SÁCH EBOOK GIÁO DỤC CÔNG DÂN 11

C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lμ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toμn diÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vμ qu¶n lÝ kinh tÕ  x· héi tõ sö dông søc lao ®éng thñ c«ng lμ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph−¬ng tiÖn, ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i nh»m t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. b) TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ t¸c dông cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc  TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ : + Do yªu cÇu ph¶i x©y dùng c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi. C¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi lμ nÒn c«ng nghiÖp lín hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tr×nh ®é x· héi ho¸ cao, dùa trªn nÒn t¶ng cña khoa häc vμ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®−îc h×nh thμnh vμ ph©n bè cã kÕ ho¹ch trªn toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. + Do yªu cÇu ph¶i rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu vÒ kinh tÕ, kÜ thuËt  c«ng nghÖ gi÷a n−íc ta víi c¸c n−íc trong khu vùc vμ thÕ giíi. Sau h¬n 30 n¨m ®æi míi (1986 ®Õn nay), nhÊt lμ 10 n¨m 2001  2010, nÒn kinh tÕ n−íc ta ®· ®¹t nh÷ng thμnh tùu rÊt quan träng, trong ®ã c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt b−íc ®Çu ®−îc t¨ng c−êng. Tuy nhiªn, ®Êt n−íc vÉn ®ang tån t¹i nhiÒu yÕu kÐm, sù yÕu kÐm nμy ®· vμ ®ang lμ nguyªn nh©n lμm h¹n chÕ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng, chÊt l−îng c¹nh tranh vμ chÊt l−îng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nhÊt lμ khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). + Do yªu cÇu ph¶i t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao, ®¶m b¶o cho sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi. X· héi sau muèn tiÕn bé h¬n x· héi tr−íc, th× ®iÒu tr−íc hÕt vμ chñ yÕu lμ ph¶i lμm cho n¨ng suÊt lao ®éng cña x· héi sau cao h¬n h¼n n¨ng suÊt lao ®éng cña x· héi tr−íc, mμ ®iÒu ®ã chØ cã thÓ tr«ng chê ë viÖc thùc hiÖn thμnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. 50

 T¸c dông to lín vμ toμn diÖn cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ : + T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt vμ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt viÖc lμm, t¨ng thu nhËp vμ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. + T¹o ra lùc l−îng s¶n xuÊt míi lμm tiÒn ®Ò cho viÖc cñng cè quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, t¨ng c−êng vai trß cña Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa, t¨ng c−êng mèi quan hÖ liªn minh gi÷a c«ng nh©n  n«ng d©n  trÝ thøc. + T¹o tiÒn ®Ò h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ míi x· héi chñ nghÜa  nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc. VÝ dô : Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng hiÖn ®¹i t¹o tiÒn ®Ò cho nÒn v¨n ho¸ míi x· héi chñ nghÜa ph¸t triÓn theo h−íng hiÖn ®¹i. + T¹o c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cho viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ g¾n víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, cñng cè vμ t¨ng c−êng quèc phßng, an ninh. 2. Néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta cã nh÷ng néi dung g× ? a) Ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l−îng s¶n xuÊt Néi dung nμy thÓ hiÖn th«ng qua viÖc :  Thùc hiÖn c¬ khÝ ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi, b»ng c¸ch chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ chç dùa trªn kÜ thuËt thñ c«ng sang dùa trªn kÜ thuËt c¬ khÝ ; chuyÓn nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp sang nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp.  ¸p dông nh÷ng thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vμo c¸c ngμnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th−êng g¾n víi \"hiÖn ®¹i ho¸\", g¾n víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, g¾n víi b−íc chuyÓn tõ v¨n minh c«ng nghiÖp sang v¨n minh hËu c«ng nghiÖp. 51

 N©ng cao chÊt l−îng nguån nh©n lùc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, thùc hiÖn b»ng c¸ch g¾n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. b) X©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, hiÖn ®¹i vµ hiÖu qu¶ C¬ cÊu kinh tÕ lμ tæng thÓ h÷u c¬ gi÷a c¬ cÊu ngμnh kinh tÕ, c¬ cÊu vïng kinh tÕ vμ c¬ cÊu thμnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã, c¬ cÊu ngμnh kinh tÕ lμ quan träng nhÊt v× nã lμ cèt lâi cña c¬ cÊu kinh tÕ. Thùc hiÖn néi dung nμy th«ng qua qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lμ sù chuyÓn ®æi tõ c¬ cÊu kinh tÕ l¹c hËu, kÐm hiÖu qu¶ vμ bÊt hîp lÝ, sang mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, hiÖn ®¹i vμ hiÖu qu¶. Xu h−íng cña sù chuyÓn dÞch nμy lμ ®i tõ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp lªn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng, c«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn lªn thμnh c¬ cÊu kinh tÕ c«ng, n«ng nghiÖp vμ dÞch vô hiÖn ®¹i. §i ®«i víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vμ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc lμ tiÒn ®Ò chi phèi xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng trong tõng thêi k× ë n−íc ta. c) Cñng cè vµ t¨ng c−êng ®Þa vÞ chñ ®¹o cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa vµ tiÕn tíi x¸c lËp ®Þa vÞ thèng trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n §Þa vÞ chñ ®¹o cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa cña lùc l−îng s¶n xuÊt, cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l−îng s¶n xuÊt th«ng qua c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cμng cñng cè vμ t¨ng c−êng ®Þa vÞ chñ ®¹o cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa trong toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tãm l¹i, ba néi dung c¬ b¶n nãi trªn cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Thùc chÊt cña mèi quan hÖ nμy lμ mèi quan hÖ biÖn chøng nh©n qu¶ gi÷a lùc l−îng 52

s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta. CÇu B·i Ch¸y b¾c qua eo biÓn Cöa Lôc (thµnh phè H¹ Long – Qu¶ng Ninh) n»m trªn trôc giao th«ng huyÕt m¹ch cña vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa B¾c. ¶nh : TTXVN 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc C«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm nh− thÕ nµo ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ?  Cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vμ t¸c dông to lín cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.  Trong s¶n xuÊt, kinh doanh cÇn lùa chän ngμnh, mÆt hμng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao, phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng trong n−íc vμ thÕ giíi, nhÊt lμ khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña WTO. 53

 TiÕp thu vμ øng dông nh÷ng thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vμo s¶n xuÊt ®Ó t¹o nhiÒu s¶n phÈm chÊt l−îng cao, gi¸ thμnh thÊp, cã kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr−êng nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn.  Th−êng xuyªn häc tËp n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n, nghiÖp vô theo h−íng hiÖn ®¹i, ®¸p øng nguån lao ®éng cã kÜ thuËt cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. Em thÊy m×nh cã tr¸ch nhiÖm g× ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ? iiiT− liÖu tham kh¶o 1. \"Con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña n−íc ta cÇn vμ cã thÓ rót ng¾n thêi gian, võa cã nh÷ng b−íc tuÇn tù, võa cã b−íc nh¶y vät.\"(1) 2. \"Ph¸t huy nguån lùc trÝ tuÖ vμ søc m¹nh tinh thÇn cña ng−êi ViÖt Nam ; coi ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ lμ nÒn t¶ng vμ ®éng lùc cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.\"(2) 3. \"X©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ®i ®«i víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ; kÕt hîp néi lùc víi ngo¹i lùc thμnh nguån lùc tæng hîp ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc.\"(3) 4. \"Tranh thñ c¬ héi thuËn lîi do bèi c¶nh quèc tÕ t¹o ra vμ tiÒm n¨ng, lîi thÕ cña n−íc ta ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, coi kinh tÕ tri thøc lμ yÕu tè quan träng cña nÒn kinh tÕ vμ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.\"(4) 5. PhÊn ®Êu ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) b×nh qu©n 7 - 8%/n¨m. GDP n¨m 2020 theo gi¸ so s¸nh b»ng kho¶ng 2,2 lÇn so víi n¨m 2010 ; GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi theo gi¸ (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 91. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 91. (3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 92. (4) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 87. 54

thùc tÕ ®¹t kho¶ng 3.000 USD. Gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghÖ cao vμ s¶n phÈm øng dông c«ng nghÖ cao ®¹t kho¶ng 45% trong tæng GDP. Gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ t¹o chiÕm kho¶ng 40% trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp.\"(1) ivC©u hái vμ bμi tËp 1. Tõ kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, em h·y cho biÕt t¹i sao ë n−íc ta c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ ? 2. Tr×nh bμy tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta. 3. Tr×nh bμy t¸c dông to lín vμ toμn diÖn cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. 4. Ph©n tÝch néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta. 5. C¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi lμ g× ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña n−íc ta hiÖn nay. 6. Chän ý kiÕn ®óng trong c¸c ý kiÕn sau vÒ viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta vμ lÝ gi¶i ng¾n gän t¹i sao l¹i chän ý kiÕn ®ã. a) N−íc ta tù nghiªn cøu vμ x©y dùng. b) NhËn chuyÓn giao kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tõ c¸c n−íc tiªn tiÕn. c) KÕt hîp võa tù nghiªn cøu vμ x©y dùng võa nhËn chuyÓn giao kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tõ c¸c n−íc tiªn tiÕn. 7. Tr×nh bμy xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngμnh kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø XI, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2011, tr.31. 55

8. T¹i sao trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i ®ång thêi víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ? Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ë n−íc ta hiÖn nay ? 9. Lμ mét c«ng d©n, trong khi häc vμ sau khi tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng, em ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn vμo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ? Bμi 7 Thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn vμ t¨ng c−êng vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña nhμ n−íc iMë ®Çu bμi häc Thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn vμ t¨ng c−êng qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ lμ nhiÖm vô quan träng cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc thÕ nμo lμ thμnh phÇn kinh tÕ ; tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta.  BiÕt ®−îc néi dung vμ vai trß c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta hiÖn nay. X¸c ®Þnh ®−îc tr¸ch nhiÖm cña mçi c«ng d©n trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn.  HiÓu ®−îc vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta. 56

iiNéi dung bμi häc 1. Thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn a) Kh¸i niÖm thµnh phÇn kinh tÕ vµ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn Thµnh phÇn kinh tÕ lµ g× ? T¹i sao trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta l¹i ph¶i thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ?  Kh¸i niÖm thμnh phÇn kinh tÕ Thμnh phÇn kinh tÕ lμ mét kh¸i niÖm cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt, tøc lμ liªn quan ®Õn mèi quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong viÖc chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt. Së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt ®−îc biÓu hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, phï hîp víi tõng giai ®o¹n kh¸c nhau vμ lμ c¨n cø trùc tiÕp ®Ó x¸c ®Þnh thμnh phÇn kinh tÕ. Tõ ®ã cã thÓ ®Þnh nghÜa : Thμnh phÇn kinh tÕ lμ kiÓu quan hÖ kinh tÕ dùa trªn mét h×nh thøc së h÷u nhÊt ®Þnh vÒ t− liÖu s¶n xuÊt.  TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta Thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn lμ tÊt yÕu kh¸ch quan v× : + Trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta vÉn tån t¹i mét sè thμnh phÇn kinh tÕ cña x· héi tr−íc ®©y, ch−a thÓ c¶i biÕn ngay ®−îc ; ®ång thêi, trong qu¸ tr×nh x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi x· héi chñ nghÜa l¹i xuÊt hiÖn thªm mét sè thμnh phÇn kinh tÕ míi nh− kinh tÕ nhμ n−íc, kinh tÕ tËp thÓ... C¸c thμnh phÇn kinh tÕ cò vμ míi tån t¹i kh¸ch quan vμ cã quan hÖ víi nhau, t¹o thμnh c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é. + N−íc ta b−íc vμo thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi víi lùc l−îng s¶n xuÊt thÊp kÐm vμ nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau, nªn cã nhiÒu 57

h×nh thøc së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt kh¸c nhau. H×nh thøc së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt lμ c¨n cø trùc tiÕp ®Ó x¸c ®Þnh c¸c thμnh phÇn kinh tÕ. b) C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta §¹i héi §¶ng toμn quèc lÇn thø X ®· x¸c ®Þnh, ë n−íc ta cã 5 thμnh phÇn kinh tÕ sau :  Kinh tÕ nhμ n−íc lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u nhμ n−íc vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Kinh tÕ nhμ n−íc bao gåm c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc, c¸c quü dù tr÷ quèc gia, c¸c quü b¶o hiÓm nhμ n−íc vμ c¸c tμi s¶n thuéc së h÷u nhμ n−íc cã thÓ ®−a vμo s¶n xuÊt kinh doanh. Kinh tÕ nhμ n−íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, n¾m gi÷ c¸c vÞ trÝ, c¸c lÜnh vùc then chèt trong nÒn kinh tÕ ; lμ lùc l−îng vËt chÊt quan träng ®Ó Nhμ n−íc ®Þnh h−íng vμ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay.  Kinh tÕ tËp thÓ lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u tËp thÓ vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, bao gåm nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c ®a d¹ng, trong ®ã hîp t¸c x· lμ nßng cèt. Hîp t¸c x· lμ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®−îc x©y dùng dùa trªn c¸c nguyªn t¾c tù nguyÖn, cïng cã lîi, qu¶n lÝ d©n chñ vμ cã sù gióp ®ì cña Nhμ n−íc. Kinh tÕ tËp thÓ ph¸t triÓn vμ cïng víi kinh tÕ nhμ n−íc \"ngμy cμng trë thμnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.\"(1)  Kinh tÕ t− nh©n lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, cã vai trß quan träng, lμ mét trong nh÷ng ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ. Kinh tÕ t− nh©n cã c¬ cÊu bao gåm : + Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, dùa trªn h×nh thøc t− h÷u nhá vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ lao ®éng cña b¶n th©n ng−êi lao ®éng. Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong nhiÒu ngμnh nghÒ, cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy nhanh (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 83. 58

vμ hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng vÒ vèn, søc lao ®éng, tay nghÒ cña tõng gia ®×nh, tõng ng−êi lao ®éng. Do ®ã, viÖc më réng s¶n xuÊt, kinh doanh cña kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ ®−îc Nhμ n−íc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. + Kinh tÕ t− b¶n t− nh©n dùa trªn chÕ ®é së h÷u t− nh©n t− b¶n chñ nghÜa vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Kinh tÕ t− b¶n t− nh©n cã vai trß ®¸ng kÓ trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, gi¶i quyÕt viÖc lμm cho ng−êi lao ®éng, cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá vμo t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ®Êt n−íc, do ®ã, cÇn ®−îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong nh÷ng ngμnh nghÒ s¶n xuÊt kinh doanh mμ ph¸p luËt kh«ng cÊm.  Kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u hçn hîp vÒ vèn gi÷a kinh tÕ nhμ n−íc víi t− b¶n t− nh©n trong n−íc hoÆc víi t− b¶n n−íc ngoμi, th«ng qua c¸c h×nh thøc hîp t¸c nh− : hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh, liªn doanh... Má dÇu B¹ch Hæ – Liªn doanh dÇu khÝ ViÖt-X« ¶nh : TTXVN §©y lμ thμnh phÇn kinh tÕ cã tiÒm n¨ng to lín vÒ vèn, c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng tæ chøc qu¶n lÝ, nªn cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá cho 59

c«ng cuéc x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. H¬n n÷a, ph¸t triÓn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc cßn lμ gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh vμ kinh doanh cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay. Do vËy, ph¸t triÓn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc lμ ®ßi hái kh¸ch quan, gi÷ vai trß lμ h×nh thøc kinh tÕ trung gian, h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, lμ \"cÇu nèi\" ®−a s¶n xuÊt nhá l¹c hËu lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ë n−íc ta.  Kinh tÕ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoμi lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u vèn cña n−íc ngoμi. §©y lμ thμnh phÇn kinh tÕ cã quy m« vèn lín, cã tr×nh ®é qu¶n lÝ hiÖn ®¹i vμ tr×nh ®é c«ng nghÖ cao, ®a d¹ng vÒ ®èi t¸c cho phÐp thu hót nhiÒu vèn ®Çu t− n−íc ngoμi vμo n−íc ta. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy ph¸t triÓn theo h−íng : s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó xuÊt khÈu, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ  x· héi g¾n víi thu hót c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, t¹o thªm viÖc lμm. Do vËy, cÇn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh tÕ vμ ph¸p lÝ ®Ó ph¸t triÓn réng r·i c¸c ®èi t¸c, thu hót nhiÒu vèn ®Çu t−, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ n−íc ta t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn. Tãm l¹i, c¸c thμnh phÇn kinh tÕ võa hîp t¸c võa c¹nh tranh víi nhau lμ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Chóng gãp phÇn gi¶i phãng lùc l−îng s¶n xuÊt, thu hót vμ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc trong n−íc vμ ngoμi n−íc, t¹o nhiÒu vèn, nhiÒu viÖc lμm, thay ®æi bé mÆt cña nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, thùc hiÖn môc tiªu : d©n giμu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. ChÝnh v× thÕ, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta chñ tr−¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vμ l©u dμi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, ®ång thêi nhÊn m¹nh r»ng : \"C¸c thμnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lμ bé phËn cÊu thμnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, cïng ph¸t triÓn l©u dμi, hîp t¸c vμ c¹nh tranh lμnh m¹nh.\"(1) (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 2930. 60

c) Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi viÖc thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn Trªn c¬ së nhËn thøc ®−îc sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, mçi c«ng d©n cã thÓ x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña m×nh qua c¸c viÖc lμm sau ®©y :  Tin t−ëng, ñng hé vμ chÊp hμnh tèt chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta.  Tham gia lao ®éng s¶n xuÊt ë gia ®×nh (nÕu gia ®×nh cã ho¹t ®éng trång trät, ch¨n nu«i hoÆc c¸c h×nh thøc s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c).  VËn ®éng ng−êi th©n trong gia ®×nh ®Çu t− vèn vμ c¸c nguån lùc kh¸c vμo s¶n xuÊt, kinh doanh.  Tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh trong c¸c thμnh phÇn kinh tÕ, c¸c ngμnh, nghÒ vμ mÆt hμng mμ ph¸p luËt kh«ng cÊm. B»ng c¸ch ®ã, gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta hiÖn nay.  Chñ ®éng t×m kiÕm viÖc lμm ë c¸c ngμnh nghÒ thuéc c¸c thμnh phÇn kinh tÕ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n. 2. Vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc T¹i sao Nhµ n−íc l¹i cã vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ ? Vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc nh− thÕ nµo vµ lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng c−êng vai trß vµ hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc ? a) Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i cã vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc Trong lÞch sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nhμ n−íc, ë mçi thêi k× kh¸c nhau, vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña nhμ n−íc cã møc ®é kh¸c nhau. Trong giai ®o¹n ®Çu cña kinh tÕ thÞ tr−êng, giai ®o¹n mμ ë ®ã c¬ chÕ vËn hμnh cña nã lμ c¬ chÕ thÞ tr−êng tù ®iÒu chØnh th× ch−a cã sù can thiÖp cña nhμ n−íc. ChØ ®Õn nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kØ XX, khi kinh tÕ thÞ tr−êng tù do chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, vËn hμnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lÝ cña nhμ n−íc, th× lóc nμy viÖc qu¶n lÝ kinh tÕ 61

cña nhμ n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ míi ®Æt ra nh− lμ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng chØ ®èi víi kinh tÕ thÞ tr−êng t− b¶n chñ nghÜa mμ c¶ víi kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Trong chñ nghÜa x· héi, nhμ n−íc víi t− c¸ch lμ ng−êi ®¹i diÖn cho chÕ ®é së h÷u toμn d©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ ®¹i diÖn cho x· héi, thùc hiÖn viÖc ®iÒu tiÕt vμ qu¶n lÝ kinh tÕ, ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ  x· héi ph¸t triÓn æn ®Þnh vμ ®óng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. ë n−íc ta, ®Ó ph¸t huy vai trß tÝch cùc, kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, Nhμ n−íc kh«ng thÓ kh«ng ®iÒu tiÕt vμ qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ. CÇn nhÊn m¹nh r»ng, chØ cã Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa míi cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ vμ triÖt ®Ó nh÷ng h¹n chÕ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, ®−a kinh tÕ thÞ tr−êng n−íc ta ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. b) Néi dung qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cã vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ chñ yÕu sau ®©y :  Qu¶n lÝ c¸c doanh nghiÖp kinh tÕ thuéc thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc. C¸c doanh nghiÖp kinh tÕ thuéc thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc dùa trªn h×nh thøc së h÷u nhμ n−íc vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Víi t− c¸ch lμ ng−êi chñ së h÷u, Nhμ n−íc cã vai trß trùc tiÕp qu¶n lÝ c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc ®ã, th«ng qua c¸c h×nh thøc nh− : ®Çu t− 100% hoÆc trªn 50% vèn ®iÒu lÖ ; bæ nhiÖm (hoÆc miÔn nhiÖm) chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ ; thanh tra vμ kiÓm tra ho¹t ®éng kinh tÕ tμi chÝnh c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc trong viÖc b¶o toμn vμ ph¸t triÓn vèn, chèng l·ng phÝ, thÊt tho¸t vμ tham nhòng.  Qu¶n lÝ vμ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng mμ n−íc ta chñ tr−¬ng x©y dùng ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Vai trß nμy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc ®Þnh h−íng sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ; t¹o m«i tr−êng ph¸p lÝ cho c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo h−íng ph¸t triÓn b×nh ®¼ng, c¹nh tranh lμnh m¹nh, c«ng khai, minh b¹ch, cã trËt tù kØ c−¬ng ; ®iÒu tiÕt 62

nÒn kinh tÕ theo h−íng gi¶m tèi ®a sù can thiÖp hμnh chÝnh qu¸ nhiÒu vμo ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng vμ doanh nghiÖp nh− tr−íc ®©y, ®ång thêi b¶o ®¶m tÝnh bÒn v÷ng c¸c c©n ®èi chung, h¹n chÕ rñi ro vμ t¸c ®éng tiªu cùc cña thÞ tr−êng. c) T¨ng c−êng vai trß vµ hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc Trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ®Ó t¨ng c−êng vai trß vμ hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc cÇn thùc hiÖn tèt c¸c gi¶i ph¸p sau ®©y :  TiÕp tôc ®æi míi c¸c c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸, ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vμ c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ theo h−íng : ®ång bé, t«n träng c¸c nguyªn t¾c cña thÞ tr−êng, më cöa vμ héi nhËp ; t¹o m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó khuyÕn khÝch vμ thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ; thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi ; t¨ng c−êng ph¸p luËt, gi÷ v÷ng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ; ®ång thêi, cã tÝnh ®Õn sù phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, nhÊt lμ khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi.  T¨ng c−êng lùc l−îng vËt chÊt cña Nhμ n−íc ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng. Gi¶i ph¸p nμy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc t¨ng c−êng lùc l−îng dù tr÷ quèc gia ®èi víi c¸c vËt t−, hμng ho¸ chiÕn l−îc vμ dù tr÷ s¶n xuÊt, kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp ; tiÕp tôc ®æi míi kÜ thuËt  c«ng nghÖ vμ tr×nh ®é qu¶n lÝ nh»m t¹o nhiÒu hμng ho¸ cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn vμ t¨ng c−êng vai trß nßng cèt cña c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc ë n−íc ta.  TiÕp tôc c¶i c¸ch hμnh chÝnh bé m¸y nhμ n−íc, chÕ ®é c«ng chøc theo h−íng c«ng khai, minh b¹ch ; tinh gän, cã n¨ng lùc ; trong s¹ch vμ v÷ng m¹nh. iiiT− liÖu tham kh¶o 1. \"Trªn c¬ së ba chÕ ®é së h÷u (toμn d©n, tËp thÓ, t− nh©n), h×nh thμnh nhiÒu h×nh thøc së h÷u vμ nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ : kinh tÕ 63

nhμ n−íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t− nh©n (c¸ thÓ, tiÓu chñ, t− b¶n t− nh©n), kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc, kinh tÕ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoμi.\"(1) 2. \"Doanh nghiÖp cæ phÇn ngμy cμng ph¸t triÓn, trë thμnh h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ phæ biÕn, thóc ®Èy x· héi ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh vμ së h÷u.\"(2) 3. \"Nhμ n−íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa b»ng luËt ph¸p, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vμ c¸c nguån lùc kinh tÕ, gi÷ v÷ng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, t¹o lËp, ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, ®ång bé c¸c yÕu tè thÞ tr−êng vμ c¸c lo¹i thÞ tr−êng, c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh, n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ, kh¾c phôc mÆt tr¸i, tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ; ph¸t huy d©n chñ, quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trong lÜnh vùc kinh tÕ.\"(3) 4. \"Thùc hiÖn tiÕn bé vμ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng b−íc vμ tõng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ; t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc…, gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. Thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi chñ yÕu theo kÕt qu¶ lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi theo møc ®ãng gãp vèn cïng c¸c nguån lùc kh¸c vμ th«ng qua phóc lîi x· héi.\"(4) ivC©u hái vμ bμi tËp 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm thμnh phÇn kinh tÕ vμ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh thμnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta. (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 83. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 83. (3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø XI, S®d, tr. 206. (4) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 77  78. 64

2. Ph©n tÝch tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta. 3. Thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc lμ g× ? Ph©n tÝch vai trß cña thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc. Theo em cÇn ph¶i lμm g× ®Ó t¨ng c−êng vai trß cña thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc hiÖn nay ë n−íc ta ? 4. Thμnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ lμ g× ? Vai trß vμ mèi quan hÖ gi÷a nã víi thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta ? 5. Tr×nh bμy kh¸i niÖm, c¬ cÊu vμ vai trß cña thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta hiÖn nay. 6. Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc lμ g× ? Cho vÝ dô. T¹i sao nãi thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc gi÷ vai trß lμ \"cÇu nèi\" ®Ó ®−a s¶n xuÊt nhá l¹c hËu lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta ? 7. Thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc kh¸c víi thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc vÒ : a) H×nh thøc së h÷u. b) Quan hÖ qu¶n lÝ. c) Quan hÖ ph©n phèi. d) TÊt c¶ c¸c ph−¬ng ¸n trªn. H·y chän ph−¬ng ¸n mμ em cho lμ ®óng. V× sao ? 8. Theo em, víi sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, vÊn ®Ò t×m kiÕm viÖc lμm cã g× kh¸c víi tr−íc ®©y khi nÒn kinh tÕ n−íc ta cßn t×nh tr¹ng bao cÊp ? 9. Ph©n tÝch vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay. 10. T¹i sao ph¶i t¨ng c−êng vai trß vμ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc ? Theo em, muèn t¨ng c−êng vai trß vμ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc, cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p nμo ? T¹i sao ? 11. Em cã dù ®Þnh sÏ ho¹t ®éng trong thμnh phÇn kinh tÕ nμo ? T¹i sao l¹i chän thμnh phÇn kinh tÕ ®ã ? 65

PhÇn hai c«ng d©n víi c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞx· héi 66

Bμi 8 Chñ nghÜa X· HéI iMë ®Çu bμi häc Chñ nghÜa x· héi lμ môc tiªu c¸ch m¹ng mμ §¶ng vμ nh©n d©n ta ®ang ra søc phÊn ®Êu x©y dùng. HiÖn nay, n−íc ta ®ang trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. VËy, chñ nghÜa x· héi lµ g× ? Thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ thÕ nµo ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  HiÓu ®−îc chñ nghÜa x· héi lμ giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa.  Nªu ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta.  Nªu ®−îc tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ®i lªn chñ nghÜa x· héi vμ ®Æc ®iÓm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.  Ph©n biÖt ®−îc sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a chñ nghÜa x· héi víi c¸c x· héi tr−íc ®ã ë ViÖt Nam.  Tin t−ëng vμo th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta ; cã ý thøc s½n sμng tham gia x©y dùng vμ b¶o vÖ ®Êt n−íc, b¶o vÖ chñ nghÜa x· héi. iiNéi dung bμi häc 1. Chñ nghÜa x· héi vμ nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam a) Chñ nghÜa x· héi lµ giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa B»ng nh÷ng kiÕn thøc lÞch sö, triÕt häc, em h·y cho biÕt : 67

LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi ®· vµ ®ang tr¶i qua nh÷ng chÕ ®é x· héi nµo ?  Nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn sù thay ®æi chÕ ®é x· héi nµy b»ng chÕ ®é x· héi kh¸c tiÕn bé h¬n ? LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi cho ®Õn nay ®· vμ ®ang tr¶i qua n¨m chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, tõ x· héi cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp lªn x· héi cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n vμ tiÕn bé h¬n : x· héi céng s¶n nguyªn thuû, x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn, x· héi t− b¶n chñ nghÜa, x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn sù thay ®æi ®ã lμ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ, trong ®ã sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt lμ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c  Lª-nin, x· héi céng s¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn qua hai giai ®o¹n c¬ b¶n tõ thÊp lªn cao :  Giai ®o¹n ®Çu (hay giai ®o¹n thÊp) cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa gäi lμ chñ nghÜa x· héi. Mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng cña giai ®o¹n nμy lμ sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lμ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt míi ®¹t tíi giíi h¹n b¶o ®¶m cho x· héi thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi \"Lμm theo n¨ng lùc, h−ëng theo lao ®éng\".  Giai ®o¹n sau (hay giai ®o¹n cao) cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa gäi lμ chñ nghÜa céng s¶n. ë giai ®o¹n nμy, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, ®Æc biÖt lμ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt sÏ t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng rÊt cao vμ ngμy cμng t¨ng, c¸c nguån cña c¶i dåi dμo, x· héi cã ®ñ ®iÒu kiÖn vËt chÊt vμ tinh thÇn ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi \"Lμm theo n¨ng lùc, h−ëng theo nhu cÇu\". Tãm l¹i, x· héi céng s¶n chñ nghÜa cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dμi qua hai giai ®o¹n c¬ b¶n, trong ®ã chñ nghÜa x· héi lμ giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa. b) Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam Theo em, chñ nghÜa x· héi mµ nh©n d©n ta ®ang phÊn ®Êu x©y dùng cã nh÷ng ®Æc tr−ng g× ? 68

VËn dông s¸ng t¹o vμ ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c  Lª-nin vμo thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam, nhÊt lμ trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta cã nh÷ng ®Æc tr−ng sau :  Lμ mét x· héi d©n giμu, n−íc m¹nh, d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh ;  Do nh©n d©n lμm chñ ;  Cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao, dùa trªn lùc l−îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i vμ quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp ;  Cã nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc ;  Con ng−êi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toμn diÖn ;  C¸c d©n téc trong céng ®ång ViÖt Nam b×nh ®¼ng, ®oμn kÕt, t«n träng vμ gióp ®ì nhau cïng ph¸t triÓn ;  Cã Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ;  Cã quan hÖ h÷u nghÞ vμ hîp t¸c víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Nh÷ng ®Æc tr−ng trªn ®©y cho chóng ta thÊy, chñ nghÜa x· héi mμ §¶ng vμ nh©n d©n ta ®ang x©y dùng lμ mét x· héi ph¸t triÓn −u viÖt h¬n, tèt ®Ñp h¬n c¸c x· héi tr−íc. 2. Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta a) TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam Bμn vÒ chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa M¸c  Lª-nin ®· kh¼ng ®Þnh r»ng : \"TÊt c¶ c¸c d©n téc ®Òu sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa x· héi, ®ã lμ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái\"(1) vμ ®Òu ph¶i tr¶i qua mét thêi k× qu¸ ®é  thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa M¸c  Lª-nin cßn kh¼ng ®Þnh cã hai h×nh thøc qu¸ ®é : Mét lμ, qu¸ ®é trùc tiÕp tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi. Hai lμ, qu¸ ®é gi¸n tiÕp tõ x· héi tiÒn t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi, bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. (1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2006, tËp 30, tr. 160. 69

N−íc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi theo h×nh thøc qu¸ ®é nµo trªn ®©y ? Sau khi hoμn thμnh cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n, §¶ng vμ nh©n d©n ta ®· lùa chän con ®−êng ph¸t triÓn tiÕp theo lμ ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. §©y lμ sù lùa chän ®óng ®¾n cña §¶ng vμ nh©n d©n ta. Bëi v× :  ChØ cã ®i lªn chñ nghÜa x· héi th× ®Êt n−íc míi thùc sù ®éc lËp.  §i lªn chñ nghÜa x· héi míi xo¸ bá ®−îc ¸p bøc, bãc lét.  §i lªn chñ nghÜa x· héi míi cã cuéc sèng Êm no, tù do vμ h¹nh phóc ; mäi ng−êi míi cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toμn diÖn. Thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lμ mÊy chôc n¨m ®æi míi do §¶ng ta l·nh ®¹o ®· chøng minh cho chóng ta thÊy râ nh÷ng ®iÒu ®ã. Em hiÓu thÕ nµo vÒ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ? §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh : \"Con ®−êng ®i lªn cña n−íc ta lμ sù ph¸t triÓn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, tøc lμ bá qua viÖc x¸c lËp vÞ trÝ thèng trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt vμ kiÕn tróc th−îng tÇng t− b¶n chñ nghÜa, nh−ng tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thμnh tùu mμ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®−îc d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, ®Æc biÖt vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ, ®Ó ph¸t triÓn nhanh lùc l−îng s¶n xuÊt, x©y dùng nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i\".(1) Tõ nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ë n−íc ta lμ hoμn toμn ®óng ®¾n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn lÞch sö, phï hîp víi nguyÖn väng cña nh©n d©n vμ xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. b) §Æc ®iÓm thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta Thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ? (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 84. 70

N−íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét n−íc l¹c hËu vμ kÐm ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Do vËy, ®Æc ®iÓm næi bËt vμ bao trïm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta lμ sù tån t¹i ®an xen lÉn nhau vμ ®Êu tranh víi nhau gi÷a nh÷ng yÕu tè cña x· héi míi  x· héi x· héi chñ nghÜa ®ang ®−îc x©y dùng vμ nh÷ng tμn d− cña x· héi cò trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. §Æc ®iÓm nμy ®−îc biÓu hiÖn cô thÓ nh− sau :  Trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ : Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®èi víi toμn x· héi ngμy cμng ®−îc t¨ng c−êng ; Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ngμy cμng ®−îc cñng cè vμ hoμn thiÖn ®Ó trë thμnh Nhμ n−íc thùc sù cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n.  Trªn lÜnh vùc kinh tÕ : Do lùc l−îng s¶n xuÊt cßn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp, l¹i ch−a ®ång ®Òu, nªn trong thêi k× nμy nÒn kinh tÕ ë n−íc ta lμ nÒn kinh tÕ hμng ho¸ nhiÒu thμnh phÇn, ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, trong ®ã thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc gi÷ vai trß chñ ®¹o.  Trªn lÜnh vùc t− t−ëng vμ v¨n ho¸ : Cßn tån t¹i nhiÒu lo¹i, nhiÒu khuynh h−íng t− t−ëng, v¨n ho¸ kh¸c nhau. Bªn c¹nh nh÷ng t− t−ëng, v¨n ho¸ x· héi chñ nghÜa, vÉn cßn tån t¹i nh÷ng tμn d− t− t−ëng vμ v¨n ho¸ cña chÕ ®é cò.  Trªn lÜnh vùc x· héi : Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ trªn ®©y quy ®Þnh, trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta cßn tån t¹i nhiÒu giai cÊp vμ tÇng líp kh¸c nhau, trong ®ã, giai cÊp c«ng nh©n d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n lμ h¹t nh©n ®oμn kÕt c¸c giai cÊp, tÇng líp trong x· héi ®Ó x©y dùng thμnh c«ng chñ nghÜa x· héi. Do cßn tån t¹i nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ, nªn trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi vÉn cßn sù chªnh lÖch vÒ ®êi sèng cña nh©n d©n gi÷a c¸c vïng, miÒn cña ®Êt n−íc, vÉn cßn sù kh¸c biÖt gi÷a lao ®éng trÝ ãc vμ lao ®éng ch©n tay. Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®©y cho chóng ta thÊy thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta lμ mét thêi k×, xÐt trªn mäi ph−¬ng diÖn, cßn tån t¹i nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp nhau, th©m nhËp vμo nhau, ¶nh h−ëng lÉn nhau. Cïng víi nh÷ng b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh 71

x©y dùng chñ nghÜa x· héi, c¸c thμnh phÇn, nh©n tè mang tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa sÏ ngμy cμng ph¸t triÓn vμ v−¬n lªn gi÷ vÞ trÝ chi phèi trªn mäi lÜnh vùc ®Ó ®¶m b¶o cho chñ nghÜa x· héi ®−îc x©y dùng thμnh c«ng ë n−íc ta. iiiT− liÖu tham kh¶o 1. V.I. Lª-nin viÕt : \"Víi sù gióp ®ì cña giai cÊp v« s¶n c¸c n−íc tiªn tiÕn, c¸c n−íc l¹c hËu cã thÓ tiÕn tíi chÕ ®é X«-viÕt, vμ qua nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, tiÕn tíi chñ nghÜa céng s¶n, kh«ng ph¶i tr¶i qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa.\"(1) 2. V.I. Lª-nin viÕt : \"TÊt c¶ c¸c d©n téc ®Òu sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa x· héi, ®ã lμ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái, nh−ng c¸c d©n téc tiÕn tíi chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i mét c¸ch hoμn toμn gièng nhau ; mçi d©n téc sÏ ®−a ®Æc ®iÓm cña m×nh vμo h×nh thøc nμy hay h×nh thøc kh¸c cña chÕ ®é d©n chñ, vμo lo¹i nμy hay lo¹i kh¸c cña chuyªn chÝnh v« s¶n, vμo nhÞp ®é nμy hay nhÞp ®é kh¸c cña viÖc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi c¸c mÆt kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi.\"(2) 3. \"Lμm t− s¶n d©n quyÒn c¸ch m¹ng vμ thæ ®Þa c¸ch m¹ng ®Ó ®i tíi x· héi céng s¶n.\"(3) 4. \"ChØ ë trong chÕ ®é x· héi chñ nghÜa th× mçi ng−êi míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng riªng cña m×nh, ph¸t huy tÝnh c¸ch riªng vμ së tr−êng riªng cña m×nh.\"(4) 5. \"X©y dùng chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña x· héi trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc lμ sù nghiÖp rÊt khã kh¨n, phøc t¹p, cho nªn ph¶i tr¶i qua mét thêi k× qu¸ ®é l©u dμi víi nhiÒu chÆng ®−êng, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, x· héi cã tÝnh chÊt qu¸ ®é. Trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi diÔn ra sù ®an xen vμ ®Êu tranh gi÷a c¸i míi vμ c¸i cò.\"(5) (1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 41, tr. 295. (2) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 30, tr. 160. (3) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2000, tËp 3, tr. 1. (4) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, S®d, 2000, tËp 9, tr. 291. (5) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 85. 72

ivC©u hái vμ bμi tËp 1. Hai giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa cã g× kh¸c nhau ? V× sao cã sù kh¸c nhau ®ã ? 2. H·y nªu nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta. Theo em, ®Æc tr−ng nμo ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt trong thùc tiÔn cuéc sèng hiÖn nay ë n−íc ta ? 3. T¹i sao nãi, n−íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lμ tÊt yÕu kh¸ch quan ? 4. Em hiÓu thÕ nμo lμ \"qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa\" ? 5. Theo em, chÕ ®é x· héi chñ nghÜa −u viÖt h¬n so víi c¸c chÕ ®é x· héi tr−íc ®©y ë n−íc ta ë ®iÓm nμo ? 6. Em h·y nªu mét vμi biÓu hiÖn vÒ nh÷ng tμn d− cña x· héi cò cÇn ph¶i ®Êu tranh kh¾c phôc ë n−íc ta hiÖn nay (hay ë ®Þa ph−¬ng m×nh). Lμ häc sinh phæ th«ng, em cã thÓ lμm g× ®Ó kh¾c phôc nh÷ng tμn d− ®ã ? Bμi 9 Nhμ n−íc X· HéI CHñ NGHÜA imë ®Çu bμi häc Cho ®Õn nay, trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi ®· tån t¹i bèn kiÓu nhμ n−íc : nhμ n−íc chiÕm h÷u n« lÖ, nhμ n−íc phong kiÕn, nhμ n−íc t− s¶n, nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa lμ nhμ n−íc kiÓu míi, kh¸c vÒ chÊt so víi c¸c kiÓu nhμ n−íc tr−íc ®ã. VËy, nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa lµ g× ? B¶n chÊt cña nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa cã g× kh¸c víi c¸c nhµ n−íc tr−íc ®ã ? 73

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  BiÕt ®−îc nguån gèc, b¶n chÊt cña nhμ n−íc.  Nªu ®−îc thÕ nμo lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ; b¶n chÊt, chøc n¨ng vμ vai trß cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.  HiÓu ®−îc tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n trong viÖc tham gia x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa.  BiÕt tham gia x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa phï hîp víi løa tuæi vμ ®iÒu kiÖn cña b¶n th©n.  Tin t−ëng, t«n träng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. iiNéi dung bμi häc 1. Nguån gèc vμ b¶n chÊt cña nhμ n−íc a) Nguån gèc cña nhµ n−íc Dùa vµo kiÕn thøc lÞch sö, em h·y cho biÕt : Nhµ n−íc xuÊt hiÖn tõ khi nµo ? LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi ®· tr¶i qua mét thêi k× ch−a cã nhμ n−íc  ®ã lμ x· héi céng s¶n nguyªn thuû. Trong x· héi nμy, tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n xuÊt cßn rÊt thÊp kÐm, khèi l−îng s¶n phÈm lao ®éng chØ ®ñ duy tr× ë møc nhu cÇu tèi thiÓu cña c¸c thμnh viªn trong x· héi, kh«ng cã s¶n phÈm d− thõa lμm cña riªng, ch−a cã t− h÷u tμi s¶n, ch−a cã sù ph©n chia giai cÊp, ch−a cã bãc lét, do ®ã ch−a cã nhμ n−íc. Vμo thêi k× cuèi cña x· héi céng s¶n nguyªn thuû, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vμ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®−îc më réng ®· lμm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, s¶n phÈm lao ®éng lμm ra ngμy cμng nhiÒu h¬n so víi nhu cÇu ë møc cÇn thiÕt cña x· héi, ®· xuÊt hiÖn ®iÒu kiÖn chiÕm ®o¹t cña c¶i d− thõa cña c«ng x· nguyªn thuû lμm tμi s¶n riªng. Nh÷ng ng−êi cã ®Þa vÞ trong c«ng x· nh− tï tr−ëng, thñ lÜnh qu©n sù lîi dông −u thÕ cña m×nh chiÕm ®o¹t tμi s¶n ®ã cña c«ng x·. 74

Qu¸ tr×nh t− h÷u tμi s¶n diÔn ra, chÕ ®é t− h÷u h×nh thμnh, x· héi ®· ph©n chia thμnh hai giai cÊp ®èi lËp nhau : giai cÊp bãc lét vμ giai cÊp bÞ bãc lét. Do lîi Ých ®èi lËp nhau nªn m©u thuÉn gi÷a giai cÊp bãc lét vμ giai cÊp bÞ bãc lét ngμy cμng trë nªn gay g¾t, kh«ng thÓ ®iÒu hoμ ®−îc. §Ó duy tr× trËt tù vμ qu¶n lÝ mét x· héi ®· cã nh÷ng thay ®æi rÊt c¨n b¶n Êy, ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc víi quyÒn lùc míi. Tæ chøc ®ã do giai cÊp chiÕm −u thÕ vÒ kinh tÕ lËp ra ®Ó thùc hiÖn sù thèng trÞ giai cÊp, lμm dÞu bít sù xung ®ét gi÷a c¸c giai cÊp vμ gi÷ cho sù xung ®ét ®ã n»m trong vßng “trËt tù”, b¶o vÖ lîi Ých vμ ®Þa vÞ cña giai cÊp m×nh. Tæ chøc ®ã chÝnh lμ nhμ n−íc (1). Nh− vËy, nhμ n−íc chØ ra ®êi khi xuÊt hiÖn chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, khi x· héi ph©n ho¸ thμnh c¸c giai cÊp, m©u thuÉn gi÷a c¸c giai cÊp ngμy cμng gay g¾t ®Õn møc kh«ng thÓ ®iÒu hoμ ®−îc. V.I. Lª-nin viÕt : \"BÊt cø ë ®©u, hÔ lóc nμo vμ chõng nμo, mμ vÒ mÆt kh¸ch quan, nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp kh«ng thÓ ®iÒu hoμ ®−îc, th× nhμ n−íc xuÊt hiÖn.\"(2) b) B¶n chÊt cña nhµ n−íc Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c  Lª-nin, nhμ n−íc lμ s¶n phÈm cña x· héi cã giai cÊp, do ®ã nhμ n−íc bao giê còng mang b¶n chÊt giai cÊp. B¶n chÊt giai cÊp cña nhμ n−íc ®−îc thÓ hiÖn :  Nhμ n−íc lμ bé m¸y dïng ®Ó duy tr× sù thèng trÞ cña giai cÊp nμy ®èi víi giai cÊp kh¸c. Trong x· héi cã giai cÊp, sù thèng trÞ giai cÊp, xÐt vÒ mÆt néi dung, thÓ hiÖn ë ba mÆt : kinh tÕ, chÝnh trÞ, t− t−ëng. §Ó thùc hiÖn sù thèng trÞ cña m×nh, giai cÊp thèng trÞ ph¶i tæ chøc vμ sö dông nhμ n−íc ®Ó duy tr× quyÒn lùc kinh tÕ, chÝnh trÞ vμ t− t−ëng cña m×nh ®èi víi toμn x· héi. B»ng nhμ n−íc vμ th«ng qua nhμ n−íc, giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ trë thμnh giai cÊp thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vμ t− t−ëng ; ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ ®−îc thÓ hiÖn thμnh ý chÝ nhμ n−íc, b¾t buéc mäi thμnh viªn trong x· héi ph¶i tu©n theo. (1) Xem C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1995, tËp 21, tr. 252 – 253. (2) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 33, tr. 9. 75

 Nhμ n−íc lμ bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nμy ®èi víi giai cÊp kh¸c. BÊt k× nhμ n−íc nμo còng cã nh÷ng lùc l−îng ®Æc biÖt ®−îc vò trang nh− qu©n ®éi, c¶nh s¸t v.v... §Ó b¶o vÖ ®Þa vÞ thèng trÞ vμ lîi Ých cña m×nh, giai cÊp thèng trÞ sö dông nh÷ng lùc l−îng ®Æc biÖt ®ã ®μn ¸p sù ph¶n kh¸ng cña c¸c giai cÊp bÞ thèng trÞ. Nh− vËy, nhμ n−íc mang b¶n chÊt giai cÊp cña giai cÊp thèng trÞ. 2. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam a) ThÕ nµo lµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §Ó hiÓu ®−îc thÕ nμo lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, tr−íc hÕt ph¶i hiÓu nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ g×. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ nhμ n−íc qu¶n lÝ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi b»ng ph¸p luËt ; mäi ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhμ n−íc, tæ chøc x· héi vμ mäi c«ng d©n ®Òu ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph¸p luËt. Tõ quan niÖm trªn ®©y, chóng ta hiÓu : Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ Nhμ n−íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n, qu¶n lÝ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi b»ng ph¸p luËt, do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o. b) B¶n chÊt cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Nhμ n−íc ta lμ nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, thμnh qu¶ c¸ch m¹ng cña quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng do giai cÊp c«ng nh©n th«ng qua chÝnh ®¶ng cña m×nh lμ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o. V× vËy, Nhμ n−íc ta mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n. Theo em, b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña Nhµ n−íc ta ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo ? B¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña Nhμ n−íc ta ®−îc thÓ hiÖn tËp trung nhÊt ë sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ®èi víi nhμ n−íc. D−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, toμn bé ho¹t ®éng cña Nhμ n−íc tõ ph¸p luËt, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®Õn nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc vμ ho¹t ®éng cña Nhμ 76

n−íc ®Òu thÓ hiÖn quan ®iÓm cña giai cÊp c«ng nh©n, nh»m thùc hiÖn lîi Ých, ý chÝ vμ nguyÖn väng cña giai cÊp c«ng nh©n, cña nh©n d©n lao ®éng vμ cña c¶ d©n téc. Nh− vËy, b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña Nhμ n−íc ta bao hμm c¶ tÝnh nh©n d©n vμ tÝnh d©n téc s©u s¾c.  TÝnh nh©n d©n cña Nhμ n−íc ta thÓ hiÖn : Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc cña d©n, v× d©n, do nh©n d©n lËp nªn vμ nh©n d©n tham gia qu¶n lÝ ; Nhμ n−íc thÓ hiÖn ý chÝ, lîi Ých vμ nguyÖn väng cña nh©n d©n, lμ c«ng cô chñ yÕu ®Ó nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña m×nh.  TÝnh d©n téc cña Nhμ n−íc ta ®−îc thÓ hiÖn : Trong tæ chøc vμ thùc hiÖn, Nhμ n−íc ta kÕ thõa vμ ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng, b¶n s¾c tèt ®Ñp cña d©n téc ; Nhμ n−íc cã chÝnh s¸ch d©n téc ®óng ®¾n, ch¨m lo lîi Ých mäi mÆt cho c¸c d©n téc trong céng ®ång d©n téc ViÖt Nam vμ thùc hiÖn ®¹i ®oμn kÕt d©n téc, coi ®oμn kÕt d©n téc, ®oμn kÕt toμn d©n lμ ®−êng lèi chiÕn l−îc vμ ®éng lùc to lín ®Ó x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc. c) Chøc n¨ng cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Nhμ n−íc cã nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau, bëi v× ho¹t ®éng cña nhμ n−íc rÊt ®a d¹ng vμ phøc t¹p. Trong ph¹m vi bμi häc nμy, chóng ta ®Ò cËp ®Õn hai chøc n¨ng c¬ b¶n cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Mét lμ, chøc n¨ng b¶o ®¶m an ninh chÝnh trÞ vμ trËt tù, an toμn x· héi. §Ó x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi cña ®Êt n−íc, Nhμ n−íc ta sö dông toμn bé søc m¹nh cña m×nh ®Ó phßng ngõa, ng¨n chÆn mäi ©m m−u g©y rèi, ph¸ ho¹i, b¹o lo¹n, x©m h¹i ®Õn nÒn an ninh quèc gia, ®Õn sù æn ®Þnh chÝnh trÞ trong n−íc, b¶o ®¶m gi÷ v÷ng an ninh chÝnh trÞ, an toμn x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn hoμ b×nh, æn ®Þnh cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn ®Êt n−íc ta. Hai lμ, chøc n¨ng tæ chøc vμ x©y dùng, b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ vμ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. §©y lμ mét chøc n¨ng tæng hîp bao gåm c¸c néi dung c¬ b¶n sau :  Tæ chøc x©y dùng vμ qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. 77

Tæ chøc x©y dùng vμ qu¶n lÝ v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc.  Tæ chøc x©y dùng vμ b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi.  X©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ vμ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. Hai chøc n¨ng c¬ b¶n trªn ®©y cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã mèi quan hÖ h÷u c¬ vμ thèng nhÊt víi nhau, trong ®ã chøc n¨ng tæ chøc vμ x©y dùng lμ c¨n b¶n nhÊt vμ gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Bëi v×, víi nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa, chøc n¨ng ®¶m b¶o an ninh chÝnh trÞ vμ trËt tù an toμn x· héi \"míi chØ lμ nh÷ng c«ng viÖc quÐt dän tr−íc khi x©y dùng, chø ch−a ph¶i lμ ®Ých th©n viÖc x©y dùng\"(1) nh− Lª- nin ®· kh¼ng ®Þnh. d) Vai trß cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trong hÖ thèng chÝnh trÞ §Ó hiÓu ®−îc vÊn ®Ò nμy, tr−íc hÕt chóng ta cÇn hiÓu hÖ thèng chÝnh trÞ lμ g×. HÖ thèng chÝnh trÞ lμ tËp hîp c¸c thiÕt chÕ chÝnh trÞ, bao gåm nhμ n−íc, c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ  x· héi cã quan hÖ g¾n bã h÷u c¬ vμ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau nh»m thùc hiÖn quyÒn lùc chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn. HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta hiÖn nay bao gåm : §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam vμ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ  x· héi kh¸c nh− : Tæng Liªn ®oμn Lao ®éng ViÖt Nam, §oμn thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh, Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam, Héi N«ng d©n ViÖt Nam... Lμ mét yÕu tè cÊu thμnh cña hÖ thèng chÝnh trÞ, Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã nh÷ng vai trß sau :  ThÓ chÕ ho¸ vμ tæ chøc thùc hiÖn ®−êng lèi chÝnh trÞ cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ; thÓ chÕ ho¸ vμ thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n.  Tæ chøc x©y dùng x· héi míi  x· héi x· héi chñ nghÜa. (1) Xem V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 39, tr. 27. 78

 Lμ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó §¶ng thùc hiÖn vai trß cña m×nh ®èi víi toμn x· héi.  Lμ c«ng cô chñ yÕu cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi vμ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa. 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n trong viÖc tham gia x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, v× vËy, mäi c«ng d©n ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc tham gia x©y dùng vμ b¶o vÖ Nhμ n−íc. Cô thÓ lμ :  G−¬ng mÉu thùc hiÖn vμ tuyªn truyÒn, vËn ®éng mäi ng−êi thùc hiÖn tèt ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhμ n−íc.  TÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng : x©y dùng, cñng cè, b¶o vÖ chÝnh quyÒn ; gi÷ g×n trËt tù, an toμn x· héi.  Phª ph¸n, ®Êu tranh víi nh÷ng hμnh vi vi ph¹m ph¸p luËt.  Th−êng xuyªn nªu cao tinh thÇn c¶nh gi¸c tr−íc nh÷ng ©m m−u, thñ ®o¹n chèng ph¸ cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch. Lµ c«ng d©n trÎ tuæi ®ang ngåi trªn ghÕ nhµ tr−êng, em thÊy m×nh cã tr¸ch nhiÖm g× trong viÖc tham gia x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ? iiiT− liÖu tham kh¶o 1. §iÒu 2 HiÕn ph¸p n−íc Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 2013 1. Nhμ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña Nh©n d©n, do Nh©n d©n, v× Nh©n d©n. 2. N−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam do Nh©n d©n lμm chñ ; tÊt c¶ quyÒn lùc nhμ n−íc thuéc vÒ Nh©n d©n mμ nÒn t¶ng lμ liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vμ ®éi ngò trÝ thøc. 3. QuyÒn lùc nhμ n−íc lμ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng, phèi hîp, kiÓm so¸t gi÷a c¸c c¬ quan nhμ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hμnh ph¸p, t− ph¸p. 79

2. V.I. Lª-nin : \"Chuyªn chÝnh v« s¶n... kh«ng ph¶i chØ lμ b¹o lùc ®èi víi bän bãc lét, vμ còng kh«ng ph¶i chñ yÕu lμ b¹o lùc. C¬ së kinh tÕ cña b¹o lùc c¸ch m¹ng ®ã, c¸i b¶o ®¶m søc sèng vμ th¾ng lîi cña nã chÝnh lμ viÖc giai cÊp v« s¶n ®−a ra ®−îc vμ thùc hiÖn ®−îc kiÓu tæ chøc lao ®éng x· héi cao h¬n so víi chñ nghÜa t− b¶n. §Êy lμ thùc chÊt cña vÊn ®Ò. §Êy lμ nguån søc m¹nh, lμ ®iÒu b¶o ®¶m cho th¾ng lîi hoμn toμn vμ tÊt nhiªn cña chñ nghÜa céng s¶n.\"(1) ivC©u hái vμ Bμi tËp 1. Trong lÞch sö x· héi loμi ng−êi, nhμ n−íc xuÊt hiÖn tõ khi nμo ? T¹i sao khi ®ã nhμ n−íc xuÊt hiÖn ? 2. Gi¶i thÝch t¹i sao nhμ n−íc mang b¶n chÊt giai cÊp cña giai cÊp thèng trÞ ? Cho vÝ dô minh ho¹. 3. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ g× ? T¹i sao nãi Nhμ n−íc ta mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n, tÝnh nh©n d©n réng r·i vμ tÝnh d©n téc s©u s¾c ? 4. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n nμo ? Chøc n¨ng nμo lμ c¬ b¶n nhÊt ? T¹i sao ? 5. Vai trß cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trong hÖ thèng chÝnh trÞ ë n−íc ta nh− thÕ nμo ? 6. Mçi c«ng d©n cÇn ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta ? 7. Em h·y nªu nh÷ng vÝ dô thÓ hiÖn Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n vμ v× nh©n d©n. 8. H·y nªu nh÷ng viÖc lμm cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nh»m ph¸t huy quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n mμ em biÕt. 9. Lμ mét häc sinh, em ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn x©y dùng chÝnh quyÒn v÷ng m¹nh ë ®Þa ph−¬ng m×nh ? (1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 39, tr. 1516. 80

Bμi 10 NÒN D¢N CHñ X· HéI CHñ NGHÜA iMë ®Çu bμi häc D©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ mét trong nh÷ng môc tiªu cña c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa mμ §¶ng, Nhμ n−íc vμ nh©n d©n ta ®ang ra søc x©y dùng. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc b¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa. Nªu ®−îc néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi ë n−íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay.  Nªu ®−îc hai h×nh thøc c¬ b¶n cña d©n chñ lμ d©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp (d©n chñ ®¹i diÖn).  BiÕt thùc hiÖn quyÒn lμm chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi phï hîp víi løa tuæi. iiNéi dung bμi häc 1. B¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa §Ó hiÓu b¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa, tr−íc hÕt cÇn hiÓu d©n chñ lμ g×. D©n chñ lμ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, lμ quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trong c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi cña ®Êt n−íc ; d©n chñ lμ mét h×nh thøc nhμ n−íc g¾n víi giai cÊp thèng trÞ, do ®ã d©n chñ lu«n mang b¶n chÊt giai cÊp. NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ra ®êi vμ tõng b−íc ph¸t triÓn tõ khi chÝnh quyÒn nhμ n−íc cña giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng 81

®−îc thμnh lËp. Sù h×nh thμnh nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ®¸nh dÊu b−íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt so víi c¸c nÒn d©n chñ tr−íc ®ã. VÒ b¶n chÊt, nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ nÒn d©n chñ cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n, ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu b»ng nhμ n−íc, d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n. B¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ®−îc thÓ hiÖn cô thÓ trªn nh÷ng ph−¬ng diÖn sau : Mét lμ : NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n. B¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa thÓ hiÖn ë sù l·nh ®¹o cña giai cÊp c«ng nh©n th«ng qua chÝnh ®¶ng cña m×nh lμ §¶ng Céng s¶n nh»m thùc hiÖn quyÒn lùc vμ lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n, cña toμn thÓ nh©n d©n lao ®éng. ChØ cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n, giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng míi cã thÓ tiÕn hμnh cuéc ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ chèng l¹i mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa quan liªu, v« chÝnh phñ, vi ph¹m quyÒn tù do d©n chñ cña nh©n d©n. Hai lμ : NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa cã c¬ së kinh tÕ lμ chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ®−îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng cña chÕ ®é c«ng h÷u vÒ nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu. Trªn c¬ së kinh tÕ ®ã, giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng trë thμnh ng−êi lμm chñ nÒn s¶n xuÊt vμ chi phèi mäi mÆt ho¹t ®éng cña ®êi sèng x· héi. Trong c¸c lÜnh vùc cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa th× thùc hiÖn d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ cã ý nghÜa c¬ b¶n. Bëi v×, chØ khi nμo ng−êi lao ®éng thùc sù lμm chñ vÒ kinh tÕ, khi ®ã hä míi cã d©n chñ thùc sù vμ trë thμnh lùc l−îng quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. Ba lμ : NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lÊy hÖ t− t−ëng M¸c Lª-nin lμm nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi. NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lÊy hÖ t− t−ëng M¸c Lª-nin  hÖ t− t−ëng cña giai cÊp c«ng nh©n lμm nÒn t¶ng tinh thÇn cho ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cña toμn x· héi. Trªn c¬ së ®ã, giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng lμm chñ ®êi sèng tinh thÇn cña toμn x· héi. 82

Bèn lμ : D©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ nÒn d©n chñ cña nh©n d©n lao ®éng. D©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ nÒn d©n chñ réng r·i nhÊt vμ triÖt ®Ó nhÊt trong lÞch sö. Së dÜ nh− vËy, v× trong chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ch¼ng nh÷ng mäi ng−êi d©n ®Òu ®−îc h−ëng quyÒn d©n chñ, mμ nhμ n−íc cßn ch¨m lo n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ, t¹o ®iÒu kiÖn thùc tÕ cho mäi ng−êi cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn quyÒn d©n chñ cña m×nh. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa  c¬ quan quyÒn lùc cña nh©n d©n  do nh©n d©n lËp ra, ho¹t ®éng cña nã lμ v× lîi Ých cña toμn thÓ nh©n d©n lao ®éng. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa ngay tõ buæi ®Çu h×nh thμnh ®· x¸c ®Þnh quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, ®ã lμ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n x©y dùng nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vμ v× d©n. N¨m lμ : D©n chñ x· héi chñ nghÜa g¾n liÒn víi ph¸p luËt, kØ luËt, kØ c−¬ng. D©n chñ x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc nÕu nh÷ng hμnh vi g©y t¸c h¹i ®Õn quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n kh«ng ®−îc xö lÝ kÞp thêi, ®óng ®¾n. V× vËy, ®Ó cã d©n chñ vμ d©n chñ ®−îc thùc hiÖn th× c¸c quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n ph¶i ®−îc thÓ chÕ ho¸ thμnh HiÕn ph¸p, ph¸p luËt vμ ®−îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng thiÕt chÕ t−¬ng øng cña nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa. 2. X©y dùng nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ cã ®Çy ®ñ khi giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng võa giμnh ®−îc chÝnh quyÒn mμ ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh h×nh thμnh, ph¸t triÓn vμ tõng b−íc hoμn thiÖn. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi vμ bao gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau : a) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ H·y nªu nh÷ng vÝ dô vÒ d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ em biÕt. Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ x· héi chñ nghÜa trong lÜnh vùc kinh tÕ lμ thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña c«ng d©n ®èi víi t− liÖu 83

s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã lμm chñ qu¸ tr×nh qu¶n lÝ s¶n xuÊt vμ ph©n phèi s¶n phÈm. BiÓu hiÖn cña quyÒn lμm chñ vÒ kinh tÕ ë n−íc ta hiÖn nay lμ chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn. Mäi c«ng d©n còng nh− c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng vμ tù do kinh doanh trong khu«n khæ ph¸p luËt, lμm chñ trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, ph©n phèi s¶n phÈm cña m×nh vμ lμm nghÜa vô ®èi víi nhμ n−íc. Tuy nhiªn, quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n kh«ng cã nghÜa lμ c«ng d©n chØ ®−îc h−ëng quyÒn mμ cßn ph¶i lμm trßn nghÜa vô ®èi víi nhμ n−íc vμ x· héi. Trong lÜnh vùc kinh tÕ, cïng víi quyÒn tù do kinh doanh, c«ng d©n cßn cã nghÜa vô ®ãng thuÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt,... Lμm chñ trªn lÜnh vùc kinh tÕ lμ c¬ së cñng cè quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trªn mäi lÜnh vùc, kÓ c¶ lÜnh vùc chÝnh trÞ. b) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ H·y nªu nh÷ng vÝ dô vