະກຸນອັກສອນລາວ. ພະທາດເຈດີບ້ານແຮູ່ ເປັນບູຮານ ວດັ ຖທຸ ່ີສາ້ ງຂ້ຶນດ້ວຍສິລະປະເຕັກນກິ ແບບລາວບູຮານຄື ກດ່ໍ ້ວຍດິນຈ່ີໂບກປນູ ຂາວ ປະສົມນ້ໍາຢາໜຽວ. ມາເຖິງປະຈບຸ ັນ ພະທາດອົງນຢຶີ້ ່ໃູ ນສະພາບຊຸດໂຊມຫາຼ ຍແລ້ວ. 31

(ຮູບຖາູ່ ຍ ສລິ າຈາລກຶ ບາ້ ນແຮູ)່ • ຂມໍ້ ນູ ພນື້ຶ ຖານກຽູ່ ວກບັ ສລິ າຈາລກຶ ພະທາດບາ້ ນແຮູ່ - ສະຖານທຄີ່ ນຶົ້ ພົບ: ສິລາຈາລຶກຫກັຼ ນຶີ້ ຄນົຶ້ ພບົ ຢູ່ທີ່ຖານພະທາດເກາົ່ ຫຼື ພະທາດຮ້ອງ ຕັຶ້ຢທູ່ ບ່ີ ້ານແຮູ່, ຕໍາບົນແຮ,ູ່ ອໍາເພີພງັ ໂຄນ, ຈັງຫວດັ ສະກົນນະຄອນ (ພາກອສີ ານຂອງປະເທດໄທ). - ວັດຖຸທີຈ່ າລກຶ : ເປັນແຜູ່ນຫນີ ປະເພດຫີນຊາຍ ສງູ 79 ຊມ, ມຮີ ູບວງົ ມນົ ສາໍ ລບັ ບອກລືກຍາມໄວສ້ ູ່ວນເທິງ. - ອກັ ສອນທ່ີຈາລຶກ: ຈາລກຶ ດ້ວຍອັກສອນລາວ ມີ 12 ແຖວ. - ພາສາທີ່ຈາລກຶ : ຈາລກຶ ດ້ວຍພາສາລາວ. - ປທີ ີຈ່ າລຶກ: ຈາລຶກປກີ ດົ ຍີ່ ເດືອນ 4 ແຮມ 5 ຄາໍ່ ວັນ 5 (ພະຫັດ) ຍາມແຖໃກຮ້ ງູຸ່ ປຈີ ລຸ ະສງັ ກຣາດ 712 (ພ.ສ 1893, ຄ.ສ 1350) ກອູ່ ນພະເຈ້າຶົ ຟ້າງູຸ່ມສາ້ ງຕຶ້ງັ ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງ 3 ປ.ີ - ສະພາບວັດຖຸ: ແຜູ່ນຫນີ ສິລາຈາລຶກນ້ັຶນ ໄດ້ແຕກອອກຈາກກັນເປັນສີປ່ ູຽ່ ງ.ເມອ່ີື ເອົາມາປະກອບເຂ້ຶົາກນັ ແລວ້ ກໍເປັນຮບູ ຮາູ່ ງ ເກອື ບຄຂື ອງເດມີ ແຕ່ຕູ ົວອກັ ສອນບາງຕວົ ໄດ້ແຕກຫກັ ສນູ ຫາຍໄປ ສູວ່ ນທ່ຍີ ງັ ເຫືອຼ ກໍສາມາດອູ່ານຂ້ຄໍ ວາມໄດ້ເກອື ບໝົ ດ 32

(ຮບອັກສອນກາູ່ ຍລອກແບບສລາຈາລກຶ ບ້ານແຮູ່) ຮບູ ອກັ ສອນກາູ່ ຍລອກແບບ (ຈາໍ ລອງ) ສລິ າຈາລກຶ ບາ້ ນແຮູ່ ຄາໍ ອາູ່ ນສລິ າຈາລກຶ ບາ້ ນແຮູ່ ຣືກ ປີ ກົດ ຍີເ່ ດີນ 4 ແຮມ 5 ຄໍ່າ ວັນ 5 ຍາມ ແຖໄກ້ຮງູຸ່ ສງັ ກຣາດ 712 ຕົວ ເດນີ 4 ແຮ ມ............................... ........ຣາຊ.............................. ແລະ ພະຍາ ກຸມພນົ ........ແສນ....... ສົມ ທຶນ ແສນ ..................................... ກນັ ໃຫ້ທານ ພຸດ ທະເຂດ ຊາວວາ ຄາມະເຂດ ແລະ ດາ້ ນ ແລະ 100 ວາແກູ່ ສົມເດັດ ຣາດຊະ ບນຸ ລື ເຈົຶ້າ ຕາບເທົາ່ 5 ພນັ ວະສາ 1.2 ອກັ ສອນລາວເດີມສະໄໝອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງເປັນຕົຶນ້ ມາ 33

