ชุดความรู้ โครงการย่อย 1 พระครูกิตติญาณวิสิฐ 5-3-65-ebook

ความสัมพันธ์ทางสังคมในลักษณะที่เกื้อกูล สร้างสรรค์และส่งเสริมสันติสุข และ ในการแก้ปญั หาในดา้ นสง่ิ แวดล้อมไดอ้ ยา่ งย่งั ยนื 2) สมาธิ เปน็ การฝกึ อบรมดา้ นจติ ใจ ใหม้ ีจติ สำนึกทด่ี แี ละสมบรู ณ์ ด้วยคุณภาพจิต สมรรถภาพทางจิต และสุขภาพจิตที่ดี มีจิตใจที่มีคุณธรรม เมตตาต่อส่งิ แวดล้อมทางสงั คม ตระหนักในคุณคา่ ของการพฒั นาจิตใจ โดย อาศัยธรรมชาติแวดล้อมที่เหมาะสม ด้วยการปฏิบัติธรรมและการบำเพ็ญ สมาธิภาวนา 3) ปญั ญา เป็นการฝกึ อบรมดา้ นปญั ญาให้เกิดการเรียนรแู้ ละความ เข้าใจ และหวงแหน ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม รู้จักคิด รู้จัก พิจารณา รู้จักแก้ปัญหาด้วยปัญญาซึ่งสามารถเข้าใจเหตุผล มองเห็นส่ิง ทั้งหลายตามความเป็นจริง ไม่มีอคติ เคลือบแฝง เป็นอิสระจากการ ครอบงำของกิเลส เป็นอยู่ด้วยความรู้เท่าทันธรรมดาของโลกและสิ่งมีชีวติ ตามธรรมชาติ โดยใช้ปัญญาในการพิจารณาการกระทำสิ่งที่เป็นประโยชน์ และการรกั ษาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ้ มได้ 2. การเรยี นรู้วถิ พี ทุ ธ เปน็ แหล่งเรยี นรตู้ ลอดชีวิต เป็นแหล่งสร้างเสริมความรู้ หลักการความคิดหรือวิธีการคิดด้วย หลกั การ เหตผุ ลและการคดิ แบบเช่อื มโยง สร้างเสรมิ ประสบการณ์และเปน็ แหล่งประกอบอาชีพ สร้างความสัมพันธ์ระหว่างภูมิปัญญาและแหล่ง เรียนรู้สมยั ใหมเ่ ชิงบรู ณาการ 1) ศีล ข้อปฏิบัติตนขั้นพื้นฐานในทางพระพุทธศาสนา เพื่อ ควบคุมความประพฤติทางกายและวาจาไม่เบียดเบียนคนอื่น หรือสรรพ สตั วท์ ง้ั หลาย นำมาใช้สำหรับพัฒนาพืน้ ที่การเกษตรวถิ เี กษตรยั่งยนื ให้เปน็ แหล่งเรียนรู้ เสริมสร้างประสบการณ์ชีวิต หลักการแก้ปัญหา จินตนาการ และส่งเสริมแนวความคิดเชิงสร้างสรรค์ ศีลคือ การนำหลักธรรมของประ พุทธศาสนามาปรับกับวิถีชีวิตกับการสอนและการสอนอันอยู่ในกรอบ 101

พฤติกรรมอันดีงามตามที่มีกฎ เกณฑ์กติกา กฎ ระเบียบ อยู่ร่วมกับสังคม อย่างปกตสิ ุข 2) สมาธิ เปน็ การฝึกอบรมดา้ นจิตใจ คดิ เชิงเหตผุ ลด้วยคณุ ภาพจติ คุณภาพชีวิตและสุขภาพจิตที่ดี มีจิตใจที่มีคุณธรรม ใช้เป็นแนวทางการ พัฒนาการเกษตรวิถีเกษตรยั่งยืนเป็นแหล่งการเรียนรู้ตลอดชีวิต และการ ปรบั เปลยี่ นการคิด และการปรับเปล่ียนการทำงาน เสรมิ เสรมิ มติ รภาพการ ทำงานและส่งเสริมความสัมพันธ์ระหว่างคนในชุมชนกับภูมิปัญญาท้องถิ่น เรียนรู้วิถีชีวิตแบบเกษตรยั่งยืน สมาธิคือ การมุ่งมั่น ตั้งใจที่จะสอนเรียน ตามกระบวนการของพุทธวิธีในการสอน เพื่อให้นักเรียนนักศึกษาได้เข้าใจ ได้ง่ายขึ้น ส่วนผู้เรียนนั้นก็มีจิตใจมุ่งมั่นกับการเรียน และเสริมสร้างสมาธิ ตามกิจกรรมที่อบรมมาใช้กับการเรียน เพื่อให้เกิดประสิทธิผลอันสูงสุดต่อ การดำรงชีวติ 3) ปัญญา เป็นการฝึกอบรมด้านปัญญาให้เกิดการเรียนรู้และ แก้ปัญหาได้ และยังสามารถพัฒนาพื้นที่เป็นแหล่งเสริมสร้างประสบการณ์ ตรงจากการประกอบอาชีพเกษตร และสร้างรายได้ให้กับครอบครัวและ ชุมชน ส่งเสริมแนวคิดใหม่ๆ ให้เกิดอาชีพจากภาวะวิกฤตเศรษฐกิจโลก และเศรษฐกจิ ประเทศ แต่สามารถพฒั นาอาชีพจากการทำเกษตรวิถีเกษตร ยั่งยืน ดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยการปรับวิธีคิด วิธีทำและใช้ภูมิปัญญาบวกกับ แนวคิดใหม่ๆ และสามารถพัฒนาพื้นที่ให้เป็นแหล่งแลกเปลี่ยนความรู้ ความคิดเชิงสร้างสรรค์จากประสบการณ์ตรงด้วยการลงมือปฏิบัติ เกิดการ เรียนรู้ และวิธีการแก้ปัญหาด้วยการปรับเปลี่ยนวิธีการและเรียนรู้จาก ปัญหากลายเป็นปัญญาเสริมสร้างความเข้มแข็งทางกาย และจิตใจ การ แยกแยะในการบริโภคเครื่องใช้ อุปโภคของกิน ฟัง อยู่ อาศัยอย่างพอดี ไม่ ฟุ้งเฟ้อ ตามกระแสของสังคม ค่านิยมของสังคมและสังคมบริโภคนิยม แต่ บรโิ ภค อุปโภคตามคณุ ค่าที่ไดป้ ระโยชน์สูงสดุ ของการดำรงชีพ 3. เดนิ ด้วยเทา้ กา้ วไปในบญุ 102

1) หลักของศีล คือ การเดินด้วยอาการสำรวม การกำหนดรู้ ขณะเจริญสติภาวนาและก้าวเดินไปด้วย ไม่ยึดติดในสิ่งใดหนึ่งที่เกิดขึ้น จะ เกิดประโยชน์การกำหนดรู้แบบนี้ ทำให้เกิดสมาธิป้องกันไม่ให้จิตใจฟุ้งซ่าน ให้รู้เท่าทันต่อสิ่งที่ปรากฎขึ้น และยึดพุทธวิธีเป็นแบบอย่างแห่งการสอน ของพระพุทธเจ้าเป็นแบบอย่าง ขณะเดียวกันผู้เรียนก็ต้องให้ความร่วมมือ ต้งั ใจเรยี นดว้ ยความนอบนอ้ มตามหลกั ศิษย์ท่รี ักทีจ่ ะเรยี นรู้ นำสู่การปฏิบตั ิ ตาม อันเป็นพฤติกรรมอันดีงามของการเรียนรู้วิถีพุทธ เป็นพื้นฐานในการ พัฒนา มีกิจกรรมในการรักษาศีล บริจาคทานและร่วมกิจกรรมจิตอาสา ช่วยเหลอื สงั คม และสมาทานศลี ในสถาบนั การศึกษาก่อนเข้าสู่บทเรียน 2) หลักของสมาธิ คือ ทุกย่างก้าว ต้องกำหนด เป็นการสร้าง กระบวนการพัฒนาปัญญาในพระพทุ ธศาสนาได้แก่ การพัฒนาทางร่างกาย และจิตใจควบคู่ หลกั ธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนาตงั้ อยบู่ นหลกั การของ เหตุและผลคือ การมุ่งมั่นจดจ่อต่อการสอนเพื่อให้ผู้เรียนจะได้ประโยชน์ สูงสุด การทำสมาธิก่อนการเรียนการสอนในเวลาที่เหมาะสม และเกิดการ เรียนรู้ตลอดชวี ิต 3) หลักของปัญญา คือ กระบวนการคิด รู้ทั่วถึงเหตุและผล รู้ อย่างชัดเจนรู้เรื่องบาปบุญคุณโทษ รู้สิ่งที่ควรทำควรเว้น คิดเชื่อมโยงด้วย เหตผุ ล ไม่ให้หลงเชอื่ อยา่ งงมงาย ปัญญาในทางพุทธศาสนาจึงมีความหมาย ลึกซึ้งกว่าความหมายที่ใช้อยู่โดยทั่วไป ทั้งยังเป็นเครื่องมือที่ช่วยแก้ไข ปัญญาต่างๆ ในชีวิตได้อย่างยั่งยืน สามารถนำพาบุคคลไปสู่ความพ้นทุกข์ สอนอย่างแยกแยะ เหตุ ปัจจัย สอนให้เขา้ ใจกระบวนการอย่างละเอียด ให้ โอกาส กระตุ้นให้เกิดคำถาม รวมถึงสร้างกิจกรรมด้านศีล สมาธิ ปัญญา และศิลปะสร้างสรรค์ที่สื่อให้เข้าใจเรื่องไตรสิกขา บูรณาการกิจกรรมเพ่ือ พัฒนาจิตเปี่ยมด้วยศีลธรรม การดำรงตนอย่างมีวินัย จิตใจเข้มแข็งและมี ความสุข 103

