SÁCH EBOOK NGỮ VĂN 8 - TẬP 2

b) Th¸ng t¸m, hång ngäc ®á, hång h¹c vµng, kh«ng ai kh«ng tõng ¨n trong TÕt Trung thu, ¨n nã nhð ¨n c¶ mïa thu vµo lßng vµo d¹. (B¨ng S¬n, Qu¶ th¬m) c) Tõng qua thêi th¬ Êu ë Hµ Néi, ai ch¼ng cã mét lÇn nghÓn cæ nh×n lªn t¸n l¸ cao vót mµ ng¾m nghÝa mét c¸ch ðíc ao chïm sÊu non xanh hay thÝch thó chia nhau nhÊm nh¸p mãn sÊu dÇm b¸n trðíc cæng trðêng. (T¹ ViÖt Anh, C©y sÊu Hµ Néi) C©u hái : − Nh÷ng c©u trªn cã ý nghÜa phñ ®Þnh kh«ng ? V× sao ? − §Æt nh÷ng c©u kh«ng cã tõ ng÷ phñ ®Þnh mµ cã ý nghÜa tð¬ng ®ð¬ng víi nh÷ng c©u trªn. So s¸nh nh÷ng c©u míi ®Æt víi nh÷ng c©u trªn ®©y vµ cho biÕt cã ph¶i ý nghÜa cña chóng hoµn toµn gièng nhau kh«ng. 3. XÐt c©u v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái. Cho¾t kh«ng dËy ®ðîc n÷a, n»m thoi thãp. (T« Hoµi, DÕ MÌn phiªu lðu kÝ) NÕu T« Hoµi thay tõ phñ ®Þnh kh«ng b»ng chða th× nhµ v¨n ph¶i viÕt l¹i c©u nµy nhð thÕ nµo ? NghÜa cña c©u cã thay ®æi kh«ng ? C©u nµo phï hîp víi c©u chuyÖn h¬n, v× sao ? 4. C¸c c©u sau ®©y cã ph¶i lµ c©u phñ ®Þnh kh«ng ? Nh÷ng c©u nµy dïng ®Ó lµm g× ? §Æt nh÷ng c©u cã ý nghÜa tð¬ng ®ð¬ng. a) §Ñp g× mµ ®Ñp ! b) Lµm g× cã chuyÖn ®ã ! c) Bµi th¬ nµy mµ hay µ ? d) Cô tðëng t«i sung sðíng h¬n ch¨ng ? (Nam Cao, L·o H¹c) 5. §äc ®o¹n trÝch sau (chó ý c¸c tõ in ®Ëm) vµ cho biÕt : Cã thÓ thay quªn b»ng kh«ng, chða b»ng ch¼ng ®ðîc kh«ng ? V× sao ? Ta thðêng tíi b÷a quªn ¨n, nöa ®ªm vç gèi ; ruét ®au nhð c¾t, nðíc m¾t ®Çm ®×a ; chØ c¨m tøc chða x¶ thÞt lét da, nuèt gan uèng m¸u qu©n thï. DÉu cho tr¨m th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa, ta còng vui lßng. (TrÇn Quèc TuÊn, HÞch tðíng sÜ ) 6. H·y viÕt mét ®o¹n ®èi tho¹i ng¾n, trong ®ã cã dïng c©u phñ ®Þnh miªu t¶ vµ c©u phñ ®Þnh b¸c bá. 54

Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn TËp lµm v¨n) Giíi thiÖu di tÝch, th¾ng c¶nh ®Þa phð¬ng. Mçi häc sinh, theo sù ph©n c«ng cña thÇy, c« gi¸o, chän mét di tÝch, th¾ng c¶nh ë ®Þa phð¬ng m×nh, ®iÒu tra, t×m hiÓu, nghiªn cøu råi viÕt mét bµi v¨n thuyÕt minh kh«ng qu¸ 1000 ch÷. (Lðu ý : Cã thÓ tham kh¶o nhðng kh«ng ®ðîc chÐp l¹i bµi ®· cã s½n.) Bµi 23 KÕt qu¶ cÇn ®¹t • C¶m nhËn ®ðîc tinh thÇn yªu nðíc cña t¸c gi¶ TrÇn Quèc TuÊn thÓ hiÖn qua lßng c¨m thï giÆc s©u s¾c vµ ý chÝ quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng kÎ thï x©m lðîc. ThÊy ®ðîc ®Æc s¾c nghÖ thuËt v¨n chÝnh luËn cña bµi HÞch tðíng sÜ. • N¾m ®ðîc kh¸i niÖm hµnh ®éng nãi vµ mét sè kiÓu hµnh ®éng nãi thðêng gÆp. • Qua giê tr¶ bµi, cñng cè toµn bé kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh. V¨n b¶n HÞch tðíng sÜ Ta thðêng nghe : KØ TÝn(1) ®em m×nh chÕt thay, cøu tho¸t cho Cao §Õ ; Do Vu(2) ch×a lðng chÞu gi¸o, che chë cho Chiªu Vð¬ng ; Dù Nhðîng(3) nuèt than ®Ó b¸o thï cho chñ ; Th©n Kho¸i(4) chÆt tay cøu n¹n cho nðíc ; KÝnh §øc(5), mét chµng tuæi trÎ, th©n phß Th¸i T«ng tho¸t khái vßng v©y ThÕ Sung ; C¶o Khanh(6), mét bÒ t«i xa, miÖng m¾ng Léc S¬n, kh«ng theo mðu kÕ nghÞch tÆc. Tõ xða c¸c bËc trung thÇn nghÜa sÜ bá m×nh v× nðíc, ®êi nµo kh«ng cã ? Gi¶ sö c¸c bËc ®ã cø khð khð theo thãi n÷ nhi thðêng t×nh, th× còng chÕt giµ ë xã cöa, sao cã thÓ lðu danh sö s¸ch, cïng trêi ®Êt mu«n ®êi bÊt hñ ®ðîc ! C¸c ngð¬i con nhµ vâ tðíng, kh«ng hiÓu v¨n nghÜa, nghe nh÷ng chuyÖn Êy nöa tin nöa ngê. Th«i nh÷ng chuyÖn xða, ta kh«ng nãi ®Õn n÷a. Nay ta chØ kÓ chuyÖn Tèng, Nguyªn míi ®©y. 55

Tðîng Hðng §¹o Vð¬ng TrÇn Quèc TuÊn ë Nam §Þnh Vð¬ng C«ng Kiªn(7) lµ ngðêi thÕ nµo, t× tðíng cña «ng lµ NguyÔn V¨n LËp l¹i lµ ngðêi thÕ nµo, mµ gi÷ thµnh §iÕu Ngð(8) nhá nhð c¸i ®Êu, ®ðêng ®ðêng chèng víi qu©n M«ng Kha(9) ®«ng ®Õn hµng tr¨m v¹n, khiÕn cho nh©n d©n ®êi Tèng ®Õn nay cßn ®éi ¬n s©u ! Cèt §·i Ngét Lang(10) lµ ngðêi thÕ nµo, t× tðíng cña «ng lµ XÝch Tu Tð(11) l¹i lµ ngðêi thÕ nµo, mµ x«ng vµo chç lam chðíng xa x«i ngh×n trïng, ®¸nh b¹i ®ðîc qu©n Nam ChiÕu(12) trong vµi tuÇn, khiÕn cho qu©n trðëng(13) ®êi Nguyªn ®Õn nay cßn lðu tiÕng tèt ! 56

Huèng chi ta cïng c¸c ngð¬i sinh ph¶i thêi lo¹n l¹c, lín gÆp buæi gian nan. Ngã thÊy sø giÆc ®i l¹i nghªnh ngang ngoµi ®ðêng, uèn lðìi có diÒu mµ sØ m¾ng triÒu ®×nh, ®em th©n dª chã mµ b¾t n¹t tÓ phô(14), th¸c mÖnh Hèt TÊt LiÖt(15) mµ ®ßi ngäc lôa, ®Ó tho¶ lßng tham kh«ng cïng, gi¶ hiÖu V©n Nam Vð¬ng(16) mµ thu b¹c vµng, ®Ó vÐt cña kho cã h¹n. ThËt kh¸c nµo nhð ®em thÞt mµ nu«i hæ ®ãi, sao cho khái ®Ó tai v¹ vÒ sau ! Ta thðêng tíi b÷a quªn ¨n, nöa ®ªm vç gèi ; ruét ®au nhð c¾t, nðíc m¾t ®Çm ®×a ; chØ c¨m tøc chða x¶ thÞt lét da, nuèt gan uèng m¸u qu©n thï. DÉu cho tr¨m th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa(17), ta còng vui lßng. C¸c ngð¬i ë cïng ta coi gi÷ binh quyÒn ®· l©u ngµy, kh«ng cã mÆc th× ta cho ¸o, kh«ng cã ¨n th× ta cho c¬m ; quan nhá th× ta th¨ng chøc, lð¬ng Ýt th× ta cÊp bæng ; ®i thuû th× ta cho thuyÒn, ®i bé th× ta cho ngùa ; lóc trËn m¹c x«ng pha th× cïng nhau sèng chÕt, lóc ë nhµ nhµn h¹ th× cïng nhau vui cðêi. C¸ch ®èi ®·i so víi Vð¬ng C«ng Kiªn, Cèt §·i Ngét Lang ngµy trðíc còng ch¼ng kÐm g×. Nay c¸c ngð¬i nh×n chñ nhôc mµ kh«ng biÕt lo, thÊy nðíc nhôc mµ kh«ng biÕt thÑn. Lµm tðíng triÒu ®×nh ph¶i hÇu qu©n giÆc mµ kh«ng biÕt tøc ; nghe nh¹c th¸i thðêng(18) ®Ó ®·i yÕn(19) nguþ sø mµ kh«ng biÕt c¨m. HoÆc lÊy viÖc chäi gµ lµm vui ®ïa, hoÆc lÊy viÖc ®¸nh b¹c lµm tiªu khiÓn ; hoÆc vui thó vðên ruéng, hoÆc quyÕn luyÕn vî con ; hoÆc lo lµm giµu mµ quªn viÖc nðíc, hoÆc ham s¨n b¾n mµ quªn viÖc binh ; hoÆc thÝch rðîu ngon, hoÆc mª tiÕng h¸t. NÕu cã giÆc M«ng Th¸t trµn sang th× cùa gµ trèng kh«ng thÓ ®©m thñng ¸o gi¸p cña giÆc, mÑo cê b¹c kh«ng thÓ dïng lµm mðu lðîc nhµ binh ; dÉu r»ng ruéng l¾m vðên nhiÒu, tÊm th©n quý ngh×n vµng kh«n chuéc, v¶ l¹i vî b×u con dÝu, viÖc qu©n c¬ tr¨m sù Ých chi ; tiÒn cña tuy nhiÒu kh«n mua ®ðîc ®Çu giÆc, chã s¨n tuy khoÎ kh«n ®uæi ®ðîc qu©n thï ; chÐn rðîu ngon kh«ng thÓ lµm cho giÆc say chÕt, tiÕng h¸t hay kh«ng thÓ lµm cho giÆc ®iÕc tai. Lóc bÊy giê, ta cïng c¸c ngð¬i sÏ bÞ b¾t, ®au xãt biÕt chõng nµo ! Ch¼ng nh÷ng th¸i Êp(20) cña ta kh«ng cßn, mµ bæng léc c¸c ngð¬i còng mÊt ; ch¼ng nh÷ng gia quyÕn cña ta bÞ tan, mµ vî con c¸c ngð¬i còng khèn ; ch¼ng nh÷ng x· t¾c tæ t«ng ta bÞ giµy xÐo, mµ phÇn mé cha mÑ c¸c ngð¬i còng bÞ quËt lªn ; ch¼ng nh÷ng th©n ta kiÕp nµy chÞu nhôc, råi ®Õn tr¨m n¨m sau, tiÕng d¬ kh«n röa, tªn xÊu cßn lðu, mµ ®Õn gia thanh(21) c¸c ngð¬i còng kh«ng khái mang tiÕng lµ tðíng b¹i trËn. Lóc bÊy giê, dÉu c¸c ngð¬i muèn vui vÎ pháng cã ®ðîc kh«ng ? Nay ta b¶o thËt c¸c ngð¬i : nªn nhí c©u \"®Æt måi löa vµo dðíi ®èng cñi\"(22) lµ nguy c¬, nªn lÊy ®iÒu \"kiÒng canh nãng mµ thæi rau nguéi\"(23) lµm r¨n sî. HuÊn luyÖn qu©n sÜ, tËp dðît cung tªn ; khiÕn cho ngðêi ngðêi giái nhð Bµng M«ng, 57

nhµ nhµ ®Òu lµ HËu NghÖ(24) ; cã thÓ bªu ®ðîc ®Çu Hèt TÊt LiÖt ë cöa khuyÕt(25), lµm r÷a thÞt V©n Nam Vð¬ng ë C¶o Nhai(26). Nhð vËy, ch¼ng nh÷ng th¸i Êp cña ta m·i m·i v÷ng bÒn, mµ bæng léc c¸c ngð¬i còng ®êi ®êi hðëng thô ; ch¼ng nh÷ng gia quyÕn cña ta ®ðîc ªm Êm gèi ch¨n, mµ vî con c¸c ngð¬i còng ®ðîc b¸ch niªn giai l·o ; ch¼ng nh÷ng t«ng miÕu cña ta sÏ ®ðîc mu«n ®êi tÕ lÔ, mµ tæ t«ng c¸c ngð¬i còng ®ðîc thê cóng quanh n¨m ; ch¼ng nh÷ng th©n ta kiÕp nµy ®¾c chÝ, mµ ®Õn c¸c ngð¬i tr¨m n¨m vÒ sau tiÕng vÉn lðu truyÒn ; ch¼ng nh÷ng danh hiÖu ta kh«ng bÞ mai mét, mµ tªn hä c¸c ngð¬i còng sö s¸ch lðu th¬m. Lóc bÊy giê, dÉu c¸c ngð¬i kh«ng muèn vui vÎ pháng cã ®ðîc kh«ng ? Nay ta chän binh ph¸p c¸c nhµ hîp lµm mét quyÓn gäi lµ Binh thð yÕu lðîc. NÕu c¸c ngð¬i biÕt chuyªn tËp s¸ch nµy, theo lêi d¹y b¶o cña ta, th× míi ph¶i ®¹o thÇn chñ(27) ; nhðîc b»ng khinh bá s¸ch nµy, tr¸i lêi d¹y b¶o cña ta, tøc lµ kÎ nghÞch thï. V× sao vËy ? GiÆc víi ta lµ kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung, c¸c ngð¬i cø ®iÒm nhiªn kh«ng biÕt röa nhôc, kh«ng lo trõ hung, kh«ng d¹y qu©n sÜ ; ch¼ng kh¸c nµo quay mòi gi¸o mµ chÞu ®Çu hµng, gi¬ tay kh«ng mµ chÞu thua giÆc. NÕu vËy, råi ®©y sau khi giÆc gi· dÑp yªn, mu«n ®êi ®Ó thÑn, h¸ cßn mÆt mòi nµo ®øng trong trêi ®Êt n÷a ? Ta viÕt ra bµi hÞch nµy ®Ó c¸c ngð¬i biÕt bông ta. (TrÇn Quèc TuÊn(N), theo b¶n dÞch trong Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam thÕ kØ X − thÕ kØ XVII, in lÇn thø hai, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1976) Chó thÝch (N) TrÇn Quèc TuÊn (1231 ? − 1300), tðíc Hðng §¹o Vð¬ng lµ mét danh tðíng kiÖt xuÊt cña d©n téc. N¨m 1285 vµ n¨m 1287, qu©n M«ng − Nguyªn x©m lðîc nðíc ta, lÇn nµo «ng còng ®ðîc TrÇn Nh©n T«ng cö lµm TiÕt chÕ thèng lÜnh c¸c ®¹o qu©n, c¶ hai lÇn ®Òu th¾ng lîi vÎ vang. §êi TrÇn Anh T«ng, «ng vÒ trÝ sÜ ë V¹n KiÕp (nay lµ x· Hðng §¹o, huyÖn ChÝ Linh, tØnh H¶i Dð¬ng) råi mÊt ë ®Êy. Nh©n d©n t«n thê «ng lµ §øc th¸nh TrÇn vµ lËp ®Òn thê ë nhiÒu n¬i trªn ®Êt nðíc. HÞch lµ thÓ v¨n nghÞ luËn thêi xða, thðêng ®ðîc vua chóa, tðíng lÜnh hoÆc thñ lÜnh mét phong trµo dïng ®Ó cæ ®éng, thuyÕt phôc hoÆc kªu gäi ®Êu tranh chèng thï trong giÆc ngoµi. HÞch cã kÕt cÊu chÆt chÏ, cã lÝ lÏ s¾c bÐn, cã dÉn chøng thuyÕt phôc. §Æc ®iÓm næi bËt cña hÞch lµ khÝch lÖ t×nh c¶m, tinh thÇn ngðêi nghe. HÞch thðêng ®ðîc viÕt theo thÓ v¨n biÒn ngÉu (tõng cÆp c©u c©n xøng víi nhau). KÕt cÊu cña bµi hÞch cã thÓ thay ®æi linh ho¹t tuú theo môc ®Ých vµ nghÖ thuËt lËp 58

luËn cña t¸c gi¶. Tuy nhiªn, nh×n chung bµi hÞch kªu gäi ®¸nh giÆc thðêng gåm c¸c phÇn : phÇn më ®Çu cã tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò ; phÇn thø hai nªu truyÒn thèng vÎ vang trong sö s¸ch ®Ó g©y lßng tin tðëng ; phÇn thø ba nhËn ®Þnh t×nh h×nh, ph©n tÝch ph¶i tr¸i ®Ó g©y lßng c¨m thï giÆc ; phÇn kÕt thóc nªu chñ trð¬ng cô thÓ vµ kªu gäi ®Êu tranh. HÞch tðíng sÜ do TrÇn Quèc TuÊn viÕt vµo kho¶ng trðíc cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng − Nguyªn lÇn thø hai (1285). ë bµi HÞch tðíng sÜ , t¸c gi¶ kh«ng nªu phÇn ®Æt vÊn ®Ò riªng v× toµn bé bµi hÞch lµ nªu vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Bµi hÞch nµy ®ðîc lµm ®Ó khÝch lÖ tðíng sÜ häc tËp cuèn Binh thð yÕu lðîc (S¸ch tãm t¾t nh÷ng ®iÒu cèt yÕu vÒ binh ph¸p) do chÝnh TrÇn Quèc TuÊn so¹n. (1) KØ TÝn : tðíng cña H¸n Cao Tæ (Lðu Bang). Khi Lðu Bang bÞ H¹ng Vò v©y rÊt ngÆt, thÕ khã tho¸t, KØ TÝn gi¶ lµm Lðu Bang ra hµng, bÞ H¹ng Vò giÕt, nhê thÕ Lðu Bang tho¸t n¹n. (2) Do Vu : tðíng cña Së Chiªu Vð¬ng (thêi Xu©n Thu). Lóc Chiªu Vð¬ng l¸nh n¹n, ë trä, bÞ kÎ cðíp ®©m, Do Vu ®· ch×a lðng che chë cho Chiªu Vð¬ng. (3) Dù Nhðîng : gia thÇn cña TrÝ B¸ (thêi ChiÕn Quèc). TrÝ B¸ bÞ TriÖu Tð¬ng Tö giÕt chÕt, Dù Nhðîng nuèt than cho kh¸c giäng, gi¶ lµm hµnh khÊt, mðu giÕt Tð¬ng Tö b¸o thï cho chñ. (4) Th©n Kho¸i : viªn quan gi÷ ao c¸ cña TÒ Trang C«ng (thêi Xu©n Thu). Khi Trang C«ng bÞ Th«i Tr÷ giÕt, Th©n Kho¸i chÆt tay tá lßng trung thµnh råi chÕt theo chñ. (5) KÝnh §øc : tøc UÊt Tr× Cung thêi §ðêng. Khi §ðêng Th¸i T«ng (lóc bÊy giê cßn lµ TÇn Vð¬ng) bÞ Vð¬ng ThÕ Sung v©y, KÝnh §øc ®· lÊy th©n m×nh che chë, hé vÖ cho §ðêng Th¸i T«ng tho¸t n¹n. (6) C¶o Khanh : tøc Nhan C¶o Khanh. Khi An Léc S¬n khëi lo¹n ®¸nh §ðêng Minh Hoµng, C¶o Khanh chöi m¾ng An Léc S¬n, bÞ giÆc c¾t lðìi mµ vÉn kh«ng sî. (7) Vð¬ng C«ng Kiªn : tðíng nhµ Tèng, khi gi÷ Hîp Ch©u ®· huy ®éng qu©n d©n chiÕn ®Êu ë nói §iÕu Ngð, cÇm cù víi ®¹o qu©n M«ng Cæ suèt bèn th¸ng trêi, qu©n M«ng Cæ ®µnh ph¶i rót lui. (8) §iÕu Ngð : mét tr¸i nói rÊt hiÓm trë ë Tø Xuyªn, Trung Quèc. Thêi Tèng, Dð Giíi cã ®¾p thµnh ë ®ã. (9) M«ng Kha : anh cña Hèt TÊt LiÖt (vua M«ng Cæ), tõng trùc tiÕp chØ huy cuéc viÔn chinh sang Trung Quèc vµ c¸c nðíc ë phÝa ®«ng, bÞ tö trËn ë thµnh §iÕu Ngð trong cuéc v©y h·m ®éi qu©n nhµ Tèng do Vð¬ng C«ng Kiªn chØ huy. (10) Cèt §·i Ngét Lang : mét tðíng giái cña M«ng Cæ, tõng ®em qu©n ®i ®¸nh Nam ChiÕu. 59

(11) XÝch Tu Tð : tðíng M«ng Cæ. (12) Nam ChiÕu : mét nðíc nhá ë vµo kho¶ng gi÷a hai tØnh Tø Xuyªn vµ V©n Nam, Trung Quèc. (13) Qu©n trðëng : chøc quan trªn ë trong qu©n ®éi. (14) TÓ phô : bËc quan ®Çu triÒu, gióp vua trÞ nðíc. (15) Hèt TÊt LiÖt : tøc vua ThÕ Tæ nhµ Nguyªn. (16) V©n Nam Vð¬ng : tøc Tho¸t Hoan, con thø chÝn cña Hèt TÊt LiÖt, ®ðîc phong vð¬ng ë ®Êt V©n Nam, trùc tiÕp cÇm ®Çu qu©n M«ng − Nguyªn x©m lðîc nðíc ta lÇn thø hai. (17) Ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa : lÊy tõ c©u cña M· ViÖn ®êi H¸n : BËc trðîng phu nªn chÕt ë gi÷a chiÕn trðêng, lÊy da ngùa mµ bäc th©y ; ý nãi lµm trai ph¶i ®¸nh ®«ng dÑp b¾c, x¶ th©n n¬i chiÕn trðêng v× nghÜa lín. (18) Nh¹c th¸i thðêng : nh¹c cña triÒu ®×nh trong nh÷ng tÕ lÔ quan träng ë t«ng miÕu. BÊy giê, trong nh÷ng yÕn tiÖc tiÕp sø giÆc, triÒu ®×nh nhµ TrÇn ph¶i dïng ®Õn nh¹c th¸i thðêng ®Ó gióp vui, TrÇn Quèc TuÊn coi ®ã lµ mét ®iÒu nhôc nh·. (19) YÕn : yÕn tiÖc. (20) Th¸i Êp : phÇn ®Êt vua phong cho quý téc. (21) Gia thanh : tiÕng t¨m cña «ng cha ®Ó l¹i. (22) §Æt måi löa vµo dðíi ®èng cñi : lÊy tõ mét c©u v¨n cña H¸n thð : ¤m måi löa ®Æt dðíi ®èng cñi råi n»m lªn trªn, löa chða kÞp ch¸y vÉn cho lµ yªn ; ý nãi ph¶i c¶nh gi¸c nhð n»m trªn ®èng cñi mµ cã måi löa ë dðíi. (23) KiÒng canh nãng mµ thæi rau nguéi : theo mét c©u ë Së tõ, ®¹i ý : Ngðêi bÞ báng v× canh nãng, trong lßng e sî, dï gÆp rau nguéi ®i n÷a còng lÊy miÖng thæi. (24) Bµng M«ng, HËu NghÖ : hai nh©n vËt b¾n cung rÊt giái trong thÇn tho¹i Trung Quèc. (25) Cöa khuyÕt : cöa lín ë kinh thµnh. (26) C¶o Nhai : n¬i tró ngô cña c¸c vua chð hÇu khi vµo chÇu vua H¸n ë Trðêng An, Trung Quèc. ë ®©y mðîn ®Ó chØ n¬i tiÕp sø nðíc ngoµi cña ta. (27) §¹o thÇn chñ : ®¹o gi÷a gia tðíng, gia n« (thÇn) víi l·nh chóa (chñ). 60

§äc − hiÓu v¨n b¶n 1. Bµi hÞch cã thÓ chia lµm mÊy ®o¹n ? Nªu ý chÝnh cña tõng ®o¹n. 2. Sù ngang ngðîc vµ téi ¸c cña giÆc ®ðîc lét t¶ nhð thÕ nµo ? §o¹n v¨n tè c¸o téi ¸c giÆc ®· kh¬i gîi ®ðîc ®iÒu g× ë tðíng sÜ ? 3. Ph©n tÝch lßng yªu nðíc, c¨m thï giÆc cña TrÇn Quèc TuÊn qua ®o¹n v¨n t¸c gi¶ tù nãi lªn nçi lßng m×nh. 4. Sau khi nªu mèi ©n t×nh gi÷a chñ so¸i vµ tðíng sÜ, TrÇn Quèc TuÊn phª ph¸n nh÷ng hµnh ®éng sai cña tðíng sÜ, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh nh÷ng hµnh ®éng ®óng nªn lµm lµ cã dông ý g× ? Khi phª ph¸n hay kh¼ng ®Þnh, t¸c gi¶ tËp trung vµo vÊn ®Ò g× ? T¹i sao ph¶i nhð vËy ? 5. Giäng v¨n lµ lêi vÞ chñ so¸i nãi víi tðíng sÜ dðíi quyÒn hay lµ lêi ngðêi cïng c¶nh ngé ? Lµ lêi khuyªn r¨n bµy tá thiÖt h¬n hay lµ lêi nghiªm kh¾c c¶nh c¸o ? C¸ch viÕt cña t¸c gi¶ cã t¸c ®éng tíi tðíng sÜ nhð thÕ nµo ? 6. H·y nªu mét sè ®Æc s¾c nghÖ thuËt ®· t¹o nªn søc thuyÕt phôc ngðêi ®äc b»ng c¶ nhËn thøc vµ t×nh c¶m ë bµi HÞch tðíng sÜ. 7*. KhÝch lÖ nhiÒu mÆt ®Ó tËp trung vµo mét hðíng, ®ã lµ c¸ch triÓn khai lËp luËn cña bµi HÞch tðíng sÜ. H·y lµm s¸ng tá ®iÒu nµy b»ng mét lðîc ®å vÒ kÕt cÊu cña bµi hÞch. Ghi nhí Bµi HÞch tðíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn ph¶n ¸nh tinh thÇn yªu nðíc nång nµn cña d©n téc ta trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m, thÓ hiÖn qua lßng c¨m thï giÆc, ý chÝ quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng kÎ thï x©m lðîc. §©y lµ mét ¸ng v¨n chÝnh luËn xuÊt s¾c, cã sù kÕt hîp gi÷a lËp luËn chÆt chÏ, s¾c bÐn víi lêi v¨n thèng thiÕt, cã søc l«i cuèn m¹nh mÏ. LuyÖn tËp 1. Ph¸t biÓu c¶m nhËn vÒ lßng yªu nðíc cña TrÇn Quèc TuÊn ®ðîc thÓ hiÖn qua bµi hÞch. 2*. Chøng minh bµi HÞch tðíng sÜ võa cã lËp luËn chÆt chÏ, s¾c bÐn võa giµu h×nh tðîng, c¶m xóc, do ®ã cã søc thuyÕt phôc cao. 61

hµnh ®éng nãi i − hµnh ®éng nãi lµ g× ? §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. MÑ con LÝ Th«ng ®ang ngñ, bçng nghe tiÕng gäi cöa. Ngì lµ hån oan cña Th¹ch Sanh hiÖn vÒ, mÑ con h¾n ho¶ng sî, van l¹y rèi rÝt. Khi Th¹ch Sanh vµo nhµ kÓ cho nghe chuyÖn giÕt ch»n tinh, chóng míi hoµn hån. Nhðng LÝ Th«ng bçng n¶y ra kÕ kh¸c. H¾n nãi : − Con tr¨n Êy lµ cña vua nu«i ®· l©u. Nay em giÕt nã, tÊt kh«ng khái bÞ téi chÕt. Th«i, b©y giê nh©n trêi chða s¸ng em h·y trèn ngay ®i. Cã chuyÖn g× ®Ó anh ë nhµ lo liÖu. Th¹ch Sanh l¹i thËt thµ tin ngay. Chµng véi v· tõ gi· mÑ con LÝ Th«ng, trë vÒ tóp lÒu cò dðíi gèc ®a, kiÕm cñi nu«i th©n. (Th¹ch Sanh) 1. LÝ Th«ng nãi víi Th¹ch Sanh nh»m môc ®Ých chÝnh lµ g× ? C©u nµo thÓ hiÖn râ nhÊt môc ®Ých Êy ? 2. LÝ Th«ng cã ®¹t ®ðîc môc ®Ých cña m×nh kh«ng ? Chi tiÕt nµo nãi lªn ®iÒu ®ã ? 3. LÝ Th«ng ®· thùc hiÖn môc ®Ých cña m×nh b»ng phð¬ng tiÖn g× ? 4. NÕu hiÓu hµnh ®éng lµ \"viÖc lµm cô thÓ cña con ngðêi nh»m mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh\"(a) th× viÖc lµm cña LÝ Th«ng cã ph¶i lµ mét hµnh ®éng kh«ng ? V× sao ? Ghi nhí Hµnh ®éng nãi lµ hµnh ®éng ®ðîc thùc hiÖn b»ng lêi nãi nh»m môc ®Ých nhÊt ®Þnh. II − Mét sè kiÓu hµnh ®éng nãi thðêng gÆp 1. Trong ®o¹n trÝch ë môc I, ngoµi c©u ®· ph©n tÝch, mçi c©u cßn l¹i trong lêi nãi cña LÝ Th«ng ®Òu nh»m mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Nh÷ng môc ®Ých Êy lµ g× ? (a) ViÖn Ng«n ng÷ häc (Hoµng Phª chñ biªn), Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB §µ N½ng − Trung t©m Tõ ®iÓn häc, Hµ Néi − §µ N½ng, 2002, tr. 422. 62

2. ChØ ra c¸c hµnh ®éng nãi trong ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt môc ®Ých cña mçi hµnh ®éng. C¸i TÝ chða hiÓu hÕt ý c©u nãi cña mÑ, nã x¸m mÆt l¹i vµ hái b»ng giäng luèng cuèng : − VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u ? §iÓm thªm mét \"gi©y\" nøc në, chÞ DËu ngã con b»ng c¸ch xãt xa : − Con sÏ ¨n ë nhµ cô NghÞ th«n §oµi. C¸i TÝ nghe nãi gi·y n¶y, gièng nhð sÐt ®¸nh bªn tai, nã liÖng cñ khoai vµo ræ vµ oµ lªn khãc. [...] Chõng nhð lóc n·y thÊy b¾t c¶ chã lín, chã con, c¸i TÝ vÉn tðëng nh÷ng con vËt Êy sÏ ®i thÕ m¹ng cho m×nh, cho nªn nã ®· v÷ng d¹ ngåi im. B©y giê nghe mÑ giôc nã ph¶i ®i, nã l¹i nhÕch nh¸c, mÕu khãc : − U nhÊt ®Þnh b¸n con ®Êy ð ? U kh«ng cho con ë nhµ n÷a ð ? Khèn n¹n th©n con thÕ nµy ! Trêi ¬i !... (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) 3. LiÖt kª c¸c kiÓu hµnh ®éng nãi mµ em ®· biÕt qua ph©n tÝch hai ®o¹n trÝch ë môc I vµ môc II. Ghi nhí Ngðêi ta dùa theo môc ®Ých cña hµnh ®éng nãi mµ ®Æt tªn cho nã. Nh÷ng kiÓu hµnh ®éng nãi thðêng gÆp lµ hái, tr×nh bµy (b¸o tin, kÓ, t¶, nªu ý kiÕn, dù ®o¸n,...), ®iÒu khiÓn (cÇu khiÕn, ®e do¹, th¸ch thøc,...), høa hÑn, béc lé c¶m xóc. iii − luyÖn tËp 1. TrÇn Quèc TuÊn viÕt HÞch tðíng sÜ nh»m môc ®Ých g× ? H·y x¸c ®Þnh môc ®Ých cña hµnh ®éng nãi thÓ hiÖn ë mét c©u trong bµi hÞch vµ vai trß cña c©u Êy ®èi víi viÖc thùc hiÖn môc ®Ých chung. 2. ChØ ra c¸c hµnh ®éng nãi vµ môc ®Ých cña mçi hµnh ®éng nãi trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau : 63

a) TiÕng chã sña vang c¸c xãm. Bµ l·o l¸ng giÒng l¹i lËt ®Ët ch¹y sang : − B¸c trai ®· kh¸ råi chø ? − C¶m ¬n cô, nhµ ch¸u ®· tØnh t¸o nhð thðêng. Nhðng xem ý h·y cßn lÒ bÒ lÖt bÖt chõng nhð vÉn mái mÖt l¾m. − Nµy, b¶o b¸c Êy cã trèn ®i ®©u th× trèn. Chø cø n»m ®Êy, chèc n÷a hä vµo thóc sðu, kh«ng cã, hä l¹i ®¸nh trãi th× khæ. Ngðêi èm rÒ rÒ nhð thÕ, nÕu l¹i ph¶i mét trËn ®ßn, nu«i mÊy th¸ng cho hoµn hån. − V©ng, ch¸u còng ®· nghÜ nhð cô. Nhðng ®Ó ch¸o nguéi, ch¸u cho nhµ ch¸u ¨n lÊy vµi hóp c¸i ®·. NhÞn su«ng tõ s¸ng h«m qua tíi giê cßn g×. − ThÕ th× ph¶i giôc anh Êy ¨n mau lªn ®i, kÎo n÷a ngðêi ta s¾p söa kÐo vµo råi ®Êy ! Råi bµ l·o lËt ®Ët trë vÒ víi vÎ mÆt b¨n kho¨n. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) b) Lª ThËn n©ng gð¬m lªn ngang ®Çu nãi víi Lª Lîi : − §©y lµ Trêi cã ý phã th¸c cho minh c«ng lµm viÖc lín. Chóng t«i nguyÖn ®em xð¬ng thÞt cña m×nh theo minh c«ng, cïng víi thanh gð¬m thÇn nµy ®Ó b¸o ®Òn Tæ quèc ! (Sù tÝch Hå Gð¬m) c) H«m sau l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¸o ngay : − CËu Vµng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹ ! − Cô b¸n råi ? − B¸n råi ! Hä võa b¾t xong. [...] − ThÕ nã cho b¾t µ ? MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho nðíc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nhð con nÝt. L·o hu hu khãc... − Khèn n¹n... ¤ng gi¸o ¬i !... Nã cã biÕt g× ®©u ! Nã thÊy t«i gäi th× ch¹y ngay vÒ, vÉy ®u«i mõng. T«i cho nã ¨n c¬m. Nã ®ang ¨n th× th»ng Môc nÊp trong nhµ, ngay ®»ng sau nã, tãm lÊy hai c¼ng sau nã dèc ngðîc nã lªn. (Nam Cao, L·o H¹c ) 64

3. §o¹n trÝch dðíi ®©y cã ba c©u chøa tõ høa. H·y x¸c ®Þnh kiÓu hµnh ®éng nãi ®ðîc thùc hiÖn trong mçi c©u Êy. Em ®i nhanh vÒ chiÕc giðêng, ®Æt con Em Nhá quµng tay vµo con VÖ SÜ. − Em ®Ó nã ë l¹i − Giäng em r¸o ho¶nh − Anh ph¶i høa víi em kh«ng bao giê ®Ó chóng ngåi c¸ch xa nhau. Anh nhí chða ? Anh høa ®i. − Anh xin høa. T«i mÕu m¸o tr¶ lêi vµ ®øng nhð ch«n ch©n xuèng ®Êt, nh×n theo c¸i bãng bÐ nhá liªu xiªu cña em t«i trÌo lªn xe. (Kh¸nh Hoµi, Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª ) tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 5 Gîi ý ®¸nh gi¸ bµi lµm : 1. Bµi v¨n cã lµm næi bËt ®Æc ®iÓm cña ®èi tðîng thuyÕt minh kh«ng ? Néi dung bµi viÕt cã tÝnh chÊt kh¸ch quan, ®¸ng tin cËy kh«ng ? 2. §Ó lµm næi bËt ®Æc ®iÓm cña ®èi tðîng, bµi lµm ®· chó ý vËn dông phð¬ng ph¸p thuyÕt minh nµo ? 3. Bµi lµm cã theo bè côc, thø tù hîp lÝ kh«ng ? 4. Lêi v¨n thuyÕt minh cã chuÈn x¸c, ng¾n gän vµ sinh ®éng kh«ng ? Bµi 24 KÕt qu¶ cÇn ®¹t • ThÊy ®ðîc ý thøc d©n téc ®· ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao vµ phÇn nµo hiÓu ®ðîc mét vµi nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña ¸ng thiªn cæ hïng v¨n B×nh Ng« ®¹i c¸o qua ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta. • N¾m ®ðîc c¸ch dïng c¸c kiÓu c©u ®Ó thùc hiÖn hµnh ®éng nãi. • N¾m v÷ng kh¸i niÖm luËn ®iÓm, quan hÖ gi÷a luËn ®iÓm víi vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt vµ quan hÖ gi÷a c¸c luËn ®iÓm trong mét bµi v¨n nghÞ luËn. 65

V¨n b¶n Nðíc §¹i ViÖt ta (TrÝch B×nh Ng« ®¹i c¸o) Tõng nghe : ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n(1), Qu©n ®iÕu ph¹t(2) trðíc lo trõ b¹o. Nhð nðíc §¹i ViÖt(3) ta tõ trðíc, Vèn xðng nÒn v¨n hiÕn(4)®· l©u, 66

Nói s«ng bê câi ®· chia, Phong tôc B¾c Nam(5) còng kh¸c. Tõ TriÖu, §inh, LÝ, TrÇn(6) bao ®êi g©y nÒn ®éc lËp, Cïng H¸n, §ðêng, Tèng, Nguyªn(7), mçi bªn xðng ®Õ mét phð¬ng, Tuy m¹nh yÕu tõng lóc kh¸c nhau, Song hµo kiÖt(8) ®êi nµo còng cã. VËy nªn : Lðu Cung(9) tham c«ng nªn thÊt b¹i, TriÖu TiÕt(10) thÝch lín ph¶i tiªu vong, Cöa Hµm Tö(11) b¾t sèng Toa §«, S«ng B¹ch §»ng giÕt tð¬i ¤ M·(12). ViÖc xða xem xÐt Chøng cí cßn ghi. (NguyÔn Tr·i(N), B×nh Ng« ®¹i c¸o, trong Tæng tËp v¨n häc ViÖt Nam, tËp 4, NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1995) Chó thÝch (N) VÒ t¸c gi¶ NguyÔn Tr·i : xem chó thÝch (N) ë s¸ch Ng÷ v¨n 7, tËp mét, tr. 79. C¸o lµ thÓ v¨n nghÞ luËn cæ, thðêng ®ðîc vua chóa hoÆc thñ lÜnh dïng ®Ó tr×nh bµy mét chñ trð¬ng hay c«ng bè kÕt qu¶ mét sù nghiÖp ®Ó mäi ngðêi cïng biÕt. C¸o phÇn nhiÒu ®ðîc viÕt b»ng v¨n biÒn ngÉu (kh«ng cã vÇn hoÆc cã vÇn, thðêng cã ®èi, c©u dµi ng¾n kh«ng gß bã, mçi cÆp hai vÕ ®èi nhau). Còng nhð hÞch, c¸o lµ thÓ v¨n cã tÝnh chÊt hïng biÖn, do ®ã lêi lÏ ph¶i ®anh thÐp, lÝ luËn ph¶i s¾c bÐn, kÕt cÊu ph¶i chÆt chÏ, m¹ch l¹c. B×nh Ng« ®¹i c¸o do NguyÔn Tr·i thõa lÖnh Lª Th¸i Tæ (Lª Lîi) so¹n th¶o lµ bµi c¸o cã ý nghÜa träng ®¹i cña mét b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp, ®ðîc c«ng bè ngµy 17 th¸ng ch¹p n¨m §inh Mïi (tøc ®Çu n¨m 1428), sau khi qu©n ta ®¹i th¾ng, diÖt vµ lµm tan r· 15 v¹n viÖn binh cña qu©n Minh x©m lðîc, buéc Vð¬ng Th«ng ph¶i gi¶ng hoµ, chÊp nhËn rót qu©n vÒ nðíc. Bµi ®¹i c¸o nµy ®ðîc viÕt theo lèi v¨n 67

biÒn ngÉu, cã vËn dông thÓ tø lôc (tõng cÆp c©u, mçi c©u mðêi ch÷ ng¾t theo nhÞp 4/6), kÕt cÊu còng gåm bèn phÇn nhð thÓ c¸o nãi chung. §o¹n trÝch tõ B×nh Ng« ®¹i c¸o ë ®©y lµ do Bïi V¨n Nguyªn dÞch dùa theo b¶n dÞch cña Bïi KØ. Nhan ®Ò ®o¹n trÝch do ngðêi biªn so¹n SGK ®Æt. (1) Nh©n nghÜa : vèn lµ kh¸i niÖm ®¹o ®øc cña Nho gi¸o, nãi vÒ ®¹o lÝ, c¸ch øng xö vµ t×nh thð¬ng gi÷a con ngðêi víi nhau. ë ®©y t¸c gi¶ ®· tiÕp thu tð tðëng nh©n nghÜa cña Nho gi¸o theo hðíng lÊy lîi Ých cña nh©n d©n, d©n téc lµm gèc. Yªn d©n : ®em l¹i cuéc sèng yªn æn cho d©n. (2) §iÕu ph¹t : rót ý tõ c©u \"®iÕu d©n ph¹t téi\" (thð¬ng d©n, ®¸nh kÎ cã téi) trong Kinh Thð nãi vÒ viÖc Thang, Vò ®¸nh kÎ cã téi lµ KiÖt, Trô (®iÕu : thð¬ng xãt ; ph¹t : ®¸nh, dÑp). (3) §¹i ViÖt : tªn nðíc ta tõ ®êi vua LÝ Th¸nh T«ng. (4) V¨n hiÕn : truyÒn thèng v¨n ho¸ l©u ®êi vµ tèt ®Ñp (v¨n : v¨n chð¬ng, ch÷ nghÜa, v¨n ho¸ nãi chung ; hiÕn : ngðêi hiÒn tµi). (5) B¾c Nam : ë ®©y B¾c chØ Trung Quèc, Nam chØ nðíc ta. (6) §inh, LÝ, TrÇn : nh÷ng triÒu ®¹i x©y dùng nÒn ®éc lËp cña ®Êt nðíc ta. TriÖu : chØ triÒu ®¹i cña TriÖu §µ, kÎ ®· cðíp nðíc ¢u L¹c, nhðng sö s¸ch trðíc ®©y cã tµi liÖu coi ®ã lµ mét triÒu ®¹i cña nðíc nhµ. (7) H¸n, §ðêng, Tèng, Nguyªn : c¸c triÒu ®¹i Trung Quèc. (8) Hµo kiÖt : ngðêi cã tµi cao, chÝ lín h¬n ngðêi. (9) Lðu Cung : vua Nam H¸n (nam Trung Quèc) ®· sai con lµ Ho»ng Thao (cã tµi liÖu ghi lµ Ho»ng Th¸o) ®em qu©n x©m lðîc nðíc ta, bÞ Ng« QuyÒn ®¸nh b¹i n¨m 938. (10) TriÖu TiÕt : tðíng nhµ Tèng, ®em qu©n sang ®¸nh nðíc ta thêi LÝ, bÞ LÝ Thðêng KiÖt ®¸nh ®uæi. (11) Hµm Tö : bÕn Hµm Tö, mét ®Þa ®iÓm ë t¶ ng¹n s«ng Hång (nay thuéc huyÖn Kho¸i Ch©u, Hðng Yªn), lµ n¬i TrÇn NhËt DuËt ph¸ qu©n Toa §« trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng − Nguyªn lÇn thø hai. (12) Toa §«, ¤ M· (tøc ¤ M· Nhi) : hai tðíng nhµ Nguyªn. Theo sö, Toa §« bÞ giÕt chÕt ë trËn Hµm Tö (kh«ng ph¶i bÞ b¾t sèng). 68

§äc − hiÓu v¨n b¶n 1. §o¹n trÝch lµ phÇn më ®Çu bµi B×nh Ng« ®¹i c¸o. §o¹n nµy cã ý nghÜa nªu tiÒn ®Ò cho toµn bµi, tÊt c¶ néi dung ®ðîc ph¸t triÓn vÒ sau ®Òu xoay quanh tiÒn ®Ò ®ã. Theo em, khi nªu tiÒn ®Ò, t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng ch©n lÝ nµo ? 2. Qua hai c©u \"ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n − Qu©n ®iÕu ph¹t trðíc lo trõ b¹o\", cã thÓ hiÓu cèt lâi tð tðëng nh©n nghÜa cña NguyÔn Tr·i lµ g× ? Ngðêi d©n mµ t¸c gi¶ nãi tíi lµ ai ? KÎ b¹o ngðîc mµ t¸c gi¶ nãi tíi lµ kÎ nµo ? 3. §Ó kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn ®éc lËp d©n téc, t¸c gi¶ ®· dùa vµo nh÷ng yÕu tè nµo ? NhiÒu ý kiÕn cho r»ng ý thøc d©n téc ë ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta lµ sù tiÕp nèi vµ ph¸t triÓn ý thøc d©n téc ë bµi th¬ S«ng nói nðíc Nam (®· häc ë líp 7), v× sao ? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, h·y t×m hiÓu xem nh÷ng yÕu tè nµo ®· ®ðîc nãi tíi trong S«ng nói nðíc Nam vµ nh÷ng yÕu tè nµo míi ®ðîc bæ sung trong Nðíc §¹i ViÖt ta. 4. H·y chØ ra nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch vµ ph©n tÝch t¸c dông cña chóng. (Gîi ý : c¸ch dïng tõ, c¸ch sö dông c©u v¨n biÒn ngÉu, biÖn ph¸p liÖt kª, so s¸nh ®èi lËp,... cã hiÖu qu¶.) 5*. Søc thuyÕt phôc cña v¨n chÝnh luËn NguyÔn Tr·i lµ ë chç kÕt hîp gi÷a lÝ lÏ vµ thùc tiÔn. Qua ®o¹n trÝch trªn, h·y chøng minh. 6*. Thö kh¸i qu¸t tr×nh tù lËp luËn cña ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta b»ng mét s¬ ®å. Ghi nhí Víi c¸ch lËp luËn chÆt chÏ vµ chøng cø hïng hån, ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta cã ý nghÜa nhð b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp : Nðíc ta lµ ®Êt nðíc cã nÒn v¨n hiÕn l©u ®êi, cã l·nh thæ riªng, phong tôc riªng, cã chñ quyÒn, cã truyÒn thèng lÞch sö ; kÎ x©m lðîc lµ ph¶n nh©n nghÜa, nhÊt ®Þnh thÊt b¹i. 69

LuyÖn tËp Trªn c¬ së so s¸nh víi bµi th¬ S«ng nói nðíc Nam, h·y chØ ra sù tiÕp nèi vµ ph¸t triÓn cña ý thøc d©n téc trong ®o¹n trÝch Nðíc §¹i ViÖt ta. hµnh ®éng nãi (tiÕp theo) i − c¸ch thùc hiÖn hµnh ®éng nãi 1. §¸nh sè thø tù trðíc mçi c©u trÇn thuËt trong ®o¹n trÝch sau ®©y. X¸c ®Þnh môc ®Ých nãi cña nh÷ng c©u Êy b»ng c¸ch ®¸nh dÊu (+) vµo « thÝch hîp vµ dÊu (−) vµo « kh«ng thÝch hîp theo b¶ng tæng hîp kÕt qu¶ bªn dðíi. Tinh thÇn yªu nðíc còng nhð c¸c thø cña quý. Cã khi ®ðîc trðng bµy trong tñ kÝnh, trong b×nh pha lª, râ rµng dÔ thÊy. Nhðng còng cã khi cÊt giÊu kÝn ®¸o trong rð¬ng, trong hßm. Bæn phËn cña chóng ta lµ lµm cho nh÷ng cña quý kÝn ®¸o Êy ®Òu ®ðîc ®ða ra trðng bµy. NghÜa lµ ph¶i ra søc gi¶i thÝch, tuyªn truyÒn, tæ chøc, l·nh ®¹o, lµm cho tinh thÇn yªu nðíc cña tÊt c¶ mäi ngðêi ®Òu ®ðîc thùc hµnh vµo c«ng viÖc yªu nðíc, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn. (Hå ChÝ Minh, Tinh thÇn yªu nðíc cña nh©n d©n ta) C©u 1 2 3 4 5 Môc ®Ých Hái Tr×nh bµy §iÒu khiÓn Høa hÑn Béc lé c¶m xóc 2. Dùa theo c¸ch tæng hîp kÕt qu¶ ë bµi tËp trªn, h·y lËp b¶ng tr×nh bµy quan hÖ gi÷a c¸c kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt víi nh÷ng kiÓu hµnh ®éng nãi mµ em ®· biÕt. Cho vÝ dô minh ho¹. 70

Ghi nhí Mçi hµnh ®éng nãi cã thÓ ®ðîc thùc hiÖn b»ng kiÓu c©u cã chøc n¨ng chÝnh phï hîp víi hµnh ®éng ®ã (c¸ch dïng trùc tiÕp) hoÆc b»ng kiÓu c©u kh¸c (c¸ch dïng gi¸n tiÕp). ii − luyÖn tËp 1. T×m c¸c c©u nghi vÊn trong bµi HÞch tðíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn. Cho biÕt nh÷ng c©u Êy ®ðîc dïng lµm g×. VÞ trÝ cña mçi c©u nghi vÊn trong tõng ®o¹n v¨n cã liªn quan nhð thÕ nµo ®Õn môc ®Ých nãi cña nã ? 2. NhiÒu ngðêi cã nhËn xÐt lµ trong c¸c bµi nãi, bµi viÕt cña m×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh thðêng kªu gäi chiÕn sÜ, ®ång bµo b»ng nh÷ng c©u trÇn thuËt. H·y t×m nh÷ng c©u trÇn thuËt cã môc ®Ých cÇu khiÕn trong c¸c ®o¹n trÝch dðíi ®©y cña Ngðêi vµ cho biÕt h×nh thøc diÔn ®¹t Êy cã t¸c dông nhð thÕ nµo trong viÖc ®éng viªn quÇn chóng. a) V× vËy, nhiÖm vô thiªng liªng cña toµn d©n ta lóc nµy lµ ph¶i n©ng cao tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam, b¶o vÖ miÒn B¾c, tiÕn tíi hoµ b×nh thèng nhÊt Tæ quèc. HÔ cßn mét tªn x©m lðîc trªn ®Êt nðíc ta, th× ta cßn ph¶i tiÕp tôc chiÕn ®Êu, quÐt s¹ch nã ®i. §ång bµo vµ chiÕn sÜ miÒn Nam anh hïng, dðíi ngän cê vÎ vang cña MÆt trËn D©n téc Gi¶i phãng, liªn tôc tiÕn c«ng, liªn tôc næi dËy, kiªn quyÕt tiÕn lªn, giµnh lÊy th¾ng lîi hoµn toµn. Qu©n vµ d©n miÒn B¾c quyÕt ra søc thi ®ua yªu nðíc, x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ lµm trßn nghÜa vô cña m×nh ®èi víi ®ång bµo miÒn Nam ruét thÞt [...]. (Lêi kªu gäi c¶ nðíc tiÕn lªn ®¸nh th¾ng giÆc MÜ x©m lðîc ) b) Cuèi cïng, t«i ®Ó l¹i mu«n vµn t×nh th©n yªu cho toµn d©n, toµn §¶ng, cho toµn thÓ bé ®éi, cho c¸c ch¸u thanh niªn vµ nhi ®ång. 71

[...] §iÒu mong muèn cuèi cïng cña t«i lµ : Toµn §¶ng, toµn d©n ta ®oµn kÕt phÊn ®Êu, x©y dùng mét nðíc ViÖt Nam hoµ b×nh, thèng nhÊt, ®éc lËp, d©n chñ vµ giµu m¹nh, vµ gãp phÇn xøng ®¸ng vµo sù nghiÖp c¸ch m¹ng thÕ giíi. (Di chóc ) 3. T×m c¸c c©u cã môc ®Ých cÇu khiÕn trong ®o¹n trÝch sau. Mçi c©u Êy thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt nhð thÕ nµo ? DÕ Cho¾t tr¶ lêi t«i b»ng mét giäng rÊt buån rÇu : − Thða anh, em còng muèn kh«n nhðng kh«n kh«ng ®ðîc. §ông ®Õn viÖc lµ em thë råi, kh«ng cßn h¬i søc ®©u mµ ®µo bíi n÷a [...]. Hay lµ b©y giê em nghÜ thÕ nµy... Song anh cã cho phÐp em míi d¸m nãi... Råi DÕ Cho¾t loanh quanh, b¨n kho¨n. T«i ph¶i b¶o : − §ðîc, chó m×nh cø nãi th¼ng thõng ra nµo. DÕ Cho¾t nh×n t«i mµ r»ng : − Anh ®· nghÜ thð¬ng em nhð thÕ th× hay lµ anh ®µo gióp cho em mét c¸i ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo ®Õn b¾t n¹t th× em ch¹y sang... Chða nghe hÕt c©u, t«i ®· hÕch r¨ng lªn, x× mét h¬i râ dµi. Råi, víi bé ®iÖu khinh khØnh, t«i m¾ng : − Høc ! Th«ng ng¸ch sang nhµ ta ? DÔ nghe nhØ ! Chó mµy h«i nhð có mÌo thÕ nµy, ta nµo chÞu ®ðîc. Th«i, im c¸i ®iÖu h¸t mða dÇm sïi sôt Êy ®i. §µo tæ n«ng th× cho chÕt ! T«i vÒ, kh«ng mét chót bËn t©m. (T« Hoµi, DÕ MÌn phiªu lðu kÝ) 4. Trong c¸c c¸ch hái ®ðêng dðíi ®©y, em nªn dïng nh÷ng c¸ch nµo ®Ó hái ngðêi lín ? a) B¸c cã biÕt bðu ®iÖn ë ®©u kh«ng ¹ ? b) B¸c lµm ¬n chØ giïm ch¸u bðu ®iÖn ë ®©u ¹. c) Bðu ®iÖn ë ®©u, h¶ b¸c ? d) ChØ giïm ch¸u bðu ®iÖn ë ®©u víi ! e) B¸c cã thÓ chØ gióp ch¸u bðu ®iÖn ë ®©u kh«ng ¹ ? 72

5. Trong qu¸n ¨n, mét ngðêi nãi víi ngðêi bªn c¹nh : \"Anh cã thÓ chuyÓn gióp t«i lä gia vÞ kh«ng ¹ ? \". Theo em, trong nh÷ng hµnh ®éng dðíi ®©y, ngðêi nghe nªn chän hµnh ®éng nµo ? a) L¼ng lÆng ®ða lä gia vÞ cho ngðêi kia. b) Tr¶ lêi ngðêi kia : \"Cã chø ¹. C¸i lä Êy kh«ng nÆng ®©u mµ !\". c) §ða lä gia vÞ cho ngðêi kia vµ nãi : \"Mêi anh.\" (hoÆc \"Mêi chÞ.\", \"Mêi b¸c.\",...). ¤n tËp vÒ luËn ®iÓm I − Kh¸i niÖm luËn ®iÓm 1. Xem l¹i Ng÷ v¨n 7, tËp hai vµ cho biÕt : LuËn ®iÓm lµ g× ? Lùa chän c©u tr¶ lêi ®óng trong c¸c c©u sau : a) LuËn ®iÓm lµ vÊn ®Ò ®ðîc ®ða ra gi¶i quyÕt trong bµi v¨n nghÞ luËn. b) LuËn ®iÓm lµ mét phÇn cña vÊn ®Ò ®ðîc ®ða ra gi¶i quyÕt trong bµi v¨n nghÞ luËn. c) LuËn ®iÓm lµ nh÷ng tð tðëng, quan ®iÓm, chñ trð¬ng c¬ b¶n mµ ngðêi viÕt (nãi) nªu ra trong bµi v¨n nghÞ luËn. 2. a) Bµi Tinh thÇn yªu nðíc cña nh©n d©n ta cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (Ng÷ v¨n 7, tËp hai, tr. 24 − 25) cã nh÷ng luËn ®iÓm nµo ? Chó ý ph©n biÖt luËn ®iÓm xuÊt ph¸t dïng lµm c¬ së vµ luËn ®iÓm chÝnh dïng lµm kÕt luËn cña bµi. b) Mét b¹n cho r»ng bµi ChiÕu dêi ®« cña LÝ C«ng UÈn gåm hai luËn ®iÓm : − LuËn ®iÓm 1 : LÝ do cÇn ph¶i dêi ®«. − LuËn ®iÓm 2 : LÝ do cã thÓ coi thµnh §¹i La lµ kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ vð¬ng mu«n ®êi. X¸c ®Þnh luËn ®iÓm nhð vËy cã ®óng kh«ng ? V× sao ? II − Mèi quan hÖ gi÷a luËn ®iÓm víi vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong bµi v¨n nghÞ luËn 1. a) VÊn ®Ò ®ðîc ®Æt ra trong bµi Tinh thÇn yªu nðíc cña nh©n d©n ta lµ g× ? Cã thÓ lµm s¸ng tá vÊn ®Ò ®ã ®ðîc kh«ng, nÕu trong bµi v¨n, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chØ ®ða ra luËn ®iÓm : \"§ång bµo ta ngµy nay cã lßng yªu nðíc nång nµn\" ? 73

b) Trong ChiÕu dêi ®«, nÕu LÝ C«ng UÈn chØ ®ða ra luËn ®iÓm : \"C¸c triÒu ®¹i trðíc ®©y ®· nhiÒu lÇn thay ®æi kinh ®«\" th× môc ®Ých cña nhµ vua khi ban chiÕu cã thÓ ®¹t ®ðîc kh«ng ? T¹i sao ? 2. Tõ sù t×m hiÓu trªn, em rót ra ®ðîc nh÷ng kÕt luËn g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a luËn ®iÓm víi vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong bµi v¨n nghÞ luËn ? III − Mèi quan hÖ gi÷a c¸c luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn 1. §Ó viÕt bµi tËp lµm v¨n theo ®Ò bµi : \"H·y tr×nh bµy râ v× sao chóng ta cÇn ph¶i ®æi míi phð¬ng ph¸p häc tËp\", em sÏ chän hÖ thèng luËn ®iÓm nµo trong hai hÖ thèng sau : HÖ thèng (1) HÖ thèng (2) (a) Phð¬ng ph¸p häc tËp cã ¶nh hðëng (a) ChØ cÇn ®æi míi phð¬ng ph¸p kh«ng nhá ®Õn chÊt lðîng häc tËp. häc tËp lµ kÕt qu¶ häc tËp sÏ ®ðîc n©ng cao nhanh chãng. (b) CÇn thay ®æi phð¬ng ph¸p häc tËp cò (thô ®éng, m¸y mãc, xa thùc tÕ ) v× nã (b) Do ®ã, ngðêi häc sinh cÇn ph¶i kh«ng phï hîp víi yªu cÇu cña häc tËp, thðêng xuyªn thay ®æi c¸ch häc tËp. kh«ng ®ða l¹i kÕt qu¶ tèt. (c) Chóng ta cßn chða ch¨m häc, (c) CÇn theo phð¬ng ph¸p häc tËp míi cßn hay nãi chuyÖn riªng. (chñ ®éng, s¸ng t¹o, kÕt hîp häc víi hµnh) v× nã phï hîp víi yªu cÇu cña häc (d) NÕu chóng ta häc tËp theo tËp, ®ða l¹i kÕt qu¶ tèt. phð¬ng ph¸p míi th× kÕt qu¶ sÏ tèt h¬n. (Gîi ý : XÐt xem hÖ thèng luËn ®iÓm nµo ®¹t ®ðîc c¸c yªu cÇu : − Hoµn toµn chÝnh x¸c. − ThËt sù liªn kÕt víi nhau. − Ph©n biÖt rµnh m¹ch c¸c ý víi nhau, b¶o ®¶m cho chóng kh«ng bÞ trïng lÆp, chång chÐo. − §ðîc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lÝ : LuËn ®iÓm trðíc ®Æt c¬ së cho luËn ®iÓm sau, cßn luËn ®iÓm sau ph¸t huy ®ðîc kÕt qu¶ cña luËn ®iÓm trðíc.) 2. Tõ sù t×m hiÓu trªn, em rót ra ®ðîc kÕt luËn g× vÒ luËn ®iÓm vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn ? 74

Ghi nhí • LuËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn lµ nh÷ng tð tðëng, quan ®iÓm, chñ trð¬ng mµ ngðêi viÕt (nãi) nªu ra ë trong bµi. • Trong bµi v¨n nghÞ luËn, luËn ®iÓm lµ mét hÖ thèng : cã luËn ®iÓm chÝnh (dïng lµm kÕt luËn cña bµi, lµ c¸i ®Ých cña bµi viÕt) vµ luËn ®iÓm phô (dïng lµm luËn ®iÓm xuÊt ph¸t hay luËn ®iÓm më réng). • LuËn ®iÓm cÇn ph¶i chÝnh x¸c, râ rµng, phï hîp víi yªu cÇu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ ®ñ ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò ®ðîc ®Æt ra. • C¸c luËn ®iÓm trong mét bµi v¨n võa cÇn liªn kÕt chÆt chÏ, l¹i võa cÇn cã sù ph©n biÖt víi nhau. C¸c luËn ®iÓm ph¶i ®ðîc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lÝ : LuËn ®iÓm nªu trðíc chuÈn bÞ c¬ së cho luËn ®iÓm nªu sau, cßn luËn ®iÓm nªu sau dÉn ®Õn luËn ®iÓm kÕt luËn. IV − LuyÖn tËp 1. §o¹n v¨n sau ®©y nªu lªn luËn ®iÓm \"NguyÔn Tr·i lµ ngðêi anh hïng d©n téc\" hay luËn ®iÓm \"NguyÔn Tr·i nhð mét «ng tiªn ë trong toµ ngäc\" ? H·y gi¶i thÝch sù lùa chän cña em. NguyÔn Méng Tu©n, mét ngðêi b¹n cña NguyÔn Tr·i, ®· ca ngîi NguyÔn Tr·i nhð sau : \"Giã thanh h©y hÈy g¸c vµng, ngðêi nhð mét «ng tiªn ë trong toµ ngäc, c¸i tµi lµm hay, lµm ®Ñp cho nðíc, tõ xða chða cã bao giê...\". NguyÔn Tr·i kh«ng ph¶i lµ mét «ng tiªn. NguyÔn Tr·i lµ ngðêi ch©n ®¹p ®Êt ViÖt Nam, ®Çu ®éi trêi ViÖt Nam, t©m hån léng giã cña thêi ®¹i lóc bÊy giê, th«ng c¶m s©u xa víi nçi lßng d©n lóc bÊy giê, suèt ®êi tËn tuþ cho mét lÝ tðëng cao quý. NguyÔn Tr·i lµ khÝ ph¸ch cña d©n téc, lµ tinh hoa cña d©n téc. Sù nghiÖp vµ t¸c phÈm cña NguyÔn Tr·i lµ mét bµi ca yªu nðíc vµ tù hµo d©n téc. NguyÔn Tr·i rÊt xøng ®¸ng víi lßng kh©m phôc vµ quý träng cña chóng ta. Ca ngîi ngðêi anh hïng d©n téc, chóng ta ®· röa mèi \"hËn ngh×n n¨m\" cña NguyÔn Tr·i ! (Ph¹m V¨n §ång, NguyÔn Tr·i, ngðêi anh hïng cña d©n téc ) 2. NÕu ph¶i viÕt mét bµi tËp lµm v¨n ®Ó gi¶i thÝch v× sao cã thÓ nãi r»ng gi¸o dôc lµ ch×a kho¸ cña tð¬ng lai th× : 75

a) Em sÏ chän nh÷ng luËn ®iÓm nµo trong sè c¸c luËn ®iÓm dðíi ®©y : − Gi¸o dôc cã t¸c dông ®iÒu chØnh ®é gia t¨ng d©n sè. − Gi¸o dôc t¹o c¬ së cho sù t¨ng trðëng kinh tÕ. − Gi¸o dôc gi¶i phãng con ngðêi, gióp con ngðêi tho¸t khái ¸p bøc vµ sù lÖ thuéc vµo quyÒn lùc cña ngðêi kh¸c ®Ó ®¹t ®ðîc sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ vµ tiÕn bé x· héi. − Gi¸o dôc ®µo t¹o thÕ hÖ ngðêi sÏ x©y dùng x· héi tð¬ng lai. − Nðíc ta lµ mét nðíc v¨n hiÕn cã truyÒn thèng gi¸o dôc l©u ®êi. − Gi¸o dôc gãp phÇn b¶o vÖ m«i trðêng sèng. − TrÎ em h«m nay lµ thÕ giíi ngµy mai. b) Em sÏ s¾p xÕp c¸c luËn ®iÓm ®· lùa chän (vµ ®· söa l¹i, nÕu cÇn) theo tr×nh tù nµo ? V× sao ? Bµi 25 KÕt qu¶ cÇn ®¹t • ThÊy ®ðîc quan niÖm cña NguyÔn ThiÕp vÒ môc ®Ých vµ t¸c dông cña viÖc häc. Qua bµi v¨n, häc tËp c¸ch lËp luËn cña t¸c gi¶. • BiÕt c¸ch tr×nh bµy luËn ®iÓm trong ®o¹n v¨n diÔn dÞch vµ quy n¹p, biÕt s¾p xÕp vµ cã kÜ n¨ng tr×nh bµy luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn. V¨n b¶n Bµn luËn vÒ phÐp häc (LuËn häc ph¸p) \"Ngäc kh«ng mµi, kh«ng thµnh ®å vËt ; ngðêi kh«ng häc, kh«ng biÕt râ ®¹o\". §¹o lµ lÏ ®èi xö h»ng ngµy gi÷a mäi ngðêi. KÎ ®i häc lµ häc ®iÒu Êy. Nðíc ViÖt ta, tõ khi lËp quèc ®Õn giê, nÒn chÝnh häc ®· bÞ thÊt truyÒn(1). Ngðêi ta ®ua nhau 76

lèi häc h×nh thøc hßng cÇu danh lîi, kh«ng cßn biÕt ®Õn tam cð¬ng(2), ngò thðêng(3). Chóa tÇm thðêng, thÇn nÞnh hãt. Nðíc mÊt, nhµ tan ®Òu do nh÷ng ®iÒu tÖ h¹i Êy. Cói xin tõ nay ban chiÕu thð cho thÇy trß trðêng häc cña phñ, huyÖn, c¸c trðêng tð, con ch¸u c¸c nhµ v¨n vâ, thuéc l¹i ë c¸c trÊn cùu triÒu(4), ®Òu tuú ®©u tiÖn ®Êy mµ ®i häc. PhÐp d¹y, nhÊt ®Þnh theo Chu Tö(5). Lóc ®Çu häc tiÓu häc ®Ó båi lÊy gèc. TuÇn tù tiÕn lªn häc ®Õn tø thð(6), ngò kinh(7), chð sö(8). Häc réng råi tãm lðîc cho gän, theo ®iÒu häc mµ lµm. Ho¹ may kÎ nh©n tµi míi lËp ®ðîc c«ng, nhµ nðíc nhê thÕ mµ v÷ng yªn. §ã míi thùc lµ c¸i ®¹o ngµy nay cã quan hÖ tíi lßng ngðêi. Xin chí bá qua. §¹o häc thµnh th× ngðêi tèt nhiÒu ; ngðêi tèt nhiÒu th× triÒu ®×nh ngay ng¾n mµ thiªn h¹ thÞnh trÞ. §ã lµ mÊy ®iÒu, thµnh thËt xin d©ng. Ch¼ng qu¶n lêi nãi vu v¬, cói mong Hoµng thðîng soi xÐt. KÎ hÌn thÇn cung kÝnh tÊu tr×nh. (La S¬n Phu Tö NguyÔn ThiÕp(N), theo La S¬n Yªn Hå Hoµng Xu©n H·n, tËp II, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1998) Chó thÝch (N) NguyÔn ThiÕp (1723 − 1804) tù lµ Kh¶i Xuyªn, hiÖu lµ L¹p Phong Cð SÜ, ngðêi ®ð¬ng thêi kÝnh träng thðêng gäi lµ La S¬n Phu Tö, quª ë lµng MËt Th«n, x· NguyÖt Ao, huyÖn La S¬n (nay thuéc huyÖn §øc Thä), tØnh Hµ TÜnh. NguyÔn ThiÕp lµ ngðêi \"thiªn tð s¸ng suèt, häc réng hiÓu s©u\", tõng ®ç ®¹t, lµm quan dðíi triÒu Lª nhðng sau ®ã tõ quan vÒ d¹y häc. Quang Trung mÊy lÇn viÕt thð mêi «ng céng t¸c víi th¸i ®é rÊt ch©n t×nh nªn cuèi cïng NguyÔn ThiÕp ra gióp triÒu T©y S¬n, gãp phÇn x©y dùng ®Êt nðíc vÒ mÆt chÝnh trÞ. Khi Quang Trung mÊt, «ng l¹i vÒ ë Èn cho ®Õn cuèi ®êi mµ kh«ng hîp t¸c víi nhµ NguyÔn. Bµn luËn vÒ phÐp häc lµ phÇn trÝch tõ bµi tÊu cña NguyÔn ThiÕp göi vua Quang Trung vµo th¸ng 8 − 1791. TÊu lµ mét lo¹i v¨n thð cña bÒ t«i, thÇn d©n göi lªn vua chóa ®Ó tr×nh bµy sù viÖc, ý kiÕn, ®Ò nghÞ (kh¸c víi tÊu trong nghÖ thuËt 77

