2 อนุพุทธประวัติ (นักธรรมโท)_151-280 หน้า

 2๑๙0๙1 วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ แลวตั้งความปรารถนา อันพระปทุมุตตรศาสดาทรงพยากรณวา จะสําเร็จแนนอนในกาลแหง พระสมณโคดม พระอุปเสนเถระ ไดเปนพระขีณาสพ อยูจบพรหมจรรย แลวไดทําหนาท่ีของพระสงฆ เพอ่ื ประโยชน เพ่ือความสุขแกมหาชน ตามสมควรแกเ วลาแลว ไดน พิ พานดับไป ๒๕. ประวตั ิพระทพั พมลั ลบุตรเถระ สถานะเดมิ และมลู เหตุแหงการบวช พระทัพพมัลลบุตรเถระ เกิดในวรรณะกษัตริยเชื้อสายราชวงศมัลละ ในอนุปยนิคม แควน มลั ละ เปนพระโอรสของพระราชเทวีแหงเจามัลละองคหนึ่ง เหตุที่ไดชื่อวา ทัพพะ แปลวา ไม เพราะเกิดบนกองไมท่ีอยูใกลเชิงตะกอนกอนเผาศพในปาชา มีเร่ืองเลาวา พระราชเทวี แหง เจามัลละ มารดาของทานส้ินพระชนม (ตาย) ตอนจะคลอดทาน (ตายท้ังกลม) พวกพระญาติ นําไปเผาที่ปาชา ขณะที่ไฟกําลังลุกไหมศพของมารดาอยูน้ัน ทองของมารดาไดแตกออก ทารก ในครรภไดลอยมาตกลงบนกองไม พวกสัปเหรอไดอุมมาใหพระอัยยิกา (ยาย) ดังน้ันทานจึง ไดรบั การขนานนามวา ทพั พะ แตเ พราะมีเช้ือสายของเจามัลละ จึงมีสรอยนามวา มัลละบตุ ร การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพุทธศาสนา ทานไดรับการอภิบาลจากพระญาติที่เปนเจามัลละจนเจริญวัยได ๗ พรรษา วันหนึ่ง พระอัยยิกาไดพาไปเฝาพระพุทธองค ณ อนุปยนิคม เพราะมีอุปนิสัยแกกลา พอพบเห็น ผากาสาวพัสตร ก็เกิดศรัทธาเล่ือมใส ไดทูลออนวอนขออนุญาต พระอัยยิกาบรรพชาเปน สามเณร เมื่อไดรับอนุญาตแลว จึงบรรพชาเปนสามเณรอยูในพุทธสํานัก ขณะที่ปลงผมได พจิ ารณาตจปญจกกมั ฏฐานที่พระอปุ ช ฌายกลาวสอนท้ังโดยอนโุ ลม และปฏิโลม พอปลงผมเสร็จ เทาน้ัน ก็ไดบรรลุอรหัตตผลพรอมดวยปฏิสัมภิทา ๔ อภิญญา ๖ และเม่ือมีอายุครบ ๒๐ ป บรบิ รู ณ กไ็ ดอุปสมบทเปนพระภิกษุ หลังจากสําเร็จเปนพระอรหันต ไดรับการอุปสมบทเปนภิกษุแลว ทานเอาใจใสในกิจของ สงฆเ ปน อยา งดี คร้งั หนึง่ คิดวา “เราอยจู บพรหมจรรยแ ลว ควรจะรบั ภารธุรสงฆ” จึงไดกราบทูลให พระพุทธองคทรงทราบ พระพุทธองคจึงตรัสมอบใหสงฆสมมติ (ประกาศแตงต้ัง) ทานเปน พระภัตตุทเทสกะ คือเปนผูทําหนาท่ีจัดแจกภัต หรือจัดกิจนิมนต และเปนเสนาสนคาหาปกะ หรือเสนาสนปญญาปกะ คอื เปน ผมู หี นา ท่ีจัดแจกเสนาสนะเคร่อื งอยอู าศัยทเ่ี หมาะสมใหพระภิกษุ สามเณรอยกู นั ผาสุก เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 201

2๒๐0๐2 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 เอตทคั คะและปรนิ ิพพาน เพราะตั้งใจทาํ กิจในหนาที่ทั้งสองอยางนัน้ ใหเปนไปโดยปราศจากอคติและฉลาดสามารถ ในการจัดแจงปูลาดอาสนะและจัดแจกเสนาสนะดวยความรับผิดชอบ ทานจึงไดรับเอตทัคคะวา เปนผเู ลศิ กวา ภิกษุสาวกผูจัดแจงดูแลเสนาสนะดว ยดี ครนั้ พิจารณาถึงอายสุ ังขารเหน็ ควรปรินพิ พานไดแ ลว พระทัพพมลั ลบุตรเถระจึงกราบทูล ลาพระพุทธองค กระทําประทักษิณ แลวแสดงอิทธิปาฏิหาริย เหาะขึ้นไปในอากาศนั่งขัดสมาธิ เขาเตโชสมาบัติ ครั้นออกจากสมาบัติแลว ก็ดับขันธปนิพพานดวยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ ณ ทา มกลางอากาศน้นั เอง ๒๖. ประวัตพิ ระปล ินทวจั ฉเถระ สถานะเดมิ และมลู เหตุแหง การบวช พระปลินทวัจฉเถระ มีนามเดิมวา ปลินทะ วัจฉะเปนชื่อของโคตร ตอมาไดชื่อวา ปล ินทวจั ฉะ โดยนําเอาชอ่ื โคตรไปรวมดว ย เกดิ ในวรรณะพราหมณ เปนชาวเมืองสาวตั ถี กอนท่ีจะมาบวชในพระพุทธศาสนา ทานเปนผูที่มากไปดวยความสังเวช (ความสลดใจ ที่ประกอบกับโอตตัปปะ) จึงบวชเปนปริพาชก สําเร็จวิชา ๓ ชื่อวา จูฬคันธาระ เหาะเหิน เดนิ อากาศได และรูใจของผอู น่ื ทาํ ใหม ลี าภสักการะมาก อาศัยอยใู นกรุงราชคฤห เมื่อพระศาสดาของเราทั้งหลายไดตรัสรูแลว เสด็จไปประทับในเมืองราชคฤห อานุภาพ แหงวิชาของเขาก็เส่ือมไป ลาภยศของเขาก็หมดไปดวย เขาคิดวาพระสมณโคดมตองรูคันธาร วิชาอยางแนนอน จงึ ไปยงั สาํ นักของพระศาสดาขอเรียนวิชา พระศาสดาตรัสวา ทานตองบวชใน สาํ นกั ของเราจงึ จะเรียนได เขากย็ อมบวชตามพระพุทธดํารัส การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพทุ ธศาสนา เม่ือทานบวชแลว พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเขาและไดประทานกรรมฐานอันสมควร แกจริยา เพราะทานเปนผูมีอุปนิสัยที่สมบูรณ เร่ิมต้ังความเพียรในกรรมฐาน ไมนานก็ไดบรรลุ พระอรหตั ตผล ทานเปนพระที่มีวาจาศักดิ์สิทธ์ิ เลากันวา ชายคนหน่ึงถือถาดดีปลีมา ทานถามวาถาด อะไร ไอถอย ชายคนนั้นโกรธ คิดวาพระอะไรพูดคําหยาบ จึงตอบไปวา ถาดขี้หนู พอผานทาน ไปดีปลเี ปน ข้หี นจู รงิ ๆ ตอมามีคนแนะนําเขาวา ใหเดนิ สวนทางกบั ทานใหม ถาทานถามอยางน้ัน 202

 2๒0๐3๑ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ จงตอบทานวาดีปลี ก็จะกลายเปนดีปลดี ังเดมิ เขาไดทําตามคําแนะนํา ปรากฏวามูลหนูกลับเปน ดีปลีดังเดิม เอตทคั คะ บญุ ญาธิการ และปรินพิ พาน กเ็ พราะเทวดาผูตัง้ อยูในโอวาทของทา นในชาติกอ น แลวเกดิ ในสวรรคเปนอนั มาก เทวดา เหลานั้นมีความกตัญูมีความเคารพนับถือบูชา จึงมาหาทานทั้งเชาเย็น เพราะฉะน้ัน พระศาสดาจึงทรงตัง้ ทานไวในฐานะท่ีเลิศกวาภกิ ษทุ ้งั หลายผูเปน ที่รักของเทวดาท้งั หลาย พระปลินทวัจฉเถระนี้ก็ไดบําเพ็ญบารมีอันเปนอุปนิสัยแหงพระนิพพานมานานในกาลแหง พระปทุมุตตรศาสดา ไดเห็นพระองคทรงตั้งภิกษุรูปหนึ่งไวในตําแหนงที่เลิศ โดยเปนท่ีรักที่ชอบใจ ของเทวดาทั้งหลาย จึงปรารถนาตําแหนงน้ัน ไดบําเพ็ญบุญเปนอันมาก ตอมาไดรับพยากรณจาก พระศาสดาแลว ไดส าํ เรจ็ ดังประสงค ในสมัยแหงองคสมเดจ็ พระสมั มาสมั พุทธเจา ของเราทง้ั หลาย พระปลินทวัจฉเถระ ครน้ั ดาํ รงเบญจขนั ธพ อสมควรแกก าล ก็ไดนพิ พานดบั ไป ๒๗. ประวัติพระพาหิยทารจุ ีรยิ เถระ สถานะเดมิ และมลู เหตแุ หงการบวช พระพาหิยทารุจีริยเถระ มีนามเดิมวา พาหิยะ ภายหลังเขานุงเปลือกไม จึงไดชื่อวา พาหิยทารจุ รี ิยะ บดิ าและมารดาไมป รากฏนาม เปนชาวพาหยิ รัฐ เกิดในวรรณะแพศย เม่อื เตบิ โต เขามีอาชีพคาขาย วันหนึ่งนําสนิ คาลงเรอื ไปขายยงั จงั หวัดสุวรรณภูมิ เรือเกิด อับปาง คนในเรือเสียชีวิตท้ังหมด เหลืออยูแตเขาคนเดียว เขาเกาะไมกระดานแผนหน่ึงไวได ลอยคอไปข้ึนท่ีทาเรือช่ือสุปปารกะ ผานุงผาหมถูกคลื่นซัดหลุดหายไปหมด จึงเอาใบไมบาง เปลือกไมบาง ถักพอปดรางกาย ถือภาชนะกระเบ้ืองดินเผาเที่ยวขอทานเลี้ยงชีพ คนท้ังหลาย เห็นเขาแตง ตวั แปลก ๆ คดิ วา เปน พระอรหันต จงึ นําอาหารไปใหมากมาย บางคนนําเอาผาไปให แตเ ขาไมย อมนุงผา คงนงุ ผา เปลอื กไมตอไป และสาํ คัญผิดคดิ วา เปนพระอรหนั ต คร้ังน้ัน เทวดาตนหนึ่ง ผูเคยบําเพ็ญสมณธรรมรวมกันมาในชาติกอน แลวไดไปเกิด เปนพรหมช้ันสุทธาวาส ไดลงมาใหสติแกเขาวา พาหิยะ ทานไมใชพระอรหันตดอก แมแตขอ ปฏิบัติท่ีจะทําใหบรรลุพระอรหัตตผล ทานก็ยังไมรูเลย ผูเปนพระอรหันตและรูขอปฏิบัติท่ีจะ ทําใหบรรลุพระอรหัตตผลอยูที่พระวิหารเชตวัน เมืองสาวัตถี เขาสลดใจ ไดไปเฝาพระศาสดา ตามคําของเทวดาพบพระศาสดากําลังทรงดําเนินบิณฑบาตอยู รีบรอนวิงวอนจะฟง พระธรรมเทศนาใหได พระศาสดาทรงปฏิเสธถึง ๓ คร้ัง คร้ันทรงทราบวา ญาณของเขาแกกลา เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 203

2๒๐0๒4 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 แลว และปติของเขาสงบลงแลว จึงไดตรัสวา พาหิยะ ขอใหเธอศึกษา ดังนี้ เม่ือเห็นขอใหเปน เพียงการเห็น (ทฏิ เ ฐ ทิฏฐ ํ มตตฺ ํ ภวิสฺสต)ิ ในเวลาจบเทศนา เขายืนอยูกลางถนนนั่นเอง สงญาณไปตามกระแสพระธรรมเทศนาได บรรลุพระอรหันตพรอมกับปฏิสัมภิทา จึงไดทูลขอบรรพชากับพระศาสดา แตมีบาตรและจีวรยัง ไมครบ จึงไปหาบาตรและจีวร ทา นกาํ ลงั ดึงทอ นผาเกา จากกองขยะ อมนุษยคูเวรกนั เขา สิงในราง ของแมโคตวั หนึ่ง ทาํ รา ยทา นจนถงึ สน้ิ ชีวิต จงึ ไมท ันไดบ วช งานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระพาหิยทารจุ ีริยเถระ แมทานจะยังไมไดบวชตามพิธีอุปสมบทกรรมตามพระวินัย แต ทานก็ไดบรรลุพระอรหัตตผล จัดเปนพระสงฆในพระพุทธศาสนาได และมีประวัติอยูในจํานวน พระอสตี ิมหาสาวก พระศาสดาเสด็จออกจากเมืองสาวัตถี ทอดพระเนตรเห็นศพของพระพาหิยะ ลมอยใู นกองขยะ จึงรับสั่งใหภิกษุทั้งหลายนําไปทําการฌาปนกิจ แลวใหสรางเจดียบรรจุอัฐิธาตุ ของทานไวท่ีทางสี่แพรง ภิกษุท้ังหลายสงสัยวา ทานบรรลุมรรคอะไรเปนสามเณรหรือเปนภิกษุ พระศาสดาตรัสวา พาหิยะปรินิพพานแลวทุกส่ิงทุกอยางจึงจบลงดวยดี ประวัติพระพาหิยทารุจีริย- เถระจงึ เปนการประกาศหลักการทางพระพุทธศาสนาวา เม่ือปฏิบัติจนไดบรรลุพระอรหัตผลแลว จะบวชตามพระวนิ ัยหรือไมก ต็ าม กจ็ ัดเปน พระสงฆไ ดทง้ั นั้น คือเปน อริยสงฆ เอตทคั คะ บุญญาธิการ และปรินพิ พาน เพราะพระพาหิยทารุจีริยเถระ ไดบรรลุธรรมเร็วพลัน เพียงฟงพระพุทธพจนวา ทิฏเฐ ทิฏฐ ํ มตฺตํ ภวิสสฺ ติ (เม่อื เหน็ ขอใหเ ปนเพียงการเห็น) พระศาสดาจึงทรงตั้งทานไวในเอตทัคคะวา เปนเลิศกวา ภิกษทุ ง้ั หลายผูตรสั รไู ดเร็วพลนั พระพาหิยทารุจรี ิยเถระ ในกาลแหงพระปทมุ ุตตรศาสดา ไดเหน็ พระพทุ ธองคท รงตั้งภิกษุ รูปหน่ึงไวในตําแหนงท่ีเลิศกวาภิกษุทั้งหลายผูตรัสรูไดเร็วพลัน จึงไดบําเพ็ญกุศลแลวปรารถนา ตําแหนงนั้น อันพระศาสดาทรงพยากรณวาจะไดสมประสงคในสมัยแหงพระพุทธองคทรง พระนามวา โคดม พระพาหิยทารุจีริยเถระ ไดถูกอมนุษยผูมีเวรตอกันเขาสิงในรางแมโคชนในขณะท่ีกําลัง เก็บผาบงั สกุ ุลในกองขยะแลวนิพพานในขณะนั้น 204

 2๒0๐5๓ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ๒๘. ประวัติพระกมุ ารกัสสปเถระ สถานะเดมิ และมลู เหตุแหง การบวช พระกุมารกัสสปเถระ มีนามเดิมวา กัสสปะ เปนนามท่ีพระเจาปเสนทิโกศลทรงตั้งให ตอมาทานบวชในพระพุทธศาสนา เวลาพระศาสดาตรัสเรียกภิกษุช่ือกัสสปะ จะถูกทูลถามวา กสั สปะไหน จึงตรัสวา กมุ ารกัสสปะ เพราะทา นบวชมาตงั้ แตย ังเด็ก ๆ บดิ าและมารดาไมป รากฏนาม เปนชาวเมืองสาวัตถี มารดาของทานศรัทธาจะบวชต้ังแต ยังไมไ ดแ ตง งาน แตบ ิดาและมารดาไมอ นุญาต หลังจากแตงงานแลวขออนุญาตสามี ในท่ีสุดสามี ก็อนุญาตใหบวช เธอจึงบวชเปนภิกษุณีโดยไมรูตัววาต้ังครรภ คร้ันอยูมาครรภไดใหญข้ึน ภิกษุณีท้ังหลายรังเกียจเธอ จึงนําไปใหพระเทวทัตตัดสิน พระเทวทัตตัดสินวา เธอศีลขาด แม เธอจะช้ีแจงเหตุผลอยางไรก็ไมยอมรับฟง ภิกษุท้ังหลายจึงพาไปเฝาพระศาสดา ๆ ทรง มอบหมายใหพระอุบาลีเถระตัดสิน พระอุบาลีเชิญตระกูลใหญ ๆ ชาวสาวัตถีและนางวิสาขามา พิสูจนไ ดวา นางตั้งครรภม ากอ นบวช ศลี ของนางบริสทุ ธ์ิ นางภิกษุณีนั้นคลอดบุตรเปนชาย หนาตานารัก มีผิวพรรณดุจทองคํา พระเจาปเสนทิ- โกศลทรงใหเลี้ยงดูไว และทรงตั้งช่ือไววา กัสสปะ อีกอยางหน่ึง คนท้ังหลายรูจักทานในนามวา กมุ ารกสั สปะ เพราะเปน เดก็ ทพ่ี ระราชาทรงชบุ เลยี้ งอยางราชกมุ าร เมื่อเขาเจริญวัยแลว พระราชาทรงประดับประดาเขาอยางสมเกียรติ แลวนําไปบวชยัง สํานักของพระศาสดา ต้ังแตทานบวชแลวก็ไดเจริญวิปสสนาและเรียนพุทธพจน แตไมไดบรรลุ มรรคผลแตอ ยา งใด การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพุทธศาสนา ครั้งน้ัน สหายของทานเกิดเปนพรหมในชั้นสุทธาวาส เห็นทานลําบากในการเจริญ วิปสสนา จึงผูกปญหา ๑๕ ขอ แลวบอกวา นอกจากพระศาสดา ไมมีใครสามารถแกปญหาน้ีได รุงขึ้นทานเขาไปเฝาพระศาสดา ทูลถามปญหาเหลาน้ัน พระศาสดาทรงแกใหทานจนถึง พระอรหันต พระเถระเรียนเองตามท่ีพระศาสดาตรัส โดยไดเขาไปยังปาอัมพวัน เจริญวิปสสนา ไมนานก็ไดบ รรลุพระอรหันต ทจ่ี ดั วา เปน ที่สดุ แหงพรหมจรรย พระกุมารกัสสปเถระ กลาวธรรมกถาไดอยางวิจิตร สมบูรณดวยอุปมาและเหตุผล เชน การโตตอบกับพระเจา ปายาสผิ ูไมเ ชอ่ื วาโลกอน่ื มจี รงิ เปนตน พระเจาปายาสิเห็นวา นรกไมมี เพราะไมเคยเห็นญาติคนไหนตกนรกแลวมาบอก พระเถระอปุ มาวา เหมอื นคนทําความผิดรายแรง ถกู ตดั สนิ จําคุกจะออกมานอกคุกไดอ ยา งไร พระเจาปายาสิเห็นวา สวรรคไมมี เพราะไมมีญาติท่ีขึ้นสวรรคกลับมาบอก พระเถระ เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 205

๒2๐0๔6 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 อุปมาวา เหมือนคนพลัดตกลงไปในหลุมคูถ คร้ันข้ึนมาได ชําระรางกายสะอาดแลว คงไมมีใคร อยากลงไปนอนในหลมุ คูถอกี พระเจาปายาสิตรัสวา เคยฆาคนโดยเอาใสในหมอ แลวปดฝาจนสนิทถมทั้งเปนใหคน ชวยดูรอบ ๆ หมอ ก็ไมเห็นชีวะของผูนั้นออกมา พระเถระอุปมาวา เหมือนพระองคเคยบรรทม หลบั ทามกลางผอู ารกั ขาและนางสนม แลวทรงสุบินวาเสด็จประพาสสถานท่ีตาง ๆ แตก็ไมเคยมี ใครเหน็ ชวี ะของพระองคท่ีออกไป พระเจาปายาสิตรัสวา เคยฆาคนโดยไมทําลายอินทรียท้ัง ๖ (ตา หู จมูก ล้ิน กาย ใจ) ครั้นเขาตายแลว ทรงตรวจดู ไมพบวาท้ัง ๖ น้ันรูสึกอะไรเลย พระเถระอุปมาวา เหมือนคนเปา สังขคนโงไ ดย ินเสยี งสงั ข จึงมาขอดเู สียงของสังข คนหาอยา งไรกไ็ มพ บเสยี งในตัวสังข จึงบอกวา สงั ขไมม เี สียง เปน ตน เอตทคั คะ บุญญาธกิ าร และปรนิ พิ พาน เพราะพระกุมารกัสสปเถระ กลาวธรรมกถาไดอยางวิจิตรสมบูรณดวยการอุปมา และเหตุผล พระทศพลจึงทรงยกยองทานวา เปนผูเลิศกวาภิกษุท้ังหลายผูแสดงธรรมได วิจติ ร (กลาวถอ ยคําที่ไพเราะ) แมพระกุมารกัสสปเถระน้ี ก็ไดสรางสมบุญญาธิการอันเปนอุปนิสัยแหงมรรคผลนิพพาน มานาน ในพทุ ธกาลแหงพระปทุมุตตระ ไดเหน็ พระศาสดาทรงตง้ั ภกิ ษุรูปหน่ึงไวในตําแหนงที่เลิศ กวาภิกษุทั้งหลาย ผูแสดงธรรมไดวิจิตร จึงไดปรารถนาตําแหนงนั้น ไดสรางสมความดีที่ สนบั สนนุ เก้อื กูลแกค วามปรารถนามาตลอดเวลา แลวไดม าสมความปรารถนาในสมัยพระศาสดา ของเราท้งั หลายดงั ไดกลา วมาแลว พระกุมารกัสสปเถระ ครั้นอยูจบพรหมจรรยของทานแลว ก็ไดชวยพระศาสดาประกาศ พระศาสนา อยูต ามสมควรแกเ วลาของทาน แลวไดน ิพพานจากโลกไป ๒๙. ประวตั พิ ระมหาโกฏฐิตเถระ สถานะเดิมและมลู เหตุแหง การบวช พระมหาโกฏฐิตเถระ มีนามเดิมวา โกฏฐิตะ มีความหมายวา ทําใหคนหนีหนา เพราะ เขาเปน ผูฉลาดในศาสตรตาง ๆ จึงเที่ยวทิ่มแทงคนอ่ืนดวยหอกคือปากของตน เกิดท่ีกรุงสาวัตถี แควนโกศล ในตระกูลพราหมณมหาศาล บิดาเปนพราหมณมีช่ือวา อัสสลายนะ มารดาช่ือ จนั ทวดี โกฏฐิตมาณพ เม่ือเจริญวัยไดเจริญรอยตามบิดา โดยศึกษาจนจบไตรเพทตามลัทธิของ 206

 2๒0๐7๕ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ พราหมณ และเปนผูมีปญญาแตกฉานในศิลปะศาสตรทุกแขนงเทาที่มีในสมัยน้ัน เที่ยวท่ิมแทง คนอ่ืนดวยหอกคือ ปากของตน (ชอบพูดหักลางคนอื่น) จนไมมีใครกลาที่จะประทะคารมดวย ตา งพากนั หลกี ล้ีหนีหนา อยางไรก็ตาม แมจะมีความรูความสามารถเชนน้ัน โกฏฐิตมาณพ ก็หา ไดหยุดแสวงหาความรูเพม่ิ เตมิ ไม สมัยหน่ึง พระพุทธองคไดทรงแสดงปาฏิหาริยปราบพยศอัสลายนพราหมณ ผูเปนบิดา จนคลายทิฏฐิมานะแสดงตนเปนอุบาสกขอถือพระรัตนตรัยตลอดชีวิต โกฏฐิตมาณพเมื่อไดยิน พระกิตติศัพทของพระพุทธองควาเปนพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจาท่ีทรงแสดงธรรมไพเราะ ชีใ้ หเ ห็นประโยชนทงั้ ในโลกนีแ้ ละโลกหนา และประโยชนส งู สดุ คอื พระนิพพานไดชัดเจน ก็ใครจะ พิสูจนความจริง จึงเขาไปเฝาพระพุทธองค เมื่อฟงพระธรรมเทศนาแลวไตรตรองดวยปญญา ก็ เกิดความศรทั ธาเลอ่ื มใสในพระพทุ ธศาสนา จงึ ทูลขอบวชเปน ภกิ ษุ พระพุทธองคทรงใหพระสงฆ บวชใหด ว ยวธิ ีญตั ตจิ ตตุ ถกัมมอุปสมั ปทา โดยมีพระสารีบุตรเปนพระอุปชฌาย และพระมหาโมคคัล- ลานะ เปนพระกรรมวาจาจารย การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพทุ ธศาสนา โกฏฐิตมาณพ ในขณะท่ีกําลังปลงผมอยูนี้เพราะความแกกลาแหงญาณปญญา ทานได กาํ หนดจติ ในวิปส สนาพจิ ารณานามรปู โดยความเปนของไมเท่ียง เปนทุกข และเปนอนัตตา พอ ปลงผมเสร็จ ขณะท่ีกําลังนุงหมผากาสาวพัสตร ก็ไดบรรลุอรหัตตผลพรอมท้ังปฏิสัมภิทา ดังท่ี ทานกลาวประวัติของตนไวในคัมภีรอปทานวา “เราตัดทิฏฐิพรอมดวยมูลรากเสียไดในเม่ือกําลัง ปลงผม และเม่ือกําลังนุงผากาสาวพัสตรก็ไดบรรลุอรหันต” แลวมีความแตกฉานในปฏิสัมภิทา- ญาณมาก จึงไดรับคําเพิ่มช่ือวา มหาโกฏฐิตะ หมายถึง พระโกฏฐิตะ ผูย่ิงใหญดวยคุณ คือ ปฏสิ ัมภทิ า หลังจากสําเร็จเปนพระอรหันตแลว ทานก็ไดชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแ ผ พระพุทธศาสนา เฉกเชนพระอรหันตสาวกทั่วไป แมจะไมปรากฏวาไดใครมาบวชเปนศิษยบาง แตผลงานที่เปนรูปธรรมของทาน ซึ่งไดรับการบันทึกไวเปนสูตรหนึ่งแหงพระบาลีมัชฌิมนิกาย มูลปณ ณาสก พระไตรปฎ ก เลมที่ ๑๒ ชอื่ วา มหาเวทัลลสูตร โดยใจความของพระสูตรน้ี วาดวย การสนทนาธรรมที่ทําใหเกิดปญญาอยางมาก เพราะทานไดซักถามเก่ียวกับหลักการสําคัญของ พระพุทธศาสนากับพระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระ เชน ถามเรื่องความหมายของปญญากับ วิญญาณ วาปญญากับวิญญาณน้ีรวมกันหรือแยกกัน และอาจจะแยกออกจากกัน แลวบัญญัติ หนาท่ีใหตางกันไดหรือไม ไดรับการวิสัชนาวา ปญญากับวิญญาณ ๒ ประการนี้รวมกัน ไมแยกกนั และไมอาจจะแยกออกจากกันแลวบัญญัติหนาที่ใหตางกันได เพราะปญญารูชัดส่ิงใด เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 207

2๒๐0๖8 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 วิญญาณก็รูแจงส่ิงนั้น วิญญาณ รูแจงสิ่งใด ปญญาก็รูชัดสิ่งน้ัน ปญญาควรเจริญ วิญญาณควร กําหนดรูดังนี้ เปนตน ซึ่งนับวาเปนพระสูตรท่ีทําใหเกิดความประเทืองเรืองปญญาแกอนุชน ผใู ครตอการศึกษาหลักการของพระพทุ ธศาสนาไดเปน อยา งดแี ละถูกตองยิง่ ข้นึ เอตทคั คะ บุญญาธกิ าร และปรนิ พิ พาน พระมหาโกฏฐิตเถระมีปญญาแตกฉานเชี่ยวชาญปฏิสัมภิทา ๔ ดังน้ัน ทานจึงไดรับ ยกยองจากพระพุทธองคในตําแหนงเอตทัคคะวา เปนผูเลิศกวาภิกษุทั้งหลาย ผูบรรลุ ปฏิสมั ภิทา พระมหาโกฏฐิตเถระน้ี ในกาลแหงพระปทุมุตตรพุทธเจา เขาไดเห็นพระศาสดา ทรงสถาปนาภิกษุรูปหน่ึงไวในตําแหนงผูเลิศกวาภิกษุท้ังหลายผูบรรลุปฏิสัมภิทา ปรารถนาจะ เปนเชนน้ันบาง จึงสรางความดีตลอดมาแลวไดสมปรารถนาในสมัยแหงพระศาสดาของเรา ทงั้ หลาย ดังไดก ลา วมา คร้ันดํารงอายุสงั ขารพอสมควรแกก าลแลว พระมหาโกฏฐติ เถระก็ดับขันธปรินิพพานดวย อนปุ าทเิ สสนิพานธาตุ สน้ิ ภพส้ินชาติดุจประทปี สนิ้ เชอื้ แลว ดับไป ๓๐. ประวัติพระอานนทเถระ สถานะเดิมและมลู เหตแุ หงการบวช พระอานนทเถระ มีนามเดิมวา อานนท มีความหมายวา เกิดมาทําใหพระประยูรญาติ ตางยินดี พระบิดา พระนามวา สุกโกทนะ เปนพระกนิฏฐภาดาของพระเจาสุทโธทนะ (แต อรรถกถาสวนมากกลาววา เปนโอรสของพระเจาอมิโตทนะ) พระมารดาพระนามวา กีสาโคตมี ประสูติทีน่ ครกบลิ พัสดุ ในวรรณะกษัตริย เปน สหชาตกิ ับพระศาสดา พระอานนทเถระน้ี เปนเจาชายเชื้อสายศากยะพระองคหน่ึง เปนสหายสนิทของเจาชาย ภัททิยะ เจาชายอนุรุทธะ เจาชายภคุ เจาชายกิมพิละ และเจาชายเทวทัต ไดบวชใน พระพุทธศาสนาตามพระราชปรารภของพระเจาสุทโธทนะ ท่ีประสงคจะใหศากยกุมารท้ังหลาย บวชตามพระพุทธองค จึงพรอมดวยพระสหายอีก ๕ พระองค และนายอุบาลี ผูเปนภูษามาลา มุงหนาไปยังอนุปย อมั พวนั แควนมัลละ เฝาพระศาสดา ทูลขอบรรพชาอปุ สมบท 208

 2๒0๐9๗ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพุทธศาสนา พระอานนทเถระ บวชไดไ มนานก็บรรลุโสดาปตติผล แตไมสามารถจะบรรลุพระอรหัตได เพราะตองขวนขวายอุปฏฐากพระพุทธองค ทานไดบรรลุอรหัตผลกอนทําปฐมสังคายนา ๑ คืน หลงั พระศาสดาปรินิพพานแลว พระอรรถกถาจารยกลาววา ทานบําเพ็ญเพียรอยางหนักหวังจัก สาํ เรจ็ พระอรหันตกอนการสังคายนา แตก็หาสําเร็จไม เพราะจิตใจฟุงซาน จึงหยุดจงกรม นั่งลง บนเตียง เอียงกายลงดวยประสงคจะพักผอน พอยกเทาพนจากพื้น ศีรษะยังไมถึงหมอน ตอนน้ี จิตของทานก็วิมุติหลุดพนจากสรรพกิเลส เปนสมุจเฉทปหาน นับเปนการบรรลุพระอรหันต แปลกจากทา นเหลาอน่ื เพราะไมใ ชการเดนิ ยืน นัง่ นอน พระอานนทเถระนี้ เปน กําลังทีส่ าํ คญั ยงิ่ ของพระศาสดาในการประกาศพระศาสนา แมแต องคสมเด็จพระบรมศาสดาก็ทรงเลื่อมใสทาน ตามตํานานเลาวา ครั้งปฐมโพธิกาล พระศาสดา กย็ งั ไมมีพระผูอปุ ฏ ฐากเปน ประจาํ อยมู าวันหนึ่งไดตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาตรัสวา บัดนี้เราแก แลว ภิกษุบางพวกเม่ือเราบอกวาจะไปทางนี้ กลับไปเสียทางอื่น บางพวกวางบาตรและจีวรของ เราไวทพ่ี ื้น ทา นทงั้ หลายจงเลือกภกิ ษุสกั รปู หนึง่ เพื่อเปนอุปฏฐากประจาํ ตัวเรา ภิกษุท้ังหลายจึงใหพระอานนทเถระรับตําแหนงน้ัน พระเถระลุกขึ้นแลวกราบทูลวา ขาแตพระองคผ เู จรญิ ถาพระผูมีพระภาคเจา ๑. จะไมป ระทานจวี รอันประณตี ทที่ รงไดแกข า พระองค ๒. จะไมป ระทานบิณฑบาตอนั ประณีตแกขา พระองค ๓. จะไมป ระทานใหอยใู นพระคันธกุฎีเดยี วกนั ๔. จะไมทรงพาไปยงั ท่นี มิ นต ๕. จะเสดจ็ ไปยงั ทน่ี ิมนตท ่ขี า พระองคไ ดร บั ไว ๖. ขาพระองคจะนําบคุ คลผูม าจากทีอ่ น่ื เขาเฝาไดทันที ๗. เม่ือใดขาพระองคเกิดความสงสยั ขอใหไ ดเ ขา เฝา ถามไดเม่อื นัน้ ๘. ถา พระองคจะทรงพยากรณธ รรมที่ทรงแสดงในท่ีลับหลงั แกข าพระองค เมอื่ เปน อยา งนี้ขาพระองคจ กั อุปฏฐากพระผูมพี ระภาคเจา การปฏิเสธ ๔ ขอขางตนก็เพื่อจะปลดเปล้ืองการติเตียนวา อุปฏฐากพระศาสดาเพราะ เหน็ แกป ระโยชนสวนตวั การทูลขอ ๔ ขอหลัง เพ่ือจะปลดเปลื้องคําติเตียนวา แมเพียงเร่ืองเทาน้ีก็ไมไดรับการ อนเุ คราะหจากพระศาสดา และเพื่อจะทาํ ขนุ คลงั แหงธรรมใหบ รบิ ูรณ พระศาสดาทรงรับทานเปนพุทธอุปฏฐาก ทานจึงเปรียบเหมือนเงาท่ีติดตามพระศาสดา เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 209

๒2๐1๘0 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 ไปทุกหนทุกแหง จนถึงวันเสด็จดับขันธปรินิพพาน และทรงสรรเสริญทานวา เปนพหุสูตร คือรู ธรรมวินัยทุกอยาง เปนผูมีสติ คือมีความรอบคอบ ดังจะเห็นไดจากการทูลขอพร ๘ ประการ มี คติ คือเปนผูเปนไปในอํานาจแหงเหตุ (มีเหตุผล) ไมใชอารมณ มีธิติ คือมีปญญา และเปน พุทธอปุ ฏฐาก งานประกาศพระศาสนาท่ีสําคัญที่สุดของทาน คือไดรับคัดเลือกจากพระสงฆองคอรหันต ๕๐๐ รูป ใหเปนผูวิสัชชนาพระธรรม คือพระสุตตันตปฎก และพระอภิธรรมปฎก เม่ือคราวทํา สังคายนาคร้งั แรก ซ่งึ เปนเหตุใหพ ระพุทธศาสนามคี วามมั่นคงมาจนถึงสมัยแหงเราท้ังหลายทุกวันนี้ เอตทคั คะและบุญญาธิการ พระอานนทเถระ เปน ผูทรงธรรมวนิ ยั มคี วามรอบคอบ หนักในเหตุผล มปี ญ ญาแกปญหา ตา ง ๆ และอุปฏฐากพระศาสดา โดยไมหวังประโยชนสวนตน หวังใหเกิดผลแกพระพุทธศาสนา ในอนาคตกาลภายภาคหนา องคสมเด็จพระบรมศาสดาจึงทรงสรรเสริญทานโดยอเนกปริยาย และต้ังไวในเอตทัคคะวา เปนผูเลิศกวาภิกษุทั้งหลาย ผูเปนพหุสูตร มีสติ มีคติ มีธิติ และ เปนพทุ ธอปุ ฏฐาก พระอานนทเถระน้ี ในกาลแหงพระปทุมุตตรพุทธเจา ไดเห็นพระสุมนเถระผูเปน พทุ ธอปุ ฏฐาก ผูสามารถจัดการใหตนเขาเฝาพระพุทธเจาไดดังประสงค จึงเกิดความพอใจอยาก ไดตําแหนงนั้นบาง จึงไดบําเพ็ญบารมี ๑๐ ประการ ผานมาหลายพุทธันดร จนมาถึงกาลแหง พระโคดมจงึ ไดสมความปรารถนา ธรรมวาทะและปรนิ พิ พาน ผูเปนบัณฑิต ไมควรทําความเปนสหายกับคนสอเสียด คนมักโกรธ คนตระหนี่ และคน ชอบเหน็ ความวิบตั ขิ องคนอืน่ การคบกับคนช่ัวนน้ั เปน ความต่าํ ชา ผูเปนบัณฑิต ควรทําความเปนสหายกับคนมีศรัทธา มีศีล มีปญญา และเปนคนสนใจ ใครศ ึกษา การคบกับคนดเี ชนนน้ั เปน ความเจรญิ แกตน พระอานนทเถระ เมื่อพิจารณาเห็นวา ถึงเวลาสมควรจะนิพพาน จึงไปยังแมน้ําโรหิณี ซึ่งกั้นกลางระหวางศากยวงศและโกลิยวงศ แลวเหาะข้ึนสูอากาศนิพพาน อธิษฐานใหรางกาย แตกออกเปน ๒ สว น สวนหนง่ึ ตกลงขางพระญาติฝายศากยวงศ อีกสวนหนึ่งตกลงขางพระญาติ ฝา ยโกลิยวงศ เพื่อปองกันการทะเลาะววิ าทของพระญาติทั้ง ๒ ฝาย 210

 2๒1๐1๙ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ๓๑. ประวัติพระอรุ ุเวลกสั สปเถระ สถานะเดมิ และมลู เหตแุ หงการบวช พระอุรุเวลกัสสปะ ทานมีชื่อตามโคตรวา กัสสปะ ตอมาบวชเปนฤาษี ต้ังอาศรมอยูท่ี ตําบลอุรุเวลาเสนานิคม จึงไดนามวา อุรุเวลกัสสปะ บิดาและมารดา เปนคนวรรณะพราหมณ ไมปรากฏช่ือ ในตํานานเกิดท่ีกรุงพาราณสี กอนหนาท่ีพระผูมีพระภาคเจาของเราท้ังหลาย ทรงอุบัติ การศกึ ษาเรียนจบไตรเพท อุรเุ วลกัสสปะมีนอ งชาย ๒ คน ชือ่ ตามโคตรวา กัสสปะ เหมือนกันทงั้ ๒ คน แตต อมาเม่ือ ออกบวชเปนฤาษี คนกลางไดตั้งอาศรมอยูที่ทางโคงแมนํ้าคงคา จึงไดนามวานทีกัสสปะ คนเล็ก ไดตั้งอาศรมอยูทตี่ าํ บลคยาสีสะ จงึ ไดนามวา คยากสั สปะ อุรุเวลกัสสปะ มบี ริวาร ๕๐๐ คน นทีกัสสปะมีบริวาร ๓๐๐ คน คยากัสสปะมีบริวาร ๒๐๐ คน ตางสอนไตรเพทแกบริวารของตน ตอมาคนทั้ง ๓ น้ันตรวจดูสารประโยชนในคัมภีรทั้งหมดของ ตน ไดเหน็ แตเพยี งประโยชนใ นปจจบุ ันเทา นั้น เกิดความยินดีในการบวช จึงชักชวนกันออกบวช เปน ฤาษี บําเพ็ญพรตดวยการบชู าไฟ ตงั้ อาศรมอยูทีต่ ําบลตาง ๆ ดังกลา วแลว เมอ่ื องคส มเด็จพระสัมมาสัมพทุ ธเจาทรงสงพระอรหนั ต ๖๐ รูป ไปประกาศพระศาสนายัง แควนตาง ๆ แลวพระองคไดเสด็จดําเนินไปลําพังพระองคเดียวมุงสูแควนมคธ ทรงทราบดีวา ทานอุรุเวลกัสสปะ เปนผูมีอายุมาก เปนที่เคารพนับถือของชาวมคธ จึงทรงมุงหมายไปที่ทาน เพราะถาสามารถโปรดทานไดแลว จะไดชาวมคธอีกเปนจํานวนมาก ในระหวางทางได ทรงเทศนาโปรดภทั ทวัคคียกมุ าร ๓๐ คน ทรงประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาใหแลว สงไปประกาศ พระศาสนา จึงเสด็จไปยังตาํ บลอรุ เุ วลาเสนานิคม ตรสั ขอท่พี กั กบั อรุ เุ วลกัสสปะ แตอุรุเวลกัสสปะ ไมเต็มใจตอนรับ จึงบอกใหไปพักในโรงไฟ ซึ่งมีนาคราชดุราย มีฤทธิ์มีพิษรายแรง พระผูมี พระภาคเจาไดเสด็จเขาไปยังโรงไฟ ทรงปูลาดสันถัดหญา ประทับน่ังคูบัลลังก ต้ังพระกายตรง ดํารงพระสติไว เฉพาะหนาอยางมั่นคง นาคราชไมไดทําอันตรายใด ๆ จนถึงรุงเชาวันใหม อุรุเวลกัสสปะก็ยังคดิ วา ถงึ อยา งไรพระมหาสมณะน้กี ค็ งไมไ ดเ ปนพระอรหนั ตเหมือนเราแน พระผูมีพระภาคเจาจึงไดตรัสกับเขาวา กัสสปะ เธอยังไมไดเปนพระอรหันตหรอก และ แมแตขอ ปฏิบตั ทิ ีจ่ ะทําใหเปน อรหนั ตข องเธอกย็ งั ไมม เี ลย อุรุเวลกสั สปะไดซบศรี ษะลงทพี่ ระบาท แลวไดกราบทูลวา ขาแตพระองคผูเจริญ ขาพระองคพึงไดการบรรพชาอุปสมบทในสํานักของ พระผูมีพระภาคเจาเถิด พระศาสดาตรัสวา กัสสปะ เธอเปนนายก เปนผูเลิศ เปนประมุข เปน ประธานของชฎิล ๕๐๐ คน เธอจงบอกลาชฎิลเหลาน้ันเสียกอน อุรุเวลกัสสปะจึงเขาไปหาชฎิล เหลาน้ันแลวกลาววา ชาวเราเอย เราตองการจะประพฤติพรหมจรรยในพระมหาสมณะ ขอพวก เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 211

2๒๑1๐2 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 ทานจงทําตามท่ีเขาใจเถิด พวกชฎิลกลาววา แมพวกเราทั้งหมดก็จักประพฤติพรหมจรรยใน พระมหาสมณะนั้นดวยเหมือนกัน ไดพากันปลอยบริขารและเคร่ืองบูชาไฟลอยไปในนํ้า แลวเขา ไปเฝาพระผูมีพระภาคเจากราบทูลวา ขาแตพระองคผูเจริญ พวกขาพระองคพึงไดการบรรพชา และอุปสมบทในสํานกั ของพระผูมพี ระภาคเจา ลําดับน้ัน พระผูมีพระภาคเจาตรัสวา พวกเธอจงเปนภิกษุมาเถิด ธรรมอันเรากลาวไวดี แลว พวกเธอจงประพฤติพรหมจรรย เพื่อทําที่สุดแหงทุกขโดยชอบเถิด พระวาจาน้ันแลไดเปน อปุ สมบทของทานผมู อี ายุเหลาน้ัน การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพุทธศาสนา เมื่ออุรุเวลกัสสปะ พรอมทั้งบริวาร ลอยบริขารและเครื่องบูชาไฟไปในแมน้ํา นองชาย ทั้งสองทราบ จึงมาขอบวชในสํานักของพระศาสดา พรอมกับบริวารทั้งหมด ทรงประทาน เอหิภิกขุอุปสัมปทาให แลวทรงพาภิกษุ ๑,๐๐๓ รูปน้ัน เสด็จไปยังตําบลคยาสีสะ ประทับน่ังบน แผนหนิ ทรงใหสมณะท้งั หมดนั้นดาํ รงอยใู นพระอรหันต ดวยพระธรรมเทศนาช่ืออาทิตตปริยายสูตร มีใจความยอวา ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เปนของรอน รอนเพราะอะไร รอนเพราะไฟคือราคะ ไฟ คอื โทสะ ไฟคอื โมหะ รอนเพราะความเกิด เพราะความแก เพราะความตาย เพราะความเศราโศก เพราะความคร่ําครวญ เพราะความทกุ ข เพราะความโทมนสั เพราะความคับแคนใจ พระอุรุเวลกัสสปะ เปนกําลังสําคัญย่ิงในการประดิษฐานพระพุทธศาสนาในแควนมคธ ตามตํานานเลาวา พระผูมีพระภาคเจาทรงพาภิกษุ ๑,๐๐๓ รูปน้ัน เสด็จไปถึงเมืองราชคฤห ประทับท่ีสวนตาลหนุม ชื่อลัฏฐิวัน พระเจาพิมพิสาร พระเจาแผนดินแควนมคธทรงทราบขาว จึงพรอมดวยขาราชบริพารเสด็จพระราชดําเนินไปเฝา พระพุทธองคทอดพระเนตรเห็น ขาราชบริพารของพระเจาพิมพิสาร มีกิริยาอาการไมออนนอม จึงตรัสส่ังใหพระอุรุเวลกัสสปะ ประกาศใหคนเหลาน้ันทราบวา ลัทธิของทานไมมีแกนสาร ทานไดทําตามพระพุทธดํารัส คน เหลานั้นสิ้นสงสัย และไดตั้งใจฟงพระธรรมเทศนาช่ืออนุปุพพีกถาและอริยสัจ ๔ เวลาจบเทศนา พระเจาพิมพิสาร พรอมดวยบริวาร ๑๑ สวน ไดดวงตาเห็นธรรมคือบรรลุโสดาปตติผลอีก ๑๑ สวน ดํารงอยูในสมณคมน เอตทคั คะ บุญญาธกิ าร และปรินพิ พาน พระอุรุเวลกสั สปะ ไดรับยกยอ งจากพระผูมพี ระภาคเจาวา เปนผูเลิศกวาภิกษุท้ังหลาย ผมู ีบริวารมาก ในสมัยที่พระพุทธเจาทรงพระนามวา ปทุมุตตระ เสด็จอุบัติในโลก พระอุรุเวลกัสสปะ ไดเกิดเปนพราหมณชาวเมืองหังสวดี ไดไปฟงธรรมของพระองค และไดเห็นพระองคทรงตั้ง 212

 2๒1๑3๑ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ พระสาวกในตาํ แหนง เลศิ กวาภิกษุทั้งหลาย ผูมีบริวารมาก เกิดความพอใจ อยากไดฐานันดรน้ัน บาง จึงไดทําบุญมีทานเปนตน กับพราหมณอีก ๑,๐๐๐ คน แลวตั้งความปรารถนา พระศาสดา ไดพยากรณวาตอไปน้ีอีกแสนกัปป จักไดเปนธรรมทายาทของพระศาสดาทรงพระนามวาโคดม และไดฐานนั ดรน้นั พระอุรุเวลกัสสปะ ไดเปนกําลังสําคัญชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาในแควนมคธ สดุ ทายไดปรินพิ พานดว ยอุปาทเิ สสนิพพานธาตุ ดุจดวงประทปี ทโ่ี ชติชว งชัชวาลแลวมอดดับไป ๓๒. ประวัตพิ ระกาฬทุ ายเี ถระ สถานะเดิมและมลู เหตแุ หงการบวช พระกาฬุทายีเถระ มีชอ่ื เดมิ วา อุทายี เปนชอื่ ทบี่ ิดาและมารดาตงั้ ให เพราะเขาเกิดในวนั ท่ี ชาวพระนครทั้งสิ้นมีจิตเบิกบาน แตเพราะเขามีผิวพรรณคอนขางดํา คนทั้งหลายจึงเรียกวา กาฬทุ ายี บิดาและมารดาไมป รากฏชือ่ แตบอกวาบิดาเปนอํามาตยรับราชการในกรงุ กบลิ พัสดุ กาฬุทายีเกิดในวันเดียวกันกับพระโพธิสัตว โดยผูท่ีเกิดวันเดียวกันกับพระโพธิสัตว ท่ี เรียกวา สหชาติมี ๗ คือ ๑. ตนโพธิพฤกษ ๒. มารดาของพระราหุล ๓. ขุมทรัพย ๔ แหง ๔. พระอานนท ๕. มา กัณฐกะ ๖. นายฉนั นะ ๗. กาฬทุ ายีอาํ มาตย กาฬุทายีบุตร เติบโตมาพรอมกันกับพระสิทธัตถราชกุมาร เปนสหายรักใครชอบใจ คุน เคยกัน ฉลาดในทางนิตบิ ญั ญตั ิ ตอมาไดเปนอาํ มาตยใ นราชสํานกั ของกรุงกบิลพสั ดุ หลังจากที่เจาชายสิทธัตถะเสด็จออกผนวช พระเจาสุทโธทนะพุทธบิดา ทรงคอยสดับ ขาวตลอดเวลา จนมาทราบวาไดตรัสรูพระอนุตตรสัมโพธิญาณ กําลังประดิษฐานพระศาสนาอยู ในแควนมคธ ใครจะทอดพระเนตรพระโอรส จึงไดโปรดใหอํามาตยพรอมบริวาร นําขาวสารไป กราบทูลพระศาสดา เพ่ือเสด็จมายังกบิลพัสดุ แตอํามาตยเหลาน้ันไดสําเร็จพระอรหันต บวชใน พระพุทธศาสนา มิไดกลับมาตามรับสั่งถึง ๙ ครั้ง สุดทายทรงมุงหมายไปท่ีกาฬุทายีอํามาตย ผูจงรักภักดี ทั้งยังรักใครสนิทสนมกับพระบรมศาสดา คงจะอาราธนาพระศาสดากลับมาท่ี กบิลพสั ดไุ ด จึงสง ไปพรอมบริวารสูกรุงราชคฤห แควนมคธ ดวยเกียรติยศย่ิงใหญ เธอไดไปเฝา พระพุทธองคท ีพ่ ระเวฬุวันวิหาร พระพุทธองค ทรงประทานพระธรรมเทศนาใหเกิดปญญาบรรลุ พระอรหนั ตต ัดกิเลสเปนสมจุ เฉทปหาน แลว ทูลขอการบรรพชา เม่ือกาฬุทายีอํามาตย พรอมกับบริวารทูลขอการบรรพชาอุปสมบท พระพุทธองคจึง ทรงยื่นพระหัตถตรัสพระวาจาวา เธอทั้งหลายจงเปนภิกษุมาเถิด ธรรมอันเรากลาวไวดีแลว เธอท้งั หลาย จงประพฤติพรหมจรรยเ ถิด การบวชวิธีน้ีเรียกวา เอหิภิกขอุ ปุ สมั ปทา เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 213

2๒๑1๒4 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 งานประกาศพระพทุ ธศาสนา กาฬุทายีอํามาตย เม่ือไดบวชในพระพุทธศาสนาแลว ครั้นถึงเวลาใกลพรรษา เห็นวา เปนเวลาอันเหมาะสมท่ีจะทูลเชิญพระบรมศาสดาเสด็จมายังกรุงกบิลพัสดุ จึงไดทูลอาราธนา พระพุทธองคใ หเ สด็จไปเมืองกบลิ พสั ดุ เม่ือพระบรมศาสดา ทรงรับอาราธนาวาจะเสด็จกบิลพัสดุนคร พระเถระไดลวงหนาไปกอน เพ่ือถวายพระพรใหพระเจาสุทโธทนะทรงทราบ โดยผานไป ๖๐ วัน พระศาสดาจารยจึงเสด็จถึง กบิลพัสดุ โปรดจอมกษัตริยและพระประยูรญาติ ประกาศพระพุทธศาสนาในสักกประเทศ แลวได เสด็จไปประทบั อยูท ่ีนโิ ครธาราม ซงึ่ เปนอารามทพ่ี ระประยูรญาตสิ รา งถวาย เอตทคั คะ บญุ ญาธกิ าร และปรนิ ิพพาน พระกาฬุทายีเถระ ไดไปยังกรุงกบิลพัสดุกอนพระศาสดาจะเสด็จไปถึง ไดแสดงธรรมโปรด พระราชาและบริษัท ทําใหชาวกบิลพัสดุเปนอันมากเกิดศรัทธาเล่ือมใสในคุณของพระรัตนตรัย ทา นจงึ ไดร บั ยกยอ งจากพระบรมศาสดาวา เปนผเู ลศิ กวาภิกษุทงั หลาย ผยู ังสกุลใหเล่อื มใส พระกาฬุทายีเถระน้ี ในกาลแหงพระพุทธเจาทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ไดเห็นภิกษุรูป หน่งึ ทพี่ ระศาสดาทรงสถาปนาเธอไวใ นตาํ แหนงที่เลิศกวา ภิกษุท้งั หลายผูทาํ สกลุ ใหเ ลื่อมใส จึงได ตง้ั ความปรารถนาตําแหนง นั้น พระศาสดาทรงพยากรณ ความปรารถนาของเขาไดสําเร็จในสมัย แหงพระพทุ ธเจา ของเราทงั้ หลาย พระกาฬุทายีเถระ ไดบรรลุพระอรหัตตผลอันเปนประโยชนสูงสุดของตนแลว ไดชวย พระศาสดาประกาศพระศาสนาตามความสามารถ ในท่ีสุดก็ไดนิพพานละสังขารไปตามกฎของ ธรรมดา คือความเกดิ ขึ้น ต้ังอยู และดับไป ๓๓. ประวตั พิ ระพากลุ เถระ สถานะเดมิ และมลู เหตแุ หง การบวช พระพากุลเถระ มนี ามเดิมวา พากลุ แปลวา คนสองตระกูล บดิ าและมารดาไมปรากฏนาม เปนเศรษฐชี าวเมืองโกสัมพี เมอ่ื พระพากลุ ะเกิดได ๕ วนั มีการทํามงคล โกนผมไฟและต้ังชื่อ พี่เล้ียงไดพาไปอาบน้ํา ที่ทาน้ําแมน้ําคงคา ปลาไดกินทารกนั้น แลวแหวกวายไปตามแมน้ํา แตเด็กน้ันเปนผูมีบุญ เปน ปจฉิมภวกิ สัตว แปลวา ผเู กดิ ในภพสดุ ทาย ถายงั ไมบรรลพุ ระอรหนั ตทาํ อยา งไรก็ไมตาย 214

 2๒1๑5๓ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ปลานั้นวายไปตามแมน ้ํา ไปตดิ ขายของชาวประมงในพระนครพาราณสี ชาวประมงนัน้ จึง นําเอาปลาน้ันไปขาย ในที่สุดเศรษฐีชาวเมืองพาราณสีคนหน่ึงไดช้ือเอาไว เมื่อผาทองปลาก็พบ ทารกเพศชายนอนอยู เพราะเศรษฐนี ้นั ไมมีบุตรและธดิ า จงึ รูสึกรักเด็กนั้นมาก ไดเลี้ยงดไู วอยา งดี ครั้งตอมา เศรษฐีผูเปนบิดาและมารดาเดิมไดทราบเร่ืองน้ัน จึงไปยังบานของเศรษฐี ชาวพาราณสี พบเดก็ จําไดว า เปนลกู ของตนจึงไดขอคืน แตเศรษฐีชาวพาราณสไี มยอม เม่อื ตกลง กันไมไ ดจ ึงถวายฎกี าตอ พระเจาพาราณสี พระองคจงึ ทรงวินิจฉัยใหตระกูลท้ังสองผลัดเปลี่ยนกัน เล้ียงเด็กน้ันคนละ ๔ เดือน เดก็ นัน้ คอย ๆ เตบิ โตข้ึนเปนลําดบั เมอ่ื พระศาสดา เสด็จไปประกาศพระพทุ ธศาสนาในนครพาราณสี พากุลเศรษฐีพรอมดวย บริวารไดพากันไปเฝา แลวไดฟงพระธรรมเทศนา เกิดศรัทธาเลื่อมใส จึงไดทูลขอบรรพชา อุปสมบท พระศาสดาทรงประทานใหตามประสงค การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพุทธศาสนา พระพากุละ ครั้นบวชในพระพุทธศาสนาแลว ตั้งใจรับฟงพระโอวาทจากพระศาสดาไม ประมาท พากเพียรภาวนา เจริญวิปสสนากรรมฐาน เพียง ๗ วัน ก็ไดบรรลุพระอรหัตตผล เปน พระขณี าสพอยจู บพรหมจรรย พระพากลุ เถระ คร้ันบรรลุพระอรหัตตผลจบกิจสวนตัวของทานแลว ก็ไดชวยพระศาสดา ประกาศพระพุทธศาสนา ในฐานะเปนพระเถระผูใหญ ทานเปนผูที่มีอายุยืนท่ีสุด บวชเม่ืออายุ ๘๐ ป เปนพระอีก ๘๐ พรรษา ตามน้ีทานจึงตองมีอายุ ๑๖๐ ป ทานไมมีโรคภัยเบียดเบียน ไม ตองฉันยารักษาโรค ท่ีเปนเชนน้ีเพราะทานไดสรางเว็จจกุฎีถวายสงฆ และไดบริจาคยาใหเปน ทาน ทา นเปน พระรูปหน่งึ ในจาํ นวน ๕๐๐ รูป ที่เขา รวมสังคายนาพระธรรมวนิ ัยครงั้ แรก เอตทคั คะและบุญญาธกิ าร เพราะพระพากุลเถระ เปนผูที่มีโรคนอย และมีอายุยืนดังกลาวมา พระศาสดาจึงทรงต้ัง ทานไวในเอตทัคคะวา เปน ผูเ ลศิ กวา ภกิ ษทุ ั้งหลายผูมโี รคาพาธนอย พระพากุลเถระนี้ ในกาลแหงพระปทุมุตตรพุทธเจา ไดสรางบุญกุศลอันจะอํานวยผลให เปน เชน น้นั แลวตัง้ ความปรารถนา พระศาสดาทรงพยากรณวา จะสําเร็จสมปณิธานในพุทธกาล แหง พระสมณโคดม และก็ไดสมจรงิ ทุกประการ ธรรมวาทะและปรนิ พิ พาน ผูผลัดวนั ประกันพรุง ยอ มทําลายเหตุแหงความสุข และยอมเดือดรอนในภายหลัง บุคคล พูดอยา งไรพึงทําอยางนน้ั อยา เปน คนพูดอยา งทําอยา ง เพราะบคุ คลผพู ูดอยา งทาํ อยาง ผูรยู อ มดู เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 215

2๒๑1๔6 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 หมิ่นได พระพากุลเถระ กอนนิพพานทานไดเขาเตโชสมาบัติ นั่งนิพพานในทามกลางภิกษุสงฆ เมอื่ นพิ พานแลว ไฟไดไ หมส รรี ะ รา งของทานหมดไป ณ ท่ีนน้ั เอง ๓๔. ประวัตพิ ระโสภิตเถระ สถานะเดมิ และมลู เหตแุ หงการบวช พระโสภติ เถระ มีนามเดิมวา โสภิตมาณพ บิดาและมารดาไมปรากฏนาม เปนพราหมณ ชาวเมืองสาวัตถี ในวัยเด็กไดรับการศึกษาเลี้ยงดูอยางดีจากบิดาและมารดา เม่ือเจริญวัยได ศกึ ษาอักษรสมยั ตามลทั ธพิ ราหมณ โสภิตมาณพ เปนผูสนใจใฝศึกษา แมจะเกิดในวรรณะพราหมณนับถือลัทธิพราหมณ ก็ไมยึดติดจนเกินไป ไดฟงกิตติศัพทของพระศาสดา วาเปนพระอรหันตตรัสรูชอบดวยพระองค เอง ทรงแสดงธรรมไพเราะชี้แจงใหเขาใจประโยชนในโลกน้ีและโลกหนาไดชัดเจน วันหน่ึงจึงได ไปเฝาพระศาสดา ฟงธรรมเทศนาแลว จึงไดท ลู ขอบวชกับพระพุทธองค ๆ ไดทรงบวชใหเ ขาตาม ประสงค การบรรลธุ รรม พระโสภติ เถระ ครัน้ บวชแลว ไดต้งั ใจศกึ ษาพระธรรมวินยั เจริญวปิ ส สนากรรมฐานไมนาน ก็ไดบรรลุอภิญญา ๖ เปนพระขีณาสพอยูจบพรหมจรรย เปนผูชํานาญในบุพเพนิวาสานุสสติญาณ คอื การระลกึ ชาติในอดตี เอตทคั คะ บญุ ญาธิการ และปรนิ ิพพาน พระโสภติ เถระมีความชาํ นาญเปน พเิ ศษในบพุ เพนวิ าสานสุ สติญาณ คือญาณในการระลึกชาติ ในอดีต พระศาสดาจงึ ทรงตั้งทานไวในตาํ แหนงอันเลิศกวาภิกษุทง้ั หลาย ผรู ะลึกชาติกอ นได พระโสภติ เถระนี้ ในพทุ ธกาลแหงพระปทุมุตตระ ไดเห็นพระศาสดาทรงตั้งภิกษุรูปหนึ่งไวใน เอตทัคคะวาเปนผูเลิศกวาภิกษุท้ังหลายผูไดบุพเพนิวาสานุสสติญาณ จึงไดสรางอธิการแลว ปรารถนาตําแหนงน้ัน ไดรับพยากรณจากพระพุทธองควา จะสมประสงคในศาสนาของพระศาสดา พระนามวา โคดม 216

 2๒1๑7๕ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ พระโสภิตเถระ ไดบรรลุประโยชนสูงสุดสวนตน คือพระอรหัตผล แลวไดทําหนาที่ของ พระสงฆผ ดู ํารงพระพุทธศาสนาตามสมควรแกเวลาของทาน จึงไดนิพพานจากโลกไป ๓๕. ประวตั ิพระอุบาลเี ถระ สถานะเดมิ และมลู เหตุแหงการบวช พระอุบาลีเถระ มีนามเดิมวา อุบาลี หมายความวา ประกอบดวยกายและจิตใกลชิดกับ กษัตริยทั้งหลายเพราะออกบวชพรอมกัน บิดาและมารดาไมปรากฏนาม เกิดในเรือนของชางกัลบก (ชางตัดผม) ของศากยกษตั ริยในนครกบลิ พสั ดุ อุบาลีน้ัน ครั้นเจริญวยั แลวไดเ ปน สหายรักแหงกษัตริยท้ัง ๖ มีเจาอนุรุทธะ เปนตน จึงไดรับ แตง ตั้งใหเปนนายภูษามาลาประจาํ พระองค เมื่อพระศาสดาประทับอยูท่ีอนุปยอัมพวันแหงมัลลกษัตริยท้ังหลาย เม่ือพระโอรสของ ศากยกษัตริยทั้งหลายบวชกันเปนจํานวนมาก เหลาพระญาติเห็นศากยะ ๖ พระองคเหลาน้ี คือ ภัททิยราชา อนรุ ุทธะ อานันทะ ภคุ กิมพิละ และเทวทัต ยังไมไดออกบวช จึงสนทนากันวาคนอ่ืนเขา ใหล ูก ๆ บวชกนั คนจากตระกลู เรายงั ไมไ ดออกบวชเลย เหมือนกับไมใชญาติของพระศาสดา ในที่สุด กษตั รยิ ท ัง้ ๖ จงึ ตัดสนิ พระทัยออกบวช โดยมีนายอบุ าลภี ษู ามาลาตามเสด็จไปดว ย จึงรวมเปน ๗ คน ดว ยกัน เขาไปเฝา พระศาสดาที่อนุปยอัมพวัน กษัตริยทั้ง ๖ ไดกราบทูลวา ขอพระองคโปรดบวชให อุบาลีกอน ขาพระองคท้ังหลายจะไดทําสามีจิกรรม มีการอภิวาทเปนตนแกเขา วิธีน้ีจะทําใหมานะ ของพวกขาพระองคสรางสิ้นไป พระศาสดาไดทรงจัดการบวชใหพวกเขาตามประสงค การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระอุบาลีเถระนั้น คร้ันบวชแลวเรียนกรรมฐานในสํานักพระศาสดาแลวกราบทูลวา ขาแต พระองคผ ูเจริญ ขอพระองคจ งทรงอนุญาตใหข า พระองคอ ยูปา พระศาสดาตรัสวา ดูกอนภิกษุ เมื่ออยู ปา ธรุ ะอยา งเดยี วเทาน้ันจักเจริญงอกงาม แตเม่ืออยูในสํานักของเรา ทั้งวิปสสนาธุระและคันถธุระจะ บริบูรณ พระอุบาลีนั้นรับพระดํารัสของพระศาสดาแลว กระทําวิปสสนากรรมฐาน ไมนานก็ไดบรรลุ พระอรหนั ต พระศาสดาทรงสอนพระวนิ ัยปฎ กทงั้ ส้ินแกพ ระอบุ าลีนน้ั ดวยพระองคเอง ทานจึงเปนผูทรงจํา และชํานาญในพระวินัยปฎก ครั้นพระศาสดาเสด็จดับขันธปรินิพพานแลว ไดมีการทําสังคายนา พระธรรมวินัยครั้งแรก โดยมีพระมหากัสสปเถระเปนประธาน พระสงฆไดเลือกทาน เปนผูวิสัชชนา พระวนิ ัยปฎก ทําใหพ ระพุทธศาสนาดาํ รงมนั่ คงมาจนถึงทุกวันนี้ เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 217

2๒๑1๖8 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 เอตทคั คะ บุญญาธิการ และปรนิ ิพพาน พระอุบาลีเถระ ไดเรียนพระวินัยปฎกทั้งหมดจากพระโอษฐของพระศาสดาโดยตรง จึงมี ความชํานาญในพระวินัย พระศาสดาทรงต้ังทานไวในฐานะที่เลิศกวาภิกษุท้ังหลายผูเปนวินัยธร (ผทู รงพระวนิ ัย) พระอุบาลีเถระน้ัน ในสมัยแหงพระพุทธเจาทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ไดบังเกิดในตระกูล พราหมณอันสมบูรณดวยทรัพยสมบัติ วันหนึ่งไปฟงธรรมของพระศาสดาไดเห็นพระศาสดาทรงตั้ง ภิกษุรูปหน่ึงไวในตําแหนงที่เลิศกวาภิกษุทั้งหลายผูทรงพระวินัย จึงปรารถนาฐานันดรน้ัน จึงสรางสมบุญกุศลตลอดมาหลายพุทธันดร สุดทายไดสมปรารถนาในพระศาสนาของพระสมณโคดม ศาสดาแหงพทุ ธศาสนาในปจ จุบันน้ี พระอุบาลีเถระไดชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาในขณะที่พระองคยังทรงพระชนม อยู และหลังจากท่ีพระองคปรินิพพานแลว ก็ไดรวมทําสังคายนาคร้ังแรก โดยเปนผูวิสัชนา พระวนิ ัยสุดทา ยไดน พิ พาน ดังประทปี ทโ่ี ชติชวงชัชวาลเต็มที่แลว คอย ๆ มอดดบั ไป ๓๖. ประวัตพิ ระนนั ทกเถระ สถานะเดิมและมลู เหตแุ หงการบวช พระนันทกเถระ มีนามเดิมวา นันทกะ บิดาและมารดาไมปรากฏนาม เปนพราหมณ ชาวเมอื งสาวตั ถี นันทกมาณพ ไดยินกิตติศัพทของพระศาสดาวา เปนพระอรหันตตรัสรูชอบไดดวย พระองคเอง ทรงแสดงธรรมไพเราะ ช้ีแจงประโยชนในโลกน้ี และประโยชนในโลกหนาไดอยาง แจม แจง วันหนึ่ง เม่ือมีโอกาสจึงไปเฝาพระศาสดา ไดฟงพระธรรมเทศนา เกิดศรัทธาปรารถนา จะบวช จงึ ทูลขอบวชกับพระพทุ ธองค ๆ ไดทรงบวชใหเ ขาตามความประสงค การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระนันทกเถระ ครั้นบวชแลวไดต้ังใจศึกษาเลาเรียนและพากเพียรปฏิบัติในวิปสสนา กรรมฐาน ไมนานนักกไ็ ดบรรลพุ ระอรหตั ผล เปนผูชํานาญในญาณระลกึ รบู ุพเพนวิ าสานุสสติ พระนนั ทกเถระ เปนผูฉลาดในการสอนนางภิกษุณี มีเรื่องเลาวา นางมหาปชาบดีโคตรมี ไดพาภิกษุณี ๕๐๐ รูป มาฟงธรรม พระศาสดาจึงมอบใหภิกษุเปล่ียนกันแสดงธรรมแก นางภิกษุณี ภิกษุรูปอ่ืนแสดงธรรม ภิกษุณีทั้งหลายก็ไมไดบรรลุอะไร เมื่อถึงวาระของพระนันท กะแสดงธรรม ภกิ ษณุ ีเหลา นนั้ จึงไดบ รรลุอรหัตตผล 218

 ๒๑๗ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ 2๒1๑9๗  วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ เอตทคั คะ บุญญาธกิ าร และปรนิ พิ พาน พระผมู ีพระภาคเจาทรงอาศยั เหตุท่ที านสามารถแสดงธรรมใหแ กภ กิ ษุณีทง้ั หลายไดบรรลุ อรหัตผลน้ีเอง จึงไดทรงตั้งทานไวในตําแหนงอันเลิศกวาภิกษุทั้งหลาย ผูกลาวสอนแก นางภิกษณุ ี แมพระนนั ทกเถระน้ี ก็ไดสรางความดีอันเปนอุปนิสัยแหงพระนิพพานมานาน จนถึงกาล แหงพระปทุมุตตรศาสดา ไดเห็นพระศาสดาทรงต้ังภิกษุรูปหน่ึง ในตําแหนงอันเลิศกวาภิกษุ ทั้งหลาย ผูกลาวสอนนางภิกษุณี จึงทําความดีแลวปรารถนาตําแหนงนั้น พระศาสดา ทรงพยากรณวา จะไดสมประสงคในสมัยพระพุทธองคทรงพระนามวาโคดม และก็ไดสมจริง ทุกประการ พระนันทกเถระ ไดบรรลุพระอรหัตผลอันเปนประโยชนสูงสุดของตน แลวไดทําหนาที่ ของพระสงฆผดู ํารงพระพทุ ธศาสนา อยูมาตามสมควรแกเ วลาของทาน สุดทายไดน พิ พานจากไป ๓๗. ประวัตพิ ระนันทเถระ สถานะเดมิ และมลู เหตแุ หง การบวช พระนันทเถระ มีพระนามเดิมวา นันทะ เปนพระนามที่พระประยูรญาติทรงขนานให เพราะความดีใจในวันท่ีพระกุมารประสูติ พระบิดาทรงพระนามวา สุทโธทนะ พระมารดาทรง พระนามวา ปชาบดีโคตมี ประสตู ิในพระราชวังแหงกบิลพัสดุนคร นันทกุมาร เปนผูมีผิวพรรณเหมือนทองคํา รูปรางสงางามสูงใหญคลายพระมหาบุรุษ ทรงไดร บั การเลี้ยงดู และการศกึ ษาเยยี่ งโอรสของมหาราชาทวั่ ไป ครั้นเจรญิ วยั พระราชบิดาไดจ ดั พิธอี าวาหมงคลกับนางชนบทกัลยาณที ่ีพระราชนเิ วศนอยางยงิ่ ใหญ เมื่อพระศาสดาเสด็จมายังกบิลพัสดุ ตามคําอาราธนาของพระกาฬุทายีเถระ วันแรกทรง กระทําฝนโบกขรพรรษ (ฝนเหมอื นนาํ้ ตกบนใบบัวไมเปยกใคร) ใหเปนอัตถุปตติเหตุ คือ ตนเรื่อง ที่จะเทศนาเวสสันดรชาดก วันท่ี ๒ ทรงโปรดพระเจาสุทโธทนะทรงเทศนาใหบรรลุโสดาบันดวย พระคาถาวา “บรรพชิตไมพึงประมาทในบิณฑบาตอันตนพึงลุกข้ึนยืนรับ บุคคลพึงประพฤติธรรมให สุจรติ เพราะผปู ระพฤติธรรมอยูเสมอ ยอมอยูเปนสุขทั้งในโลกน้ีและโลกหนา” แลวไดเสด็จไปยัง พระราชนเิ วศนเ ทศนาโปรดพระนางปชาบดีใหเปนพระโสดาบัน และพระราชบิดาเปนสกทาคามี เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 219

