SÁCH EBOOK LỊCH SỬ 11

Chð¬ng I viÖt nam tõ n¨m 1858 ®Õn cuèi thÕ kØ XIX Bµi 19 nh©n d©n viÖt nam kh¸ng chiÕn chèng ph¸p x©m lðîc (Tõ n¨m 1858 ®Õn trðíc n¨m 1873) ¢m mðu x©m lðîc ViÖt Nam cña thùc d©n Ph¸p ®· cã tõ l©u vμ ®ðîc xóc tiÕn m¹nh mÏ tõ gi÷a thÕ kØ XIX. Th¸ng 9 − 1858, qu©n Ph¸p næ sóng, chÝnh thøc më mμn cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam. Ngay tõ ®Çu, qu©n d©n ta ®· anh dòng chiÕn ®Êu b¶o vÖ Tæ quèc. Sau khi chiÕm ®ðîc thμnh Gia §Þnh, Ph¸p lÇn lðît ®¸nh chiÕm ba tØnh miÒn §«ng (1862), råi ba tØnh miÒn T©y Nam K× (1867). §i ®Õn ®©u chóng còng vÊp ph¶i sù kh¸ng cù quyÕt liÖt cña nh©n d©n ta. I − liªn qu©n ph¸p − t©y ban nha x©m lðîc viÖt nam. chiÕn sù ë ®μ n½ng n¨m 1858 1 T×nh h×nh ViÖt Nam ®Õn gi÷a thÕ kØ XIX (trðíc khi thùc d©n Ph¸p x©m lðîc) Vμo gi÷a thÕ kØ XIX, trðíc khi bÞ thùc d©n Ph¸p x©m lðîc, ViÖt Nam lμ mét quèc gia ®éc lËp, cã chñ quyÒn, ®¹t ®ðîc nh÷ng tiÕn bé nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸. Tuy nhiªn, ë giai ®o¹n nμy, chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam ®ang cã nh÷ng biÓu hiÖn khñng ho¶ng, suy yÕu nghiªm träng. N«ng nghiÖp sa sót. NhiÒu cuéc khÈn hoang ®ðîc tæ chøc kh¸ quy m«, nhðng cuèi cïng ®Êt ®ai khai khÈn ®ðîc l¹i r¬i vμo tay ®Þa chñ, cðêng hμo. HiÖn tðîng d©n lðu t¸n trë nªn phæ biÕn. §ª ®iÒu kh«ng ®ðîc ch¨m sãc. N¹n mÊt mïa, ®ãi kÐm x¶y ra liªn miªn. 106

C«ng thð¬ng nghiÖp bÞ ®×nh ®èn ; xu hðíng ®éc quyÒn c«ng thð¬ng cña Nhµ nðíc ® h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ thð¬ng m¹i. ChÝnh s¸ch “bÕ quan to¶ c¶ng” cña nhµ NguyÔn khiÕn cho nðíc ta bÞ c« lËp víi thÕ giíi bªn ngoµi. Qu©n sù l¹c hËu, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cã nh÷ng sai lÇm, nhÊt lµ viÖc “cÊm ®¹o”, ®uæi gi¸o sÜ phð¬ng T©y, ® g©y ra nh÷ng m©u thuÉn, lµm r¹n nøt khèi ®oµn kÕt d©n téc, g©y bÊt lîi cho sù nghiÖp kh¸ng chiÕn sau nµy. NhiÒu cuéc khëi nghÜa chèng triÒu ®×nh ® næ ra nhð : khëi nghÜa Phan B¸ Vµnh ë Nam §Þnh, Th¸i B×nh (1821), cña Lª Duy Lð¬ng ë Ninh B×nh (1833), Lª V¨n Kh«i ë Gia §Þnh (1833), cña N«ng V¨n V©n ë Tuyªn