อาจูหนานหลักสูตรวิชาธรรมวิภาค นักธรรมชั้น โท

สังขาร ๓ สังขาร หมายถงึ ปรุงแต่ง ในทน่ี ีห้ มายถงึ สภาพผู้ ปรุงแต่งอปุ าทนิ นิกสังขาร ซึ่งมสี ่ิงปรุงแต่งอยู่ ๓ อย่าง คือ • กายสังขาร สภาพอนั แต่งกาย • วจสี ังขาร สภาพอนั แต่งวาจา • จติ ตสังขาร สภาพอนั แต่งจิต พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย51เอด็

สัทธรรม ๓ สัทธรรม หมายถงึ ธรรมของคนดี ในท่นี ีห้ มายถงึ ธรรมคาส่ังสอนทพี่ ระพทุ ธเจ้าทรงแสดงไว้ แบ่งเป็ น ๓ ประการ คือ • ปริยตั ติสัทธรรม ได้แก่คาสั่งสอน • ปฏปิ ัตตสิ ัทธรรม ได้แก่ความปฏิบัติ • ปฏเิ วธสัทธรรม ได้แก่มรรค ผล นิพพาน พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย5เ2อด็

สมบัติ ๓ สมบัติ หมายถงึ สิ่งทบ่ี ุคคลจะได้รับ ในทน่ี ี้ หมายถงึ การประพฤตปิ ฏบิ ตั ชิ อบทบ่ี ุคคลจะ ได้รับตามสมควรแก่การปฏิบัติ มี ๓ ประการ • มนุษยสมบตั ิ สมบตั ิในมนุษย์ • สวรรคสมบตั ิ สมบัติในสวรรค์ • นิพพานสมบัติ สมบัติคือพระนิพพาน

สิกขา ๓ สิกขา หมายถงึ ข้อสาหรับศึกษา ฝึ กฝนอบรม ในเรื่องทพ่ี งึ ศึกษา มอี ยู่ ๓ ประการ คือ • อธิสีลสิกขา สิกขาคือศีลยง่ิ • อธิจติ ตสิกขา สิกขาคือจติ ยงิ่ • อธิปัญญาสิกขา สิกขาคือปัญญายง่ิ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัด 54

โสดาบนั ๓ โสดาบัน หมายถงึ ผู้ถงึ กระแสแห่งนิพพานและอริยมรรค ร้ังแรก ยงั ต้องศึกษาและบาเพญ็ เพยี รมรรคผลให้สูงขนึ้ ไป พระโสดาบันละสังโยชน์ได้เดด็ ขาด ๓ ย่างคือ สักกายทิฏฐิ วจิ ิกจิ ฉา และสีลพั พตปรามาส แบ่งทบี่ รรลุเป็ น ๓ ประเภท • เอกพชี ี • โกลงั โกละ • สัตตกั ขตั ตุปรมะ 55 พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัด

วชิ าธรรมวภิ าค นักธรรมช้ันโท หมวด ๔ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย56เอด็

อบาย ๔ อบาย หมายถงึ ภูมหิ รือดนิ แดนทไี่ ม่มคี วามเจริญ เป็ นทเ่ี กดิ ของผู้ทท่ี าบาปกรรม เม่ือตายผลบาปน้ันส่ง ให้ไปเกดิ ในอบาย ตามระดบั คือ • นิรยะ นรก • ตริ ัจฉานโยนิ กาเนิดดริ ัจฉาน • ปิ ตตวิ สิ ัย ภูมแิ ห่งเปรต • อสุรกาย พวกอสูร พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย5เ7อด็

อปัสเสนธรรม ๔ อปัสเสนธรรม หมายถงึ ธรรมท่ีเป็ นพง่ึ ทพี่ กั พงิ เป็ น แนวทางการดาเนินชีวติ ให้ถูกต้อง มี ๔ ประการคือ • พจิ ารณาแล้วเสพของอย่างหนึ่ง • พจิ ารณาแล้วอดกล้นั ของอย่างหนึ่ง • พจิ ารณาแล้วเว้นของอย่างหนึ่ง • พจิ ารณาแล้วบรรเทาของอย่างหนึ่ง พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย58เอด็