๒2๑2๘0 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 ดวยพระอนุศาสนีวา “บุคคล พึงประพฤติธรรมใหสุจริต อยาประพฤติธรรมแบบทุจริต เพราะผู ประพฤติธรรมอยูเสมอ ยอมอยเู ปนสุขท้งั ในโลกนี้และโลกหนา” ในวันที่ ๓ พระพุทธองคเสด็จยังพระราชนิเวศนเพื่อบิณฑบาตในวโรกาสอาวาหมงคลของ นันทกุมาร ใหเธอรับบาตร ตรัสมงคลแกเขาจบแลว ไมรับเอาบาตรกลับมา เสด็จมุงหนาไปยังวิหาร ใหนันทกุมาร ถือบาตรตามไปดวยจิตใจรอนรนคิดถึงคนท่ีตนรัก พอถึงสํานักนิโครธาราม พระพุทธองคไดตรัสถามนันทกุมารวา เธอจะบวชหรือนันทะ พระกุมารไมอาจปฏิเสธเพราะเหตุ แหงความเคารพ และเกรงใจในพระศาสดา จงึ ทูลวาพระเจา ขา ขา พระองคจ ะบวช วิธีบวช พระศาสดารับสั่งกับพระภิกษุท้ังหลายวา ดกู อนภิกษุทั้งหลาย ถาเชนน้ัน เธอท้ังหลายจง บวชใหนันทะเถิด จึงสันนิษฐานวาพระนันทเถระบวชดวยญัตติจตุตถกรรมวาจาอุปสัมปทา เพราะทานบวชดวยความจําใจ ไมไดบวชดวยศรัทธา จึงไมปรารถนาจะประพฤติพรหมจรรย ทกุ คืนและวนั มแี ตค วามเบอ่ื หนาย ทุรนทรุ ายเหมือนสัตวปาถกู ขังกรง พระพุทธองคทรงใชอุบาย อันแยบคาย ทําลายความรูสึกน้ัน ใหหันมาบําเพ็ญวิปสสนา ในไมชาก็ไดบรรลุอรหัตตผล หลุดพน จากกเิ ลส งานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระนันทเถระ คร้ันสําเร็จพระอรหัตตผลแลวไดชวยงานพระศาสดาประกาศพระศาสนา เหมือนกับสาวกผูใหญทั้งหลาย ปฏิปทาของพระนันทเถระ ยังเปนเหตุใหพระศาสดาทรงเปลง อุทานวา เปอกตมคือกามใครขามได หนามคือกามผูใดทําลายแลว ผูน้ันสิ้นโมหะ ยอมไม หวั่นไหวท้งั ในความสุขและความทุกข เอตทคั คะ บุญญาธกิ าร และปรนิ พิ พาน พระนันทเถระกอนบรรลุพระอรหัตผลไดรับความทุกขทรมานในดานจิตใจ เพราะความ คดิ ถงึ นางชนบทกลั ยาณี และไดร ับความอับอายท่ีถูกเพ่ือนพรหมจารีลอวา ประพฤติพรหมจรรย เพราะอยากไดนางอัปสร จงึ คิดวา ท่ีเราตอ งประสบกบั เรอื่ งเชน น้ีก็เพราะเราไมส ํารวมอินทรีย คือ ตา หู จมูก ลิน้ กาย และใจ นั่นเอง ดังนแี้ ลว เกิดความอตุ สาหะ มหี ริ ิ และโอตตัปปะ เปนกาํ ลังตั้ง ความสาํ รวมอินทรยี อ ยางสูงสดุ พระศาสดาจึงทรงตั้งทานในเอตทัคคะวาเลิศกวาภิกษุท้ังหลาย ผูส ํารวมอินทรยี  พระนันทเถระ ในอดีตกาลไดเห็นพระปทุมุตตรศาสดาทรงสถาปนาพระเถระรูปหนึ่งไว ในตําแหนงเลิศกวาภิกษุทั้งหลายในดานความสํารวมอินทรีย จึงมีกุศลฉันทะปรารถนาตําแหนง 220

 2๒2๑1๙ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ เชนน้ันบาง จงึ ไดต ง้ั ใจทําแตความดีที่เปนอุปนิสัยปจจัยแหงตําแหนงน้ัน จนถึงกาลแหงพระโคดม จึงไดสมความปรารถนา พระนันทเถระ ครั้นสําเร็จพระอรหันตแลวไดชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนาตาม ความสามารถ เปน แบบอยางแหงผูสํารวมอินทรียไมใหเกิดความยินดียินราย สุดทายไดนิพพาน ดวยอนปุ าทเิ สสนิพพาน ดับสงั ขารอยางหมดเชอ้ื แหงกิเลส และความทุกขท ัง้ ปวง ๓๘. ประวตั พิ ระมหากัปปน เถระ สถานะเดมิ และมลู เหตุแหงการบวช พระมหากัปปนเถระ มีนามเดิมวา กัปปนะ ตอมาไดครองราชยจึงมีนามวา มหากัปปนะ ประสูติในวรรณะกษัตริย พระบิดาพระมารดา ไมปรากฏพระนาม เปนเจาเมืองกุกกุฏวดี ในปจ จันตชนบท เม่ือพระราชบิดาสวรรคตแลวก็ไดขึ้นครองราชยสืบตอสันตติวงค ทรงพระนามวา พระเจามหากัปปนะ ทรงอภิเษกสมรสกับเจาหญิงอโนชาเทวี พระราชธิดาของพระเจาสาคละ แหงแควนมัททะ ท้ัง ๒ พระองคทรงสนพระทัยเรื่องศาสนา คอยสดับตรับฟงขาวการอุบัติของ พระพุทธเจาตลอดเวลา วันหน่ึง ทรงทราบขาวจากพอคา ชาวเมืองสาวตั ถีวา พระพทุ ธเจา พระธรรม และพระสงฆ อบุ ัติข้ึนแลว ในโลก ทรงดีพระทัยอยางยิง่ พรอมกับบริวารจํานวนหน่ึง ไดเสด็จมุงหนาไปยังเมือง สาวัตถี พระพุทธเจาทรงทราบขาวการเสด็จมาของพระเจามหากัปปนะ จึงเสด็จไปรับท่ีฝงแมน้ํา จันทภาคา ประทับนั่งอยูที่โคนตนพหุปุตตนิโครธ พระองคพรอมดวยบริวารไดเสด็จเขาไปเฝา ณ ที่น้ัน ทรงแสดงอนุปุพพีกถาและอริยสัจ ๔ ครั้นจบพระธรรมเทศนา พระราชาพรอมดวย บรวิ ารไดท ลู ขอบรรพชาอปุ สมบท ทรงใหพวกเขาอปุ สมบทดว ยเอหภิ ิกขอุ ปุ สัมปทา การบรรลุธรรมและงานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระมหากปั ปนเถระพรอมกับบริวารไดบ รรลุอรหตั ตผลกอ นบวช หลังจากฟง อนปุ พุ พีกถา และอรยิ สจั ๔ จบลง จงึ ทลู ขอบวชในพระพุทธศาสนา และแมจะสําเร็จพระอรหันตแลว ทานก็ไม สอนใคร มีความขวนขวายนอย ตอมาพระศาสดาทรงทราบ จึงรับส่ังใหทานสอนผูอื่นบาง ทาน ทลู รับดวยเศยี รเกลา ไดแ สดงธรรมแกอ นั เตวาสิกของทานประมาณพันรูปใหบ รรลุอรหตั ตผล เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 221

๒2๒2๐2 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 เอตทคั คะ บญุ ญาธิการ และปรินพิ พาน พระศาสดาทรงอาศัยเหตุที่ทานแสดงธรรมแกอันเตวาสิกน้ัน จึงตั้งทานไวในตําแหนง อันเลิศกวาภิกษทุ งั้ หลายผใู หโอวาทแกภกิ ษุ แมพระมหากัปปนเถระนี้ ก็ไดปรารถนาตําแหนงแหงผูเลิศกวาภิกษุทั้งหลายผูใหโอวาท แกภิกษุ ในสมัยพระพุทธเจาทรงพระนามวาปทุมุตตระ ไดสรางสมความดีตลอดมา และได สมความปรารถนาในสมยั แหงพระพุทธเจา ของเราทั้งหลาย ดงั กลาวมา พระมหากัปปนเถระ ทําหนาท่ีของพระสงฆผูดํารงพระพุทธศาสนา ตามสมควรแกเวลา ของทาน แลวไดน พิ พานจากไป ๓๙. ประวัตพิ ระสาคตเถระ สถานะเดมิ และมลู เหตุแหง การบวช พระสาคตเถระ มีนามเดมิ วา สาคตะ บิดาและมารดา เปน พราหมณช าวเมอื งสาวตั ถี สาคตมาณพเปนผูสนใจใครศึกษา ไดรับทราบขาวพระศาสดาวา เปนพระอรหันตตรัสรู ชอบดว ยพระองคเอง ทรงแสดงธรรมไพเราะ ช้ีใหเห็นถึงประโยชนโลกน้ี และประโยชนโลกหนา ไดแจมแจง วันหนึ่งมีโอกาสจึงเขาไปเฝา ไดฟงพระธรรมเทศนาเกิดศรัทธา จึงทูลขอบรรพชา อุปสมบท ครน้ั บวชแลว เจรญิ ฌานไดสมาบัติ ๘ มีความชํานาญในฌานสมาบตั นิ ้นั การบรรลุธรรม พระสาคตเถระไดปราบอัมพติตถนาคราช จนสิ้นฤทธ์ิเดช ดวยเตโชธาตุสมาบัติของทาน ชาวบานท่ีเคยไดรับความทุกขจากนาคราชน้ัน ดีใจ เลื่อมใสทาน ทุกบานไดจัดสุราถวายเวลา ทา นไปบิณฑบาต ทานจิบสุราบา นละนอ ย เพ่ือฉลองศรัทธา ครั้นหลายบานเขาจึงเกิดเมาสุราไป ลมหมดสติอยูท่ีกองขยะ พระศาสดาทรงทราบจึงทรงใหพระมาประคองเอาไป ทรงติเตียน และ ชี้โทษของสุรา หลังจากนั้นทานเกิดความสลดใจ ปฏิบัติสมณธรรม ไมนานนักก็ไดบรรลุ พระอรหัตตผล 222

 2๒2๒3๑ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ เอตทคั คะ บุญญาธิการ และปรนิ พิ พาน พระศาสดาทรงปรารภความสามารถในการเขาเตโชธาตุสมาบัติของทาน จึงทรงตั้งทาน ไวใ นเอตทคั คะวา พระสาคตเถระเปน ผูเลิศกวาภิกษุท้ังหลายผูฉลาดในการเขา เตโชสมาบัติ แมพระสาคตเถระนี้ ก็ไดเห็นพระปทุมุตตรศาสดาทรงตั้งภิกษุรูปหนึ่งไวในตําแหนง อันเลิศกวาภิกษุท้ังหลายผูฉลาดในการเขาเตโชธาตุสมาบัติ จึงไดเพียรทําความดีแลวต้ัง ความปรารถนาจนมาสําเร็จสมประสงคในสมัยแหงพระพุทธองคของเราทั้งหลาย ดังไดกลาว มาแลว พระสาคตเถระ ไดชวยพระศาสดาประกาศศาสนาตลอดเวลาท่ีเปนภิกษุ สุดทายก็ได นิพพานจากโลกไปตามสจั ธรรมของชีวติ ๔๐. ประวัตพิ ระราธเถระ สถานะเดิมและมลู เหตุแหงการบวช พระราธเถระ มชี ื่อเดมิ วา ราธมาณพ เกดิ ในวรรณะพราหมณในเมืองราชคฤห พระราธเถระ ในสมัยเปนฆราวาสยังไมแกเฒาเปนผูมีฐานะดีคนหน่ึง แตพอแกเฒาลง บุตรและภรรยาไมนบั ถือ ไมเลีย้ งดู จึงเขา วัดตัง้ ใจวา จะบวชแลวอยูรอวันตาย วันหนึ่ง ไดขอบวช กับพระเถระทัง้ หลาย แตไ มมีใครบวชให เพราะรังเกียจวาเปนคนแก บวชแลวจะวายากสอนยาก เขาจึงไดแตอยูวัด ชวยพระกวาดวัด ดายหญา ตักนํ้า เปนตน ภิกษุท้ังหลายก็ไดสงเคราะหเขา ดว ยอาหาร ไมข าดแคลนแตอ ยา งใด วันหนึ่ง พระศาสดาทรงตรวจดูสัตวโลกในเวลาใกลรุงอันเปนพุทธกิจอยางหนึ่ง ทรงเห็น พราหมณน้ันเขาไปในขายแหงพระญาณ ไดเสด็จไปโปรดตรัสถามวา พราหมณ ทานกําลังทํา อะไร เขากราบทูลวา ขาพระองคกําลังทําวัตรปฏิบัติภิกษุทั้งหลายอยู พระเจาขา ตรัสถามตอวา เธอไดรับการสงเคราะหจ ากภกิ ษเุ หลาน้นั หรอื เขาทลู วา ไดพ ระเจา ขา ไดเ พียงอาหาร แตทานไม บวชใหขาพระองค พระศาสดารับสั่งใหประชุมภิกษุสงฆเกี่ยวกับเร่ืองนั้น แลวตรัสถามวา ใครระลึกถึง อุปการะของพราหมณนี้ไดบาง พระสารีบุตรเถระกราบทูลวา ทานระลึกได ครั้งหนึ่ง เม่ือทาน เที่ยวบิณฑบาตในพระนครราชคฤห พราหมณนี้ไดแนะนําใหคนถวายขาวทานทัพพีหนึ่ง พระศาสดาทรงประทานสาธุการแกทานแลว ตรัสวา สารีบุตรเธอเปนสัตบุรุษท่ีมีความกตัญู กตเวทีและไดทรงเลาถึงอดีตชาติท่ีพระเถระมีความกตัญูกตเวทีใหภิกษุท้ังหลายฟงแลว ทรงมอบหมายใหพระสารบี ตุ รเปนพระอปุ ช ฌายบ วชใหราธพราหมณน น้ั เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 223

2๒๒2๒4 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 วิธีบวช การบวชใหราธพราหมณน้ี ตรัสใหยกเลิกวิธีอุปสมบทดวยไตรสรณคมนที่ทําเฉพาะ พระอุปชฌายกับผูมุงบวชเทานั้น โดยเปลี่ยนมาเปนการบวชโดยสงฆรับผิดชอบ ซ่ึงตองมี พระภิกษุอยางตํ่าท่ีสุด ๕ รูป ประชุมกันจึงบวชได โดยแบงกันทําหนาที่ ๓ ฝาย คือ (๑) เปนพระอุปชฌาย ๑ รูป (๒) เปนพระกรรมวาจาจารย และพระอนุสาวนาจารยอยางละ ๑ รูป (๓) นอกน้ันรว มรับรูวา การบวชน้ันถูกตองหรือไม การบวชวิธีน้ี เรียกวา ญัตติจตุตถกรรม อุปสัมปทา แปลวา การบวชดวยกรรมมีญัตติเปนที่ ๔ หมายความวา มีการตั้งญัตติ คือ การประกาศใหสงฆทราบ ๑ ครั้ง มีอนุสาวนา คือการบอกใหสงฆตรวจสอบวาการบวชนั้น ถูกตองหรือไม ๓ ครงั้ พระราธเถระเปน รปู แรกในพระพุทธศาสนาทบี่ วชดว ยวธิ ีน้ี พระราธเถระ ครั้นบวชแลว ถึงแมจะเปนพระผูเฒา เปนหลวงตา แตก็เปนผูวางาย ใครศ ึกษา ใครแนะนําส่ังสอนอยางไรไมเคยโกรธ ยอมรับฟงและปฏิบัติตามดวยความเคารพ แต เพราะทานมีบุญนอย ท้ังอาหาร ทั้งที่อยูอาศัย จึงมักไมพอแกการดํารงชีวิต จึงตกเปนภาระของ พระอุปช ฌายตองชว ยสงเคราะหตลอดมา วันหนง่ึ ทา นเขาไปเฝาพระศาสดาทูลขอใหแสดงธรรม ยอ ๆ พอใหทา นเกิดกําลังใจยินดใี นวเิ วก ไมป ระมาทและมคี วามเพยี ร เพือ่ ความพน ทุกข พระศาสดาตรัสวา ราธะ ขันธ ๕ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณเปนมาร เธอจงละความกําหนัดดวยอํานาจความพอใจรักใครในขันธ ๕ นั้นเสีย ทานรับพุทธโอวาท แลว จาริกไปกับพระอุปชฌาย พยายามปฏิบัติตามพระโอวาทน้ันไมนานก็ไดสําเร็จพระอรหัตตผล พรอ มดว ยปฏสิ มั ภิทา ๔ งานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระราธเถระบวชเมื่อทานเปนผูเฒาแกมากแลว คงชวยงานพระศาสนาดวยกําลังกาย กําลังวาจาเหมือนรูปอ่ืนไมได แตทานไดชวยประกาศพระศาสนาดวยปฏิปทาที่ดีงามของทาน เปนเหตุใหพระศาสดานําทานมาเปนอุทาหรณ ส่ังสอนภิกษุทั้งหลายวา ดูกอนภิกษุทั้งหลาย ธรรมดาภิกษคุ วรเปน ผวู างา ยเหมือนราธะ แมอ าจารยช ้ีโทษ กลาวสอนอยกู ไ็ มควรโกรธ ควรเห็น บคุ คลผใู หโอวาท เหมือนบุคคลผบู อกขมุ ทรพั ยให เอตทคั คะ บุญญาธกิ าร และปรนิ พิ พาน พระศาสดาทรงตั้งทานไวในเอตทัคคะวา เปนผูเลิศกวาภิกษุท้ังหลาย ผูมีปฏิภาณคือ ญาณแจม แจงในธรรมเทศนาไดเรว็ 224

 2๒2๒5๓ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ในกาลแหงพระพุทธเจาทรงพระนามวา ปทุมุตตระ พระราธเถระน้ีไดเกิดเปนพราหมณ ไดเห็นพระศาสดาทรงต้ังพระสาวกรูปหนึ่งซึ่งมีปฏิภาณแตกฉานไวในเอตทัคคะ จึงไดทํา สักการะบูชาพระศาสดาพรอมกับภิกษุสงฆ กราบลงแทบพระบาทปรารถนาฐานันดรน้ัน พระศาสดาทรงพยากรณแ กเ ขาแลว จนชาติสุดทายเกิดเปนพราหมณในพระนครราชคฤห ถึงฝง แหงสาวกบารมีญาณดงั กลา วแลว พระราธเถระ ไดปฏิบัติตนใหเปนทิฏฐานุคติของประชุมชนที่เกิดมาในภายหลังแลว สุดทายก็ไดนพิ พาน พน จากวฏั สงสารอยางสนิ้ เชิง ๔๑. ประวัตพิ ระโมฆราชเถระ สถานะเดิมและมลู เหตแุ หง การบวช พระโมฆราชเถระ มชี ่ือเดมิ วา โมฆราช เกิดในวรรณะกษตั ริย เปนชาวโกศล บิดาและมารดา ไมปรากฏชือ่ เพราะมโี รคประจาํ ตวั ท่รี ักษาไมหาย ไดรับความทุกขทรมานมาก แมจะเปนคนใหญโต และมที รัพยส มบตั ิมากมายกช็ ว ยไมไ ด จึงไดช อื่ วา โมฆราช แปลวา ราชาผูหาความสขุ ไมไ ด ทานไดเห็นโทษของรางกาย จึงออกบวชเปนฤๅษีมอบตัวเปนศิษยของพราหมณพาวรี ซึง่ พราหมณพ าวรนี ัน้ มีศษิ ยเปนจํานวนมาก ทา นกลาววามีถึง ๑๖,๐๐๐ คน แตที่เปนศิษยผูใหญ มีอยู ๑๖ คน คือ อชิตะ ตสิ สเมตเตยยะ ปณุ ณกะ เมตตคู โธตกะ อปุ สีวะ นนั ทะ เหมกะ โตเทยยะ กัปปะ ชาตุกณั ณี ภัทราวธุ อุทยะ โปสาละ โมฆราช ปง คยิ ะ พราหมณพาวรไี ดทราบขาววา พระสิทธัตถราชกุมารเสด็จออกบรรพชา ปฏิญาณวาเปน ผูตรัสรูเองโดยชอบ สนใจใครจะสอบสวนหาความจริง จึงเรียกศิษยทั้ง ๑๖ คน มีอชิตะเปน หัวหนาผูกปญหาใหคนละหมวด สงไปเฝาพระศาสดาซ่งึ ประทบั อยูที่ปาสาณเจดยี  เพ่อื ทลู ถามปญหา โมฆราชมาณพไดทลู ถามปญ หาวา ขา พระองคจะพจิ ารณาเหน็ โลกอยางไร มัจจุราชจึงจะ ไมเ หน็ พระศาสดาไดตรสั ตอบวา ดกู อนโมฆราช ทานจงเปนผมู สี ตทิ กุ เม่ือ พิจารณาเห็นโลกโดย ความเปนของวางเปลา ถอนความเห็นวาตัวตนเสีย บุคคลพึงขามพนมัจจุราชไปไดดวยอุบาย เชน น้ี ทานพจิ ารณาเห็นโลกอยางน้ี มจั จรุ าชจงึ จะไมเ หน็ เมอ่ื โมฆราชมาณพฟงพระศาสดาแกปญหาจบลง จิตของเขาก็หลุดพนจากอาสวะทั้งปวง ไมถือมั่นดวยอุปาทาน จึงไดทูลขอบรรพชาอุปสมบทกับพระศาสดาวา ขาแตพระองคผูเจริญ ขอขา พระองค พึงไดบรรพชาอปุ สมบทในสํานักของพระผูมีพระภาคเจา พระศาสดาตรสั แกเ ขาวา เธอจงเปน ภกิ ษุมาเถิด ธรรมวนิ ัยเรากลาวไวด แี ลว เธอจงประพฤตพิ รหมจรรยเถดิ เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 225

2๒๒2๔6 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 งานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระโมฆราชเถระ เพราะทานมีรางกายเปนแผลที่รักษาไมหาย จึงถูกกีดกันไมใหเขาอยู ในเสนาสนะของสงฆ ทานจึงอยูต ามโคนไมแ ละทแ่ี จง ไปเก็บผาตามกองขยะมาทําไตรจีวรนุงหม ทําใหเปนท่ีศรัทธาเล่ือมใสของบุคคลประเภทลูขัปปมาณิกา คือผูศรัทธาเล่ือมใสหนักไปทางใช ชีวติ แบบเรยี บงาย ใชจวี รสีเศรา หมอง เอตทคั คะ บุญญาธิการ และปรินพิ พาน พระโมฆราชเถระนี้ ต้ังแตบวชในพระพุทธศาสนา ไดใชจีวรท่ีมีสีเศราหมองมาตลอด ตอมาพระศาสดาประทับอยูท่ีพระเชตวัน ทรงต้ังพระเถระทั้งหลายไวในฐานันดรตาง ๆ ไดต้ัง ทา นไวในตําแหนง ที่เลศิ กวา ภกิ ษุทั้งหลาย ผูทรงจวี รอันเศรา หมอง พระโมฆราชเถระ ในสมัยพระพทุ ธเจาทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ไดเห็นพระศาสดาทรง ต้ังภิกษุรูปหนึ่งไวใ นตาํ แหนง ทเ่ี ลิศกวาภิกษุทั้งหลาย ผูทรงจีวรบังสุกุล จึงไดสรางสมคุณความดี แลวปรารถนาตาํ แหนง นนั้ พระโมฆราชเถระ คร้ันบรรลุพระอรหัตตผลอันเปนประธาน และไดชวยพระศาสดา ประกาศพระพทุ ธศาสนาตามความสามารถแลว ก็ไดน พิ พานไปตามสัจธรรมของชีวติ 226