4. การถ่ายทอดองค์ความรู้วิถีพุทธ จากการสังเคราะห์ แนวคิดนวัตกรรมนำร่อง 5 โรงเรียนและวิถีแห่งความสุข จะเห็นได้ว่า นวัตกรรมทั้ง 5 โรงเรียนเป็นกลไกสำคัญในการจัดระบบการเรียนรู้แบบ บูรณาการ โดยนำหลักพุทธธรมใช้เป็นฐานในการคิดเชิงสร้างสรรค์ และ สร้างภูมิคุ้มกันให้กับเยาวชน ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลง มุ่งเน้นการให้ นิสิต นักศึกษา และชุมชนมุ่งทำความดี ละเว้นความชั่ว ไม่ประมาท มีสติ ตั้งมั่น มีเมตตาธรรม พึ่งพาตนเองได้ และอยู่ร่วมกันอย่างเอื้ออาทร การใช้ ชีวิตร่วมกันของคนในสังคม เพื่อนำไปสู่เป้าหมายและความอยู่เย็นเป็นสุข ที่พึงปรารถนาของสังคมไทยซึ่งต้องอาศัยวิธีการจัดทำเป้าหมายตัวชี้วัด กิจกรรมวิถีพุทธและแนวทางการพัฒนาพื้นที่นวัตกรรม ที่คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย โดยถ่ายอดองค์ความรู้ผ่าน เครือข่าย ณ ห้อง 512 คณะครุศาสตร์ โซนซี สู่โรงเรียนระดบั ประถมศึกษา โรงเรียนมัธยมศึกษาและระดับ อุดมศึกษา ขยายผลสู่ชุมชนนวัตกรรมแห่ง การเรยี นรู้เพือ่ ผลกั ดันให้เกิดความสุขและการเรยี นรตู้ ลอดชวี ิต กล่าวโดยสรุปแล้วความสำคัญของหลักไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ และปัญญา ถือเป็นหลักธรรมในการฝึกฝน เพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต มนุษย์ให้ดำเนินไปได้อย่างมีความสุข เนื่องจากศีลเป็นการพัฒนาที่สมดุล ประกอบกับสมาธิเป็นเครื่องมือในการกำกับการพัฒนาที่ยัง่ ยืน และปัญญา เป็นเครื่องสนับสนุนที่มั่นคง ถือเป็นบริบทวิถีชีวิตแบบพุทธ อันเหมาะสม กับสถานการณ์ปัจจุบันนั้น เมื่อนำหลักไตรสิกขามาประยุกต์ใช้ในรูปแบบ กระบวนการเรียนรู้ เป็นการฝึกการดำเนินชีวิตอย่างถูกต้องด้วยการรักษา ศีล 5 ช่วยการสร้างวินัยในตนเอง ช่วยกระตุ้นให้เกิดการลด ละ เลิก ทำส่ิง ที่ไม่ดี ทำให้มีระเบียบวินัย รู้จักหน้าที่ของตน ไม่สร้างปัญหาให้กับผู้อื่น ตง้ั ใจเรียนมากขน้ึ ทำให้เกดิ การพัฒนาอยา่ งมีสติ ใช้ปัญญาในการแกป้ ญั หา ด้วยความอดทน มีศักยภาพในการประกอบอาชีพ และมีคณุ ภาพชีวิตที่ดี 104