อปั ปมัญญา ๔ อปั ปมัญญา หมายถงึ การภาวนาแผ่ส่วนกศุ ลให้ สรรพสัตว์ โดยไม่เจาะจง มี ๔ อย่างคือ • เมตตา ความรักใคร่ • กรุณา ความสงสาร • มุทติ า ความยนิ ดี • อเุ บกขา ความวางเฉย พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย5เ9อด็

พระอรหันต์ ๔ พระอรหันต์ หมายถงึ พระอริยบุคคลผู้บรรลอุ รหัตแล้วเป็ นผู้ ห่างไกลจากกเิ ลส หักกาของวงล้อสังสารวฏั ได้แล้ว จัดเป็ น ๔ ประเภท ตามอาการทไ่ี ด้บรรลุ • สุกขวปิ ัสสโก ผู้เจริญวปิ ัสสนาล้วน • เตวชิ โช ผู้ได้วชิ ชาสาม • ฉฬภิญโญ ผู้ได้อภญิ ญาหก • ปฏสิ ัมภทิ ปั ปัตโต ผู้ถงึ ปฏสิ ัมภทิ า พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย6เ0อด็

พระอริยบุคคล ๔ พระอริยบุคคล คือ บุคคลผู้ได้บรรลุอริยผล เป็ นผู้ไกลจากกเิ ลส มี ๔ ประเภทคือ • พระโสดาบนั ผู้ตกกระแสแห่งพระนิพพานผู้ถงึ กระแส อริยมรรคคร้ังแรก • พระสกทาคามี ผู้จะมาสู่โลกนีอ้ กี คร้ังเดยี ว • พระอนาคามี ผู้ไม่มาปฏสิ นธิในกามาวจรภูมิ ไม่มา เกดิ ในภูมทิ เ่ี สพกามอกี • พระอรหันต์ ผู้ไกลจากกเิ ลส ผู้กาจดั กเิ ลสได้แล้ว พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ6อ1ด็

อริยวงศ์ ๔ อริยวงศ์ หมายถงึ วงศ์ของผู้ประเสริฐ เป็ นระเบียบ ปฏิบัตขิ องพระอริยบุคคลผู้เป็ นบรรพชิต มี ๔ อย่าง • สันโดษด้วยจวี ร ตามมตี ามเกดิ • สันโดษด้วยบณิ ฑบาต ตามมีตามเกดิ • สันโดษด้วยเสนาสนะ ตามมีตามเกดิ • ยนิ ดใี นการเจริญกศุ ลและในการละอกศุ ล ๑ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย6เ2อด็

อรูป ๔ อรูป หมายถงึ ภาวะทไี่ ม่มรี ูป เป็ นชื่อแห่งฌาน มไิ ด้ ยดึ เอารูปมาเป็ นอารมณ์มี ๔ ประการคือ • อากาสานัญจายตนะ • วญิ ญาณญั จายตนะ • อากญิ จญั ญายตนะ • เนวสัญญานาสัญญายตนะ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย6เ3อด็

อวชิ ชา ๔ อวชิ ชา หมายถงึ ความไม่รู้ ความเขลา ไม่รู้จริงในส่ิง ต่างๆของทางโลก มี ๔ อย่างคือ • ไม่รู้ในทุกข์ • ไม่รู้ในทุกขสมุทยั • ไม่รู้ในทุกขนิโรธ • ไม่รู้ในทุกขนิโรธคามนิ ปี ฏิปทา พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย64เอด็

อาหาร ๔ อาหาร ในทน่ี ีห้ มายถงึ สิ่งทเี่ ป็ นปัจจยั นาผลมาให้ มี ๔ ประเภทคือ • กวฬิงการาหาร อาหารคือคาข้าว • ผสั สาหาร อาหารคือผสั สะ • มโนสัญเจตนาหาร อาหารคือมโนสัญเจตนา • วญิ ญาณาหาร อาหารคือวญิ ญาณ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย6เ5อด็

อุปาทาน ๔ อปุ าทาน หมายถงึ การยดึ ม่ันถือมัน่ หรือยดึ ตดิ ในทางท่ี ผดิ เพราะกเิ ลสครอบงา มี ๔ อย่างคือ • กามุปาทาน ถือมั่น กาม • ทฏิ ฐุปาทาน ถือม่นั ทิฏฐิ • สีลพั พตุปาทาน ถือมนั่ ศีลพรต • ลตั ตวาทุปาทาน ถือมน่ั วาทะว่าตน พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ6อ6ด็

โอฆะ ๔ โอฆะ หมายถึง วงศ์ของผู้ประเสริฐ เป็ นระเบียบ ปฏบิ ตั ิ ของพระอริยบุคคลผู้เป็ นบรรพชิต มี ๔ อย่างคือ • กาโมฆะ โอฆะคือ กาม • ภโวฆะ โอฆะคือ ภพ • ทิฏโฐฆะ โอฆะคือ ทิฏฐิ • อวชิ โชฆะ โอฆะคือ อวชิ ชา พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย6เ7อด็

กจิ ในอริยสัจ ๔ อริยสัจ หมายถงึ ธุระหรืองานทจ่ี ะต้องทาอริยสัจ เมื่อมีอริยมรรคเกดิ ขนึ้ ย่อมต้องทากจิ ๔ ประการคือ • ปริญญา กาหนดรู้ทุกขสัจ • ปหานะ ละสมุทยั สัจ • สัจฉิกรณะ ทาให้แจ้งนิโรธสัจ • ภาวนา ทามคั คสัจให้เกดิ . พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ6อ8ด็

ฌาน ๔ ฌาน หมายถงึ ธณรมชาตทิ ่ีเพ่งอารมณ์ เป็ นการบาเพญ็ สมถกมั มัฏฐานข้นั อปั ปนาสมาธิ จดั เป็ น ๔ ช้ัน คือ • ปฐมฌาน ฌานที่ ๑ • ทุตยิ ฌาน ฌานที่ ๒ • ตตยิ ฌาน ฌานท่ี ๓ • จตุตถฌาน ฌานท่ี ๔ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย6เ9อด็

ทกั ขณิ าวสิ ุทธิ ๔ ทกั ขณิ าวสิ ุทธิ หมายถงึ ความบริสุทธ์ิแห่งเหตุเป็ น เครื่องเจริญด้วยโภคสมบัติ มี ๔ อย่าง คือ • ทกั ขณิ าบางอย่าง บริสุทธ์ฝ่ ายทายก มใิ ช่ฝ่ ายปฏคิ าหก • ทกั ขณิ าบางอย่าง บริสุทธ์ปฏิคาหก มใิ ช่ฝ่ ายทกยก • ทกั ขณิ าบางอย่าง ไม่บริสุทธ์ท้งั ฝ่ ายทายก ท้งั ฝ่ ายปฏิคาหก • ทกั ขณิ าบางอย่าง บริสุทธ์ท้งั ฝ่ ายทายก ท้งั ฝ่ ายปฏคิ าหก พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย7เ0อด็

ธรรมสมาทาน ๔ ธรรมสมาทาน หมายถงึ การถือพร้อมเอาซ่ึงธรรมหรือกรรม รับผลของ กรรมทที่ าไว้แยกตามเวลาท่ีให้ผลมี ๔ อย่าง คือ • ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้ทุกข์ในปัจจุบนั และมที ุกข์เป็ นวบิ าก ต่อไป • ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้ทุกข์ในปัจจุบนั แต่มสี ุขเป็ นวบิ ากต่อไป • ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้สุขในปัจจุบนั แต่มีทุกข์เป็ นวบิ ากต่อไป • ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้สุขในปัจจุบัน และมีสุขเป็ นวบิ ากต่อไป พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย7เ1อ็ด

บริษัท ๔ บริษทั หมายถงึ คณะ หมู่ หรือกล่มุ ชน ในทน่ี ีห้ มายถงึ หมู่ชน ทย่ี อมรับนับถือพระพทุ ธศาสนา หรือพทุ ธบริษทั มี ๔ บริษัท คือ • ภกิ ษุ ผู้มกี ารขอโดยสงบ • ภกิ ษุณี ความหมายเหมือนภกิ ษุแต่ใช้สาหรับนักบวชหญงิ • อุบาสก ชายหรือหญงิ ผู้น้อมรับเอาพระรัตนตรัยเป็ นทพี่ งึ่ • อุบาสิกา ความหมายเหมือน อบุ าสก พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย7เอ2 ็ด

บริษัท ๔ บริษัท ในที่นี้ หมายถงึ หมู่หรือคณะทวั่ ไป แบ่งตาม ลกั ษณะชนช้ันหรืออาชีพ มี ๔ คณะ คือ • กษัตริย์ พระเจ้าแผ่นดนิ • พราหมณ์ ชนช้ันพราหมณาจารย์ • คฤหบดี คนผู้มฐี านะ หรือเศรษฐี • สมณะ ผู้สงบหรือ บุคคลทว่ั ไป พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย7เ3อด็

บุคคล ๔ บุคคล เหล่านี้ แบ่งตามลกั ษณะสตปิ ัญญา และบารมธี รรม มี ๔ ประเภท คือ • อุคฆตติ ญั ญู ผู้อาจรู้ธรรมพอท่านยกหัวข้อขนึ้ แสดง • วปิ จิตญั ญู ผู้อาจรู้ธรรมต่อเมื่อท่านอธิบายความ แห่งหัวข้อน้ัน • เนยยะ ผู้พอแนะนาได้ • ปทปรมะ ผู้มบี ทเป็ นอย่างยงิ่ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ7อ4ด็

ปฏิปทา ๔ ปฏิปทา หมายถงึ ข้อควรปฏิบัติหรือความประพฤติ ของภกิ ษุผู้บรรลธุ รรมพเิ ศษ มี ๔ ลกั ษณะ คือ • ทุกฺขา ปฏปิ ทา ทนฺธาภญิ ฺญา ปฏิบัตลิ าบาก ท้งั รู้ได้ช้า • ทุกฺขา ปฏปิ ทา ขปิ ฺปาภญิ ฺญา ปฏิบัตลิ าบาก แต่รู้ได้เร็ว • สุขา ปฏปิ ทา ทนฺธาภญิ ฺญา ปฏบิ ัตสิ ะดวก แต่รู้ได้ช้า • สุขา ปฏิปทา ขปิ ฺปาภญิ ฺญา ปฏบิ ัตสิ ะดวก ท้งั รู้ได้เร็ว พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย75เอด็

ปฏิสัมภิทา ๔ ปฏิสัมภทิ า หมายถึง ปัญญาทถี่ งึ ความแตกฉาน ความ ชานาญพเิ ศษ มี ๔ อย่าง คือ • อตั ถปฏิสัมภทิ า ปัญญาอนั แตกฉานในอรรถ • ธัมมปฏิสัมภทิ า ปัญญาอนั แตกฉานในธรรม • นิรุตตปิ ฏิสัมภทิ า ปัญญาอนั แตกฉานในนิรุกติ • ปฏิภาณปฏิสัมภทิ า ปัญญาอนั แตกฉานในปฏภิ าณ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเ7อ6ด็

ภูมิ ๔ ภูมิ หมายถงึ พืน้ เพของจิตและเจตสิกทลี่ ะเอยี ด ประณตี ขนึ้ ไปตามลาดบั มี ๔ ช้ัน คือ • กามาจรภูมิ ช้ันท่องเทยี่ วอยู่ในกาม • รูปาวจรภูมิ ช้ันท่องเทยี่ วอยู่ในรูป • อรูปาวจรภูมิ ช้ันท่องเทย่ี วอยู่ในอรูป • โรกตุ ตรภูมิ ช้ันพ้นจากโลก พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย7เ7อด็

มรรค ๔ มรรค ในทน่ี ี้ หมายถงึ ญาณคือความรู้ทเี่ ป็ นเหตุให้ผู้ปฏิบตั กิ าจดั สังโยชน์ มี ๔ ระดบั คือ • ๑. โสดาปัตตมิ รรค เป็ นเหตุละสังโยชน์ได้ ๓ คือสักกายทฏิ ฐิ วจิ กิ จิ ฉา สีลพั พตปรามาส • ๒. สกทาคามิมรรค เป็ นเหตุละสังโยชน์ได้ ๓ เหมือนโสดา-ปัตติ มรรค กบั ทาราคะ โทสะ โมหะ ให้เบาลง • ๓. อนาคามมิ รรค เป็ นเหตุละโอรัมภาคยิ สังโยชน์ได้ท้งั ๕ • ๔. อรหัตตมรรค เป็ นเหตุละสังโยชน์ได้ท้งั ๑๐ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย78เอด็

ผล ๔ ผล หมายถงึ ประโยชน์ทพ่ี งึ หลงั จากกาจัดสังโยชน์ ได้ มี ๔ ระดบั คือ • โสดาปัตตผิ ล • สกทาคามิผล • อนาคามิผล • อรหัตตผล พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย7เ9อด็

โยนิ ๔ โยนิ หมายถงึ กาเนิดทเี่ กดิ ของสัตว์ มี ๔ ประเภท คือ • ชลาพชุ ะ เกดิ ในครรภ์ • อณั ฑชะ เกดิ ในไข่ • สังเสทชะ เกดิ ในเถ้าไคล • โอปปาติกะ เกดิ ผุดขนึ้ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย8เ0อด็

วรรณะ ๔ วรรณะ ในที่นีห้ มายถงึ ฐานะ ชนช้ันทางสังคม มี๔ • กษัตริย์ [ปกครอง] • พราหมณ์ [พธิ ีกรรม] • แพศย์ [พาณชิ ] • ศูทร [คนงาน] พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย8เ1อด็

วบิ ตั ิ ๔ วบิ ตั ิ หมายถงึ ทางแห่งความพนิ าศ เหตุถงึ ความ เสียหาย มี ๔ อย่างคือ • สีลวบิ ัติ วบิ ัติแห่งศีล • อาจารวบิ ตั ิ วบิ ัติแห่งอาจาระ • ทฏิ ฐิวบิ ตั ิ วบิ ัติแห่งทฏิ ฐิ • อาชีววบิ ัติ วบิ ตั ิแห่งอาชีวะ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย8เ2อด็

เวสารัชชญาณ ๔ เวสารัชชญาณ ในทนี่ ีห้ มายถึง พระปรีชาญาณของพระสัมมาสัมพทุ ธเจ้าไม่คร่ัน คร้ามในท่ามกลางหมู่ชน ในการทกั ท้วงพระองค์ได้โดยธรรมในฐานะ ๔ คือ • ๑. ท่านปฏญิ ญาว่าเป็ นสัมมาสัมพทุ ธะ ธรรมเหล่านี้ ท่านยงั ไม่รู้แล้ว • ๒. ท่านปฏิญญาว่าเป็ นขณี าสพ อาสวะเหล่านีข้ องท่าน ยงั ไม่สิ้นแล้ว • ๓. ท่านกล่าวธรรมเหล่าใดว่าทาอนั ตราย ธรรมเหล่าน้ัน ไม่อาจทาอนั ตรายแก่ ผู้ซ่องเสพได้จริง • ๔. ท่านแสดงธรรมเพื่อประโยชน์อย่างใด ประโยชน์อย่างน้ัน ไม่เป็ นทางสิ้น ทุกข์โดยชอบแห่งคนผู้ทาตาม. พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย83เอด็

วชิ าธรรมวภิ าค นักธรรมช้ันโท หมวด ๕ พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย8เ4อด็

อนุปุพพกี ถา ๕ อนุปุพพกี ถา คือ เทศนาทแ่ี สดงไปโดยลาดบั เพื่อเตรียมจติ ของ ผู้ฟังให้พร้อมทจี่ ะรับฟังธรรมช้ันสูงคือ อริยสัจ มี ๕ ระการ • ทานกถา กล่าวถงึ ทาน • สีลกถา กล่าวถงึ ศีล • สัคคกถา กล่าวถงึ สวรรค์ • กามาทนี วกถา กล่าวถงึ โทษแห่งกาม • เนกขมั มานิสังสกถา กล่าวถงึ อานิสงส์แห่งความ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย85เอด็

กามคุณ ๕ กามคุณ หมายถึง สิ่งทน่ี ่าปราถนา ชวนให้เกดิ ความรักใคร่ หลงไหลยนิ ดี มี ๕ ประการ คือ • รูป หมายถึง สิ่งทสี่ ามารถมองเห็นได้ด้วยตา • เสียง หมายถึง สิ่งทสี่ ามารถได้ยนิ ด้วยหู • กลน่ิ หมายถึง สิ่งทส่ี ามารถสูดดมได้ด้วยจมูก • รส หมายถงึ ส่ิงทส่ี ามารถลมิ้ รสได้ด้วยลนิ้ • โผฏฐัพพะ หมายถึง ส่ิงทสี่ ามารถสัมผสั ได้ด้วยกาย พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อยเ8อ6ด็

จกั ขุ ๕ จกั ขุ แปลว่า นัยน์ตา แต่ในทนี่ ีห้ มายถึง คุณสมบัตพิ เิ ศษของ พระสัมมาสัมพทุ ธเจ้า มี ๕ ประการ คือ • มงั สจักขุ จกั ษุคือดวงตา • ทพิ พจักขุ จกั ษุทพิ ย์ • ปัญญาจักขุ จกั ษุคือปัญญา • พทุ ธจกั ขุ จักษุแห่งพระพทุ ธเจ้า • สมนั ตจกั ขุ จกั ษุรอบคอบ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย8เ7อด็

ธรรมขนั ธ์ ๕ ธรรมขนั ธ์ หมายถงึ กองธรรม หรือหมวดธรรม เป็ นการจดั หลกั คา สอนไว้เป็ นหมวดหมู่ สรุปข้อปฏิบัตไิ ปจนถงึ จุดหมายของศาสนา ธรรมอนั เป็ นแก่นสารมี ๕ หมวด คือ • สีลขนั ธ์ หมวดศีล • สมาธิขนั ธ์ หมวดสมาธิ • ปัญญาขนั ธ์ หมวดปัญญา • วมิ ุตตขิ นั ธ์ หมวดวมิ ุตติ • วมิ ุตตญิ าณทสั สนขนั ธ์ หมวดวมิ ุตตญิ าณทสั สนะ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย8เ8อด็

ปี ติ ๕ ปี ติ หมายถึง ความอมิ เอบิ ใจ ความปลาบปลืม้ เรียกอกี อย่างว่า ธัมมปิ ติ มี ๕ อย่าง คือ • ขุททกาปี ติ ปี ติอย่างน้อย • ขณิกาปี ติ ปี ติช่ัวขณะ • โอกกนั ติกาปี ติ ปี ติเป็ นพกั ๆ • อุพเพงคาปี ติ ปี ติอย่างโลกโผน • ผรณาปี ติ ปี ติซาซ่าน. พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย8เ9อด็

มจั ฉริยะ ๕ มจั ฉริยะ หมายถงึ ความตระหน่ี ความเสียดาย เป็ นกเิ ลสทที่ า ให้คนใจแคบ เห็นแก่ตวั มี ๕ อย่าง คือ • อาวาสมจั ฉริยะ ตระหนี่ทอี่ ยู่ • กลุ มจั ฉริยะ ตระหนี่สกลุ • ลาภมจั ฉริยะ ตระหน่ีลาภ • วณั ณมจั ฉริยะ ตระหนี่วรรณะ • ธัมมจั ฉริยะ ตระหนี่ธรรม พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย90เอด็

มาร ๕ มาร หมายถึง ผู้ทาให้ตาย ผู้ฆ่า คือ ขดั ขวางไม่ให้ทาให้ไม่สะดวก คอยกาจดั ความดที ม่ี อี ยู่ในตวั บุคคลออกไป มี ๕ ประการ คือ • ขันธมาร มารคือปัญจขันธ์ • กเิ ลสมาร มารคือกเิ ลส • อภสิ ังขารมาร มารคืออภสิ ังขาร • มจั จุมาร มารคือมรณะ • เทวปตุ ตมาร มารคือเทวบุตร พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย9เ1อ็ด

วมิ ุตติ ๕ วมิ ุตติ หมายถงึ ความหลุดพ้น เป็ นการหลดุ พ้นจากกเิ ลส ตามลาดบั ข้นั มี ๕ ระดบั คือ • ตทังควมิ ุตติ พนั ช่ัวคราว • วกิ ขนั ภนวมิ ุตติ พ้นด้วยสะกดไว้ • สมุจเฉทวมิ ุตติ พ้นด้วยเดด็ ขาด • ปฏปิ ัสสัทธิวมิ ุตติ พ้นด้วยสงบ • นิสสรณวมิ ุตติ พ้นด้วยออกไป พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย9เ2อด็

วญิ ญาณ ๕ วญิ ญาณ หมายถงึ ความรู้แจ้ง เป็ นธาตุรู้ระบบการรู้ของจติ หลงั จากได้ สัมผสั กบั อารมณ์เป็ นระบบการรู้จากประสาทสัมผสั มี ๕ คือ • จกั ขุวญิ ญาณ วญิ ญาณทางดวงตา • โสตวญิ ญาณ วญิ ญาณทางหู • ฆานวญิ ญาณ วญิ ญาณทางจมูก • ชิวหาวญิ ญาณ วญิ ญาณทางลนิ้ • กายวญิ ญาณ วญิ ญาณทางกาย พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย9เ3อ็ด

เวทนา ๕ เวทนา หมายถงึ ความรู้สึกอารมณ์ คือรับรู้อารมณ์ทมี่ ากระทบ และรู้รู้ปัจจัยทมี่ ากระทบ มี ๕ อย่าง คือคือ • สุข หมายถึง ความรู้สึกสบายกาย • ทุกข์ หมายถงึ ความรู้สึกไม่สบายกาย • โสมนัส หมายถงึ ความรู้สึกสบายใจ • โทมนัส หมายถึง ความรู้สึกไม่สบายใจ • อเุ บกขา หมายถึง ความรู้สึกเฉยๆ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย9เ4อด็

สังวร ๕ สังวร หมายถึง การระวงั การสารวม ได้แก่ สารวมรักษาทาง กาย วาจา ใจ ไม่ให้ทาผดิ มี ๕ ประการ คือ • สีลสังวร สารวมในศีล • สติสังวร สารวมด้วยสติ • ญาณสังวร สารวมด้วยญาณ • ขันตสิ ังวร สารวมด้วยขนั ติ • วริ ิยสังวร สารวมด้วยความเพยี ร พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย95เอด็

สุทธาวาส ๕ สุทธาวาส หมายถงึ ภูมิเป็ นทอ่ี ยู่ของท่านผู้บริสุทธ์ิจากโอรัมภาคยิ กเิ ลส เป็ นภูมิทเ่ี กดิ ของบุคคลผู้เจริ ญ สมถะ มี ๕ ช้ัน คือ • อวหิ า • อตปั ปา • สุทสั สา • สุทสั สี • อกนิฏฐา พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย96เอ็ด

พระอนาคามี ๕ พระอนาคามี หมายถงึ พระอริยบุคคลทจี่ ะไม่กลบั มา สู่กามภูมอิ กี มี ๕ ประเภท คือ • อนั ตราปรินิพพายี ท่านผู้จะปรินิพพานในระหว่างอายุยงั ไม่ทนั ถงึ กง่ึ • อุปหัจจปรินิพพานยี ท่านผู้จะปริพพานต่อเม่ืออายุพ้นกง่ึ แล้ว จวนถงึ ทส่ี ุด • สสังขารปรินิพพายี ท่านผู้จะปรินิพพานด้วยต้องใช้ความเพยี ร เรี่ยวแรง • อสังขารปรินิพพายี ท่านผู้จะปรินิพพานด้วยไม่ต้องใช้ความเพยี รนัก • อุทธังโสโตอกนิฏฐคามี ท่านผู้มีกระแสในเบื้องบนไปสู่อกนิฏฐภพ พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัด 97

วชิ าธรรมวภิ าค นักหธมรรวมดช้ัน๖โท พระครูปริยัตโิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อย9เ8อด็

อภญิ ญา ๖ อภญิ ญา หมายถึง ความรู้ยง่ิ ปัญญาหยงั่ รู้ เป็ นคุณสมบตั ิของพระอรหันต์ผู้บรรลุ ด้วยเจโตวมิ ุตติ มี ๖ อย่าง คือ • อทิ ธิวธิ ิ แสดงฤทธ์ิได้ • ทพิ พโสต หูทพิ ย์ • เจโตปริยญาณ รู้จดั กาหนดใจผู้อื่น • ปุพเพนิวาสานุสสติ ระลกึ ชาตไิ ด้ • ทพิ พจกั ขุ ตาทพิ ย์ • อาสวกั ขยญาณ รู้จัดทาอาสวะให้สิ้น. พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จงั หวัดร้อย99เอ็ด

อภิฐาน ๖ • มาตุฆาต ฆ่ามารดา • ปิ ตุฆาต ฆ่าบิดา • อรหันตฆาต ฆ่าพระอรหนั ต์ • โลหิตุปบาท ทาร้ายพระพทุ ธเจ้า จนถงึ ยงั พระโลหิตให้ห้อขนึ้ • สังฆเภท ยงั สงฆ์ให้แตกจากกนั • อญั ญสัตถุทเทส นับถือศาสดาอื่น พระครูปริยตั โิ ชตยิ าภรณ์ (หนูพร จารุวณฺโณ) น.ธ.เอก ป.ธ. ๓ ศศ.บ. โรงเรียนสุเทพนครวิช อาเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อ1ย0เ0อด็