12 พื้นที่ต้นแบบเล่ม 2

พ้นื ที่ตนแบบ เลม 2



3 พืน้ ทต่ี น แบบ หอ งปฏบิ ัติการชมุ ชนเพอ� สงั คมผสู ูงอายุ เลม 2

4 12 พื้นทตี่ น้ แบบ : หอ้ งปฏบิ ัติการชุมชนเพือ่ สังคมผูส้ ูงอายุ เลม่ 2 12 พ้ืนทตี่ ้นแบบ : 2ห้องปฏบิ ัตกิ ารชุมชนเพ่อื สงั คมผสู้ ูงอายุ เล่ม พมิ พ์ครง้ั ท่ี 1 ตลุ าคม 2563 จ�ำนวนพมิ พ์ 3,000 เลม่ จดั ท�ำโดย: สำ� นกั อนามยั ส่งิ แวดลอ้ ม กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ ถนนตวิ านนท์ อำ� เภอเมือง จงั หวดั นนทบรุ ี 11000 ประเทศไทย โทรศพั ท์ 0-2590-4253 โทรสาร 0-2590-4255 http://env.anamai.moph.go.th ออกแบบและผลิตโดย: โครงการผลติ ส่อื และมลั ตมิ ีเดีย สมาคมสง่ เสรมิ เทคโนโลยี (ไทย-ญ่ีป่นุ ) โทรศพั ท์ 0-2258-0320-5 โทรสาร 0-2662-1096 http://www.tpa.or.th

5 คำ� นำ� กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ ไดว้ ิเคราะหป์ ัจจยั ความสำ� เร็จของการดำ� เนินงานตำ� บลตน้ แบบบรู ณาการดา้ นส่งเสริมสขุ ภาพ กลมุ่ วยั และอนามยั สง่ิ แวดลอ้ ม รวมถงึ การสงั เคราะหร์ ะบบ รูปแบบ และกลไกท่เี หมาะสมในการสรา้ งพนื้ ท่หี อ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชน (Community Laboratory) พืน้ ท่ีการเรยี นรู้ ฝึกปฏิบตั ิ ทดลอง และวิจยั ภาคสนามอยา่ งเป็นองคร์ วม (Holistic Approach) มีองคป์ ระกอบ ทงั้ ระบบ คน และกลไกอย่ใู นพืน้ ท่ีหรอื ชมุ ชน ท่ีพรอ้ มจะสรา้ งองคค์ วามรู้ นวตั กรรม และกระบวนการเรยี นรูอ้ ย่างตอ่ เน่ือง มีการกำ� หนดประเด็นใหศ้ กึ ษา ทดลอง วจิ ยั และเรยี นรูร้ ว่ มกนั ในชมุ ชน จนทำ� ใหเ้ กดิ กระบวนการพฒั นาทต่ี อบสนองความตอ้ งการของประชาชนในชมุ ชน นำ� ไปสกู่ ารแลกเปลย่ี น เรียนรูเ้ พ่ือใหไ้ ดร้ ูปแบบและกลไกท่ีเหมาะสมสำ� หรบั การพฒั นาใหเ้ กิดพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชุมชน สามารถนำ� ไปทดลองใชแ้ ละขยายผล ในพืน้ ท่ีอ่ืนตามบรบิ ทชมุ ชนท่ีแตกต่างกนั ไป ซ่งึ เป็นประโยชนส์ ำ� หรบั การพฒั นาเชิงนโยบาย เพ่ือวางแผนเตรียมความพรอ้ มรองรบั อนาคต สงั คมผสู้ งู อายแุ ละสงั คมไทยในศตวรรษท่ี 21 โดยในปีงบประมาณ 2562 ไดส้ นบั สนนุ การดำ� เนินงานหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือรองรบั สงั คม ผสู้ งู อายทุ งั้ 12 แหง่ อยา่ งตอ่ เน่ืองเพ่ือใหห้ อ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนท่ีทกุ ภาคสว่ นไดร้ ว่ มกนั ขบั เคล่อื นประสบความสำ� เรจ็ และเกิดการพฒั นาตอ่ ยอด ไดอ้ ยา่ งย่งั ยืนตอ่ ไป หนงั สอื เลม่ นี้ 12 พืน้ ท่ีตน้ แบบ : หอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ เลม่ 2 ภายใตโ้ ครงการสนบั สนนุ และประเมินผลการทดลอง ใชร้ ูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชุมชนเพ่ือรองรบั สงั คมผูส้ งู อายุ ซ่ึงไดร้ วบรวมบทเรียนรูแ้ ละผลการประเมินผลการทดลองใชร้ ูปแบบพืน้ ท่ี หอ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพ่อื รองรบั สงั คมผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน ท่สี ามารถเป็นตน้ แบบการพฒั นารูปแบบหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพ่อื รองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ ท่เี หมาะสมในระดบั พนื้ ท่หี รอื ชมุ ชน โดยบรู ณาการความรว่ มมอื ทกุ ภาคสว่ นท่เี ก่ียวขอ้ ง และสามารถขยายผลการพฒั นาตน้ แบบหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ชมุ ชนไปพืน้ ท่ีอ่ืน ๆ เพ่ือใหเ้ กิดเครอื ขา่ ยชมุ ชนท่ีเขม้ แขง็ ย่งั ยืนตอ่ ไปได้ คณะผู้จดั ทำ� กนั ยายน 2563

6 12 พื้นทตี่ ้นแบบ : หอ้ งปฏบิ ัตกิ ารชุมชนเพื่อสังคมผู้สงู อายุ เลม่ 2 สารบัญ บทนำ� ................................................................................................................................................................................................................................................................... 6 พ้นื ทีข่ ยายผลปฏบิ ัตกิ ารชุมชน .................................................................................................................................................................................................... 15 วิธกี ารด�ำเนนิ งานเพ่อื ขยายผลพื้นทีป่ ฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพื่อสังคมผูส้ งู อายุ ............................................................................................. 16 กรณีศกึ ษาท่ี 1 การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั ลดปัญหาโรค NCDs : ตำ� บลสถาน อำ� เภอเชียงของ จงั หวดั เชียงราย ..................................................................................................................... 17 กรณีศึกษาที่ 2 การจัดการปญั หาขยะครัวเรอื นและชุมชน : ตำ� บลจนุ อำ� เภอจนุ จงั หวดั พะเยา.............................................................................................................................................. 20 กรณีศกึ ษาท่ี 3 ตน้ แบบผดู้ แู ลผูส้ ูงอายใุ นชมุ ชน : ตำ� บลยา่ นมทั รี อำ� เภอพยหุ ะคีรี จงั หวดั นครสวรรค์ .......................................................................................................... 24 กรณศี ึกษาท่ี 4 การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั ลดความเสย่ี งโรค NCDs : ตำ� บลไผต่ ่ำ� อำ� เภอหนองแค จงั หวดั สระบรุ ี .......................................................................................................................... 27 กรณศี ึกษาท่ี 5 ครอบครวั ตน้ แบบสขุ ภาพดี ไมม่ เี ดก็ น�ำ้ หนกั เกิน : ตำ� บลสองพ่ีนอ้ ง อำ� เภอสองพ่ีนอ้ ง จงั หวดั สพุ รรณบรุ ี ..................................................................................................... 31 กรณีศกึ ษาท่ี 6 การส่งเสรมิ ใหผ้ ู้สงู อายุเข้าร่วมกจิ กรรมทางสงั คม : ตำ� บลดอนเกาะกา อำ� เภอบางนำ้� เปรยี้ ว จงั หวดั ฉะเชิงเทรา ........................................................................................ 34 กรณศี ึกษาท่ี 7 การเฝา้ ระวังดา้ นสุขภาพและสิ่งแวดลอ้ มโดยการมสี ว่ นร่วมของชุมชน : ตำ� บลหนองแวง อำ� เภอเกษตรวิสยั จงั หวดั รอ้ ยเอด็ ......................................................................................................... 39

7 สารบญั กรณศี กึ ษาท่ี 8 การคัดกรองสุขภาพครอบคลุมทุกชว่ งวัย : ตำ� บลบา้ นกรวด อำ� เภอบา้ นกรวด จงั หวดั บรุ รี มั ย์ ............................................................................................................ 43 กรณีศกึ ษาท่ี 9 ผ้สู งู อายเุ ข้าถงึ ระบบบรกิ ารด้านสขุ ภาพอยา่ งทั่วถึง : ตำ� บลสิ อำ� เภอขนุ หาญ จงั หวดั ศรสี ะเกษ .............................................................................................................................. 47 กรณีศกึ ษาท่ี 10 การดูแลผู้สูงอายุโดยการมีสว่ นร่วมของชมุ ชน : ตำ� บลบา้ นชะอวด อำ� เภอจฬุ าภรณ์ จงั หวดั นครศรธี รรมราช ...................................................................................... 50 กรณีศกึ ษาที่ 11 การดูแลสภาพแวดล้อมและการรักษาความสะอาดในชุมชน “คลองชีวิต” : ตำ� บลเกาะจนั อำ� เภอมายอ จงั หวดั ปัตตานี ......................................................................................................................... 53 กรณีศกึ ษาท่ี 12 การลดชอ่ งว่างระหว่างวัยของผสู้ ูงอายุและคนในครอบครวั : ตำ� บลแปน้ อำ� เภอสายบรุ ี จงั หวดั ปัตตานี ............................................................................................................................. 57

8 12 พนื้ ที่ตน้ แบบ : ห้องปฏิบัติการชุมชนเพื่อสังคมผสู้ งู อายุ เลม่ 2 บทนำ� ปัจจุบันประเทศไทยมีการปรบั โครงสรา้ งประเทศไทยเขา้ สู่ “โมเดลประเทศไทย 4.0” มีการขับเคล่ือนระบบเศรษฐกิจและ การพฒั นาประเทศดว้ ย “นวัตกรรม” เทคโนโลยีมีความกา้ วหนา้ อย่างรวดเร็วและเกิดเทคโนโลยีใหม่ ประเทศไทยอย่ใู นระยะเปล่ียนผ่าน สู่กระบวนทัศนข์ องการพัฒนาใหม่ เพ่ือเตรียมคนไทยสู่ศตวรรษท่ี 21 ตามนโยบายรฐั บาลไทยแลนด์ 4.0 มีหลกั ในการดำ� เนินชีวิตจะ เปล่ียนจาก “พลเมืองท่ีเฉื่อยชา (Passive Citizen)” เป็น “พลเมืองท่ีตื่นรู้ (Active Citizen)” และเป็น “พลเมืองท่ีมีส่วนร่วม (Engaged Citizen)” ประชาชนมีหลกั คิดท่ีถูกตอ้ ง มีทกั ษะการใชช้ ีวิต และทกั ษะการทำ� งานร่วมกับผูอ้ ่ืน ปัจจุบนั ประเทศไทยมีความเส่ียงและเป็น ประเด็นท่ีทา้ ทายจากการเปล่ียนแปลงโครงสรา้ งประชากรสสู่ งั คมสงู วยั มากขนึ้ จำ� นวนประชากรวยั แรงงานลดลง ผสู้ งู อายมุ ีปัญหาสขุ ภาพ และมีแนวโนม้ อยู่คนเดียวสูงขึน้ ทงั้ วิถีชีวิตชุมชนจากสงั คมชนบทเป็นสงั คมเมือง ปัญหาทางดา้ นเศรษฐกิจ และสงั คม ซ่ึงมีผลกระทบ ต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชน ในขณะเดียวกัน สถานการณส์ งั คมโลก สงั คมไทย ท่ีกา้ วเขา้ สู่สงั คมผูส้ ูงอายุ โดยคาดการณว์ ่า ภายในปี 2564 ประเทศไทยจะกา้ วเขา้ สู่การเป็นสังคมผูส้ ูงอายุโดยสมบูรณ์ และจากการคาดการณป์ ระมาณประชากรของประเทศ ปี 2553-2583 ของสำ� นักงานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ โดยใชข้ อ้ มลู สำ� มะโนประชากรและเคหะแห่งชาติ พ.ศ. 2553 ของสำ� นักงานสถิติแห่งชาติเป็นฐานในการประมาณ พบว่า ในปี 2583 ประเทศไทยจะพบผูส้ ูงอายุท่ีมีอายุ 60 ปีขึน้ ไป สงู ถงึ 20.5 ลา้ นคน หรอื คดิ เป็นสดั สว่ นรอ้ ยละ 32 ของประชากรไทยทงั้ หมด กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ เป็นองคก์ รหลกั ของประเทศในการอภิบาลระบบส่งเสริมสขุ ภาพและอนามยั ส่ิงแวดลอ้ มเพ่ือ ประชาชนสขุ ภาพดี ทงั้ นี้ เพ่ือเป็นการตอบสนองต่อนโยบายรฐั บาลและยทุ ธศาสตรก์ ระทรวงสาธารณสขุ 20 ปี ในการพฒั นาการส่งเสรมิ สุขภาพและคุณภาพชีวิตให้ประชาชนทุกกลุ่มวัย ป้องกันควบคุมโรคและลดปัจจัยเส่ียงดา้ นสุขภาพ การบริหารจัดการส่ิงแวดลอ้ ม ดว้ ยความร่วมมือของทุกภาคส่วน ใหค้ นไทยมีโอกาสไดร้ ่วมคิด ร่วมนำ� ร่วมทำ� และร่วมรบั ผิดชอบ เป็นการอภิบาลแบบเครือข่าย เช่ือมประสานทุกภาคส่วนเขา้ ดว้ ยกัน กรมอนามัย มีนโยบายและเป้าหมายในการพัฒนางานสาธารณสุขในระดับตำ� บลบูรณาการ เนน้ การมีสว่ นรว่ มของทกุ ภาคสว่ น โดยมีพืน้ ท่ีเป็นฐานและประชาชนเป็นศนู ยก์ ลาง มีความเป็นเจา้ ของและภาวะการนำ� รว่ มกนั บรู ณาการ และประสานความรว่ มมือในการนำ� ไปสกู่ ารสรา้ งเสรมิ ใหบ้ คุ คล ครอบครวั และชมุ ชน มีสขุ ภาวะทางกาย จิต และสงั คมเพ่ือคณุ ภาพชีวิต ท่ีดีและเกิดความย่งั ยืน ดงั นนั้ กรมอนามยั มีแนวทางการดำ� เนินงานพฒั นาเพ่ือสรา้ งใหเ้ กิด “พืน้ ท่ีห้องปฏิบัติการชุมชน” (Community Laboratory) โดยทดลองในพืน้ ท่ีตำ� บลตน้ แบบบูรณาการดา้ นส่งเสริมสขุ ภาพกล่มุ วยั และอนามยั ส่ิงแวดลอ้ ม ซ่ึงจะเป็นพืน้ ท่ีปฏิบตั ิการ ทดลองเชิงนโยบาย ออกแบบนวัตกรรม และขับเคล่ือนการดำ� เนินงานของภาครัฐในระดับชุมชนให้เกิดนวัตกรรมชุมชนท่ีสามารถ ตอบสนองความตอ้ งการของประชาชนในชุมชนอย่างแทจ้ ริง อีกทงั้ เพ่ือเตรียมความพรอ้ มของประเทศและประชาชนเพ่ือรองรบั อนาคต ในรูปแบบการสรา้ งกระบวนการมีส่วนร่วมและใหค้ วามสำ� คญั กับการพฒั นาบทบาทภาคประชาชน ภาครฐั ภาคเอกชน ประชารฐั และ

9 ทุก ๆ ภาคส่วน ส่งเสริมใหม้ ีการบูรณาการร่วมกัน ช่วยกันคน้ หาหรือกำ� หนดปัญหาสขุ ภาพ กำ� หนดอนาคต ดำ� เนินกิจกรรมการพฒั นา ดา้ นสขุ ภาพและมาตรการทางสงั คม รวมทงั้ นวตั กรรมตา่ ง ๆ ไดด้ ว้ ยตนเอง ดว้ ยความตงั้ ใจ เตม็ ใจ มีจิตสำ� นกึ สาธารณะ โดยเนน้ กระบวนการ การมีสว่ นรว่ มและเรยี นรูร้ ว่ มกนั ทงั้ นี้ การวิจยั มีเปา้ หมายเพ่ือบรู ณาการงานระหวา่ งภาครฐั ใหเ้ กิดพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชน (Community Laboratory) เพ่ือรองรับการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ การจัดโครงสร้างพืน้ ฐาน สภาพแวดล้อม และนวัตกรรมท่ีเอือ้ ต่อการดำ� รงชีวิต ในสังคมสูงวัย รวมทั้ง การพ่ึงตนเองไดข้ องผูส้ ูงอายุ (Active and Productive Aging) การพัฒนาและเตรียมการสำ� หรบั ผูส้ ูงอายุ เพ่ือเขา้ สสู่ งั คมผสู้ งู อายุ ในปีงบประมาณ 2562 กรมอนามยั ไดว้ ิเคราะหป์ ัจจยั ความสำ� เรจ็ ของการดำ� เนินงานตำ� บลตน้ แบบบรู ณาการดา้ นส่งเสรมิ สขุ ภาพ กลุ่มวัยและอนามัยส่ิงแวดลอ้ ม รวมถึง การสังเคราะหร์ ะบบ รูปแบบ และกลไกท่ีเหมาะสมในการสรา้ งพืน้ ท่ีห้องปฏิบัติการชุมชน (Community Laboratory) พืน้ ท่ีการเรยี นรู้ ฝึกปฏิบตั ิ ทดลอง และวิจยั ภาคสนามอยา่ งเป็นองคร์ วม (Holistic Approach) มีองคป์ ระกอบ ทงั้ ระบบ คน และกลไกอย่ใู นพืน้ ท่ีหรือชมุ ชน ท่ีพรอ้ มจะสรา้ งองคค์ วามรู้ นวตั กรรม และกระบวนการเรียนรูอ้ ย่างต่อเน่ือง มีการกำ� หนด ประเด็นใหศ้ ึกษา ทดลอง วิจัย และเรียนรูร้ ่วมกันในชุมชน จนทำ� ใหเ้ กิดกระบวนการพัฒนาท่ีตอบสนองความตอ้ งการของประชาชน ในชุมชน นำ� ไปสู่การแลกเปล่ียนเรียนรูเ้ พ่ือให้ได้รูปแบบและกลไกท่ีเหมาะสมสำ� หรับการพัฒนาให้เกิดพืน้ ท่ีห้องปฏิบัติการชุมชน และสามารถนำ� ไปทดลองใชแ้ ละขยายผลในพืน้ ท่ีอ่ืนตามบรบิ ทชมุ ชนท่ีแตกตา่ งกนั ไป ซ่งึ เป็นประโยชนส์ ำ� หรบั การพฒั นา เชิงนโยบาย เพ่ือวางแผนเตรียมความพรอ้ มเพ่ือรองรับอนาคตและสังคมผูส้ ูงอายุและสังคมไทยในศตวรรษท่ี 21 โดยในปีงบประมาณ 2562 ไดด้ ำ� เนินการจำ� นวน 12 แหง่ โดยใหศ้ นู ยอ์ นามยั คดั เลือกพืน้ ท่ีศกึ ษาจากพืน้ ท่ีอยใู่ นตำ� บล บูรณาการกล่มุ วยั และอนามยั ส่ิงแวดลอ้ ม มีทีมขบั เคล่ือนคณะกรรมการพฒั นาคณุ ภาพชีวิต ระดบั อำ� เภอ (พชอ.) มีระบบกลไกเครือข่ายการทำ� งานระดบั พืน้ ท่ีแกนนำ� ชุมชนท่ีเขม้ แข็ง และท่ีสำ� คญั ตอ้ งเป็นพืน้ ท่ีมีความพรอ้ มรบั ท่ีจะดำ� เนินการวิจยั รว่ มกบั ทีมวิจยั ตลอดระยะเวลา การดำ� เนนิ โครงการวจิ ยั ซง่ึ การพจิ ารณารว่ มกนั ระหวา่ งทมี วจิ ยั กรมอนามยั และศนู ยอ์ นามยั ผลจากการดำ� เนินงานทำ� ใหป้ ระชาชนในชุมชนมีส่วนร่วมและเรียนรูใ้ นกระบวนการ พัฒนาทดลอง ฝึกปฏิบัติ และวิจัยภาคสนามอย่างเป็นองคร์ วมและร่วมออกแบบ นวัตกรรม (Co-creation) และเกิดขอ้ เสนอเชิงนโยบาย และแนวทางการพัฒนา รูปแบบห้องปฏิบัติการชุมชนเพ่ือรองรับสังคมผู้สูงอายุท่ีเหมาะสมในระดับพืน้ ท่ี หรือชุมชน โดยบูรณาการความร่วมมือทุกภาคส่วนท่ีเก่ียวขอ้ ง และสามารถขยายผล การพัฒนาต้นแบบห้องปฏิบัติการชุมชนไปพืน้ ท่ีอ่ืน ๆ เพ่ือให้เกิดเครือข่ายชุมชน ท่ีเขม้ แขง็ ย่งั ยืน

