ความรู้เรื่อง โรคและภัยสุขภาพ

การป้ องกนั โรค เด็กจมนา้ ตดิ ตอ่ ทาง อาหารและนา้ การไดร้ บั วคั ซนี โรค มอื เทา้ ปาก โรค โรค พษิ สนุ ขั บา้ หนอนพยาธิ โรค โรคพยาธิ ไขห้ วดั ใหญ่ ใบไมต้ บั โรคตดิ ตอ่ นาโดยยงุ ลาย สานกั งานป้ องกนั ควบคมุ โรคท่ี 1 เชยี งใหม่

หวั ขอ้ การบรรยาย ความรเู้ รอื่ งโรค เชอ้ื อาการ หลกั การรกั ษา แนวทางการดาเนนิ งาน โรงเรยี นเฝ้ าระวงั ป้ องกนั ควบคมุ โรค และภยั สขุ ภาพ 17 จงั หวดั ภาคเหนอื

โรคตดิ ตอ่ ทางอาหารและนา้ โรคอาหารเป็ นพษิ โรคอุ จุ จาระรว่ ง โรคไขไ้ ทฟอยด์ โรคบดิ ชเิ กลลา อหวิ าตกโรค โรคไวรสั ตบั อกั เสบ เอ

โรคอาหารเป็ นพษิ สาเหตุ ระยะฟกั ตวั อาการ ▪ โรคอาหารเป็ นพษิ สว่ นใหญพ่ บผปู้ ่ วยเป็ นกลมุ่ กอ้ น ▪ เกดิ เหตกุ ารณก์ ารระบาดในสถานศกึ ษามากทสี่ ดุ รองลงมาเป็ นชมุ ชน ทมี่ กี ารจดั งานเลยี้ ง งานบญุ งานแตง่ และสถานประกอบการ ▪ ปจั จยั เสยี่ งเกดิ จากการรบั ประทานอาหารทม่ี กี ารปนเป้ื อนรว่ มกนั ดงั นนั้ นกั เรยี น และประชาชนทว่ั ไปทร่ี ว่ มงานเลยี้ ง งานบญุ งานแตง่ จงึ เป็ นกลมุ่ เสย่ี งทจี่ ะเกดิ การระบาดของโรคอาหารเป็ นพษิ ได้ ▪ รบั ประทานอาหาร หรอื นา้ ทมี่ กี ารปนเป้ื อน ของแบคทเี รยี ไวรสั พยาธิ สารเคมี หรอื โลหะหนกั ทพี่ บวา่ เป็ นสาเหตขุ องอาหารเป็ นพษิ ได้ บอ่ ยครงั้ ไดแ้ ก่ • สารพษิ ของแบคทเี รยี ทสี่ รา้ งขนึ้ ในอาหารกอ่ นการบรโิ ภค เชน่ สารพษิ ของเชอื้ Vibrio parahaemolyticus, Clostridium botulinum , Staphylococcus aureus, Bacillus cereus • สารพษิ ของแบคทเี รยี ทสี่ รา้ งขน้ึ ในลาไสเ้ มอ่ื บรโิ ภคเขา้ ไป เชน่ Clostridium perfringens • สารพษิ จากสาหรา่ ยบางสายพนั ธ์ หรอื พษิ ปลาปกั เป้ า

เชอื้ กอ่ โรค ระยะฟกั ตวั สาเหต/ุ ปจั จยั เสยี่ งทพี่ บบอ่ ย อาการ บาซลิ สั ซเี รยี ส 1 – 24 ชม. ระบาดไดม้ ากในฤดรู อ้ น อาการเดน่ Bacillus cereus อาหารทท่ี าดว้ ยแป้ ง เมล็ดธญั พชื คลน่ื ไส้ อาเจยี น ถา่ ยเหลว ปวดทอ้ ง ขา้ วผดั แป้ งขา้ วโพด คลอสตรเิ ดยี ม อาการเดน่ เพอรฟ์ รงิ เจนส์ 6 – 24 ชม. ระบาดไดม้ ากในฤดรู อ้ น ถา่ ยเหลว ปวดทอ้ ง คลนื่ ไส้ Clostridium (10 – 12 ชม.) เนอื้ ไก่ ปลา สตู ไพน์ อาหารทปี่ รงุ ไวน้ าน perfringens อาการเดน่ สแตฟิ โลค็อกคสั 30 นาที - 8 ชม. ระบาดไดม้ ากในฤดรู อ้ น คลน่ื ไส้ อาเจยี น ถา่ ยเหลว ออเรยี ส (2 - 4 ชม.) เนอ้ื ผลติ ภณั ฑจ์ ากเนอ้ื ไก่ ไข่ Staphylococcus การปนเปื้ อนและจากมอื สอู่ าหาร อาการเดน่ aureus ปวดทอ้ ง ถา่ ยเหลว มไี ขต้ า่ ๆ วบิ รโิ อ 4 – 30 ชม. ระบาดไดม้ ากในฤดรู อ้ น อาจมอี าเจยี นบางราย พาราฮโิ มไลตคิ สั อาหารทะเล Vibrio อาหารทป่ี นเปื้ อนอาหารทะเลดบิ คลนื่ ไส้ อาเจยี นตาลาย parahaemolyticus กลา้ มเนอื้ เป็ นอมั พาต หายใจลาบาก คลอสทรเิ ดยี ม 12 - 36 ชม. อาหารทอี่ ยใู่ นสภาพไรอ้ อกซเิ จน (toxin ทเี่ ชอื้ สรา้ งขนึ้ จะมผี ลตอ่ โบทลู นิ มั ซง่ึ ผา่ นความรอ้ นไมเ่ พยี งพอ ระบบประสาท) Clostridium เชน่ อาหารกระป๋ อง อาหารทบี่ รรจุ botulinum ในขวดทป่ี ิ ดสนทิ หรอื ในปี๊ บ โนโรไวรสั 15 – 77 ชม. ระบาดไดม้ ากในฤดหู นาว พบในเด็กเล็กและ ถา่ ยเหลว ปวดทอ้ ง Norovirus (24 - 48 ชม.) เด็กโตมกั ระบาดในโรงเรยี น และผสู้ อู ายุ family of viruses - นา้ ดม่ื นา้ แข็ง ผกั ผลไมส้ ด หอยนางรม คลน่ื ไส้ อาเจยี น ปวดศรี ษะ ทปี่ นเปื้ อนเชอ้ื - จบั หรอื สมั ผสั กบั สง่ิ ของทม่ี เี ชอื้ โนโรไวรสั แลว้ ไขต้ า่ ปวดเมอ่ื ยตามรา่ งกาย และออ่ นเพลยี เอานวิ้ เขา้ ปาก (ในเด็ก) ไมม่ ยี ารกั ษา รกั ษาตามอาการ - สมั ผสั ใกลช้ ดิ หรอื รบั ประทานอาหารรว่ มกบั ผตู้ ดิ เชอ้ื โนโรไวรสั