 2๒2๒7๕ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ประวัตขิ องพระมหาสาวก ท่ไี มไดร ับตาํ แหนงเอตทคั คะ ๓๙ องค ๑. ประวตั ิพระวัปปเถระ พระวัปปเถระ เปนหน่ึงในพระปญจวัคคีย เกิดในวรรณะพราหมณ เปนบุตรพราหมณ ในกรุงกบิลพัสดุ โดยบิดาเปนผูหนึ่งในจํานวนพราหมณ ๘ คน ท่ีทํานายลักษณะของพระมหาบุรุษ เปน ๒ ประการ และกลับมาสั่งบุตรชายไววา “ถาพระมหาบุรุษเสด็จออกผนวช เจาจงบวชตาม” เพราะหมดหวังท่ีจะมีชีวิตอยูทันพระมหาบุรุษเสด็จออกผนวช วัปปมาณพรับคําส่ังของพราหมณ ผเู ปน บิดาโดยความเคารพ เมื่อโกณฑัญญพราหมณซึ่งไดทราบขาววา พระมหาบุรุษเสด็จออกผนวช มาชักชวน จึงตกลงใจออกบวชเปนฤๅษีปรนนิบัติพระมหาบุรุษ (ประวัติตอไป พึงศึกษาเทียบเคียง กบั ประวตั ิพระอญั ญาโกณฑญั ญเถระ) ในวันแรม ๑ ค่ํา เดือน ๘ เม่ือไดฟงปกิณณกเทศนาจากพระพุทธองคที่ปาอิสิปตน- มฤคทายวันก็ไดดวงตาเห็นธรรมสําเร็จเปนพระโสดาบัน และทูลขออุปสมบท พระพุทธองคก็ทรง ประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาให ตอมาไดฟงอนัตตลักขณสูตร ทานต้ังจิตพิจารณาตามกระแส พระธรรมก็ไดบ รรลอุ รหตั ตผลสําเร็จเปน พระอรหนั ต หลังจากนั้น ทานไดทําหนาที่ชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพุทธศาสนา ในระยะ เร่ิมแรก ครน้ั ดาํ รงอายุสงั ขารพอสมควรแกกาล ก็ดบั ขนั ธปรนิ พิ พาน ๒. ประวัติพระภทั ทยิ เถระ พระภัททิยเถระ เปนหน่ึงในพระปญจวัคคีย เกิดในวรรณะพราหมณ มีชาติภูมิ อยูใน กรุงกบิลพัสดุ เปนบุตรพราหมณคนหนึ่งในจํานวนพราหมณ ๘ คน ที่ทํานายลักษณะของ พระมหาบุรุษ เปน ๒ ประการ บิดาของตนส่ังไวเหมือนกับวัปปมาณพ จึงตกลงใจออกบวชเปนฤๅษี ปรนนิบตั ิพระมหาบุรุษ (ประวัตติ อ ไป พงึ ศกึ ษาเทยี บเคียงกับประวัติพระอัญญาโกณฑัญญเถระ) ในวันแรม ๒ คํ่า เดือน ๘ เมื่อไดฟงปกิณณกเทศนาจากพระพุทธองคที่ปาอิสิปตน- มฤคทายวันก็ไดดวงตาเห็นธรรมสําเร็จเปนพระโสดาบัน และทูลขออุปสมบท พระพุทธองค ก็ทรง ประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาให ตอมาไดฟงอนัตตลักขณสูตร ทานตั้งจิตพิจารณาตามกระแส พระธรรมก็ไดบ รรลอุ รหตั ตผลสาํ เรจ็ เปน พระอรหนั ต เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 227

๒2๒2๖8 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 หลังจากน้ัน ทานไดทําหนาท่ีชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพุทธศาสนา ในระยะ เรมิ่ แรก ครนั้ ดํารงอายุสังขารพอสมควรแกกาล ก็ดบั ขันธปรนิ ิพพาน ๓. ประวตั ิพระมหานามเถระ พระมหานามเถระ เปนหนึ่งในพระปญจวัคคีย เกิดในวรรณะพราหมณ ในสกุลพราหมณ ณ กรุงกบิลพัสดุ เปนบุตรของพราหมณคนหนึ่งในจํานวนพราหมณ ๘ คน บิดาของตนส่ังไว เหมือนกบั ภัททยิ มาณพ จงึ ไดออกบวชพรอ มกัน ๕ คน (ประวัติตอไป พึงศึกษาเทียบเคียงกับประวัติ พระอัญญาโกณฑัญญเถระ) ในวันแรม ๓ คํ่า เดือน ๘ เม่ือไดฟงปกิณณกเทศนาจากพระพุทธองคที่ปาอิสิปตน- มฤคทายวันก็ไดดวงตาเห็นธรรมสําเร็จเปนพระโสดาบัน และทูลขออุปสมบท พระพุทธองค ก็ทรง ประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาให ตอมาไดฟงอนัตตลักขณสูตร ทานตั้งจิตพิจารณาตามกระแส พระธรรมกไ็ ดบ รรลุอรหตั ตผลสําเร็จเปนพระอรหนั ต หลังจากนั้น ทานไดทําหนาที่ชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพุทธศาสนา ในระยะ เริม่ แรกครั้นดํารงอายุสังขารพอสมควรแกกาล กด็ ับขนั ธปรนิ พิ พาน ๔. ประวัตพิ ระอสั สชเิ ถระ พระอัสสชิเถระ เปนหน่ึงในพระปญจวัคคีย เกิดในวรรณะพราหมณ เปนบุตรพราหมณ มหาศาลในกรุงกบิลพัสดุ ซึ่งเปนพราหมณคนหน่ึงในจํานวนพราหมณ ๘ คน ไดรับคําบอกเลาจาก บิดาและเกดิ ความเล่อื มใสในพระมหาบุรษุ เชน เดยี วกับมหานามมานพ จึงออกบวชพรอมกันท้ัง ๕ คน มีโกณฑัญญพราหมณเปนหัวหนา (ประวัติตอไป พึงศึกษาเทียบเคียงกับประวัติ พระอัญญาโกณ- ฑัญญเถระ) ในวันแรม ๔ คํ่า เดือน ๘ เมื่อไดฟงปกิณณกเทศนาจากพระพุทธองคที่ปาอิสิปตน- มฤคทายวันก็ไดดวงตาเห็นธรรมสําเร็จเปนพระโสดาบัน และทูลขออุปสมบท พระพุทธองค ก็ทรง ประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาให ตอมาไดฟงอนัตตลักขณสูตร ทานตั้งจิตพิจารณาตามกระแส พระธรรมกไ็ ดบรรลอุ รหัตตผลสาํ เร็จเปน พระอรหันต หลังจากนั้น ทานไดทําหนาที่ชวยพระบรมศาสดาประกาศเผยแผพระพุทธศาสนา ในระยะ เร่ิมแรก แมจะไมไดรับยกยองในตําแหนงเอตทัคคะ เพราะทานมิไดต้ังจิตปรารถนาไว แตผลงาน การเผยแผพระพุทธศาสนาของทานก็เปนที่ประจักษแกอนุชนพุทธบริษัท โดยทานไดรับยกยองเปน พิเศษวาเปนผูสํารวมกิริยาอาการเรียบรอยดีงามท่ีนาเลื่อมใส มีความเฉียวฉลาดรูจักประมาณตน 228

 2๒2๒9๗ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ไมโออวด ซ่ึงปฏิปทาของทานนับเปนวิธีการเผยแผพระพุทธศาสนาอยางหนึ่งท่ีประสบผลสําเร็จ อยางย่ิงใหญ กลาวคือ เชาวันหนึ่งทานไดเขาไปบิณฑบาตในกรุงราชคฤห อุปติสสปริพาชก ไดเห็น กิริยามารยาท การเดินอยางสํารวมของทานก็เกิดความเลื่อมใสจึงขอใหทานแสดงธรรมใหฟง ทานไมโออวดแตถอมตนกลาววา “ทานเราบวชไดไมนาน เพ่ิงมาสูพระธรรมวินัยน้ีไมสามารถแสดง ธรรมโดยพิสดารได เราจักกลาวโดยยอพอไดความ” แลวทานก็แสดงวา “ธรรมเหลาใดเกิดแตเหตุ พระตถาคตตรัสเหตุแหงธรรมเหลาน้ัน และความดับแหงเหตุของธรรมเหลาน้ัน พระมหาสมณะมีปกติตรัสอยางนี้” อุปติสสปริพาชกไดฟงก็ไดดวงตาเห็นธรรม พรอมท้ัง โกลิตมาณพชักชวนกันเขามาบวชและสําเร็จเปนพระอรหันต ผูเปนพระอัครสาวกนามอุโฆษวา พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระ จึงนับวาทานไดเปนอาจารยรูปแรกของพระสารีบุตรเถระ เมื่อดํารงอายุสังขารอยูตามสมควร แกกาลก็ดับขนั ธปรินิพพาน ๕. ประวตั พิ ระยสเถระ พระยสเถระ เกิดท่ีเมืองพาราณสี แควน กาสี ในวรรณะแพศย ในตระกูลเศรษฐี มีชีวิตฆราวาส ทส่ี มบรู ณ เพียบพรอมดวยกามสุขทุกประการ โดยอยูในปราสาท ๓ ฤดู มาต้ังแตอายุยางเขาวัยหนุม คือเมื่อถึงฤดูหนาวก็อยูในปราสาทสําหรับฤดูหนาว เม่ือถึงฤดูรอนก็อยูในปราสาทสําหรับฤดูรอน เมอื่ ถงึ ฤดูฝนกอ็ ยูใ นปราสาทสําหรบั ฤดูฝน ไดเ ขา มาบวชเปนภิกษุในพรรษาแรกที่พระพุทธเจาตรัสรู โดยออกบวชหลงั พระปญจวัคคยี ไ มนาน ณ ปาอิสิปตนมฤคทายวันน้ันเอง กลาวคือ คืนหนึ่งในฤดูฝน ขณะอยูท่ีปราสาทประจําฤดูน้ัน มีสตรีสวย ๆ ขับกลอมประโคมดนตรี ทานหลับไปตื่นข้ึนมาใน ยามดึก มองเห็นกิริยาของสตรีที่กําลังหลับเปนเหมือนซากศพท่ีตั้งอยูในปาชาก็เกิดความเบ่ือหนาย จึงเปลงอุทานวา “ท่ีน่ีวุนวายหนอ ที่นี่ขัดของหนอ” ทานเปลงอุทานกับตัวเองพลางสวมรองเทา แลวก็เดนิ ลงจากปราสาทตรงไปยังประตใู หญแ ลวเลยออกไปยังทางท่ีมุงสปู า อิสิปตนมฤคทายวัน เวลานั้น พระพุทธองคเสด็จจงกรมอยู ณ ที่กลางแจง ไดทอดพระเนตรเห็นยสกุลบุตร กําลังเดินทางมาแตไกล ทรงทราบถึงสาเหตุการมาของเขาดวยพระพุทธจักษุ จึงเสด็จลงจาก ท่ีจงกรมประทับน่ังตรัสวา “ที่น่ีไมวุนวาย ท่ีน้ีไมขัดของ เชิญมาท่ีนี้เถิด เราจะแสดงธรรมแกเธอ” ยสกุลบุตรฟงเชนนั้น เกิดความสะดุดใจ หยุดชะงักรีบถอดรองเทาแลวตรงเขาไปเฝาทันที พระพุทธองคจึงทรงแสดงอนุปุพพีกถา ๕ อยาง คือ ทรงพรรณนาทาน ศีล สวรรค โทษของกามและ อานิสงสของการออกจากกาม เพ่ือฟอกจิตของเขาใหพรอมที่จะรับฟงพระธรรมเทศนาช้ันสูงแลว ทรงแสดงอริยสัจ ๔ ประการ เม่ือจบพระธรรมเทศนา ยสกุลบุตรก็ไดดวงตาเห็นธรรม สําเร็จเปน พระโสดาบัน ภายหลังเม่ือเศรษฐีผูเปนบิดามาตาม โดยพระพุทธองคทรงทําอิทธาภิสังขาร คือ การ บันดาลมิใหเห็นดวยพระฤทธิ์ เพ่ือไมใหเศรษฐีไดเห็นบุตรชายของตนที่นั่งอยู ณ ที่น้ัน ทานไดฟง เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 229

2๒๒3๘0 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 พระธรรมเทศนาทพ่ี ระองคแสดงแกบิดาก็สงกระแสจิตพิจารณาภูมิธรรมไปตามพระธรรมเทศนา ก็ได บรรลุอรหตั ตผลสาํ เร็จเปนพระอรหันต เมื่อบิดาไดดวงตาเห็นธรรม แสดงตนเปนอุบาสก แลวกลับไป จึงทูลขอบวช พระองคก็ทรงประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทา ดวยพระดํารัสวา “เธอจงเปนภิกษุมาเถิด ธรรมเรากลาวดีแลว เธอจงประพฤติพรหมจรรยเถิด” เมื่อจบพระดํารัสทานก็ไดสําเร็จเพศเปนภิกษุ แมทานจะบวชดวยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทาเชนเดียวกับพระปญจวัคคีย แตก็มีขอสังเกต คือ ทานได บรรลุอรหตั ตผลกอ นบวช ไมตองบําเพ็ญเพียรเพ่ือละกิเลสอีกตอไป ดังนั้น พระพุทธองคจึงไมตรัสไว ในตอนทายวา “เพอ่ื ทําทกุ ขใ หส้นิ ไปโดยชอบ” อยางทต่ี รัสแกพ ระปญจวัคคยี  รุงเชา พระพุทธองคเสด็จไปฉันภัตตาหารที่บานของทานแลวทรงแสดงอนุปุพพีกถา และอริยสัจ ๔ โปรดมารดา และภรรยาของทานใหไดบรรลุโสดาปตติผล ทานไดตามเสด็จไปดวย จึงนบั วาบดิ าของทานไดเปนอุบาสกคนแรกในพระพทุ ธศาสนา สวนมารดาและภรรยาของทานไดเปน อุบาสิกาคแู รกในพระพุทธศาสนาเชนกัน ทานอยูในคณะพระธรรมจาริก (ธรรมทูต) รุนแรกท่ีพระพุทธองคทรงสงไปประกาศ พระพุทธศาสนา ถือไดวาทานเปนพระมหาสาวกที่สําคัญรูปหน่ึงของพระพุทธองค ในฐานะที่ การออกบวชของทานนอกจากจะทําใหบิดา มารดาและภรรยาของทานไดเปนอุบาสกอุบาสิกา คนแรกในพระพทุ ธศาสนาแลว ยงั เปนเหตุจูงใจใหบุตรเศรษฐีคนอื่น ๆ อีก ๕๔ คน ซ่ึงเปนเพื่อนสนิท ของทานออกบวชตามและไดบรรลุอรหัตตผล ซึ่งตอมาไดรวมอยูในคณะพระธรรมจาริกรุนแรกดวย พระพุทธองคมิไดทรงแตงตั้งทานไวในตําแหนงเอตทัคคะใด ๆ ทั้งนี้เพราะทานมิไดต้ังจิตปรารถนา ตาํ แหนงเอตทัคคะ เมือ่ ดาํ รงอายสุ งั ขารพอสมควรแกกาล กด็ ับขนั ธปรินพิ พาน ๖. ประวัติพระวิมลเถระ พระวิมลเถระ เปนหน่ึงในกลุมพระสหายของพระยสะ เกิดในวรรณะแพศย เปนบุตรของ เศรษฐีในเมืองพาราณสี ไดทราบขาววาสหายยสะออกบวช จึงคิดวาพระธรรมวินัยท่ีสหายยสะ ออกบวชคงจะไมเ ลวทราม คงประเสริฐอํานวยประโยชนแกผูประพฤติปฏิบัติ คิดดังน้ันแลวจึงไปชวน สหายอีก ๓ คน คือ สุพาหุ ปุณณชิ ควัมปติ พากันไปหาพระยสะ ซ่ึงไดพาเขาไปเฝาพระพุทธองค หลังจากกราบทูลใหทรงทราบถึงประวัติสวนตัวของแตละทานแลว ไดทูลขอใหพระพุทธองค ทรงแสดงธรรมใหฟง พระพุทธองคทรงตรวจดูอุปนิสัยแลวจึงทรงแสดงอนุปุพพีกถา และ อริยสัจ ๔ โปรด เม่ือจบพระธรรมเทศนา ทานก็ไดดวงตาเห็นธรรม สําเร็จเปนพระโสดาบัน ครั้นแลวไดทูล ขอบวช พระพุทธองคทรงบวชใหดวยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทา หลังจากบวชแลว พระพุทธองคยังคง ทรงแสดงธรรมโปรดอยูเนือง ๆ ไมชาทานก็ไดบรรลุอรหัตตผล ทานเปนผูหนึ่งที่ไดรับการสงไป ประกาศพระพุทธศาสนาคราวแรก ยังกุลบุตรใหเกิดความเช่ือความเสื่อมใสในพระพุทธศาสนา เม่อื ดํารงอายุสังขารพอสมควรแกกาล กด็ ับขนั ธปรนิ ิพพาน 230

231 231 เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2

2๒๓3๐2 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 สามเณรจํานวนมาก ปรากฏวาเสนาสนะไมพอ พระภิกษุสามเณรท่ีไมไดอาสนะ ตองพากันไปจําวัด ตามหาดทรายชายฝงแมนํ้าสรภู ซ่ึงอยูใกล ๆ วิหาร ตกเท่ียงคืนฝนตก น้ําหลาก พระภิกษุสามเณร ตองหนีนํ้ากัน ความทราบถึงพระพุทธองค จึงทรงใหพระควัมปติไปใชฤทธิ์กั้นสายน้ํา ทานไปตาม พทุ ธบญั ชาแลวใชพ ลังฤทธกิ์ ้ันสายนํ้า อยูมาวันหน่ึง ทานกําลังแสดงธรรมใหเทวดาฟง พระพุทธองค ทอดพระเนตรเห็น จงึ ตรัสสรรเสรญิ วาเทวดาและมนษุ ยต างพากนั นอบนอมพระควมั ปติ ทานเปนผูหน่ึงท่ีไดรับการสงไปประกาศพระพุทธศาสนาคราวแรก ยังกุลบุตรจํานวนมากให เกิดความเช่ือความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา เมื่อดํารงอายุสังขารพอสมควรแกกาล ก็ดับ ขนั ธปรินิพพาน ๑๐. ประวตั พิ ระนทีกสั สปเถระ พระนทีกัสสปเถระ เปนหน่ึงในกลุมพระชฎิลสามพี่นอง เกิดในวรรณะพราหมณ ที่เมือง พาราณสี แควนกาสี ตระกูลกัสสปโคตร เปนนองชายของ พระอุรุเวลกัสสปะ มีนองชายคนหน่ึงชื่อ คยากัสสปะ เดิมเรียกกันวา กัสสปะ ตามโคตรทั้งสามพ่ีนอง เหตุที่ไดชื่อ นทีกัสสปะ เพราะเม่ือ บวชเปนชฎิลต้ังอาศรมอยูตรงที่โคงที่แมน้ําบรรจบกัน (นที แปลวา แมนํ้า) ครั้นเห็นผม ชฎา เคร่ือง บริขาร และเคร่ืองบูชาไฟของชฎิลพี่ชายพรอมดวยบริวารลอยนํ้ามาแลวจําได จึงพรอมดวยบริวาร ๓๐๐ คน เดินทางมาหาอรุ เุ วลกัสสปะ เพราะเกรงวาพี่ชายอาจจะไดรับอันตรายจากภัยพิบัติบางอยาง แตคร้ันไดมาเห็นพ่ีชายพรอมดวยบริวารบวชเปนพระภิกษุในพระพุทธศาสนา จึงถามไดทราบความ วาพรหมจรรยนีป้ ระเสรฐิ จงึ พรอมดวยบริวารพรอมใจกันปลงผมแลวนําไปลอยลงในแมนํ้าพรอมดวย ชฎา เคร่ืองบริขาร และเคร่ืองบูชาไฟ จากนั้นไดเขาเฝาพระพุทธองค แลวทูลขอบวช พระพุทธองค ทรงบวชใหทุกทานตามท่ีทูลขอดวยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทาเชนเดียวกันกับพระพ่ีชายและบริวาร เมื่อไดฟงพระธรรมเทศนามีชื่อวา อาทิตตปริยายสูตร ท่ีตําบลคยาสีสะ ก็บรรลุอรหัตตผลสําเร็จเปน พระอรหันต หลังจากนั้น ทานไดชวยทํากิจเผยแผพระพุทธศาสนาตามสมควรแกหนาที่ เมื่อดํารง อายสุ งั ขารพอสมควรแกกาล ก็ดับขันธปรนิ ิพพาน ๑๑. ประวตั ิพระคยากัสสปเถระ พระคยากัสสปเถระ เปนหนึ่งในกลุมพระชฎิลสามพี่นอง เกิดในวรรณะพราหมณ ท่ีเมือง พาราณสี แควนกาสี ตระกูลกัสสปโคตร เปนนองชายของพระอุรุเวลกัสสปะ และพระนทีกัสสปะ เดิมเรียกกันวา กัสสปะ ตามโคตรทั้งสามพ่ีนอง เหตุท่ีไดช่ือ คยากัสสปะ เพราะเมื่อบวชเปนชฎิล ต้ังอาศรมอยูที่คยาสีสประเทศ หรือที่หัวคุงแมน้ําคยาตอนใตอาศรมของพ่ีชายทั้งสอง มีบริวาร 232

 2๒3๓3๑ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ๒๐๐ คน ไดเห็นบริขารของพี่ชายลอยนํ้ามา สําคัญวาอันตรายคงเกิดแกพ่ีชายทั้งสอง จึงพรอมดวย บริวารพากันรีบมา เม่ือเห็นพี่ชายทั้งสองพรอมกับบริวารถือเพศเปนบรรพชิต ถามไดความวา พรหมจรรยน้ีประเสริฐ จึงพากันลอยบริขารของตนเสียพรอมกับบริวารทูลขอบวชและไดรับการบวช ดวยวิธเี อหิภกิ ขอุ ปุ สัมปทาเชนเดยี วกับพระพ่ีชายทั้งสอง เม่ือไดฟงพระธรรมเทศนาอาทิตตปริยาย- สูตร พรอมกับพระพ่ีชายท้ังสองและบริวาร ก็บรรลุอรหัตตผลสําเร็จเปนพระอรหันต หลังจากนั้น ทานไดช ว ยทํากิจเผยแผพระพุทธศาสนาตามสมควรแกหนาที่ เม่ือดํารงอายุสังขารพอสมควรแกกาล กด็ ับขนั ธปรินพิ พาน ๑๒. ประวตั ิพระของกลมุ พระโสฬสมาณพ กลุมพระโสฬสมาณพ ไดแ ก พระภิกษุหนุม จํานวน ๑๖ รูป ที่ออกบวชเปนฤๅษีและเปนศิษย ของฤๅษีพาวรีมากอนแลวถูกสงไปทูลถามปญหาทดสอบพุทธภูมิกับพระพุทธองค ซ่ึงมีนามปรากฏ ตามลาํ ดับการทูลถามปญหา คือ ๑) พระอชิตเถระ ๒) พระติสสเมตเตยยเถระ ๓) พระปุณณกเถระ ๔) พระเมตตคเู ถระ ๕) พระโธตกเถระ ๖) พระอุปสวี เถระ ๗) พระนนั ทเถระ ๘) พระเหมกเถระ ๙) พระโตเทยยเถระ ๑๐) พระกปั ปเถระ ๑๑) พระชตกุ ัณณเี ถระ ๑๒) พระภัทราวุธเถระ ๑๓) พระอุทยเถระ ๑๔) พระโปสาลเถระ ๑๕) พระโมฆราชเถระ ๑๖) พระปง คยิ เถระ พระมหาสาวกทั้ง ๑๖ รูปน้ี เกิดท่ีกรุงสาวัตถี แควนโกศล ในวรรณะพราหมณ ยกเวน พระโมฆราช เกิดในวรรณะกษัตริย แตละทาน เม่ือเจริญวัยไดศึกษาศิลปวิทยาในสํานักของ ฤาษีพาวรี ผูเปนปุโรหิตของพระเจาปเสนทิโกศล ตอมาพราหมณพาวรีเบื่อหนายฆราวาสวิสัย จึง เขาไปทูลลาออกจากตําแหนงปุโรหิตบวชเปนฤๅษี ประพฤติพรตตามลัทธิพราหมณ ต้ังอาศรมอยูที่ ฝงแมนํ้าโคธาวรี ณ พรมแดนแหงแควนอัสสกะและแควนมละตอกัน โดยเปนอาจารยใหญบอกไตร เพทแกหมูศิษยจํานวนมาก มาณพทั้ง ๑๖ คน (รวมทั้งโมฆราชมาณพ) ไดออกบวชและอยูศึกษา ศลิ ปวทิ ยาในสาํ นักฤๅษีพาวรนี นั้ ตอมา พราหมณพาวรีไดทราบขาววา พระสิทธัตถกุมารเสด็จออกบรรพชา ไดปฏิญาณ พระองควาเปนผูตรัสรูเองโดยชอบ ก็คิดหลากใจใครจะสอบสวนใหไดความจริง จึงเรียกมาณพ ทั้ง ๑๖ คน มาผูกปญหาใหคนละหมวด ๆ เพื่อใหไปกราบทูลถามเปนการทดลองดู มาณพท้ัง ๑๖ มี อชิตมาณพเปนหัวหนาพรอมท้ังบริวาร จึงลาอาจารยแลวพากันไปเฝาพระพุทธองคที่ปาสาณเจดีย เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 233