องคค์ วามรู้ทไ่ี ดจ้ ากการวจิ ยั 105

องคค์ วามรู้ท่ีได้จากการวิจยั ความเข้าใจเกี่ยวกับธรรมชาติของจิตใจในทางพระพุทธศาสนา จะ พัฒนาความสุขและ สันติภาพมาสู่สังคมมนุษย์ซึ่งคำสอนของพระพุทธศาสนา ไม่ได้ปฏิเสธความมั่งคั่ง แต่คุณค่าของชีวิตคือความสุขที่แท้จริงซึ่งมิได้เกิดจาก ทรัพย์ภายนอกแต่เป็นทรัพย์ภายในหรืออริยทรัพย์ ที่ทุกคนสามารถปฏิบัติได้ ด้วยไตรสิกขาคือ ศีล สมาธิ และปญั ญา เปน็ เบือ้ งตน้ จากการศึกษาสภาพพื้นที่ นวัตกรรมทางการศึกษานำร่องทั้ง 5 แห่ง คณะผู้วิจัย จึงได้สังเคราะห์แนว ทางการพัฒนาพื้นที่นวัตกรรมทางการศึกษา เพื่อนำไปประยุกต์ใช้ในการเพิ่ม ทักษะการเรียนรู้ของผู้เรียนด้วยรูปแบบพื้นที่นวัตกรรมการเรียนรู้วิถีพุทธซ่ึง สามารถประมวลองค์ประกอบแนวทางการพัฒนาพื้นที่นวัตกรรมทางการศึกษา ไดอ้ งค์ความรู้ดงั รูปภาพที่ 4.15 106

ภาพท่ี 4.15 องค์ความรทู้ ี่ได้จากการวจิ ยั ทีม่ า : คณะผวู้ จิ ยั 13 พฤศจกิ ายน 2564 แนวทางการพัฒนาพื้นที่นวัตกรรมทางการศึกษา MCU Model ต้องอาศัยองค์ประกอบอีกหลายประการ เพื่อให้เป็นไปตาม เป้าหมายของพื้นที่นวัตกรรมการศึกษา ท่ีมุ่งเน้นด้านการเพิ่มผลสัมฤทธิ์ใน การเรียนรู้ของนักเรียน การลดความเหลื่อมล้ำด้านคุณภาพการศึกษา และ การมีความร่วมมือกับภาครัฐ องค์กร และหน่วยงานต่างๆ โดยมีพื้นที่ นวัตกรรมการศึกษานำร่องเป็นพื้นที่พิเศษด้านการศึกษา ที่เอื้อให้คนใน พื้นที่ทุกภาคส่วนได้รวมพลัง ร่วมจัดการศึกษา สร้างนวัตกรรมการศึกษา 107

และการเรียนรู้ เพื่อตอบโจทย์คุณภาพการศึกษา พัฒนาพื้นที่นวัตกรรม ทางการศึกษา คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย บูรณาการ ปัญหาและการพัฒนาระบบการศึกษาของชาติ พบว่า ปัญหา ของระบบการจัดการศึกษามีความสลับซับซ้อนในเชิงกระบวนการบริหาร ในหลายดา้ น ด้านงบประมาณ นโยบายการศกึ ษาของภาครัฐ ดา้ นหลกั สตู ร ทางการศึกษา ด้านครูและบุคลากรทางการศึกษา ด้านเทคโนโลยีสมัยใหม่ ทา่ มกลางความกลมกลนื ทางประเพณแี ละวัฒนธรรมท้องถิ่น พื้นที่นวัตกรรมการศึกษาทางคณะครุศาสตร์ ได้พัฒนาขึ้นมา เพื่อเป็นศูนย์การเรียนวิถีพุทธ และเป็นศูนย์กลางถ่ายทอดกิจกรรมต่างๆ เปรียบเสมือนชุมชนแห่งการเรียนรู้ มีครู โรงเรียน และชุมชน ดังนั้นบริบท ของพื้นที่นวัตกรรมทางการศกึ ษา จึงมีหลักสำคัญในการพัฒนาทีค่ ล้ายคลึง กับการจัดการชุมชนเป็นหลักสำคัญในการสร้างชุมชนต้นแบบของการ เรียนรู้ ประกอบด้วย 1) กิจกรรมวิถีพุทธพอเพียงใช้น้ำอย่างคุ้มค่าและวิถี เกษตรยั่งยืน 2) กิจกรรมการเรียนรู้วิถีพุทธ โดยใช้ศีล สมาธิ ปัญญาเป็น ฐาน 3) กิจกรรมเดินด้วยเท้า ก้าวไปในบุญ สำหรับเยาวชน และ 4) กิจกรรมการถ่ายทอดองค์ความรู้วิถีพุทธ โดยการสร้างเครือข่ายและความ ร่วมมือในการเชื่อมโยงองค์ความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่น หลักในการสร้าง โรงเรียนต้นแบบการเรียนรู้ ต้องให้โรงเรียน และชุมชนมีส่วนร่วมรับรู้ถึง ปัญหาต่างๆ และความต้องการโดยเรียงลำดับความสำคัญ ทำให้เกิดความ เข็มแข็งทางด้านการพัฒนานวัตกรรมทางการศึกษา และเพิ่มศักยภาพของ ภูมิปัญญาท้องถิ่นหรือในชุมชน ตลอดจนการสร้างเครือข่าย ในการ เช่ือมโยงความรแู้ ละภมู ิปัญญาทอ้ งถิ่นสนู่ วตั กรรมการศกึ ษาแนวใหม่ 108

109

110