10 12 พืน้ ทีต่ น้ แบบ : ห้องปฏบิ ตั กิ ารชุมชนเพ่ือสงั คมผ้สู ูงอายุ เล่ม 2 ผลการด�ำเนนิ การในระยะแรก (พ.ศ. 2562) สถานการณบ์ ริบทพืน้ ท่ีและปัจจยั ความสำ� เร็จของการดำ� เนินงานตำ� บลบูรณาการส่งเสริมสขุ ภาพกล่มุ วยั และอนามยั ส่ิงแวดลอ้ ม เพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ 1) สถานการณผ์ ูส้ ูงอายุทัง้ 12 พืน้ ท่ี จากกระบวนการดำ� เนินโครงการในตำ� บลบูรณาการส่งเสริมสุขภาพกลุ่มวยั และอนามัย ส่ิงแวดลอ้ ม ผลการสำ� รวจสถานการณส์ ขุ ภาวะผูส้ งู อายุในพืน้ ท่ีเพ่ือเป็นขอ้ มลู สำ� คญั ในการออกแบบกิจกรรมเพ่ือรองรบั สงั คมผูส้ งู อายุ 12 พืน้ ท่ี ไดแ้ ก่ ต.หว้ ยขา้ วก่ำ� อ.จนุ จ.พะเยา, ต.เวียง อ.เชียงของ จ.เชียงราย, ต.ทา่ นำ้� ออ้ ย อ.พยหุ ะคีรี จ.นครสวรรค,์ ต.ทา่ หลวง อ.ทา่ เรอื จ.พระนครศรอี ยธุ ยา, ต.ยายชา อ.สามพราน จ.นครปฐม, ต.เนินพระ อ.เมือง จ.ระยอง, ต.เหล่าหลวง อ.เกษตรวิสยั จ.รอ้ ยเอ็ด, ต.กระสงั อ.กระสงั จ.บรุ ีรมั ย,์ ต.แคนนอ้ ย อ.คำ� เข่ือนแกว้ จ.ยโสธร, ต.สามตำ� บล อ.จฬุ าภรณ์ จ.นครศรีธรรมราช, ต.เบตง อ.เบตง จ.ยะลา และ ต.บาโงย อ.รามนั จ.ยะลา พบวา่ จุดแข็งของพืน้ ท่ี คือ (1) สขุ ภาวะทางกายโดยเฉพาะกิจกรรมทางกายและการออกกำ� ลงั กายมีค่อนขา้ งสงู (2) การตรวจสขุ ภาพ และความรูค้ วามเขา้ ใจในการดแู ลสขุ ภาพและการใชผ้ ลิตภณั ฑส์ ขุ ภาพมีสงู (3) สขุ ภาวะทางจิตใจ ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญ่ไม่ประสบปัญหาทาง จิตหรือโรคซมึ เศรา้ (4) เครือข่ายและความช่วยเหลือจากผอู้ ่ืน มีทงั้ ครอบครวั เพ่ือนบา้ น สถานพยาบาล และองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน (5) ความปลอดภยั ในท่ีพกั อาศยั /ชมุ ชน (6) สถานบรกิ ารสขุ ภาพท่ีใชบ้ รกิ าร จดุ ออ่ นของพืน้ ท่ี คือ (1) การจดั กิจกรรมการออกกำ� ลงั กายและจดั สภาพแวดลอ้ มใหเ้ อือ้ ตอ่ การมีกิจกรรมทางกาย พบวา่ สว่ นใหญ่ไมม่ ี การจดั กิจกรรมและจดั สภาพแวดลอ้ มใหเ้ อือ้ ตอ่ การมีกิจกรรมทางกาย (2) การมีสว่ นรว่ มในกิจกรรมตา่ ง ๆ ของชมุ ชนพบผสู้ งู อายมุ ีสว่ นรว่ มใน กิจกรรมเฉพาะดา้ นวฒั นธรรมประเพณีในสดั สว่ นท่ีสงู แตก่ ิจกรรมดา้ นการพฒั นาของชมุ ชนในสดั สว่ นท่ีนอ้ ยโดยเฉพาะรว่ มคดิ คน้ /เสนอขอ้ มลู หรอื ปัญหาชมุ ชน ปัจจยั ความสำ� เรจ็ ของการดำ� เนินงาน หอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ โดยวิเคราะหจ์ ากการใชแ้ นวคิดหอ้ งปฏิบตั ิการ นวตั กรรมภาครฐั และหอ้ งปฏิบตั กิ ารทางสงั คม พบวา่ (1) ทนุ ทางสงั คมหรอื ทนุ เดมิ ในชมุ ชน ไดแ้ ก่ สขุ ภาวะของคนในชมุ ชน ทงั้ สขุ ภาวะทางกาย และสขุ ภาวะทางจิต การตรวจสขุ ภาพและ ความรูค้ วามเขา้ ใจในการดแู ลสขุ ภาพและการใชผ้ ลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพ (2) สภาพแวดลอ้ มและชมุ ชน ไดแ้ ก่ มเี ครอื ขา่ ยและความชว่ ยเหลอื จากผอู้ น่ื ทงั้ ครอบครวั เพอ่ื นบา้ น สถานพยาบาล และองคก์ รปกครอง สว่ นทอ้ งถ่ิน มีความปลอดภยั ในท่ีพกั อาศยั /ชมุ ชน มีสถานบรกิ ารสขุ ภาพท่ีใชบ้ รกิ ารสะดวกท่วั ถงึ (3) การมีสว่ นรว่ มของผสู้ งู อายุ ในการคิด นำ� เสนอขอ้ มลู หรอื ปัญหา ออกแบบแนวทางแกป้ ัญหาและวางแผนการพฒั นาเพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ (4) การสรา้ งนวตั กรรมองคก์ ร หมายถงึ มกี ารนำ� เสนอรูปแบบ วธิ ีการใหม่ ๆ เพอ่ื เป็นแนวทางสำ� หรบั รองรบั สงั คมผสู้ งู อายโุ ดยชมุ ชน

11 กลไกและรูปแบบพนื้ ทีห่ อ้ งปฏิบัตกิ ารชุมชนเพอื่ รองรบั สังคมผู้สงู อายุ จากการศกึ ษา 12 ตำ� บลบรู ณาการสง่ เสรมิ สขุ ภาพกลมุ่ วยั และอนามยั สง่ิ แวดลอ้ มเพ่อื รองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ โดยประยกุ ตใ์ ชแ้ นวคดิ หอ้ ง ปฏิบตั กิ ารนวตั กรรมภาครฐั และหอ้ งปฏิบตั กิ ารทางสงั คมมาวเิ คราะห์ พบวา่ 1) กลไก ดา้ นการพฒั นากลไก มีเครอื ขา่ ยความรว่ มมือในชมุ ชน ดงั นี้ (1) ภาครฐั ไดแ้ ก่ เทศบาล อบต. มีบทบาทในการสนับสนุนงบประมาณในการดำ� เนินงานสนับสนุนวัสดุ อุปกรณใ์ นการดำ� เนินงาน และเครอ่ื งออกกำ� ลงั กาย สนบั สนนุ พาหนะรบั สง่ ผสู้ งู อายใุ นการเขา้ รว่ มกจิ กรรม การจดั ทำ� โครงการตา่ ง ๆ รพ.สต./รพ./สสอ./สสจ./มีบทบาทในการตรวจสขุ ภาพใหผ้ เู้ ขา้ รว่ มกิจกรรม เป็นแกนนำ� ในการดแู ลสขุ ภาพและทำ� กิจกรรม ตา่ ง ๆ เพ่ือสขุ ภาพ เป็นวิทยากรใหค้ วามรูใ้ นการดแู ลสขุ ภาพ จดั อบรมใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั การดแู ลสขุ ภาพ และคดั กรอง สขุ ภาพ โรงเรียน ส่งเสริมใหค้ รูและนกั เรียนทำ� กิจกรรมการออกกำ� ลงั กาย เช่น กิจกรรมออกกำ� ลงั กายหนา้ เสาธงเป็นสถานท่ี ในการออกกำ� ลงั กาย กศน. สนบั สนนุ วทิ ยากรใหค้ วามรู้ พฒั นาชมุ ชน มีบทบาทในการเช่ือมประสานความรว่ มมือของภาคสว่ น/หนว่ ยงานตา่ ง ๆ ในพืน้ ท่ีสนบั สนนุ การดำ� เนินงาน โครงการ ผลกั ดนั นโยบายและวางแผนระดบั อำ� เภอ พฒั นาพืน้ ท่ีตน้ แบบ ทหาร ตำ� รวจ เป็นวทิ ยากรใหค้ วามรู้ และอำ� นวยความสะดวกปลอดภยั กาชาด สนบั สนนุ งบประมาณ สนบั สนนุ วทิ ยากร และสนบั สนนุ กายอปุ กรณ์ พมจ. สนบั สนนุ องคค์ วามรูจ้ ดั เวทีอบรมใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั สทิ ธิ สวสั ดกิ ารของผสู้ งู อายุ สง่ เสรมิ องคก์ รสาธารณประโยชน์ ของรฐั การดำ� เนินงานตา่ ง ๆ และสนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินงาน สำ� นกั งานพฒั นาฝีมือแรงงานจงั หวดั อบรมใหค้ วามรูใ้ นเรอ่ื งทกั ษะอาชีพ สปสช. สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินงาน รวมทงั้ สนบั สนนุ การดแู ลผปู้ ่วยภาวะพง่ึ พิง (2) ภาคเอกชน ไดแ้ ก่ บรษิ ัท รา้ นคา้ องคก์ รพฒั นาเอกชน มีบทบาทในการสนบั สนนุ บคุ ลากร เช่น ผนู้ ำ� ในการออกกำ� ลงั กาย สนบั สนนุ งบประมาณ สนบั สนนุ ของรางวลั ใหแ้ กผ่ เู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรม สนบั สนนุ แหลง่ เรยี นรูแ้ ละการศกึ ษาดงู านนอกสถานท่ี สนบั สนนุ วสั ดุ อปุ กรณ์ ในการดำ� เนินงาน

12 12 พื้นทตี่ น้ แบบ : หอ้ งปฏิบตั ิการชุมชนเพอ่ื สงั คมผสู้ ูงอายุ เล่ม 2 (3) ภาคชมุ ชน ไดแ้ ก่ ผูน้ ำ� ชุมชน/กำ� นัน/ผูใ้ หญ่บา้ น/อาสาสมัครชุมชน/ครอบครวั มีบทบาทในการประชาสัมพันธ์ ขอ้ มูลข่าวสารต่าง ๆ ประสานกบั หนว่ ยงานตา่ ง ๆ ท่ีเก่ียวขอ้ ง เชิญชวนคนในชมุ ชนเขา้ รว่ มกิจกรรมการออกกำ� ลงั กาย นำ� รอ่ งในการทำ� กิจกรรม ในชมุ ชน เป็นตน้ แบบในการดำ� เนินงานและเขา้ รว่ มกิจกรรม อสม. ตรวจคดั กรอง วดั ความดนั ส่ือสารขอ้ มลู สขุ ภาพ ใหก้ ำ� ลงั ใจ นวด กายภาพบำ� บดั ดแู ลผสู้ งู อายตุ ิดบา้ นติดเตียง นำ� ออกกำ� ลงั กาย กรรมการกองทนุ วนั ละบาท แจง้ ขา่ วรา้ ยกระจายขา่ วดี พระสงฆ์ วดั เทศนาธรรมใหค้ วามรูแ้ ละสนบั สนนุ สถานท่ีในการดำ� เนินงาน เป็นตน้ แบบในการปฏิบตั ิ สรา้ งความศรทั ธา แก่คนในชมุ ชน ชมรม/สมาคมผสู้ งู อายุ ประชาสมั พนั ธบ์ อกตอ่ เชิญชวนเพ่ือนใหม้ าเขา้ รว่ มกิจกรรม กองทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชน สนบั สนนุ สวสั ดกิ ารเกิด แก่ เจ็บ ตาย ของคนในชมุ ชน สภาองคก์ รชมุ ชน เป็นแกนหลกั ในการขบั เคล่อื นธรรมนญู ชมุ ชน และตำ� บลสขุ ภาวะ 2) รูปแบบการบรหิ ารจดั การในพืน้ ท่ี รูปแบบพนื้ ท่หี อ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพ่อื รองรบั สงั คมผสู้ งู อายใุ นท่นี ีม้ ลี กั ษณะเป็นหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารทางสงั คม (Social Laboratory) เป็น พืน้ ท่ีสะทอ้ นใหเ้ หน็ ถงึ ความหลากหลายและความรว่ มมือของคนในชมุ ชน เนน้ กระบวนการมีสว่ นรว่ มในการคดิ ออกแบบและดำ� เนินกิจกรรม รว่ มกนั กระบวนการดำ� เนินงานพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชน มีดงั นี้ (1) การวเิ คราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพนื้ ท่ี คอื การวเิ คราะหข์ อ้ มลู สขุ ภาพ พฤตกิ รรม ความรูแ้ ละการจดั การปัญหาสขุ ภาพ ของคนในชมุ ชนรว่ มกบั หนว่ ยงานท่เี ก่ียวขอ้ ง ทำ� ใหเ้ หน็ ภาพรวมของปัญหาสขุ ภาพในชมุ ชน และการเช่ือมโยงบรบิ ทสภาพแวดลอ้ มชมุ ชนปัจจยั ของการดแู ลสขุ ภาพ เชน่ คนในชมุ ชนสว่ นใหญ่มกั จะชนิ กบั การบรโิ ภคอาหารท่มี ีรสหวาน รสมนั รสเคม็ คนในพนื้ ท่มี ีการปลกู พชื ผกั สวนครวั ไวบ้ รโิ ภคกนั เอง ในครวั เรอื น และดว้ ยพืน้ ท่ียงั เป็นชมุ ชนท่ีหา่ งจากตวั เมืองใหญ่คอ่ นขา้ งมาก ทำ� ใหค้ นในชมุ ชนสว่ นใหญ่มกั จะรบั ประทานอาหารท่ีเป็นนำ้� พรกิ และผกั ลวกอยเู่ ป็นประจำ� ซง่ึ เป็นวตั ถดุ บิ ท่หี าไดใ้ นทอ้ งถ่ิน นอกจากนนั้ ในพนื้ ท่ยี งั มสี าหรา่ ยนำ้� จืดท่เี ป็นทรพั ยากรในชมุ ชนท่เี ป็นทงั้ แหลง่ อาหาร ใหก้ บั ชมุ ชนและสามารถสรา้ งรายไดโ้ ดยการนำ� มาแปรรูปเป็นผลติ ภณั ฑ์ไดแ้ ก่ สาหรา่ ยชบุ แปง้ ทอดและขา้ วเกรยี บสาหรา่ ย สรา้ งรายไดใ้ หก้ บั คนในชมุ ชนอีกดว้ ย

13 (2) การกำ� หนดทิศทาง เปา้ หมายและกลยทุ ธก์ ารแกไ้ ขปัญหาสงั คมสงู อายขุ องคนในพืน้ ท่ี สามารถประมวลสรุปได้ ดงั นี้ ประเภท กลยทุ ธ์ 1) ดา้ นการพฒั นาความรู้ สรา้ งความตระหนกั ใหค้ นในชมุ ชนในการดแู ลสขุ ภาพ 2) ดา้ นการพฒั นากลไก พฒั นาฐานขอ้ มลู ผสู้ งู อายุ พฒั นาระบบ/กลไก การพฒั นาแกนนำ� ใหม้ ีประสทิ ธิภาพ พฒั นาศกั ยภาพแกนนำ� เสรมิ ศกั ยภาพกลไก การมีสว่ นรว่ ม การขบั เคล่อื นงานในพืน้ ท่ี 3) ดา้ นการพฒั นากิจกรรม สรา้ งเวทีแลกเปล่ยี นเรยี นรู้ พดู คยุ อยา่ งตอ่ เน่ือง สรา้ งการเช่ือมโยงเครอื ขา่ ย สรา้ งแรงจงู ใจในการเขา้ รว่ มกิจกรรม 4) ดา้ นการพฒั นาคน สรา้ งกิจกรรมเชิงรุก สรา้ งความตอ่ เน่ืองในการทำ� กิจกรรม 5) ดา้ นการพฒั นาอาชีพ พเพฒั ิ่มนชอ่ากงทิจากงรกรมารใสห่อืม้ สีคาวราปมรหะลชาากสหมั ลพานั ยธสแ์ ลรา้ะงเพกิจ่ิมกกริจรกมรทร่ีสมอทด่ีหคลลาอก้ งหแลลาะยเหมาะสมกบั ทกุ ชว่ งวยั 6) ดา้ นการพฒั นาตน้ แบบ พฒั นากิจกรรม วางแผนและระดมทรพั ยากรท่ีมีความสอดคลอ้ งและตรงกบั ความตอ้ งการของผเู้ ขา้ รว่ ม สรา้ งทศั นคตเิ ชิงบวกตอ่ ผสู้ งู อายใุ หแ้ ก่เดก็ และเยาวชน สรา้ งอาสาสมคั รในการดแู ลผสู้ งู อายุ สง่ เสรมิ อาชีพ สรา้ งรายได้ สรา้ งแกนนำ� รุน่ ใหม่ เสรมิ แรงใจรุน่ เก่า สรา้ งแกนนำ� ทกุ กลมุ่ วยั ในชมุ ชน สรา้ งครวั เรอื นตน้ แบบในการบรโิ ภคอาหารปลอดภยั สรา้ งหมบู่ า้ นตน้ แบบในการบรโิ ภคอาหารปลอดภยั สำ� รวจกายภาพและคดั เลอื กครวั เรอื นตน้ แบบ สรา้ งใหเ้ ป็นแหลง่ เรยี นรู้

14 12 พื้นท่ีตน้ แบบ : หอ้ งปฏบิ ัติการชุมชนเพอื่ สงั คมผสู้ ูงอายุ เล่ม 2 (3) การออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหารว่ มกนั จากการศกึ ษา ผวู้ ิจยั ไดป้ ระเมินการทดลองใชร้ ูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ พบวา่ ทงั้ 12 พืน้ ท่ีได้ เรม่ิ ดำ� เนินการพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายบุ นพืน้ ฐานของการมีทนุ ทางสงั คม มีกระบวนการมีสว่ นรว่ ม มีการบรู ณาการ กระบวนการคดิ และโครงสรา้ งองคก์ ร และมีการสรา้ งตน้ แบบ สรา้ งนวตั กรรมองคก์ ร กลา่ วคือ 1) ดา้ นทนุ ทางสงั คม หอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนทงั้ 12 พืน้ ท่ี มีตน้ ทนุ สขุ ภาวะชมุ ชน ไดแ้ ก่ สขุ ภาวะของคนในชมุ ชน ทงั้ สขุ ภาวะ ทางกาย และสขุ ภาวะทางจิต มีการตรวจสขุ ภาพและความรูค้ วามเขา้ ใจในการดแู ลสขุ ภาพและการใชผ้ ลิตภณั ฑส์ ขุ ภาพ มีเครือข่ายและ ความชว่ ยเหลอื จากผอู้ ่ืนทงั้ ครอบครวั เพ่ือนบา้ น สถานพยาบาล และองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน สภาพแวดลอ้ มและชมุ ชนมีความปลอดภยั ในท่ีพกั อาศยั /ชมุ ชน มีสถานบรกิ ารสขุ ภาพท่ีใชบ้ รกิ ารสะดวกท่วั ถงึ 2) ดา้ นกระบวนการมีสว่ นรว่ ม พบวา่ (1) การวิเคราะหป์ ระเด็นปัญหาในพืน้ ท่ี เป็นกระบวนการจดั การความรูท้ ่ีทำ� ใหค้ นในชมุ ชนไดว้ ิเคราะหข์ อ้ มลู วิเคราะห์ ปัญหา และแนวทางในการแกไ้ ขปัญหาสขุ ภาพของคนในชมุ ชนตลอดจนการวางแผนดำ� เนินกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถดำ� เนินการแกไ้ ข ปัญหาดว้ ยตวั เอง การวิเคราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในชมุ ชน พบปัญหาเรง่ ดว่ นท่ีสามารถแกไ้ ขปัญหาดว้ ยกลไกภายในชมุ ชนเอง เชน่ ปัญหาการท่ีผสู้ งู อายสุ ว่ นหน่งึ ไม่เขา้ รว่ มกิจกรรมโรงเรยี นผสู้ งู อายุ สง่ ผลทำ� ใหผ้ สู้ งู อายทุ ่ีอย่ตู ิดบา้ นขาดโอกาสในการพฒั นาองคค์ วามรูแ้ ละ รบั รูข้ า่ วสารขอ้ มลู ท่ีเป็นประโยชนต์ อ่ ตนเอง เช่น สวสั ดิการท่ีควรไดร้ บั การดแู ลสขุ ภาพของผสู้ งู อายุ ไมเ่ ท่าทนั การเปล่ียนแปลง ขาดโอกาส ในการไดร้ บั บรกิ ารสขุ ภาพและเส่ียงต่อปัญหาโรคซมึ เศรา้ จึงใชพ้ ืน้ ท่ีครงั้ นีว้ างแผนดำ� เนินกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถดำ� เนินการแกไ้ ข ปัญหาดว้ ยตวั เอง (2) มกี ารบรู ณาการกระบวนการคดิ และโครงสรา้ งองคก์ ร (Co-creation) เพอ่ื พฒั นากลไกการมสี ว่ นรว่ ม ประสานความรว่ มมอื หลายฝ่ายทงั้ ภาครฐั องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน ภาคเอกชน และภาคชมุ ชน (3) มีการสรา้ งตน้ แบบ จากพืน้ ท่ี 12 ตำ� บลบรู ณาการสง่ เสรมิ สขุ ภาพกลมุ่ วยั และอนามยั ส่งิ แวดลอ้ ม ไดแ้ ก่ คน้ หาตน้ แบบ/ผสู้ มคั รใจเขา้ รว่ มโครงการ ไดแ้ ก่ ใหอ้ าสาสมคั รสาธารณสขุ (อสม.) เป็นตวั อยา่ งและเป็นแกนนำ� ในการ ออกกำ� ลงั กายสรา้ งแกนนำ� การออกกำ� ลงั กายในพืน้ ท่ี เชน่ อาสาสมคั รสาธารณสขุ (อสม.) คน้ หาบคุ คลตน้ แบบในการออกกำ� ลงั กาย พรอ้ มทงั้ มีการบอกเลา่ ขอ้ ดี/ประโยชนจ์ ากการออกกำ� ลงั กายใหผ้ อู้ ่ืนทราบเพ่ือกระตนุ้ ใหผ้ อู้ ่ืนมาเขา้ รว่ มกิจกรรมมากขนึ้ และจดั ทำ� ฐานขอ้ มลู ผเู้ ขา้ รว่ ม โครงการ/ครอบครวั ตน้ แบบ สรา้ งครวั เรือนตน้ แบบในการบริโภคอาหารปลอดภยั คดั เลือกครวั เรือนนำ� รอ่ ง หม่บู า้ นละ 3 ครวั เรือน คดั เลือก คนตน้ แบบสขุ ภาพดี/บรโิ ภคอาหารปลอดภยั สรา้ งหมบู่ า้ นตน้ แบบในการบรโิ ภคอาหารปลอดภยั รวมกลมุ่ ทำ� อาหารปลอดภยั เพ่ือรบั ประทานดว้ ยกนั จดั ทำ� ขอ้ มลู คา่ ใชจ้ า่ ยในการประกอบอาหาร