hiÖn ®¹i lµ mét lo¹i h×nh kÓ chuyÖn, biÓu diÔn trðíc c«ng chóng, thðêng mang yÕu tè hµi). TÊu cã thÓ ®ðîc viÕt b»ng v¨n xu«i hay v¨n vÇn, v¨n biÒn ngÉu. Bµi tÊu cña NguyÔn ThiÕp göi vua Quang Trung bµn vÒ ba ®iÒu mµ theo «ng bËc ®Õ vð¬ng nªn biÕt : qu©n ®øc (®øc cña vua), d©n t©m (lßng d©n), häc ph¸p (phÐp häc). (1) ThÊt truyÒn : bÞ mÊt ®i, kh«ng ®ðîc truyÒn l¹i cho ®êi sau. (2) Tam cð¬ng : ba mèi quan hÖ gèc trong x· héi phong kiÕn lµ qu©n thÇn (vua t«i), phô tö (cha con), phu phô (chång vî). (3) Ngò thðêng : n¨m ®øc tÝnh cña con ngðêi lµ nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn. (4) Cùu triÒu : triÒu vua cò, ë ®©y chØ nhµ Lª. (5) Chu Tö : Chu Hi (1130 − 1200), nhµ nho næi tiÕng ®ång thêi lµ nhµ triÕt häc, nhµ gi¸o dôc häc thêi Nam Tèng. (6) Tø thð : bèn quyÓn s¸ch tiªu biÓu cña Nho gi¸o : LuËn ng÷, M¹nh Tö, §¹i häc, Trung dung. (7) Ngò kinh : n¨m bé s¸ch kinh ®iÓn cña Nho gi¸o : Kinh DÞch, Kinh Thð, Kinh Thi, Kinh LÔ, Kinh Xu©n Thu. (8) Chð sö : c¸c cuèn s¸ch sö cã tiÕng ®êi xða (chð : tõ chØ sè nhiÒu nhð trong chð vÞ, chð kh¸ch,...). §äc − HiÓu v¨n b¶n 1. PhÇn ®Çu t¸c gi¶ nªu kh¸i qu¸t môc ®Ých ch©n chÝnh cña viÖc häc. Môc ®Ých ®ã lµ g× ? 2. T¸c gi¶ ®· phª ph¸n nh÷ng lèi häc lÖch l¹c, sai tr¸i nµo ? T¸c h¹i cña lèi häc Êy lµ g× ? 3. §Ó khuyÕn khÝch viÖc häc, NguyÔn ThiÕp khuyªn vua Quang Trung thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch g× ? 4. Bµi tÊu cã ®o¹n bµn vÒ \"phÐp häc\", ®ã lµ nh÷ng \"phÐp häc\" nµo ? T¸c dông vµ ý nghÜa cña nh÷ng phÐp häc Êy ? Tõ thùc tÕ viÖc häc cña b¶n th©n, em thÊy phð¬ng ph¸p häc tËp nµo lµ tèt nhÊt ? V× sao ? 5*. X¸c ®Þnh tr×nh tù lËp luËn cña ®o¹n v¨n b»ng mét s¬ ®å. 78

Ghi nhí Víi c¸ch lËp luËn chÆt chÏ, bµi Bµn luËn vÒ phÐp häc gióp ta hiÓu môc ®Ých cña viÖc häc lµ ®Ó lµm ngðêi cã ®¹o ®øc, cã tri thøc, gãp phÇn lµm hðng thÞnh ®Êt nðíc, chø kh«ng ph¶i ®Ó cÇu danh lîi. Muèn häc tèt ph¶i cã phð¬ng ph¸p, häc cho réng nhðng ph¶i n¾m cho gän, ®Æc biÖt, häc ph¶i ®i ®«i víi hµnh. LuyÖn tËp Ph©n tÝch sù cÇn thiÕt vµ t¸c dông cña phð¬ng ph¸p \"häc ®i ®«i víi hµnh\". ViÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm I − Tr×nh bµy luËn ®iÓm thµnh mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn 1. §äc c¸c ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái. a) Huèng g× thµnh §¹i La, kinh ®« cò cña Cao Vð¬ng : ë vµo n¬i trung t©m trêi ®Êt ; ®ðîc c¸i thÕ rång cuén hæ ngåi. §· ®óng ng«i nam b¾c ®«ng t©y ; l¹i tiÖn hðíng nh×n s«ng dùa nói. §Þa thÕ réng mµ b»ng ; ®Êt ®ai cao mµ tho¸ng. D©n cð khái chÞu c¶nh khèn khæ ngËp lôt ; mu«n vËt còng rÊt mùc phong phó tèt tð¬i. Xem kh¾p ®Êt ViÖt ta, chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa. ThËt lµ chèn tô héi träng yÕu cña bèn phð¬ng ®Êt nðíc ; còng lµ n¬i kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ vð¬ng mu«n ®êi. (LÝ C«ng UÈn, ChiÕu dêi ®« ) b) §ång bµo ta ngµy nay còng rÊt xøng ®¸ng víi tæ tiªn ta ngµy trðíc. Tõ c¸c cô giµ tãc b¹c ®Õn c¸c ch¸u nhi ®ång trÎ th¬, tõ nh÷ng kiÒu bµo ë nðíc ngoµi ®Õn nh÷ng ®ång bµo ë vïng t¹m bÞ chiÕm, tõ nh©n d©n miÒn ngðîc ®Õn miÒn xu«i, ai còng mét lßng nång nµn yªu nðíc, ghÐt giÆc. Tõ nh÷ng chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn chÞu ®ãi mÊy ngµy ®Ó b¸m s¸t lÊy giÆc ®Æng tiªu diÖt giÆc, ®Õn nh÷ng c«ng chøc ë hËu phð¬ng nhÞn ¨n ®Ó ñng hé bé ®éi, tõ nh÷ng phô n÷ khuyªn chång con ®i tßng qu©n mµ m×nh th× xung phong gióp viÖc vËn t¶i, cho ®Õn c¸c bµ mÑ chiÕn sÜ 79

s¨n sãc yªu thð¬ng bé ®éi nhð con ®Î cña m×nh. Tõ nh÷ng nam n÷ c«ng nh©n vµ n«ng d©n thi ®ua t¨ng gia s¶n xuÊt, kh«ng qu¶n khã nhäc ®Ó gióp mét phÇn vµo kh¸ng chiÕn, cho ®Õn nh÷ng ®ång bµo ®iÒn chñ quyªn ®Êt ruéng cho ChÝnh phñ,... Nh÷ng cö chØ cao quý ®ã, tuy kh¸c nhau n¬i viÖc lµm, nhðng ®Òu gièng nhau n¬i lßng nång nµn yªu nðíc. (Hå ChÝ Minh, Tinh thÇn yªu nðíc cña nh©n d©n ta) C©u hái : − X¸c ®Þnh c©u chñ ®Ò (c©u nªu luËn ®iÓm) trong mçi ®o¹n v¨n. − C©u chñ ®Ò trong tõng ®o¹n ®ðîc ®Æt ë vÞ trÝ nµo (®Çu hay cuèi ®o¹n) ? − Trong hai ®o¹n v¨n trªn, ®o¹n nµo ®ðîc viÕt theo c¸ch diÔn dÞch vµ ®o¹n nµo ®ðîc viÕt theo c¸ch quy n¹p ? Ph©n tÝch c¸ch diÔn dÞch vµ quy n¹p trong mçi ®o¹n v¨n. 2. §äc ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái. ë mµn ®Çu chð¬ng XIII, c¶nh nhµ vî chång ®Þa chñ NghÞ QuÕ, Ng« TÊt Tè cho bðng vµo ®Êy mét c¸i ræ nhón nhÝn bèn chã con. [...] Qu¸i thay lµ Ng« TÊt Tè. Míi xem, ai còng thÊy vî chång ®Þa chñ còng chØ lµ nhð mäi ngðêi kh¸c thÝch chã, yªu gia sóc, tðëng ngðêi lµnh hoÆc kÎ bÊt lð¬ng còng kh«ng kh¸c nhau g× l¾m trong viÖc nu«i chã con. Th»ng chång le te cho chã ¨n c¬m, «n tån hái vÒ chã, råi xem tðíng chã. H¾n sung sðíng. Vî h¾n vµ h¾n bï khó [...] víi nhau trªn c©u chuyÖn chã con. Êy thÕ råi lµ ®ïng ®ïng gië giäng chã m¸ ngay víi mÑ con chÞ DËu ®øng ®Êy. §o¹n nµy, kh¸ l¾m, b¸c Tè ¹ ! Cho th»ng nhµ giµu rðíc chã vµo nhµ, nã míi cµng hiÖn chÊt chã ®Óu cña giai cÊp nã ra. (NguyÔn Tu©n, TruyÖn \"T¾t ®Ìn\" cña Ng« TÊt Tè) C©u hái : a) H·y xem l¹i Ng÷ v¨n 7, tËp hai vµ cho biÕt : LËp luËn lµ g× ? T×m luËn ®iÓm vµ c¸ch lËp luËn trong ®o¹n v¨n trªn. (Gîi ý : Cã ph¶i nhµ v¨n dïng phÐp tð¬ng ph¶n hay kh«ng ?) b) C¸ch lËp luËn trong ®o¹n v¨n trªn cã lµm cho luËn ®iÓm trë nªn s¸ng tá, chÝnh x¸c vµ cã søc thuyÕt phôc m¹nh mÏ kh«ng ? c) Em cã nhËn xÐt g× vÒ viÖc s¾p xÕp c¸c ý trong ®o¹n v¨n võa dÉn ? NÕu t¸c gi¶ xÕp nhËn xÐt NghÞ QuÕ \"®ïng ®ïng gië giäng chã m¸ ngay víi mÑ con chÞ 80

DËu\" lªn trªn vµ ®ða nhËn xÐt \"vî chång ®Þa chñ còng... thÝch chã, yªu gia sóc\" xuèng dðíi th× hiÖu qu¶ lËp luËn cña ®o¹n v¨n sÏ bÞ ¶nh hðëng thÕ nµo ? d) Trong ®o¹n v¨n, nh÷ng côm tõ chuyÖn chã con, giäng chã m¸, th»ng nhµ giµu rðíc chã vµo nhµ, chÊt chã ®Óu cña giai cÊp nã ®ðîc xÕp c¹nh nhau. C¸ch viÕt Êy cã lµm cho sù tr×nh bµy luËn ®iÓm thªm chÆt chÏ vµ hÊp dÉn kh«ng ? V× sao ? Ghi nhí Khi tr×nh bµy luËn ®iÓm trong ®o¹n v¨n nghÞ luËn, cÇn chó ý : − ThÓ hiÖn râ rµng, chÝnh x¸c néi dung cña luËn ®iÓm trong c©u chñ ®Ò. Trong ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm, c©u chñ ®Ò thðêng ®ðîc ®Æt ë vÞ trÝ ®Çu tiªn (®èi víi ®o¹n diÔn dÞch) hoÆc cuèi cïng (®èi víi ®o¹n quy n¹p). − T×m ®ñ c¸c luËn cø cÇn thiÕt, tæ chøc lËp luËn theo mét tr×nh tù hîp lÝ ®Ó lµm næi bËt luËn ®iÓm. − DiÔn ®¹t trong s¸ng, hÊp dÉn ®Ó sù tr×nh bµy luËn ®iÓm cã søc thuyÕt phôc. II − LuyÖn tËp 1. §äc hai c©u v¨n sau vµ diÔn ®¹t ý mçi c©u thµnh mét luËn ®iÓm ng¾n gän, râ. a) Trðíc hÕt lµ cÇn ph¶i tr¸nh c¸i lèi viÕt \"rau muèng\" nghÜa lµ l»ng nh»ng \"trðêng giang ®¹i h¶i\" (a), lµm cho ngðêi xem nhð lµ \"ch¾t ch¾t vµo rõng xanh\". (Hå ChÝ Minh, C¸ch viÕt) b) Ngoµi viÖc ®am mª viÕt, c¸i thÝch thø hai cña Nguyªn Hång lµ ®ðîc truyÒn nghÒ cho b¹n trÎ. (NguyÔn Tu©n) (a) Trðêng giang ®¹i h¶i : chØ c¸ch nãi (viÕt) qu¸ dµi dßng, lan man (vÝ nhð s«ng dµi biÓn lín) (trðêng : dµi, giang : s«ng, ®¹i : to, lín, h¶i : biÓn). 81

2. §o¹n v¨n sau ®©y tr×nh bµy luËn ®iÓm g× vµ sö dông c¸c luËn cø nµo ? H·y nhËn xÐt vÒ c¸ch s¾p xÕp luËn cø vµ c¸ch diÔn ®¹t cña ®o¹n v¨n. T«i thÊy TÕ Hanh lµ mét ngðêi tinh l¾m. TÕ Hanh ®· ghi ®ðîc ®«i nÐt rÊt thÇn t×nh vÒ c¶nh sinh ho¹t chèn quª hð¬ng. Ngðêi nghe thÊy c¶ nh÷ng ®iÒu kh«ng h×nh s¾c, kh«ng thanh ©m nhð \"m¶nh hån lµng\" trªn \"c¸nh buåm gið¬ng\", nhð tiÕng h¸t cña hð¬ng ®ång quyÕn rò con ®ðêng quª nho nhá. Th¬ TÕ Hanh ®ða ta vµo mét thÕ giíi rÊt gÇn gòi thðêng ta chØ thÊy mét c¸ch mê mê, c¸i thÕ giíi nh÷ng t×nh c¶m ta ®· ©m thÇm trao cho c¶nh vËt : sù mái mÖt say sða cña con thuyÒn lóc trë vÒ bÕn, nçi khæ ®au chÊt chøa trªn toa tµu nÆng trÜu, nh÷ng vui buån sÇu tñi cña mét con ®ðêng. (Hoµi Thanh, Thi nh©n ViÖt Nam) 3. ViÕt c¸c ®o¹n v¨n ng¾n triÓn khai ý c¸c luËn ®iÓm sau : a) Häc ph¶i kÕt hîp lµm bµi tËp th× míi hiÓu bµi. b) Häc vÑt kh«ng ph¸t triÓn ®ðîc n¨ng lùc suy nghÜ. 4. §Ó lµm s¸ng tá luËn ®iÓm \"V¨n gi¶i thÝch cÇn ph¶i viÕt cho dÔ hiÓu\", em sÏ ®ða ra nh÷ng luËn cø nµo ? Nh÷ng luËn cø Êy cÇn ®ðîc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhð thÕ nµo ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ thuyÕt phôc cña ®o¹n v¨n ? Cã thÓ tham kh¶o tr×nh tù s¾p xÕp luËn cø trong ®o¹n v¨n sau : M×nh viÕt ra cèt lµ ®Ó gi¸o dôc, cæ ®éng ; nÕu ngðêi xem mµ kh«ng nhí ®ðîc, kh«ng hiÓu ®ðîc, lµ viÕt kh«ng ®óng, nh»m kh«ng ®óng môc ®Ých. Mµ muèn cho ngðêi xem hiÓu ®ðîc, nhí ®ðîc, lµm ®ðîc, th× ph¶i viÕt cho ®óng tr×nh ®é cña ngðêi xem, viÕt râ rµng, gän gµng, chí dïng ch÷ (a) nhiÒu. (Hå ChÝ Minh, C¸ch viÕt) luyÖn tËp x©y dùng vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm I − ChuÈn bÞ ë nhµ Cho ®Ò bµi : \"H·y viÕt mét bµi b¸o tðêng ®Ó khuyªn mét sè b¹n trong líp cÇn ph¶i häc tËp ch¨m chØ h¬n\". LËp dµn bµi c¸c luËn ®iÓm, luËn cø vµ dù kiÕn c¸ch tr×nh bµy. (a) Ch÷ : ë ®©y chØ nh÷ng tõ ng÷ H¸n ViÖt khã hiÓu, xa l¹ víi nhiÒu ngðêi. 82