๒2๓3๒4 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 แควนมคธ กราบทูลขอโอกาสถามปญหาคนละหมวด ๆ ครั้นพระบรมศาสดาทรงพยากรณโสฬส ปญหาจบลง มาณพ ๑๕ คนแรกพรอมทั้งบริวารไดสําเร็จอรหัตตผล สวนปงคิยมาณพ ไดสําเร็จ โสดาปตติผล เพราะเหตทุ ่ีตนมีจิตไมเปนสมาธิเน่ืองจากคิดถึงพราหมณพาวรี ผูเปนทั้งลุงทั้งอาจารย วาไมมีโอกาสไดฟงธรรมเทศนาอันไพเราะอยางนี้ แลวทั้งหมดจึงทูลขออุปสมบทกับพระพุทธองค โดยตรง ครัน้ ไดร ับอปุ สมบทดว ยวิธีเอหภิ กิ ขอุ ปุ สมั ปทาแลว ทานพระปงคิยะไดทูลลาพระบรมศาสดา กลับไปแจงขาวแกพราหมณพาวรี แลวแสดงธรรมเทศนาโสฬสปญหาใหฟง พอจบโสฬสปญหา พราหมณพาวรีไดสําเร็จอนาคามิผล ภายหลังทานพระปงคิยะไดสดับพระพุทธโอวาทที่ทรงสั่งสอน กไ็ ดบรรลุอรหัตตผล สําเรจ็ เปน พระอรหนั ตในท่ีสดุ พระปงคิยเถระเปนพระสาวกรูปแรกท่ีนําพระพุทธศาสนาเขาไปเผยแผถึงฝงแมน้ําโคธาวรี ซ่ึงเปนดินแดนตอนใตของอินเดีย นอกจากพระปงคิยเถระแลว พระมหาสาวกรูปอ่ืน ๆ ในกลุม พระโสฬสมาณพนี้ก็ไดชวยเผยแผพระพุทธศาสนาตามสมควรแกหนาที่ เมื่อดํารงอายุสังขาร พอสมควรแกกาล กด็ ับขันธปรินพิ พานไปทง้ั หมด ประมวลคาํ ทูลถาม - วิสัชนาในโสฬสมาณวปญหา ปญหาของอชิตมาณพ : โลกอันอะไรหุมหอไว โลกไมปรากฏเพราะเหตุอะไร อะไร เปนเคร่ืองฉาบทา เปนภัยใหญข องโลกนั้น กระแสท้งั หลายยอมไหลไปในอายตนะท้ังปวง มีอะไร เปนเครื่องก้ัน มีอะไรปดก้ันได ปญญา สติ และนามรูปยอมดับไปที่ไหน ปวงทานผูไดตรัสรูธรรม แลว และผูยงั เปน เสขบุคคลอยูในพระศาสนานม้ี อี ยูเปนจํานวนมาก ขอพระองคโปรดตรัสบอกขอ ปฏบิ ัตขิ องทานเหลาน้ันดวยเถดิ ? พระพทุ ธวิ ิสัชนา : โลกอันอวิชาหุมหอไว โลกไมปรากฏเพราะความตระหนี่ (และความ ประมาท) เรากลาวตัณหาวาเปนเครื่องฉาบทาโลก ทุกขเปนภัยใหญของโลก สติเปนเคร่ืองกั้น กระแสเหลา น้ัน สติเปน เครอ่ื งกน้ั กระแสท้ังหลาย กระแสเหลาน้ันอันปญญายอ มปดกนั้ ได นามรูป ดับไปไมมีเหลือ ณ ท่ีใด นามรูป (รวมปญญาและสติ) นั้นก็ดับไป ณ ท่ีนั้น เพราะวิญญาณดับ ภิกษไุ มพึงกําหนัดยินดใี นกามทั้งหลาย พึงเปน ผูมใี จไมขุน มัว ฉลาดในธรรมทัง้ ปวง มสี ตอิ ยู ปญหาของติสสเมตเตยยมาณพ : ใครเปนผูสันโดษแลวในโลกน้ี ความหว่ันไหวยอม ไมมแี กใคร ใครรูสวนสุดท้ังสองแลว ยอมไมยึดติดอยูในทามกลางดวยปญญา พระองคตรัสเรียก ใครวา เปนมหาบรุ ุษ ใครกาวลว งตัณหาเปน เครื่องเยบ็ ไวในโลกนี้ไดแ ลว ? พระพุทธวิสัชนา : ภิกษุผูประพฤติพรหมจรรยเพราะเห็นโทษในกามท้ังหลายเปน ผูปราศจากตัณหา มีสติทุกเม่ือ ทราบแลว ดับกิเลสไดแลว ความหว่ันไหวยอมไมมีแกภิกษุนั้น ภิกษุนั้นรูย่ิงซ่ึงสวนสุดท้ังสองและทามกลางดวยปญญาแลวไมติดอยู เราเรียกภิกษุน้ันวาเปน มหาบรุ ษุ ภกิ ษนุ นั้ กา วลว งตณั หาเปน เคร่ืองเย็บไวใ นโลกน้ไี ดแลว 234

 2๒3๓5๓ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ ปญหาของปุณณกมาณพ : ฤๅษี มนุษย กษัตริย และพราหมณเปนอันมากในโลกนี้ อาศัยอะไรจึงพากันแสวงหายัญคือไทยธรรมแกเทวดาท้ังหลาย ฤาษีเปนตนท่ีแสวงหายัญคือ ไทยธรรมแกเทวดาทั้งหลายมีเปนอันมากในโลกนี้ ผูบูชายัญเหลาน้ันไมประมาทแลวในทางยัญ ขามพนชาติและชรากันไดหรือ ? ถาชนผูประกอบการบูชาดวยยัญท้ังหลายเหลานั้นยังขามพน ชาตแิ ละชราไปไมไ ด เมอ่ื เปนดงั นี้ บัดนี้ใครเลาในเทวโลกและมนุษยโลกขามพนชาติและชราไป ไดแลว ? พระพทุ ธวิสชั นา : ฤๅษี มนุษย กษัตรยิ  พราหมณเปนอันมากในโลกน้ีท่ีพากันแสวงหา ยญั คอื ไทยธรรมแกเ ทวดาทัง้ หลาย หวงั ความเปนมนุษย เปน ตน อาศยั ชรา จึงพากันแสวงหายัญ คือไทยธรรมแกเทวดาทั้งหลาย ชนทั้งหลายยอมหวัง ชม ชอบ บูชา รําพันถึงกามกันอยู เพราะ อาศัยลาภชนเหลานั้นยังประกอบการบูชายัญ ยังกําหนัดยินดีในภพ เรากลาววายังขามพนชาติ และชราไปไมได บุคคลใดรูอัตภาพของผูอื่นและอัตภาพของตนเปนตนในโลก ไมมีความหวัง ในโลกไหน ๆ เรากลาววาบุคคลน้ันเปนผูสงบระงับแลว ปราศจากควันกิเลสมีกายทุจริต เปนตน ปราศจากทกุ ขเพราะราคะ เปน ตน ปราศจากความทะยานอยาก ขา มชาตแิ ละชราไดแ ลว ปญหาของเมตตคูมาณพ : ความทุกขท้ังปวงในโลกซึ่งมีจํานวนมากเกิดแตท่ีไหน ธีรชนท้งั หลายยอมขาม โอฆะ ชาติ ชรา โสกะ และปรเิ ทวะพนไดอยางไร ? พระพุทธวิสัชนา : ความทุกขท้ังปวงในโลกซ่ึงมีจํานวนมากเกิดมาจากอุปธิ (ส่ิงนุงนัง ระคนดวยกเิ ลสและหอบทกุ ขไว มี ๔ อยาง คอื เบญจขันธ กิเลส อภิสังขาร และกามคุณ ๕) ผูใด เปน คนไมรู กอ อุปธไิ ว ผูน ้ันเปนคนเขลา ยอมเขาถงึ ทุกขบอ ย ๆ เพราะเหตนุ นั้ บคุ คลผรู ปู ระจักษ เห็นวาชาติเปนเหตุเกิดแหงทุกขจึงไมพึงกออุปธิ เราจักบอกธรรมแกทานในธรรมที่เราเห็นแลว อันประจักษแกตน ที่บุคคลทราบแลว เปนผูมีสติเท่ียวไป พึงขามตัณหาอันซานไปในอารมณ ตาง ๆ ในโลกได ทานรูธรรมอยางใดอยางหนึ่ง ไมวาจะเปนธรรมช้ันสูง ชั้นตํ่า และช้ันกลาง จงบรรเทาความเพลิดเพลนิ ความถือม่ัน และวิญญาณในธรรมเหลาน้ันเสีย ไมพึงดํารงอยูในภพ ภิกษุผูมีปกติอยูอยางนี้ มีสติ ไมประมาท มีความรูแจง ละความยึดถือวาเปนของเราไดแลว เทย่ี วไปอยู พึงละทกุ ขค ือชาติ ชรา โสกะ และปริเทวะ ในอตั ภาพนไ้ี ดท ีเดยี ว บคุ คลพงึ รจู ักผใู ดวา เปนพราหมณ ผูถึงเวท ไมมีเครื่องกังวล ไมของเกี่ยวในกามภพ ผูนั้นขามไดแลวซ่ึงโอฆะนี้โดย แท และเปนผูขามถึงฝงไดแลว ไมมีตะปูคือกิเลส ไมมีความสงสัย นรชนใดในศาสนาน้ีเปนผูมี ความรู บรรลวุ ิชชา สลัดเคร่ืองขัดของนี้ในภพนอยและภพใหญไดแลว นรชนน้ันเปนผูปราศจาก ตณั หา ไมม ที กุ ข ไมห วังอะไร เรากลา ววา นรชนน้นั ขามพนแลว ซ่ึงชาตแิ ละชรา ปญหาของโธตกมาณพ : บุคคลไดฟงพระดํารัสของพระองคแลว พึงศึกษาธรรม เปนเคร่ืองดับกิเลสเพ่ือตนหรือ ? ขาพระองคมองเห็นพระองคผูเปนเทพ ผูไมมีเครื่องกังวล เปนพราหมณ เที่ยวจาริกอยูในมนุษยโลก ขอพระองคจงปลดเปลื้องขาพระองคจากความสงสัย เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 235

2๒๓3๔6 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 ทั้งหลายดว ยเถิด ขอพระองคโปรดตรัสสอนวิเวกธรรมที่ขาพระองคจะพึงรูได อยางท่ีขาพระองค จะไมขดั ขอ งเหมือนอากาศ เปนผสู งบอยใู นท่นี แี้ หละ ไมอ งิ อาศัยตณั หาทฏิ ฐิเทีย่ วไป พระพุทธวิสัชนา : ถาเชนนั้น ทานจงเปนผูมีปญญา มีสติ ทําความเพียรในศาสนาน้ี เทานั้น บุคคลไดฟงคําจากปากเรานี้แลว พึงศึกษาธรรมเปนเคร่ืองดับกิเลสเพื่อตน เราไมอาจ ปลดเปลอ้ื งใคร ๆ ที่ยังมคี วามสงสัยในโลกได แตวาทานเม่ือมารูธรรมอันประเสริฐก็จะขามโอฆะ น้ีไดดวยความรูอยางน้ี เราจักบอกความสงบแกทานในธรรมท่ีเราเห็นแลวอันประจักษแกตน ท่ีบุคคลทราบแลวพึงเปนผูมีสติเท่ียวไป พึงขามตัณหาอันซานไปในอารมณตาง ๆ ในโลกได ทานยอ มรูธ รรมอยา งใดอยา งหน่ึงซงึ่ เปนธรรมชนั้ สงู ช้นั ตาํ่ และช้ันกลาง ทานรธู รรมนี้วาเปนเหตุ ใหขดั ขอ งอยูในโลกแลวอยาไดก อตัณหาเพอื่ ภพนอ ยและภพใหญ ปญหาของอุปสีวมาณพ : ขาพระองคตัวคนเดียวไมอาศัยบุคคลหรือธรรมอะไร ๆ จึงไมอาจขามโอฆะใหญได ขอพระองคจงตรัสบอกอารมณยึดเหนี่ยวที่ขาพระองคไดอาศัยแลว จะพึงขามโอฆะน้ีไดดวยเถิด ผูปราศจากความกําหนัดในกามท้ังปวง ละสมาบัติอื่น อาศัย อากิญจัญญายตนสมาบัติ นอมใจไปในสัญญาวิโมกขอันยอดเยี่ยม (หมายถึง อากิญจัญญายตน- สมาบตั ิ ซง่ึ เปนสัญญาวิโมกขส ูงสุดในบรรดาสัญญาวโิ มกข ๗) ผูนั้นพึงเปนผูไมหว่ันไหวดํารงอยู ในอากิญจัญญายตนสมาบัติน้ันไดหรือไม ? ถาผูไมมีความหว่ันไหวน้ันถึงดํารงอยูในสมาบัตินั้น ไดมากปไซร ผูพนแลว นัน้ จะพงึ เปน ผูเ ยือกเย็นอยูในพรหมโลกนั้น หรือวาวิญญาณของผูเชนน้ัน พึงเกิดขึ้น ? มุนีนั้นเปนผูดับไปแลว หรือมุนีน้ันยอมไมมี หรือวามุนีน้ันเปนผูไมมีความ เปล่ียนแปลงเปนธรรมดาเพราะความเท่ียงแท ? พระพุทธวิสัชนา : ทานจงเปนผูมีสติเพงดูอากิญจัญญายตนสมาบัติ อาศัยสมาบัติ อันเปนไปวา “นตฺถิ กิฺจิ ไมมีอะไร ๆ” ดังน้ีแลว จงขามโอฆะเถิด ทานจงละกามท้ังหลาย เวนจาก ความสงสัยแลวพิจารณาดูความสิ้นไปแหงตัณหาตลอดคืนและวันเถิด ผูใดปราศจากความกําหนัด ในกามทั้งปวง อาศัยอากิญจัญญายตนสมาบัติ นอมใจไปในสัญญาวิโมกขอยางยิ่ง ผูนั้นพึงเปน ผไู มห ว่นั ไหว ดาํ รงอยูในอากญิ จญั ญายตนสมาบตั ิได เปลวไฟที่ถูกแรงลมแลว ยอ มถึงความดับไป เขา ถงึ การนบั ไมไ ด (วา ไปยังทิศนั้นเปนตน) ฉันใด มุนีผูพนจากนามกายแลวยอมถึงความดับไป เขาถึงการนับไมได (วาเปนกษัตริย เปนพราหมณ) ฉันนั้น บุคคลผูดับไปแลวยอมไมมีประมาณ ชนท้ังหลายพึงวาบุคคลนั้นดวยกิเลสใด กิเลสน้ันก็ไมมีแกบุคคลน้ัน เม่ือธรรมทั้งปวง อันบุคคลน้ัน ถอนไดแ ลว แมท างทจ่ี ะพดู กนั ทง้ั ปวงกเ็ ปน อันบคุ คลนัน้ ถอนไดแ ลวดวย ปญหาของนันทมาณพ : พวกคนกลาวกันวาพวกมุนีมีอยูในโลก ขอน้ีนั้นเปนอยางไร ? พวกคนยอมกลาวถึงบุคคลผูประกอบดวยญาณหรือวาบุคคลผูประกอบดวยความเปนอยูวาเปน มนุ ี สมณพราหมณทุกหมูเหลา นี้ยอมกลาวถึงความบริสุทธ์ิวามีไดดวยการเห็นและการสดับบาง ดวยศีล และวัตรปฏิบัติบาง ดวยมงคลตื่นขาวหลายชนิดบาง สมณพราหมณเหลาน้ันผูสํารวม 236

 2๒3๓7๕ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ ประพฤติอยูในทิฏฐินั้นขามพนชาติและชรากันไดหรือ ? ถาพระองคผูเปนพระมุนีตรัสถึง สมณพราหมณเ หลาน้ันวายงั ขามพนโอฆะไปไมไดแลว เม่ือเปนอยางนั้น บัดน้ีใครเลาในเทวโลก และมนษุ ยโ ลกขา มพน ชาตแิ ละชราไปไดแ ลว ? พระพุทธวิสัชนา : ทานผูฉลาดท้ังหลายในโลกนี้จะกลาวถึงบุคคลผูประกอบดวยทิฏฐิ สตุ ะ และญาณวา เปนมุนี ก็หามิได เหลาชนผูกําจัดเสนามารไดแลว เปนผูไมมีทุกข ไมหวังอะไร เท่ียวไป เราจึงกลาววาเปนมุนี สมณพราหมณเหลานั้นถึงแมวาจะเปนผูสํารวมประพฤติอยู ในทิฏฐินั้น เราก็กลาววายังขามพนชาติและชราไปไมได เราหาไดกลาววา “สมณพราหมณ ท้ังหมดเปนผูอันชาติ และชราหุมหอไวแลว” ดังนี้ไม แตเรากลาววา “นรชนเหลาใดละรูปที่ได เหน็ เสียงทีไ่ ดย นิ อารมณทีไ่ ดร ู ศลี และวตั รปฏบิ ตั ิทั้งปวง ท้ังละมงคลต่ืนขาวหลายชนิดทั้งหมด ไดแลว กาํ หนดรูต ัณหาไดแ ลว เปน ผูไ มมีอาสวะ นรชนเหลานัน้ แลเปนผูขา มโอฆะไดแ ลว ” ปญหาของเหมกมาณพ : ในกาลอ่ืนกอนศาสนาของพระโคดม พวกอาจารยเหลาน้ี พยากรณวา “เรื่องนี้มีแลวดังนี้ เรื่องนี้จักมีดังนี้” คําทั้งหมดน้ันเปนคํากลาวสืบ ๆ กันมา คําทั้งหมด นั้นเปนคําท่ีทําใหความตรึกทวีข้ึน ขาพระองคไมยินดีในคําน้ัน ขอพระองคโปรดตรัสบอกธรรม อันเปนเครื่องกําจัดตัณหา ที่บุคคลทราบแลวเปนผูมีสติเท่ียวไป พึงขามตัณหาอันซานไปใน อารมณต า ง ๆ ในโลกใหแกข าพระองคด วยเถดิ พระพทุ ธวิสชั นา : บทคือนพิ พานใดเปนท่ีบรรเทาฉันทราคะในปยรูปท้ังหลายท่ีไดเห็น ทีไ่ ดย ิน ทไี่ ดท ราบแลว เปนที่ไมเคลื่อนแลวในโลกนี้ บทคือพระนิพพานน้ัน พระอรหันตขีณาสพ เหลาใดรูทั่วถึงแลว เปนผูมีสติ มีธรรม อันเห็นแลวดับสนิทแลว พระอรหันตขีณาสพเหลานั้น เปนผูเขา ไปสงบแลว ทุกเมื่อ เปน ผูขา มพน ตณั หาอนั ซา นไปในอารมณวาง ๆ ในโลกไดแลว ปญหาของโตเทยยมาณพ : กามทั้งหลายยอมไมมีอยูในผูใด ตัณหายอมไมมีแกผูใด และผใู ดขา มพนจากความสงสยั ไดแ ลว วิโมกขของผูน ั้นเปนเชนไร ? ผูน้ันเปนผูไรความหวังหรือ ยงั มคี วามหวังอยู เปนผูม ีปญญาหรอื เปนผมู ีปกติกําหนดดวยปญญาอยู ขาพระองคจะพึงรูจักมุนี ไดอ ยางไร ? พระพุทธวิสัชนา : กามทั้งหลายยอมไมมีในผูใด ตัณหายอมไมมีแกผูใด และผูใด ขามพนจากความสงสยั ไดแ ลว วโิ มกขอ ยา งอ่นื ของผูนน้ั ยอมไมมี ผูน้ันเปนผูไรความหวัง ท้ังมิใช เปนผูมีปกติกําหนดดวยปญญา ทานจงรูจักมุนีผูไมมีกิเลสเปนเหตุใหกังวล ผูไมของอยูในกาม และภพอยางน้ี ปญหาของกัปปมาณพ : ขอพระองคโปรดตรัสบอกธรรมเปนที่พึ่งแกสัตวท้ังหลาย ผูดํารงอยูในทามกลางสระ (คือสังสารวัฏ) ในเมื่อหวงน้ําคือ กิเลสซ่ึงเปนภัยใหญเกิดแลว ผูอัน ชราและมจั จุครอบงาํ แลว อนึ่ง ขอพระองคโ ปรดตรัสบอกธรรมอันเปนท่ีพึ่งแกขาพระองค อยางที่ ทุกขน ้ีจะไมพึงมอี กี ตอ ไปดวยเถดิ เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 237

๒2๓3๖8 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 พระพุทธวสิ ชั นา : เราจะบอกธรรมเปนทพ่ี ึง่ แกสัตวท้ังหลายผูดํารงอยูในทามกลางสระ ในเมื่อหวงนํ้าคือ กิเลสซ่ึงเปนภัยใหญเกิดแลว ผูอันชราและมัจจุครอบงําแลว กัปปะ เราจะบอก ธรรมเปนท่ีพึ่งแกทาน ธรรมชาติอันไมมีเคร่ืองกังวล ไมมีเคร่ืองถือมั่น น้ีจัดเปนที่พ่ึงท่ีไมมี ท่ีพ่ึงอื่นย่ิงกวา ธรรมชาติน้ันเปนที่ส้ินไปแหงชราและมัจจุเราเรียกวา นิพพาน พระอรหันต ขีณาสพเหลาใดรูท่ัวถึงนิพพานนั้นแลว เปนผูมีสติ มีธรรมอันเห็นแลว ดับสนิทแลว พระอรหันต ขีณาสพเหลา น้ัน ยอมเปน ผไู มตกอยูใตอ าํ นาจแหง มาร ไมดําเนินไปตามมาร ปญหาของชตุกัณณีมาณพ : ขาพระองคไดฟงแลววา พระองคไมมีความใครกาม จึงมาเพ่ือจะทูลถามพระองคผูไมมีกาม ลวงพนหวงกิเลสไดแลว ขอพระองคจงตรัสบอกสันติบท ขอพระองคผูมีพระปญญากวางขวางดุจแผนดินไดโปรดตรัสบอกธรรมซ่ึงเปนเหตุใหละชาติและ ชราไดใ นภพนี้แกขา พระองคผมู ีปญ ญานอ ยดว ยเถดิ พระพทุ ธวสิ ชั นา : ทานเหน็ เนกขมั มะโดยความเกษมแลว จงกําจัดความกาํ หนัดในกาม ท้ังหลายเสีย เคร่ืองกังวลที่ทานยึดไวหรือที่ควรสลัดเสีย ก็อยาไดมีแกทานเลย กิเลสชาติใด ในกาลกอน ทา นจงเผากิเลสชาตินน้ั ใหเ หือดแหงไป เครื่องกังวลในภายหลังอยาไดมีแลวแกทาน ถาทานจักไมยึดถือเบญจขันธปจจุบันและทามกลาง ทานก็จักเปนผูสงบแลวเท่ียวไป อาสวะ ท้ังหลายอันเปนเหตุใหถึงอํานาจแหงมัจจุยอมไมมีแกพระอรหันตขีณาสพผูปราศจากความ กําหนัดในนามรูปโดยประการท้งั ปวง ปญหาของภทั ราวุธมาณพ : ขา พระองคข ออาราธนาพระองคผูละความอาลัย ตัดตัณหาได ไมม คี วามหวั่นไหว ละความเพลิดเพลินได ขามโอฆะไดแลว พนวิเศษแลว ละความดําริ มีปญญาดี ชนทั้งหลายไดฟง พระดํารัสของพระนาคเจา (พระพทุ ธเจาผปู ระเสริฐ) แลวจักหลกี ไปแตที่น้ี ผูคน มากหลายมาชุมนุมกันจากชนบทท้ังหลายปรารถนาจะฟงพระดํารัสของพระองค ขอพระองค ทรงพยากรณด วยดแี กคนเหลา นัน้ เถิด พระพุทธวสิ ัชนา : หมสู ัตวพ งึ นาํ ออกไปเสียซึ่งตัณหาเหตยุ ดึ ถอื ทัง้ หมด ทั้งชั้นสูง ชั้นต่ํา และช้ันกลาง เพราะวาสัตวทั้งหลายยอมยึดม่ันขันธใด ๆ ในโลก มารยอมติดตามสัตวโลกไป ดวยขันธนั้นน่ันแหละ เพราะฉะน้ันภิกษุผูรูอยู เม่ือเห็นหมูสัตวนี้ผูติดของอยูในบวงแหงมัจจุวา เปนผูตดิ อยูในขันธเครื่องยึดถอื พึงเปน ผมู สี ตไิ มย ดึ มั่นขันธอะไร ๆ ในโลกท้ังปวง ปญหาของอุทยมาณพ : ขอพระองคโปรดตรัสบอกอัญญาวิโมกข (ความหลุดพนดวย อรหัตตผล) อันเปนเครื่องทําลายอวิชชาดวยเถิด สัตวโลกมีอะไรประกอบไว อะไรเลาเปนเหตุ เที่ยวไปของสัตวโลกน้ัน พระองคตรัสวา นิพพาน เพราะเหตุละอะไรเสียได ? เม่ือสัตวโลกมีสติ อยา งไรเที่ยวไป วญิ ญาณจงึ ดับ ? พระพทุ ธวิสชั นา : เราขอบอกอัญญาวโิ มกขทเี่ ปนเคร่ืองละกามฉันทะและโทมนสั ทั้งสอง อยาง เปนเครื่องบรรเทาถีนะ เปนเครื่องก้ันกุกกุจจะ เราขอบอกอัญญาวิโมกขอันมีอุเบกขา 238