15 สรา้ งแหล่งเรียนรู้ เตรียมความพรอ้ มของเจา้ ของบา้ นเตรียมจดั ทำ� ขอ้ มลู เอกสารเมนกู ารปรบั สภาพบา้ นสำ� หรบั ใหผ้ เู้ ขา้ เย่ียมชม ตดิ ปา้ ยประชาสมั พนั ธ์ พรอ้ มทงั้ ภาพประกอบ ผลติ ส่อื ท่ีนา่ สนใจและเหมาะสม สอดคลอ้ งกบั บรบิ ทในชมุ ชน หรอื การใหผ้ นู้ ำ� บอกตอ่ ขอ้ มลู ขา่ วสาร (4) มีการสรา้ งนวตั กรรม กรอบของการสรา้ งนวตั กรรมดา้ นผสู้ งู อายคุ วรจะเป็นส่ิงใหม่ สรา้ งสรรค์ ดงึ ดดู ความสนใจ และ เสรมิ สรา้ งศกั ยภาพทางกาย ทางจิต สงั คม และเศรษฐกิจ โดยอย่บู นพืน้ ฐานองคค์ วามรูท้ ่ีเหมาะสมสำ� หรบั ผสู้ งู อายุ มีการนำ� เสนอรูปแบบ วิธีการใหม่ ๆ เพ่ือเป็นแนวทางสำ� หรบั รองรบั สงั คมผสู้ งู อายโุ ดยชมุ ชน เชน่ มีกิจกรรมส่งเสริมศกั ยภาพผูส้ งู อายุ ทงั้ ส่งเสริมการมีส่วนร่วม ส่งเสริมสขุ ภาพ การออกกำ� ลงั กายรูปแบบใหม่ สง่ เสรมิ ภาวะผนู้ ำ� มพี นื้ ท่สี าธารณะสำ� หรบั กจิ กรรมผสู้ งู อายุ กลมุ่ /ชมรมผสู้ งู อายุ กลมุ่ จติ อาสาชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายโุ ดยผสู้ งู อายดุ ว้ ยกนั เอง มีการเรยี นรูก้ ารใชส้ ่อื ใหม่ ๆ แก่ผสู้ งู อายทุ งั้ Social Media ส่อื IT กิจกรรมบนั เทิง มีการสง่ เสรมิ ฝึกอบรมดา้ นอาชีพใหม่ ๆ เพ่ือผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน อย่างไรก็ตาม อปุ สรรคในการดำ� เนินงานท่ีพบ คือ (1) พืน้ ท่ีเชิงกายภาพของชุมชน ยงั พบวา่ ขอ้ มลู พืน้ ท่ีส่วนใหญ่ยงั ไม่มี พืน้ ท่ีเฉพาะท่ีรองรบั กิจกรรมและจดั สภาพแวดลอ้ มใหเ้ อือ้ ต่อการมีกิจกรรมผสู้ งู อายุ แต่ใชก้ ารปรบั พืน้ ท่ีสาธารณะในชมุ ชน ลานกิจกรรม อเนกประสงคเ์ ทศบาล อบต. วัด โรงเรียน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำ� บล ฯลฯ และ (2) ผูส้ ูงอายุในชุมชนยังขาดการมีส่วนร่วม ในการคิด สรา้ งสรรคแ์ ละพัฒนา โดยพบว่าผูส้ ูงอายุมีส่วนร่วมในกิจกรรมเฉพาะดา้ นวัฒนธรรมประเพณีในสัดส่วนท่ีสูง แต่กิจกรรม ดา้ นการพฒั นาของชมุ ชนในสดั สว่ นท่ีนอ้ ย โดยเฉพาะรว่ มคดิ คน้ เสนอขอ้ มลู หรอื แกป้ ัญหาชมุ ชน กล่าวไดว้ ่า สถานการณผ์ สู้ งู อายใุ นสงั คมไทยโนม้ เอียงตามสถานการณท์ างประชากรของประเทศไทยท่ีมีการเปล่ียนแปลง ไปอย่างมากส่งผลใหร้ ูปแบบวิถีชีวิตของผูส้ งู อายุและคนในสงั คมเปล่ียนแปลงไปจากเดิม ดงั นนั้ การศึกษาหาแนวทางการส่งเสริมและ พัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุท่ีเหมาะสมต่อการใช้ชีวิตของผู้สูงอายุ และสังคมในปัจจุบันและอนาคตจึงเป็นส่ิงจำ� เป็นท่ีภาครัฐและ ภาคประชาสงั คมควรตระหนักถึงสถานการณด์ งั กล่าว โดยอาศยั การมองภาพรวมและความเช่ือมโยงในมิติต่าง ๆ ของการพฒั นางาน ดา้ นผสู้ งู อายุ ทงั้ ในมิตขิ องสงั คม สขุ ภาพ เศรษฐกิจ และสภาพแวดลอ้ มเพ่ือใหผ้ สู้ งู อายสุ ามารถดำ� รงชีวิตไดอ้ ยา่ งมีความสขุ และมีศกั ดศิ์ รี การสงั เคราะหก์ ลไกและรูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายทุ ่ีนำ� เสนอในครงั้ นี้ จึงนบั เป็นกระบวนการวิจยั พฒั นาท่ีสะทอ้ นผลการปฏิบตั ิการของการนำ� นโยบายส่กู ารปฏิบตั ิในพืน้ ท่ีเพ่ือเตรียมความพรอ้ มกลไกและแนวทางปฏิบตั ิส่สู งั คมผสู้ งู อายุ

16 12 พื้นทต่ี ้นแบบ : ห้องปฏบิ ตั ิการชมุ ชนเพอื่ สงั คมผสู้ ูงอายุ เล่ม 2 ตลอดจนนำ� เสนอแนวทางการพฒั นารูปแบบหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนและการบรหิ ารจดั การในระดบั พืน้ ท่ีหรอื ชมุ ชนเพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ ข้อเสนอเชงิ นโยบายสำ� หรบั การพัฒนานโยบายภาครฐั 1) มีนโยบายสำ� หรบั ผสู้ งู อายทุ ่ีมงุ่ เนน้ การกระจายอำ� นาจและการบรหิ ารจดั การในระดบั พืน้ ท่ี 2) สนับสนุนการจัดตั้งรูปแบบห้องปฏิบัติการชุมชนเพ่ือรองรับสังคมผู้สูงอายุ โดยสร้างแบบจ�ำลองหรือพื้นท่ีต้นแบบ การนำ� นโยบายไปปฏิบตั ิ ดว้ ยกระบวนการมีสว่ นรว่ มของคนในชมุ ชน 3) สง่ เสรมิ นวตั กรรมการพฒั นาความคดิ รเิ รม่ิ สรา้ งสรรคเ์ พ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายุ แนวทางการพัฒนารูปแบบห้องปฏิบตั กิ ารชุมชนและการบรหิ ารจดั การในระดับพื้นที่ 1) การคน้ หาทนุ ทางสงั คมในพืน้ ท่ี และวิเคราะหศ์ กั ยภาพและขอ้ จำ� กดั ในการพฒั นาหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชน 2) การบูรณาการกระบวนการคิดและโครงสรา้ งองคก์ รในรูปแบบการมีส่วนร่วมท่ีหลากหลายทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และ ภาคชมุ ชน โดยเนน้ ใหเ้ กิดการมีสว่ นรว่ มจากตวั แทนทกุ กลมุ่ วยั 3) การจัดตั้งสถาบันต้นแบบหรือพืน้ ท่ีต้นแบบ และคนต้นแบบเพ่ือเป็นพืน้ ท่ีสำ� หรับการคิดอย่างสรา้ งสรรค์ เป็นตัวอย่าง ในการเรยี นรูส้ รา้ งความเขา้ ใจสงั คมสงู อายขุ องคนในชมุ ชนและนำ� สกู่ ารปฏิบตั ิ ตลอดจนการเตรยี มเขา้ สวู่ ยั ผสู้ งู อายใุ หค้ นในชมุ ชน 4) การแลกเปล่ียนองคค์ วามรูเ้ พ่ือพฒั นาแนวคิดและวิธีการแกป้ ัญหาในรูปแบบใหม่ มีนวตั กรรมเสริมสรา้ งกระบวนการเรียนรู้ ของคนในชมุ ชนเพ่อื ดงึ ดดู ความสนใจและการเขา้ รว่ มกิจกรรมผสู้ งู อายุ ทงั้ การศกึ ษาดงู าน มวี ทิ ยากรจากภายนอกใหค้ วามรู้จดั กิจกรรมพฒั นา ความรูท้ ่ีสนกุ นา่ สนใจ เป็นตน้ 5) การประชาสมั พนั ธ์ ใหข้ อ้ มลู ขา่ วสารอยา่ งท่วั ถงึ ทำ� ใหเ้ รอ่ื งผสู้ งู อายเุ ป็นเรอ่ื งสำ� คญั ในชมุ ชน ใหค้ รอบครวั และชมุ ชนใหค้ วามสำ� คญั สำ� หรับงบประมาณ 2563 กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ยังจำ� เป็นตอ้ งสนับสนุนการดำ� เนินงานห้องปฏิบัติการชุมชน เพ่ือรองรบั สงั คมผูส้ ูงอายุทัง้ 12 แห่งอย่างต่อเน่ือง เพ่ือใหห้ อ้ งปฏิบตั ิการชุมชนท่ีทุกภาคส่วนไดร้ ่วมกันขับเคล่ือนประสบความสำ� เร็จ และเกิดการพฒั นาต่อยอดไดอ้ ย่างย่งั ยืนต่อไป นอกจากนีแ้ ลว้ ยงั มีความจำ� เป็นตอ้ งประเมินผลการทดลองใชร้ ูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการ ชมุ ชนเพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน วา่ มีผลของการดำ� เนินงานท่ีผา่ นมานนั้ สามารถเป็นตน้ แบบการพฒั นารูปแบบหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชน เพ่ือรองรบั สงั คมผูส้ งู อายุท่ีเหมาะสมในระดบั พืน้ ท่ีหรือชุมชน โดยบูรณาการความร่วมมือทุกภาคส่วนท่ีเก่ียวขอ้ ง และสามารถขยายผล

17 การพฒั นาตน้ แบบหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนไปพืน้ ท่ีอ่ืน ๆ เพ่ือใหเ้ กิดเครอื ขา่ ยชมุ ชนท่ีเขม้ แขง็ ย่งั ยืนตอ่ ไปได้ พ้นื ทีข่ ยายผลปฏบิ ตั กิ ารชุมชน การคดั เลือกพืน้ ท่ีขยายปฏิบตั ิการชุมชนจำ� นวน 12 แห่ง โดยใหศ้ นู ยอ์ นามยั คดั เลือกพืน้ ท่ีศึกษาจากพืน้ ท่ีอยู่ในตำ� บลบูรณาการ กล่มุ วยั และอนามยั ส่ิงแวดลอ้ ม มีทีมขบั เคล่ือนคณะกรรมการพฒั นาคณุ ภาพชีวิตระดบั อำ� เภอ (พชอ.) มีระบบกลไกเครือขา่ ยการทำ� งาน ระดับพืน้ ท่ี แกนนำ� ชุมชนท่ีเขม้ แข็ง และท่ีสำ� คัญตอ้ งเป็นพืน้ ท่ีท่ีมีความพรอ้ มรบั ท่ีจะดำ� เนินการวิจัยร่วมกับทีมวิจัยตลอดระยะเวลา การดำ� เนนิ โครงการวจิ ยั ซง่ึ การพจิ ารณารว่ มกนั ระหวา่ งทมี วจิ ยั กรมอนามยั และศนู ยอ์ นามยั โดยในครงั้ นีม้ ชี มุ ชนใหก้ ารสนบั สนนุ และขยายผล การขบั เคล่อื นการดำ� เนศินนู งยา์อนนหาอ้มงยั ปทฏ่ี 1ิบตั ิการชตตมุำำ�� บบชนลลจสเพนุถ่ือาอรนำ�อเองภำร� อบเั ภจสอนุ งั เคชจีมยงั หงผขวสู้ อดั งู งพอจะาเงยั ยหใุ านวดัพเืน้ชียทง่ีขรยาายยผลทงั้ 12 แหง่ ดงั นี้ ศนู ย์อนามัยท่ี 3 ตำ� บลยา่ นมทั รี อำ� เภอพยหุ ะคีรี จงั หวดั นครสวรรค์ ศนู ย์อนามัยท่ี 4 ตำ� บลไผต่ ่ำ� อำ� เภอหนองแค จงั หวดั สระบรุ ี ศนู ย์อนามัยที่ 5 ตำ� บลสองพ่ีนอ้ ง อำ� เภอสองพ่ีนอ้ ง จงั หวดั สพุ รรณบรุ ี ศูนยอ์ นามัยที่ 6 ตำ� บลดอนเกาะกา อำ� เภอบางนำ้� เปรยี้ ว จงั หวดั ฉะเชิงเทรา ศูนยอ์ นามัยท่ี 7 ตำ� บลหนองแวง อำ� เภอเกษตรวิสยั จงั หวดั รอ้ ยเอด็ ศูนย์อนามยั ที่ 9 ตำ� บลบา้ นกรวด อำ� เภอบา้ นกรวด จงั หวดั บรุ รี มั ย์ ศูนยอ์ นามัยท่ี 10 ตำ� บลสิ อำ� เภอขนุ หาญ จงั หวดั ศรสี ะเกษ ศนู ยอ์ นามยั ที่ 11 ตำ� บลบา้ นชะอวด อำ� เภอจฬุ าภรณ์ จงั หวดั นครศรธี รรมราช ตำ� บลเกาะจนั อำ� เภอมายอ จงั หวดั ปัตตานี ศนู ยอ์ นามยั ที่ 12 ตำ� บลแปน้ อำ� เภอสายบรุ ี จงั หวดั ปัตตานี

18 12 พ้นื ทีต่ ้นแบบ : ห้องปฏบิ ัติการชุมชนเพอ่ื สงั คมผู้สงู อายุ เล่ม 2 วธิ ีการดำ� เนนิ งานเพอ่ื ขยายผลพน้ื ท่ปี ฏิบัติการชมุ ชนเพอ่ื สงั คมผู้สูงอายุ การศึกษาบทเรียนในครงั้ นีเ้ ป็นการวิจัยเพ่ือพัฒนา (Research and Development) โดยศึกษากลไก รูปแบบ และทดลองใช้ รูปแบบหอ้ งปฏิบัติการชุมชนเพ่ือรองรบั สังคมผูส้ ูงอายุ ผ่านบทเรียนของชุมชน จุดเนน้ ของกระบวนการเรียนรู้ และศักยภาพในการ แกไ้ ขปัญหาของชุมชนใหส้ อดคลอ้ งกับความตอ้ งการของชุมชน เนน้ การใชร้ ะเบียบวิจยั เชิงคณุ ภาพ (Qualitative) ใชก้ ารประชุมแบบมี ส่วนรว่ มระหว่างบนพืน้ ฐานความเช่ือท่ีว่าชมุ ชนสามารถคิดวิเคราะห์ และสงั เคราะห์ สถานการณป์ ัญหาของชมุ ชนเอง สามารถวางแผน การดำ� เนินงานและประเมินผลการดำ� เนินงานได้ และเพ่ือประเมินผลการทดลองใช้รูปแบบพืน้ ท่ีห้องปฏิบัติการชุมชนเพ่ือรองรับ สังคมผูส้ ูงอายุ อันจะนำ� ไปสู่ขอ้ เสนอเชิงนโยบายสำ� หรบั การพัฒนานโยบายภาครฐั แนวทางการพัฒนารูปแบบหอ้ งปฏิบัติการชุมชน และการบริหารจัดการในระดบั พืน้ ท่ีหรือชุมชนเพ่ือรองรบั สงั คมผูส้ งู อายุ โดยการปฏิบตั ิการในครงั้ นีเ้ พ่ือเป็นการขยายผลการขบั เคล่ือน การดำ� เนินงานหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือรองรบั สงั คมผสู้ งู อายใุ นพืน้ ท่ีขยายผลทงั้ 12 แห่ง เนน้ การมีจดั การความรูแ้ ละผลิตเป็นชดุ ความรู้ เพ่ือขยายผลการดำ� เนินงานใหม้ ีความแพรห่ ลายมากย่ิงขนึ้

19 กรณีศกึ ษาที่ 1 การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั ลดปัญหาโรค NCDs : ตำ� บลสถาน อำ� เภอเชยี งของ จงั หวัดเชยี งราย สถานการณ์สขุ ภาวะในพนื้ ที่ พฤติกรรมการบริโภคอาหาร/โภชนาการ คนในพืน้ ท่ีนิยมบรโิ ภคอาหารรสจดั หวาน มนั เคม็ ตดิ ผงชรู สหรอื ผงปรุงรส เนน้ ความอรอ่ ยมากกวา่ สขุ ภาพ ทำ� ใหม้ ีอตั ราผปู้ ่วยดว้ ย โรค NCDs คอ่ นขา้ งสงู อยา่ งไรก็ตาม คนในชมุ ชนสว่ นหนง่ึ มีการปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรมการกิน โดยหนั มาบรโิ ภคอาหารรสจืดมากขนึ้ นอกจากนี้ รพ.สต. บา้ นนำ้� มา้ มีการจดั ทำ� โครงการแมบ่ า้ นครวั สะอาด โดยใหแ้ กนนำ� แมบ่ า้ นดำ� เนินการสำ� รวจสภาพแวดลอ้ มภายในบา้ นของคนในชมุ ชน รวมทงั้ ออกตรวจรา้ นคา้ งานบญุ และงานศพ รว่ มกบั เจา้ หนา้ ท่ี รพ.สต. เพ่อื ลดปัญหาโรคทอ้ งรว่ ง และสง่ เสรมิ การบรโิ ภคอาหารสะอาดปลอดภยั ในสว่ นของแหลง่ อาหารในพนื้ ท่หี าไดค้ อ่ นขา้ งงา่ ย มผี กั มปี ลา ชาวบา้ นสามารถหาอาหารทานเองไดไ้ มต่ อ้ งซอื้ และสว่ นใหญ่จะประกอบ อาหารกินเองในครวั เรอื น นอกจากนี้ยทุ ธศาสตรข์ องอำ� เภอเชียงของ กำ� หนดใหต้ ำ� บลสถานเป็น “ครัวของอำ� เภอเชยี งของ” เพ่ือเป็นแหลง่ ผลติ อาหารปลอดภยั มีการสง่ เสรมิ การปลกู ผกั ปลอดสาร ลดการใชส้ ารเคมี โดยใหค้ นในชมุ ชนสมคั รใจเขา้ รว่ มโครงการ แตย่ งั มีคนในพืน้ ท่ีบางสว่ น ท่ียงั ไมเ่ หน็ ความสำ� คญั และยงั มีการใชย้ าฆา่ แมลงอยู่ พฤติกรรมการออกก�ำลังกาย กองทุนส่งเสริมสุขภาพตำ� บล สนับสนุนกิจกรรมการออกกำ� ลงั กายเกือบครบทุกหมู่บา้ น โดยมีการจัดกิจกรรมเตน้ แอโรบิก บาสโลบ รำ� ไมพ้ ลอง ฯลฯ มีวิทยากรจิตอาสาในพืน้ ท่ีในการนำ� ออกกำ� ลงั กาย แต่กิจกรรมตอ้ งหยดุ ชะงกั ในช่วงโควิด 19 และช่วงนีท้ ่ี เขา้ ส่หู นา้ ฝน มีคนในชุมชนออกมารวมกล่มุ ออกกำ� ลงั กายประมาณ รอ้ ยละ 20 และบางส่วนมีการออกกำ� ลงั กายดว้ ยตวั เองท่ีบ้าน โดยใชเ้ ครอ่ื งออกกำ� ลงั กายท่ีบา้ น หรอื ป่ันจกั รยาน ทงั้ นี้ คนในชมุ ชนบางสว่ นคดิ วา่ การทำ� ไรท่ ำ� นาถือวา่ เป็นการออกกำ� ลงั กาย

20 12 พ้ืนทต่ี น้ แบบ : ห้องปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพอื่ สังคมผสู้ ูงอายุ เลม่ 2 พฤติกรรมการนอน พืน้ ท่ีตำ� บลสถานเป็นชุมชนท่ีอยู่นอกเมือง สภาพแวดลอ้ มค่อนขา้ งเงียบสงบ ทำ� ใหค้ นในชุมชนนอนหลับสบาย ไม่มีมลภาวะ ทางเสียงรบกวน สุขภาพจติ กลมุ่ ผสู้ งู อายแุ ละคนวยั ทำ� งานในพืน้ ท่ีมีการฆ่าตวั ตาย ซง่ึ สาเหตมุ าจากปัญหาดา้ นสขุ ภาพ มีโรคประจำ� ตวั ไม่อยากเป็นภาระของ ครอบครวั นอกจากนี้ จำ� นวนหนง่ึ มีปัญหาภาวะทางเศรษฐกิจ ตกงาน หรอื ผลผลติ ทางการเกษตรไมไ่ ดผ้ ลเพราะฝนทิง้ ชว่ ง ปัญหาบุหรี่ สรุ า ยาเสพติด คนในพืน้ ท่ีมีพฤตกิ รรมการด่ืมสรุ าคอ่ นขา้ งมาก สขุ ภาพช่องปาก ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญ่ใสฟ่ ันปลอม ใชฟ้ ันปลอมทานอาหารและถอดแชน่ ำ้� เกลือทิง้ ไวใ้ นเวลานอน นอกจากนี้ ยงั มีทนั ตแพทยม์ าใหบ้ รกิ าร ท่ี รพ.สต.บา้ นนำ้� มา้ ทกุ วนั พฤหสั บดี สภาพแวดล้อมทางกายภาพ ในพนื้ ท่ยี งั มปี ัญหาขยะอยบู่ า้ ง เน่ืองจากกำ� ลงั กา้ วเขา้ สคู่ วามเป็นสงั คมเมอื ง แตท่ างเทศบาลคอ่ นขา้ งใหค้ วามสำ� คญั กบั การจดั การขยะ เน่ืองจากเป็นพืน้ ท่ีตน้ นำ้� จงึ ไมเ่ หมาะกบั การจดั การขยะแบบฝังกลบ เทศบาลจงึ มีการสง่ เสรมิ การคดั แยกขยะ โดยจะรบั เก็บขยะเฉพาะบา้ น ท่ีมีการคดั แยกขยะเทา่ นนั้ ดา้ นสภาพแวดลอ้ มภายในบา้ นและท่ีพกั อาศยั ของผสู้ งู อายุ เทศบาลตำ� บลสถานมีการขอรบั การสนบั สนนุ งบประมาณในการปรบั สภาพบา้ นใหก้ บั ผสู้ งู อายจุ ากกระทรวงพฒั นาสงั คมและความม่นั คงของมนษุ ย์ ประเด็นปญั หาทีพ่ ื้นทีม่ คี วามตระหนักและตอ้ งการด�ำเนินการ จากผลการสนทนากล่มุ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ พบว่าประเด็นสำ� คญั ในพืน้ ท่ีตำ� บลสถาน อนั ดบั ตน้ ๆ ท่ีควรมีการดำ� เนินการ คือ การส่งเสริมการบริโภคอาหารปลอดภยั และปรบั เปล่ียนพฤติกรรมในการบริโภคอาหาร เน่ืองจาก สถานการณใ์ นชมุ ชนพบวา่ มผี ปู้ ่วยดว้ ยโรค NCDs มอี ตั ราคอ่ นขา้ งสงู เน่อื งจากมพี ฤตกิ รรมการกินท่เี นน้ ความอรอ่ ยมากกวา่ สขุ ภาพ จงึ ไดจ้ ดั ทำ� แผนการดำ� เนินงานเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน

21 กรอบแนวทางการดำ� เนนิ งาน จากการประมวลผลการวิเคราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลสถาน โดยการมีส่วนร่วมของคนในพืน้ ท่ีในการร่วมคิด รว่ มเรียนรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปส่กู ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขึน้ ตามบริบทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนดเปา้ หมาย ในการดำ� เนินงาน คือ “ลดจ�ำนวนผู้ป่ วยโรค NCDs” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทางในการพฒั นาและกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีชุมชนสามารถ ดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางในการพฒั นา กจิ กรรม สรา้ งความตระหนกั เพ่ือการปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรม อบรมใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั พฤตกิ รรมการกินอาหารท่ีสง่ ผลตอ่ สขุ ภาพ และการบรโิ ภค การบรโิ ภคอาหารใหก้ บั ผสู้ งู อายแุ ละคนในชมุ ชน อาหารปลอดภยั สง่ เสรมิ การปรบั พฤตกิ รรมการกินในกลมุ่ ผปู้ ่วย ใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั การบรโิ ภคอาหารท่ีปลอดภยั เพ่ือลดอาการป่วย โดยนกั โภชนาการ สง่ เสรมิ เกษตรธรรมชาต/ิ การทำ� เกษตรอินทรยี ์ รบั สมคั รครวั เรอื นท่ีสมคั รใจเขา้ รว่ มกลมุ่ จดั ทำ� ธรรมนญู หมบู่ า้ นเพ่ือใชเ้ ป็นกตกิ า รว่ มกนั ในการงดใชย้ าฆา่ หญา้ หากมีการฝ่าฝืนจะมีการคา่ ปรบั 2,000-3,000 บาท สง่ เสรมิ การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั ทำ� MOU รว่ มกบั ภาคเี ครอื ขา่ ยในการรบั ซอื้ ผลผลติ ทางการเกษตร เชน่ รา้ นอาหาร โรงแรม ฯลฯ จดั ตลาดสเี ขียวทกุ วนั พฤหสั บดี เพ่ือจำ� หนา่ ยผลผลติ ทางการเกษตรของกลมุ่ เกษตรอินทรยี ์ ศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ ใชผ้ กั ปลอดสารในการทำ� อาหารกลางวนั ใหเ้ ดก็ มีแหลง่ เรยี นรูผ้ กั ปลอดภยั การมสี ่วนรว่ มของภาคีเครอื ข่าย การมสี ่วนร่วม ภาคเี ครือข่าย สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพ สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพ สสส. สนบั สนนุ งบประมาณ วสั ดอุ ปุ กรณ์ บคุ ลากร และอำ� นวยความสะดวกในการดำ� เนินกิจกรรม กองทนุ สขุ ภาพตำ� บล จดั กิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพของผสู้ งู อายุ อบต. เป็นแกนนำ� ในการดแู ลสขุ ภาพและสภาพแวดลอ้ มของชมุ ชน ชมรมผสู้ งู อายุ ดแู ลผสู้ งู อายทุ ง้ั ในดา้ นปัจจยั 4 ส่งิ แวดลอ้ ม และการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ผนู้ ำ� ชมุ ชน/กลมุ่ แมบ่ า้ น ดแู ลฟื้นฟสู ขุ ภาพผสู้ งู อายุ อสม. จดั กิจกรรมวดั สง่ เสรมิ สขุ ภาพอยา่ งตอ่ เน่ือง Care Manager/Caregiver/นกั กายภาพ วดั