ດັົ່ງທີ່ໄດ້ກູ່າວໄວ້ຂ້າງເທງິ ວູ່າຊນົ ຊາດລາວ ມີຕົວໜງັ ສືເປັນຂອງຕົນເອງທີ່ມປີ ະຫວດັ ຄວາມເປນັ ມາອັນຍາວນານ ແລະ ສະຫັຼບຊັບຊ້ອນ ພ້ອມນຶ້ັນ ການນໍາໃຊ້ອັກສອນຂອງຊົນຊາດລາວ ຍັງຄົງກະແຈກກະຈາຍ ເຖິງແມູ່ນວູ່າຈະປາກົດ ຫກັຼ ຖານບາງຢາງທ່ີຢັ້ຶງຢນື ເຖິງການມຕີ ວົ ຕນົ ຂົງກູຸ່ມຊົນ ແລະ ພາສາຕົວອກັ ສອນ ແຕູ່ກຍໍ ງັ ບມ່ໍ ີຄວາມຊັດເຈນແຈ່ມູ ແຈ້ງພໍ ແລະ ຍງັ ຄົງຂາດຄວາມເປັນເອກະພາບກັນໃນດາ້ ນການນໍາໃຊ.້ ຈົນເມືີ່ອເຖິງຍຸກສະໄໝແຫູ່ງຄວາມຮຸູ່ງເຮືອງທາງດ້ານພຸດທະສາສະໜາ ຈາກອິນດຍ ແຜູ່ຂະຫຍາຍມາສູ່ສຸວັນ ນະພູມປະເທດ (ແຜູ່ນດິນຄໍາ) ເຊ່ິີງໃນດິນແດນດ່ັົງກູ່າວອັນປະກອບດ້ວຍຫຼາຍເຊື້ຶອຊາດ ກຸູ່ມຊົນ ໃນນ້ຶັນ ກໍມີຊົນຊາດ ລາວທີ່ຕັຶ້ງຫັຼກປັກຖານຢູ່ທ່ີນຶັ້ນ. ດ່ັົງນັກຄ້ົຶນຄວ້າຫຼາຍທູ່ານໄດ້ສະແດງທັດສະນະເພ່ືີອຢືນຢັນເຖິງທີ່ຕັຶ້ງຂອງສຸວັນນະພູມ ແລະ ກຸູມ່ ຊົນທ່ີອາໄສຢໄູ່ ວ້ດັ່ົງນ້ີ:ຶ - ນັກບູຮານຄະດີຊາວອິນເດຍປະມານ 90% ເຊ່ີືອວູ່າ ດິນແດນສຸວັນນະພູມ ໄດ້ແກູ່ແຫຼມມາລາຢູ ຫືຼດິນແດນ ຕອນໃຕ້ຂອງປະເທດໄທລົງໄປສຸດເກາະສຸມາຕຣາ (ປະເທດອິນໂດເນເຊຍປະຈຸບັນ). ສະໄໝນາລັນທາຮູຸ່ງເຮືອງ (ສະ ຕະ ວັດທີ 7-8) ໄດ້ມີນັກສຶກສາຈາກແຫູ່ງຕູ່າງໆ ແລະ ຈາກນາລັນທາ ກໍໄດ້ເດີນທາງໄປຍັງສຸວັນນະພູມເພາະຢູ່ທ້ີຶນັ້ຶນ ມີ ຄວາມຈະເລີນທາງການສຶກສາຫາຼ ຍ. ພະພິກຂຸຈາກຈນີ ກໄໍ ດ້ເດີນທາງໂດຍທາງເຮອື ໄປຍງັ ອນິ ເດຍ ແລະ ກໍໄດ້ແວພູ່ ັກສຶກ ສາຮຽນຮູ້ຢູ່ທີ່ນັຶ້ນກູ່ອນ. ປະຫວັດພ້ືຶນເມືອງບອກໄວ້ວູ່າ ໃນສະໄໝບູຮານດິນແດນຂົງເຂດນ້ີຶ ມີບ່ໍຄໍາເປັນຈໍານວຍຫຼວງ ຫຼາຍ ເຊີິ່ງມັນສະແດງອອກຢູ່ບູ່ອນວູ່າ ເມີ່ືອມີການຫຶິ້ຼນການພະນັນ ເຂົາກໍເອົາຄໍາມາລົງກັນ, ຖ້າແມູ່ນພະນັນຕີໄກູ່ ກໍເອົາ ຄໍາຊ່ໍາໂຕໄກູ່ມາລົງກັນ. ສະນ້ຶັນ ເຂົາເຈ້ົຶາຈີ່ິງເຊີ່ືອວູ່າ ສຸວັນນະພູມ ແມູ່ນແຫຼມມາລາຢູນ້ຶັນເອງ. ແຕູ່ໃນປະຈຸບັນ ມີນັກບູ ຮານຄະດີອິນເດຍຈໍານວນໜ່ຶີງໃຫ້ຄວາມເຫັນວູ່າ ສຸວັນນະພູມໄດ້ແກູ່ບໍລິເວນແຄມທະເລດ້ານຕາເວັນອອກຂອງອິນເດຍ ໃຕ້ ຄລື ັດໂອລິສາ (Orissa) ໃນປະຈບຸ ັນ. - ນັກບູຮານຄະດພີ ະມາ້ ໃຫ້ທັດສະນະວາູ່ : ສວຸ ັນນະພູມ ໄດແ້ ກ່ກູ ິນແດນພາກກາງ ແລະ ພາກໃຕຂ້ ອງພະມາ້ ແລະ ອ້າງວາູ່ ອຸປະສົກສອງຕົນທໍາອດິ ຄ:ື ຕະປຸດສະ ແລະ ພັນລິກະ ເຊ່ີິງເປັນພ່ໍຄ້າ ໄດໄ້ ປພົບພະພດຸ ທະເຈຶົ້າພາຍຫັຼງທ່ີພະອົງ ໄດ້ຕັດສະຣູ້ໃໝູ່ໆນ້ຶັນ. ກໍມີຄົນພະມ້າໄປຈາກສຸວັນນະພູມເພີ່ືອເຂົ້ຶາພົບພະອົງ ເມືີ່ອຕອນກັບຄືນເມືອ ເຂົາເຈົ້ຶາກໍໄດ້ເອົາ ເກສາ (ຜົມ) ທ່ີພະພຸດທະເຈົ້ຶາຊງົ ປະທານໃຫ້ໄປບັນຈໄຸ ວ້ໃນພະທາດເຈດໃີ ຫຍູ່ (ຊະເວດາກອງ) ແຫງູ່ ປະເທດພະມາ້ . - ນັກບູຮານຄະດີຊາວເອີຣົບ ທູ່ານ ຣີດ ເດວິດ (Rhys David) ເຊີ່ິງເປັນຊາວອັງກິດ ໄດ້ໃຫ້ຄວາມເຫັນວູ່າ ສວຸ ັນນະພມູ ປະເທດ ໝາຍເອາົ ປະເທດມອນ (ຣາມນັ ) ເຊ່ີງິ ນບັ ເອາົ ແຕ່ເູ ຂດເມອື ງຫົງສາວະດີ ລົງໄປຮອດມາລາຢູ. - ກົມພະຍາດາລົງຣາຊານຸພາບ ນັກບູຮານຄະດີໄທ ເຊ່ີືອວູ່າ ສຸວັນນະພູມ ໄດ້ແກູ່ພາກໃຕ້ຂອງປະເທດໄທ ຄືຕຶ້ັງ ແຕູ່ບໍລິເວນນະຄອນປະຖົມລົງໄປ ເພາະຢູ່ທີ່ນັ້ຶນ ມີພະທາດປະຖົມເຈດີເປັນລັກກົງທໍາມະຈັກເຊີ່ິງສ້າງຂຶ້ນສະໄໝພະເຈ້ຶົາ ອະໂສກມະຫາຣາດ. - ມະຫາສີລາ ວິຣະວົງ ໄດ້ໃຫ້ທັດສະນະວູ່າ: ປະມານ 2.500 ປີມາແລ້ວ ສຸວັນນະພູມປະເທດ ຫຼື ແຫຼມທອງ ປະກອບດ້ວຍປະເທດລາວ, ໄທ, ພະມ້າ, ຫວຽດນາມ, ກໍາປູຈຍ, ມາເລເຊຍ ແລະສິງກະໂປ. ຄນົ ອິນເດຍຖືວູ່າຂົງເຂດນີຶ້ ມຄີ ໍາຫຼາຍ ເຂົາເຈ້ົາຶ ຈງ່ີິ ຕຶັ້ງຊວື່ີ ູ່າ ສຸວັນນະພູມ. ທັດສະນະນີ້ຶເຫັນວູ່າມີຄວາມໜ້າເຊອ່ີື ຖສື ູງພໍສົມຄວນ ເພາະພູມີປະເທດເຫ່ຼົາ ນ້ີຶ ລ້ວນແລ້ວແຕູ່ອຸດົມຮັົ່ງມີໄປດ້ວຍຄໍາ. ເຫດນຶ້ັນ ເມື່ີອງຊົນຊາດລາວເຂຶົ້າມາຕັ້ຶງຖີິ່ນຖານຢູ່ດິນແດນແຫູ່ງນີຶ້ ຈິ່ີງເອີຶ້ນຊີື່ ເມອື ຫຼວງຂອງເຮົາວູ່າ ເມືອງຊຽງທອງ. ສະນຶນັ້ ກໍອາດເວຶົ້າໄດວ້ ູ່າ ປະເທດລາວຂອງພວກເຮາົ ໃນສະໄໝກູ່ອນ ກນໍ ຶນຢູ່ໃນ ດນິ ແດນສວຸ ັນນະພມູ ແຫງູ່ ນ້ີຶເຊັນ່ົ ກນັ . ສູ່ວນທັດສະນະ ກູ່ຽວກບັ ຊນົ ຊາດທມີ່ ີຕັຶ້ງຖ່ນີິ ຖານຢວູ່ ຸວນັ ນະພມູ ມີຫາຼ ຍທັດສະນະທີ່ຢ້ຶັງຢືນວາູ່ ມຫີ າຼ ຍຊນົ ຊາດທ່ີເຂົຶ້າມາຕັຶ້ງຖີິ່ນຖານ ແລະ ກາຍເປັນເຈຶົ້າຂອງອະລິຍະທໍາແຫູ່ງສຸວັນນະພູມ ເປັນຕ້ົຶນແມູ່ນ ຊົນຊາດມອນ, ຂອມ ລົວະ ຫຼື ລະວ້າ ເຊິ່ີງໄດ້ປາກົດຫັຼກທາງບູຮານຄະດີ, ວັດຖຸ ແລະ ພາສາປາກເວົ້ຶາຂອງກູຸ່ມຊົນພຶ້ືນເມືອງໄວ້ຫຼາຢູ່າງ ເຊັ່ົນ: 34

ຫີນກາທໍາມະຈັກ , ຮອຍພະບາດ, ເສົາຫນີ , ສີລາຈາລຶກ... ລວມເຖິງພາສາຂອງເຜົ່າພຶື້ນເມືອງຄື: ສູ່ວຍ, ກຶມມຸ, ຂະແມ, ມາລາຢູ, ມອນ...ມີສາໍ ນຽງດຽວກນັ . ມາຮອດຍຸກແຫູ່ງການເພືີ່ອແຜູ່ສາສະໜາຄັຶ້ງໃຫຍູ່ ຕາມຄໍາພີມະຫາວົງຂອງລັງກາ ໄດ້ບັນທຶກໄວ້ວູ່າ: ເມີື່ອປີ 307 ກູ່ອນຄ.ສ ພະເຈ້ຶົາອະໂສກມະຫາລາດ ກະສັດຜູ້ຍ່ິີງໃຫຍູ່ແຫູ່ງອິນເດຍ ໄດ້ທາການເຜີຍແຜູ່ພຸດທະສາສະໜາເປັນ ການໃຫຍູ່ ໂດຍໄດ້ຈັດສົງ່ ສະມະນະທດູ ໄປຍງັ ປະເທດຕູ່າງໆເຖິງ 9 ສາຍ. ສາຍທີໜຶີງ່ ມາທາງສຸວນັ ນະພມູ ເຊງ່ິີ ມີພະໂສນະ ເຖຣະ ແລະ ພະອຸຕະຣະເຖຣະ ເປັນຜູ້ມາເຜີຍແຜູ່ ໂດຍແມູ່ນຊົນຊາດມອນເຊ່ີິງເປັນຊົນຊາດທີ່ມີອິດທິພົນກວູ່າໝູ່ຢູ່ໃນ ສຸວັນນະພູມສະໄໝນ້ັຶນ ໄດ້ຮັບເອົາສາສະໜາມາໃຊກ້ ູ່ອນໝູ່ ແລະ ໄດ້ນໍາເອົາອັກສອນປາລີທີ່ຈາລຶກຄາໍ ພີພະໄຕປີດົກນັຶ້ນ ມາດດັ ແປງເປນັ ພາສາຂອງຕນົ ຈົນກາຍເປນັ ອກັ ສອນມອນມາຈນົ ເຖິງປະຈບຸ ນັ . ເມອີື່ ຊົນຊາດພະມ້າ ເຄືີ່ອນຍ້າຍເຂຶົາ້ ມາຢູ່ ປົນກັບຊົນຊາດມອນ ກໍໄດ້ຮັບເອົາອິດທິພົນທາງວັດທະນະທໍາຂອງມອນໂດຍກົງ ແລະ ໄດ້ນໍາອົາຕົວອັກສອນມອນ ທີ່ ໃຊ້ບັນທຶກຄໍາພີພຸດທະສາສະໜາມາໃຊ້ ແລ້ວດັດແປງເທ່ີືອລະເລັກລະນ້ອຍຈົນກາຍເປັນອັກ ສອນພະມ້າ ທ່ີເມື່ີອມາສົມ ທຽບກນັ ແລວ້ ອກັ ສອນມອນ ແລະ ພະມ້າມຄີ ວາມຄາ້ ຍຄືກນັ ຫາຼ ຍ. ❖ ຮບູ ຕວົ ອກັ ສອນມອນບຮູ ານ ❖ ອກັ ສອນມອນສະໄໝຕມໍ່ າ ແລະສະໄໝປະຈບນັ • ສະຫະຼ ລອຍ ຫຼື ສະຫຼະເຕັມຕວ • ສະຫະຼ ຈມ ຫຼື ສະຫຼະທີ່ໃຊ້ປະສມກບັ ພະຍັນຊະນະ (ຍກເວ້ັນພະຍນັ ຊະນະຕວ ອ) 35

