Art and Culture

พระรำชพธิ แี ละรฐั พธิ ี • อธิบายไดจ้ ากความเกยี่ วขอ้ งกับใคร • หากว่าเป็นประเพณีท่ีเกีย่ วขอ้ งกับ พระมหากษัตรยิ ์ก็จะเรียกว่า พระราช พธิ ี • หากเป็นประเพณที ี่เกยี่ วขอ้ งกบั รัฐก็จะ เรียกว่ารฐั พธิ ี

พระรำชพิธี หมายถงึ ประเพณที ่ีพระมหากษัตรยิ ท์ รงปฏบิ ตั สิ บื ตอ่ มาแต่ครง้ั โบราณ จนกลายเป็น ประเพณปี ฏบิ ตั หิ รือทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหจ้ ดั ขนึ้ เป็นกรณีพเิ ศษ เชน่ • พระราชพิธีพชื มงคล มคี วามมุง่ หมายเพื่อทาขวญั พืชต่างๆ • พระราชพิธฉี ตั รมงคล อนั เปน็ วนั คลา้ ยวนั พระราชพธิ บี รมราชาภิเษก ในวนั ที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ.2493 • พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา จดั ขน้ึ 2 ครัง้ คอื วันที่ 5 ธันวาคม และวันท่ี 12 สิงหาคม

รัฐพิธี • เปน็ ประเพณีท่ีรฐั จัดขึ้นเนื่องในโอกาสตา่ งๆ • พธิ เี ปดิ ประชมุ รัฐสภา วันราลึกสมเดจ็ พระเจา้ ตากสนิ มหาราช พิธีตรวจพลสวนสนาม ถวายสัตยป์ ฏญิ าณ เปน็ ตน้

ประเพณที อ้ งถิ่น ของไทย

• หมายถงึ ประเพณที นี่ ยิ มยึดถอื ปฏบิ ัตสิ ืบตอ่ กนั มาในท้องถ่นิ ตา่ งๆ • เป็นประเพณีท่มี คี วามคิดความเชื่อในธรรมชาตแิ วดลอ้ ม • เปน็ ส่ิงท่ีสะท้อนตวั ตนของท้องถิ่นนน้ั ๆ • ปจั จยั ท่ที าให้เกดิ เป็นประเพณีทอ้ งถิ่นหรือประเพณีทต่ี า่ งไป คือ o ธรรมชาติทแี่ ตกตา่ งกนั เชน่ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ทมี่ ลี กั ษณะเป็นทรี่ าบสงู แหง้ แล้ง กจ็ ะมปี ระเพณแี ห่นางแมวขอฝน ประเพณีบญุ บัง้ ไฟ เปน็ ต้น o ความเชอ่ื ในสิ่งเหนอื ธรรมชาติ เช่น พธิ ชี งิ เปรต ประเพณีทเ่ี ก่ยี วกับผีในธรรมชาติ ผี บรรพบุรุษ เป็นตน้

ประเพณบี ญุ บั้งไฟหรอื บอ้ งไฟ • เรยี กอีกอยา่ งหนึ่งว่า ประเพณีบูชาพญาแถน • จุดมุ่งหมายสาคัญ คอื การส่อื สารกับ “พญาแถน” • ชาวอสี านเรียกกันวา่ เทศกาลเดือนหา้ ฟา้ หก







ประเพณีบุญบั้งไฟของภาคอีสานมีวัตถุประสงคอ์ กี หลายประการ คอื • เปน็ การบูชาคณุ ของพระพุทธเจา้ ช่วงเวลาดงั กลา่ วเปน็ ชว่ งเวลาเดียวกันกบั วนั สาคัญทางพระพุทธศาสนา คอื เทศกาล เดอื น 6 ซึง่ ตรงกับวัน ประสูติ ตรสั รู้ และปรินิพานหรือวันวิสาขบูชา • เป็นการต่ออายุพระศาสนา คือ ต้ังแต่อดีตมาในประเพณีบุญบ้ังไฟน้ันจะมีการบวชพระเณรเพื่อสืบต่ออายุ พระพุทธศาสนาด้วย • เป็นการเชื่อมความสามัคคี ประเพณีดังกล่าวเป็นบุญใหญ่ท่ีชาวบ้านในท้องถ่ินนั้นๆ จะต้องมาร่วมด้วยช่วยกัน ดาเนินการ ถอื เปน็ การเชอื่ มความสมั พนั ธข์ องทอ้ งถิ่นใหม้ ีความสมัครสมานสามคั คีตอ่ กนั • เปน็ การสืบทอดภมู ิปัญญาทางวิทยาศาสตร์ของชาวบ้าน ท่ีต้องมกี ารศกึ ษา เรียนร้ตู อ้ งมีครู มีศิษย์ ผู้ท่ีทาบั้งไฟจะถูก เรยี กว่า “ช่างบ้ังไฟ” การสืบตอ่ วิธกี ารทาโดยทั่วไปจะเปน็ การสบื ต่อจากพ่อสลู่ กู หลาน และจากครสู ู่ลกู ศษิ ย์