22 12 พน้ื ทีต่ ้นแบบ : หอ้ งปฏิบัตกิ ารชมุ ชนเพ่ือสังคมผสู้ งู อายุ เลม่ 2 กรณศี กึ ษาที่ 2 การจัดการปญั หาขยะครวั เรือนและชุมชน : ตำ� บลจนุ อำ� เภอจุน จังหวดั พะเยา สถานการณ์สขุ ภาวะในพื้นที่ พฤตกิ รรมการบรโิ ภคอาหาร/โภชนาการ คนในพืน้ ท่ีสว่ นใหญ่บรโิ ภคอาหารท่ีผลติ เอง มีการทำ� นา ปลกู ขา้ ว ปลกู ผกั แตย่ งั พบวา่ มีการใชส้ ารเคมีในการเกษตร เทศบาลตำ� บลจนุ จงึ มีการสนบั สนนุ ใหค้ นในพืน้ ท่ีปลกู ขา้ วอินทรยี ์ “ข้าวหอมจุน” ปลกู ผกั และผลไมป้ ลอดสารเคมี มีการสง่ เสรมิ การเลยี้ งไสเ้ ดือนทำ� ป๋ ยุ ไสเ้ ดือน และผลติ ป๋ ยุ ทำ� เอง โดยใชข้ ยะเปียกมาทำ� ป๋ ยุ เพ่ือสง่ เสรมิ ใหค้ นในพืน้ ท่ีมีการบรโิ ภคอาหารปลอดภยั พฤติกรรมการออกก�ำลงั กาย ผสู้ งู อายมุ กี ารรวมกลมุ่ กนั ออกกำ� ลงั กายตามหมบู่ า้ น เชน่ เลน่ เปตอง รำ� วงยอ้ นยคุ ฯลฯ แตค่ นในพนื้ ท่สี ว่ นใหญ่ทำ� ไรท่ ำ� สวนทำ� นา ทำ� ให้ เหน่ือยลา้ จากการทำ� งาน ไมส่ ามารถออกกำ� ลงั กายตอ่ ได้ พฤตกิ รรมการนอน วยั แรงงานสว่ นใหญ่จะนอนหลงั ดลู ะครหลงั ขา่ วจบ สว่ นผสู้ งู อายจุ ะเขา้ นอนเรว็ แตบ่ างครงั้ มปี ัญหาการนอนไมห่ ลบั เพราะมเี สยี งรบกวน จากกลมุ่ เดก็ แวน้ สขุ ภาพจติ ในพืน้ ท่ีเคยมีกรณีผสู้ งู อายมุ ีภาวะเครยี ด ซมึ เศรา้ และฆา่ ตวั ตาย จงึ มีการสง่ เสรมิ คณุ ภาพชีวติ ผสู้ งู อายโุ ดยการจดั ตงั้ โรงเรยี นผสู้ งู อายุ เพ่ือดแู ลดา้ นสขุ ภาพรวมทงั้ สขุ ภาพจิตของผสู้ งู อายุ

23 ปญั หาบหุ รี่ สุรา ยาเสพติด เยาวชนบางคนมีใชย้ าเสพตดิ บา้ ง สว่ นเรอ่ื งบหุ รส่ี รุ า มีการรณรงคใ์ หค้ นในชมุ ชนลด ละ เลกิ เหลา้ บหุ ร่ี และมีการกำ� หนดกตกิ าชมุ ชน รว่ มกนั เพ่ือใหง้ านบญุ งานศพปลอดเหลา้ สขุ ภาพชอ่ งปาก ระบบการดูแลสุขภาพฟันในภาพรวมค่อนขา้ งดี เน่ืองจากมีทันตภิบาลสามารถใหบ้ ริการดูแลสุขภาพฟัน อย่างไรก็ตาม ดว้ ย ภาระงานของทนั ตภิบาลทำ� ใหไ้ มส่ ามารถออกใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั การดแู ลสขุ ภาพชอ่ งปากหรอื ลงไปดแู ลใหบ้ รกิ ารในชมุ ชนไดอ้ ยา่ งท่วั ถงึ สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพ พนื้ ท่ตี ำ� บลจนุ มกี ารจดั การขยะอยา่ งเป็นระบบ มกี ารถมบอ่ ขยะเพ่อื แกไ้ ขปัญหาดา้ นสภาพแวดลอ้ มโดยเฉพาะพนื้ ท่ปี ่าตน้ นำ้� นอกจากนี้ ยงั มีการพฒั นานวตั กรรม “บา้ นพกั ขยะ” มอบใหช้ มุ ชนวดั โรงเรยี น ทงั้ 17 หมู่ หมลู่ ะ 3 หลงั เพ่อื สง่ เสรมิ การคดั แยกขยะและจดั การขยะครวั เรอื น ของคนในชมุ ชน โดยเทศบาลตำ� บลจนุ จะรบั ซอื้ ขยะของประชาชน ซง่ึ การขบั เคล่อื นการจดั การขยะดงั กลา่ ว ทำ� ใหส้ ภาพแวดลอ้ มไดร้ บั การฟื้นฟู ลดปัญหาสารเคมีปนเปื้อนในแหลง่ ตน้ นำ้� คนในชมุ ชนมีรายไดจ้ ากการคดั แยกขยะ และสามารถจดั การขยะชมุ ชนดว้ ยตวั เองไดอ้ ยา่ งย่งั ยืน ดา้ นสภาพแวดลอ้ มภายในบา้ นของผสู้ งู อายุ เน่ืองจากคนในชมุ ชนส่วนใหญ่รายไดน้ อ้ ย จึงไม่ค่อยไดป้ รบั สภาพแวดลอ้ มท่ีเอือ้ ต่อ การใชช้ ีวติ ของผสู้ งู อายุ สง่ ผลใหเ้ คยมีกรณีผสู้ งู อายลุ ่นื ลม้ ในหอ้ งนำ้� และเสียชีวติ กจิ กรรมเดน่ 1. โครงการจดั การขยะ : นวตั กรรม “บา้ นพกั ขยะ” 2. โครงการดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายุ รว่ มกบั องคก์ รปกครองทอ้ งถ่ิน โดยมีกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพท่ีสอดคลอ้ งกบั ผสู้ งู อายแุ ตล่ ะกลมุ่ ไดแ้ ก่ กลมุ่ ตดิ บา้ น กลมุ่ ตดิ เตียง กลมุ่ ตดิ สงั คม และกลมุ่ ภาวะพง่ึ พิง ประเด็นปญั หาที่พนื้ ที่มคี วามตระหนกั และตอ้ งการด�ำเนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพอ่ื พฒั นารูปแบบพนื้ ทห่ี อ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพอ่ื สงั คมผสู้ งู อายุพบวา่ ประเดน็ สำ� คญั ในพนื้ ทต่ี ำ� บลจนุ อนั ดบั ตน้ ๆ ท่ีควรมีการดำ� เนินการ ไดแ้ ก่ การจดั การขยะชมุ ชนอยา่ งตอ่ เน่ือง ซง่ึ ปัญหาเกิดจากบอ่ ขยะอยใู่ นพืน้ ท่ีสงู บางครงั้ มีกล่นิ และมีเศษขยะปลวิ ลงมาในชุมชน ส่งผลทั้งต่อสภาพแวดลอ้ มและสุขภาพของคนในชุมชน ซ่ึงปัญหาดังกล่าวมีสาเหตุมาจากการท่ีขาดการจัดการขยะ อย่างเป็นระบบของคนในชมุ ชน ไม่มีการคดั แยกขยะอย่างเป็นระบบ คนในชมุ ชนบางสว่ นยงั ขาดความรูค้ วามเขา้ ใจและไม่ใหค้ วามรว่ มมือ ในการจดั การขยะ

24 12 พนื้ ทตี่ น้ แบบ : ห้องปฏิบัติการชุมชนเพื่อสงั คมผู้สูงอายุ เล่ม 2 กรอบแนวทางการดำ� เนินงาน จากการประมวลผลการวเิ คราะหป์ ัญหาของคนในพนื้ ทต่ี ำ� บลจนุ โดยการมสี ว่ นรว่ มของคนในพนื้ ทใ่ี นการรว่ มคดิ รว่ มเรยี นรู้กำ� หนดทศิ ทาง และนำ� ไปสกู่ ารออกแบบกจิ กรรมเพอ่ื แกไ้ ขปัญหาทเ่ี กดิ ขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชนโดยไดม้ กี ารกำ� หนดเปา้ หมายรว่ มกนั คอื “ลดปรมิ าณขยะครวั เรอื น และขยะชุมชน” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทางในการพฒั นาและกิจกรรมตา่ ง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางในการพัฒนา กจิ กรรม หมบู่ า้ นตน้ แบบจดั การขยะ เรม่ิ ตน้ การดำ� เนินงานจากหมบู่ า้ นทีม่ ีความพรอ้ มในการดำ� เนินงาน อทสอจดบอำัำ�� รกสรMวมเรทจOรใขผศหUยลบค้ ะปรญวั คว่ารญมระมวัโกรตัยเูกบั้รเิชอืราหน่อืรนนคใง์ ว่หแกดั ยลค้าแงะรรยาจวคั กนเดัืนรขทกอืขยี่เานอ้กะรมทีค่ยขลูีม่วรยวขัใีกะหเอ้าใรค้นงอรื คนชนดัใมุทนแชกุ ชยนปมุกร(ชขะเกนยเภ็บะรท)ขวยใมหะทค้ข้งั น้นั แใสนนงูะชสนมุำ� ำ� หชกนราบั รคครดั วั แเยรอืกนขทยีไ่ะมทค่ี่ถดักู แตยอ้ กงขยะ พฒั นานวตั กรรม “บา้ นพกั ขยะ” ใหก้ บั คนในชมุ ชน ประชาสมั พนั ธใ์ หค้ วามรูเ้ กี่ยวกบั การจดั การ ปิดบอ่ ขยะของชมุ ชน ขยะและการคดั แยกขยะใหค้ นในชมุ ชน จดั จดุ เก็บขยะในชมุ ชน “บา้ นพกั ขยะ” และแจกจา่ ยไปยงั ชมุ ชน ชมุ ชนเกษตรอินทรยี ์ จดั สรรรายไดจ้ ากการจดั การขยะใหก้ บั ชมุ ชน รถประชาสมั พนั ธเ์ คลือ่ นท่ีไปใหค้ วามรูใ้ นชมุ ชนตา่ ง ๆ ตดิ ปา้ ยประชาสมั พนั ธข์ นาดใหญ่ ประชาสมั พนั ธป์ ากตอ่ ปาก ศนู ยเ์ รยี นรูเ้ กษตรอินทรยี ์ เป็นแหลง่ เรยี นรูก้ ารเลย้ี งไสเ้ ดือน การทำ� ป๋ ยุ หมกั จากขยะอินทรยี ์ นำ้ �สม้ ควนั ไมไ้ ลแ่ มลง ฯลฯ ผลติ เมลด็ พนั ธขุ์ า้ วอินทรยี ป์ ลอดสารพิษ กลมุ่ วสิ าหกิจชมุ ชนขา้ วหอมจนุ นาแปลงใหญ่

การมีสว่ นร่วมของภาคีเครือข่าย 25 ภาคีเครือขา่ ย การมีส่วนรว่ ม สสส. สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพ กองทนุ สขุ ภาพตำ� บล สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพ อบต. สนบั สนนุ งบประมาณ วสั ดอุ ปุ กรณ์ บคุ ลากร และอำ� นวยความสะดวกในการดำ� เนินกิจกรรม กศน. สนบั สนนุ วทิ ยากร/องคค์ วามรู้ ดา้ นการประกอบอาชีพ ชมรมผสู้ งู อายุ จดั กิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพของผสู้ งู อายุ ผนู้ ำ� ชมุ ชน/กลมุ่ แมบ่ า้ น : สาวรำ� วง เป็นแกนนำ� ในการดแู ลสขุ ภาพและสภาพแวดลอ้ มของชมุ ชน อสม. ดแู ลผสู้ งู อายทุ ้งั ในดา้ นปัจจยั 4 ส่งิ แวดลอ้ ม และการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ Care Manager/Caregiver/นกั กายภาพ ดแู ลฟื้นฟสู ขุ ภาพผสู้ งู อายุ วดั จดั กิจกรรมวดั สง่ เสรมิ สขุ ภาพอยา่ งตอ่ เนื่อง บรษิ ัท กรนี ไลน์ รบั ซือ้ ขยะจากเทศบาล

26 12 พ้นื ท่ีต้นแบบ : หอ้ งปฏบิ ตั ิการชมุ ชนเพอื่ สังคมผูส้ ูงอายุ เลม่ 2 กรณศี ึกษาท่ี 3 ต้นแบบผู้ดแู ลผู้สงู อายใุ นชุมชน : ตำ� บลยา่ นมทั รี อำ� เภอพยหุ ะคีรี จงั หวดั นครสวรรค์ สถานการณ์สุขภาวะในพืน้ ที่ พฤตกิ รรมการบริโภคอาหาร/โภชนาการ การรบั ประทานอาหารสว่ นมากเป็นการซือ้ อาหารสำ� เรจ็ รูปจากตลาดนดั เขา้ มารบั ประทานท่ีบา้ น ประกอบอาหารเองท่ีบา้ นบางสว่ น และมกั จะรบั ประทานอาหารสำ� เรจ็ รูปท่ีช่ืนชอบเป็นประจำ� ซำ้� ๆ พฤตกิ รรมการออกกำ� ลังกาย เน่ืองจากส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและรบั เหมาก่อสรา้ งจึงทำ� ใหป้ ฏิเสธการออกกำ� ลงั กายเพ่ิมเติม เน่ืองจากส่วนใหญ่ มคี วามเหน็ วา่ ประกอบอาชพี ทใ่ี ชก้ ำ� ลงั มามากเพยี งพอแลว้ การจดั กจิ กรรมการออกกำ� ลงั กายไดร้ บั การมสี ว่ นรว่ มนอ้ ยสว่ นใหญค่ นทม่ี ารว่ มกจิ กรรม จะเป็นคณะกรรมการชมุ ชน หรอื ผสู้ งู อายทุ ่ีสามารถเดินทางมาเองไดเ้ ทา่ นนั้ พฤตกิ รรมการนอน ผสู้ งู อายมุ ีพฤติกรรมการนอนท่ีดีเน่ืองจากประกอบอาชีพเกษตรกร เขา้ นอนเวลากลางคืนปกติและต่ืนเชา้ เพ่ือประกอบอาหารและสง่ ลกู หลานไปโรงเรยี น สขุ ภาพจิต มีความเครียดเร่ืองรายได้ ปัญหาเศรษฐกิจ และลูกหลานไปทำ� งานต่างจังหวัด งานวิจัยเร่ืองภาวการณจ์ ัดการอารมณ์ พบว่า กลมุ่ เปา้ หมายท่ีไมส่ ามารถจดั การอารมณไ์ ดม้ ีกลมุ่ เส่ยี งเป็นโรคซมึ เศรา้ จำ� นวน 52 คน จากการเก็บขอ้ มลู 300 คน

27 ปัญหาบุหรี่ สุรา ยาเสพตดิ ปัญหายาเสพตดิ พบเจอไดน้ อ้ ย ในชมุ ชนเน่อื งจากคณะกรรมการชมุ ชน และ อสม. คอยควบคมุ ดแู ล ปัญหาเรอ่ื งยาเสพตดิ อยา่ งสม่ำ� เสมอ สุขภาพช่องปาก มีแบบการทำ� แบบประเมินสขุ ภาพชอ่ งปากของผสู้ งู อายโุ ดย อสม.ในพืน้ ท่ีเป็นผลู้ งพืน้ ท่ีสำ� รวจขอ้ มลู สภาพแวดล้อมทางกายภาพ เป็นชุมชนก่ึงเมืองก่ึงชนบท คนในชุมชนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม คนวยั แรงงานบางส่วนเดินทางไปประกอบอาชีพ ตา่ งจงั หวดั มีถนนสายหลกั ตดั ผา่ นกลางตำ� บล เดนิ ทางสะดวกโดยมีระยะทางหา่ งจากอำ� เภอเพียง 6 กิโลเมตร มีหนว่ ยงานราชการอยใู่ นพืน้ ท่ี เชน่ มหาวิทยาลยั หนว่ ยงานทางทหาร เป็นตน้ จงึ ทำ� ใหม้ ีประชากรแฝงจำ� นวนมาก และยงั ไมม่ ีโครงการในการจดั การขยะในพืน้ ท่ี กจิ กรรมเดน่ ของพ้นื ท่ี อสม. /Caregiver มีระบบการดแู ลผสู้ งู อายทุ ่ีเขม้ แข็ง มีการนำ� เอาเทคโนโลยีมาใชใ้ นการทำ� งานของอาสาสมคั ร โดยใช้ Line เพ่ือ ตดิ ตอ่ ส่อื สารกนั ภายใน และประชาสมั พนั ธก์ ารดำ� เนินงานสสู่ าธารณะทงั้ ยงั เป็นการระดมทรพั ยากรผา่ น App Facebook มีการใช้ App อสม. ออนไลน์ ทำ� ใหก้ ารดแู ลผสู้ งู อายใุ นภาวะพง่ึ พิง สามารถดำ� เนินงานไดอ้ ยา่ งครอบคลมุ และเหน็ ผลดี และมีการจดั อบรมเพ่ิมทกั ษะและความรู้ ของอาสาสมคั รอยา่ งสม่ำ� เสมอ และมีการจดั อบรมเกินกวา่ ท่ีกำ� หนด โดยการสนบั สนนุ ของ อบต. ตำ� บลยา่ นมทั รเี ป็นพืน้ ท่ีรบั นกั ศกึ ษาฝึกงานจากมหาวิทยาลยั ตา่ ง ๆ ทำ� ใหเ้ กิดโครงการ นวตั กรรม การสำ� รวจวจิ ยั และการทำ� งาน เชิงรุก ในพืน้ ท่ีอยา่ งสม่ำ� เสมอ โดยมีการนำ� เอาผลการวจิ ยั มาเป็นแนวทางในการวางแผนการปฏิบตั งิ าน ประเด็นปัญหาทพี่ ้ืนทมี่ คี วามตระหนักและตอ้ งการด�ำเนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพอ่ื พฒั นารปู แบบพนื้ ทห่ี อ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพอ่ื สงั คมผสู้ งู อายพุ บวา่ ประเดน็ สำ� คญั ในพนื้ ทต่ี ำ� บลยา่ นมทั รอี นั ดบั ตน้ ๆ ท่ีควรมีการดำ� เนินการ ไดแ้ ก่ ปัญหาเร่อื งโรคท่ีเกิดจากพฤติกรรมการรบั ประทานอาหาร (NCDs) ปัญหาการขาดความรว่ มมือของผสู้ งู อายุ ในพืน้ ท่ี ทำ� ใหย้ งั ไม่สามารถรวมกล่มุ กนั เพ่ือจดั ตงั้ ชมรมผสู้ งู อายไุ ด้ การมีประชากรแฝงในพืน้ ท่ีจำ� นวนมาก และการดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายุ อย่างมีประสิทธิภาพและท่วั ถึง ซ่ึงเม่ือร่วมกันพิจารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เห็นว่า ปัญหาท่ีตอ้ งมีการดำ� เนินการอย่างเร่งด่วน คือ การดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายอุ ยา่ งมีประสทิ ธิภาพและท่วั ถงึ กรอบแนวทางการดำ� เนนิ งานแนวทางการด�ำเนนิ งาน

28 12 พน้ื ท่ตี ้นแบบ : ห้องปฏิบัตกิ ารชมุ ชนเพือ่ สังคมผูส้ ูงอายุ เล่ม 2 จากการประมวลผลการวเิ คราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพนื้ ท่ตี ำ� บลยา่ นมทั รี โดยการมสี ว่ นรว่ มของคนในพนื้ ท่ใี นการรว่ มคดิ รว่ ม เรยี นรู้กำ� หนดทศิ ทาง และนำ� ไปสกู่ ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน โดยกำ� หนดเปา้ หมายในการท่ีจะพฒั นา “ตน้ แบบผู้ดแู ลผู้สูงอายุในชุมชน” โดยมีแนวทางในการพฒั นา ดงั นี้ กรณแนวศีทางกึ ในษการาพทฒั ่ี น4า กจิ กรรม การดำ� เนินงานท่ีครบวงจร ดำ� เนินงานอยา่ งครบวงจรตงั้ แตค่ รรภม์ ารดาสเู่ ชิงตะกอน การส่อื สารสาธารณะ Care Manager/Caregiver มีการดำ� เนินงานครบทกุ รูปแบบ และมีการอบรมเฉพาะพืน้ ท่ีตำ� บล ครบทกุ หมบู่ า้ น จดั ทำ� กลมุ่ Line เพ่ือไวใ้ ชต้ ดิ ตอ่ ส่อื สารกนั ภายในทีม การพฒั นาศกั ยภาพ จดั ทำ� กลมุ่ สาธารณะ ใน Facebook เพ่ือประชาสมั พนั ธผ์ ลการดำ� เนินงาน และยงั สามารถเป็นชอ่ งทาง ในการระดมทรพั ยากรจากภายนอกไดอ้ ีกดว้ ย การสนบั สนนุ จากครอบครวั ใช้ App อสม.ออนไลน์ ในการรบั ทราบขอ้ มลู ขา่ วสาร ตดิ ตอ่ ประสานงาน รบั สง่ ขอ้ มลู และชมุ ชน อบรมใหค้ วามรูท้ ่ีหลากหลาย และสอดคลอ้ งกบั การปฏิบตั งิ าน พฒั นาศกั ยภาพโดยการเป็นพ่ีเลยี้ งใหน้ กั ศกึ ษาฝึกงานไดฝ้ ึกทกั ษะการทำ� งาน ถ่ายทอดองคค์ วามรู้ และประสบการณอ์ ยา่ งตอ่ เน่ือง การสนบั สนนุ ดา้ นจิตใจจากครอบครวั ของผปู้ ฏิบตั งิ าน จดั กิจกรรมยกยอ่ งเชิดชเู กียรตใิ หแ้ ก่ อสม. ในชมุ ชน การมีส่วนร่วมของภาคีเครอื ขา่ ย ภาคีเครือข่าย การมสี ่วนรว่ ม อบต. สนบั สนนุ งบประมาณ บคุ ลากร และสถานที่ในการจดั กิจกรรม พม. สนบั สนนุ งบประมาณ อสม. เป็นกลไกในการดแู ลผสู้ งู อายุ ตดิ ตามและใหค้ ำ� แนะนำ� ดแู ลคนในชมุ ชน ตง้ั แตเ่ กิดจนตาย สปสช. สนบั สนนุ งบประมาณในการจดั กิจกรรม Caregiver ปฏิบตั หิ นา้ ท่ีในการดแู ลและใหค้ ำ� แนะนำ� ผสู้ งู อายุ กองทนุ มอเตอรไ์ ซคซ์ ่งิ สสขานน้ วบบัั ขสสอนนงนนุุเคองรบง่อื คปงค์รใะชวมาท้ มา่ีจณรำ� ู้เบทปคุ็รนพัลายการกรพทื้นี่มทีคีใ่ วนากมาตรอศ้ งกึ กษาารแแลละะจสำ�ถเาปน็นทเ่ีใชนน่ กอารปุ จกดั รกณิจท์การงรมการแพทย์ กายอปุ กรณ์ มหาวิทยาลยั /สถาบนั การศกึ ษา