• ພະຍນັ ຊະນະ ❖ ຕວອກັ ສອນພະມາ້ ທໃີ່ ຊໃ້ ນປະຈບນັ • ສະຫຼະລອຍ • ສະຫຼະຈມ • ພະຍນັ ຊະນະ 36

ໃນໄລຍະຕໍ່ມາ ຊົນຊາດຂອມ ຫືຼ ຂະແມ ໄດ້ແຜູ່ອານາເຂດມາສູ່ສຸວັນນະພູມ ແລະ ກາຍເປັນອານາຈັກທ່ີ ຮູຸ່ງເຮືອງທີ່ສຸດໃນຂົງເຂດນຶ້ັນ. ຂອມ ມີຕົວອັກສອນນໍາໃຊ້ມາຕັຶ້ງແຕູ່ສະຕະວັດທີ 1-2 ພຸ້ນແລ້ວ ໂດຍໄດ້ເຄົ້ຶາແບບມາ ຈາກອັກສອນສັນສະກດິ ສະໄໝລາຊະວົງປັນລະວະ ຈນົ ມາຮອດສະໄໝທສີ່ າສະໜາພຸດມີອິດທພິ ົນສູງໃນຂົງເຂດສວຸ ັນນະ ພູມ ຊົນຊາດຂອມຈິີ່ງຮັບເອົາສາສະໜາພຸດມາເປັນທໍານຽມປະຕິບັດຄຽງຄູ່ກັບສາສະໜາພາມຮິນດູ ແລະ ໄດ້ນໍາເອົາຕົວ ອັກສອນປາລີທີ່ໃຊຈ້ າລຶກຄໍາພຂີ ອງສາສະໜາພດຸ ມາຈດົ ກູ່າຍ ແລະ ປະສມົ ປະສານກັບອກັ ສອນສນັ ສະກິດທ່ີໃຊ້ຈາລກຶ ຄໍາ ພີຂອງສາສະໜາພາມ ມາດດັ ແປງເປັນຕວົ ອກັ ສອນຂອມ. ❖ ຮບູ ຕວົ ອັກສອນຂອມສະໄໝສະຕະວດັ ທີ 6 • ສະຫະຼ • ພະຍັນຊະນະ 37

❖ ຮູບຕົວອັກສອນຂອມທ່ີຈາລຶກໃນສລີ າເລກຫັນໄຊສະໄໝເຈນລາ • ສະຫະຼ • ພະຍນັ ຊະນະ ❖ ຮບູ ຕວົ ອັກສອນຂອມ ສະໄໝສະຕະວດັ ທີ 13 • ສະຫຼະ 38

• ພະຍັນຊະນະ ❖ ຮູບຕົວອກັ ສະຂະແມໃນສະໄໝປະຈບຸ ັນ ❖ ຮບູ ຕວົ ອກັ ສອນຂອມທາໍ ທຂ່ີ ຽນເປນັ ຄາໍ ລາວ 39

ຄາອາູ່ ນເປນັ ພາສາລາວ ຄນແຫງູ່ ມານດານ້ີັ ມມີ າກມາຍໜກັ ມອີ ປະມາດງົັ່ ໜງີຶ່ ວງັ ນາ້ ມະຫາສະໝດ ເພາະມານດາໄດລ້ ຽ້ ງ ຄນັ ເປນັ ອນັ ດີ ຍອມອດຊງ່ຶີ ຂອງປຽ້ ວ ຂອງເຜດັ ຂອງຮອ້ ນ ມານດາໄດຖ້ ະໜອມເຮາມອີ າການທງັ ຫາຼ ຍຈງົ່ ການດຈດຈາໄວ້ ແລະ ລຽ້ ງດ ທາູ່ ນເປນັ ການຕອບແທນໃນອະນາຄດ ໆລໆ. ບັນດາຊົນຊາດທີ່ອາໄສຢູ່ໃນສຸວັນນະພູມ ລ້ວນແຕູ່ມີສາຍພົວພັນອັນສະໜິດແໜ້ນຕໍ່ກັນ ໂດຍສະເພາະ ສາຍ ພົວພັນລະຫວູ່າງນະຄອນຊຽງທອງ ກັບນະຄອນອິທະປັດຖາ ເຊິ່ີງເລີ່ມຕຶ້ັງແຕູ່ສະໄໝຂຸນລໍລົງມາສ້າງຕຶ້ັງເມືອງຊວາ ສະຕະວັດທີ 8 ໃນຂະນະນຶັ້ນ ຂອມພວມມີອດິ ທິພົນຢູ່ສວຸ ັນນະພມູ ຕຶງ້ັ ແຕູ່ສະຕະວັດທີ 9-13 ໄດປ້ າກົດສິ່ງີ ປຸກສ້າງ ແລະ ສາສະໜາສະຖານທີ່ຍ່ິງີ ໃຫຍເູ່ ປນັ ຈໍານວນຫວຼ ງຫາຼ ຍ ແຜູຂ່ ະຫຍາອານາເຂດຢູ່າງກວ້າງຂວາງໄປທວ່ົ ສຸວນັ ນະພມູ . ໃນຕນ້ຶົ ສະຕະວດັ ທີ 14 ເກີດຄວາມຂດັ ແຍ້ງພາຍໃນຂອງວງົ ກະສດັ ທ່ີປົກຄອງນະຄອນຊຽງທອງ, ເຈ້ົຶາຟ້າງູຸ່ມ ຈິ່ີງພັດຖີິ່ນໄປຢູ່ເມືອງອິນທະປັດຖານະຄອນ. ດໍາລົງຊີວິດຢູ່ທີ່ນຶັ້ນຈົນໃຫຍູ່ ແລະ ຮ່ໍາຮຽນວິຊາຄວາມຮູ້ຕ່າູ ງໆຈົນຈົບ ເຊິີ່ງ ສະໄໝນັຶ້ນ (ຄ.ສ 1340-1347) ເມືອງອິນທະປັດຖາ ພວມຕົກຢູ່ໃນໄລຍະເສິກສົງຄາມກັບກຸງສີອະຍຸດທະຍາຢູ່າງ ເນີ່ອື ງນິດ ອັນໄດ້ເຮດັ ໃຫ້ເຈຶາົ້ ຟາ້ ງູມຸ່ ໄດຮ້ ຽນຮູ້ ແລະ ເຝິກຝນົ ປະສົບການຈາກຫຼາຍໆສະໜາມຮບົ ເຫົາ່ຼ ນັຶນ້ ຈົນເກີດຄວາມ ເກັ່ົງກ້າ ແລ້ວກັບຄືນມາຕ່ໍສູ້ທ້ອນໂຮມເອົາບັນດາຫົວເມືອງລາວບູຮານຂຶ້ນເຂຶົ້າເປັນອານາຈັກລາວລ້ານທ່ີມີຄວາມເປັນ ເອກະພາບໃນປີ ຄ.ສ 1357. ຈາກນັ້ຶນ ພະອົງໄດນ້ ໍາເອົາພະພຸດທະສາສະໜາ, ຄໍາພີດີກາຕູ່າງໆ, ລວມທັງພະພຸດທະຮູບ, ພະສົງສາມາເນນຕູ່າງໆ ລວມທັພະບາງມາທີ່ເມືອງລ້ານຊ້າງ ອັນມີຫຼວງພະບາງເປັນລາຊະທານີ. ເຊີ່ິງດ້ວຍເຫດນຶີ້ເອງ ທ່ີ ຊນົ ຊາດລາວ ໄດ້ຮັບອິດທິພົນຈາກພາສາປາລີ ແລະ ສັນສະກດິ ລວມທັງຕົວຂອມ, ຂະແມ ແລະ ຕົວທໍາທີ່ໃຊ້ຈາລຶກພະ ຄາໍ ພລີ ັດຕະນະໄຕມາໃຊປ້ ນົ ເປກບັ ອກັ ສອນລາວເດມີ ເປນັ ຄຶງັ້ ປະຫວດັ ສາດ. ຕໍ່ມາ ໃນສະໄໝພະເຈຶ້ົາໂພທິສາລະລາດ ປົກຄອງອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ (ຄ.ສ 1523) ພະອົງໄດ້ແຕູ່ງ ລາຊະທູດໄປຂໍເອົາຄໍາພີພະໄຕປີດົກ ແລະ ອັນເຊີນພະສົງມາຈາກ “ນະຄອນຊຽງໃໝູ່” ເຊ່ິີງຄໍາພີພະໄຕປີດົກທ່ີນໍາມາລ້ານ ຊ້າງໃນຄຶ້ັງນຶີ້ ໄດຈ້ າລຶກດວ້ ຍອັກສອນຍວນ ເຊ່ິີງໄດ້ເຄຶົ້າແບບມາຈາກອັກສອນມອນພະມ້າ. ເມືີ່ອນໍາເອົາອັກສອນດັງົ່ ກາູ່ ວ ມາຮອດອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງແລ້ວກໍໄດ້ຖືກມານໍາໃຊ້ ແລະ ດັດແປງປູ່ຽນຊີື່ມາເປັນ “ອັກສອນທໍາ” ເຊິ່ີງພວກເຮົາ ສາມາດສກຶ ສາຄຶນ້ົ ຄວ້າໄດ້ຕາມໜັງສຄື ໍາພໃີ ບລານຕູ່າງໆຕາມວັດວາອາຮາມໃນປະຈຸບນັ . ຈາກທີກ່ າູ່ ວມາຂາ້ ງເທງິ ເຫນັ ວູ່າ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງ ມີຕວົ ອກັ ສອນທໍາໃຊ້ຕ້ຶັງແຕູ່ວະຕະວັດທີ 16 ເປັນຕ້ົຶນ ມາ. ອັກສອນທໍານີຶ້ ແມ່ນູ ໄດເ້ ຄ້ົຶາມາຈາກອັກສອນປາລີ ໂດຍຜາູ່ ນອັກສອນມອນພະມ້າ ແລະ ຍວນຊຽງໃໝູ່. ໃນສະໄໝ ນັ້ຶນ ອັກສອນທໍາໄດ້ຖືກນໍາໃຊ້ຢູ່າງແຜູ່ຫຼາຍທົ່ວລ້ານຊ້າງ ຄຽງຄູ່ກັບການຂະຫຍາຍຕົວຂອງພະພຸດທະສາສະໜາ ສູ່ວນ 40