Quang, Cao B»ng (1833 _ 1835)... ? Nªu t×nh h×nh ViÖt Nam gi÷a thÕ kØ XIX, trðíc cuéc x©m lðîc cña thùc d©n Ph¸p. 2 Thùc d©n Ph¸p r¸o riÕt chuÈn bÞ x©m lðîc ViÖt Nam Ngðêi phð¬ng T©y, ®Çu tiªn lµ c¸c l¸i bu«n T©y Ban Nha, Bå §µo Nha, ® biÕt ®Õn ViÖt Nam tõ thÕ kØ XVI. §Õn thÕ kØ XVII, ngðêi Anh ® ®Þnh chiÕm ®¶o C«n L«n(1) cña ViÖt Nam, nhðng kh«ng thµnh. Trong cuéc ch¹y ®ua th«n tÝnh phð¬ng §«ng, tð b¶n Ph¸p ® lîi dông viÖc truyÒn ®¹o Thiªn Chóa ®Ó chuÈn bÞ tiÕn hµnh cuéc x©m lðîc. ThÕ kØ XVII, c¸c gi¸o sÜ Ph¸p ®· tíi ViÖt Nam truyÒn ®¹o ; mét sè gi¸o sÜ kÕt hîp truyÒn gi¸o víi viÖc dß xÐt t×nh h×nh, vÏ b¶n ®å, chuÈn bÞ cho cuéc x©m nhËp cña tð b¶n Ph¸p. Cuèi thÕ kØ XVIII, khi phong trµo n«ng d©n T©y S¬n næ ra, NguyÔn ¸nh cÇu cøu c¸c thÕ lùc nðíc ngoµi ®Ó kh«i phôc l¹i quyÒn lùc. Gi¸m môc B¸ §a Léc (Pi-nh« ®ê Bª-hen) ® n¾m c¬ héi ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn cho tð b¶n Ph¸p can thiÖp vµo ViÖt Nam. Nhê sù m«i giíi cña B¸ §a Léc, HiÖp ðíc VÐcxai (1787) ®ðîc kÝ kÕt. Ph¸p høa sÏ ®em qu©n sang gióp NguyÔn ¸nh ®¸nh b¹i T©y S¬n ; cßn NguyÔn ¸nh nhðîng cho Ph¸p c¶ng Héi An, ®¶o C«n L«n vµ ®ðîc ®éc quyÒn bu«n b¸n ë ViÖt Nam. Nhðng v× nhiÒu lÝ do, b¶n HiÖp ðíc nµy ®· kh«ng thùc hiÖn ®ðîc. (1) Nay thuéc huyÖn C«n §¶o (Bµ RÞa -Vòng Tµu). 107

§Õn gi÷a thÕ kØ XIX, nðíc Ph¸p ph¸t triÓn nhanh trªn con ®ðêng tð b¶n chñ nghÜa, cµng r¸o riÕt t×m c¸ch ®¸nh chiÕm ViÖt Nam ®Ó tranh giµnh ¶nh hðëng víi Anh ë khu vùc ch©u ¸. N¨m 1857, Na-p«-lª-«ng III lËp ra Héi ®ång Nam K× ®Ó bµn c¸ch can thiÖp vµo nðíc ta ; tiÕp ®ã cho sø thÇn tíi HuÕ ®ßi ®ðîc “tù do bu«n b¸n vµ truyÒn ®¹o”. Cïng lóc, Bé trðëng Bé H¶i qu©n vµ Thuéc ®Þa Ph¸p t¨ng viÖn cho h¹m ®éi Ph¸p ë Th¸i B×nh Dð¬ng ®Ó cïng Anh - MÜ x©m lðîc Trung Quèc vµ lÖnh cho Phã §« ®èc Ri-g«n ®¬ Gi¬-nui-y chØ huy h¹m ®éi Ph¸p ®¸nh ViÖt Nam ngay sau khi chiÕm ®ðîc Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc). ? Nh÷ng hµnh ®éng nµo chøng tá thùc d©n Ph¸p r¸o riÕt chuÈn bÞ x©m lðîc ViÖt Nam ? 