II − LuyÖn tËp trªn líp 1. X©y dùng hÖ thèng luËn ®iÓm Mét b¹n dù ®Þnh ®ða vµo bµi viÕt cña m×nh nh÷ng luËn ®iÓm dðíi ®©y : a) Líp ta cã nhiÒu b¹n häc giái, lao ®éng tèt, lµm vui lßng thÇy c«, cha mÑ, xøng ®¸ng lµ tÊm gð¬ng s¸ng cho mäi ngðêi noi theo. b) C¸c thÇy, c« gi¸o vµ nhiÒu bËc phô huynh cña líp ta ®ang rÊt lo buån. c) ThÕ mµ mét sè b¹n trong líp cßn tá ra chÓnh m¶ng trong häc tËp. d) VËy th× ngay tõ lóc nµy, c¸c b¹n Êy h·y chuyªn cÇn häc tËp h¬n. e) C¸c b¹n Êy chða thÊy r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng chÞu häc hµnh th× sau nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng. HÖ thèng luËn ®iÓm nµy cã chç nµo chða chÝnh x¸c ? NÕu cã, th× theo em, b¹n Êy cÇn ph¶i ®iÒu chØnh, s¾p xÕp l¹i nhð thÕ nµo ? 2. Tr×nh bµy luËn ®iÓm Em ph¶i gióp b¹n tr×nh bµy luËn ®iÓm (e) thµnh mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn. H·y cho biÕt : a) Trong c¸c c©u sau, cã thÓ dïng nh÷ng c©u nµo ®Ó giíi thiÖu luËn ®iÓm (e) ? Trong sè ®ã, em thÝch c©u nµo nhÊt ? (1) Tuy nhiªn, c¸c b¹n Êy chða thÊy r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng chÞu häc hµnh th× sau nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng. (2) Do ®ã, c¸c b¹n Êy chða thÊy r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng chÞu häc hµnh th× sau nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng. (3) Nhðng c¸c b¹n cã nªn cø chÓnh m¶ng trong häc tËp nhð thÕ hay kh«ng ? Xin h·y nhí r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng chÞu häc hµnh th× sau nµy cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng. H·y nghÜ thªm mét vµi c©u giíi thiÖu luËn ®iÓm kh¸c. b) Nªn s¾p xÕp nh÷ng luËn cø dðíi ®©y theo tr×nh tù nµo ®Ó sù tr×nh bµy luËn ®iÓm trªn ®ðîc rµnh m¹ch, chÆt chÏ ? (1) Sau nµy, khi lín lªn, b¹n sÏ sèng trong thêi ®¹i mµ tr×nh ®é khoa häc − kÜ thuËt vµ v¨n ho¸ − nghÖ thuËt ngµy mét n©ng cao. (2) Trong x· héi Êy, lµm viÖc g× còng cÇn ph¶i cã tri thøc. 83

(3) Muèn cã tri thøc th× ph¶i ch¨m chØ häc tËp, ngay tõ khi cßn ngåi trªn ghÕ nhµ trðêng. (4) Do ®ã, ngðêi häc sinh h«m nay cµng ham ch¬i, kh«ng ch¨m häc th× ngµy mai cµng khã cã thÓ lµm ®ðîc viÖc g× cã ý nghÜa, vµ do ®ã, cµng khã cã ®ðîc niÒm vui trong cuéc sèng. c) B¹n em muèn kÕt thóc ®o¹n v¨n b»ng mét c©u hái gièng c©u kÕt ®o¹n trong v¨n b¶n HÞch tðíng sÜ : \"Lóc bÊy giê, dÉu c¸c ngð¬i muèn vui vÎ pháng cã ®ðîc kh«ng ?\". Theo em, nªn viÕt c©u kÕt ®o¹n nhð thÕ nµo cho phï hîp víi yªu cÇu cña b¹n ? Ngoµi c¸ch võa nªu, em cßn cã thÓ kÕt thóc ®o¹n v¨n Êy theo c¸ch nµo kh¸c n÷a ? d) §o¹n v¨n viÕt theo c¸ch trªn ®©y lµ ®o¹n v¨n diÔn dÞch hay quy n¹p ? V× sao ? Em cã thÓ biÕn ®æi ®o¹n v¨n Êy tõ diÔn dÞch thµnh quy n¹p (hoÆc tõ quy n¹p thµnh diÔn dÞch) ®ðîc kh«ng ? 3. H·y ph¸t biÓu (®äc) luËn ®iÓm mµ em võa chuÈn bÞ (viÕt) trðíc tæ (trðíc líp) ; sau ®ã, l¾ng nghe sù gãp ý cña c¸c b¹n vµ cña thÇy, c« gi¸o ®Ó rót ra nh÷ng kinh nghiÖm bæ Ých cho b¶n th©n. 4. Theo tr×nh tù luyÖn tËp trªn líp, h·y tËp viÕt ë nhµ mét ®o¹n v¨n ®Ó tr×nh bµy luËn ®iÓm \"§äc s¸ch lµ c«ng viÖc v« cïng bæ Ých, v× nã gióp ta hiÓu biÕt thªm vÒ ®êi sèng\". §äc thªm T«i cµng ®äc nhiÒu th× s¸ch cµng lµm cho t«i g¾n bã víi thÕ giíi, cuéc ®êi cµng trë nªn rùc rì, cã ý nghÜa ®èi víi t«i. T«i thÊy r»ng cã nh÷ng ngðêi sèng khæ cùc h¬n, khã kh¨n h¬n t«i, ®iÒu ®ã an ñi t«i phÇn nµo [...]. T«i còng thÊy r»ng cã nh÷ng ngðêi biÕt sèng mét c¸ch vui thó vµ sung sðíng mµ kh«ng mét ngðêi nµo xung quanh t«i biÕt sèng nhð thÕ. [...] S¸ch lµm cho kh¾p tr¸i ®Êt, kh¾p thÕ giíi trµn ngËp nçi buån nhí c¸i tèt ®Ñp h¬n, vµ mçi cuèn s¸ch dðêng nhð ®Òu lµ t©m hån ®ðîc ghi l¹i trªn giÊy b»ng nh÷ng dÊu hiÖu vµ nh÷ng tõ [...]. NhiÒu lÇn t«i khãc khi ®äc s¸ch : s¸ch kÓ chuyÖn hay biÕt bao vÒ con ngðêi, hä trë nªn ®¸ng yªu vµ gÇn gôi biÕt bao. [...] 84

Nhð nh÷ng con chim k× diÖu trong truyÖn cæ tÝch, s¸ch ca h¸t vÒ viÖc cuéc sèng ®a d¹ng vµ phong phó nhð thÕ nµo, con ngðêi t¸o b¹o nhð thÕ nµo trong kh¸t väng ®¹t tíi c¸i thiÖn vµ c¸i ®Ñp. Vµ cµng ®äc, trong lßng t«i cµng trµn ®Çy tinh thÇn lµnh m¹nh vµ h¨ng h¸i. T«i trë nªn ®iÒm tÜnh h¬n, tin ë m×nh h¬n, lµm viÖc hîp lÝ h¬n vµ ngµy cµng Ýt ®Ó ý ®Õn v« sè nh÷ng chuyÖn bùc béi trong cuéc sèng. Mçi cuèn s¸ch ®Òu lµ mét bËc thang nhá mµ khi bðíc lªn, t«i t¸ch khái con thó ®Ó lªn tíi gÇn con ngðêi, tíi gÇn quan niÖm vÒ cuéc sèng tèt ®Ñp nhÊt vµ vÒ sù thÌm kh¸t cuéc sèng Êy. (M¸c-xim Go-r¬-ki, T«i ®· häc tËp nhð thÕ nµo, trong TuyÓn tËp truyÖn ng¾n, tËp II, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1984) ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 6 − V¨n nghÞ luËn (lµm t¹i líp) I − §Ò bµi tham kh¶o §Ò 1. Dùa vµo c¸c v¨n b¶n ChiÕu dêi ®« vµ HÞch tðíng sÜ, h·y nªu suy nghÜ cña em vÒ vai trß cña nh÷ng ngðêi l·nh ®¹o anh minh nhð LÝ C«ng UÈn vµ TrÇn Quèc TuÊn ®èi víi vËn mÖnh ®Êt nðíc. §Ò 2. Tõ bµi Bµn luËn vÒ phÐp häc cña La S¬n Phu Tö NguyÔn ThiÕp, h·y nªu suy nghÜ vÒ mèi quan hÖ gi÷a \"häc\" vµ \"hµnh\". §Ò 3. C©u nãi cña M. Go-r¬-ki : \"H·y yªu s¸ch, nã lµ nguån kiÕn thøc, chØ cã kiÕn thøc míi lµ con ®ðêng sèng\" gîi cho em nh÷ng suy nghÜ g× ? II − Yªu cÇu ¤n luyÖn kÜ vÒ : 1. C¸c phÐp lËp luËn chøng minh vµ gi¶i thÝch ®· häc ë líp 7. 2. LuËn ®iÓm vµ c¸ch tr×nh bµy luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn. 3. C¸c kÜ n¨ng dïng tõ, ®Æt c©u, nhÊt lµ kÜ n¨ng sö dông kiÓu c©u phñ ®Þnh. 85

bµi 26 KÕt qu¶ cÇn ®¹t • ThÊy ®ðîc bé mÆt gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, thñ ®o¹n tµn b¹o cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p trong viÖc sö dông ngðêi d©n thuéc ®Þa lµm bia ®ì ®¹n trong c¸c cuéc chiÕn tranh phi nghÜa. C¶m nhËn ®ðîc tÝnh chiÕn ®Êu m¹nh mÏ cïng nghÖ thuËt trµo phóng s¾c s¶o cña v¨n chÝnh luËn NguyÔn ¸i Quèc. • BiÕt ph©n biÖt vai x· héi trong héi tho¹i vµ x¸c ®Þnh th¸i ®é ®óng ®¾n trong quan hÖ giao tiÕp. • S¬ bé n¾m ®ðîc vai trß cña yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn vµ c¸ch ®ða c¸c yÕu tè ®ã vµo trong bµi v¨n nghÞ luËn. V¨n b¶n ThuÕ m¸u (TrÝch B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p) I − ChiÕn tranh vµ \"ngðêi b¶n xø\"(1) Trðíc n¨m 1914, hä chØ lµ nh÷ng tªn da ®en bÈn thØu, nh÷ng tªn \"An-nam-mÝt\"(2) bÈn thØu, giái l¾m th× còng chØ biÕt kÐo xe tay vµ ¨n ®ßn cña c¸c quan cai trÞ nhµ ta. Êy thÕ mµ cuéc chiÕn tranh vui tð¬i võa bïng næ, th× lËp tøc hä biÕn thµnh nh÷ng ®øa \"con yªu\", nh÷ng ngðêi \"b¹n hiÒn\" cña c¸c quan cai trÞ phô mÉu nh©n hËu, thËm chÝ cña c¶ c¸c quan toµn quyÒn lín, toµn quyÒn bÐ n÷a. §ïng mét c¸i, hä (nh÷ng ngðêi b¶n xø) ®ðîc phong cho c¸i danh hiÖu tèi cao lµ \"chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lÝ vµ tù do\". Nhðng hä ®· ph¶i tr¶ b»ng mét c¸i gi¸ kh¸ ®¾t c¸i vinh dù ®ét ngét Êy, v× ®Ó b¶o vÖ cho c¸i c«ng lÝ vµ tù do mµ chÝnh hä kh«ng ®ðîc hðëng mét tÝ nµo, hä ®· ph¶i ®ét ngét xa l×a vî con, rêi bá m¶nh ruéng hoÆc ®µn cõu cña hä, ®Ó vðît ®¹i dð¬ng, ®i ph¬i th©y trªn c¸c b·i chiÕn trðêng ch©u ¢u. Trong lóc vðît biÓn, nhiÒu ngðêi b¶n xø, sau khi ®ðîc mêi chøng kiÕn c¶nh k× diÖu cña 86

trß biÓu diÔn khoa häc vÒ phãng ngð l«i(3), ®· ®ðîc xuèng tËn ®¸y biÓn ®Ó b¶o vÖ tæ quèc cña c¸c loµi thuû qu¸i. Mét sè kh¸c ®· bá x¸c t¹i nh÷ng miÒn hoang vu th¬ méng vïng Ban-c¨ng(4), lóc chÕt cßn tù hái ph¶i ch¨ng nðíc mÑ muèn chiÕm ng«i nguyªn phi trong cung cÊm vua Thæ, − ch¶ thÕ sao l¹i ®em nðíng hä ë nh÷ng miÒn xa x«i Êy ? Mét sè kh¸c n÷a th× anh dòng ®ða th©n cho ngðêi ta tµn s¸t trªn bê s«ng M¸c-n¬, hoÆc trong b·i lÇy miÒn S¨m-pa-nh¬(5), ®Ó lÊy m¸u m×nh tðíi nh÷ng vßng nguyÖt quÕ (6) cña c¸c cÊp chØ huy vµ lÊy xð¬ng m×nh ch¹m nªn nh÷ng chiÕc gËy cña c¸c ngµi thèng chÕ (7). Cuèi cïng, ë hËu phð¬ng, Tranh cña NguyÔn ¸i Quèc nh÷ng ngðêi lµm kiÖt søc trong c¸c xðëng thuèc sóng ghª tëm, tuy kh«ng ph¶i hÝt h¬i ng¹t cña bän \"b«-s¬\"(8), nhðng l¹i nhiÔm ph¶i nh÷ng luång khÝ ®éc ®á èi cña ngðêi Ph¸p ; ®»ng nµo còng thÕ th«i, v× nh÷ng kÎ khèn khæ Êy còng ®· kh¹c ra tõng miÕng phæi, ch¼ng kh¸c g× hÝt ph¶i h¬i ng¹t vËy. Tæng céng cã b¶y mð¬i v¹n ngðêi b¶n xø ®· ®Æt ch©n lªn ®Êt Ph¸p ; vµ trong sè Êy, t¸m v¹n ngðêi kh«ng bao giê cßn tr«ng thÊy mÆt trêi trªn quª hð¬ng ®Êt nðíc m×nh n÷a. II − ChÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn Mét b¹n ®ång nghiÖp nãi víi chóng t«i : D©n lao khæ b¶n xø ë §«ng Dð¬ng tõ bao ®êi nay bÞ bãp nÆn b»ng ®ñ mäi thø thuÕ kho¸, sðu sai, t¹p dÞch(9), b»ng 87

cðìng bøc ph¶i mua rðîu vµ thuèc phiÖn theo lÖnh quan trªn, tõ 1915 − 1916 tíi nay, l¹i cßn ph¶i chÞu thªm c¸i v¹ mé lÝnh n÷a. Nh÷ng biÕn cè trong mÊy n¨m gÇn ®©y lµ c¸i cí ®Ó ngðêi ta tiÕn hµnh nh÷ng cuéc lïng r¸p lín vÒ nh©n lùc trªn toµn câi §«ng Dð¬ng. Nh÷ng ngðêi bÞ b¾t ®Òu bÞ nhèt vµo tr¹i lÝnh víi ®ñ thø tªn : lÝnh khè ®á(10), lÝnh thî chuyªn nghiÖp, lÝnh thî kh«ng chuyªn nghiÖp, v.v... Theo ý kiÕn cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn kh«ng thiªn vÞ ®ðîc giao cho sö dông ë ch©u ¢u \"vËt liÖu biÕt nãi\" ch©u ¸, th× vËt liÖu nµy ®· kh«ng ®ða l¹i kÕt qu¶ tð¬ng xøng víi chi phÝ rÊt lín vÒ chuyªn chë vµ b¶o qu¶n. Sau n÷a, viÖc s¨n b¾t thø \"vËt liÖu biÕt nãi\" ®ã, mµ lóc bÊy giê ngðêi ta gäi lµ \"chÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn\" (danh tõ mØa mai mét c¸ch ghª tëm) ®· g©y ra nh÷ng vô nhòng l¹m(11) hÕt søc tr¾ng trîn. §©y ! ChÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn Êy ®ðîc tiÕn hµnh nhð thÕ nµy : VÞ \"chóa tØnh\" − mçi viªn c«ng sø(12) ë §«ng Dð¬ng qu¶ lµ mét vÞ \"chóa tØnh\" − ra lÖnh cho bän quan l¹i dðíi quyÒn, trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh ph¶i nép cho ®ñ mét sè ngðêi nhÊt ®Þnh. B»ng c¸ch nµo, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng. C¸c quan cø liÖu mµ xoay xë. Mµ c¸i ngãn xoay xë kiÓu §(13) th× c¸c «ng tðíng Êy th¹o hÕt chç nãi, nhÊt lµ xoay xë lµm tiÒn. Tho¹t tiªn, chóng tãm nh÷ng ngðêi khoÎ m¹nh, nghÌo khæ, nh÷ng ngðêi nµy chØ chÞu chÕt th«i kh«ng cßn kªu cøu vµo ®©u ®ðîc. Sau ®ã, chóng míi ®ßi ®Õn con c¸i nhµ giµu. Nh÷ng ai cøng cæ th× chóng t×m ngay ra dÞp ®Ó sinh chuyÖn víi hä hoÆc víi gia ®×nh hä, vµ nÕu cÇn, th× giam cæ hä l¹i cho ®Õn khi hä ph¶i døt kho¸t chän lÊy mét trong hai con ®ðêng : \"®i lÝnh t×nh nguyÖn, hoÆc x× tiÒn ra\". Nh÷ng ngðêi bÞ tãm ®i nhð thÕ cßn hµo høng g× n÷a víi c¸i nghÒ cét vµo cæ hä. Cho nªn, bðíc ch©n vµo tr¹i lÝnh lµ hä liÒn t×m mäi c¬ héi ®Ó trèn tho¸t. Cßn nh÷ng ngðêi nµo thÊy kh«ng thÓ tho¸t khái sè phËn hÈm hiu, th× t×m c¸ch tù lµm cho m×nh nhiÔm ph¶i nh÷ng bÖnh nÆng nhÊt, mµ th«ng thðêng h¬n c¶ lµ bÖnh ®au m¾t toÐt ch¶y mñ, g©y ra b»ng c¸ch x¸t vµo m¾t nhiÒu thø chÊt ®éc, tõ v«i sèng ®Õn mñ bÖnh lËu. * ** Êy thÕ mµ trong mét b¶n bè c¸o víi nh÷ng ngðêi bÞ b¾t lÝnh, phñ toµn quyÒn §«ng Dð¬ng, sau khi høa hÑn ban phÈm hµm cho nh÷ng lÝnh sÏ cßn sèng sãt vµ truy tÆng nh÷ng ngðêi sÏ hi sinh \"cho Tæ quèc\", ®· trÞnh träng tuyªn bè r»ng : 88

\"C¸c b¹n ®· tÊp nËp ®Çu qu©n, c¸c b¹n ®· kh«ng ngÇn ng¹i rêi bá quª hð¬ng xiÕt bao tr×u mÕn ®Ó ngðêi th× hiÕn xð¬ng m¸u cña m×nh nhð lÝnh khè ®á, kÎ th× hiÕn d©ng c¸nh tay lao ®éng cña m×nh nhð lÝnh thî\". NÕu qu¶ thËt ngðêi An Nam phÊn khëi ®i lÝnh ®Õn thÕ, t¹i sao l¹i cã c¶nh, tèp th× bÞ xÝch tay ®iÖu vÒ tØnh lÞ, tèp th× trðíc khi xuèng tµu, bÞ nhèt trong mét trðêng trung häc ë Sµi Gßn, cã lÝnh Ph¸p canh g¸c, lðìi lª tuèt trÇn, ®¹n lªn nßng s½n ? Nh÷ng cuéc biÓu t×nh ®æ m¸u ë Cao Miªn, nh÷ng vô b¹o ®éng ë Sµi Gßn, ë Biªn Hoµ vµ ë nhiÒu n¬i kh¸c n÷a, ph¶i ch¨ng lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña lßng sèt s¾ng ®Çu qu©n \"tÊp nËp\" vµ \"kh«ng ngÇn ng¹i\" ? [...] III − KÕt qu¶ cña sù hi sinh Khi ®¹i b¸c ®· ngÊy thÞt ®en, thÞt vµng råi, th× nh÷ng lêi tuyªn bè t×nh tø cña c¸c ngµi cÇm quyÒn nhµ ta bçng dðng im bÆt nhð cã phÐp l¹, vµ c¶ ngðêi \"Nª-g¬-r«\"(14) lÉn ngðêi \"An-nam-mÝt\" mÆc nhiªn trë l¹i \"gièng ngðêi bÈn thØu\". §Ó ghi nhí c«ng lao ngðêi lÝnh An Nam, ch¼ng ph¶i ngðêi ta ®· lét hÕt tÊt c¶ cña c¶i cña hä, tõ chiÕc ®ång hå, bé quÇn ¸o míi toanh mµ hä bá tiÒn tói ra mua, ®Õn c¸c vËt kØ niÖm ®ñ thø, v.v... trðíc khi ®ða hä ®Õn M¸c-x©y xuèng tµu vÒ nðíc ®ã sao ? Ch¼ng ph¶i ngðêi ta ®· giao hä cho bän sóc sinh kiÓm so¸t vµ ®¸nh ®Ëp hä v« cí ®ã sao ? Ch¼ng ph¶i ngðêi ta ®· cho hä ¨n nhð cho lîn ¨n vµ xÕp hä nhð xÕp lîn dðíi hÇm tµu Èm ðít, kh«ng giðêng n»m, kh«ng ¸nh s¸ng, thiÕu kh«ng khÝ ®ã sao ? VÒ ®Õn xø së, ch¼ng ph¶i hä ®· ®ðîc mét quan cai trÞ biÕt ¬n ®ãn chµo nång nhiÖt b»ng mét bµi diÔn v¨n yªu nðíc : \"C¸c anh ®· b¶o vÖ Tæ quèc, thÕ lµ tèt. B©y giê, chóng t«i kh«ng cÇn ®Õn c¸c anh n÷a, cót ®i !\" ®ã sao ? ThÕ lµ nh÷ng \"cùu binh\" − ®óng h¬n lµ c¸i x¸c cßn l¹i − sau khi ®· dòng c¶m b¶o vÖ chÝnh nghÜa vµ c«ng lÝ nay tay kh«ng trë vÒ víi chÕ ®é b¶n xø cña hä, mét chÕ ®é kh«ng biÕt g× ®Õn chÝnh nghÜa vµ c«ng lÝ c¶. Theo b¸o chÝ §«ng Dð¬ng th× thð¬ng binh ngðêi Ph¸p bÞ mÊt mét phÇn th©n thÓ vµ vî con cña tö sÜ ngðêi Ph¸p ®Òu ®ðîc cÊp m«n bµi(15) b¸n lÎ thuèc phiÖn. Nhð thÕ lµ trong mét viÖc mµ chÝnh quyÒn thuéc ®Þa ®· ph¹m tíi hai téi ¸c ®èi víi nh©n lo¹i. Mét mÆt, hä vÉn chða tho¶ khi tù tay lµm c¸i viÖc bØ æi cña ngðêi ®Çu ®éc, mµ cßn muèn l«i kÐo vµo ®©y c¶ nh÷ng n¹n nh©n ®¸ng thð¬ng h¹i cña cuéc huynh ®Ö tð¬ng tµn(16) n÷a. MÆt kh¸c, hä coi rÎ tÝnh m¹ng vµ xð¬ng m¸u cña nh÷ng kÎ ®· bÞ hä lõa bÞp, ®Õn nçi tðëng r»ng chØ cÇn qu¼ng cho nh÷ng 89

ngðêi nµy khóc xð¬ng thèi Êy lµ ®ñ ®Ó ®Òn bï ®ðîc mét c¸nh tay bÞ mÊt hoÆc m¹ng cña mét ngðêi chång. Chóng t«i ch¾c r»ng thð¬ng binh vµ qu¶ phô chiÕn tranh sÏ ®¸ v¨ng mãn quµ nh¬ nhíp Êy vµ nhæ vµo mÆt kÎ tÆng quµ. Chóng t«i còng tin ch¾c r»ng thÕ giíi v¨n minh vµ ngðêi Ph¸p lð¬ng thiÖn sÏ ®øng vÒ phÝa chóng t«i lªn ¸n bän c¸ mËp thùc d©n ®ang kh«ng ngÇn ng¹i ®Çu ®éc c¶ mét d©n téc ®Ó v¬ vÐt cho ®Çy tói. (NguyÔn ¸i Quèc(M), B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p, trong Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 2, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995) Chó thÝch (M) NguyÔn ¸i Quèc lµ mét trong nh÷ng tªn gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong thêi k× ho¹t ®éng c¸ch m¹ng trðíc n¨m 1945. B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p cña NguyÔn ¸i Quèc ®ðîc viÕt b»ng tiÕng Ph¸p, xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn t¹i Pa-ri n¨m 1925, xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam n¨m 1946. T¸c phÈm gåm 12 chð¬ng vµ phÇn phô lôc Göi thanh niªn ViÖt Nam. Víi tð liÖu phong phó, chÝnh x¸c, víi nghÖ thuËt ch©m biÕm s¾c s¶o, t¸c phÈm ®· tè c¸o vµ kÕt ¸n nh÷ng téi ¸c tµy trêi cña chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p trªn mäi lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi,... T¸c phÈm còng nãi lªn t×nh c¶nh khèn cïng, tñi nhôc cña ngðêi d©n n« lÖ ë c¸c xø thuéc ®Þa trªn thÕ giíi, tõ ®ã bðíc ®Çu v¹ch ra ®ðêng lèi ®Êu tranh c¸ch m¹ng ®óng ®¾n ®Ó tù gi¶i phãng, giµnh quyÒn ®éc lËp. Sù ra ®êi cña B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· gi¸ng mét ®ßn tiÕn c«ng quyÕt liÖt vµo chñ nghÜa thùc d©n, v¹ch ra con ®ðêng c¸ch m¹ng vµ tð¬ng lai tð¬i s¸ng cho c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. §o¹n trÝch trªn ®©y n»m trong chð¬ng 1 (ThuÕ m¸u) cña B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p. (1) B¶n xø : b¶n th©n ®Êt nðíc (thuéc ®Þa) ®ðîc nãi ®Õn. Tõ nµy thðêng dïng sau danh tõ (d©n b¶n xø, ngðêi b¶n xø) víi hµm ý khinh miÖt theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa thùc d©n. (2) An-nam-mÝt : c¸ch gäi ngðêi ViÖt Nam víi th¸i ®é khinh miÖt cña thùc d©n Ph¸p. ë ®©y NguyÔn ¸i Quèc dïng trong ngoÆc kÐp víi dông ý nh¹i l¹i c¸ch gäi Êy. (3) Ngð l«i : vò khÝ phãng ë dðíi nðíc ®Ó ®¸nh ph¸ tµu, thuyÒn. (4) Ban-c¨ng : b¸n ®¶o Nam ¢u, thuéc §Þa Trung H¶i. Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914 − 1918), n¬i ®©y ®· cã nh÷ng cuéc giao tranh gi÷a qu©n Ph¸p, Anh vµ qu©n Thæ, §øc. 90

(5) M¸c-n¬, S¨m-pa-nh¬ : hai chiÕn trðêng ¸c liÖt ë miÒn B¾c nðíc Ph¸p. (6) Vßng nguyÖt quÕ : theo tôc cæ Hi L¹p, nh÷ng ngðêi chiÕn th¾ng ®ðîc ®éi mét vßng l¸ nguyÖt quÕ lªn ®Çu. H×nh ¶nh nµy dïng ®Ó chØ danh väng, vinh quang. (7) ChiÕc gËy cña c¸c ngµi thèng chÕ : mét phÇn cña trang phôc vµ còng lµ biÓu tðîng cho quyÒn lùc cña c¸c vÞ chØ huy cao cÊp trong qu©n ®éi. (8) B«-s¬ : c¸ch gäi ngðêi §øc − kÎ thï cña Ph¸p trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. (9) T¹p dÞch : viÖc lao ®éng mµ ngðêi d©n ph¶i lµm kh«ng c«ng dðíi thêi thùc d©n, phong kiÕn. (10) LÝnh khè ®á : mét trong c¸c lo¹i lÝnh ngðêi ViÖt Nam phôc vô trong qu©n ®éi Ph¸p ë thuéc ®Þa, thêi thùc d©n Ph¸p cßn cai trÞ nðíc ta. LÝnh khè ®á quÊn xµ c¹p (m¶nh v¶i quÊn quanh èng ch©n) mµu ®á, ®Ó ph©n biÖt víi lÝnh khè xanh (chuyªn canh g¸c ë c¸c tØnh) quÊn xµ c¹p mµu xanh, hay lÝnh khè vµng (chuyªn canh g¸c cung ®iÖn nhµ vua) quÊn xµ c¹p mµu vµng. (11) Nhòng l¹m : l¹m dông quyÒn hµnh, g©y phiÒn hµ vµ lÊy tiÒn cña. (12) C«ng sø : viªn chøc ngðêi Ph¸p ®øng ®Çu bé m¸y cai trÞ cña thùc d©n ë mét tØnh thuéc B¾c K× vµ Trung K× thêi thùc d©n Ph¸p cßn cai trÞ nðíc ta. (13) Xoay xë kiÓu § : D (®ª) lµ ch÷ ®Çu cña tõ dÐbrouillard (®ª-bê-rui-i-la) cã nghÜa lµ n¨ng ®éng, th¸o v¸t. (14) Nª-g¬-r« (NÐgro) : chØ ngðêi da ®en. (15) M«n bµi : giÊy cho phÐp më cöa hµng bu«n b¸n. (16) Huynh ®Ö tð¬ng tµn : anh em h·m h¹i, chÐm giÕt lÉn nhau (tð¬ng : lÉn nhau ; tµn : lµm thð¬ng tæn, tæn h¹i). ®äc − hiÓu v¨n b¶n 1. NhËn xÐt vÒ c¸ch ®Æt tªn chð¬ng, tªn c¸c phÇn trong v¨n b¶n. 2. So s¸nh th¸i ®é cña c¸c quan cai trÞ thùc d©n ®èi víi ngðêi d©n thuéc ®Þa ë hai thêi ®iÓm : trðíc khi cã chiÕn tranh vµ khi chiÕn tranh ®· x¶y ra. Sè phËn th¶m thð¬ng cña ngðêi d©n thuéc ®Þa trong c¸c cuéc chiÕn tranh phi nghÜa ®ðîc miªu t¶ nhð thÕ nµo ? 3. Nªu râ c¸c thñ ®o¹n, m¸nh khoÐ b¾t lÝnh cña bän thùc d©n. Ngðêi d©n thuéc ®Þa cã thùc \"t×nh nguyÖn\" hiÕn d©ng xð¬ng m¸u nhð lêi lÏ bÞp bîm cña bän cÇm quyÒn kh«ng ? 91

4. KÕt qu¶ sù hi sinh cña ngðêi d©n thuéc ®Þa trong c¸c cuéc chiÕn tranh nhð thÕ nµo ? NhËn xÐt vÒ c¸ch ®èi xö cña chÝnh quyÒn thùc d©n ®èi víi hä sau khi ®· bãc lét hÕt \"thuÕ m¸u\" cña hä. 5. NhËn xÐt vÒ tr×nh tù bè côc c¸c phÇn trong chð¬ng. Ph©n tÝch nghÖ thuËt ch©m biÕm, ®¶ kÝch s¾c s¶o, tµi t×nh cña t¸c gi¶ thÓ hiÖn qua c¸ch x©y dùng h×nh ¶nh, qua giäng ®iÖu. 6. NhËn xÐt vÒ yÕu tè biÓu c¶m trong ®o¹n trÝch ®ðîc häc. Ghi nhí ChÝnh quyÒn thùc d©n ®· biÕn ngðêi d©n nghÌo khæ ë c¸c xø thuéc ®Þa thµnh vËt hi sinh ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña m×nh trong c¸c cuéc chiÕn tranh tµn khèc. NguyÔn ¸i Quèc ®· v¹ch trÇn sù thùc Êy b»ng nh÷ng tð liÖu phong phó, x¸c thùc, b»ng ngßi bót trµo phóng s¾c s¶o. §o¹n trÝch ThuÕ m¸u cã nhiÒu h×nh ¶nh giµu gi¸ trÞ biÓu c¶m, cã giäng ®iÖu võa ®anh thÐp võa mØa mai, chua ch¸t. LuyÖn tËp §äc v¨n b¶n chÝnh x¸c, cã s¾c th¸i biÓu c¶m phï hîp víi bót ph¸p trµo phóng cña t¸c gi¶. héi tho¹i i − vai x· héi trong héi tho¹i §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái. Mét h«m, c« t«i gäi t«i ®Õn bªn cðêi hái : − Hång ! Mµy cã muèn vµo Thanh Ho¸ ch¬i víi mÑ mµy kh«ng ? [...] NhËn ra nh÷ng ý nghÜa cay ®éc trong giäng nãi vµ trªn nÐt mÆt khi cðêi rÊt kÞch cña c« t«i kia, t«i cói ®Çu kh«ng ®¸p. V× t«i biÕt râ, nh¾c ®Õn mÑ t«i, c« t«i chØ cã ý gieo r¾c vµo ®Çu ãc t«i nh÷ng hoµi nghi ®Ó t«i khinh miÖt vµ ruång rÉy mÑ t«i, mét ngðêi ®µn bµ ®· bÞ c¸i téi lµ go¸ chång, nî nÇn cïng tóng qu¸, ph¶i bá con c¸i ®i tha hð¬ng cÇu thùc. Nhðng ®êi nµo t×nh thð¬ng yªu vµ lßng kÝnh mÕn mÑ t«i l¹i bÞ nh÷ng r¾p t©m tanh bÈn x©m ph¹m ®Õn. [...] 92

T«i còng cðêi ®¸p l¹i c« t«i : − Kh«ng ! Ch¸u kh«ng muèn vµo. Cuèi n¨m thÕ nµo mî ch¸u còng vÒ. C« t«i hái lu«n, giäng vÉn ngät : − Sao l¹i kh«ng vµo ? Mî mµy ph¸t tµi l¾m, cã nhð d¹o trðíc ®©u ! Råi hai con m¾t long lanh cña c« t«i ch»m chÆp ®ða nh×n t«i. T«i l¹i im lÆng cói ®Çu xuèng ®Êt : lßng t«i cµng th¾t l¹i, khoÐ m¾t t«i ®· cay cay. C« t«i liÒn vç vai t«i cðêi mµ nãi r»ng : − Mµy d¹i qu¸, cø vµo ®i, tao ch¹y cho tiÒn tµu. Vµo mµ b¾t mî mµy may v¸ s¾m söa cho vµ th¨m em bÐ chø. [...] T«i cðêi dµi trong tiÕng khãc, hái c« t«i : − Sao c« biÕt mî con cã con ? C« t«i vÉn cø tð¬i cðêi kÓ c¸c chuyÖn cho t«i nghe. Cã mét bµ hä néi xa vµo trong Êy c©n g¹o vÒ b¸n. Bµ ta mét h«m ®i qua chî thÊy mÑ t«i ngåi cho con bó ë bªn ræ bãng ®Ìn. [...] C« t«i chða døt c©u, cæ häng t«i ®· nghÑn ø khãc kh«ng ra tiÕng. Gi¸ nh÷ng cæ tôc ®· ®µy ®o¹ mÑ t«i lµ mét vËt nhð hßn ®¸ hay côc thuû tinh, ®Çu mÈu gç, t«i quyÕt vå ngay lÊy mµ c¾n, mµ nhai, mµ nghiÕn cho k× n¸t vôn míi th«i. C« t«i bçng ®æi giäng, l¹i vç vai, nh×n vµo mÆt t«i, nghiªm nghÞ : − VËy mµy hái c« Th«ng − tªn ngðêi ®µn bµ hä néi xa kia − chç ë cña mî mµy, råi ®¸nh giÊy cho mî mµy, b¶o dï sao còng ph¶i vÒ. Trðíc sau còng mét lÇn xÊu, ch¶ nhÏ b¸n xíi m·i ®ðîc sao ? Tá sù ngËm ngïi thð¬ng xãt thÇy t«i, c« t«i chËp chõng nãi tiÕp : − MÊy l¹i r»m th¸ng t¸m nµy lµ giç ®Çu cËu mµy, mî mµy vÒ dï sao còng ®ì tñi cho cËu mµy, vµ mµy còng cßn ph¶i cã hä, cã hµng, ngðêi ta hái ®Õn chø ? (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu) C©u hái : 1. Quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt tham gia héi tho¹i trong ®o¹n trÝch trªn lµ quan hÖ g× ? Ai ë vai trªn, ai lµ vai dðíi ? 2. C¸ch xö sù cña ngðêi c« cã g× ®¸ng chª tr¸ch ? 3. T×m nh÷ng chi tiÕt cho thÊy nh©n vËt chó bÐ Hång ®· cè g¾ng k×m nÐn sù bÊt b×nh cña m×nh ®Ó gi÷ ®ðîc th¸i ®é lÔ phÐp. Gi¶i thÝch v× sao Hång ph¶i lµm nhð vËy. 93

