SÁCH EBOOK LỊCH SỬ 11

Bµi 10 Liªn X« x©y dùng chñ nghÜa x· héi (1921 -1941) §Ó kh«i phôc ®Êt nðíc sau chiÕn tranh, nh©n d©n X« viÕt ® thùc hiÖn thµnh c«ng ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi (1921 - 1925) vµ triÓn khai c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi. Tr¶i qua hai kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Çu tiªn, Liªn X« ® ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ mäi mÆt vµ trë thµnh mét cðêng quèc c«ng nghiÖp x héi chñ nghÜa. I -ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi vµ c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ (1921 -1925) 1 ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi N¨m 1921, nðíc Nga X« viÕt bðíc vµo thêi k× hoµ b×nh x©y dùng ®Êt nðíc trong hoµn c¶nh cùc k× khã kh¨n. NÒn kinh tÕ quèc d©n bÞ tµn ph¸ nghiªm träng, t×nh h×nh chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh, c¸c lùc lðîng ph¶n c¸ch m¹ng ®iªn cuång chèng ph¸, g©y b¹o lo¹n ë nhiÒu n¬i. Trong bèi c¶nh ®ã, th¸ng 3 -1921, §¶ng B«nsªvÝch Nga quyÕt ®Þnh thùc hiÖn ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP) do V.I. Lª-nin ®Ò xðíng, bao gåm c¸c chÝnh s¸ch chñ yÕu vÒ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, thð¬ng nghiÖp vµ tiÒn tÖ. Trong n«ng nghiÖp, Nhµ nðíc thay thÕ chÕ ®é trðng thu lð¬ng thùc thõa b»ng thu thuÕ lð¬ng thùc. ThuÕ lð¬ng thùc nép b»ng hiÖn vËt. Sau khi nép ®ñ thuÕ ®· quy ®Þnh tõ trðíc mïa gieo h¹t, n«ng d©n toµn quyÒn sö dông sè lð¬ng thùc dð thõa vµ ®ðîc tù do b¸n ra thÞ trðêng. Trong c«ng nghiÖp, Nhµ nðíc tËp trung kh«i phôc c«ng nghiÖp nÆng, cho phÐp tð nh©n ®ðîc thuª hoÆc x©y dùng nh÷ng xÝ nghiÖp lo¹i nhá (dðíi 20 c«ng nh©n) cã sù kiÓm so¸t cña Nhµ nðíc ; khuyÕn khÝch tð b¶n nðíc ngoµi ®Çu tð, kinh doanh ë Nga. Nhµ nðíc n¾m c¸c ngµnh kinh tÕ chñ chèt nhð c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ng©n hµng, ngo¹i thð¬ng. Nhµ nðíc chÊn chØnh viÖc tæ chøc, qu¶n lÝ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. PhÇn lín c¸c xÝ nghiÖp chuyÓn sang chÕ ®é tù h¹ch to¸n kinh tÕ, c¶i tiÕn chÕ ®é tiÒn lð¬ng nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. 53

Trong lÜnh vùc thð¬ng nghiÖp vµ tiÒn tÖ, tð nh©n ®ðîc tù do bu«n b¸n, trao ®æi, më l¹i c¸c chî, kh«i phôc vµ ®Èy m¹nh mèi liªn hÖ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. N¨m 1924, Nhµ nðíc ph¸t hµnh ®ång róp míi thay cho c¸c lo¹i tiÒn cò. B»ng viÖc thùc hiÖn ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi, chØ sau mét thêi gian ng¾n, nÒn kinh tÕ quèc d©n cña nðíc Nga X« viÕt ® cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ rÖt. B¶ng thèng kª s¶n lðîng mét sè s¶n phÈm kinh tÕ cña nðíc Nga (1921 -1923) # ') 37,6 56,6 0,1 0,3 Ngò cèc (triÖu tÊn) 0,2 0,7 Gang (triÖu tÊn) ThÐp (triÖu tÊn) 105,0 691,0 V¶i sîi (triÖu mÐt) 0,55 §iÖn (triÖu kW/h ) 1,1 H×nh 26. C«ng nh©n lµm viÖc trong xÝ nghiÖp ë Nga thêi k× ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi lµ sù chuyÓn ®æi kÞp thêi tõ nÒn kinh tÕ do Nhµ nðíc n¾m ®éc quyÒn vÒ mäi mÆt sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, nhðng vÉn ®Æt dðíi sù kiÓm so¸t cña Nhµ nðíc. Víi chÝnh s¸ch nµy, nh©n d©n X« viÕt ® vðît qua ®ðîc nh÷ng khã kh¨n to lín, phÊn khëi s¶n xuÊt vµ hoµn thµnh c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ. Cho ®Õn nay, ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cßn ®Ó l¹i nhiÒu kinh nghiÖm ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi ë mét sè nðíc trªn thÕ giíi. 54

? ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ nðíc Nga nhð thÕ nµo ? (xem b¶ng thèng kª) 2 Sù thµnh lËp Liªn bang Céng hoµ x héi chñ nghÜa X« viÕt C«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt nðíc ®ßi hái c¸c d©n téc trªn l nh thæ X« viÕt ph¶i liªn minh chÆt chÏ víi nhau nh»m t¨ng cðêng søc m¹nh vÒ mäi mÆt. Dðíi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña Lª-nin, §¹i héi lÇn thø nhÊt c¸c x« viÕt toµn Liªn bang, diÔn ra cuèi th¸ng 12 -1922, ® tuyªn bè thµnh lËp Liªn bang Céng hoµ x héi chñ nghÜa X« viÕt (gäi t¾t lµ Liªn X«), gåm 4 nðíc Céng hoµ X« viÕt ®Çu tiªn lµ Nga, U-crai-na, Bª-l«-rót-xi-a vµ Ngo¹i C¸p-ca-d¬(1). MÆc dï cã sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, vÒ d©n sè vµ diÖn tÝch gi÷a c¸c nðíc céng hoµ, nhðng tð tðëng chØ ®¹o c¬ b¶n cña Lª-nin trong viÖc thµnh lËp Liªn X« lµ sù b×nh ®¼ng vÒ mäi mÆt vµ quyÒn tù quyÕt cña c¸c d©n téc, sù gióp ®ì lÉn nhau v× môc tiªu chung lµ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi. Ngµy 21 -1 -1924, Lª-nin, l nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n, ngðêi ®øng ®Çu §¶ng vµ Nhµ nðíc X« viÕt qua ®êi. §ã lµ mét tæn thÊt to lín ®èi víi nh©n d©n Liªn X«, giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ vµ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc trªn toµn thÕ giíi. Sau khi Lª-nin mÊt, Xta-lin lªn thay, tiÕp tôc l nh ®¹o c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt nðíc Liªn X« trong nh÷ng n¨m 1924 – 1953. ? ViÖc thµnh lËp Liªn bang X« viÕt cã ý nghÜa nhð thÕ nµo ? II -C«ng cuéc x©y dùng Chñ nghÜa x héi ë Liªn X« (1925 -1941) 1 Nh÷ng kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Çu tiªn Sau khi hoµn thµnh c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ, nh©n d©n Liªn X« bðíc vµo thêi k× x©y dùng chñ nghÜa x héi víi nhiÖm vô träng t©m lµ c«ng nghiÖp ho¸ x héi chñ nghÜa. (1) §Õn n¨m 1940, Liªn X« gåm 15 nðíc céng hoµ. 55

H×nh 27. Lðîc ®å Liªn X« n¨m 1940 Liªn X« thùc hiÖn nhiÖm vô c«ng nghiÖp ho¸ theo ®ðêng lèi ðu tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng : c«ng nghiÖp chÕ t¹o m¸y mãc vµ n«ng cô, c«ng nghiÖp n¨ng lðîng (®iÖn, than, dÇu má...), c«ng nghiÖp khai kho¸ng, c«ng nghiÖp quèc phßng... Trong 2 n¨m ®Çu (1926 -1927), Liªn X« ®· tõng bðíc gi¶i quyÕt thµnh c«ng c¸c vÊn ®Ò vÒ vèn ®Çu tð, ®µo t¹o c¸n bé kÜ thuËt, c«ng nh©n lµnh nghÒ... C«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ ngµy cµng më réng ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng kÕ ho¹ch dµi h¹n víi nh÷ng môc tiªu cô thÓ cho tõng thêi k×. §ã lµ nh÷ng kÕ ho¹ch 5 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ -x héi. KÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt (1928 -1932) vµ kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø hai (1933 - 1937) ®Òu ®ðîc hoµn thµnh trðíc thêi h¹n. Qua hai kÕ ho¹ch 5 n¨m, c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi ® ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu to lín, ®ða Liªn X« tõ mét nðíc n«ng nghiÖp l¹c hËu trë thµnh mét cðêng quèc c«ng nghiÖp x héi chñ nghÜa. N¨m 1937, s¶n lðîng c«ng nghiÖp chiÕm 77,4% tæng s¶n phÈm quèc d©n. 56