• บัง้ ไฟ ถอื เปน็ มรดกภมู ิปญั ญาท่สี าคัญของไทย มอี ยดู่ ว้ ยกันหลายชนิด แบง่ ออกเป็น 3 แบบใหญๆ่ คือ 1. บั้งไฟแบบมหี ำง แบบมาตรฐาน เรียกว่า “บ้งั ไฟหาง” มกี ารประดบั ตกแตง่ อย่างสวยงาม เวลาทจี่ ดุ ขึ้นท้องฟา้ จะสามารถพงุ่ ข้นึ ไดส้ งู มาก แต่ควบคุมทศิ ทางได้เพียงเลก็ นอ้ ยเทา่ น้ัน 2. บั้งไฟแบบไมม่ หี ำง เรียกว่า “บงั้ ไฟกอ่ งข้าว” มีลักษณะคล้าย กบั กลอ่ งขา้ วเหนียวแบบท่ีมขี าตั้ง มี ลกั ษณะเปน็ แฉก และ 3. บั้งไฟตะไล มีลักษณะกลม มไี ม้บางๆ แบนๆ ทาเปน็ วงกลมรอบหัวท้ายของบั้งไฟ เวลาพุ่งขน้ึ ฟา้ จะพงุ่ ขึ้นไปในทางขวางบงั้ ไฟ • ทง้ั 3 แบบนย้ี ังมกี ารแบง่ ยอ่ ยออกไปอีกหลายประเภท เชน่ บง้ั ไฟโบดหรอื โหมด เปน็ บัง้ ไฟขนาดเล็ก บ้งั ไฟ ม้า บงั้ ไฟชา้ ง บง้ั ไฟจินาย บ้ังไฟตะไล บั้งไฟดอกไม้ บั้งไฟฮ้อยหรือบั้งไฟรอ้ ย บงั้ ไฟหมื่น บงั้ ไฟแสน บ้งั ไฟพลุ บัง้ ไฟตอื้ เปน็ ต้น

บำยศรสี ูข่ วญั • คาว่า “บาย” หมายถึง “ขา้ ว” คาวา่ “ศรี” แปลวา่ ความเปน็ มงคลหรือสวสั ดิ มงคล ซ่ึงเม่ือรวมกันแลว้ จะหมายถึง “ข้าวอันเป็นสริ ิมงคล” • กระทากนั มากในภาคเหนือและภาคอสี าน • ทาในโอกาสสาคัญท่เี กีย่ วกบั การดาเนนิ ชีวิต เช่น การเกดิ การบวช การแตง่ งาน เจ็บ ไข้ได้ป่วย การต้อนรับ การเดนิ ทาง เป็นตน้ • หมายรวมถงึ ธรรมชาติแวดล้อมดว้ ย เช่น การทาขวัญช้าง ขวญั กระบือ การทาขวัญ ข้าว ขวญั นา การทาขวัญเสาเรอื น





ประเพณชี งิ เปรต • เป็นประเพณโี บราณของชาวภาคใต้ • แต่เดมิ เช่อื กนั วา่ เปน็ ประเพณที ่มี อี ยใู่ นประเทศอนิ เดยี • ชาวภาคใต้เรยี กอกี อย่างหนึ่งว่า วันสารทเดอื น 10 • วตั ถุประสงค์หลกั คือเพือ่ ความเปน็ สริ มิ งคลท้งั ต่อตนเองและครอบครัว และเพ่ือเปน็ การ อทุ ศิ และแผ่สว่ นกศุ ลใหก้ บั ผู้ทลี่ ว่ งลบั ไปแลว้ • การทาบญุ จะไปทาบญุ ท่วี ดั มีการนาอาหารไปถวายพระสงฆ์ รวมถึงมีการจดั ขา้ วสาร อาหารแหง้ เชน่ ข้าวสาร หมอ กระเทียม พริก เกลอื มะพรา้ ว ฯลฯ ไปถวายพระเพอื่ ทาพธิ ี เซ่นสังเวยต่อผบี รรพบุรษุ จากนน้ั พระสงฆจ์ าทาการสวด ชาวบ้านกรวดนา้ แผอ่ ทุ ิศสว่ นกุศล ใหก้ บั ผู้ทลี่ ว่ งลบั ไปแลว้





ประเพณีไหลเรือไฟ • เป็นประเพณที ้องถ่ินของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ • จัดช่วงเทศกาลออกพรรษาหรอื 15 ค่ำ เดือน 11 หรือวนั แรม 1 ค่ำ เดือน 11 • มีช่ือเรยี กหลากหลาย เช่น ลอ่ งเรอื ไป ลอยเรอื ไฟ ปล่อยเรอื ไฟ • จังหวัดทีเ่ คยจัดประเพณีดังกล่าว เช่น สกลนคร นครพนม หนองคาย เลย มหาสารคาม อบุ ลราชธานี เป็นตน้ • วตั ถุประสงค์เพ่อื การบชู ารอยพระพทุ ธบาท การสกั การะท้าวมหาพรหม การบวงสรวง พระธาตจุ ฬุ ามณี การระลึกถงึ พระคุณของพระแมค่ งคง เป็นตน้



กำรเปลี่ยนแปลงขนบธรรมเนยี ม ประเพณีของไทย

รปู แบบของกำรเปลีย่ นแปลง • วฒั นธรรมต้องตกอยู่ในหลักการเดียวกัน คือ มีการเปล่ียนแปลงอย่ตู ลอดเวลา • ลักษณะของการเปลยี่ นแปลงนั้นก็มีทง้ั ท่ีเป็นการลดทอน ตดั ตอน ดัดแปลง แก้ไข • ขนบธรรมเนยี มประเพณีบางอย่างท่ีไมม่ ีความจาเปน็ หรอื ไมม่ คี ณุ คา่ พอก็ถูกยกเลกิ ไป

กำรเปลี่ยนแปลงของขนบธรรมเนียมประเพณี มีหลกั สาคัญ คอื • สภาพการเปล่ียนแปลงทางสงั คม • การเปลย่ี นแปลงของความเชื่อและ ศาสนา • การรับอทิ ธิพลจากตะวนั ตกและ วฒั นธรรมภายนอก



กจิ กรรมกลมุ่ ให้นกั ศกึ ษำร่วมกนั ระดมควำมคิดเห็นหำแนวทำงในกำรอนรุ ักษ์ ประเพณีดงั ตอ่ ไปนีใ้ ห้ดำรงอยไู่ ด้ในท่ำมกลำงกระแสวฒั นธรรมตำ่ งชำติท่ี เข้ำมำในปัจจบุ นั • ประเพณีบญุ บงั้ ไฟ • ประเพณีบำยศรีสขู่ วญั • ประเพณีชิงเปรต • ประเพณีไหลเรือไฟ • ประเพณีอ่ืนๆ ท่ีทำ่ นสนใจ

คำถำมทำ้ ยบท • ในความคดิ เหน็ ของท่าน ศิลปวฒั นธรรมไทย คืออะไร จงอธบิ าย • วัฒนธรรมแบ่งออกไดเ้ ป็นก่ีประเภท อะไรบ้าง จงอธบิ ายพร้อมยกตวั อยา่ งประกอบ • วฒั นธรรมของไทยมีลกั ษณะเฉพาะท่ีเปน็ เอกลกั ษณ์ ทา่ นคิดวา่ พ้ืนฐานวัฒนธรรมไทย มีลักษณะอย่างไร และมีมูลเหตุ มาจากปจั จยั ใด • ท่านคิดว่า วัฒนธรรมความเป็นไทยในเร่ืองใดที่ทรงคุณค่าควรได้รับการส่งเสริมและอนุรักษ์มากท่ีสุด ในขณะเดียวกัน วัฒนธรรมความเปน็ ไทยในเรื่องใดทไ่ี รค้ ุณค่าสมควรไดร้ ับการปรบั ปรุงมากท่สี ดุ จงอธิบายให้ชดั เจน • จงอธิบายความหมายของคาดังตอ่ ไปนใ้ี ห้ชดั เจน พรอ้ มยกตวั อย่างประกอบ  ขนบประเพณี หมายถงึ  จารีตประเพณี หมายถงึ  ธรรมเนยี มประเพณี หมายถึง

คำถำมท้ำยบท • จงอธบิ ายความหมายของคาดังตอ่ ไปน้ีให้ชัดเจน พรอ้ มยกตวั อยา่ งประกอบ  ประเพณีท่ีเกย่ี วกบั ชีวิต หมายถงึ  ประเพณีที่เก่ยี วกับสังคม หมายถงึ  ประเพณีทเี่ ก่ยี วข้องกับพทุ ธศาสนา หมายถงึ  พระราชพิธีและรฐั พิธี หมายถึง • ลกั ษณะพืน้ ฐานของประเพณที อ้ งถน่ิ ของไทยเปน็ อยา่ งไร จงอธบิ าย พรอ้ มยกตวั อย่างประกอบ • ท่านคดิ เหน็ อย่างไรกบั ความพยายามของหน่วยงานตา่ งๆ ในการนาเอาประเพณขี องไทยมาสร้างมูลคา่ ในทางเศรษฐกิจ โดยเฉพาะด้านการท่องเทย่ี ว จงอธิบาย • ท่านคดิ ว่า ศลิ ปะ วัฒนธรรม ขนบธรรมเนยี ม และประเพณขี องไทย ควรปรบั ตัวอย่างไรในโลกแหง่ การเปล่ยี นแปลงที่เกดิ ขน้ึ อย่างรวดเรว็ เพอ่ื การดารงอยูใ่ นฐานะทเ่ี ปน็ มรดกของสังคม จงอธบิ าย • ท่านจะใช้กลยุทธอ์ ยา่ งไรหากได้รับมอบหมายใหด้ าเนินการเผยแพรศ่ ิลปวฒั นธรรมไทยให้กบั คนรุ่นใหมท่ ่ีมีอายุระหว่าง 15- 25 ปี จงอธบิ ายพร้อมยกตวั อยา่ งโครงการท่จี ะนาเสนอ