29 การบรโิ ภคอาหารปลอดภัย ลดความเส่ียงโรค NCDs : ต�ำบลไผต่ ำ�่ อำ� เภอหนองแค จังหวดั สระบุรี สถานการณ์สุขภาวะในพืน้ ท่ี พฤติกรรมการบรโิ ภคอาหาร/โภชนาการ มีการดำ� เนินการโครงการพอเพียงของตำ� บลสง่ เสรมิ การปลกู ผกั สวนครวั ไวบ้ รโิ ภคเองภายในชมุ ชน เชน่ พรกิ กะเพรา ถ่วั ฝักยาว ฯลฯ เรม่ิ ตน้ มาจากกลมุ่ สตรอี ำ� เภอ และขยายผลสรู่ ะดบั ตำ� บล ซง่ึ ไดร้ บั การสนบั สนนุ จากกองทนุ พฒั นาสตรี มจี ำ� นวนผเู้ ขา้ รว่ มโครงการ หมลู่ ะ 20 คน โดยอสม.ในพนื้ ทช่ี ว่ ยกนั แนะนำ� เกย่ี วกบั การบรโิ ภคผกั ผลไม้นอกจากนี้เทศบาลตำ� บลไผต่ ำ่� ไดส้ นบั สนนุ เมลด็ ทานตะวนั เพอ่ื ปลกู ตน้ ออ่ นทานตะวนั ไวบ้ รโิ ภคภายในครวั เรอื น ทำ� ใหป้ ัจจบุ นั พบวา่ คนในชมุ ชนมคี วามรูแ้ ละตระหนกั เก่ียวกบั การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั มากขนึ้ สว่ นคนท่ไี มส่ ามารถ ทำ� อาหารทานเองได้ ก็จะซือ้ อาหาร ผกั ผลไม้ และอาหารสำ� เรจ็ /แกงถงุ จากตลาด รพ.สต. มเี ครอ่ื งมอื ตรวจวดั ความเคม็ ของอาหาร ตามโครงการเฝา้ ระวงั สขุ ภาพไตของ สสอ. และมกี ารใหค้ วามรูแ้ ละสรา้ งความตระหนกั ในการบรโิ ภคอาหารลดหวาน มนั เคม็ ใหก้ บั คนในชมุ ชน จากการตดิ ตามพบวา่ บางสว่ นสามารถปลกู ผกั เอง ประกอบอาหารเองได้ แตย่ งั มี บางสว่ นทำ� ไมไ่ ดด้ ว้ ยขอ้ จำ� กดั หลายอยา่ ง เชน่ อาชีพ อายุ ฯลฯ เทศบาลตำ� บลไผต่ ำ่� สนบั สนนุ การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั ของประชาชน โดยไดจ้ ดั ทำ� โครงการออกหนว่ ยเคลอ่ื นทไ่ี ปในชมุ ชน เพอ่ื สง่ เสรมิ อาชีพปลกู ตน้ อ่อนทานตะวนั จำ� หน่าย สนบั สนุนเมล็ดพนั ธุ์ ภาชนะ และดินท่ีใชเ้ พาะปลกู นอกจากนี้ ยงั มีการอบรมใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกับ การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั และการดแู ลสขุ ภาพท่ีถกู ตอ้ ง ผใู้ หญ่บา้ นหมู่ 7 ต.ไผ่ต่ำ� สง่ เสรมิ การทำ� เกษตรอินทรยี ์ โดยมีการทำ� ป๋ ยุ เกษตรอินทรยี ์ รวมทงั้ นำ้� หมกั กำ� จดั ศตั รูพืชท่ีปลอดสารเคมี (สะเดา) เพ่ือแจกจา่ ยใหก้ บั คนในชมุ ชน และจากการตรวจสารเคมีตกคา้ งในรา่ งกายของคนในพืน้ ท่ี พบวา่ สารเคมีตกคา้ งในอตั ราคอ่ นขา้ งต่ำ� พฤตกิ รรมการออกกำ� ลงั กาย คนในชมุ ชนมีความต่ืนตวั เก่ียวกบั การออกกำ� ลงั กาย เทศบาล และ รพ.สต. จงึ มีการจดั ทำ� โครงการว่ิงรมิ คลองกา้ วขวา และขอรบั การ สนบั สนนุ จากผปู้ ระกอบการโรงงานในพืน้ ท่ี เช่น เสือ้ วสั ดอุ ปุ กรณต์ า่ ง ๆ ซง่ึ ไดร้ บั การสนบั สนนุ จากผปู้ ระกอบการในพืน้ ท่ีเป็นอยา่ งดี ทงั้ นี้ ตงั้ แตก่ ารเปิดตวั โครงการโดยมีนายอำ� เภอมาเป็นประธานพธิ ีเปิด ทำ� ใหก้ ระแสการออกกำ� ลงั กายไดร้ บั ความนิยมจากคนในพืน้ ท่ีเป็นอยา่ งมาก คนในชุมชนมีความสนใจ และใหค้ วามรว่ มมือในการเขา้ รว่ มกิจกรรมของหน่วยงานภาครฐั ทกุ กิจกรรม ไม่ว่าจะเป็น ป่ันจกั รยาน เดนิ ว่ิง เพ่ือสขุ ภาพ ฯลฯ โดยเฉพาะกลมุ่ วยั ทำ� งานและผสู้ งู อายุ สว่ นเดก็ นกั เรยี นจะรว่ มกิจกรรมของทางโรงเรยี น กศน. สนบั สนนุ กิจกรรมของโรงเรยี นผสู้ งู อายุ เชน่ การสอนรำ� ไทย ซง่ึ ทาง รพ.สต. จะสอดแทรกกิจกรรมยืดเหยียด วอรม์ รา่ งกาย ฯลฯ

30 12 พ้ืนทีต่ ้นแบบ : หอ้ งปฏิบัติการชมุ ชนเพือ่ สังคมผ้สู งู อายุ เล่ม 2 นอกจากนี้ เทศบาลตำ� บลไผ่ต่ำ� มีการสนบั สนนุ อปุ กรณอ์ ออกกำ� ลงั กาย และปิดถนนบางช่วงเวลา เพ่ือใหค้ นในชมุ ชนใชพ้ ืน้ ท่ีถนนในการ ออกกำ� ลงั กาย เชน่ เดนิ วง่ิ ป่ันจกั รยาน ฯลฯ นอกจากนี้ยงั มกี ารดแู ลสภาพแวดลอ้ มของถนนใหม้ คี วามสะอาดและสวยงาม รวมทงั้ ตดิ ไฟสอ่ งสวา่ ง เพ่ืออำ� นวยความสะดวกและจงู ใจใหค้ นออกมากำ� ลงั กาย พฤติกรรมการนอน คนในชุมชนส่วนหน่ึงมีปัญหานอนไม่หลับ อาจจะมีสาเหตุมาจากความเครียดและวัย ซ่ึงพบว่าบางส่วนมีการใชย้ านอนหลับ แต่ในระยะหลงั จะส่งเสริมเร่ืองการกินอาหารท่ีถูกตอ้ งเพ่ือใหน้ อนหลบั เช่น มือ้ เย็นตอ้ งกินนอ้ ย ๆ และงดด่ืมชากาแฟในช่วงบ่าย-เย็น นอกจากนี้ ยงั มีสว่ นหนง่ึ ท่ีมีความกงั วล รอคอยลกู หลานกลบั จากทำ� งาน หรอื มีปัญหาเรอ่ื งเสยี งรบกวนจากรถยนต์ สขุ ภาพจิต ผสู้ งู อายมุ ีความเครียดจากการเป็นห่วง และคิดถึงลกู หลาน ทงั้ นี้ มีวดั ราษฎรศ์ รทั ธาธรรม เป็นจดุ ศนู ยร์ วมทางดา้ นจิตใจของคน ในชมุ ชน ปญั หาบุหรี่ สรุ า ยาเสพติด พบปัญหาการใชย้ าเสพติดและไดร้ บั การบำ� บดั จนสามารถเลิกได้ ส่วนบุหร่ีและสรุ า รพ.สต. ไดเ้ ปิดบริการบำ� บดั รกั ษา โดยใชย้ า และการบำ� บดั ทางจิตใจ โดยชีใ้ หผ้ รู้ บั บรกิ ารเหน็ ถงึ ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพ สขุ ภาพช่องปาก รพ.สต. มีทนั ตภิบาลดแู ลสขุ ภาพช่องปากของผสู้ งู อายุ และมีเคร่ืองทนั ตกรรมสามารถใหบ้ ริการฟันปลอม ขดู หินปนู และอดุ ฟัน ใหก้ บั คนในชมุ ชนท่ีอยใู่ นพืน้ ท่ีดแู ล รพ.สต. มีการใชน้ วตั กรรมในการใหค้ วามรูด้ า้ นทนั ตกรรม โดยใช้ QR Code สามารถสแกนและรบั ขอ้ มลู ความรูต้ า่ ง ๆ ไดใ้ นทนั ที สภาพแวดล้อมทางกายภาพ เทศบาลตำ� บลไผต่ ่ำ� มีรถเก็บขยะ 2 คนั นอกจากนี้ ยงั มีโครงการคดั แยกขยะ และสอดแทรกเรอ่ื งการคดั แยกขยะในทกุ การประชมุ โดย มีหมู่ 3 หมู่ 7 เป็นหมบู่ า้ นนำ� รอ่ งคดั แยกขยะ นอกจากนี้ ยงั มีธนาคารขยะ รบั ซือ้ ขยะจากครวั เรอื น เพ่ือสง่ เสรมิ การออมใหก้ บั คนในพืน้ ท่ี พชอ.หนองแค มีการดำ� เนินงานในประเดน็ สำ� คญั คือ การดแู ลผสู้ งู อายุ ผปู้ ่วยตดิ เตียงผปู้ ่วยระยะสดุ ทา้ ย อบุ ตั เิ หตุ และการจดั การขยะ โดยมีพืน้ ท่ีตำ� บลไผต่ ่ำ� และตำ� บลบวั ลอย เป็นพืน้ ท่ีในการดำ� เนินงาน ในพนื้ ท่มี ปี ัญหาเรอ่ื งมลภาวะจากโรงงานอตุ สาหกรรม เชน่ กลน่ิ เหมน็ จากโรงงานอาหารสตั ว์การปลอ่ ยนำ้� เสยี จากโรงงานอตุ สาหกรรม

31 แตห่ ลงั จากท่ีมีการรอ้ งเรยี นจากชาวบา้ นก็ทำ� ใหโ้ รงงานมีการจดั การบำ� บดั นำ้� เสียก่อนปลอ่ ยลงสธู่ รรมชาติ เทศบาลดแู ลสภาพบา้ นของกลมุ่ ผสู้ งู อายุ ผพู้ ิการ และผดู้ อ้ ยโอกาส ใหม้ ีความเหมาะสมกบั การใชช้ ีวิตของแตล่ ะกลมุ่ ประชากร กิจกรรมเด่นของพ้ืนท่ี โรงเรียนผสู้ งู อายุ ทำ� ใหเ้ กิดการกระตนุ้ ใหค้ นในชมุ ชนออกมารว่ มกิจกรรม โดยเฉพาะการทำ� ใหผ้ สู้ งู อายอุ อกมาส่สู งั คมมากขึน้ เหน็ ความสำ� คญั ของการทำ� กิจกรรมรว่ มกนั ทำ� ใหส้ ามารถระดมกำ� ลงั คนในการทำ� กิจกรรมตา่ ง ๆ ได้เชน่ กิจกรรมทำ� ความสะอาด จติ อาสา ฯลฯ ปราชญช์ าวบา้ นสอนทำ� อาหารคาวหวาน เพ่ือฟื้นฟภู มู ิปัญญาทอ้ งถ่ินท่ีใกลจ้ ะสญู หายไป ชมรมผสู้ งู อายุ มีการจดั สวสั ดกิ ารใหส้ มาชิก เชน่ เงินชว่ ยทำ� ศพ และงบประมาณในการจดั กิจกรรมเย่ียมเยือนผสู้ งู อายุ และสรา้ ง ความอบอนุ่ ใหผ้ สู้ งู อายุ จดุ แขง็ ของพน้ื ที่ รพ.สต. ชมุ ชน และหนว่ ยงานในพืน้ ท่ี มีการกำ� หนดเปา้ หมายรว่ มกนั และส่อื สารทำ� ความเขา้ ใจกบั ทกุ ฝ่าย ทำ� ใหเ้ กิดความรว่ มมือ จากทกุ ภาคสว่ นในพืน้ ท่ี ผนู้ ำ� ทอ้ งถ่ิน แกนนำ� ชมุ ชน และเจา้ หนา้ ท่ี รพ.สต. เป็นคนในพืน้ ท่ี ทำ� ใหค้ นในชมุ ชนใหค้ วามรว่ มมือกบั ทกุ กิจกรรม เทศบาลใหค้ วามสำ� คญั กบั ส่งิ แวดลอ้ ม สขุ ภาพ และคณุ ภาพชีวติ ของคนในพืน้ ท่ี ประเด็นปัญหาที่พ้นื ที่มีความตระหนักและต้องการดำ� เนนิ การ จากผลการสนทนากลมุ่ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ พบวา่ พืน้ ท่ีมีความพรอ้ มในทกุ ๆ ดา้ น แตย่ งั มี ประเดน็ ท่ียงั เป็นปัญหา คือ พฤตกิ รรมดา้ นสขุ ภาพโดยเฉพาะพฤตกิ รรมการกินของคนในพืน้ ท่ี โดยมีสาเหตทุ ่ีสำ� คญั คือ พฤตกิ รรมการบรโิ ภค อาหารของวยั แรงงาน กินแกงถงุ อาหารตามสมยั นิยม ทำ� ใหอ้ ยากรูอ้ ยากลอง ตดิ รสชาตผิ งชรู ส เนน้ ความสะดวก งา่ ย รวดเรว็ และประชาชน ขาดความตระหนกั รูเ้ ก่ียวกบั การบรโิ ภคอาหาร ขาดการออกกำ� ลงั กายท่ีเหมาะสม คนในครอบครวั และชมุ ชนขาดความรูแ้ ละความตระหนกั เก่ียวกบั การบรโิ ภคอาหารท่ีถกู ตอ้ ง การท่ปี ระชาชนมพี ฤตกิ รรมการบรโิ ภคท่ไี มเ่ หมาะสม บรโิ ภคอาหารหวาน มนั เคม็ เนน้ รสชาติ สง่ ผลทำ� ใหอ้ ตั ราจำ� นวนผปู้ ่วยโรค NCDs มีอตั ราคอ่ นขา้ งสงู เช่น เบาหวาน 96 คน ความดนั โลหิตสงู 209 คน เบาหวานและความดนั โลหิตสงู 77 คน โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ตำ� บลไผต่ ่ำ� จงึ ไดร้ ว่ มกนั วางแผนการดำ� เนินงานเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน

32 12 พืน้ ที่ต้นแบบ : ห้องปฏบิ ัตกิ ารชมุ ชนเพอื่ สังคมผูส้ งู อายุ เลม่ 2 กรอบแนวทางการด�ำเนนิ งาน จากการประมวลผลการวิเคราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลไผ่ต่ำ� โดยการมีส่วนร่วมของคนในพืน้ ท่ีในการร่วมคิด รว่ มเรียนรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปส่กู ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขึน้ ตามบริบทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนดเปา้ หมาย ในการท่ีจะ “ลดความเส่ียงในการป่ วยด้วยโรค NCDs” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทางในการพฒั นาและกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถ ดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางในการพฒั นา กจิ กรรม สรา้ งความตระหนกั เรอ่ื งการบรโิ ภคอาหารปลอดภยั ใหค้ วามรูแ้ ละสรา้ งความตระหนกั ใหค้ นในครอบครวั ใหก้ บั คนในชมุ ชน ใหค้ วามรูแ้ ละประชาสมั พนั ธต์ ามวดั และงานบญุ ประเพณีสำ� คญั ๆ ท่ีผสู้ งู อายุ เขา้ รว่ มกิจกรรม โดยใหพ้ ระหรอื มคั นายกเป็นผใู้ หค้ วามรูแ้ ละประชาสมั พนั ธเ์ ก่ียวกบั สง่ เสรมิ รา้ นอาหารเพ่ือสขุ ภาพ/รา้ นอาหารตน้ แบบ อาหารพระ “ตกั บาตรอยา่ งไรใหไ้ ดบ้ ุญ” การบรโิ ภคอาหารท่ีปลอดภยั ลดหวาน มนั เคม็ และลดความเส่ยี งตอ่ การเกิดโรค NCDs สง่ เสรมิ การออกกำ� ลงั กาย สง่ เสรมิ ฟื้นฟกู ิจกรรม อสม. อาสาสมคั ร “คนค้นครัว” จดั อบรมใหร้ า้ นอาหารและรบั สมคั รรา้ นท่ีสมคั รใจเขา้ รว่ มโครงการแสวงหาแหลง่ ทนุ เพ่ือสนบั สนนุ การดำ� เนินงานรา้ นอาหารตน้ แบบ จดั กิจกรรมออกกำ� ลงั กายท่ีเหมาะสมกบั ผสู้ งู อายุ การมีสว่ นร่วมของภาคเี ครอื ขา่ ย การมีส่วนรว่ ม ภาคเี ครอื ข่าย ปรุงและจำ� หนา่ ยอาหารเพ่ือสขุ ภาพ ประชาสมั พนั ธ์ ส่อื สาร และประสานความรว่ มมือจากทกุ ภาคสว่ นท่ีเก่ียวขอ้ ง รา้ นอาหาร/แมค่ รวั สนบั สนนุ วสั ดอุ ปุ กรณท์ ่ีจำ� เป็น อปท./รพ.สต. คน้ หาแกนนำ� ขบั เคล่อื น/คนตน้ แบบ เป็นตน้ แบบในการเปิดตวั โครงการ และเชิญคนสำ� คญั มารว่ มเปิดตวั โครงการ เพ่ือสรา้ งกระแสสงั คม แกนนำ� ชมุ ชน/อสม./ผใู้ หญ่บา้ น สนบั สนนุ มาตรการทางเศรษฐกิจ กองทนุ ตา่ ง ๆ เทศนาและใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั การงดอาหารหวาน มนั เคม็ รวมถงึ แนวทางตกั บาตรอยา่ งไรใหไ้ ดบ้ ญุ วดั /พระ ใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั อนั ตรายจากการบรโิ ภคอาหารหวาน มนั เคม็ โรงเรยี นผสู้ งู อายุ ปลกู ผกั ปลอดสารสง่ ใหแ้ มค่ า้ /รา้ นอาหาร โรงเรยี น

33 กรณศี กึ ษาที่ 5 ครอบครัวต้นแบบสขุ ภาพดี ไมม่ เี ด็กน�ำ้ หนักเกนิ : ตำ� บลสองพี่น้อง อ�ำเภอสองพนี่ อ้ ง จังหวดั สพุ รรณบุรี สถานการณส์ ขุ ภาวะในพื้นท่ี พฤตกิ รรมการบรโิ ภคอาหาร/โภชนาการ คนในพืน้ ท่ีสว่ นใหญ่มีอาชีพคา้ ขาย ทำ� ใหส้ ว่ นใหญ่มกั จะซือ้ อาหารถงุ แกงสำ� เรจ็ รูป แตย่ งั มีบางสว่ นท่ีสามารถปลกู ผกั เลยี้ งปลา และ ประกอบอาหารทานเอง สว่ นผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญ่ไมม่ ีปัญหาในการบดเคีย้ วอาหาร พฤติกรรมการออกกำ� ลงั กาย เทศบาลเมืองสองพ่ีนอ้ ง มีชมรมออกกำ� ลังกาย และมีการสรา้ งแกนนำ� ในการออกกำ� ลังกายเตน้ แอโรบิก ซ่ึงมีการดำ� เนินงาน อย่างสม่ำ� เสมอ มาตงั้ แต่ปี 2538 และปัจจุบนั ปรบั เปล่ียนเป็นการเตน้ บาสโลบ ชมรมไมพ้ ลอง ฯลฯ โดยมีกิจกรรมออกกำ� ลงั กาย 4 วนั ตอ่ สปั ดาห์ ปัจจบุ นั ชมรมผสู้ งู อายมุ ีสมาชิกชมรม จำ� นวน 202 คน ไดร้ บั การสนบั สนนุ จากกองทนุ หลกั ประกนั สขุ ภาพในการดำ� เนินกิจกรรม เดือนละ 1 ครงั้ เก่ียวกบั การใหค้ วามรูด้ า้ นการออกกำ� ลงั กาย การบรโิ ภคอาหาร สขุ ภาพจิต การสวดมนต์ ทงั้ ทางรา่ งกายและจิตใจ นอกจากนี้ ยงั มีโครงการผูส้ งู อายุสขุ ภาพดี ชีวีเป็นสขุ มีการใหค้ วามรูผ้ ูส้ งู อายุ ผูส้ งู อายุใหค้ วามสนใจเพราะมีอาหารกลางวนั เลีย้ ง ใหผ้ ูส้ งู อายุได้ เตน้ ชา้ ๆ ทำ� ใหไ้ ดพ้ บปะพดู คยุ กนั มีกระแสการออกกำ� ลงั กายจากทุกเพศทุกวยั ท่ีสวนสุขภาพ เร่ิมตงั้ แต่ 07.00 น. คนนิยมเดินว่ิง กิจกรรมฟิ ตเนส เตน้ แอโรบิค การเตน้ ยางยดื มวยไทย แบดมนิ ตนั ปิงปอง มกี ารเดนิ รมิ เขอ่ื นเพอ่ื ออกกำ� ลงั กายเพอ่ื สขุ ภาพ และมกี ารรวมกลมุ่ เพอ่ื ออกกำ� ลงั กายอยา่ งสม่ำ� เสมอ มีการของบประมาณสนบั สนนุ จากเทศบาล ภายหลงั มาขอกองทนุ หลกั ประกนั เพ่ือสขุ ภาพ พฤตกิ รรมการนอน คนในชมุ ชนบางบา้ นนอนไมค่ อ่ ยหลบั เนอ่ื งจากมเี ดก็ วยั รุน่ รวมแกง๊ เป็นเดก็ แวน้ ซง่ิ มอเตอรไ์ ซค์ในชว่ งเวลากลางคนื จงึ ไดม้ กี ารประสานงาน ไปยงั เจา้ หนา้ ท่ีตำ� รวจ เพ่ือใหม้ าควบคมุ ดแู ล สขุ ภาพจิต อสม. มีความรูด้ า้ นการดแู ลสขุ ภาพ โดยไดร้ บั คำ� แนะนำ� จากเจา้ หนา้ ท่ีของโรงพยาบาล นอกจากนี้ อสม. ยงั มีการประสานกบั วดั เพ่ือจดั ทำ� โครงการสวดมนตท์ กุ วนั อาทิตย์ วนั พระ และวนั สำ� คญั ทางศาสนา ในเวลา 18:00 - 20:00 น. และมีเจา้ หนา้ ท่ีของโรงพยาบาล และเทศบาลดำ� เนินการตรวจคดั กรองสขุ ภาพ การคดิ การดแู ลตวั เอง เพ่ือไมใ่ หผ้ สู้ งู อายเุ ครยี ด