H×nh 28. Nhµ m¸y liªn hîp luyÖn kim Ma-nhi-t«-goãc-xc¬ ®ðîc x©y dùng trong nh÷ng n¨m 1929 -1934 B¶ng thèng kª s¶n lðîng mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña Liªn X« (1929 -1938) (§¬n vÞ : triÖu tÊn) # ') Than 40,1 132,9 Gang 8,0 26,3 ThÐp 4,9 18,0 Trong n«ng nghiÖp, 93% sè n«ng hé víi trªn 90% diÖn tÝch canh t¸c ® ®ðîc ®ða vµo nÒn n«ng nghiÖp tËp thÓ ho¸, cã quy m« s¶n xuÊt lín vµ c¬ së vËt chÊt - kÜ thuËt ®ðîc c¬ giíi ho¸. VÒ v¨n ho¸ -gi¸o dôc, Liªn X« ® thanh to¸n n¹n mï ch÷, x©y dùng hÖ thèng gi¸o dôc thèng nhÊt, hoµn thµnh phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc trong c¶ nðíc vµ thùc hiÖn phæ cËp gi¸o dôc trung häc c¬ së ë c¸c thµnh phè. Cïng víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ kinh tÕ, c¬ cÊu giai cÊp trong x héi còng thay ®æi. C¸c giai cÊp bãc lét bÞ xo¸ bá, chØ cßn l¹i hai giai cÊp lao ®éng lµ c«ng nh©n vµ n«ng d©n tËp thÓ cïng tÇng líp trÝ thøc x héi chñ nghÜa. Tõ n¨m 1937, nh©n d©n Liªn X« tiÕp tôc thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø ba, nhðng c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi t¹m thêi bÞ gi¸n ®o¹n bëi cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña ph¸t xÝt §øc. Tuy cã mét sè sai lÇm, ¶nh hðëng ®Õn sù ph¸t triÓn 57

cña ®Êt nðíc (kh«ng thùc hiÖn tèt nguyªn t¾c tù nguyÖn trong tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp, chða chó träng ®óng møc ®Õn viÖc n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n...), c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi ë Liªn X« trong nh÷ng n¨m 1925 -1941 vÉn ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu to lín, t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi vÒ nhiÒu mÆt, cã lîi cho nh©n d©n, x©y dùng lùc lðîng vò trang hïng m¹nh ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc. ? -Qua b¶ng thèng kª trªn, h·y nªu nhËn xÐt vÒ thµnh tùu cña Liªn X« trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp. -Nªu nh÷ng thµnh tùu cña Liªn X« qua hai kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Çu tiªn. 2 Quan hÖ ngo¹i giao cña Liªn X« Sau C¸ch m¹ng th¸ng Mðêi, ChÝnh quyÒn X« viÕt ® tõng bðíc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi mét sè nðíc l¸ng giÒng ë ch©u ¸ vµ ch©u ¢u. Tån t¹i gi÷a vßng v©y thï ®Þch cña chñ nghÜa tð b¶n thÕ giíi, Liªn X« ® kiªn tr× vµ bÒn bØ ®Êu tranh trong quan hÖ quèc tÕ, tõng bðíc ph¸ vì chÝnh s¸ch bao v©y, c« lËp vÒ kinh tÕ vµ ngo¹i giao cña c¸c nðíc ®Õ quèc. Trong vßng 4 n¨m (1922 -1925), c¸c cðêng quèc tð b¶n : §øc, Anh, I-ta-li-a, Ph¸p, NhËt B¶n lÇn lðît c«ng nhËn vµ thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Liªn X«. §Çu n¨m 1925, Liªn X« ®· thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc víi trªn 20 quèc gia. N¨m 1933, MÜ -cðêng quèc tð b¶n ®øng ®Çu thÕ giíi - ®· c«ng nhËn vµ thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Liªn X«. §ã lµ th¾ng lîi to lín cña nÒn ngo¹i giao X« viÕt, kh¼ng ®Þnh uy tÝn ngµy cµng cao cña Liªn X« trªn trðêng quèc tÕ. ? Liªn X« ®· ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu g× trong quan hÖ ngo¹i giao vµo nh÷ng n¨m 1922 -1933 ? $ 0 !& & * 1. Nªu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi. 2. Tr×nh bµy nh÷ng biÕn ®æi vÒ mäi mÆt cña Liªn X« sau hai kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Çu tiªn. 3. Qua lðîc ®å Liªn X« n¨m 1940, h y x¸c ®Þnh vÞ trÝ, tªn gäi c¸c nðíc céng hoµ trong Liªn bang X« viÕt. 58