ໃຫຍູ່ນໍາໃຊ້ຂຽນຄໍາພີໃສູ່ໃບລານຕາມວັດວາ, ໃຊ້ຂຽນພະທໍາຄໍາສອນ, ປັດຊະຍາຕູ່າງໆ ສູ່ວນຕົວອັກ ສອນລາວເດີມທີ່ ໃຊ້ແຕູ່ຄາວຢູ່ເມືອງແຖງ ກໍຍັງຄງົ ໃຊຢ້ ໃູ່ ນໝ່ມູ ະຫາຊົນ ໂດຍໃຊ້ເປັນເພອ່ືີ ສື່ີສານໃນຊວີ ດິ ປະຈໍາວນັ . ❖ ຮບູ ຕວົ ອກັ ສອນທໍາ • ພະຍນັ ຊະນະເຄົຶ້າ • ພະຍນັ ຊະນະປະສົມ • ສະຫຼະ ຕາຕະລາງສົມທຽບພະຍນັ ຊະນະວກັ ໃນອັກສອນທາໍ 41

• ຕວົ ຢູ່າງອັກສອນທາໍ ທີຂ່ ຽນຕາມຄໍາລາວ ກ. ການຈດັ ແບງູ່ ຕະກນຸ ຂອງພາສາລາວ ພາສາລາວເປັນພາສາໜ່ຶີງທີ່ສັງກັດຢູ່ໃນໝວດລາວ-ໄຕ ຫຼື ພາສາຕະກນຸ ໄຕ ເຊີ່ິງນອນຢູ່ໃນຕະກຸນພາສາຈີນ-ຕີ ເບດ ເປັນຕະກຸນພາສາທີ່ແຜູ່ຂະຫຍາຍຢູ່າງກວ້າງຂວາງ ຢູ່ຂົງເຂດພາກຕາເວັອອກສຽງໃຕ້ຂອງທະວີບອາຊີ. ໂດຍສະ ເພາະແມູ່ນຢູ່ເຂດແຂວງກວາງເຈ່ົາ (ປະເທດຈີນ) ຮອດແຫຼມມາລັກກາ, ກວາງສີ, ກວາງຕຸ້ງ ແລະ ເກາະໄຫຫຼໍາຂອງຈີນ ກວມໄປເຖິງແຄວ້ນອັດສໍາ ແລະ ສາຍພຈູ ນັ ຊນັ ຂອງປະເທດອິນເດຍ. ພາສາລາວມີສາຍພົວພັນຢູ່າງສະໜິດແໜ້ນກັບພາສາໄທສະຫຍາມ, ໄທດໍາ, ໄທແດງ, ໄທຂາວ, ງ້ຽວ, ລືຶ້, ເຂີນ ໄທອະຫົມ... ສວູ່ ນຖ່ີິນເດີມຂອງພາສາລາວນຶ້ັນ ມີຄວາມໜ້າສົນໃຈເປນັ ທີ່ສຸດ. ດິນແດນເດີມຂອງພາສາຖິີ່ນຫຼວງ 42

ພະບາງ ແມູ່ນເມືອງບຸ້ມ ໃກ້ເມືອງແທ ທ່ີຢູ່ແຖບແມູ່ນໍ້າດໍາ ທາງດ້ານຕາເວັນຕົກຂອງແຂວງເໜືອ ແລ້ວແຜູ່ຂະຫຍາຍໄປ ຕາມລາໍ ນໍາ້ ຂອງລງົ ໄປຮອດພາກໃຕ້ຂອງລາວ ລາມໄປຮອດສໂຸ ຂໄທ ຍາວໄປເຖງິ ພາກໃຕ້ຂອງໄທ. ❖ ຮບຕວອກັ ສອນໄທດາ • ພະຍັນຊະນະ • ສະຫະຼ • ຂຽນເປນັ ຄາ ພາສາລາວ-ໄທພາກໃຕ້ ກໍໄດແ້ ບງູ່ ອອກເປນັ ສາມສູວ່ ນຄື: ພາສາຖ່ນິີ ສຸໂຂໄທ, ພາສາຖິີ່ນຫຼວງພະບາງ ແລະ ພາສາຖ່ີນິ ຫົວພັນ. ໃນນ້ຶັນ ພາສາຖີນິ່ ຫວຼ ງພະບາງກໍແບູ່ງອອກເປັນສາມສວູ່ ນອກີ ຄື: ຫວຼ ງພະບາງ, ວຽງຈນັ ແລະ ພາກ ໃຕ.້ ສວູ່ ນພາສາຖີິ່ນຫວົ ພັນ ໄດຍ້ າ້ ຍໄປຢູ່ພາກອສິ ານຂອງໄທ ໃນຈງັ ຫວດັ ສາກນົ ນະຄອນ ແລະ ໂຄລາດ. 43

ແຜນວາດຖນີ່ິ ເດມີ ຂອງພາສາຕະກນຸ ໄຕ ສບິ ສອງຈຸໄຕ ພາສາລາວເດມີ ສໂຸ ຂໄທ ຫວຼ ງພະບາງ ຫວົ ພນັ ຫວຼ ງພະບາງ ຢ້ໍ ເມືອງງອຍ ໂຢຍ້ ນ້າໍ ບາກ ກະເລີງ ດາູ່ ນຊ້າຍ ແກນູ່ ທ້າວ ເລຍີ ວຽງຈນັ ວຽງຈັນ ທຸລະຄມົ ຫົ່ມຼ ສກັ ນະຄອນສະຫວນັ ໄຊຍະພມູ ໄທພາກໃຕ້ ໂຄລາດ ລາວໃຕ້ ຮ້ອຍເອດັ ອຸບົນ ບົວໃຫຍູ່ ຂອນແກູ່ນ ອດຸ ອນ ສສີ ະເກດ ທູາ່ ຕຸ້ມ ສະຫວັນນະເຂດ ປາກເຊ ຂ. ການຂະຫຍາຍຕົວຂອງພາສາລາວ ລັກສະນະຂອງພາສລາວໃນເບ້ືຶອງຕົຶ້ນ ຫຼື ພາສາລາເດີມນ້ັຶນ ເປັນພາສາທີ່ມີລັກສະນະພະຍາງດຽວ ຫຼື ເປັນ ຄໍາປູ່ຽວລ້ວນໆເຊັົ່ນ: ພໍ່, ແມູ່, ມຶງ, ກູ, ນອນ, ກິນ, ໄຫ້, ຈຽງ, ຍີ່, ເຮືອນ, ລົມ, ຕາຍ, ມັນ, ໄປ, ເອ້ືຶອຍ, ແລູ່ນ, ໝູ, 44