โรคอจุ จาระรว่ ง เชอ้ื กอ่ โรค เอชเชอรเิ ชยี โคไล Escherichia coli ▪ เป็ นเชอ้ื แบคทเี รยี ประจาถนิ่ (Normal flora) ทพ่ี บได้ ในลาไสข้ องคนและสตั วเ์ ลอื ดอนุ่ โดยปกตจิ ะไมท่ าอนั ตรายหรอื กอ่ โรครา้ ยแรง เมอ่ื อยใู่ นลาไสจ้ ะชว่ ยยอ่ ยอาหารทเ่ี รารบั ประทานเขา้ ไป ▪ หากเชอื้ E. coli ลกุ ลา้ เขา้ สรู่ ะบบตา่ งๆ ของรา่ งกายก็จะทาใหเ้ กดิ โรคตดิ เชอ้ื รนุ แรง เชน่ โรคตดิ เชอื้ ระบบทางเดนิ ปสั สาวะ โรคเยอื่ หมุ้ สมองอกั เสบ และการตดิ เชอ้ื ในกระแสเลอื ด เป็ นตน้ ▪ มเี ชอื้ E. coli บางสายพนั ธทุ์ ที่ าใหเ้ กดิ โรคอจุ จาระรว่ งได้ โดยการปนเปื้ อนของเชอื้ ในอาหารหรอื นา้ ดม่ื ทพี่ บบอ่ ย เนอ้ื นม นา้ ผลไม้ ผลไมแ้ ละผกั สด นา้ ระยะฟกั ตวั ▪ 24 - 240 ชม. สาเหต/ุ ปจั จยั เสย่ี งทพี่ บบอ่ ย ▪ รบั ประทานอาหารและนา้ ทม่ี กี ารปนเปื้ อนของเชอื้ ▪ อาหารทพ่ี บบอ่ ย เนอื้ นม นา้ ผลไม้ ผลไมแ้ ละผกั สด นา้ อาการ ▪ ถา่ ยเหลว ปวดทอ้ ง คลน่ื ไส้ อาเจยี น มไี ข้ ถา่ ยเหลวเป็ นมกู เลอื ด

โรคไขไ้ ทฟอยดห์ รอื ไขร้ ากสาดนอ้ ย เชอื้ กอ่ โรค ซลั โมเนลลา่ ไทฟ่ี Salmonella Typhi แบคทเี รยี ระยะฟกั ตวั ▪ 6 – 12 ชม. สาเหต/ุ ปจั จยั เสยี่ งทพ่ี บบอ่ ย ▪ รบั ประทานอาหารและนา้ ทมี่ กี ารปนเปื้ อนอจุ จาระหรอื ปสั สาวะของผปู้ ่ วย หรอื ผเู้ ป็ นพาหะ แมลงวนั อาจเป็ นตวั แพรเ่ ชอ้ื มาสอู่ าหาร ▪ ไข่ ไก่ เนอื้ นม ชสี ผลไม้ ผกั สด ถว่ั สตั วเ์ ลอื้ ยคลาน อาการ ▪ ไข้ เบอ่ื อาหาร ปวดเมอ่ื ยตวั ปวดศรี ษะ ▪ บางรายอาจทอ้ งเสยี หรอื อาเจยี น

โรคบดิ ชเิ กลลาหรอื บดิ ไมม่ ตี วั เชอื้ กอ่ โรค ชเิ กลลา Shigella spp. แบคทเี รยี ระยะฟกั ตวั ▪ 12 ชม.- 6 วนั (2 - 4 วนั ) สาเหต/ุ ปจั จยั เสยี่ งทพ่ี บบอ่ ย ▪ รบั ประทานอาหารและนา้ ทม่ี กี ารปนเปื้ อน ▪ นม สลดั แซนวชิ ผกั สด อาการ ▪ ปวดทอ้ ง ถา่ ยเหลวเป็ นมกู เลอื ด มไี ข้

โรคอจุ จาระรว่ งอยา่ งแรงหรอื อหวิ าตกโรค เชอ้ื กอ่ โรค วบิ รโิ อ คลอเรลลา Vibrio cholerae แบคทเี รยี ระยะฟกั ตวั ▪ 2-3 ชว่ั โมง - 5 วนั (2 - 3 วนั ) สาเหต/ุ ปจั จยั เสย่ี งทพ่ี บบอ่ ย ▪ รบั ประทานอาหารและนา้ ทปี่ นเป้ื อนเชอื้ โดยเฉพาะอาหารทะเล ทนี่ ยิ มกนิ คอ่ นขา้ งดบิ เชน่ หอยแครง หอยแมลงภู่ ปู อาการ ▪ ถา่ ยเป็ นนา้ จานวนมากมเี นอื้ อจุ จาระนอ้ ย เกดิ ขน้ึ อยา่ งเฉยี บพลนั รว่ มกบั มี อาการและอาการแสดงของการขาดนา้ อยา่ งรวดเร็วและรนุ แรง ▪ อาจมคี ลนื่ ไส้ อาเจยี น สว่ นใหญไ่ มม่ ไี ข้ ไมป่ วดทอ้ ง

โรคไวรสั ตบั อกั เสบ เอ เชอ้ื กอ่ โรค ไวรสั ตบั อกั เสบชนดิ เอ (Hepatitis A) ไวรสั ระยะฟกั ตวั ▪ 15-50 วนั (28-30 วนั ) สาเหต/ุ ปจั จยั เสยี่ งทพ่ี บบอ่ ย ▪ ผา่ นการรบั ประทานอาหารและนา้ ดม่ื ทป่ี นเป้ื อนเชอ้ื ไวรสั ▪ จากคนสคู่ นโดยเชอื้ เขา้ สปู่ าก เชอ้ื จะอยใู่ นอจุ จาระของผปู้ ่ วย ซงึ่ พบระดบั สงู สดุ ในสปั ดาหแ์ รกหรอื สองสปั ดาหก์ อ่ นเรมิ่ แสดงอาการ การสมั ผสั กบั สงิ่ สกปรกและอจุ จาระทป่ี นเป้ื อนเชอ้ื หรอื ผทู้ ตี่ ดิ เชอ้ื อาการ ▪ เบอื่ อาหาร ไข้ ปวดเมอื่ ย คลน่ื ไส้ อาเจยี น ตอ่ มามปี สั สาวะสเี ขม้ ตวั เหลอื ง ตาเหลอื ง จกุ แนน่ บรเิ วณใตช้ ายโครงขวา มผี น่ื ทผ่ี วิ หนงั

การรกั ษา ผปู ้ ่ วยสว่ นใหญม่ อี าการทด่ี ขี นึ้ ไดด้ ว้ ยการดแู ลตวั เองทบ่ี า้ น สง่ิ สาคญั ทส่ี ดุ คอื อยา่ ใหร้ า่ งกายขาดนา้ ดม่ื นา้ เปลา่ มากๆ หรอื จบิ นา้ บอ่ ยๆ รวมถงึ การปฏบิ ตั ติ ามคาแนะนาเหลา่ นี้ 1. ดม่ื เครอ่ื งดม่ื ผงน้าตาลเกลอื แรท่ ดแทนการสญู เสยี น้าและแรธ่ าตบุ างชนดิ ในรา่ งกาย (ภาวะฉุกเฉนิ ไมส่ ามารถจะหาผงน้าตาลเกลอื แร่ เกลอื 1/2 ชอ้ นชา น้าตาลทราย 2 ชอ้ นโตะ๊ ละลายในน้าสะอาด 750 มลิ ลลิ ติ ร) หา้ มดมื่ น้าเกลอื แรส่ าหรับผทู ้ เี่ สยี เหงอ่ื จากการออกกาลงั กาย กระตนุ ้ ทาใหเ้ กดิ อาการ ทอ้ งเสยี ไดม้ ากขน้ึ เนอ่ื งจากเครอื่ งดม่ื ชนดิ นจี้ ะมปี รมิ าณน้าตาลและเกลอื แรบ่ างชนดิ ทสี่ งู กวา่ ทาใหร้ า่ งกายดงึ น้าเขา้ มาในทางเดนิ อาหาร สง่ ผลใหล้ าไสบ้ บี ตวั มากขนึ้ กระตนุ ้ การ ถา่ ยเหลวมากขน้ึ 2. นอนหลบั พกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ 3. เมอื่ อาการดขี นึ้ ผปู ้ ่ วยควรรับประทานอาหารออ่ น ยอ่ ยงา่ ย เชน่ โจ๊ก ขา้ ว อาหารออ่ น เป็ นตน้ หลกี เลย่ี งอาหารไขมนั สงู อาหารรสชาตจิ ัด และเครอื่ งดมื่ ทมี่ แี อลกอฮอลห์ รอื คาเฟอนี น้าอดั ลม 4. ในกรณีทเ่ี กดิ การตดิ เชอ้ื จากแบคทเี รยี หรอื มอี าการรนุ แรงขนึ้ จนตอ้ งเขา้ รับการรักษา ในโรงพยาบาล แพทยจ์ ะรักษาดว้ ยการใหน้ ้าเกลอื ทางหลอดเลอื ดเมอ่ื มภี าวะการเสยี น้าและเกลอื แร่ อาจใหก้ ารรักษาดว้ ยยาปฏชิ วี นะ ยาบรรเทาอาการคลน่ื ไสอ้ าเจยี น

ปจั จยั เสยี่ งภาพรวมประเทศการเกดิ โรคอาหารเป็ นพษิ ปี 2557-2562 ทม่ี า : โปรแกรมตรวจสอบขา่ วการระบาด ของสานักระบาดวทิ ยา, ขอ้ มลู ณ วันท่ี 26 พฤศจกิ ายน 62



กนิ รอ้ น ชอ้ นกลาง ลา้ งมอื

โรคไขห้ ดู บั โรคตดิ ตอ่ ระหวา่ งสตั วแ์ ละคน สเตรปโตคอคคสั ซูอสิ Streptococcus suis - แบคทเี รยี นจ้ี ะอยจู่ ะมอี ยใู่ นหมเู กอื บทกุ ตวั ซงึ่ ฝงั ตวั อยใู่ น ตอ่ มทอนซลิ ของหมแู ตไ่ มไ่ ดก้ อ่ ใหเ้ กดิ โรค - เมอ่ื หมมู รี า่ งกายออ่ นแอ เครยี ด หรอื ป่ วยดว้ ยโรค ทไี่ ปกดภมู คิ มุ้ กนั เชอ้ื จะเพม่ิ จานวน และตดิ เชอ้ื ใน กระแสเลอื ดทาใหเ้ กดิ โรคในหมแู ละตายได้ ระยะฟกั ตวั ▪ 1-3 วนั สาเหต/ุ ปจั จยั เสย่ี งทพี่ บบอ่ ย ▪ สมั ผสั กบั หมทู ต่ี ดิ เชอ้ื รวมทงั้ เนอื้ หมู เครอื่ งในและเลอื ดหมทู เ่ี ป็ นโรค โดยตดิ ตอ่ สคู่ นทาง บาดแผล รอยขดี ขว่ นตามรา่ งกายหรอื ทางเยอ่ื บตุ า ▪ บรโิ ภคเนอื้ และเลอื ดหมทู ปี่ รงุ แบบดบิ หรอื สกุ ๆ ดบิ ๆ เชน่ ลาบดบิ หลดู้ บิ กอ้ ยดบิ หมกู ระทะ ทมี่ เี ชอื้ อยู่ ผทู้ ไ่ี ดร้ บั เชอ้ื จะมอี าการหลงั รบั ประทาน 3-5 วนั อาการ ▪ อาการไขส้ งู อจุ จาระรว่ ง มกั มปี ระสาทหอู กั เสบจนหดู บั /หหู นวกทงั้ สองขา้ ง เวยี นศรษี ะ บา้ นหมนุ ทรงตวั ไมไ่ ด้ ▪ ถา้ รนุ แรงจะหอบเหนอื่ ย หนาวสน่ั และเยอื่ หมุ้ สมองอกั เสบ คอแข็ง ปวดศรี ษะ ขอ้ อกั เสบ มหี นอง ▪ อาจเสยี ชวี ติ จากการตดิ เชอ้ื ในกระแสเลอื ดได้ การรกั ษา ▪ ใหย้ าลดไข้ ถา้ มปี ระวตั สิ มั ผสั กบั หมดู บิ ๆ รบี นาสง่ โรงพยาบาล หากพบแพทยเ์ ร็วจะชว่ ยลด อตั ราการหหู นวกและการเสยี ชวี ติ ได้

โรคมอื เทา้ ปาก

ความรเู้ รอื่ งโรค เชอ้ื อาการ รกั ษา ป้ องกนั ควบคมุ โรค

สาเหตแุ ละระยะฟกั ตวั • สาเหตุ • เกดิ จากเชอ้ื เอนเทอโรไวรสั หลายชนดิ (Enterovirus) ทพ่ี บบอ่ ย คอื ไวรสั คอดแซกกเี อ 16 (Coxsackieviruses A16) ไวรสั คอดแซกกี เอ สายพนั ธอุ์ นื่ ไวรสั เอคโค (Echovirus) ไวรสั เอนเทอโร 71 (EV 71) เป็ นตน้ • ระยะฟกั ตวั • (ระยะเวลาทไ่ี ดร้ บั เชอ้ื แลว้ เกดิ อาการ): ประมาณ 3-5 วนั หลงั ไดร้ บั เชอ้ื

การตดิ ตอ่ • เชอ้ื ไวรสั เขา้ สรู่ า่ งกายทางปากจากการทเ่ี ชอื้ ตดิ อยบู่ นมอื ทป่ี นเป้ื อนอจุ จาระ นา้ ลาย นา้ มกู ละอองจากการไอจาม นา้ ในตมุ่ พอง หรอื แผลของผปู้ ่ วย ผา่ นทาง เยอื่ บขุ องคอหอยและลาไส้ และจะขยายเพม่ิ จานวนทบี่ รเิ วณ คอหอยและตอ่ ม นา้ เหลอื งบรเิ วณใกลเ้ คยี ง ตอ่ มาจะเพมิ่ จานวนในลาไส้ จากนน้ั เชอ้ื จะเขา้ สู่ กระแสเลอื ด และทาใหเ้ กดิ การเปลยี่ นแปลงทเ่ี ยอื่ บใุ นปาก ผวิ หนงั ทมี่ อื และเทา้ เชอ้ื จะถกู ขบั ออกมากบั อจุ จาระ อาจพบเชอ้ื ในอจุ จาระไดน้ านถงึ 6 -8 สปั ดาห์ สว่ นการตดิ ตอ่ ทางนา้ หรอื อาหารมโี อกาสเกดิ ไดน้ อ้ ย • พบในเด็กทอี่ ายตุ า่ กวา่ 10 ปี โดยเฉพาะเด็กอายตุ า่ กวา่ 5 ปี • พบมากในศนู ยพ์ ฒั นาเด็กเล็ก สถานรบั เลย้ี งเด็ก โรงเรยี นอนุบาล

อาการ • หลงั จากไดร้ บั เชอ้ื 3-5 วนั จะเรม่ิ แสดงอาการป่ วย เรมิ่ ดว้ ยมไี ขต้ า่ ๆ ออ่ นเพลยี • เรม่ิ ดว้ ยไข้ เบอ่ื อาหาร ออ่ นเพลยี ตอ่ มาอกี 1 –2 วนั มอี าการเจ็บปาก และเบอื่ อาหาร เนอ่ื งจากมแี ผลอกั เสบ ทลี่ น้ิ เหงอื กและกระพงุ้ แกม้ ตอ่ มาจะเกดิ ผน่ื แดง (มกั ไมค่ นั ) ทฝ่ี ่ ามอื ฝ่ าเทา้ และอาจพบทก่ี น้ หรอื หวั เขา่ ได้ ผน่ื นจ้ี ะกลายเป็ นตมุ่ พอง ใสรอบๆ แดง และแตกออก เป็ นหลมุ ตนื้ ๆ ระยะนผ้ี ปู้ ่ วยจะมอี าการเจ็บปาก ทาให้ รบั ประทานอาหารไดน้ อ้ ย • อาการจะทเุ ลาและหายเป็ นปกตไิ ดเ้ อง ภายใน 7-10 วนั • โรคแทรกซอ้ น ผปู้ ่ วยสว่ นใหญม่ อี าการไมร่ นุ แรง พบผปู้ ่ วยนอ้ ยรายทม่ี อี าการแทรก ซอ้ นรนุ แรง เชน่ สมองอกั เสบ อมั พาตกลา้ มเนอ้ื ออ่ นปวกเปี ยก เป็ นตน้

ลกั ษณะตมุ่ ใสทพ่ี บบนฝ่ ามอื เทา้ ในเพดานปาก ลน้ิ

การรกั ษา • รกั ษาตามอาการ หากมไี ข้ ก็ใหย้ าลดไข้ ซงึ่ โดยปกติ ไขจ้ ะลดภายใน 2-3 วนั • โรคนสี้ ว่ นใหญอ่ าการไมร่ นุ แรง มกั ป่ วยนานประมาณ 7-10 วนั และหายเองได้ • ไมม่ ยี าตา้ นไวรสั ชนดิ นโ้ี ดยเฉพาะ โดยมากรกั ษาตามอาการ - ถา้ มไี ขส้ งู ใหย้ า Paracetamol ลดไข้ และดม่ื นา้ ใหเ้ พยี งพอ - สาหรบั ตมุ่ ทข่ี น้ึ บรเิ วณมอื และเทา้ หากเด็กไมแ่ กะเกาจนทาใหเ้ กดิ การอกั เสบ หรอื ตดิ เชอื้ ก็ไมจ่ าเป็ นตอ้ งทาอะไร เพราะจะคอ่ ยๆ หายไปเองภายใน 1 สปั ดาห์ • ใหผ้ ปู้ ่ วยรบั ประทานอาหารออ่ น ๆ รสไมจ่ ดั ดม่ื นา้ นม นา้ หวาน นา้ ผงึ้ ไอศกรมี • นอนหลบั พกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ

การป้ องกนั โรค • โรคนย้ี งั ไมม่ วี คั ซนี ป้ องกนั ป้ องกนั ได…้ • รกั ษาสขุ อนามยั สว่ นบคุ คล ตดั เล็บ ใหส้ น้ั • ลา้ งมอื ใหส้ ะอาดดว้ ยนา้ และสบู่ (กอ่ นและหลงั เตรยี มอาหาร กอ่ นรบั ประทาน อาหาร ภายหลงั การขบั ถา่ ยหรอื เปลยี่ นผา้ ออ้ ม หลงั การดแู ลเด็กป่ วย) • หลกี เลยี่ งการใชส้ ง่ิ ของรว่ มกนั (เชน่ ขวดนม แกว้ นา้ ผา้ เช็ดหนา้ ผา้ เช็ดมอื ) • สถานรบั เลย้ี งเด็ก ศนู ยเ์ ด็กเล็ก และโรงเรยี นอนบุ าล ตอ้ งจดั ใหม้ อี า่ งลา้ งมอื และ สว้ มทถี่ กู สขุ ลกั ษณะ หมน่ั ดแู ลรกั ษาสขุ ลกั ษณะของสถานทแี่ ละอปุ กรณ์เครอ่ื งใช้ ใหส้ ะอาดอยเู่ สมอ รวมถงึ การกาจดั อจุ จาระเด็กใหถ้ กู ตอ้ ง

การควบคมุ โรค กรณีหากพบเด็กป่ วย • ตอ้ งรบี แยกเพอ่ื ป้ องกนั ไมใ่ หเ้ ชอ้ื แพรไ่ ปยงั เด็กคนอนื่ ๆ (หา่ งอยา่ งนอ้ ย 1 เมตร) • ผปู้ กครองควรรบี พาเด็กไปพบแพทย์ และหยดุ รกั ษาตวั ทบ่ี า้ นประมาณ 5-7 วนั หรอื จนกวา่ จะหายเป็ นปกติ ระหวา่ งนี้ ควรสงั เกตอาการผดิ ปกตทิ อ่ี าจเกดิ ขนึ้ • ไมค่ วรพาเด็กไปในสถานทแี่ ออดั (สนามเด็กเลน่ สระวา่ ยนา้ ตลาด หา้ งสรรพสนิ คา้ ) • ควรอยใู่ นทท่ี ม่ี กี ารระบายถา่ ยเทอากาศไดด้ ี • ใชผ้ า้ ปิ ดจมกู ปากเวลาไอจาม และระมดั ระวงั การไอจามรดกนั • ผดู้ แู ลเด็กตอ้ งลา้ งมอื ใหส้ ะอาดทกุ ครง้ั หลงั สมั ผสั นา้ มกู นา้ ลาย หรอื อจุ จาระเด็กป่ วย

การควบคมุ โรค กรณีมเี ด็กป่ วยจานวนมากในโรงเรยี น ตอ้ งดาเนนิ การดงั น้ี 1. ปิ ดหอ้ งเรยี นทมี่ เี ด็กป่ วยหรอื ปิ ดทงั้ โรงเรยี นชว่ั คราว (ประมาณ 5–7 วนั ) 2. ทาความสะอาดสถานทเ่ี พอื่ ฆา่ เชอ้ื โรค บรเิ วณหอ้ งนา้ หอ้ งสว้ ม สระวา่ ยนา้ ครวั โรงอาหาร บรเิ วณทเี่ ลน่ ของเด็ก สนามเด็กเลน่ โดยใชผ้ งซกั ฟอก หรอื สบทู่ าความ สะอาดกอ่ นแลว้ ตามดว้ ยนา้ ยาฟอกขาวทม่ี สี ว่ นผสมของคลอรนี ทง้ิ ไวป้ ระมาณ 10 นาทแี ลว้ ลา้ ง/เช็ด/แช่ ดว้ ยนา้ สะอาดเพอื่ ป้ องกนั สารเคมตี กคา้ ง 3. ทาความสะอาดของเลน่ เครอ่ื งใชข้ องเด็กดว้ ยการซกั ลา้ งแลว้ ผงึ่ แดดใหแ้ หง้ 4. หยดุ ใชเ้ ครอ่ื งปรบั อากาศ เปิ ดมา่ นใหแ้ สงแดดสอ่ งใหท้ ว่ั ถงึ

การป้ องกนั เด็กจมนา้

สาเหตกุ ารจมนา้ ในแตล่ ะชว่ งวยั ชว่ งอายุ สาเหตกุ ารจมนา้ กลมุ่ เดก็ เลก็ •เด็กเลก็ จมน้า แมใ้ นภาชนะทมี่ นี ้าสงู เพยี ง 1-2 นวิ้ อายุ 0-5 ปี •เดก็ เลก็ มกั จมน้าในภาชนะขนาดเล็กทอี่ ยภู่ ายในบา้ น เชน่ ถัง กะละมัง โอง่ •เดก็ เล็กมกั เดนิ ตามเป็ ดหรอื สนุ ัข และพลดั ตกลงไปในน้า •ผปู ้ กครอง/ผดู ้ แู ลเดก็ ปลอ่ ยใหเ้ ด็กอยตู่ ามลาพังในชว่ งเวลาทท่ี ากจิ กรรมบางอยา่ ง เพยี งระยะสนั้ ๆ เชน่ เขา้ หอ้ งน้า คยุ โทรศพั ท์ ทากบั ขา้ ว •ผปู ้ กครอง/ผดู ้ แู ลเด็ก ไมม่ กี ารจัดการแหลง่ น้าเสยี่ งทอี่ ยใู่ นบา้ น กลมุ่ เดก็ โต • มักเกดิ จากการชวนกนั ไปเลน่ น้า ประกอบกบั การไมร่ วู ้ ธิ กี ารเอาชวี ติ รอดในน้า อายุ 6-14 ปี และวธิ กี ารชว่ ยเหลอื ทถ่ี กู ตอ้ ง - เมอื่ ตกน้าจงึ ลอยตวั อยใู่ นน้าไดไ้ มน่ าน และจมน้าเสยี ชวี ติ ในทสี่ ดุ - เด็กวัยนจ้ี ะเสยี ชวี ติ พรอ้ มกนั หลายๆคน เพราะความรเู ้ ทา่ ไมถ่ งึ การณ์ของเดก็ พอเห็นเพอ่ื นหรอื นอ้ งตกน้า คดิ วา่ ตนเองวา่ ยน้าเป็ นก็กระโดดลงไปชว่ ย แตส่ ดุ ทา้ ย กจ็ ะถกู กอดรัดและจมน้าไปดว้ ยกนั • เด็กไมม่ คี วามรเู ้ รอ่ื งความปลอดภยั ทางน้า เชน่ หนผี ใู ้ หญไ่ ปเลน่ น้ากนั เอง ไมป่ ฏบิ ตั ติ ามป้ายเตอื น ไมใ่ สช่ ชู พี ขณะลงเรอื พลดั ตกน้าเพราะเดนิ ใกลข้ อบบอ่ เกนิ ไป • ชมุ ชนขาดการจัดการแหลง่ น้าเสย่ี งทม่ี อี ยใู่ นชมุ ชน เชน่ การตดิ ป้ายคาเตอื น การสรา้ งรัว้ หรอื อปุ กรณ์ชว่ ยคนตกน้า















แนวทางป้ องกนั การจมนา้ ในแตล่ ะชว่ งวยั ชว่ งอายุ แนวทางการป้ องกนั กลมุ่ เด็กเล็ก • เทนา้ : เทนา้ ทงิ้ ทกุ ครง้ั หลงั ใชง้ าน อายุ 0-5 ปี • กนั้ คอก : ทกุ ครวั เรอื นทม่ี เี ด็กอายตุ า่ กวา่ 2 ปี ควรมคี อกกน้ั เด็ก (เราไมไ่ ดน้ าเด็กไวท้ คี่ อกกนั้ เด็กตลอดเวลา เพยี งแคช่ ว่ งเวลาสนั้ ๆ ทที่ ากจิ กรรม เชน่ ทากบั ขา้ ว เขา้ หอ้ งนา้ เปิ ด-ปิ ดประตบู า้ น) • ปิ ดฝา : ปิ ดฝาภาชนะใสน่ า้ ทกุ ครงั้ หลงั ใชง้ าน • เฝ้ าดตู ลอดเวลา : ไมค่ วรใหเ้ ด็กคลาดสายตาแมเ้ พยี งชว่ั ขณะ กลมุ่ เด็กโต • ลอยตวั : ลอยตวั เปลา่ ในนา้ ใหไ้ ดน้ านทสี่ ดุ อายุ 6-14 ปี • ชูชพี : สวมเสอื้ ชูชพี /เสอื้ พยงุ ตวั ทกุ ครงั้ ทเี่ ดนิ ทางหรอื ทากจิ กรรมทางนา้ • ชว่ ยเหลอื : รวู้ ธิ กี ารชว่ ยเหลอื ทถี่ กู ตอ้ ง ไมก่ ระโดดลงไปชว่ ย แตช่ ว่ ยดว้ ยการ “ตะโกน โยน ยนื่ ” • ปฐมพยาบาล : สอนใหเ้ ด็กรวู้ ธิ กี ารปฐมพยาบาลทถี่ กู ตอ้ ง • จดั การแหลง่ นา้ เสยี่ ง : จดั การแหลง่ นา้ ใหป้ ลอดภยั

มาตรการป้ องกนั การจมนา้ 1. การกาจดั ตน้ เหตขุ องภยั อนั ตราย การระบาย เทนา้ ทง้ิ กาจดั แหลง่ นา้ ทเ่ี ก็บไว้ โดยไมม่ คี วามจาเป็ นออก 2. การสรา้ งเครอื่ งป้ องกนั หรอื สง่ิ กดี ขวาง การสรา้ งรว้ั ลอ้ มรอบ การใชต้ ะแกรงเหล็ก ปิ ดฝาดา้ นบนของบอ่ นา้ ใช้ การปิ ดฝาภาชนะ ป้ ายคาเตอื น 3. การป้ องกนั โดยมงุ่ กาจดั ความเสยี่ งทต่ี วั บคุ คล จดั โปรแกรม Survival Swimming ใหค้ าแนะนาแกผ่ ปู้ กครอง ผดู้ แู ลเด็ก เด็กในชุมชน ออกกฏระเบยี บ กฏหมาย หา้ มดมื่ สรุ า 4. การเยยี วยาความเสยี หาย การฝึ กอบรมคนในชุมชนใหส้ ามารถชว่ ยเหลอื ตนเองไดแ้ ละการสง่ เสรมิ ใหม้ กี ารปฐมพยาบาล เบอื้ งตน้ ทมี่ า สานักโรคไมต่ ดิ ตอ่ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ



ด้วยการ ร้องตะโกน



โยนขวด / แกลลอน เชือก





การดาเนนิ งานป้ องกนั เด็กจมนา้ ทมี ผกู้ อ่ การดี Merit maker

ภาพตวั อยา่ งการดาเนนิ งานทมี ผกู้ อ่ การดี ป้ องกนั เด็กจมนา้ ป้ ายเตอื น Bureau of Non-Communicable Disease, Department of Disease Control, Ministry of Public Health, Thailand



สถานการณโ์ รคพษิ สนุ ขั บา้

สาเหตุ • โรคพษิ สนุ ขั บา้ หรอื โรค กลวั นา้ โรคหมาวอ้ • เกดิ จากเชอื้ ไวรสั เรบสี ์ (rabies virus) • แพรเ่ ชอ้ื ทาง นา้ ลาย ผา่ นทาง บาดแผล เยอื่ บตุ า • เกดิ ไดใ้ นสตั วเ์ ลยี้ งลกู ดว้ ยนมทกุ ชนดิ เชน่ ชะนี กระรอก กระแต กระตา่ ย ววั ควาย มา้ แพะ คน คางคาว หนทู อ่ รอ้ ยละ 95 เป็ นสนุ ขั รองลงมาเป็ น แมว ระยะฟกั ตวั ของเชอ้ื ในสตั ว์ ประมาณ 3 - 6 สปั ดาห์ ไมเ่ กนิ 6 เดอื น สามารถแพรเ่ ชอ้ื ได้ 1-7 วนั กอ่ นแสดงอาการ จะตายภายใน 10 วนั หลงั จากแสดงอาการ ระยะฟกั ตวั ในคน ประมาณ 2–8 สปั ดาห์ แตอ่ าจสนั้ เพยี ง 7 วนั หรอื ยาวนานเกนิ กวา่ 1 ปี

การตดิ ตอ่ การตดิ ตอ่ ถกู สตั วเ์ ลย้ี งลกู ดว้ ยนมทม่ี เี ชอ้ื โรคพษิ สนุ ขั บา้ - กดั ขว่ น เป็ นรอยชา้ เป็ นแผลถลอก มเี ลอื ดซบิ ๆ มเี ลอื ดออกชดั เจน - เลยี หรอื นา้ ลายสตั วก์ ระเด็นเขา้ แผลรอยขดี ขว่ นหรอื เยอื่ บเุ มอื กบตุ า จมกู ปาก (ถา้ นา้ ลายถกู ผวิ หนงั ปกติ ไมม่ รี อยขว่ นหรอื บาดแผล ไมม่ โี อกาสตดิ โรค) - ชาแระ/กนิ ผลติ ภณั ฑ์ ดบิ จากสตั วท์ เ่ี ป็ นโรคพษิ สนุ ขั บา้



อาการของโรคพษิ สนุ ขั บา้ ในสตั ว์ แบง่ เป็ น 3 ระยะ อาการป่ วยมี 2 แบบ คอื ดรุ า้ ย และแบบซมึ • ระยะแรก 2-3 วนั นสิ ยั เปลย่ี นไปจากเดมิ เชน่ สนุ ขั ทชี่ อบคลกุ คลกี บั เจา้ ของจะปลกี ตวั ออกไปหลบซุกตวั เงยี บๆ มอี ารมณห์ งดุ หงดิ ตวั ทเี่ คยขลาดกลวั คนก็จะกลบั มา คลอเคลยี เรม่ิ มไี ขเ้ ล็กนอ้ ย มา่ นตาขยายกวา้ งกวา่ ปกติ การตอบสนองตอ่ แสงของ ตาลดลง กนิ ขา้ วกนิ นา้ นอ้ ยลง ลกั ษณะการเคย้ี วหรอื กลนื ผดิ ไป • ระยะตน่ื เตน้ เรมิ่ มอี าการทางปราสาท สนุ ขั จะกระวนกระวาย ตนื่ เตน้ หงดุ หงดิ ไมอ่ ยู่ นง่ิ กดั แทะสงิ่ ของ สงิ่ แปลกปลอม กดั ทกุ สง่ิ ไมเ่ ลอื กหนา้ ถา้ กกั ขงั หรอื ลา่ มไว้ จะกดั กรงหรอื โซจ่ นเลอื ดกบปาก โดยไมเจ็บปวด เสยี งเหา่ หอนจะเปลย่ี นไป ตวั แข็ง • ระยะอมั พาต คางตก ลน้ิ มสี แี ดงคลา้ หอ้ ยออกนอกปาก นา้ ลายไหล และไมส่ ามารถ ใชล้ นิ้ ไดเ้ ลย ขาออ่ นเปลยี้ ทรงตวั ไมไ่ ด้ ลม้ ลงแลว้ ลกุ ไมไ่ ด้ อมั พาตขน้ึ ทว่ั ตวั อยา่ ง รวดเร็วและตายในทส่ี ดุ