3 ChiÕn sù ë §µ N½ng n¨m 1858 Sau nhiÒu lÇn ®ða qu©n tíi khiªu khÝch, chiÒu 31 -8 -1858 liªn qu©n Ph¸p - T©y Ban Nha(1) víi kho¶ng 3 000 binh lÝnh vµ sÜ quan, bè trÝ trªn 14 chiÕn thuyÒn, kÐo tíi dµn trËn trðíc cöa biÓn §µ N½ng. ¢m mðu cña Ph¸p lµ chiÕm §µ N½ng lµm c¨n cø, råi tÊn c«ng ra HuÕ, nhanh chãng buéc triÒu ®×nh nhµ NguyÔn ®Çu hµng. S¸ng 1 _ 9 _ 1858, ®Þch göi tèi hËu thð, ®ßi TrÊn thñ thµnh §µ N½ng tr¶ lêi trong vßng 2 giê. Nhðng kh«ng ®îi hÕt h¹n, liªn qu©n Ph¸p _ T©y Ban Nha ® næ sóng råi ®æ bé lªn b¸n ®¶o S¬n Trµ. H×nh 49. Liªn qu©n Ph¸p -T©y Ban Nha tÊn c«ng §µ N½ng n¨m 1858 (1) T©y Ban Nha liªn minh víi Ph¸p v× cã mét sè gi¸o sÜ T©y Ban Nha bÞ triÒu ®×nh nhµ NguyÔn giam gi÷, giÕt h¹i. 108

Qu©n d©n ta anh dòng chèng tr¶ qu©n x©m lðîc, ®Èy lïi nhiÒu ®ît tÊn c«ng cña chóng, sau ®ã l¹i tÝch cùc thùc hiÖn “vðên kh«ng nhµ trèng” g©y cho qu©n Ph¸p nhiÒu khã kh¨n. Liªn qu©n Ph¸p -T©y Ban Nha bÞ cÇm ch©n suèt 5 th¸ng (tõ cuèi th¸ng 8 - 1858 ®Õn ®Çu th¸ng 2 - 1859) trªn b¸n ®¶o S¬n Trµ. VÒ sau, qu©n T©y Ban Nha rót khái cuéc x©m lðîc. KhÝ thÕ kh¸ng chiÕn sôc s«i trong nh©n d©n c¶ nðíc. T¹i §µ N½ng, nh©n d©n tæ chøc thµnh ®éi ngò, chñ ®éng t×m ®Þch mµ ®¸nh. Thùc d©n Ph¸p ®· ph¶i thõa nhËn “d©n qu©n gåm tÊt c¶ nh÷ng ai kh«ng ®au èm vµ kh«ng tµn tËt”. Tõ Nam §Þnh, §èc häc Ph¹m V¨n NghÞ tù chiªu mé 300 ngðêi, chñ yÕu lµ häc trß cña «ng, lËp thµnh c¬ ngò, lªn ®ðêng vµo Nam xin vua ®ðîc ra chiÕn trðêng. Cuéc kh¸ng chiÕn cña qu©n d©n ta ® bðíc ®Çu lµm thÊt b¹i ©m mðu “®¸nh nhanh th¾ng nhanh” cña Ph¸p. ? -T¹i sao thùc d©n Ph¸p chän §µ N½ng lµm môc tiªu tÊn c«ng ®Çu tiªn ? -Em cã nhËn xÐt g× vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta vµo n¨m 1858 ? II -cuéc kh¸ng chiÕn chèng ph¸p ë gia ®Þnh vµ c¸c tØnh miÒn ®«ng nam k× tõ n¨m 1859 ®Õn n¨m 1862 1 Kh¸ng chiÕn ë Gia §Þnh ThÊy kh«ng thÓ chiÕm ®ðîc §µ N½ng, Ph¸p quyÕt ®Þnh ®ða qu©n vµo Gia §Þnh. Gia §Þnh vµ Nam K× lµ vùa lóa cña ViÖt Nam, cã vÞ trÝ chiÕn lðîc quan träng. HÖ thèng giao th«ng ®ðêng thuû ë ®©y rÊt thuËn lîi. Tõ Gia §Þnh cã thÓ sang Cam-pu-chia mét c¸ch dÔ dµng. ChiÕm ®ðîc Nam K×, qu©n Ph¸p sÏ c¾t ®øt con ®ðêng tiÕp tÕ lð¬ng thùc cña triÒu ®×nh nhµ NguyÔn, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc lµm chñ lðu vùc s«ng Mª C«ng cña Ph¸p. Ngµy 9 -2 -1859, h¹m ®éi Ph¸p tíi Vòng Tµu råi theo s«ng CÇn Giê lªn Sµi Gßn. Do vÊp ph¶i søc chèng cù quyÕt liÖt cña qu©n d©n ta nªn m i tíi ngµy 16 -2 -1859 qu©n Ph¸p míi ®Õn ®ðîc Gia §Þnh. Ngµy 17 -2, chóng næ sóng ®¸nh thµnh. Qu©n ®éi triÒu ®×nh tan r nhanh chãng. Tr¸i l¹i, c¸c ®éi d©n binh chiÕn ®Êu 109

rÊt dòng c¶m, ngµy ®ªm b¸m s¸t ®Þch ®Ó quÊy rèi vµ tiªu diÖt chóng. Cuèi cïng, qu©n Ph¸p ph¶i dïng thuèc næ ph¸ thµnh, ®èt trôi mäi kho tµng vµ rót qu©n xuèng c¸c tµu chiÕn. KÕ ho¹ch “®¸nh nhanh th¾ng nhanh” bÞ thÊt b¹i, buéc ®Þch ph¶i chuyÓn sang kÕ ho¹ch “chinh phôc tõng gãi nhá”. Tõ ®Çu n¨m 1860, côc diÖn chiÕn trðêng Nam K× cã sù thay ®æi. Nðíc Ph¸p ®ang sa lÇy trong cuéc chiÕn tranh ë Trung Quèc vµ I-ta-li-a, ph¶i cho rót toµn bé sè qu©n ë §µ N½ng vµo Gia §Þnh (23 - 3 - 1860). V× ph¶i chia xÎ lùc lðîng cho c¸c chiÕn trðêng kh¸c, sè qu©n cßn l¹i ë Gia §Þnh chØ cã kho¶ng 1 000 tªn, l¹i ph¶i r¶i ra trªn mét chiÕn tuyÕn dµi tíi 10 km. Trong khi ®ã, qu©n triÒu ®×nh vÉn ®ãng trong phßng tuyÕn ChÝ Hoµ míi ®ðîc x©y dùng, trong tð thÕ “thñ hiÓm”. H×nh 50. Qu©n Ph¸p ®¸nh chiÕm thµnh Gia §Þnh Tõ th¸ng 3 - 1860, NguyÔn Tri Phð¬ng ®ðîc lÖnh tõ §µ N½ng vµo Gia §Þnh. ¤ng ®· huy ®éng hµng v¹n qu©n vµ d©n binh x©y dùng §¹i ®ån ChÝ Hoµ, võa ®å sé võa v÷ng ch¾c, nhðng v× kh«ng chñ ®éng tÊn c«ng nªn gÇn 1 000 qu©n Ph¸p vÉn yªn æn ngay bªn c¹nh phßng tuyÕn cña qu©n ta víi mét lùc lðîng tõ 10 000 ®Õn 12 000 ngðêi. Kh«ng bÞ ®éng ®èi phã nhð qu©n ®éi triÒu ®×nh, hµng ngh×n nghÜa dòng do Dð¬ng B×nh T©m chØ huy ® xung phong ®¸nh ®ån Chî RÉy, vÞ trÝ quan träng nhÊt trªn phßng tuyÕn cña ®Þch (7 -1860). Ph¸p bÞ sa lÇy ë c¶ hai n¬i (§µ N½ng vµ Gia §Þnh), r¬i vµo t×nh thÕ tiÕn tho¸i lðìng nan. Lóc nµy trong triÒu ®×nh nhµ NguyÔn cã sù ph©n ho¸, tð tðëng chñ hoµ lan ra lµm lßng ngðêi li t¸n. ? ¢m mðu cña thùc d©n Ph¸p khi tÊn c«ng Gia §Þnh lµ g× ? 110