34 12 พื้นทต่ี น้ แบบ : หอ้ งปฏิบัตกิ ารชมุ ชนเพือ่ สงั คมผ้สู งู อายุ เลม่ 2 ปัญหาบหุ ร่ี สรุ า ยาเสพติด พบปัญหาบหุ ร่ี สรุ า และยาเสพตดิ บา้ งเลก็ นอ้ ย แตไ่ มไ่ ดส้ รา้ งความเดือนรอ้ นใหก้ บั คนในพืน้ ท่ี สขุ ภาพช่องปาก มีการตรวจสขุ ภาพชอ่ งปากของผสู้ งู อายุ ซง่ึ ผสู้ งู อายบุ างคนไมม่ ีฟันปลอม แตไ่ มม่ ีปัญหาในการบดเคีย้ วอาหาร ทงั้ นี้ พบวา่ ผสู้ งู อายุ ไมน่ ิยมใสฟ่ ันปลอมในการบดเคีย้ วอาหาร สภาพแวดล้อมทางกายภาพ เทศบาลมีการจดั การขยะอยา่ งเป็นระบบ มีการจดั ทำ� โครงการ “ถนนปลอดถงั ขยะ” โดยแจง้ ใหท้ กุ บา้ นคดั แยกขยะและใสถ่ งุ ขยะสดี ำ� มีการแจง้ เวลาในการมาเก็บขยะ และเก็บเฉพาะในเขตเทศบาล โดยเทศบาลมีหลมุ ฝังกลบขยะของเทศบาล ทงั้ นี้ทกุ ชมุ ชนจะมีถงั ขยะอนั ตราย และขยะติดเชือ้ โดยมี อสม. แจง้ ขอ้ มลู ใหก้ บั ชาวบา้ นในชมุ ชน โดยจะมีรถเทศบาลมาเก็บเป็นช่วงเวลา เพ่ือนำ� ไปรวมกบั ของโรงพยาบาล นอกจากนี้ ยงั มีการจดั ทำ� โครงการบา้ น อสม.น่าอยู่ บา้ นน่าอยู่ หลงั บา้ นน่ากิน มีการปลกู ผกั สวนครวั และมีการดแู ล จดั การแหล่งนำ้� ขงั เพ่ือปอ้ งกนั การเป็นแหลง่ เพาะพนั ธลุ์ กู นำ้� ยงุ ลาย จุดเดน่ ของพืน้ ที่ กลมุ่ อสม. ในเขตเทศบาลมคี วามเขม้ แขง็ และมจี ติ อาสา ในทกุ การดำ� เนนิ กิจกรรมทงั้ ในชมุ ชน และนอกชมุ ชน มกี ารประชมุ ทกุ เดอื น และมมี าตรการของกลมุ่ จดั การกนั เองในเรอ่ื ง คนท่ไี มม่ าประชมุ ตอ้ งโดนหกั เบยี้ ประชมุ เดอื นละ 100 บาท หากมี อสม. ท่ปี ่วย จะมกี ารรวมเงนิ กนั คนละ 5 บาท เพ่ือไปเย่ียมเพ่ือน และหากมี อสม. เสียชีวิต จะรวมเงินคนละ 20 บาท ทำ� พวงหรดี และคา่ ทำ� บญุ มอบใหเ้ จา้ ภาพ ชมรมผสู้ งู อายมุ ีความเขม้ แขง็ สว่ นใหญ่ใหค้ วามรว่ มมือ และมีความสนใจในการทำ� กิจกรรม เพราะอยากมาเจอเพ่ือน ประเดน็ ปัญหาทพี่ ้ืนทม่ี ีความตระหนักและตอ้ งการด�ำเนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ พบวา่ พืน้ ท่ีมีความพรอ้ มในทกุ ๆ ดา้ น แตย่ งั มีประเดน็ ท่ียงั เป็นปัญหา คือ ปัจจบุ นั ผสู้ งู อายมุ ีการมารวมตวั ท่ีเทศบาลมีแตผ่ สู้ งู อายคุ นเดิม ๆ หนา้ เดิม ๆ เน่ืองจากยงั มีผสู้ งู อายบุ างกลมุ่ ไมใ่ หค้ วามสำ� คญั กบั กิจกรรม นอกจากนี้ยงั มีปัญหาเรอ่ื งเดก็ มีภาวะนำ้� หนกั เกินเกณฑ์เน่ืองจากมีการรบั ประทานอาหารจานดว่ น ตดิ นำ้� อดั ลม และพอ่ แมต่ ามใจลกู ท่ีประชมุ จงึ ไดร้ ว่ มกนั จดั ทำ� วางแผนเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน

35 กรอบแนวทางการดำ� เนินงานแนวทางการดำ� เนินงาน จากการประมวลผลการวิเคราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลไผ่ต่ำ� โดยการมีส่วนร่วมของคนในพืน้ ท่ีในการร่วมคิด รว่ มเรียนรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปส่กู ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขึน้ ตามบริบทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนดเปา้ หมาย ในการท่ีจะ “พฒั นาครอบครัวตน้ แบบสุขภาพดี ไม่มเี ดก็ นำ�้ หนักเกนิ ” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทางในการพฒั นาและกิจกรรมตา่ ง ๆ ท่ีชมุ ชน สามารถดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางในการพฒั นา กิจกรรม อบรมใหค้ วามรูด้ า้ นโภชนาการ ประสานนกั โภชนาการจาก รพ. เพ่ือเขา้ ไปใหค้ วามรูใ้ นโรงเรยี นเก่ียวกบั การบรโิ ภคอาหารท่ีถกู ตอ้ ง สง่ เสรมิ การออกกำ� ลงั กาย จดั กิจกรรมออกกำ� ลงั กายในโรงเรยี น ครอบครวั ตน้ แบบ เปิดรบั เดก็ และครอบครวั ท่ีมีความสมคั รใจในการเป็นครอบครวั นำ� รอ่ ง นำ� แอปพลเิ คชนั คอรส์ ลดนำ้� หนกั ออนไลนข์ องผใู้ หญ่มาปรบั ใชก้ บั เดก็ ท่ีเขา้ รว่ มโครงการ ช่งั นำ้� หนกั ก่อนเขา้ รว่ ม และมีการช่งั นำ้� หนกั ทกุ สปั ดาห์ เพ่ือตดิ ตามผล เจา้ หนา้ ท่ีคอยกำ� กบั ติดตามและใหค้ ำ� แนะนำ� การมสี ว่ นร่วมของภาคเี ครอื ขา่ ย ภาคเี ครือขา่ ย การมีสว่ นร่วม กองทนุ หลกั ประกนั สขุ ภาพของเทศบาลเมือง สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินงาน สองพ่ีนอ้ ง/เทศบาลเมืองสองพ่ีนอ้ ง โรงพยาบาล เจา้ หนา้ ท่ีใหค้ วามรู้ และคำ� แนะนำ� คอรส์ ลดนำ้� หนกั ออนไลน์ เรอ่ื งการออกกำ� ลงั กาย (นกั โภชนาการ /นกั วิทยาศาสตรก์ ารกีฬา/เจา้ หนา้ ท่ี) การรบั ประทานอาหาร ผปู้ กครอง ใหก้ ำ� ลงั ใจ และสนบั สนนุ ควบคมุ การรบั ประทานอาหารของเดก็ และชวนกิจกรรม การออกกำ� ลงั กายของเดก็ อยา่ งสม่ำ� เสมอ ครู โรงเรยี น ครูอนามยั ชว่ ยตดิ ตาม และช่งั นำ้� หนกั เจา้ หนา้ ท่ีสาธารณสขุ ของเทศบาล ประสานงาน ความรว่ มมือจากทกุ ภาคสว่ นท่ีมีความเก่ียวขอ้ งตดิ ตามการดำ� เนินงาน

36 12 พื้นท่ตี น้ แบบ : หอ้ งปฏิบัติการชุมชนเพอ่ื สังคมผู้สงู อายุ เล่ม 2 กรณศี ึกษาที่ 6 การสง่ เสริมใหผ้ สู้ งู อายเุ ข้าร่วมกิจกรรมทางสังคม : ตำ� บลดอนเกาะกา อำ� เภอบางน�้ำเปร้ยี ว จังหวัดฉะเชิงเทรา สถานการณ์ในพน้ื ท่ี พฤตกิ รรมการบรโิ ภคอาหาร/โภชนาการ คนในชมุ ชนท่ีทำ� งานนอกบา้ นนิยมซือ้ อาหารถงุ /แกงถงุ ตามตลาดนดั สว่ นคนท่ีมีเวลาทำ� อาหารมกั จะซือ้ ของสดจากรถตลาดเคล่อื นท่ี และทำ� อาหารทานเอง ทงั้ นี้ พฤติกรรมการบรโิ ภคอาหารมีการเปล่ียนแปลงหลงั การระบาดของเชือ้ โควิด 19 ท่ีจากเดิมจะออกไปทานอาหาร กลางวนั ท่รี า้ นเปลย่ี นเป็นนำ� อาหารมาทานเอง หรอื เลอื กรา้ นท่สี ะอาดปลอดภยั บางหลงั คาเรอื นมกี ารปลกู ผกั ปลอดสารพษิ แตไ่ มม่ กี ารรวมกลมุ่ นอกจากนี้ยงั มกี ารตรวจหาสารปนเปือ้ นในอาหาร โดยจะมกี ารตรวจหาสารพษิ ของรถตลาดเคลอ่ื นทแ่ี ตไ่ มพ่ บสารปนเปือ้ น สว่ นดา้ นเกษตรกรรม มีการใชส้ ารเคมีในการทำ� เกษตรกรรม คนในชมุ ชนสว่ นใหญ่เป็นชาวมสุ ลมิ วฒั นธรรมการบรโิ ภคอาหารเสย่ี งเบาหวาน ความดนั เพราะเนน้ หวาน มนั เคม็ ถา้ รสชาตไิ มถ่ กู ปาก ชาวบา้ นก็จะไมซ่ ือ้ สว่ นพฤตกิ รรมการรบั ประทานยาของผปู้ ่วยเรอื้ รงั หมอจะใหพ้ กถงุ ยามาใหห้ มอตรวจดู และเวลาท่ีลงเย่ียมบา้ นก็จะขอดยู า หรอื ใชว้ ธิ ีการสอบถามเป็นรายบคุ คล สว่ นวยั ทำ� งานเนน้ ทานอาหารฟาสตฟ์ ดู ชาบู หมกู ระทะ ไมค่ อ่ ยรบั ประทานผกั และผลไม้ พฤติกรรมการออกกำ� ลงั กาย บรบิ ทของชมุ ชนบา้ นอยคู่ อ่ นขา้ งไกลกนั ตา่ งคนตา่ งอยู่และสว่ นใหญม่ อี าชพี ทำ� นา/เกษตรกรรมทำ� ใหไ้ มค่ อ่ ยมกี ารรวมกลมุ่ ออกกำ� ลงั กาย เพราะคนในชมุ ชนสว่ นใหญ่ตอ้ งทำ� นา แตย่ งั มบี างสว่ นท่มี กี ารออกกำ� ลงั กายท่บี า้ น สว่ นในโรงเรยี นกจ็ ะมกี จิ กรรมออกกำ� ลงั กาย “โชป้า ชายดป์ ้า” ของกรมอนามยั การออกกำ� ลงั กายของเยาวชน ผใู้ หญ่บา้ นบางหมบู่ า้ นใหค้ วามสำ� คญั กบั การสนบั สนนุ ใหเ้ ยาวชนเลน่ กีฬา เชน่ ฟตุ ซอล ฯลฯ ผสู้ งู อายุ สว่ นใหญ่ไมม่ ีการออกกำ� ลงั กายอยา่ งเป็นกิจจะลกั ษณะ เน่ืองจากไมส่ ะดวกในการรวมกลมุ่ ทำ� กิจกรรมออกกำ� ลงั กาย แตจ่ ะมีการทำ� งานบา้ น ทงั้ นี้ คลนิ ิกเบาหวาน ความดนั มีกิจกรรมออกกำ� ลงั กายตอนเชา้ แตห่ ลงั จากโควดิ 19 ทำ� ใหก้ ิจกรรมนีห้ ายไป พฤตกิ รรมการนอน ผสู้ งู อายแุ ละคนในชมุ ชนสว่ นใหญ่นอนเรว็ และต่ืนเชา้ (นอน 2 ทมุ่ ต่ืนตี 4) เพราะสว่ นใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรม เหน็ดเหน่ือยจาก การทำ� งานจงึ ทำ� ใหน้ อนหลบั สว่ นผสู้ งู อายทุ ่ีไดน้ อนกลางวนั ก็อาจมีอาการนอนไมห่ ลบั บา้ งเป็นบางคน ผลจากการประเมินในคลนิ ิกสว่ นใหญ่ พบวา่ จะนอนหลบั ดี แตม่ ีผสู้ งู อายบุ างสว่ นจะมีการขอใหห้ มอจา่ ยยานอนหลบั ให้ เพราะนอนกลางวนั ทำ� ใหก้ ลางคืนนอนไมห่ ลบั

37 สขุ ภาพจติ ผลจากการประเมนิ 2Q ไมพ่ บภาวะทอ้ แทซ้ มึ เศรา้ ของผสู้ งู อายุแนวโนม้ คนไขจ้ ติ เวชเพม่ิ ขนึ้ เนอ่ื งจากมปี ัญหายาเสพตดิ ในพนื้ ทพ่ี อสมควร ปัญหาบุหร่ี สุรา ยาเสพตดิ ในพืน้ ท่ีมีปัญหาการใชย้ าบา้ และกระทอ่ ม ใน 2 กลมุ่ คือ กลมุ่ วยั ทำ� งานจะเสพกระทอ่ มเพ่ือทำ� งาน สว่ นกลมุ่ วยั รุน่ จะเสพเพ่ือใหม้ นึ เมา ช่วงท่ียาบา้ แพงก็จะมีการเปล่ียนมาด่ืมสุราและนำ้� กระท่อม แต่ถา้ ยาบา้ ถูกลงก็จะเปล่ียนมาเสพยาบา้ ทำ� ใหป้ ัญหาเร่ืองผูป้ ่ วยจิตเวช มีแนวโนม้ เพ่ิมสงู ขนึ้ การด่ืมสรุ าสว่ นใหญ่เป็นพฤติกรรมการสงั สรรคท์ ่วั ไป ไม่ไดส้ รา้ งปัญหาใหก้ บั คนในชมุ ชน สว่ นการบรโิ ภคยาสบู มีอย่ทู ่วั ไป ในกลมุ่ ผสู้ งู อายมุ ีการใชใ้ บจากแทนบหุ ร่ี แต่ อสม. มีการสำ� รวจขอ้ มลู การด่ืมสรุ าและบรโิ ภคยาสบู ท่ีเลกิ ไดส้ ว่ นใหญ่จะเลกิ ไดด้ ว้ ยตวั เอง มีบางสว่ นท่ี เขา้ มาขอชาชงหญา้ ดอกขาว โดยรบั มาจาก รพ.บางนำ้� เปรยี้ ว และมีการแนะนำ� ใหเ้ พ่ือนใชต้ อ่ สุขภาพช่องปาก ผสู้ งู อายมุ ีปัญหาเรอ่ื งสขุ ภาพฟัน แต่ รพ.สต.ดอนเกาะกา ไมม่ ีทนั ตภิบาลท่ีอยปู่ ระจำ� แตเ่ ป็นการเวียนมาชว่ ยใหบ้ รกิ าร มีการคดั กรอง และหากพบเคสยากก็จะสง่ ตอ่ เคสไปท่ีโรงพยาบาล เชน่ กระดกู งอก ฯลฯ การเขา้ ถงึ ระบบบรกิ ารดา้ นสขุ ภาพฟันคอ่ นขา้ งเขา้ ถงึ ไดย้ าก และ พฤตกิ รรมของผสู้ งู อายเุ องท่ีไมเ่ คยชินกบั การใชฟ้ ันปลอม สง่ ผลใหผ้ สู้ งู อายมุ ีปัญหาเรอ่ื งอาการทอ้ งผกู ทอ้ งอืด เพราะไมส่ ามารถเคีย้ วอาหาร ไดอ้ ยา่ งเตม็ ท่ี นอกจากนี้ ยงั มีการใหบ้ รกิ ารดแู ลสขุ ภาพฟันใหก้ บั เดก็ 0-5 ปี และเดก็ นกั เรยี นในโรงเรยี น ซง่ึ คนในพืน้ ท่ีสว่ นใหญ่ไมน่ ิยมเขา้ รบั บรกิ ารคลนิ ิกทนั ตกรรม จะเขา้ คลนิ ิกตอ่ เม่ือมีปัญหาเรอ่ื งสขุ ภาพชอ่ งปาก ยกเวน้ กลมุ่ คนท่ีทำ� งานโรงงานท่ีมีสวสั ดกิ าร สภาพแวดล้อมทางกายภาพ เทศบาลไมม่ ีรถขยะ เน่ืองจากงบประมาณท่มี อี ยคู่ อ่ นขา้ งจำ� กดั ไมส่ ามารถจดั ซอื้ ได้อยา่ งไรกต็ าม กองสาธารณสขุ จะมกี ารจดั ซอื้ ปลอก ซเี มนตแ์ จกจา่ ยตามบา้ น สว่ นขยะจะมีการคดั แยกขยะ สว่ นไหนท่ีใชไ้ ดก้ ็จะใหช้ าวบา้ นจำ� หนา่ ย สว่ นท่ีใชไ้ มไ่ ดช้ าวบา้ นก็จะเผา สว่ นการจดั การ ขยะในโรงเรยี นไดร้ บั งบประมาณสนบั สนนุ จาก สสส. โดยมีวตั ถปุ ระสงคเ์ พ่ือปลกู ฝังจิตสำ� นกึ ใหน้ กั เรยี นในโรงเรยี น มีการจดั ทำ� ธนาคารขยะ ใหเ้ ด็กนกั เรยี นมีเงินออม นอกจากนี้ ในชมุ ชนมีการประกวดบา้ นสะอาด เพ่ือสง่ เสรมิ การคดั แยกขยะครวั เรอื นซง่ึ เป็นตน้ ทางของขยะ ทำ� ให้ กวา่ 60 ครวั เรอื น เหน็ ความสำ� คญั ของการคดั แยกขยะ บางครวั เรือนบอกว่าตอ้ งการถมขยะในบ่อท่ีอยู่บริเวณบา้ นตัวเองใหเ้ ต็ม ซ่ึงทำ� ใหเ้ กิดปัญหาอ่ืน ๆ ตามมา เป็นแหล่งรงั โรค เช่น ไขเ้ ลือดออก ฯลฯ สถานท่ีราชการ วดั โรงเรยี น มีมาตรการจดั การขยะ เพราะเทศบาลมีการสง่ เสรมิ การจดั การขยะท่ียอ่ ยสลายได้ เช่น ทำ� ป๋ ยุ หมกั นำ้� หมกั ชีวภาพ ฯลฯ

38 12 พื้นทตี่ น้ แบบ : หอ้ งปฏิบัติการชมุ ชนเพื่อสังคมผสู้ ูงอายุ เล่ม 2 สว่ นการจดั การขยะอนั ตราย จะมีถงั แดงตงั้ อยทู่ ่ี รพ.สต. สำ� หรบั ใหช้ าวบา้ นเอาขยะอนั ตรายมาทิง้ ซง่ึ ทางโรงพยาบาลจะมาเก็บขยะ สว่ นพวกหลอดไฟชาวบา้ นสว่ นใหญ่จะฝังกนั เอง สว่ นท่ีขายไดก้ ็จะขาย สภาพแวดลอ้ มเร่ืองท่ีอย่อู าศยั ของผสู้ งู อายุ มีงบประมาณจาก สปสช. ท่ีดแู ลเร่ืองผสู้ งู อายุ กล่มุ ติดบา้ นติดเตียงจะมีการประเมิน สภาพแวดลอ้ ม และปรบั สภาพแวดลอ้ มตามรอบงบประมาณท่ีไดร้ บั การสนับสนุนคือ 20,000 บาท ทำ� ใหไ้ ดร้ บั รางวัลตำ� บลตน้ แบบ จากศนู ยค์ มุ้ ครองคนไรท้ ่ีพง่ึ เน่ืองจากในพืน้ ท่ีเป็นพืน้ ท่ีเกษตรกรรม มีการใชส้ ารเคมีและยาฆา่ แมลง สง่ ผลตอ่ สขุ ภาพในระยะยาว เช่น โรคหอบหืด มะเรง็ ฯลฯ เพราะพฤติกรรมของเกษตรกรไม่ค่อยมีการป้องกันตนเองเวลาฉีดพ่นยาฆ่าแมลง อย่างไรก็ตาม มีการใหค้ วามรูเ้ ร่ืองการดูแลสุขภาพ ผา่ นชอ่ งทางตา่ ง ๆ เชน่ อสม. หอกระจายขา่ ว มสั ยิด ฯลฯ โดยหวั ขอ้ ท่ีส่อื สารขนึ้ อยกู่ บั สถานการณ์ กจิ กรรมเด่นในพน้ื ท่ี เทศบาลตำ� บลเกาะกา มีการจดั ทำ� ฐานขอ้ มลู ผดู้ อ้ ยโอกาส โดยแบ่งประเภทผปู้ ่ วยติดเตียง ผพู้ ิการ และสำ� รวจความตอ้ งการของ กล่มุ ผูด้ อ้ ยโอกาส และสนบั สนุนของใชต้ รงกับความตอ้ งการของแต่ละกล่มุ และมีการของบประมาณในการสนบั สนุนจากศนู ยค์ มุ้ ครอง คนไรท้ ่ีพ่ึง รายละ 3,000 บาท นอกจากนี้ ยังมีการจัดลำ� ดับความจำ� เป็นในการดูแลช่วยเหลือ และมีคนในชุมชนไดร้ บั การช่วยเหลือ ไปแลว้ กวา่ 50 คน ซง่ึ กลมุ่ ผปู้ ่วยตดิ เตียงจะมีสว้ มเคล่อื นท่ี สว่ นคนในชมุ ชนสว่ นใหญ่จะมีการปรบั เปล่ยี นเป็นชกั โครกและมีราวจบั นอกจากนี้ ยังมีการจัดทำ� “ธนาคารกายอุปกรณ์” เช่น ท่ีนอนลม เตียง เคร่ืองป่ันอาหารเหลว ฯลฯ ท่ีใช้กันในพืน้ ท่ีตำ� บลดอนเกาะกา โดยมี การจดั ทำ� ทะเบียนและการซอ่ มบำ� รุงอยา่ งเป็นระบบ ประเดน็ ปญั หาท่พี นื้ ท่ีมคี วามตระหนกั และตอ้ งการดำ� เนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ พบวา่ ประเดน็ สำ� คญั ในพืน้ ท่ีตำ� บลดอนเกาะ กา อนั ดบั ตน้ ๆ ท่ีควรมีการดำ� เนินการ ไดแ้ ก่ การสง่ เสรมิ ใหป้ ระชาชนทกุ ชว่ งวยั มีความรูแ้ ละความสามารถในการดแู ลตวั เอง และมีความพรอ้ ม ท่ีจะเป็นผสู้ งู อายอุ ย่างมีคณุ ภาพ การสง่ เสรมิ กิจกรรมทางกาย/การออกกำ� ลงั กายท่ีเหมาะสมและถกู ตอ้ ง การสง่ เสรมิ พฤติกรรมท่ีเหมาะสม ของแตล่ ะกลมุ่ วยั โดยเฉพาะการรบั ประทานผกั และผลไม้ รวมทงั้ การสง่ เสรมิ การรวมกลมุ่ ทำ� กิจกรรมทางสงั คมของผสู้ งู อายุ ซง่ึ เม่ือรว่ มกนั พจิ ารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เหน็ วา่ ปัญหาท่ตี อ้ งมกี ารดำ� เนนิ การอยา่ งเรง่ ดว่ น คอื ปัญหาของการท่ผี สู้ งู อายไุ มม่ กี ารรวมกลมุ่ ทำ� กิจกรรม โดยมีสาเหตทุ ่ีสำ� คญั คือ ผสู้ งู อายหุ ว่ งบา้ น หว่ งของ หว่ งสมบตั ิ การเดนิ ทางไมส่ ะดวก เน่ืองจากไมม่ ีคนคอยรบั -สง่ และขบั รถเองไมไ่ ดผ้ สู้ งู อายุ มีภาระท่ีตอ้ งเลีย้ งดหู ลาน ทำ� ใหม้ ีขอ้ จำ� กดั เร่อื งเวลาเพราะบ่าย 3 โมง ตอ้ งไปรบั หลาน ไม่เห็นประโยชนจ์ ากการเขา้ รว่ มกิจกรรมทางสงั คม รวมทงั้ สขุ ภาพไมเ่ อือ้ ตอ่ การเขา้ รว่ มกิจกรรม เน่ืองจากเดนิ ไมไ่ หว ปวดเขา่ ทำ� ใหไ้ มอ่ ยากเป็นภาระของผอู้ ่ืน