 2๒3๓9๗ วชิ า อนพุ ุทธประวตั ิ และสติหมดจด มีความตรึกประกอบดวยธรรมเปนเบ้ืองหนา และเปนเคร่ืองทําลายอวิชชา สัตวโลก มีความเพลิดเพลินประกอบไว วิตกเปนเหตุเที่ยวไปของสัตวโลกน้ัน เรากลาววา นิพพานเพราะละตัณหาเสียได เมื่อสัตวโลกไมเพลิดเพลินเวทนาในภายในและภายนอกเปน ผมู ีสตอิ ยางน้เี ที่ยวไป วิญญาณจึงดับ ปญ หาของโปสาลมาณพ : ขา พระองคขอทูลถามถึงญาณของบุคคลผูกาวลวงรูปสัญญา ไดแลว ละรูปกายท้ังหมดแลว เห็นอยูท้ังภายในภายนอกวา “นตฺถิ กิฺจิ ไมมีอะไร ๆ” ดังน้ี บคุ คลอยา งนนั้ ควรจะแนะนาํ อยางไร ? พระพุทธวิสัชนา : ตถาคตรูยิ่งซึ่งวิญญาณฐิติ (ภูมิเปนท่ีต้ังแหงวิญญาณ) ทั้งหมดยอม รูจักบุคคลน้ันผูดํารงอยู ผูนอมไปแลวในอากิญจัญญายตนสมาบัติ มีสมาบัติน้ันเปนเบ้ืองหนา บุคคลนั้นรูก รรมวาเปน เหตใุ หเกิดในอากิญจัญญายตนภพ มคี วามเพลิดเพลินเปนเครื่องประกอบ ดังน้ี คร้ันรูจักกรรมน้ันอยางนี้แลว ในลําดับนั้น ก็พิจารณาเห็น (ธรรม) ในสมาบัตินั้น น่ันเปน ญาณอนั เทยี่ งแทของบคุ คลน้นั ผูเ ปน พราหมณทอี่ ยจู บพรหมจรรยแ ลว ปญหาของโมฆราชมาณพ : ขาพระองคไดทูลถามสองครั้งแลว (เคยทูลถามตอจาก อชิตมาณพและติสสเมตเตยยมาณพ) ขาพระองคไดยินมาวาพระองคผูทรงเปนพระเทพฤาษีจะ ทรงพยากรณจนกวาจะถึงครั้งที่ ๓ ขาพระองคเปนผูมีความประสงคถามปญหาวา บุคคลผู พจิ ารณาเห็นโลกอยา งไร มจั จรุ าชจึงจะไมเ ห็น ? พระพุทธวิสัชนา : ทานจงเปนผูมีสติทุกเมื่อ พิจารณาเห็นโลกโดยความเปนของสูญ ถอนอัตตานุทิฏฐิไดแลว ก็จะพึงขามพนมัจจุราชไดดวยอุบายอยางน้ี บุคคลผูพิจารณาเห็นโลก อยางนี้ มจั จรุ าชจงึ จะไมเ หน็ ปญหาของปงคิยมาณพ : ขอพระองคโปรดตรัสบอกธรรมซึ่งเปน เหตุใหล ะชาติและชรา ไดใ นภพนี้ ทขี่ าพระองคท้ังหลายพึงรแู จง ไดดวยเถดิ พระพทุ ธวิสัชนา : ชนท้ังหลายเห็นเหลาสัตวเดือดรอนกันอยูในเพราะรูปท้ังหลายแลว ยงั ประมาทกนั อยู จึงเดือดรอ นในเพราะรปู ท้งั หลาย เพราะเหตุน้นั ทานจงเปนผูไมประมาทละรูป เสียใหไดเพื่อความไมเกิดตอไป มวลมนุษยผูถูกตัณหาครอบงําแลว อันชราครอบงําแลว เกิดความเดือดรอน ทานก็เห็นอยู ทานจงเปนผูไมประมาท ละตัณหาเสียใหได เพื่อความไมเกิด ตอไป ๒๗.ประวัตพิ ระภคุเถระ พระภคุเถระ (บางแหงใชวา ภัคคุ) เปนหน่ึงในกลุมพระเจาชายศากยะ เกิดในวรรณะ กษัตริยศากยราชสกุล ในกรุงกบิลพัสดุ ออกบวชในคราวเดียวกันกับ เจาชายภัททิยะ เจาชาย อนุรทุ ธะ เจา ชายอานนท เจาชายกิมพิละ และอุบาลี ชางกัลบกประจําพระองค พรอมทั้งเจาชาย เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 239

เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 240 240

 2๒4๓1๙ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ดังนั้น เม่ือไดโอกาสท่ีเหมาะสม จึงเขาเฝาทูลขอบวช ครั้นบวชแลวก็ไดเจริญวิปสสนาตามแนว มธุปณฑกิ สูตรท่ไี ดฟงมากอนบวช ไมนานกไ็ ดบรรลุอรหัตตผลสําเรจ็ เปน พระอรหันต ครั้งหน่ึง ขณะทพี่ ระพทุ ธองคป ระทบั อยทู ่ีโฆสติ าราม เขตกรงุ โกสมั พี แควนวังสะ ทานได แสดงธรรมแกพ ุทธบริษัทฝายคฤหัสถจ าํ นวนมาก พระอานนทเถระเห็นพวกคฤหัสถต ัง้ ใจฟง ธรรม ที่ทานแสดง จึงนําความไปกราบทูลใหพระพุทธองคทรงทราบ เปนเหตุใหพระพุทธองคไดตรัส องคแหงธรรมถึก ๕ ประการไววา “อานนท การแสดงธรรมแกผูอื่นมิใชทําไดงาย อันภิกษุผูจะ แสดงธรรมแกผูอื่นพึงต้ังธรรม ๕ ประการ จึงแสดงธรรมแกผูอ่ืน คือ ภิกษุพึงแสดงธรรมแกผูอื่น ดวยตั้งใจวา (๑) เราจักแสดงธรรมไปโดยลําดับ (๒) เราจักแสดงธรรมอางเหตุผล (๓) เราจัก แสดงธรรมอาศัยความเอ็นดู (๔) เราจักเปนผูไมเพงอามิสแสดงธรรม (๕) เราจักไมแสดงธรรม กระทบตนและผูอ่ืน” จากหลกั ฐานในอุทายีสูตร อังคุตตรนิกาย ปญจนิบาต (พระไตรปฎก เลมที่ ๒๒) น้ีเปนเครื่องช้ีวาทานเปนผูมีปญญาเฉล่ียวฉลาดสามารถในการแสดงธรรมเปนอยางดี ซึ่งทานก็ อาศัยความสามารถดานนี้ชวยพระบรมศาสดาเผยแผพระพุทธศาสนา ครั้นดํารงอายุสังขาร พอสมควรแกกาล ก็ดับขนั ธปรินิพพาน ๓๐. ประวัติพระอุปวาณเถระ พระอุปวาณเถระ เกิดท่ีกรุงสาวัตถี ในวรรณะพราหมณ เม่ือเจริญวัยแลวไดศึกษาจบ ไตรเพท และไดออกบวชเพราะความเล่ือมใสในพุทธานุภาพที่ทานไดเห็นในครั้งที่พระพุทธองค เสด็จไปยังพระนครสาวัตถี เพ่ือทรงรับการมอบถวายวัดพระเชตวันมหาวิหารเปนสังฆาราม จาก อนาถปณฑิกเศรษฐี ซึ่งเดินทางไปคาขายท่ีกรุงราชคฤหไดมีโอกาสเขาเฝาพระพุทธองค ณ ปาสีตวัน ฟงธรรมแลวไดบรรลุโสดาปตติผล จึงทูลนิมนตใหพระพุทธองคเสด็จมาประทับ ณ พระนครสาวัตถีบาง โดยตนจะสรางท่ีประทับถวาย เม่ือถึงวันถวาย พระพุทธองคเสด็จเขาไป โดยมีพระสาวกเดินแถวตามเสด็จ ขณะที่เสด็จเขาไปน้ัน ทรงเปลงพระฉัพพรรณรังสีสวยงาม เรืองรองไปท่ัวบริเวณ ทานเห็นแลวเกิดความเล่ือมใส จึงทูลขอบวช เม่ือบวชแลว ก็ไมประมาท หม่ันบําเพ็ญเพียรในสมถวิปสสนากัมมัฏฐาน ไมนานนัก ก็ไดบรรลุอรหัตตผลสําเร็จเปน พระอรหนั ต หลงั จากน้ัน ทานก็ไดทําหนาที่เผยแผพระพุทธศาสนาตามสมควร มีหลักฐานปรากฏ ในสังยุตตนิกายมหาวารวรรค (พระไตรปฎก เลมที่ ๑๙) วา ทานกับพระสารีบุตรเถระพักอยูท่ี วัดโฆสิตาราม เขตกรุงโกสัมพี ในเวลาเย็นวันหน่ึง ไดน่ังสนทนาธรรมกัน วาดวยโพชฌงค ๗ ประการ โดยพระสารบี ตุ รเถระปรารภเปน เชิงถามขนึ้ วา “ทา นอปุ วาณะ ทา นรูไหมวา โพชฌงค ๗ ประการ มีสติสัมโพชฌงค เปนตน ท่ีบุคคลตั้งใจอบรมดีแลวยอมอํานวยผลใหอยูเปนสุข” ทานกลา วตอบวา “กระผมรู ขอรบั ” พระสารีบตุ รเถระจึงกลาวเปนเชิง สรุปอานิสงสของโพชฌงค ๗ ประการวา “ทานอปุ วาณะ เม่ือบคุ คลมาปรารภโพชฌงค ๗ ประการ แตละประการ ๆ ยอมรูว า เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 241

2๒๔4๐2 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 จติ ของเรา พนดีแลว เราถอนถีนมิทธะไดขาดแลว (หมดความทอแทงวงเหงา) เราระงับอุทธัจจ- กุกกุจจะไดแ ลว เราต้ังใจทาํ ความเพียรทําใจไมใ หหดหูแ ลว อยางนี้ช่อื วา อํานวยผลใหอ ยูเปนสขุ ” ในกาลท่ีพระพุทธองคจวนจะเสด็จดับขันธปรินิพพาน ทานไดชวยพระอานนททําหนาท่ี เปน พระอปุ ฏ ฐากพระพทุ ธองคโ ดยคอยยนื ถวายงานพัดอยูเบ้ืองพระพักตรอยางใกลชิด จึงนับวา ทา นเปนพระสาวกผใู หญรูปหน่ึง เมื่อดํารงอายุสังขารพอสมควรแกกาลแลวก็ดับขันธปรินิพพาน ภายหลังพุทธปรนิ พิ พาน ๓๑. ประวัติพระเมฆยิ เถระ พระเมฆิยเถระ เกิดที่กรุงกบิลพัสดุ ในวรรณะกษัตริยศากยราชสกุล จึงเปนเจาชาย เชอื้ สายศากยะ ออกบวชเมอื่ คราวทพี่ ระพทุ ธองคเ สดจ็ กรุงกบิลพัสดคุ ร้ังแรก ท้ังนี้เพราะทานเปน เจาชายเช้ือสายศากยะท่ีอยูในกลุมที่พระบิดาพระมารดาเคยถวายตัวเมื่อคราวที่พระพุทธองค ประสตู ิวาจกั ใหเ ปนบรวิ ารตามเสด็จเมื่อพระองคไดเปนพระเจาจักรพรรดิ พันธสัญญาขอน้ีไดถูก รอ้ื ฟน ขึ้นมาใหมอกี ครง้ั หนึง่ โดยพระเจาสทุ โธทนะซึ่งพระองคทรงกลาวตักเตือนวา “แมบุตรชาย ของเราจะไมไดเ ปนพระเจาจักรพรรดิ แตก็ไดเปนพระพทุ ธเจา จึงสมควรที่เจาชายท้ังหลายที่เคย ถวายตัว จะไดอ อกบวชตามเสด็จเปน พทุ ธบรวิ าร” ทา นจงึ ออกบวชตามเสด็จในครั้งน้นั ดวย คร้ันบวชแลว ทานไดอยูถวายการรับใชพระพุทธองคอยางใกลชิด เนื่องจากเวลาน้ัน พระพุทธองคยังไมมีพระพุทธอุปฏฐากประจํา (ยังไมไดตั้งพระอานนทเถระเปนพระอุปฏฐาก ประจํา) พระสาวกตางผลัดเปลี่ยนกัน ถวายการรับใชและทานก็เปนรูปหน่ึงที่ทําหนาท่ีพุทธอุปกฐาก อยูดว ย ในคัมภีรอุทาน (พระไตรปฎกเลมท่ี ๒๕) ไดเลาถึงความเปนพระที่ด้ือร้ันของทานกอนท่ี จะสาํ เรจ็ เปน พระอรหนั ตไ วว า คร้ังหนง่ึ ขณะท่พี ระพุทธองคประทับอยู ณ จาลิกบรรพต เขตเมือง จาลิกา ทานเปนพระอปุ ฏฐากตามเสดจ็ ไปดว ย แลว กราบทูลขออนญุ าตเขา ไปบิณฑบาตในชันตุคาม หลังจากฉันแลวไดตรงไปยังฝงแมนํ้ากิมิกาฬา เดินเที่ยวพักผอนอยูท่ีฝงแมนํ้าน้ัน ไดเห็นปามะมวง นารื่นรมย ก็คิดจะไปบําเพ็ญเพียรในปามะมวง จึงเขาไปทูลขอพระพุทธานุญาต พระพุทธองคได ตรัสขอใหรออยูจนกวาภิกษุรูปอ่ืนจะมาอุปฏฐากแทน เพราะพระองคอยูผูเดียว แตทานก็ยังทูล ออ นวอนขออนุญาตจะไปใหไดถึง ๓ ครั้ง จนในที่สุด พระพุทธองคตรัสวา “เมฆิยะ เมื่อเธอบอก วาจะไปบําเพ็ญเพียร เราจะพูดอะไรไดเลา เธอจงทราบกาลที่เหมาะที่ควรในบัดนี้เอง เถิด” เมื่อพระพุทธองคตรัสเชนน้ี ทานก็ลุกจากที่นั่งถวายบังคมทําประทักษิณแลวเขาไปยังปามะมวง น่ังพักกลางวันอยูใตตนมะมวงตนหน่ึง ขณะน้ัน อกุศลวิตกที่ชั่วชา ๓ อยาง คือ กามวิตก พยาบาทวิตก วิหิงสาวิตก ก็ปรากฏขึ้นเร่ือย ๆ ทานไดมีความคิดดังนี้วา “นาอัศจรรยนัก เราออก จากเรอื นมาบวชเปน บรรพชติ ดว ยศรทั ธาแท ๆ ยังถูกอกุศลวิตกที่ช่ัวชา ๓ อยางครอบงําเอาได” เปนเหตุใหทานสํานึกตัว กลับเขาไปเฝาพระพุทธองคแลว กราบทูลถึงอาการท่ีจิตถูกอกุศลวิตก 242

 2๒4๔3๑ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ครอบงําใหทรงทราบ พระพทุ ธองคทรงอาศัยพระกรุณาตรัสพระโอวาทวา “เมฆิยะธรรม ๕ ประการ ยอมสงเสริมความแกกลาแหงเจโตวิมุตติท่ียังไมแกกลาของภิกษุในธรรมวินัยนี้ คือ (๑) ความมี กัลยาณมิตร (๒) ความมีศีลสํารวมในพระปาติโมกข (๓) การพูดคุยแตเร่ืองที่ขัดเกลากิเลส (คือ พดู คยุ ในกถาวตั ถุ ๑๐) (๔) ความเพียรละอกศุ ล เจรญิ กุศล (๕) ความมีวิปสสนาปญญา เมื่อภิกษุ น้ันต้ังอยูในธรรม ๕ ประการน้ีแลวพึงเจริญธรรมอีก ๔ ประการใหย่ิงข้ึนไป คือ (๑) เจริญอสุภะ เพื่อละราคะ (๒) เจริญเมตตาเพื่อละพยาบาท (๓) เจริญอานาปานสติ เพื่อเขาไปตัดวิตก (๔) เจริญอนิจจสัญญาเพ่ือถอนอัสมิมานะ เมฆิยะอนัตตสัญญายอมปรากฏแกภิกษุผูได อนจิ จสัญญา ผทู ี่ไดอนตั ตสญั ญายอมบรรลุนิพพานอนั ถอนเสียไดซ่งึ อสั มิมานะในปจจบุ นั ทีเดยี ว” ทานต้ังใจปฏิบัติตามพระพุทธโอวาทท่ีตรัสสอนเชนน้ันอยางเครงครัด ไมนานนัก ก็ได บรรลุอรหัตตผล สําเร็จเปนพระอรหันต แลวชวยพระบรมศาสดาเผยแผพระพุทธศาสนาตาม สมควรแกหนา ท่ี เมื่อดาํ รงอายุสงั ขารอยูตามกาลอนั สมควร กด็ ับขนั ธปรนิ พิ พานไปในที่สุด ๓๒. ประวตั พิ ระนาคติ เถระ พระนาคิตเถระ เกิดท่ีกรุงกบิลพัสดุ ในวรรณะกษัตริยศากยราชสกุล จึงเปนเจาชาย เช้อื สายศากยะ ออกบวชพรอมกับพระเมฆิยเถระ ทั้งน้ีเพราะทานเจาชายเช้ือสายศากยะท่ีอยูใน กลุมท่ีพระบิดาพระมารดาเคยถวายตัวเมื่อคราวที่พระพุทธองคประสูติวาจักใหเปนบริวารตามเสด็จ เมื่อพระองคไดเปนพระเจาจักรพรรดิ พันธสัญญาขอนี้ไดถูกร้ือฟนข้ึนมาใหมอีกครั้งหน่ึง โดย พระเจาสุทโธทนะซึ่งพระองคทรงกลาวตักเตือนวา “แมบุตรชายของเราจะไมไดเปน พระเจาจักรพรรดิแตก็ไดเปนพระพุทธเจา จึงสมควรท่ีเจาชายทั้งหลายที่เคยถวายตัวจะไดออก บวชตามเสด็จเปนพุทธบริวาร” ทานจึงออกบวชตามเสด็จในครั้งนั้นดวย ครั้นบวชแลว ไมประมาท หมั่นเจริญวิปสสนาตามแนวมธุปณฑิกสูตรที่ทานไดฟงมาไมนานนัก ก็ไดบรรลุ อรหตั ตผลสําเร็จเปนพระอรหันต แลวชวยทํากจิ ของสงฆเผยแผพ ระพทุ ธศาสนา ทานเคยทําหนาท่ีถวายการรับใชเปนพระอุปฏฐากพระพุทธองคอยูระยะหน่ึง โดยมี หลักฐานปรากฏในนาคิตสูตร แหงอังคุตตรนิกาย ฉักกนิบาต (พระไตรปฎก เลมท่ี ๒๒) วา ขณะที่พระพุทธองคเสด็จจาริกไปในแควนโกศล พรอมดวยภิกษุสงฆหมูใหญ เสด็จถึงหมูบาน พราหมณของชาวโกศล ช่ืออิจฉานังคลคาม แลวประทับอยูที่ไพรสณฑชื่ออิจฉานังคละ ใกลอิจฉา นงั คลคามนนั้ พราหมณแ ละคฤหบดชี าวบานไดทราบขาวพระกิตติศัพทของพระพุทธองควาเปน พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา และบัดนี้เสด็จมาประทับอยูท่ีไพรสณฑใกลหมูบานของพวกตน กพ็ ากันถอื ของเคี้ยวของกนิ เปนจํานวนมากเขาไปยังไพรสณฑที่ประทับแลวไดยืนชุมนุมสงเสียง อื้ออึงกันอยูที่นอกซุมประตู พระพุทธองคทรงสดับเสียงอื้ออึงอยูเหมือนพวกชาวประมงแยงปลากัน เมื่อพระนาคิตะกราบทูลใหทราบวาเปนพวกชาวบานมารอถวายลาภสักการะ พระพุทธองคจึงตรัส เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 243

2๒๔4๒4 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 พระโอวาทแสดงถึงหลักการของพระพุทธศาสนาท่ีเนนใหภิกษุยินดีในความสงัดปราศจากผูคน และความวุนวายโดยสรุปความวา พระองคมิไดเกี่ยวของกับยศ ผูท่ีไมไดเนกขัมมสุข วิเวกสุข สันตสิ ขุ และสุขอนั เกิดแตการตรัสรูเ หมือนเชนที่พระองคไ ด ก็จะยนิ ดสี ขุ อนั ไมสะอาด สุขเกิดจาก การนอนและสขุ ทีอ่ าศัยลาภสักการะและการสรรเสริญ พระองคทรงพอพระทัยการอยูปาของภิกษุ การปลีกตัวอยูลําพัง และตรัสในตอนทายวา “สมัยท่ีพระองคเดินทางไกล เม่ือไมเห็นใครอยู ขางหนาหรอื ขา งหลังยอ มมีความสบาย โดยทส่ี ดุ ดว ยการถา ยอุจจาระปสสาวะ” พระนาคิตเถระคร้นั ดาํ รงอายุสังขารอยตู ามกาลอนั สมควร กด็ ับขันธปรินพิ พาน ๓๓. ประวตั พิ ระจนุ ทเถระ พระจุนทเถระ เกิดที่ตําบลนาลันทา แควนมคธ ในวรรณะพราหมณ เปนบุตรของ วงั คนั ตพราหมณ มารดาช่ือ นางสารีพราหมณี เปนนองชายของพระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระ โดยเปนบุตรคนที่ ๒ ในจํานวนพี่นองรวมทองมารดาเดียวกัน ๗ คนแหงตระกูลนี้ ดังลําดับ ตอไปนี้ เปนชาย ๔ คน คือ (๑) อุปตสิ สะ หรือพระสารีบุตร (๒) จนุ ทะ (๓) อปุ เสนะ (๔) เรวตะ เปนหญิง ๓ คน คือ (๑) จาลา (๒) อุปจาลา (๓) สีสุปจาลา ซึ่งตางเขามาบวชประพฤติ พรหมจรรยเปน ภกิ ษุ และภกิ ษุณตี ามพระสารบี ตุ รเถระผูเปน พชี่ ายใหญทุกคน สําหรับทานจุนทะ เม่ือบวชแลว มีคําเรียกทานปรากฏในคัมภีรพระบาลีไตรปฎก ๒ คํา คือ อายสฺมา มหาจุนฺโท แปลวา ทา นพระมหาจุนทะ และ จุนโฺ ท สมณุทเฺ ทโส แปลวา จุนทสมณุท- เทส หรือสามเณรจุนทะ คําวา สมณุทเทส แปลวา ผูใกลเปนสมณะ มีความหมายใชแทนคําวา สามเณร เพราะทานบวชเปนสามเณรมากอน ภิกษุท้ังหลายเรียกทานขณะเปนสามเณรวา จุนทสมณุทเทส แมทานจะอุปสมบทเปนภิกษุแลว แตภิกษุทั้งหลายก็ยังเรียกทานติดปากวา จุนทสมณุทเทส (สามเณรจนุ ทะ) ทานไดศึกษากัมมัฏฐานจากพระสารีบุตรเถระ บําเพ็ญเพียรในวิปสสนากัมมัฏฐาน อยูไ มน านกไ็ ดบ รรลอุ รหัตตผลสําเร็จเปน พระอรหนั ตใ นท่ีสดุ ทานเปนพระเถระท่ีมีบทบาทสําคัญตอพระพุทธศาสนารูปหน่ึง โดยเคยชวยพระอานนท ถวายการอุปฏฐากพระพุทธองคในคราวเสด็จดับขันธปรินิพพานท่ีเมืองกุสินารา และในคราวท่ี พระสารีบุตรเถระไปแสดงธรรมโปรดโยมมารดากอนท่ีจะดับขันธปรินิพพาน ณ บานเกิด ตําบล นาลันทา ทา นก็ไดต ิดตามไปดว ย เมือ่ พระสารีบุตรเถระดับขนั ธปรินิพพาน ทานก็ไดทําฌาปนกิจ และรวบรวมอัฐิธาตุพรอมทงั้ บาตร และจีวรของพระมหาเถระผูพี่ชาย นํามาถวายพระพุทธองคท่ี วัดพระเชตวันมหาวหิ ารดว ย เมอื่ ดาํ รงอายสุ ังขารพอสมควรแกกาล ก็ดบั ขนั ธปรินิพพาน 244