2 Kh¸ng chiÕn lan réng ra c¸c tØnh miÒn §«ng Nam K×. HiÖp ðíc 5 -6 -1862 Sau khi kÕt thóc th¾ng lîi cuéc chiÕn ë Trung Quèc víi §iÒu ðíc B¾c Kinh (25 - 10 - 1860), qu©n Ph¸p liÒn kÐo vÒ Gia §Þnh, tiÕp tôc më réng viÖc ®¸nh chiÕm nðíc ta. Ngµy 23 - 2 - 1861, qu©n Ph¸p më cuéc tÊn c«ng vµo §¹i ®ån ChÝ Hoµ. Qu©n ta kh¸ng cù quyÕt liÖt, cuèi cïng trðíc ho¶ lùc m¹nh cña ®Þch, §¹i ®ån ChÝ Hoµ ® r¬i vµo tay giÆc. Thõa th¾ng, qu©n Ph¸p chiÕm lu«n §Þnh Tðêng (12 -4 -1861), Biªn Hoµ (18 -12 -1861), VÜnh Long (23 -3 -1862). Khi giÆc Ph¸p tõ Gia §Þnh ®¸nh lan ra, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta cµng ph¸t triÓn m¹nh h¬n. C¸c to¸n nghÜa qu©n cña Trð¬ng §Þnh, TrÇn ThiÖn ChÝnh, Lª Huy... chiÕn ®Êu rÊt anh dòng, lËp nhiÒu chiÕn c«ng. Ngµy 10 -12 -1861, ®éi qu©n cña NguyÔn Trung Trùc ® ®¸nh ch×m tµu chiÕn Ðt-pª-r¨ng (Hi väng) cña ®Þch trªn s«ng Vµm Cá §«ng (®o¹n ch¶y qua th«n NhËt T¶o), lµm nøc lßng qu©n d©n ta. Gi÷a lóc phong trµo kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ®ang ngµy mét d©ng cao, khiÕn qu©n giÆc v« cïng bèi rèi th× triÒu ®×nh HuÕ kÝ víi Ph¸p HiÖp ðíc Nh©m TuÊt (5 -6 -1862). HiÖp ðíc cã 12 ®iÒu kho¶n, trong ®ã cã nh÷ng kho¶n chÝnh nhð : triÒu ®×nh nhðîng h¼n cho Ph¸p ba tØnh miÒn §«ng Nam K× (Gia §Þnh, §Þnh Tðêng, Biªn Hoµ) vµ ®¶o C«n L«n ; båi thðêng 20 triÖu quan (ðíc tÝnh b»ng 280 v¹n l¹ng b¹c) ; triÒu ®×nh ph¶i më ba cöa biÓn : §µ N½ng, Ba L¹t(1), Qu¶ng Yªn cho thð¬ng nh©n Ph¸p vµ T©y Ban Nha vµo tù do bu«n b¸n ; thµnh VÜnh Long sÏ ®ðîc tr¶ l¹i cho triÒu ®×nh HuÕ khi nµo triÒu ®×nh chÊm døt ®ðîc c¸c ho¹t ®éng chèng Ph¸p ë ba tØnh miÒn §«ng. ? -HiÖp ðíc Nh©m TuÊt gi÷a Ph¸p vµ triÒu ®×nh HuÕ (5 -6 -1862) ®ðîc kÝ kÕt trong hoµn c¶nh nµo ? -Nªu néi dung c¬ b¶n cña HiÖp ðíc Nh©m TuÊt. (1) Ba L¹t : cöa s«ng Hång ®æ ra BiÓn §«ng, ë gi÷a ®Þa phËn hai tØnh Th¸i B×nh vµ Nam §Þnh. 111

III -cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n nam k× sau hiÖp íc 1862 1 Nh©n d©n ba tØnh miÒn §«ng tiÕp tôc kh¸ng chiÕn sau HiÖp ðíc 1862 Thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu ® cam kÕt víi Ph¸p trong HiÖp ðíc 1862, triÒu ®×nh HuÕ ra lÖnh gi¶i t¸n nghÜa binh chèng Ph¸p ë c¸c tØnh Gia §Þnh, §Þnh Tðêng, Biªn Hoµ. MÆc dï vËy, phong trµo chèng Ph¸p cña nh©n d©n ba tØnh miÒn §«ng vÉn tiÕp diÔn. C¸c sÜ phu yªu nðíc vÉn b¸m ®Êt, b¸m d©n, cæ vò nghÜa binh ®¸nh Ph¸p vµ chèng phong kiÕn ®Çu hµng. Phong trµo “tÞ ®Þa”(1) diÔn ra rÊt s«i næi, khiÕn cho Ph¸p gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tæ chøc, qu¶n lÝ nh÷ng vïng ®Êt chóng míi chiÕm ®ðîc. C¸c ®éi nghÜa qu©n vÉn kh«ng chÞu h¹ vò khÝ mµ ho¹t ®éng ngµy cµng m¹nh mÏ. Cuéc khëi nghÜa Trð¬ng §Þnh tiÕp tôc giµnh ®ðîc th¾ng lîi, g©y cho Ph¸p nhiÒu khã kh¨n. Trð¬ng §Þnh lµ con cña L·nh binh Trð¬ng CÇm, quª ë Qu¶ng Ng·i. ¤ng theo cha vµo Nam tõ håi nhá. N¨m 1850, «ng cïng NguyÔn Tri Phð¬ng mé phu ®ån ®iÒn, khai khÈn nhiÒu ®Êt ®ai, ®ðîc triÒu ®×nh phong chøc Phã Qu¶n c¬. N¨m 1859, khi Ph¸p ®¸nh Gia §Þnh, Trð¬ng §Þnh ®· ®ða ®éi qu©n ®ån ®iÒn cña «ng vÒ s¸t c¸nh cïng qu©n triÒu ®×nh chiÕn ®Êu. Th¸ng 3 - 1860, khi NguyÔn Tri Phð¬ng H×nh 51. Trð¬ng §Þnh nhËn phong so¸i ®ðîc ®iÒu vµo Gia §Þnh, «ng l¹i chñ ®éng ®em qu©n phèi hîp ®¸nh ®Þch. Th¸ng 2 -1861, chiÕn tuyÕn ChÝ Hoµ bÞ vì, «ng ®ða qu©n vÒ ho¹t ®éng ë T©n Hoµ (Gß C«ng), quyÕt t©m chiÕn ®Êu l©u dµi. Sau HiÖp ðíc 1862, triÒu ®×nh h¹ lÖnh cho Trð¬ng §Þnh ph¶i b i binh, mÆt kh¸c ®iÒu «ng ®i nhËn chøc L nh binh ë An Giang, råi Phó Yªn. Nhðng ®ðîc sù ñng hé cña nh©n d©n, «ng ® chèng lÖnh triÒu ®×nh, quyÕt t©m ë l¹i kh¸ng chiÕn. PhÊt cao (1) Bá ®i n¬i kh¸c sèng, kh«ng chÞu céng t¸c víi Ph¸p. 112

l¸ cê “B×nh T©y §¹i nguyªn so¸i”, ho¹t ®éng cña nghÜa qu©n ® cñng cè niÒm tin cña d©n chóng, khiÕn bän cðíp nðíc vµ b¸n nðíc ph¶i run sî. NghÜa qu©n tranh thñ thêi gian ra søc x©y dùng c«ng sù, rÌn ®óc vò khÝ, liªn kÕt lùc lðîng, ®Èy m¹nh ®¸nh ®Þch ë nhiÒu n¬i. H×nh 52. Lðîc ®å cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë Nam K× BiÕt ®ðîc c¨n cø trung t©m cña phong trµo lµ T©n Hoµ, ngµy 28 -2 -1863 giÆc Ph¸p më cuéc tÊn c«ng quy m« vµo c¨n cø nµy. NghÜa qu©n anh dòng chiÕn ®Êu suèt 3 ngµy ®ªm, sau ®ã rót lui ®Ó b¶o toµn lùc lðîng, x©y dùng c¨n cø míi ë T©n Phðíc. Ngµy 20 -8 -1864, nhê cã tay sai dÉn ®ðêng, thùc d©n Ph¸p ® t×m ra n¬i ë cña Trð¬ng §Þnh. Chóng më cuéc tËp kÝch bÊt ngê vµo c¨n cø T©n Phðíc. NghÜa qu©n chèng tr¶ quyÕt liÖt. Trð¬ng §Þnh tróng ®¹n vµ bÞ thð¬ng nÆng. ¤ng ® rót gð¬m tù s¸t ®Ó b¶o toµn khÝ tiÕt. N¨m ®ã «ng 44 tuæi. ? Em cã suy nghÜ g× vÒ hµnh ®éng cña Trð¬ng §Þnh sau HiÖp ðíc 1862 ? 