ໄກູ່ ໄຟ, ຟນື ,...ເຫຼົ່ານ້ຶີເປັນຕນົຶ້ . ເມອີື່ ຕ້ອງການເວົາຶ້ ເຖິງເຫດການຕູາ່ ງໆ ເພນ່ິີ ກໍປະກອບເປັນປະໂຫຍກ (ຄວາມເວົຶ້າ) ໂດຍ ເອົາສັບຕູ່າງໆມາຮຽງກັນ ເຊ່ິີງໃນນ້ຶັນ ສັບພະຍາງດຽວແຕູ່ລະສັບຍັງຄົງຮັກສາຄວາມໝາຍເດີມຂອງມັນຢູ່ເຊັ່ົນ: ຄົນກິນ ເຂ້ຶາົ , ເຂົານອນ, ອ້າຍໄຖນາ, ໝາເຫາ່ົ ... ບາງກໍລະນີ ສັບພະຍາງດຽວທີ່ເອົາມາສ້າງເປັນຄາປະສົມໃຫ້ມີຄວາມໝາຍລວມອັນໃໝູ່ແຕູ່ກໍຍັງຮັກສາ ຄວາມໝາຍເດມີ ຂອງມນັ ຢູເ່ ຊັ່ົນ: ພໍ່ນາ, ແມູ່ເຮືອນ, ພໍ່ຄາ້ , ທາງກວຽນ... ພາສາລາວເດມີ ຫຼື ພາສາລາວທີ່ມພີ ະຍາງດຽວເຫາົ່ຼ ນ້ີຶ ໄດຂ້ ະຫຍາຍຕົວຢູ່າງກວາ້ ງຂວາງຕາມຂງົ ເຂດເມອື ງ ລາວບຮູ ານຕູ່າງໆ. ໃນເວລານຶັ້ນ ສັງຄົມລາວຍັງຢໃູ່ ນຂ້ັຶນສັກດີນາເບ້ືຶອງຕົຶ້ນກະແຈກກະຈາຍ, ການແບູ່ງຊົນຊ້ຶັນວັນນະຍັງ ບທ່ໍ ນັ ເລິກເຊິີ່ງ. ສະນັຶນ້ ຄາໍ ແທນນາມໃນພາສາລາວເດມີ ຈ່ິີງປາກດົ ມີພຽງຄໍາວູ່າ: ກູ, ມຶງ, ມັນ, ຕູ, ສູ, ເຈຶາົ້ , ເຂາົ , ເຮາົ ... ນອກຈາກນັຶ້ນ ຄາຜະຫຍາ ທ່ີຖືວູ່າເປັນວັນນະຄະດີດຶັ້ງເດີມຂອງລາວ ກໍມີການປະດິດແຕູ່ງທ່ີໃຊ້ຄາ ໂດດລວ້ ນໆເຊນັົ່ : ນ້າໍ ຕອ້ ງຕາດ ຄນື ້ອງແກວງູ່ ຫຼາ ນາ້ໍ ຕອ້ ງຜາ ຄນື ້ອງແກວງູ່ ອວ້ຶິ ຟ້າຍກິ ຄວິຶ້ ຄນື ້ອງແກວູ່ງແຂນ ເມ່ີືອສາສະໜາພຸດ ແລະ ພາມແຜູ່ເຂຶ້ົາມາເຖິງດິນແດນລາວແລ້ວ, ພາສາສັນສະກິດ ແລະພາສາປາລີ ເຊີ່ິງເປັນ ພາຫະນະຈດົ ກູ່າຍຖູ່າຍທອດຄາໍ ສອນ ແລະ ເລອ່ືີ ງລາວຕາູ່ ງໆຂອງສາສະໜາພຸດ ແລະ ພາມ ກໍເຂ້ຶົາມາປນົ ເປກບັ ພາສາລາວ ເດີມ. ໃນຂ້ຶັນຕົຶ້ນ ແມູ່ນສາສະໜາພຸດ ລັດທິຫິນະຍານ ເຊ່ິີງບັນທຶກຄໍາສອນຂອງພະພຸດທະເຈົຶ້າດ້ວຍພາສາສັນສະກິດ ເຂຶົ້າມາສູ່ດິນແດນລາວເດີມຕັ້ຶງແຕູ່ສະໄໝອານາຈັກໜອງແສ (ສະຕະວັດທີ 1) ແຕູ່ໃນສະໄໝນ້ັຶນ ພາສາສັນສະກິດຍັງບ່ໍ ທນັ ເຂຶົ້າມາປົນເປກັບພາສາລາວຢູ່າງເລກິ ເຊິງ່ີ ເທ່ີືອ. ເມ່ີືອຕົກມາຮອດສະຕະວັດທີ 14, ສະໄໝທີ່ພະເຈ້ຶົາຟ້າງຸູ່ມ ນໍາເອົາສາສະໜາພຸດລັດທິຫິນະຍານ ແບບລັງກາວົງ ຈາກກໍາປູເຈຍເຂົ້ຶາມາສູ່ອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງ ພາສາປາລີ ກໍໄດ້ເຂ້ົຶາມາມີບົດບາດຢູ່ນໍາພາສາລາວ; ພ້ອມກັນນ້ຶັນ ພວກ ສັກດີນາສະໄໝນຶ້ັນ ຍັງຄົງມີຄວາມເຊີື່ອຖືຕໍ່ສາສະໜາພາມຢູ່ໃນບາງພິທີກໍາ ດ້ວຍເຫດນີຶ້ ຈິ່ີງເຮັດໃຫ້ມີທັງພາສາປາລີ ແລະ ພາສາສັນສະກິດປົນເປ ມີບົດບາດຢູ່ນໍາພາສາລາວ. ນອກຈາກນຶີ້ ພາສາຂະແມ ກໍເປັນອີກພາສາໜ່ີຶງທ່ີມີບົດບາດຕໍ່ ພາສາລາວໃນສະໄໝນັນຶ້ . ພາສາປາລີ ແລະ ສັນສະກິດ ໄດ້ເຂົຶ້າມາມີປົນເປກັບພາສາລາວຢູ່າງເລິກເຊີ່ິງນັບຕັຶ້ງແຕູ່ມີການແປຄໍາພີ ພະໄຕ ປດີ ົກ ແລະ ເລີື່ອງຊາດົກຕາູ່ ງໆ ມາເປັນພາສາລາວໃນລະຫວູ່າງສະຕະວດັ ທີ 15 ສະໄໝພະຍາຫຼ້າແສນໄຕພູວະນາດ. ໃນ ໄລຍະດົ່ັງກູ່າວ ພາສາປາລີ-ສັນສະກດິ ມີບດົ ບາດໃນການສະແດງອອກໃນລັກສະນະດານເຜີຍແຜູ່ເລອີ່ື ງລາວ ເຫດ ການໃ ໝູ່ໆທ່ີເກີດຂ້ຶນ ພ້ອມໆກັບການຂະຫຍາຍຕົວຂອງສັງຄົມລາວ ເຊີິ່ງພາສາລາວດີມ ບ່ໍສາມາດສໍ່ສະແດງອອກມາໄດ້ຄົບ ຖ້ວນ. ສະນ້ຶັນ ພາສາລາວ ຈີ່ິງຮັບເອົາສ່ີິງຕູ່າງໆຈາກພາສາປາລີ-ສັນສະກິດ ເຂົ້ຶາມາໂຮມຢູ່ໃນຄັງສາງ (ປະ ມວນຄໍາສັບ) ຂອງຕົນ ໂດຍຜັນປູ່ຽນສັບເຫົຼ່ານຶ້ັນ ໃຫ້ຖືກກັບສຽງ ສໍານຽງລາວ ແລະ ເຂຶ້ົາກັບລັກສະນະສະເພາະຂອງໄວຍາກອນລາວ. ເພາະສະນຶ້ັນ ພາສາລາວຈງິີ່ ມີສບັ ໃໝໆູ່ ເກດີ ຂຶ້ນ ອນັ ໄດເ້ ຄ້ຶາົ ສັບມາຈາກພາສາປາລີ ແລະ ພາສາ ສນັ ສະກດິ ເປນັ ຈາໍ ນວຍຫຼວງຫຼາຍ ແລະຍັງໄດ້ເຄາຶົ້ ສັບຈໍານວນໜ່ີຶງຈາກພາສາຂະແມນາໍ ອີກ. ຕົວຢ່າູ ງ: - ສບັ ທ່ີໄດເຄຶາ້ົ ມາຈາກພາສາສັນສະກິດ: ສະຫວັນ (ສວນຄ), ພກຶ ສາ (ວລກຶ ສ), ລະດູ (ຣຕຶ ູ), ອັກສອນ (ອກັ ສອນ), ແພດ (ໄວທະຍາ), ປັດຊະຍາ (ປຣຊັ ຍາ),... 45