 2๒4๔5๓ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ ๓๔. ประวตั ิพระยโสชเถระ พระยโสชเถระ เกิดที่กรุงสาวัตถี ในสกุลชาวประมง บิดาเปนหัวหนาชาวประมง ๕๐๐ ครอบครัว ในวันที่ภรรยาของหัวหนาชาวประมงคลอดทานออกมา ภรรยาพวกชาวประมง ทัง้ ๕๐๐ ก็คลอดบุตรชายในวนั เดียวกัน หัวหนา ชาวประมงจงึ ใหคาบํารุงเลี้ยงมีคานํ้านมเปนตน แกเ ด็กเหลานน้ั ดวยประสงคว า ตอ ไปจะไดเ ปนเพือ่ นของบตุ รชายตน ตอมาเด็กเหลาน้ันก็ไดเปน เพ่ือนเลนกัน เมื่อเจริญเติบโตก็ประกอบอาชีพเปนชาวประมงดวยกัน อยูมาวันหนึ่ง พากันไป จับปลาที่แมนํ้าอจิรวดี จับไดปลาตัวใหญตัวหน่ึงซึ่งมีผิวเปนสีทองแตปากเหม็น จึงพากันนําไป ถวายพระเจาปเสนทิโกศล ซึ่งทอดพระเนตรแลวทรงดําริวา พระพุทธเจาเทาน้ันจึงจะทราบเหตุ ท่ีปลาตัวน้ี เปนอยางนี้ จึงรับส่ังใหนําปลานั้นไปแลวเสด็จไปเฝาพระพุทธองค พอถึงที่เฝา ปลาน้ันไดอาปากข้ึน สงกลิ่นเหม็นกลบไปทั่วเมือง พระพุทธองคตรัสวา ปลานี้เมื่อกอนเคยเปน ภิกษุช่ือวา “กปละ” ในครั้งศาสนาพระกัสสปสัมมาสัมพุทธเจา เปนพหูสูต มีบริวารมาก แต ประพฤติตน ยอหยอนในพระธรรมวินัย ดาวาภิกษุผูมีศีล คร้ันมรณภาพจากชาติน้ันแลว บาปกรรมสงผลให ไปเกิดในอเวจีนรก ในชาติน้ี บาปกรรมท่ียังเหลืออยูสงผลใหมาเกิดเปน ปลาใหญแตปากเหม็นอยูในแมนํ้าอจิรวดี การท่ีมีผิวเปนสีทองนั้นเปนผลมาจากการท่ีทรงจํา พระไตรปฎ กไดด นี ่นั เอง เม่ือจบพระธรรมเทศนา ชาวประมงท้งั ๕๐๐ คน มยี โสชะเปนหัวหนา เกิดศรัทธาเล่ือมใส จึงทูลขอบวช ครั้นบวชแลว ทานพรอมดวยภิกษุบริวารไดหลีกไปบําเพ็ญสมณธรรม วันหนึ่ง ทานไดพาภิกษุบริวารเหลานั้นมาเฝาพระพุทธองคท่ีวัดพระเชตวันมหาวิหาร ครั้นถึงแลวไดคุย กับภิกษุเจาถ่ินเสียงดังลั่น พระพุทธองคตรัสถาม ทรงทราบความแลว ทรงตําหนิและขับไลให ออกไปจากวัดพระเชตวันโดยดวน ทานรูสึกสลดใจจึงพากันไปจําพรรษาอยูฝงแมน้ําวัดคุมุทา เมืองเวสาลี แลว้ อาศยั ความไม่ประมาท ตงั ใจบาํ เพญ็ สมณธรรมในวิปัสสนากมั มฏั ฐาน ไม่ชา้ ก็ได้ บรรลุอรหัตตผลสาํ เร็จเปน พระอรหันตพรอ มกันท้ังหมดภายในพรรษาน่ันเอง เมื่อออกพรรษาแลว พระพทุ ธองคไ ดเ สด็จจารกิ ไปยังเมืองเวสาลปี ระทบั อยูท ี่กูฏาคารศาลา ปามหาวัน ทรงทราบวาภิกษุ เหลา น้นั บรรลุอรหตั ตผลแลว จึงรบั ส่งั ใหพระอานนทไปเรียกภิกษุเหลาน้ันมาเฝา พระยโสชเถระ พรอมดวยภิกษุบริวาร เม่ือมาถึงที่เฝาแลวไดทราบวาพระพุทธองคทรงเขาอาเนญชาสมาธิ (สมาธิข้ันจตุตถฌาน) อยู ก็พากันเขาอาเนญชาสมาธินั้นบาง พระอานนทเห็นพระพุทธองค ประทับน่ังน่ิงอยูนาน จึงกราบทูลข้ึนถึง ๓ คร้ังวา “พวกภิกษุอาคันตุกะมาน่ังน่ิงอยูนานแลว” พระพุทธองคจ งึ ตรสั วา “อานนท เธอไมเหน็ หรือ เราและภกิ ษุอาคนั ตกุ ะ ๕๐๐ รูปนี้น่ังเขาอาเนญชา- สมาธอิ ย”ู หลังจากน้ัน ทานไดชวยคณะสงฆปฏิบัติศาสนกิจเผยแผพระพุทธศาสนาเหมือนเชน พระอรหนั ตสาวกท่ัวไป ครน้ั ดํารงอายุสังขารพอสมควรแกก าล กด็ บั ขนั ธปรนิ พิ พาน เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 245

๒2๔4๔6 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 ๓๕. ประวัตพิ ระเสลเถระ พระเสลเถระ เกิดท่ีอาปณนิคม แควนอังคุตตราปถะ (บางแหงวา อุตตราปชนบท) ซึ่งตั้งอยูติดกับแควนอังคะ ในวรรณะพราหมณ บิดาชื่อวา วาเสฏฐะ ศึกษาจบไตรเพทและ ศิลปวิทยาของพราหมณ แลวไปเปนคณาจารยใหญบอกไตรเพทแกศิษยประมาณ ๓๐๐ คน มชี ือ่ เสยี งนามกระเดือ่ งวา ทา นเสลพราหมณ สมยั หนึง่ พระพุทธองคพรอมดวยภิกษุ ๑,๒๕๐ รูป เสด็จจาริกไปยังแควนอังคุตตราปถะ เพื่อแสดงธรรมโปรดเกณิยชฎิล สวนเสลพราหมณ พรอมดวยมาณพผูเปนศิษย ๓๐๐ คน เที่ยวเดินเลนผานไปทางอาศรมของเกณิยชฎิล เห็นเขากําลังจัดแจงโรงฉันอยู จึงไตถามทราบ ความแลว มคี วามประสงคจ ะเห็นพระพทุ ธองควา จะสมบรู ณด ว ยมหาปรุ สิ ลักษณะดงั คําเลาลือจรงิ หรือไม จึงถามวา “ทานพระสมณโคดมประทับอยู ณ ที่ไหน” เม่ือทราบแลวจึงพาศิษยไปเฝา พระพุทธองค สนทนาปราศรัยไปพลาง ตรวจดูมหาปุริสลักษณะไปพลาง เห็นครบบริบูรณ ทุกอยาง จึงเปลงวาจาชมเชยดวยความเลื่อมใสแลว พรอมกับบริวารทูลขอบวชเปนภิกษุใน พระพุทธศาสนา เมื่อบวชแลวทานพรอมกับบริวารหลีกออกจากหมูคณะ ไมประมาท หม่ันบําเพ็ญเพียร เจรญิ สมณธรรมในวิปสสนากมั มฏั ฐาน ไมนานนกั กไ็ ดบรรลอุ รหตั ตผลสาํ เรจ็ เปน พระอรหันต หลังจากน้ัน ทานก็ชวยคณะสงฆปฏิบัติศาสนกิจเผยแผพระพุทธศาสนาตามสมควรแก หนาที่ ครั้นดํารงอายสุ งั ขารพอสมควรแกกาล กด็ ับขนั ธปรนิ ิพพาน ๓๖. ประวตั พิ ระมหาปรนั ตปเถระ (พระปุณณเถระ) พระมหาปรันตปเถระ นหี้ นงั สอื วิชาอนพุ ทุ ธประวัตบิ างแหง ระบวุ า ไมมีหลักฐานปรากฏ ประวัติความเปนมาของทาน บางแหงสันนิษฐานวา พระมหาปรันตปเถระน้ีนาจะเปน พระปุณณเถระ ซึ่งเกิดในวรรณะแพศย ในตระกูลคหบดีตระกูลหน่ึงในแควนสุนาปรันตะ (ปรันตปชนบท) มีช่ือเดิมวา มหาปุณณะ แปลวา ปุณณะคนโต เพราะมีนองชายช่ือวา จูฬปุณณะ แปลวา ปุณณะคนเล็ก ประกอบอาชีพคาขาย เชาวันหน่ึงไปถึงวัดพระเชตวันเห็น ชาวเมืองสาวัตถถี ือเครอ่ื งสักการะไปเฝาพระพุทธองค จึงสอบถามทราบความแลว จึงพรอมดวย บริวารจํานวนหนึ่งเดินทางไปเฝาพระพุทธองค ครั้นฟงพุทธธรรมแลวก็เกิดศรัทธาเลื่อมใส ทูลนิมนตใหพระพุทธองคพรอมดวยพระภิกษุสงฆไปฉันท่ีกองเกวียนของตน พระพุทธองคทรง อาศัยความเอ็นดเู สดจ็ ไปเสวยภัตตาหารและอนุโมทนาแลว เสด็จกลบั หลงั จากพระพุทธองคเ สดจ็ กลบั แลว ทา นกต็ ัดสินใจ ออกบวชทนั ทีโดยมอบทรัพยสินใหแกนองชาย คือ จูฬปุณณะ ครั้นบวช แลวก็บาํ เพ็ญสมณธรรมที่เมอื งสาวตั ถนี ่ันเอง แตไ มไ ดบ รรลุมรรคผลอันใด จึงทูลลาพระพุทธองค ไปบําเพ็ญสมณธรรมท่ีบานเกิด ไมนานก็ไดบรรลุอรหัตตผล คร้ันบรรลุอรหัตตผลแลวก็แสดง 246

247 247 เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2

2๒๔4๖8 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 โดยมนี ามปรากฏวา นาลกดาบส เม่ือครั้งพระมหาบุรุษบรมโพธิสัตวประสูติใหม ๆ กาฬเทวิลดาบสผูคุนเคยกับศากยราชสกุล ไดไปเยี่ยม เห็นพระมหาบุรุษลักษณะแลว เช่ือแนตามตําราพยากรณวา พระมหาบุรุษจะเสด็จ ออกผนวช และจักเปนศาสดาเอกในโลก จึงแนะนํานาลกดาบสวา “หากพระสิทธัตถกุมารเสด็จ ออกผนวชและไดตรสั รูเปนพระสัมมาสัมพุทธเจาแลว จงบวชเปนสาวกของพระองคเถิด” นาลกดาบส ก็ทําตามคําแนะนํา เมื่อพระมหาบุรุษตรัสรูเปนพระสัมมาสัมพุทธเจาแลว ก็ไดเขาเฝาทูลถามปญหา เกี่ยวกับโมเนยยปฏิปทา (หรือโมไนยปฏิปทา ขอปฏิบัติของบุคคลผูเปนมุนี) พระพุทธองค ทรงทราบอุปนิสัยของทานเปนอยางดี จึงตรัสโมเนยยปฏิปทาใหทานฟงความโดยนัยเปนตนวา พึงทําจิตใหเ สมอในสัตวแ ละบคุ คลท้ังปวง อยา โกรธ อยาโทมนัสคบั แคนใจเมอื่ ถกู ดา นาลกดาบสไดฟงขอปฏิบัติของมุนีจากพระพุทธองคแลว เกิดความเลื่อมใสจึงไดทูลขอบวช เปนพระภิกษุทันที คร้ันบวชแลวก็ยึดถือปฏิบัติตามหลักโมไนยปฏิปทาอยางเครงครัด ๕ ขอ คือ (๑) ไมทําความสนิทสนมคลุกคลีกับชาวบาน (๒) ไมยึดติดในบุคคลและสถานที่ (๓) เปนผูมักนอย ในการเห็น (๔) เปนผูมักนอยในการฟง (๕) เปนผูมักนอยในการถาม แลวก็ทูลลาพระพุทธองคอยู เชิงเขาตามลําพัง โดยไมอยูในปาแหงเดียวถึง ๒ วัน ไมน่ังที่โคนตนไมเดียวถึง ๒ วัน ไมบิณฑบาตที่บานหลังเดียวถึง ๒ วัน ดังนั้น ทานจึงออกจากปาโนนไปยังปานี้ ออกจากโคน ตนไมน้ีไปยังโคนตนไมโนน ทานปฏิบัติโดยเครงครัดอยางนี้ ไมนานนัก ก็ไดบรรลุอรหัตตผล สําเร็จเปนพระอรหนั ต พระนาลกเถระเปนพระมหาสาวกรูปเดียวเทานั้นท่ีบําเพ็ญโมไนยปฏิปทาในพระศาสนา แหง พระพทุ ธเจาของเราน้ี โดยเปน ธรรมเนียมของผูบําเพ็ญโมไนยปฏิปทาอยา งเครงครัด จะคงมี ชีวิตอยไู ด ๗ เดอื น เปนอยา งนอ ย ๗ ป เปนอยางมาก และ ๑๖ ป เปน อยา งสูง ซึ่งในพระศาสนา ของพระพุทธเจา พระองคหนึ่ง ๆ จะมีพระมหาสาวกผูบําเพญ็ โมไนยปฏปิ ทาน้ีเพียงรปู เดียวเทา น้ัน เพราะเหตุที่ทานบําเพ็ญโมไนยปฏิปทาอยางเครงครัด จึงดํารงอายุสังขารอยูไดเพียง ๗ เดอื นเทานั้น นบั แตไ ดบรรลุอรหัตตผล ก็ดับขันธปรนิ ิพพาน โดยยืนพิงภูเขาหิงคุละประนมมือ ดวยอาการอันสงบเฉพาะพระพักตรพระพุทธองค ทานมิไดรับแตงตั้งไวในตําแหนงเอตทัคคะ ทั้งนี้เปนเพราะทานตั้งจิตปรารถนาเพียงเพื่อเปนพระมหาสาวกของพระพุทธเจาเทาน้ัน มิไดตั้ง จิตปรารถนาเพอื่ ไดต ําแหนงเอตทัคคะ ๓๙. ประวตั ิพระองคลุ มิ าลเถระ พระองคุลิมาลเถระ เกิดที่เมืองสาวัตถี แควนโกศล ในวรรณะพราหมณ บิดาช่ือวา ภัคควะ เปนปุโรหิตของพระเจาปเสนทิโกศล มารดาช่ือวา มันตานี ในวันท่ีคลอดจากครรภ มารดา ปรากฏวาเคร่ืองอาวุธยุทโธปกรณท่ีมีอยูในเรือนของตนและพระคลังแสงบังเกิดเปน เปลวไฟรุง โรจน ผูเปนบิดาจึงตรวจดดู าวฤกษในทองฟา ทราบวาบุตรของตนจะเปนโจร จึงกราบ ทูลใหพระเจาปเสนทิโกศลประหารชีวิตเสีย แตพระองคหาทรงทําตามคํากราบทูลไมรับส่ังให 248

 2๒4๔9๗ วชิ า อนพุ ทุ ธประวตั ิ บาํ รงุ เล้ยี งไว ดงั นัน้ บดิ าจึงต้งั ช่ือใหว า อหิงสกกุมาร แปลวา กุมารผูไมเบียดเบียนใคร ๆ เพื่อ ลบลางหรือแกนิมิตที่เกิด คร้ันเจริญวัย บิดามารดาไดสงไปเรียนศิลปศาสตรยังสํานักตักกศิลา ปรากฏวาทานมีปญญาดีสามารถเรียนรูไดไว และรูจักเอาใจใสปรนนิบัติอาจารยจนเปนท่ีโปรด ปรานของพวกอาจารยท ิศาปาโมกข ฝายมาณพท้ังหลายผูเปนศิษยดวยกัน เกิดความอิจฉาริษยา จึงพากันไปยุยงอาจารยให กําจัดเสีย อาจารยจึงสั่งใหอหิงสกกุมารไปฆาคนใหได ๑ พันคน แลวตัดเอาน้ิวมือมาคนละหนึ่ง น้ิวเพ่ือจะประกอบศิลปศาสตรอันช่ือวา วิษณุมนตให ในชั้นตน อหิงสกกุมารไมพอใจจะกระทํา เพราะตนเกิดในสกุลพราหมณ และชื่อวาอหิงสกะ ไมสมควรท่ีจะเบียดเบียนสัตวตัดชีวิตใคร ๆ แตดวยความอยากจะสําเร็จวิษณุมนตน้ันจึงฝนใจทํา แลวเร่ิมจับอาวุธผูกพันใหมั่นกับตัวอําลา อาจารยเขาสูราวปา เที่ยวพิฆาตฆาคนที่เดินไปมาในสถานที่นั้น ๆ แตจิตคิดวาการกระทํากรรม ช่ัวหยาบนี้ ไมเหมาะสมกับตน จึงมิไดกําหนดจํานวนคนท่ีตนฆา ก็บังเกิดความสงสัย จึงตอมา เม่ือฆาคนตายแลว ก็ตัดเอานิ้วมารอยเปนพวงสวมไวที่คอ ดุจพวงมาลัยนับไดถึง ๙๙๙ น้ิว เพราะเหตุดงั น้ัน จึงมชี ือ่ ลือกระฉอ นวาโจรองคุลีมาล แปลวา โจรผมู นี ิ้วมือเปน พวงมาลยั ขาวน้ีเปนที่สะดุงหวาดเสียวตอมหาชนเปนอยางมาก พระเจาปเสนทิโกศลจึงตรัสให เตรียมร้ีพลเพื่อที่จะไปปราบ ปุโรหิตผูบิดาทราบเขาจึงใหนางพราหมณีรีบออกไปบอกเหตุใน ราตรี คอ นสวา งคนื น้นั พระพุทธองคทรงทราบอุปนิสัยแหงอรหัตตผลขององคุลิมาลโจร และถาไมทรงเปนธุระ องคุลิมาลโจรจะกระทํามาตุฆาต คือ ฆามารดา จักเปนเหตุเส่ือมจากมรรคและผล จึงรีบเสด็จไป แตเ ชาตรู องคุลมิ าลโจรเหน็ เขา ก็รบี ว่งิ หมายจะฆา ทันที แตว่ิงไลเทาไรก็ไมทัน จึงรองตะโกนใหหยุด พระพุทธองคจึงตรัสวา “เราหยุดแลว แตเธอสิไมหยุด” จึงกลาวหาพระพุทธองควากลาวมุสาวาท พระพุทธองคจึงตรัสตอบวา “ตถาคตหยุดจากการกระทําความช่ัวอันใหผลเปนทุกขมานานแลว สวน เธอสยิ ังไมหยดุ ” พระสรุ เสียงทาํ ใหอ งคลุ มิ าลโจรรูสึกนึกถึงความช่ัวของตน จึงทิ้งอาวุธและพวงนิ้วมือ คนเสียเขาไปเฝาอภิวาทพระพุทธองคแลวทูลขอบวช พระพุทธองคก็ทรงเปลงพระวาจาใหบวชเปน ภกิ ษุดวยวธิ เี อหิภกิ ขุอุปสมั ปทา แลวทรงนาํ กลบั ไปอยูท่วี ดั พระเชตวันมหาวิหาร รุงเชา ทานเขาไปบิณฑบาต ณ ที่ใดหรือถึงที่ไหนก็ตาม ไมมีใครสักคนที่จะถวายอาหาร บณิ ฑบาตแกท า นแมเพียงทัพพเี ดยี ว ภกิ ษรุ ูปใดไปกบั ทา นก็พลอยอดไปดวย คร้ังหนึ่งทานไดทํา นํ้ามนตใหหญิงมีครรภคนหนึ่งปรากฏวานางคลอดบุตรงาย ต้ังแตนั้นมาประชาชนจึงเร่ิมนับถือ ทาน แมกระทั่ง ที่ทานนั่ง คนใดนํานํ้าไปรดและใชเปนน้ํามนตก็ใชไดผล คร้ันตอมา ทานเปน ผูไ มป ระมาท อุตสา หบ ําเพญ็ สมณธรรม แตจ ิตใจฟุง ซานไมเปน สมาธิ พระพทุ ธองคจงึ ทรงแนะนํา ไมใหคิดถึงสิ่งท่ีลวงมาแลวและยังไมมาถึง ใหพิจารณาธรรมที่บังเกิดข้ึนเฉพาะหนา ทานประพฤติ ตามพทุ ธโอวาท ไมช า นัก ก็ไดบรรลุอรหัตตผลสําเร็จเปนพระอรหันต หลังจากนั้น ทานก็ไดชวย คณะสงฆปฏิบัติศาสนกิจเผยแผพระพุทธศาสนา เม่ือดํารงอายุสังขารพอสมควรแกกาล กด็ ับขันธปรนิ พิ พาน เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 249

2๒5๔๘0 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ โท เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั โท เลม 2 วชิ าพุทธ : ศาสนพิธี หมวดที่ ๑ กศุ ลพธิ ี กุศลพิธี วาดวยพิธีบําเพ็ญกุศล หมายถึง พิธีกรรมท่ีเนนถึงการบําเพ็ญกุศลเพ่ิมพูน ความดีงามใหเกิดมีทั้งแกสวนตนและสวนรวมเปนพิธีกรรมที่เก่ียวเน่ืองดวยพุทธประเพณีท่ีมี แบบอยางมาจากครั้งพุทธกาลโดยสืบทอดนําปฏิบัติกันมาจนปจจุบัน มีท้ังพิธีกรรมที่เปนของ พระสงฆโดยเฉพาะ เชน พิธีเขาพรรษา พิธีถือนิสัย เปนตน และพิธีกรรมท่ีเปนของคฤหัสถ โดยสวนมาก เชน พิธีแสดงตนเปนพุทธมามกะ พิธีรักษาอุโบสถศีล เปนตน หรือพิธีที่เกี่ยวของ ทั้งพระสงฆและคฤหัสถ เชน พิธีเวียนเทียนในวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา เปนตน สําหรับใน ชนั้ นี้กําหนดใหนกั ศกึ ษารูจ ักและทําความเขาใจเกี่ยวกับพิธีกรรมของพระสงฆ ๗ พิธีดวยกัน คือ (๑) พิธีเขาพรรษา (๒) พิธีถือนิสสัย (๓) พิธีทําสามีจิกรรม (๔) พิธีทําวัตรสวดมนต (๕) พิธีกรรมวันธรรมสวนะ (๖) พิธีทําสังฆอุโบสถ (๗) พิธีออกพรรษา ซ่ึงจะแสดงเหตุผลและ ระเบยี บพิธไี ปตามลําดบั ดงั น้ี 250