2 Thùc d©n Ph¸p chiÕm ba tØnh miÒn T©y Nam K× Sau khi chiÕm ba tØnh miÒn §«ng Nam K×, thùc d©n Ph¸p b¾t tay ngay vµo viÖc tæ chøc bé m¸y cai trÞ vµ chuÈn bÞ më réng ph¹m vi chiÕm ®ãng. N¨m 1863, thùc d©n Ph¸p dïng vò lùc ¸p ®Æt nÒn b¶o hé lªn ®Êt Cam-pu-chia. Sau ®ã, chóng vu c¸o triÒu ®×nh HuÕ vi ph¹m c¸c ®iÒu ® cam kÕt trong HiÖp ðíc 1862, 113

yªu cÇu triÒu ®×nh giao nèt cho chóng quyÒn kiÓm so¸t c¶ ba tØnh miÒn T©y Nam K×. Trðíc yªu cÇu nµy, triÒu ®×nh v« cïng lóng tóng. Lîi dông sù b¹c nhðîc cña triÒu ®×nh HuÕ, ngµy 20 -6 -1867, qu©n Ph¸p kÐo ®Õn trðíc thµnh VÜnh Long, Ðp Phan Thanh Gi¶n (lóc ®ã ®ang gi÷ chøc Kinh lðîc sø cña triÒu ®×nh) ph¶i nép thµnh kh«ng ®iÒu kiÖn. Chóng cßn khuyªn «ng viÕt thð cho quan qu©n hai tØnh An Giang vµ Hµ Tiªn h¹ vò khÝ nép thµnh. Trong vßng 5 ngµy (tõ 20 ®Õn 24 -6 -1867), thùc d©n Ph¸p ® chiÕm gän ba tØnh miÒn T©y Nam K× (VÜnh Long, An Giang, Hµ Tiªn) mµ kh«ng tèn mét viªn ®¹n. ? Ba tØnh miÒn T©y Nam K× ®· r¬i vµo tay Ph¸p nhð thÕ nµo ? 3 Nh©n d©n ba tØnh miÒn T©y chèng Ph¸p Sau khi ba tØnh miÒn T©y Nam K× r¬i vµo tay Ph¸p, phong trµo kh¸ng chiÕn trong nh©n d©n vÉn tiÕp tôc d©ng cao. Mét sè v¨n th©n, sÜ phu yªu nðíc bÊt hîp t¸c víi giÆc, t×m c¸ch vðît biÓn ra vïng B×nh ThuËn (Nam Trung K×) nh»m mðu cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi. Mét sè kh¸c ë l¹i b¸m ®Êt, b¸m d©n, tiÕp tôc tiÕn hµnh cuéc vò trang chèng Ph¸p. Con trai Trð¬ng §Þnh lµ Trð¬ng QuyÒn ®ða mét bé phËn nghÜa binh lªn T©y Ninh lËp c¨n cø míi. ¤ng cßn liªn l¹c víi Pu-c«m-b« (ngðêi Cam-pu-chia) ®Ó tæ chøc chèng Ph¸p. N¨m 1867, t¹i vïng däc theo s«ng Cöu Long cã c¨n cø Ba Tri (BÕn Tre) do hai anh em Phan T«n, Phan Liªm (con cña Phan Thanh Gi¶n) l·nh ®¹o. NguyÔn Trung Trùc lËp c¨n cø ë Hßn Ch«ng (R¹ch Gi¸). Khi bÞ giÆc b¾t ®em ®i hµnh h×nh, «ng ®· kh¶ng kh¸i nãi : H×nh 53. NguyÔn H÷u Hu©n “Bao giê ngðêi T©y nhæ hÕt cá nðíc Nam th× (1813 -1875) míi hÕt ngðêi Nam ®¸nh T©y”. NguyÔn H÷u Hu©n bÞ ®i ®µy ngoµi h¶i ®¶o, khi ®ðîc tha vÒ l¹i tiÕp tôc chèng Ph¸p ë T©n An, MÜ Tho ®Õn n¨m 1875. Nh÷ng to¸n qu©n cña Th©n V¨n NhÝp ë MÜ Tho ; anh em §ç Thõa Long, §ç Thõa Tù ë T©n An ; Phan Tßng ë Ba Tri ; Lª C«ng Thµnh, Phan V¨n §¹t, Ph¹m V¨n §ång, ¢u Dð¬ng L©n ë VÜnh Long, Long Xuyªn, CÇn Th¬ ho¹t ®éng m¹nh mÏ. 114

Trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi thêi k× thùc d©n Ph¸p míi x©m chiÕm Nam K×, phong trµo kh¸ng chiÕn ë ba tØnh miÒn T©y vÉn diÔn ra s«i næi, bÒn bØ. Tuy nhiªn, do tð¬ng quan lùc lðîng ngµy mét chªnh lÖch kh«ng cã lîi cho ta, vò khÝ th× th« s¬, cuèi cïng phong trµo ®Òu bÞ ®µn ¸p vµ thÊt b¹i. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Nam K× nãi chung, cña nh©n d©n ba tØnh miÒn T©y nãi riªng, lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ, sinh ®éng lßng yªu nðíc nång nµn, ý chÝ bÊt khuÊt chèng ngo¹i x©m cña nh©n d©n ta. ? Nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë ba tØnh miÒn T©y Nam K× sau n¨m 1867. $ 0 !& & * 1. Quan s¸t lðîc ®å (h×nh 52), x¸c ®Þnh ®Þa bµn ho¹t ®éng cña nghÜa qu©n Trð¬ng §Þnh vµ tðêng thuËt ng¾n gän diÔn biÕn cña cuéc khëi nghÜa nµy. 2. Th«ng qua bµi häc, h y nªu nhËn xÐt vÒ tinh thÇn chèng Ph¸p cña vua quan triÒu ®×nh nhµ NguyÔn. chiÕn sù lan réng ra c¶ nðíc. Bµi 20 cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta tõ n¨m 1873 ®Õn n¨m 1884. nhµ nguyÔn ®Çu hµng Tõ sau n¨m 1867, thùc d©n Ph¸p tõng bðíc më réng viÖc ®¸nh chiÕm toµn bé ViÖt Nam. N¨m 1873, chóng ®em qu©n ®¸nh chiÕm thµnh Hµ Néi vµ mét sè tØnh thµnh ë B¾c K× lÇn thø nhÊt, triÒu ®×nh nhµ NguyÔn tiÕp tôc lón s©u vµo con ®ðêng tho¶ hiÖp, kÝ HiÖp ðíc Gi¸p TuÊt n¨m 1874. N¨m 1882, Ph¸p l¹i ®ða qu©n ®¸nh chiÕm Hµ Néi lÇn thø hai, sau ®ã quyÕt ®Þnh ®¸nh th¼ng vµo HuÕ. Hai b¶n hiÖp ðíc 1883 vµ 1884 ®¸nh dÊu sù ®Çu hµng hoµn toµn cña triÒu ®×nh phong kiÕn ViÖt Nam vµ x¸c lËp nÒn b¶o hé cña Ph¸p trªn toµn bé ®Êt nðíc ta. 115