39 การท่ีผสู้ งู อายสุ ว่ นหนง่ึ ไมเ่ ขา้ รว่ มกิจกรรมโรงเรยี นผสู้ งู อายุ สง่ ผลทำ� ใหผ้ สู้ งู อายทุ ่ีอยตู่ ดิ บา้ นขาดโอกาสในการพฒั นาศกั ยภาพและรบั รู้ ข่าวสารขอ้ มูลท่ีเป็นประโยชนต์ ่อตนเอง เช่น การดูแลสุขภาพของผูส้ ูงอายุ เส่ียงต่อการหลงเช่ือโฆษณาชวนเช่ือ กลายเป็นคนติดบา้ น และเส่ียงต่อการเกิดภาวะซมึ เศรา้ ผสู้ งู อายมุ องไม่เห็นคณุ คา่ ของตวั เอง ฯลฯ ทำ� ใหช้ มุ ชนขาดการมีสว่ นรว่ มหรอื ความรว่ มมือจากผสู้ งู อายุ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บลดอนเกาะกา จงึ ไดร้ ว่ มกนั วางแผนเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน กรอบแนวทางการดำ� เนนิ งาน จากการประมวลผลการวเิ คราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลดอนเกาะกา โดยการมีสว่ นรว่ มของคนในพืน้ ท่ีในการรว่ มคดิ ร่วมเรียนรู้ ก�ำหนดทิศทาง และนำ� ไปสู่การออกแบบกิจกรรมเพ่ือแก้ไขปัญหาท่ีเกิดขึน้ ตามบริบทของชุมชน โดยได้มีการก�ำหนด เปา้ หมาย คือ “การส่งเสริมใหผ้ ู้สูงอายุเข้าร่วมกจิ กรรมทางสังคมมากขนึ้ ” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทางในการพฒั นากิจกรรมตา่ ง ๆ ท่ีชมุ ชน สามารถดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางในการพัฒนา กจิ กรรม ส่อื สารและสรา้ งการรบั รูใ้ หก้ บั คนในชมุ ชน สรา้ งแกนนำ� บอกตอ่ ขอ้ มลู และประชาสมั พนั ธป์ ระโยชนท์ ่ีจะไดร้ บั จากการเขา้ รว่ ม กิจกรรมทางสงั คม พฒั นากิจกรรมของโรงเรยี นผสู้ งู อายใุ หน้ า่ สนใจ สำ� รวจความตอ้ งการของผสู้ งู อายแุ ละพฒั นากิจกรรมใหม้ ีความหลากหลาย และมีความหลากหลาย และสอดคลอ้ งกบั วถิ ีชีวติ ของผสู้ งู อายุ สง่ เสรมิ การมีสว่ นรว่ มของผสู้ งู อายุ จดั กิจกรรมใหผ้ สู้ งู อายมุ ีสว่ นรว่ มในการขบั เคล่อื น เชน่ เพ่ือนชว่ ยเพ่ือน เพ่ือนเย่ียมเพ่ือน ฯลฯ อำ� นวยความสะดวกในการเดนิ ทางเขา้ รว่ มกิจกรรม เพ่ิมชอ่ งทางบรกิ ารรถรบั สง่ หรอื จบั คบู่ ดั ดี้ อสม. และผสู้ งู อายุ

40 12 พนื้ ทตี่ ้นแบบ : ห้องปฏิบตั ิการชมุ ชนเพื่อสงั คมผู้สงู อายุ เล่ม 2 การมีส่วนรว่ มของภาคเี ครือข่าย ภาคีเครือขา่ ย การมสี ่วนร่วม เทศบาลตำ� บลดอนเกาะกา งบประมาณ สถานท่ี เจา้ หนา้ ท่ี อปุ กรณใ์ นการจดั กิจกรรม รพ.สต. สนบั สนนุ วทิ ยากรใหค้ วามรู้ ใหบ้ รกิ ารดา้ นสขุ ภาพ อสม. แกนนำ� ชมุ ชน ชว่ ยแจง้ ขา่ วรา้ ย กระจายขา่ วดี ชีบ้ รกิ าร และประสานงานดา้ นสาธารณสขุ ผนู้ ำ� ชมุ ชน อำ� นวยความสะดวก ประชาสมั พนั ธ์ ใหค้ วามรว่ มมือ วดั และมสั ยิด สนบั สนนุ เครอ่ื งอปุ โภคบรโิ ภค วิทยากรและดแู ลดา้ นจิตใจ โรงเรยี น เป็นวิทยากร ความรว่ มมือจากครูและนกั เรยี น กิจกรรมของเดก็ และเยาวชนในโรงเรยี น กิจกรรมสนั ทนาการ สสอ./รพ.สต. วสั ดอุ ปุ กรณ์ วทิ ยากร ท่ีปรกึ ษา และจดั กระบวนการ กศน. วทิ ยากรดา้ นอาชีพ ผปู้ ระกอบการ/เอกชน สนบั สนนุ งบประมาณ วสั ดอุ ปุ กรณ์ และความรว่ มมือตา่ ง ๆ

41 กรณีศึกษาท่ี 7 การเฝ้าระวังดา้ นสขุ ภาพและสง่ิ แวดลอ้ มโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน : ตำ� บลหนองแวง อ�ำเภอเกษตรวิสยั จังหวดั รอ้ ยเอด็ สถานการณส์ ขุ ภาวะในพ้ืนที่ พฤตกิ รรมการบริโภคอาหาร/โภชนาการ บรบิ ทพืน้ ท่ีตำ� บลหนองแวงเป็นเขตชนบท คนในชมุ ชนนิยมทำ� อาหารทานเอง บางหลงั คาเรือนมีการปลกู ผกั ปลอดสารพิษ แต่ไม่มี การรวมกลมุ่ เกษตรปลอดสารอยา่ งเป็นกิจจะลกั ษณะ พฤติกรรมการออกกำ� ลงั กาย รพ.สต. มีโครงการสง่ เสรมิ การออกกำ� ลงั กายของผสู้ งู อายุ โดยมี อสม. เป็นแกนนำ� ออกกำ� ลงั กาย เชน่ บาสโลบ เตน้ แอโรบกิ ฯลฯ พฤติกรรมการนอน ผสู้ งู อายแุ ละคนในชมุ ชนสว่ นใหญ่นอนเรว็ และต่ืนเชา้ (นอน 2 ทมุ่ ต่ืนตี 4) เพราะสว่ นใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรม เหน็ดเหน่ือยจากการ ทำ� งานจงึ ทำ� ใหน้ อนหลบั สว่ นผสู้ งู อายทุ ่ีไดน้ อนกลางวนั ก็อาจมีอาการนอนไมห่ ลบั บา้ งเป็นบางคน ปัญหาบหุ รี่ สุรา ยาเสพตดิ ประชาชนในพืน้ ท่ีมีการด่ืมสรุ าและใชย้ าเสพตดิ

42 12 พ้นื ท่ีตน้ แบบ : หอ้ งปฏิบตั กิ ารชุมชนเพ่อื สงั คมผู้สูงอายุ เล่ม 2 สขุ ภาพจิต มีผปู้ ่วยทางจิตท่ีเกิดจากการด่ืมสรุ า สุขภาพชอ่ งปาก ปัญหาดา้ นสขุ ภาพฟัน พบวา่ ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญ่มฟี ันเหลอื ไมค่ รบและใชฟ้ ันปลอม โดย รพ.สต. จะมที นั ตภบิ าลใหบ้ รกิ ารดแู ลสขุ ภาพฟัน ใหส้ มาชิกชมรมผสู้ งู อายุ และมีการใหบ้ รกิ ารดแู ลสขุ ภาพฟันใหก้ บั เดก็ 0-5 ปี และเดก็ นกั เรยี นในโรงเรยี น สภาพแวดล้อมทางกายภาพ ขยะสว่ นใหญ่ของพืน้ ท่ีเป็นขยะครวั เรอื น และพฤตกิ รรมของคนในชมุ ชนคือ “ไม่ทงิ้ ของ” เก็บสะสมทกุ อยา่ ง เป็นแหลง่ เพาะพนั ธยุ์ งุ ลาย ทำ� ใหค้ นในชมุ ชนป่วยเป็นไขเ้ ลือดออก การจดั การขยะจงึ ทำ� ใหส้ ามารถลดปัญหาไขเ้ ลือดออก เน่ืองจากเป็นการกำ� จดั แหลง่ เพาะพนั ธยุ์ งุ ลาย และยงั เป็นแหลง่ เรยี นรูเ้ รอ่ื งการบรหิ ารจดั การขยะ อบต. มีการอบรมใหค้ วามรูพ้ ฒั นาศกั ยภาพดา้ นการคดั แยกขยะใหก้ บั คนในชมุ ชน โดยแตล่ ะชมุ ชนจะมีจดุ รบั ซือ้ ขยะ เช่น ท่ีทำ� การ ผใู้ หญ่บา้ น วดั ลานประชาคม ฯลฯ ส่วนขยะพิษ ทาง อบต. มีการดำ� เนินการจดั เก็บอย่างเป็นระบบ ส่วนการจดั การขยะในโรงเรียนจะมี การเก็บรวบรวมขยะอยา่ งเป็นระบบ เน่ืองจากโรงเรยี นเขา้ รว่ มโครงการและเป็นสมาชิกของโครงการ ในการเขา้ รว่ มเป็นสมาชกิ ตอ้ งจา่ ยคา่ สมคั รสมาชกิ จำ� นวน 300 บาท เพ่อื ใหค้ นในชมุ ชนเหน็ ความสำ� คญั และมกี ารแบง่ ปันผลประโยชน์ และจดั สวสั ดกิ ารใหก้ บั สมาชิก เชน่ เงินฌาปนกิจ รายละ 5,000 บาท และกำ� ลงั จะเพ่ิมขนึ้ เป็น 10,000 บาท ฯลฯ อสม. ในพืน้ ท่ีมีแนวคดิ ดา้ นนวตั กรรมเก่ียวกบั การจดั การขยะท่ีโรงงานไมร่ บั ซือ้ เชน่ กระถางแตก ยางเกา่ ฯลฯ โดยการนำ� ขยะตา่ ง ๆ เหลา่ นีไ้ ปทบุ และผสมปนู ใชท้ ดแทนกรวดในการก่อสรา้ ง

43 จดุ เด่นของพน้ื ท่ี ตำ� บลหนองแวง มีระบบ Caregiver ดแู ลผสู้ งู อายุ นอกจากนี้ ชมรมผสู้ งู อายุ ยงั มีการสง่ เสรมิ กิจกรรมการออกกำ� ลงั กาย บรโิ ภค อาหารปลอดภยั กิจกรรมเล่านิทาน รวมทงั้ มีการรวมกล่มุ อาชีพผสู้ งู อายุ (จกั สาน) เพ่ือส่งเสริมอาชีพและรายไดใ้ หก้ บั ผสู้ งู อายุ ปัจจุบนั มีสมาชิกกลมุ่ จำ� นวน 9 คน สรา้ งรายไดใ้ หก้ ลมุ่ เดือนละประมาณ 20,000 บาท อสม. ในพืน้ ท่ีมีความเขม้ แข็ง มีการทำ� กิจกรรมดา้ นการควบคมุ โรคระบาด เช่น โควิด 19 ไขเ้ ลือดออก โดยมีการส่งรายงาน การตรวจให้ รพ.สต. ทกุ วนั ศกุ ร์ ทงั้ นี้ ทาง รพ.สต. ไดม้ ีการจดั ทำ� โครงการอบรมพฒั นาศกั ยภาพ อสม.ใหม่ เพ่ือทดแทน อสม.เก่า และพฒั นา ศกั ยภาพให้ อสม. สามารถเป็นแกนนำ� ออกกำ� ลงั กาย เชน่ บาสโลบ เตน้ แอโรบกิ อบต. ไดม้ ีการดำ� เนินงานโครงการชมุ ชนไรถ้ งั ซง่ึ มีการดำ� เนินการมาตงั้ แตป่ ี 2555 โดยมีการจดั ตงั้ คณะกรรมการขบั เคล่ือนงาน จดั การขยะระดบั ตำ� บลท่ีประกอบดว้ ยทกุ ภาคสว่ น ทงั้ ภาครฐั และภาคประชาสงั คม มีการประชมุ รว่ มกนั ทกุ เดือน และสามารถสรา้ งรายได้ ใหช้ มุ ชน ประมาณ 5-6 ลา้ นบาท ประเด็นปัญหาทพี่ ื้นที่มคี วามตระหนกั และตอ้ งการดำ� เนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ พบวา่ ประเดน็ สำ� คญั ในพืน้ ท่ีตำ� บลหนองแวง ท่ีควรมีการดำ� เนินการ คือ การตรวจสขุ ภาพผสู้ งู อายใุ หค้ รอบคลมุ ผสู้ งู อายทุ กุ คนในชมุ ชน และการเฝา้ ระวงั ดา้ นสขุ ภาพและส่ิงแวดลอ้ ม โดยการมีสว่ นรว่ มของคนในชมุ ชน ซง่ึ เม่ือรว่ มกนั พิจารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เห็นว่า ประเดน็ ท่ีตอ้ งมีการดำ� เนินการอย่างเรง่ ดว่ น คือ การเฝา้ ระวงั ดา้ นสขุ ภาพและส่ิงแวดลอ้ มโดยการมีส่วนรว่ มของคนในชมุ ชน เน่ืองจากคนในชมุ ชนส่วนใหญ่มีฐานะยากจน บางครวั เรือน มีผปู้ ่ วยและผสู้ งู อายอุ ย่กู นั โดยลำ� พงั และเขา้ ไม่ถึงสิทธิและสวสั ดิการดา้ นสขุ ภาพ ผเู้ ขา้ รว่ มประชมุ จึงไดร้ ว่ มกนั วางแผนเพ่ือแกไ้ ขปัญหา ท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน

44 12 พ้นื ที่ตน้ แบบ : ห้องปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพอ่ื สงั คมผูส้ งู อายุ เล่ม 2 กรอบแนวทางการด�ำเนนิ งาน จากการประมวลผลการวิเคราะห์ปัญหาด้านสุขภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลหนองแวง โดยการมีส่วนร่วมของคนในพืน้ ท่ีใน การรว่ มคิด รว่ มเรยี นรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปสกู่ ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนด เป้าหมาย คือ “การพัฒนาระบบเฝ้าระวังด้านสุขภาพและส่ิงแวดล้อมโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทาง ในการพฒั นาและกิจกรรมตา่ ง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางในการพัฒนา กจิ กรรม จดั ทำ� แผนท่ีสขุ ภาวะของคนในชมุ ชน สำ� รวจขอ้ มลู สขุ ภาวะของคนในชมุ ชน โดย อสม. จดั ทำ� ฐานขอ้ มลู ปัญหาสขุ ภาวะของคนในชมุ ชน เชน่ เบาหวาน ความดนั ฯลฯ สรา้ งกลไกเฝา้ ระวงั ดา้ นสขุ ภาพ ตงั้ คณะทำ� งานเฝา้ ระวงั ปัญหาดา้ นสขุ ภาวะของคนในชมุ ชน Caregiver ชว่ ยเรอ่ื งการสอดสอ่ งเฝา้ ระวงั ฯ สง่ ตอ่ ขอ้ มลู พฒั นาระบบการประสานสง่ ตอ่ เคส อสม./แกนนำ� ชมุ ชน รว่ มสอดสอ่ งเฝา้ ระวงั ฯ สรา้ งการมีสว่ นรว่ มของคนในชมุ ชน เช่ือมงานสง่ ตอ่ เคสกบั ระบบรถ EMS ส่อื สารสรา้ งการรบั รูผ้ า่ นกลมุ่ ไลนห์ มบู่ า้ น/หอกระจายขา่ ว/อสม.เคาะประตบู า้ นกระจายขา่ ว การมสี ว่ นรว่ มของภาคีเครอื ข่าย ถงึ ครวั เรอื นท่ีอยใู่ นความรบั ผิดชอบ บรู ณาการประเดน็ การเฝา้ ระวงั ฯ เขา้ กบั การขบั เคล่อื นประเดน็ 10 ดี เพ่ือสรา้ งการมีสว่ นรว่ มของชมุ ชน ภาคเี ครือขา่ ย หวั หนา้ คมุ้ เป็นแกนนำ� ขบั เคล่อื น 10 ดี อบต. การมีสว่ นรว่ ม รพ.สต. ผนู้ ำ� ชมุ ชน งบประมาณ สถานท่ี เจา้ หนา้ ท่ี อปุ กรณใ์ นการจดั กิจกรรม กองทนุ หลกั ประกนั สขุ ภาพ สนบั สนนุ วทิ ยากรใหค้ วามรู้ ใหบ้ รกิ ารดา้ นสขุ ภาพ พชต. อำ� นวยความสะดวก ประชาสมั พนั ธ์ ใหค้ วามรว่ มมือ Caregiver/อสม. สนบั สนนุ งบประมาณและจดั ทำ� แผนปฏิบตั กิ ารรว่ มกนั รพ.สต. ขบั เคล่อื นงาน 10 ดี เฝา้ ระวงั /ดแู ลสขุ ภาพคนในชมุ ชน ใหค้ วามรูด้ แู ลสขุ ภาพคนในชมุ ชน

45 กรณีศกึ ษาที่ 8 การคัดกรองสุขภาพครอบคลมุ ทกุ ชว่ งวยั : ตำ� บลบา้ นกรวด อ�ำเภอบ้านกรวด จงั หวัดบรุ ีรมั ย์ สถานการณส์ ุขภาวะในพ้นื ท่ี ผสู้ งู อายใุ นตำ� บลบา้ นกรวดมีจำ� นวน 1,065 คน ไดร้ บั การคดั กรองสขุ ภาพ 934 คน สว่ นใหญ่มีภาวะตดิ สงั คม ติดบา้ น และตดิ เตียง ตามลำ� ดับ ในส่วนของโรคผู้สูงอายุส่วนใหญ่เป็นโรคความดันโลหิตสูง โรคปอดอุดกั้นเรือ้ รัง โรคมะเร็ง และเสียชีวิตจากโรคหัวใจ และหลอดเลือดมากท่ีสดุ การดำ� เนินงานผสู้ งู อายุ มีการคดั กรองสขุ ภาพ 11 ประเดน็ แลว้ บนั ทกึ ใน Hos-xp HDC โดยเนน้ 4 ประเดน็ ท่ีสำ� คญั ไดแ้ ก่ สมองเส่อื ม ภาวะหกลม้ เข่าเส่ือม และภาวะโภชนาการ ผ่านโปรแกรม Health Ageing Data สถานบริการละ 200 คน ช่วงอายุ 65-70 ปีขึน้ ไป โดยเร่มิ จากการคน้ หากลมุ่ เส่ียงในทกุ สถานบรกิ าร เม่ือพบกลมุ่ เส่ียงจะมีการสง่ ตอ่ รพช. เพ่ือตรวจยืนยนั แลว้ จงึ สง่ ไปท่ี รพท./รพศ. ตรวจ เพ่ือทำ� การรกั ษา มีการจดั ทำ� ระบบฐานขอ้ มลู การคดั กรองประเมนิ สขุ ภาพผสู้ งู อายุ โดยเรม่ิ จากการประเมนิ สภาวะสขุ ภาพ วเิ คราะห์และจดั ทำ� ฐานขอ้ มลู ผสู้ งู อายทุ ม่ี ภี าวะพง่ึ พงิ ในพนื้ ท่ีแลว้ บนั ทกึ ขอ้ มลู ใน 5 โปรแกรมทส่ี ำ� คญั ไดแ้ ก่Hos-xpHDC/3cกรมอนามยั (แผนดแู ลผสู้ งู อาย)ุ /สปสช. เพอ่ื ของบกองทนุ LTC/Aging Health Data/H4U ประเมนิ พฤตกิ รรมผสู้ งู อายุตอ่ มามกี ารลงพนื้ ทเ่ี ยย่ี มบา้ นแลว้ บนั ทกึ ตอบกลบั ในโปรแกรม COC และดแู ลอยา่ งตอ่ เน่ืองท่ีบา้ น แลว้ นำ� ขอ้ มลู มาวางแผนเพ่ือจดั กิจกรรมดแู ลผสู้ งู อายุ และมีการจดั ตงั้ ศนู ยด์ แู ลผสู้ งู อายตุ อ่ เน่ือง และศนู ยเ์ รยี นรู้ Long Term Care ในระดบั อำ� เภอ โดยสถานท่ีจดั ใหม้ ีผรู้ บั ผิดชอบท่ีชดั เจน มีอปุ กรณใ์ หย้ ืม และมีกิจกรรมการดแู ลผสู้ งู อายุ