- ສບັ ທໄີ່ ດ້ເຄາ້ົຶ ມາຈາກພາສາປາລີ: ສະໄໝ (ສມຍ), ນິດໄສ (ນສິ ສຍ), ໄວຍາກອນ (ເວຍຍາກຣນ), ນະຄອນ (ນຄຣ),... - ສບັ ທໄ່ີ ດ້ເຄາ້ົຶ ມາຈາກພາສາຂະແມ: ສາໍ ເລັດ(ສອັ ມເຣຈັ ), ຖະໜນົ (ຖນົລ), ຈະເລີນ (ຈເຣນີ ), ໂຍມ (ຂະໂຍມ), ສັງກັດ (ສງັ ກັດ),... ຫັຼກການແຕູ່ງສັບໃໝູ່ກໍອຸດົມຮົັ່ງມີ ແລະ ສະດວກຂຶ້ນຕີື່ມອີກຄື ນອກຈາກວິທີໃຊ້ສັບພະຍາງດຽວ, ສອງສັບ ຫຼື ຫຼາຍສັບມາຕໍ່ເຂຶົ້າກັນໃຫ້ກາຍເປັນຄໍາສັບຫຼາຍພະຍາງດ່ົັງທີ່ເຄີຍເຮັດມາແຕູ່ກູ່ອນນຶັ້ນແລ້ວ, ຍັງມີວິທີສົນທິ ແລະ ສະໝາດຕາມແບບວິທຂີ ອງປາລີ ແລະ ສນັ ສະກິດນາໍ ອີກ. ➢ ສົນທິ ແມູ່ນການໂຮມເອົາຄໍາສບັ ສອງສບັ ຂອງພາສາປາລີ ຫືຼ ສນັ ສະກດິ ເຂົາຶ້ ເປັນຄາໍ ດຽວ ໂດຍມີ ການປຽູ່ ນແປງສະຫະຼ ຫຼື ພະຍນັ ຊະນະ ເພອີື່ ຜນັ ປູ່ຽນມາເປນັ ຄວາມລາວທີ່ມລີ ັກສະນະອອູ່ ນຫວານກວາູ່ ເຊັົ່ນ: ຕົວຢູ່າງ: ສຸຂະ + ອະພບິ ານ = ສຸຂາພິບານ ກມັ ມະ + ອະຊີວະ = ກໍາມະຊບີ ➢ ສະໝາດ ແມູນ່ ການຫຍ້ໍຄໍາສັບສອງສັຍໃນພາສາປາລີ ຫຼື ສນັ ສະກິດ ໃຫ້ເປັນຄໍາດຽວເຊົ່ນັ : ຕວົ ຢາູ່ ງ: ມະຫນັ ໂຕ + ປລຸ ິໂສ = ມະຫາປລຸ ິໂສ = ມະຫາບລຸ ຸດ ວໂິ ຣ + ຊະໂນ = ວິລະຊະໂນ = ວິລະຊົນ ນອກຈາກນ້ນັຶ ເມືອີ່ ມກີ ານແບງູ່ ຊ້ັນຶ ວນັ ນະໃນສງັ ຄມົ ສັກດນີ າລາວ ກໍປາກົດມີຄາໍ ແທນນາມໃໝໆູ່ ຂນຶ້ ເຊົ່ນັ : ຂອ້ ຍ, ເຈົຶ້າ, ພະຍາ,ຂະນ້ອຍ, ອາດຍາ, ຂ້າພະບາດ, ພະອົງ, ຂາ້ ພະເຈົາຶ້ , ຝ່າູ ບາດ, ຜູ້ຂາ້ ແລະອີື່ນໆ. ພອ້ ມກັນນ້ນັຶ ຍັງເກີດມີຄາໍ ສບັ ສະເພາະໃຊ້ໃນວົງການຂອງພວກສັກດີນາຊ້ນຶັ ສູງເຊົ່ນັ : ໃຊ້ໃນຂອບເຂດພະລາຊະ ວັງ ຫຼື ໃຊ້ໃນເວລາລມົ ກບັ ເຈຶ້ົາຊີວິດ ແລະ ເສນາອາມາດຊ້ຶັນສູງ. ສບັ ສະເພາະແບບນີຶ້ ລວມກັນເປັນລະບົບຕູ່າງຫາກ ເຊິີ່ງ ເອີຶນ້ ວາູ່ “ລາຊາສບັ ” ອນັ ໄດແ້ ກູສ່ ບັ ທໄ່ີ ດ້ເຄ້າຶົ ມູນມາຈາກພາສາຂະແມ, ພາສາປາລີ ແລະ ພາສາສັນສະກດິ . ຕວົ ຢູ່າງ: ສະເດັດ, ສະເຫວີຍ, ບັນທົມ, ເກສາ, ໄສຍາດ, ພະເນດ, ພະກັນ, ພະນາຊິກ, ພະໂອດ, ກັນແສງ, ຊົງ ເຄອ່ີື ງ, ຫະຣຶໄທ, ປະພາດ, ດາໍ ເນນີ , ພະຫັດ, ພະບາດ,... ສວູ່ ນໃນວົງການສາສະໜາ ກມໍ ຄີ າໍ ສບັ ສະເພາະທີໃ່ ຊເ້ ຊັນ່ົ : ຕົວຢູ່າງ: ອາຕະມາ, ອອກຕົນ, ຍາມໂຍມ, ພໍ່ອອກ, ແມູ່ອອກ, ນິມົນ, ສັນ, ນະມັດສະການ, ຈັງຫັນ, ຈໍາວັດ, ເທດ, ທດຸ ງົ , ເທດສະໜາ, ໂຜດ, ບິນທະບາດ, ... ຈາກບັນດາສາເຫດທີ່ກູ່າວມາຂ້າງເທິງນ້ັຶນ ເຮັດໃຫ້ພາສາລາວມີການຂະຫຍາຍຕົວຢູ່າງວູ່ອງໄວ ແລະ ນັບມ້ຶື ອດຸ ົມຮົ່ັງມີຂນຶ້ ຕື່ີມ, ຈາກພາສາພະຍາງດຽວ ກາຍມາເປັນພສາທມ່ີ ີຫາຼ ຍພະຍາງ, ສິງ່ີ ເຫົ່ຼານຶີ້ ນບັ ມຶ້ືນັບພາໃຫ້ພາສາລາວນັບ ມືຶ້ນັບໄດ້ຮັບການພັດທະນາ ແລະ ອຸດົມສົມບູນຂ້ຶນຕີື່ມ, ສາມາດຕອບສະໜອງກັບຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງຄົນ ລາວ ໂດຍສະເພາະຢູ່າງຍ່ີິງ ໃນສະຕະວັດທີ 17 ສັງຄົມສັກດີນາລາວ ແລະ ວັດທະນະທໍາລາວໄດ້ຮັບການພັດທນາຂຶ້ນສູ່ ລະດັບສງູ , ພາສາ ແລະ ວັນນະຄະດີກໍໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວຢູ່າງງອກງາມ ເຊີິ່ງສະແດງອອກໃນບົດວນັ ນະ ຄະດີຕູ່າງໆທີ່ດີເດ່ົັນ ເຊ່ົັນ: ເລີ່ືອງ “ສັງສິໄຊ”, “ທ້າວຮຸູ່ງທ້າວເຈືອງ”, “ກາລະເກດ”, “ນາງແຕງອອນ” ທີ່ຂຽນເປັນຄໍາຮ້ອຍກອງ ແລະ ເລ່ີືອງ “ສຽວສະຫວາດ” ທີ່ຂຽນເປນັ ຄາຮ້ອຍແກວ້ . ຜູ່ານໄລຍະປະຫວັດສາດອັນຍາວນານຄຽງຄູ່ກັບປະຫວັດສາດຂອງຊາດລາວ ພາສາລາວທ່ີມີການພັດທະນາຂຶ້ນ ສງູ ແຕູ່ກມໍ ີບາງຊູ່ວງໄລຍະທີ່ຖືກຢຽບຢາໍ່ ທໍາລາຍ ເນອື ງຈາກເສິກສງົ ຄາມ, ການຍາດແຍ່ງູ ຄວາມເປັນເຈຶົາ້ ແຫູງ່ ອະລິຍະທໍາ ການເຂາ້ົຶ ຍຶດຄອງຕາມລດັ ທິຊາດນິຍມົ ຂອງພວກສະດີນາ ກໍຄືພວກຈັດກະພດັ ໄດ້ເຮດັ ໃຫພ້ າສາລາວໃນບາງຍຸກສະໄໝບໍ່ 46