Ghi nhí • Vai x· héi lµ vÞ trÝ cña ngðêi tham gia héi tho¹i ®èi víi ngðêi kh¸c trong cuéc tho¹i. Vai x· héi ®ðîc x¸c ®Þnh b»ng c¸c quan hÖ x· héi : − Quan hÖ trªn − dðíi hay ngang hµng (theo tuæi t¸c, thø bËc trong gia ®×nh vµ x· héi) ; − Quan hÖ th©n − s¬ (theo møc ®é quen biÕt, th©n t×nh). • V× quan hÖ x· héi vèn rÊt ®a d¹ng nªn vai x· héi cña mçi ngðêi còng ®a d¹ng, nhiÒu chiÒu. Khi tham gia héi tho¹i, mçi ngðêi cÇn x¸c ®Þnh ®óng vai cña m×nh ®Ó chän c¸ch nãi cho phï hîp. II − luyÖn tËp 1. H·y t×m nh÷ng chi tiÕt trong bµi HÞch tðíng sÜ thÓ hiÖn th¸i ®é võa nghiªm kh¾c võa khoan dung cña TrÇn Quèc TuÊn ®èi víi binh sÜ dðíi quyÒn. 2. §äc ®o¹n trÝch dðíi ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái. T«i n¾m lÊy c¸i vai gÇy cña l·o, «n tån b¶o : − Ch¼ng kiÕp g× sung sðíng thËt, nhðng cã c¸i nµy lµ sung sðíng : b©y giê cô ngåi xuèng ph¶n nµy ch¬i, t«i ®i luéc mÊy cñ khoai lang, nÊu mét Êm nðíc chÌ tð¬i thËt ®Æc ; «ng con m×nh ¨n khoai, uèng nðíc chÌ, råi hót thuèc lµo... ThÕ lµ sung sðíng. − V©ng ! ¤ng gi¸o d¹y ph¶i ! §èi víi chóng m×nh th× thÕ lµ sung sðíng. L·o nãi xong l¹i cðêi ®ða ®µ. TiÕng cðêi gðîng nhðng nghe ®· hiÒn hËu l¹i. T«i vui vÎ b¶o : − ThÕ lµ ®ðîc, chø g× ? VËy cô ngåi xuèng ®©y, t«i ®i luéc khoai, nÊu nðíc. − Nãi ®ïa thÕ, chø «ng gi¸o cho ®Ó khi kh¸c. (Nam Cao, L·o H¹c ) a) Dùa vµo ®o¹n trÝch vµ nh÷ng ®iÒu em ®· biÕt vÒ truyÖn L·o H¹c, h·y x¸c ®Þnh vai x· héi cña hai nh©n vËt tham gia cuéc tho¹i trªn. 94

b) T×m nh÷ng chi tiÕt trong lêi tho¹i cña nh©n vËt vµ lêi miªu t¶ cña nhµ v¨n cho thÊy th¸i ®é võa kÝnh träng, võa th©n t×nh cña nh©n vËt «ng gi¸o ®èi víi l·o H¹c. c) Nh÷ng chi tiÕt nµo trong lêi tho¹i cña l·o H¹c vµ lêi miªu t¶ cña nhµ v¨n nãi lªn th¸i ®é võa quý träng võa th©n t×nh cña l·o ®èi víi «ng gi¸o ? Nh÷ng chi tiÕt nµo thÓ hiÖn t©m tr¹ng kh«ng vui vµ sù gi÷ ý cña l·o H¹c ? 3. H·y thuËt l¹i mét cuéc trß chuyÖn mµ em ®· ®ðîc ®äc, ®· chøng kiÕn hoÆc tham gia. Ph©n tÝch vai x· héi cña nh÷ng ngðêi tham gia cuéc tho¹i, c¸ch ®èi xö cña hä víi nhau thÓ hiÖn qua lêi tho¹i vµ qua nh÷ng cö chØ, th¸i ®é kÌm theo lêi. T×m hiÓu yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn I − YÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn 1. §äc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn Hìi ®ång bµo toµn quèc ! Chóng ta muèn hoµ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nhðîng. Nhðng chóng ta cµng nh©n nhðîng, thùc d©n Ph¸p cµng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m cðíp nðíc ta lÇn n÷a ! Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt nðíc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ. Hìi ®ång bµo ! Chóng ta ph¶i ®øng lªn ! BÊt k× ®µn «ng, ®µn bµ, bÊt k× ngðêi giµ, ngðêi trÎ, kh«ng chia t«n gi¸o, ®¶ng ph¸i, d©n téc. HÔ lµ ngðêi ViÖt Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu Tæ quèc. Ai cã sóng dïng sóng. Ai cã gð¬m dïng gð¬m, kh«ng cã gð¬m th× dïng cuèc, thuæng, gËy géc. Ai còng ph¶i ra søc chèng thùc d©n Ph¸p cøu nðíc. Hìi anh em binh sÜ, tù vÖ, d©n qu©n ! Giê cøu nðíc ®· ®Õn. Ta ph¶i hi sinh ®Õn giät m¸u cuèi cïng, ®Ó gi÷ g×n ®Êt nðíc. 95

Dï ph¶i gian lao kh¸ng chiÕn, nhðng víi mét lßng kiªn quyÕt hi sinh, th¾ng lîi nhÊt ®Þnh vÒ d©n téc ta ! ViÖt Nam ®éc lËp vµ thèng nhÊt mu«n n¨m ! Kh¸ng chiÕn th¾ng lîi mu«n n¨m ! Hµ Néi, ngµy 19 th¸ng 12 n¨m 1946 Hå ChÝ Minh (Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 4, S®d) C©u hái : a) H·y t×m nh÷ng tõ ng÷ biÓu lé t×nh c¶m m·nh liÖt cña t¸c gi¶ vµ nh÷ng c©u c¶m th¸n trong v¨n b¶n trªn. VÒ mÆt sö dông tõ ng÷ vµ ®Æt c©u cã tÝnh chÊt biÓu c¶m, Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã gièng víi HÞch tðíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn kh«ng ? b) Tuy nhiªn, Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn vµ HÞch tðíng sÜ vÉn ®ðîc coi lµ nh÷ng v¨n b¶n nghÞ luËn chø kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n biÓu c¶m. V× sao ? c) H·y theo dâi b¶ng ®èi chiÕu dðíi ®©y : (1) (2) ThÊy sø giÆc ®i l¹i ngoµi ®ðêng, Ngã thÊy sø giÆc ®i l¹i nghªnh ngang ngoµi sØ m¾ng triÒu ®×nh, b¾t n¹t ®ðêng, uèn lðìi có diÒu mµ sØ m¾ng triÒu tÓ phô. ®×nh, ®em th©n dª chã mµ b¾t n¹t tÓ phô. Lóc bÊy giê ta cïng c¸c ngð¬i sÏ Lóc bÊy giê, ta cïng c¸c ngð¬i sÏ bÞ b¾t, ®au bÞ b¾t. xãt biÕt chõng nµo ! Chóng ta s½n sµng hi sinh tÊt c¶, Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt chø kh«ng thÓ mÊt nðíc, kh«ng ®Þnh kh«ng chÞu mÊt nðíc, nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ lµm n« lÖ. chÞu lµm n« lÖ. Chóng ta cÇn ph¶i ®øng lªn. Hìi ®ång bµo ! Chóng ta ph¶i ®øng lªn ! Cã thÓ thÊy nh÷ng c©u ë cét (2) hay h¬n nh÷ng c©u ë cét (1). V× sao nhð thÕ ? Tõ ®ã, h·y cho biÕt t¸c dông cña yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn. 2. Th«ng qua viÖc t×m hiÓu c¸c v¨n b¶n nhð HÞch tðíng sÜ vµ Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn, em h·y cho biÕt : Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy hÕt t¸c dông cña yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn ? 96

a) Ngðêi lµm v¨n chØ cÇn suy nghÜ vÒ luËn ®iÓm vµ lËp luËn hay cßn ph¶i thËt sù xóc ®éng trðíc tõng ®iÒu m×nh ®ang nãi tíi ? b) ChØ cã rung c¶m kh«ng th«i ®· ®ñ chða ? Ph¶i ch¨ng chØ cÇn cã lßng yªu nðíc vµ c¨m thï giÆc nång ch¸y lµ cã thÓ dÔ dµng t×m ra nh÷ng c¸ch nãi nhð : \"Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶...\" hay \"uèn lðìi có diÒu...\" ? §Ó viÕt ®ðîc nh÷ng c©u nhð thÕ, ngðêi viÕt cÇn ph¶i cã phÈm chÊt g× kh¸c n÷a ? c) Cã b¹n cho r»ng : Cµng dïng nhiÒu tõ ng÷ biÓu c¶m, cµng ®Æt nhiÒu c©u c¶m th¸n th× gi¸ trÞ biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn cµng t¨ng. ý kiÕn Êy cã ®óng kh«ng ? V× sao ? Ghi nhí • V¨n nghÞ luËn rÊt cÇn yÕu tè biÓu c¶m. YÕu tè biÓu c¶m gióp cho v¨n nghÞ luËn cã hiÖu qu¶ thuyÕt phôc lín h¬n, v× nã t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi t×nh c¶m cña ngðêi ®äc (ngðêi nghe). • §Ó bµi v¨n nghÞ luËn cã søc biÓu c¶m cao, ngðêi lµm v¨n ph¶i thËt sù cã c¶m xóc trðíc nh÷ng ®iÒu m×nh viÕt (nãi) vµ ph¶i biÕt diÔn t¶ c¶m xóc ®ã b»ng nh÷ng tõ ng÷, nh÷ng c©u v¨n cã søc truyÒn c¶m. Sù diÔn t¶ c¶m xóc cÇn ph¶i ch©n thùc vµ kh«ng ®ðîc ph¸ vì m¹ch l¹c nghÞ luËn cña bµi v¨n. II − LuyÖn tËp 1. H·y chØ ra c¸c yÕu tè biÓu c¶m trong phÇn I − ChiÕn tranh vµ \"ngðêi b¶n xø\" (ë v¨n b¶n ThuÕ m¸u) vµ cho biÕt t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng biÖn ph¸p g× ®Ó biÓu c¶m. T¸c dông biÓu c¶m ®ã lµ g× ? 2. §äc ®o¹n nghÞ luËn sau ®©y vµ cho biÕt : Nh÷ng c¶m xóc g× ®· ®ðîc biÓu hiÖn qua ®o¹n v¨n ? T¸c gi¶ ®· lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng ®o¹n v¨n ®ã kh«ng chØ cã søc thuyÕt phôc lÝ trÝ mµ cßn gîi c¶m ? T«i muèn nãi víi c¸c b¹n c©u chuyÖn lµm ViÖt luËn(a) vµ häc ViÖt v¨n(b), lu«n thÓ gi·i bµy hÕt nçi khæ t©m cña ngðêi anh c¸c b¹n ®· ®eo mét c¸i \"nghiÖp\" vµo ngðêi : \"nghiÖp\" d¹y tiÕng mÑ ®Î. (a) Lµm ViÖt luËn : tËp lµm v¨n b»ng tiÕng ViÖt. (b) Häc ViÖt v¨n : häc v¨n häc ViÖt Nam. 97

Nçi buån thø nhÊt lµ thÊy c¸c b¹n cã quan niÖm häc \"tñ\". ¤ng thÇy d¹y giái ®èi víi c¸c b¹n lµ «ng thÇy gi¶ng vµ so¹n s¸ch ®óng \"tñ\". Nãi lµm sao cho c¸c b¹n hiÓu r»ng trong 7, 8 n¨m trêi, nµo nhËn xÐt, ®äc s¸ch, xem truyÖn, gi¶ng v¨n..., nµo tËp dïng ch÷, ®Æt c©u, dµn ý, lµm bµi, t«i thiÕt tðëng mét häc sinh, víi khiÕu th«ng minh, trÝ nhí trung b×nh, kh«ng cã lÝ do g× ph¶i nhÊm bót trðíc mét ®Ò v¨n trong k× thi viÕt. Sù häc mµ ®· h¹ xuèng lµ häc \"tñ\" th× chóng t«i còng kh«ng cßn cÇn lµm viÖc cïng c¸c b¹n n÷a. Sao kh«ng cã mét \"h·ng\" nµo ®ã in ra ®é 500 bµi lµm s½n ®Ó häc sinh cø viÖc mang vÒ häc thuéc nhð con vÑt, råi ®em nguyªn v¨n chÐp l¹i cho héi ®ång chÊm thi duyÖt xem chÐp sai hay ®óng, viÖc g× cßn ph¶i l«i th«i bµy ®Æt ra chð¬ng tr×nh häc tËp ®Ó b¾t trÎ em ngµy ngµy ph¶i ®Õn trðêng ? (Theo Nghiªm To¶n, LuËn v¨n thÞ ph¹m) 3. ViÕt mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn ®Ó tr×nh bµy luËn ®iÓm \"Chóng ta kh«ng nªn häc vÑt vµ häc tñ \" sao cho ®o¹n v¨n Êy võa cã lÝ lÏ chÆt chÏ, l¹i võa cã søc truyÒn c¶m. bµi 27 KÕt qu¶ cÇn ®¹t • HiÓu râ c¸ch lËp luËn chÆt chÏ, sinh ®éng, mang ®Ëm s¾c th¸i c¸ nh©n cña nhµ v¨n Ph¸p Ru-x« trong bµi §i bé ngao du. • HiÓu biÕt vÒ lðît lêi vµ c¸ch dïng lðît lêi. • Th«ng qua viÖc luyÖn tËp, n¾m ch¾c h¬n c¸ch ®ða yÕu tè biÓu c¶m vµo bµi v¨n nghÞ luËn. V¨n b¶n §i bé ngao du (TrÝch £-min hay VÒ gi¸o dôc) T«i chØ quan niÖm ®ðîc mét c¸ch ®i ngao du(1) thó vÞ h¬n ®i ngùa : ®ã lµ ®i bé. Ta ða ®i lóc nµo th× ®i, ta thÝch dõng lóc nµo th× dõng, ta muèn ho¹t ®éng 98

nhiÒu Ýt thÕ nµo lµ tuú. Ta quan s¸t kh¾p n¬i ; ta quay sang ph¶i, sang tr¸i ; ta xem xÐt tÊt c¶ nh÷ng g× thÊy hay hay ; ta dõng l¹i ë tÊt c¶ mäi khÝa c¹nh. T«i nh×n thÊy mét dßng s«ng ð, t«i ®i men theo s«ng ; mét khu rõng rËm ð, t«i ®i vµo dðíi bãng c©y ; mét hang ®éng ð, t«i ®Õn tham quan(2) ; mét má ®¸ ð, t«i xem xÐt c¸c kho¸ng s¶n(3). BÊt cø ®©u t«i ða thÝch, t«i lðu l¹i ®Êy. HÔ lóc nµo t«i thÊy ch¸n, t«i bá ®i lu«n. T«i ch¼ng phô thuéc vµo nh÷ng con ngùa hay g· phu tr¹m(4). T«i ch¼ng cÇn chän nh÷ng lèi ®i cã s½n hay nh÷ng con ®ðêng thuËn tiÖn ; t«i ®i qua bÊt cø n¬i nµo con ngðêi cã thÓ ®i qua ; t«i xem tÊt c¶ nh÷ng g× mµ con ngðêi cã thÓ xem ; vµ, chØ phô thuéc vµo b¶n th©n t«i, t«i hðëng thô tÊt c¶ sù tù do mµ con ngðêi cã thÓ hðëng thô. NÕu do thêi tiÕt xÊu kh«ng ®i bé ®ðîc vµ thÊy ch¸n råi, lóc ®ã t«i ®i ngùa. NÕu t«i mÖt... nhðng £-min cã mÖt g× l¾m ®©u ; em to khoÎ ; vµ sao em l¹i mÖt ®ðîc c¬ chø, em ch¼ng hÒ véi v·. NÕu em dõng l¹i, lµm sao em cã thÓ ch¸n ®ðîc, ë chèn nµo em còng cã nh÷ng thø ®Ó gi¶i trÝ. Em vµo nhµ mét ngðêi thî, em lµm viÖc ; em vËn ®éng hai c¸nh tay ®Ó cho ®«i bµn ch©n nghØ ng¬i. §i bé ngao du lµ ®i nhð Ta-lÐt, Pla-t«ng vµ Pi-ta-go(5). T«i khã lßng hiÓu næi mét triÕt gia(6) cã thÓ quyÕt ®Þnh ngao du c¸ch kh¸c mµ kh«ng xem xÐt nh÷ng tµi nguyªn(7) m×nh giÉm ch©n lªn vµ tr¸i ®Êt ph« bµy phong phó ra trðíc m¾t. Ai lµ ngðêi yªu mÕn n«ng nghiÖp chót Ýt mµ l¹i kh«ng muèn biÕt c¸c s¶n vËt(8) ®Æc trðng(9) cho khÝ hËu nh÷ng n¬i m×nh ®i qua vµ c¸ch thøc trång trät nh÷ng ®Æc s¶n(10) Êy ? Ai lµ ngðêi cã chót Ýt høng thó víi tù nhiªn häc(11) mµ l¹i cã thÓ quyÕt ®Þnh ®i ngang mét kho¶nh ®Êt mµ kh«ng xem xÐt nã, mét lÌn ®¸(12) mµ kh«ng 99