46 12 พืน้ ท่ตี น้ แบบ : ห้องปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่อื สงั คมผสู้ งู อายุ เลม่ 2 พฤติกรรมการบรโิ ภคอาหาร/โภชนาการ คนในชมุ ชนมีการประกอบอาหารทานเอง รอ้ ยละ 60 สว่ นคนรุน่ ใหมม่ กั จะซือ้ อาหารสำ� เรจ็ รูปจากตลาด เน่ืองจากพอ่ แมม่ ีภาระตอ้ ง ไปทำ� งาน ไมม่ ีเวลาทำ� อาหาร ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญ่ไม่คอ่ ยกินรสหวาน รสเค็ม สว่ นใหญ่ชอบกินนำ้� พรกิ และผกั ในชมุ ชนมีการปลกู ผกั กินเอง ในครวั เรือน เป็นผกั ปลอดสารพิษ เช่น แตงกวา ฟักขา้ ว ตะไคร้ เน่ืองจากชาวบา้ นมีการปลกู ฝัง ปลกู กินเองมาตงั้ แต่รุน่ ป่ ยู ่าตายาย แต่มี ขอ้ จำ� กดั ในชว่ งหนา้ แลง้ ผกั จะหายากตอ้ งซือ้ จากตลาด ท่ีมีการนำ� เขา้ มาจากตา่ งจงั หวดั พฤติกรรมการออกกำ� ลังกาย ผสู้ งู อายเุ ขา้ ใจวา่ การออกไปทำ� นา ทำ� สวน คือ การออกกำ� ลงั กาย และมีความเหน่ือยลา้ จากการทำ� งาน จงึ ไมอ่ อกไปรว่ มกิจกรรมออก กำ� ลงั กาย สว่ นเดก็ และเยาวชนมีการรวมกลมุ่ ออกกำ� ลงั กายเตะตะกรอ้ เตะบอล ในลานกีฬาของชมุ ชน ทงั้ นี้เม่ือกอ่ นเทศบาลสนบั สนนุ สง่ เสรมิ ใหอ้ อกกำ� ลงั กายมีการเตน้ ออกกำ� ลงั กาย พอ่ แม่ เดก็ และเยาวชนออกมารว่ มกิจกรรม ซง่ึ กิจกรรมการออกกำ� ลงั กายตอ้ งจดั ขนึ้ ในชว่ งหนา้ แลง้ ในฤดกู ารทำ� นาจะไมท่ ำ� ซง่ึ ไดจ้ ดั ทำ� ขนึ้ เพียง 2-3 เดือน ก็ไดห้ ยดุ ชะงกั ไป เน่ืองจากไมม่ ีงบประมาณในการทำ� กิจกรรมอยา่ งตอ่ เน่ือง พฤตกิ รรมการนอน คนในชมุ ชนไมค่ อ่ ยมีปัญหาดา้ นการนอน ในชมุ ชนไมม่ ีปัญหาเดก็ แวน้ เน่ืองจากผนู้ ำ� ชมุ ชนมีการกำ� ชบั ใหพ้ อ่ แมด่ แู ลลกู หลานไมใ่ หแ้ ตง่ รถ และไปพดู คยุ กบั ชา่ งรถ ไมใ่ หแ้ ตง่ ทอ่ รถเสยี งดงั ใหก้ บั เดก็ และเยาวชน สุขภาพจิต คนในชมุ ชนบางสว่ นมีภาวะเครยี ด ดา้ นเศรษฐกิจ โดยเฉพาะดา้ นการเงิน ลา่ สดุ สถานการณโ์ ควิด 19 ทำ� ใหไ้ ม่มีรายได้ บางสว่ นมี ภาวะเครยี ดฝนแลง้ เนอ่ื งจากฝนไมต่ กไมม่ นี ำ้� ทำ� การเกษตรจงึ มกี ารจดั โครงการไมล่ ม้ ไมล่ มื ไมซ่ มึ เศรา้ กนิ ขา้ วอรอ่ ยนอนหลบั และจดั อบรมฟื้นฟู พฒั นาทกั ษะการดแู ลผสู้ งู อายใุ หก้ บั คนในชมุ ชน นอกจากนี้ ยงั จดั กิจกรรมวนั ผสู้ งู อายุ ในวนั ท่ี 13 เมษายน ของทกุ ปี โดยเทศบาลมีการจดั กิจกรรมการละเลน่ ศลิ ปะพืน้ บา้ นใหผ้ สู้ งู อายไุ ดเ้ ขา้ รว่ มกิจกรรม

47 ปัญหาบหุ ร่ี สรุ า ยาเสพติด คนในชมุ ชนไมต่ ระหนกั ในการดแู ลสขุ ภาพ มีการสบู บหุ ร่ี ด่ืมสรุ า หากพบวา่ มีโรคประจำ� ตวั แลว้ ถงึ จะหยดุ เอง ทงั้ นี้อสม. มีการลงพืน้ ท่ี เก็บขอ้ มลู ผทู้ ่ีตดิ บหุ ร่ี สรุ า และพบวา่ มียาบา้ ในพืน้ ท่ี ซง่ึ ปัญหาการตดิ ยาเสพตดิ ของเดก็ วยั รุน่ นำ� ไปสปู่ ัญหาการลกั ขโมยในพืน้ ท่ี อยา่ งไรก็ตาม นายอำ� เภอมีการมอบหมายใหก้ ำ� นนั /ผใู้ หญ่บา้ น รายงานพฤตกิ รรมการตดิ ยาของเดก็ และเยาวชนอยา่ งตอ่ เน่ือง สุขภาพชอ่ งปาก เจา้ หนา้ ท่ีโรงพยาบาลบา้ นกรวด จดั โครงการโรงพยาบาลสญั จร โดยลงพืน้ ท่ีตรวจสขุ ภาพฟันของคนในชมุ ชน โดยการตรวจชอ่ งปาก ใหค้ นในพืน้ ท่ี ปีละ 2 ครงั้ โดยมีกิจกรรมการตรวจตา วดั ความดนั เจาะเลือด รว่ มดว้ ย ทำ� ใหผ้ สู้ งู อายเุ ขา้ ถงึ การไดร้ บั บรกิ ารตรวจสขุ ภาพฟัน ถว้ นหนา้ แตไ่ มน่ ิยมใสฟ่ ันปลอมเพราะไมถ่ นดั สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพ เทศบาลตำ� บลบา้ นกรวดจดั อบรมเรอ่ื งการคดั แยกขยะ ประชาสมั พนั ธใ์ หแ้ กค่ นในชมุ ชน และสนบั สนนุ ถงั ขยะในชมุ ชน ประมาณ 1,000 กวา่ ถงั และมบี อ่ ขยะทถ่ี กู หลกั สขุ าภบิ าล ซง่ึ เทศบาลมแี นวคดิ วา่ จะนำ� ขยะออกจากชมุ ชนจะมกี ารแจกถงุ พลาสตกิ ทส่ี ามารถยอ่ ยสลายไดภ้ ายใน 1 ปี โดยใหช้ มุ ชนมีการคดั แยกขยะในครวั เรอื น ไดแ้ ก่ ขยะท่วั ไป ขยะเปียก และขยะอนั ตรายก่อนทิง้ หมบู่ า้ นปันเราะ ไดจ้ ดั โครงการหมบู่ า้ นปลอดถงั ขยะ โดยมวี ธิ ีกำ� จดั ขยะดว้ ยการเผา และฝังในท่นี าของตนเอง ดว้ ยพนื้ ท่เี ป็นชมุ ชนชนบท จงึ ทำ� ใหเ้ ผาได้ แตช่ มุ ชนเมืองไมส่ ามารถทำ� ได้ ในพืน้ ท่ีมีการเลยี้ งสกุ ร ทำ� ใหส้ ง่ กล่นิ เหมน็ สรา้ งความรำ� คาญใจใหก้ บั คนในชมุ ชน และมีการใชส้ ารเคมีในการเกษตร ทงั้ นี้ ผนู้ ำ� ชมุ ชน รว่ มกบั อสม. รว่ มกนั จดั โครงการพฒั นาส่ิงแวดลอ้ มในชมุ ชน และสง่ เสรมิ ไมใ่ หม้ ีการฉีดยาฆ่าหญา้ ในชมุ ชน เน่ืองจากจะทำ� ใหค้ นในชมุ ชน เป็นโรค ใหใ้ ชว้ ธิ ีการตดั หญา้ แทน ประเดน็ ปญั หาท่พี ืน้ ทม่ี ีความตระหนกั และต้องการดำ� เนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ พบวา่ พืน้ ท่ีมีความพรอ้ มในทกุ ๆ ดา้ น แตย่ งั มี ประเดน็ ท่ียงั เป็นปัญหา คือ ปัญหาคนเหน็ แก่ตวั ของบางคนในชมุ ชน ไมส่ นบั สนนุ สง่ เสรมิ กนั ในการทำ� กิจกรรมตา่ ง ๆ ปัญหาการตดิ ยาเสพตดิ ของกลมุ่ วยั รุน่ มีการสง่ ยา และคา้ ยาบา้ ในชมุ ชน ปัญหาการตงั้ ครรภก์ ่อนวยั อนั ควรของเดก็ เชน่ เดก็ หญิงมีสามีตงั้ แตอ่ ายุ 14 ปี มีบตุ รก่อนวยั อนั ควร ตงั้ ครรภ์ และตดิ ยาเสพตดิ ไปพรอ้ มกนั เขา้ คกุ พรอ้ มกบั การตงั้ ครรภ์ ไมส่ ามารถเลยี้ งดบู ตุ รได้ เป็นภาระใหพ้ อ่ แม่ สง่ ผลใหเ้ กิดปัญหา ครอบครวั แตกแยกตามมา ปัญหาสขุ ภาพโรคเรอื้ รงั โดยเฉพาะโรคเบาหวาน โรคความดนั โลหิตสงู เพ่ิมมากขนึ้ โดยพบตงั้ แตอ่ ายุ 22 ปี ขนึ้ ไป บางส่วนเกิดจากกรรมพนั ธุ์ และการบริโภคอาหาร ท่ีมีการปรุงรสอาหารท่ีจดั เกินไป ปัญหาการไม่ใหค้ วามรว่ มมือในการคดั กรองสขุ ภาพ ปัญหาสขุ ภาพฟันปลอม ผสู้ งู อายไุ มค่ อ่ ยอยากใสฟ่ ันปลอม และปัญหาดา้ นสขุ ภาพจิตของผสู้ งู อายุ

48 12 พืน้ ทต่ี ้นแบบ : หอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพื่อสังคมผสู้ งู อายุ เล่ม 2 ซง่ึ เม่ือรว่ มกนั พจิ ารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เหน็ วา่ ประเดน็ ท่ีตอ้ งมีการดำ� เนินการอยา่ งเรง่ ดว่ น คอื ปัญหาการไมใ่ หค้ วามรว่ มมือ ในการคดั กรองสขุ ภาพ เน่ืองจากมีการออกไปทำ� งานต่างถ่ิน เวลาในการคดั กรองไม่ตรงกบั เวลาท่ีว่าง วยั รุน่ ไม่ใหค้ วามสำ� คญั ในการตรวจ สขุ ภาพ ยงั ไมต่ ระหนกั ในการเขา้ รบั การตรวจคดั กรอง และมีความเช่ือวา่ “ไม่ตรวจกไ็ ม่เจอ” ผเู้ ขา้ รว่ มประชมุ จงึ ไดร้ ว่ มกนั วางแผนเพ่ือแกไ้ ข ปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน กรอบแนวทางการดำ� เนนิ งาน จากการประมวลผลการวเิ คราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพนื้ ทต่ี ำ� บลบา้ นกรวดโดยการมสี ว่ นรว่ มของคนในพนื้ ทใ่ี นการรว่ มคดิ รว่ มเรยี นรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปสกู่ ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนดเปา้ หมาย คือ “การจดั ทำ� ธรรมนูญสุขภาพชมุ ชน” และดำ� เนนิ การภายใตแ้ นวทางในการพฒั นาและกจิ กรรมต่าง ๆ ท่ชี มุ ชนสามารถดำ� เนนิ การแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางในการพฒั นา กจิ กรรม สรา้ งความตระหนกั เก่ียวกบั การคดั กรองสขุ ภาพ อสม. เชิญชวน รณรงค์ แนะนำ� ใหค้ นในชมุ ชนเขา้ รบั การตรวจคดั กรอง โดยการบอกถงึ ประโยชนใ์ นการเขา้ รบั การตรวจ ตรวจสขุ ภาพสญั จร เจา้ หนา้ ท่ีโรงพยาบาล รว่ มกบั อสม. ลงพืน้ ท่ีตรวจสขุ ภาพใหค้ นในชมุ ชน จดั ทำ� ธรรมนญู สขุ ภาพชมุ ชน ทำ� ประชาคมและออกกตกิ าชมุ ชนในการจดั ทำ� ธรรมนญู สขุ ภาพชมุ ชน ใหก้ ารคดั กรองสขุ ภาพ เป็นวาระ ในแตล่ ะชว่ งอายตุ อ้ งไดร้ บั การคดั กรองอยา่ งท่วั ถงึ การมีส่วนรว่ มของภาคเี ครอื ขา่ ย ภาคีเครอื ข่าย การมสี ่วนร่วม โรงพยาบาล เป็นวทิ ยากรใหค้ วามรูข้ อ้ มลู ดา้ นการตรวจคดั กรองสขุ ภาพใหแ้ ก่คนในชมุ ชน พชอ. ขบั เคล่อื นงานผสู้ งู อายุ เทศบาล สนบั สนนุ งบประมาณในการทำ� กิจกรรม อสม. เป็นผตู้ ดิ ตามการดำ� เนินงานโครงการ แกนนำ� ชมุ ชน เป็นแกนนำ� ในการจดั ประชมุ รว่ มระดมความคดิ เหน็ การทำ� ธรรมนญู สขุ ภาพชมุ ชน โรงเรยี น ใหค้ วามรูแ้ ก่เดก็ นกั เรยี น ตลอดจนพอ่ แม่ ในการดแู ลสขุ ภาวะ วดั พระสงฆ์ เจา้ อาวาสท่ีเป็นผนู้ ำ� ทางจิตวิญญาณ เชิญชวน ขอความรว่ มมือคนในชมุ ชน เขา้ รว่ มกิจกรรม

49 กรณีศึกษาที่ 9 ผูส้ งู อายุเข้าถึงระบบบรกิ ารด้านสุขภาพอยา่ งทัว่ ถงึ : ต�ำบลสิ อำ� เภอขนุ หาญ จังหวัดศรีสะเกษ สถานการณส์ ุขภาวะในพน้ื ท่ี พฤติกรรมการบริโภคอาหาร/โภชนาการ วยั รุน่ ในพืน้ ท่ีนิยมรบั ประทานอาหารฟาสตฟ์ ดู สว่ นคนในชมุ ชนสว่ นใหญ่บรโิ ภคอาหารรสเคม็ และนิยมบรโิ ภคอาหารสกุ ๆ ดบิ ๆ และ ปลารา้ ดบิ ทำ� ใหม้ อี ตั ราป่วยดว้ ยโรคท่เี กิดจากพยาธิคอ่ นขา้ งสงู เชน่ มะเรง็ ทอ่ นำ้� ดี พยาธิใบไมใ้ นตบั ซง่ึ ผลการตรวจคดั กรองพบวา่ มพี ยาธิเกือบ 100 เปอรเ์ ซน็ ต์อยา่ งไรกต็ าม โรงพยาบาลขนุ หาญไดม้ กี ารใหค้ วามรูแ้ ละสรา้ งความตระหนกั เรอ่ื งการบรโิ ภคอาหารสกุ และปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม การบรโิ ภคอาหารเพ่ือลดปัญหาการเกิดโรคท่ีเกิดจากพยาธิ พฤตกิ รรมการออกกำ� ลงั กาย มกี ารพฒั นาศกั ยภาพ อสม. ใหส้ ามารถเป็นแกนนำ� ออกกำ� ลงั กายในชมุ ชนได้โดยเนน้ หลกั 3 อ. 2 ส. ในการขบั เคลอ่ื นงาน ซง่ึ แตล่ ะชมุ ชน จะมีกิจกรรมท่ีแตกตา่ งกนั ไป และอาจจะเลอื นหายไปตามสถานการณแ์ ละนโยบายท่ีมีการเปล่ยี นแปลงไป โรงเรยี นผสู้ งู อายมุ ีกิจกรรมออกกำ� ลงั กาย เชน่ ป่ันจกั รยาน รำ� แมไ่ มม้ วยไทย รำ� บายศรสี ขู่ วญั นอกจากนี้เทศบาลขนุ หาญยงั สนบั สนนุ งบประมาณในการสรา้ งสนามกีฬา “Woodball” ซง่ึ คลา้ ย ๆ การเลน่ เปตอง แตใ่ ชพ้ ืน้ ท่ีนอ้ ยกวา่ พฤตกิ รรมการนอน ผสู้ งู อายใุ นพืน้ ท่ีสว่ นหนง่ึ มีภาวะนอนไมห่ ลบั แพทยแ์ ผนไทยจงึ มีการสอดแทรกกิจกรรมตา่ ง ๆ เพ่ือสง่ เสรมิ การนอนหลบั เชน่ สมาธิ บำ� บดั สวดมนต์ ฯลฯ ปญั หาบหุ ร่ี สรุ า ยาเสพติด คนในพืน้ ท่ีมีการใชย้ าเสพติด แต่มีการจบั กุมค่อนขา้ งนอ้ ย และคนส่วนใหญ่จะมีพฤติกรรมการด่ืมสรุ า ทงั้ นี้ กล่มุ งานเภสชั กรรม ซง่ึ ดแู ลเรอ่ื งบหุ ร่ี สรุ า ยาเสพตดิ ไดม้ ีการลงพืน้ ท่ีไปทำ� งานในชมุ ชน ซง่ึ ในชมุ ชนจะมีกลไกหมบู่ า้ นและรณรงคง์ ดด่ืมในงานบญุ งานศพ ทำ� ให้ การด่ืมสรุ าในงานตา่ ง ๆ ลดลงอยา่ งเหน็ ไดช้ ดั

50 12 พื้นทตี่ ้นแบบ : หอ้ งปฏบิ ตั กิ ารชุมชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ เลม่ 2 สขุ ภาพจติ ในพืน้ ท่ีพบวา่ มีผปู้ ่วยท่ีมีปัญหาสขุ ภาพจิตท่ีเป็นผลพวงมาจากการด่ืมสรุ า โดยโรงพยาบาลขนุ หาญจะมีระบบดแู ลเคสเป็นรายบคุ คล นอกจากนี้ยงั มีคลนิ ิกผสู้ งู อายสุ มองเส่อื ม เพ่ือทำ� กิจกรรมฟื้นฟกู ลมุ่ ผปู้ ่วยท่ีเส่ยี ง/มีภาวะสมองเส่อื ม โดยใหร้ อ้ ยลกู ปัดและแยกสี ในระยะแรก ๆ ผปู้ ่วยทำ� ไมไ่ ด้ แตเ่ ม่ือเขา้ สเู่ ดือนท่ี 3 ทำ� ใหผ้ ปู้ ่วยสามารถแยกสไี ด้ เป็นตน้ สขุ ภาพช่องปาก ปัญหาช่องปาก เป็นปัญหา 1 ใน 10 อนั ดบั ของตำ� บล โรงพยาบาลจึงมีการลงพืน้ ท่ีดแู ลกล่มุ วยั เรียนและผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน ทงั้ นี้ ในการคดั กรองดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายุ บคุ ลากรดา้ นสขุ ภาพของโรงพยาบาลขนุ หาญจะมีการบรู ณาการลงพืน้ ท่ีรว่ มกบั เทศบาลตำ� บลขนุ หาญ เชน่ ทนั ตแพทย์ จิตแพทย์ แพทยแ์ ผนไทย ทีม ER สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพ เทศบาลตำ� บลขนุ หาญมีการดำ� เนินการเร่ืองการลดขยะตน้ ทาง และจดั การขยะท่ีปลายทางอย่างเป็นระบบ มีโรงงานคดั แยกขยะ เพ่ือทำ� ป๋ ยุ และทำ� ประโยชนอ์ ่ืน ๆ ซง่ึ ผลจากการประเมินส่งิ แวดลอ้ มย่งั ยืน ไดร้ บั การจดั อนั ดบั เป็นหนง่ึ ใน 8 แหง่ ของประเทศ นอกจากนี้ ยงั มี การจดั ทำ� กิจกรรมทอดผา้ ป่าขยะ แลว้ นำ� ขยะท่ีไดไ้ ปขาย ไดเ้ งินประมาณ 40,000 บาท นำ� มามอบใหผ้ ปู้ ่วยยากไรใ้ นชมุ ชน ทำ� ใหค้ นในชมุ ชน รูส้ กึ เหน็ คณุ คา่ และเหน็ ความสำ� คญั ของการจดั การขยะ ชมุ ชนบา้ นหนองแลง้ พืน้ ท่ีตำ� บลสิ อำ� เภอขนุ หาญ มีความโดดเดน่ เรอ่ื งการจดั การขยะ มีการคนื ถงั ขยะใหก้ บั เทศบาล และมีการจดั การ ขยะดว้ ยคนของชมุ ชน มีการคดั แยกขยะอย่างเป็นระบบ ซง่ึ การดำ� เนินงานดงั กลา่ วผา่ นกระบวนการทำ� ประชาคม โดยความเห็นรว่ มกนั ของ คนในชมุ ชน สามารถลดขยะได้ รอ้ ยละ 93 และมีการขยายผลไปยงั หมบู่ า้ นอ่ืน ๆ ท่ีมีความพรอ้ มท่ีจะดำ� เนินการ โดยใชง้ บกองทนุ สปสช. ในการจดั การขยะ ภายใตโ้ ครงการ “จดั การสิง่ แวดล้อมในชุมชนป้องกันไข้เลอื ดออก” ซง่ึ เป็นการเช่ือมเรอ่ื งการจดั การขยะเขา้ กบั เรอ่ื งสขุ ภาพ นอกจากนี้ มีการรณรงคล์ ดการใชโ้ ฟมบรรจุอาหาร และใชก้ ล่องกระดาษและถุงพลาสติกใสแทน เพราะสามารถนำ� ไปรีไซเคิล หรอื จดั การได้ ประเด็นปัญหาทพี่ ื้นท่มี ีความตระหนักและตอ้ งการด�ำเนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ พบว่าประเด็นสำ� คญั ในพืน้ ท่ีตำ� บลสิท่ีควรมี การดำ� เนินการ คอื การพฒั นาระบบบรกิ ารรองรบั เคสท่ีถกู สง่ ตอ่ มาจากชมุ ชน การพฒั นาระบบบรกิ ารทงั้ เชิงรบั และเชิงรุก การพฒั นาศกั ยภาพ Caregiver/พยาบาลเฉพาะทางในการดแู ลผสู้ งู อายเุ พ่ือรองรบั การเพ่ิมขนึ้ ของผสู้ งู อายุ และการเขา้ ถึงระบบบรกิ ารดา้ นสขุ ภาพของผสู้ งู อายุ ซง่ึ เม่ือรว่ มกนั พิจารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เหน็ วา่ ประเดน็ ท่ีตอ้ งมีการดำ� เนินการอยา่ งเรง่ ดว่ น คือ การเขา้ ถงึ ระบบบรกิ ารดา้ นสขุ ภาพ