ມີການຂະຫຍາຕົວ, ຖືກຈໍາກັດການນໍາໃຊ້ ແລະ ຖືກນໍາເອົາພາສາອື່ີນເຂົຶ້າມາປົນເປກັບພສາລາວ ອັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ພາສາ ລາວເກດມີລັກສະນະຊອດກະຈາ, ຂາດຫຼັກການອນັ ແນູ່ນອນ, ມີການຮັບເອົາຄາໍ ສັບຈາກພາສາອີ່ືນເພ່ມີ ຂນ້ຶ ເຊັົ່ນ: ຄໍາສັບ ທີ່ໄດ້ມາຈາກພາສາອັງກິດ, ຝຣົັ່ງ, ຫວຽດນາມ ເຫົ່ຼານ້ີຶເປັນຕຶ້ົນ ຈົນກາຍເປັນມໍລະດົກຕົກທອດມາຈົນເຖິງຍຸກປະຈຸບັນ. ໃນທຸກວັນນຶ້ີ ພາສາລາວຍງັ ຄົງຮັກສາຄວາມເປັນເອກະລັກເດີມ ແລະ ມີຫຼັກການທີ່ແນນູ່ ອນ ແຕູ່ກໍຍັງຄົງບໍ໋ປະຕກິ ານຮັບ ເອົາພາສາຈາກຊາດອີື່ນເພື່ີອມານໍາໃຊ້ໃຫ້ສອດຄູ່ອງກັບຄວມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການດ້ານການພົວພັນສີ່ືສານໃນລະດັບ ສາກົນ. 47

ບດົ ທີ 3 ອັກຂະຫະຼ ລາວສະໄໝປະຈບຸ ນັ ພາສາລາວ ກໍຄືກັບພາສາອີ່ືນໆໃນໂລກທີ່ມີການເໜັງຕີງຢູ່ສະເໝີ ນັບທັງດ້ານກ້າວໜ້າ ແລະ ດ້ານຫຍ້ໍທ້ໍ, ເນືີ່ອງ ຈາກພາສາກາໍ ເນດີ ພອ້ ມກັບການກາໍ ເນີດສງັ ຄົມ ຂະຫຍາຍຕວົ ຫຼື ຊດຸ ໂຊມຄຽງຄກູ່ ັບສັງຄົມ. ໃນປະຈຸບັນ ພາສາລາວເຮົາ ໄດ້ຖືກຄົ້ຶນຄວ້າ ແລະ ພັດທະນາຢູ່າງບໍ່ຢຸດຢ້ັຶງ ບໍ່ວູ່າຈະເປັນໃນຂົງເຂດອັກຂະຫຼະ, ວັດຈະນະ, ໄວຍາກອນ ເພ່ີືອໃຫ້ພາສາ ລາວຮັບປະກັນຄວາມເປັນເອກະພາບທາງດ້ານຫັຼກການ, ຮັບປະກັນລັກສະນະຊາດ, ລັກສະນະມະຫາ ຊົນ ແລະ ລກັ ສະນະກ້າວໜ້າເພືີ່ອຕອບສະໜອງຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການໃນການສີື່ສານຂອງປວງຊົນລາວທັງຊາດ. ແຕູ່ມາຮອດ ທຸກມ້ືຶນຶີ້ ຄວາມຜິດ, ຄວາມຂາດຕົກບົກຜູ່ອງທາງດ້ານຮູບການ ແລະ ຫັຼກການນໍາໃຊ້ຂອງພາສາລາວກໍຍັງຄົງມີຢູ່ ແລະ ເປນັ ສິີ່ງທີ່ຄນົ ລາວທຸກຄນົ ຕອ້ ງໄດ້ມີສູວ່ ນຮ່ວູ ມໃນການປບັ ປຸງແກໃ້ ຫ້ມຄີ ວາມແທດເໝາະກັບແຕູ່ລະຍຸກແຕູລ່ ະສະໄໝ. ຕໍກ່ ບັ ບັນຫາທກ່ີ ູ່າວມາຂາ້ ງເທງິ , ເພີື່ອໃຫ້ການນາໃຊ້ພາສາລາວມີຄວາມເປນັ ເອກະພາບ ຈາເປນັ ພວກເຮົາຈະຕ້ອງ ໄດ້ອງີ ໃສຫູ່ ັກຼ ສູດຕາໍ ລາພາສາລາວທີນ່ ໍາໃຊ້ສດິ ສອນຢູ່ຕາມໂຮງຮຽນແຫູງ່ ຕ່າູ ງໆເປັນຫັກຼ ໃຫແ້ ກູ່ການນາໍ ໃຊ້ພາສາ. ອີງ ຕາມປຶມ້ ໄວຍາກອນລາວ ສະບບັ ທ່ໃີ ຊໃ້ ນປະຈຸບັນ ເຫນັ ວາູ່ ອັກສອນລາວມີທງັ ໝົດ 61 ຕົວໃນນ້ັຶນ ມພີ ະຍນັ ຊະນະ 33 ຕົວ ແລະ ສະຫຼະ 28 ຕວົ . ບໍ່ນັບເຄອ່ືີ ງໝາຍວນັ ນະຍຸດທັງ 4 ຮບູ x່ີ x້ຶ x x ຮວມເຂາົ້ຶ ນາໍ . 1. ວາູ່ ດວ້ ຍພະຍນັ ຊະນະ ພະຍັນຊະນະ 33 ຕົວ ໄດ້ແບູ່ງອອກເປັນ 2 ຈາພວກຄື: ພະຍັນຊະນະເຄຶົ້າ ແລະ ພະຍັນຊະນະປະສົມ. ພະຍັນຊະນະ ເຄາົຶ້ ມີ 27ຕວົ ຖກື ຈັດຮຽງໄວຕ້ າມລາໍ ດັບດົງ່ັ ນຶ:້ີ ກ ຂ ຄ ງ ຈ ສ ຊ ຍ ດ ຕ ຖ ທ ນ ບ ປ ຜ ຝ ພ ຟ ມ ຢ ລ ວ ຫ ອ ຮ ຣ. ພະຍັນຊະນະປະສົມ ມີ 6 ຕົວ ໄດແ້ ກ່:ູ ຫງ ຫຍ ໜ (ຫນ) ໝ (ຫມ) ຫຼ (ຫລ) ຫວ. ພະຍັນຊະນະເຄ້ຶົາ ຖືກຈັດແບູ່ງອອກເປັນ 3 ໝວດຄື: ໝວດອັກສອນສູງ, ໝວດອັ ກສອນກາງ ແລະ ໝວດ ອັກສອນຕໍາ່ ດງັ່ົ ສະແດງໃນຕາຕະລາງລມູຸ່ ນ:ຶີ້ ໝວດອກັ ສອນສູງ ໝວດອັກສອນກາງ ໝວດອັກສອນຕໍາ່ ຂກ ຄ ສຈ ງ ຖດ ຊ ຜຕ ຍ ຝບ ທ ຫປ ນ ຢພ ອຟ ມ ລ ວ ຮ ຣ 48

ນອກຈາກນັຶ້ນ, ໃນພາສາລາວ ຍັງການົດຕົວ “ວ” ເປັນຕົວຄວບ ເຊ່ິີງໃຊ້ວາງໄວ້ຂ້າງຫັຼງຖັດຈາກພະຍັນຊະນະຕົວ ແກນ ເພອືີ່ ເອົາສຽງໄປຄວບກບັ ສຽງຕົວແກນໃຫ້ມສີ ຽງ “ວ” ປນົ ຢູ່ນາໍ . ອີງໃສ່ຄູ ັງສັບພຶືນ້ ຖານໃນພາສາລາວ ເຫັນວູ່າ ຕົວ “ວ” ສາມາດຄວບກບັ ພະຍນັ ຊະນະເຄຶາົ້ ໄດ້ທກຸ ຕວົ ເຊົັ່ນ: ກ ຄວບກບັ ວ ເປນັ ກວ ຕົວຢາູ່ ງ ແກວງູ່ , ກວາງ, ກວຽນ ຂ ຄວບກັບ ວ ເປັນ ຂວ ຕົວຢາູ່ ງ ຂວານ, ຂວາງ, ໄຂວູ່ ຄ ຄວບກບັ ວ ເປນັ ຄວ ຕົວຢາູ່ ງ ຄວານ, ຄວາມ, ຄວາຍ ງ ຄວບກບັ ວ ເປນັ ງວ ຕົວຢາູ່ ງ ງມົ ງວາຍ ຈ ຄວບກັບ ວ ເປັນ ຈວ ຕົວຢ່າູ ງ ຈວ້າຍກວາ້ ຍ ສ ຄວບກັບ ວ ເປນັ ສວ ຕວົ ຢູ່າງ ສວາຍ, ສວູ່າງ ຊ ຄວບກບັ ວ ເປນັ ຊວ ຕົວຢູ່າງ ຊວາ້ ນ, ຊວາດ ຍ ຄວບກັບ ວ ເປນັ ຍວ ຕວົ ຢ່າູ ງ ຍວູ່າໆ ດ ຄວບກບັ ວ ເປັນ ດວ ຕວົ ຢ່າູ ງ ດວາູ່ ງໆ ຕ ຄວບກັບ ວ ເປນັ ຕວ ຕວົ ຢູ່າງ ກະຕວາ້ ຍໆ ຖ ຄວບກັບ ວ ເປນັ ຖວ ຕວົ ຢູ່າງ ຖວາຍ ທ ຄວບກບັ ວ ເປັນ ທວ ຕວົ ຢູ່າງ ທວາຍ + ສາລັບພະຍັນຊະນະຕົວ ຣ ເປັນພະຍັນຊະນະລາວທ່ີມີມາແຕູ່ດົນນານ ແຕູ່ຕົກມາໄລໜຶ່ີງ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນ ໄລຍະຫຼງັ ຊມຸ ປີ 80 ເພິນ່ີ ໄດ້ຕັດອອກ ບໍ່ໃຫ້ນໍາໃຊ້ ເນ່ອືີ ງຈາກມີຫາຼ ຍຄາໍ ກົງກັບພາສາໄທ ເຮດັ ໃຫເ້ ກີດຄວາມສັບສົນດາ້ ນ ການຕີຄວາມໝາຍ ແຕູ່ຫັຼງຈາກຊຸມປີ 80 ໄດ້ມີການນໍາມາໃຊ້ຄືນເນີ່ືອງຈາກມີຄວາມຕ້ອງການຈົດບັນທຶກຄໍາທ່ີ ກຽູ່ ວຂອ້ ງກບັ ພະພດຸ ທະສາສະໜາ ແລະ ຄໍາຈາກພາສາຕູ່າງປະເທດ. ຈນົ ມາຮອດປະຈບຸ ັນ ຕົວ ຣ ໄດ້ຖືກຈົດເຂາຶົ້ ໃນບັນຊີ ພະຍັນຊະນະລາວເປັນທີ່ຮຽບຮ້ອຍແລ້ວ ຈຸດປະສົງແມູ່ນເພີ່ືອນໍາໃຊ້ຈົດບັນທຶກຄໍາສັບສະເພາະທີ່ເປັນຊີ່ືເອຶີ້ນ ຫືຼ ຄໍາຈາກ ພາສາອີ່ືນເຊນ່ົັ : ຝຣງົ່ັ , ອາຟຣກິ ກາ, ໂປຣແກຣມ, ... ເຫ່ຼົານີຶ້ເປັນຕນົຶ້ . ➢ ໜາ້ ທຂີ່ ອງພະຍນັ ຊະນະ ເມ່ີືອອີງຕາມຄວາມສາມາດໃນການປະກອບສ້າງຢູ່ໃນຄໍາເວ້ົຶາແລ້ວພະຍັນຊະນະມີ 2 ໜ້າທີ່ຄື ໃຊ້ເປັນຕົວແກນ (ຕວົ ຫກັຼ ) ແລະ ໃຊ້ເປນັ ຕົວສະກົດ ໃຊ້ເປັນຕົວແກນ ຫຼື ຕົວຫຼັກ ແມູ່ນພະຍັນຊະນະທ່ີເອາົ ສຽງຂອງຕົນໄປເປັນແກນສຽງ ຂອງຄໍາເວ້ຶາົ ເຊົັນ່ : ສ ໃຊໃ້ ນຄໍາວາູ່ ສວນ ຄ ໃຊໃ້ ນຄໍາວາູ່ ຄວາມ ຂ ໃຊ້ໃນຄໍາວາູ່ ແຂວງ ມ ໃຊໃ້ ນຄາໍ ວ່າູ ເມືອງ ພະຍັນຊະນະ 33 ຕົວ ມີຈໍານວນໜີງ່ຶ ໃຊ້ເປນັ ຕວົ ຫກັຼ (ຕົວແກນ) ລ້ວນໆ ມີ 25 ຕົວ ຄື ຂ ຄ ຈ ສ ຊ ຕ ຖ ທ ປ ຜ ພ ຟ ຝ ຢ ລ ຣ ຫ ອ ຮ ຫງ ຫມ ຫນ ຫຍ ຫວ ຫລ ໃຊ້ເປນັ ຕວົ ສະກົດ ຕົວສະກດົ ໃນພາສາລາວມທີ ັງໝົດ 8 ຕົວ ຄ:ື ກ ດ ບ ມ ນ ວ ງ ຍ ແລະ ແບງູ່ ອອກເປນັ - ຕົວສະກົດເປນັ ແມນູ່ ຕົວສະກົດທີ່ສາມາດຜັນສຽງໄປຕາມວັນນະຍຸດໄດຄ້ ບົ ຖ້ວນ ເຊ່ງິີ ປະມີ ວ ງ ມ ຍ ນ - ຕົວສະກດົ ຕາຍ ແມູ່ນຕົວສະກດົ ທ່ີບໍ່ສາມາດຜັນສຽງໄປຕາມວັນນະຍຸດໄດ້ ເຊ່ີິງມີ ກ ດ ບ. - ຕົວສະກົດພເິ ສດ ໃຊຂ້ ຽນສະເພາະຄໍາທີມ່ ເີ ຄົຶ້າມາຈາກພາສາຕູາ່ ງປະເທດ. ສູ່ວນຄໍາລາວເດມີ ແລະ ຄາໍ ທີມ່ ີ ເຄົ້ຶາມາຈາກພາສາປາລີ-ສນັ ສະກິດໃຫ້ໃຊຕ້ ົວສະກດົ ທງັ 8 ເທາ່ົ ນ້ັນຶ . ພະຍນັ ຊະນະທ່ີໃຊເ້ ປນັ ຕົວສະກດົ ພເິ ສດໄດມ້ ີ ຈ ສ ຊ ໃຊ້ແທນ ຕົວສະກດົ ດ 49

ລ ຣ ໃຊ້ແທນຕົວສະກດົ ນ ພ ຟ ໃຊ້ແທນຕົວສະກດົ ບ ຕົວຢ່າູ ງ ມົສກູ ອາູ່ ນວາູ່ ມົດ-ສະ-ກູ ອສົ ຕຣາລີ ອູ່ານວູ່າ ອົດ-ສະ-ຣຕາ-ລີ 2. ວາູ່ ດວ້ ຍສະຫະຼ ສະຫຼະໃນພາສາລາວມທີ ັງໝດົ 28 ຕວົ ໂດຍແບງູ່ ອອກເປນັ 3 ໝວດຄ:ື ສະຫຼະເຄ້ຶົາມີ 12 ຕວົ , ສະຫະຼ ປະສົມມີ 12 ຕວົ ແລະ ສະຫຼະພິເສດມີ 4 ຕວົ ດງົ່ັ ໃນຕາຕະລາງລຸູ່ມນຶ້:ີ ສະຫະຼ ເຄົຶ້າ ສະຫະຼ ປະສົມ ສະຫຼະພເິ ສດ xະ xາ ເxະ ແxະ ໄx ໃx xິ xີ ໂxະ ເxາະ ເxາົ xໍາ xຶ xື ເxິ ເxີ xຸ xູ ເxຍັ ເxຍ ເx ແx ເxອຶ ເxືອ ໂx xໍ xວົ ະ xົວ ໃນຈານວນສະຫະຼ ເຄຶົ້າ ແລະ ສະຫະຼ ປະສົມ ປະກອບມີຄູ່ສະຫຼະຄ:ື ສະຫຼະສຽງສ້ຶັນ ແລະ ສະຫະຼ ສຽງຍາວດັົ່ງນີ:ຶ້ ສະຫະຼ ສຽງສັນ້ຶ ສະຫະຼ ສຽງຍາວ xະ xາ xິ xີ xຶ xື xຸ xູ ເxະ ເx ແxະ ແx ໂxະ ໂx ເxາະ xໍ ເxິ ເxີ ເxຍັ ເxຍ ເxຶອ ເxອື xົວະ xົວ 2.3 ວນັ ນະຍດຸ ກ. ຄວາມໝາຍຂອງວນັ ນະຍດຸ ວັນນະຍດຸ ແມນູ່ ອັກສອນຈາໍ ພວກໜ່ຶີງສໍາລັບໃຊ້ປູ່ຽນສຽງເພອືີ່ ໃຫ້ສາໍ ນຽງສຽງເວົ້ຶາແຕກຕ່າູ ງຈາກສຽງອັກຂະ 50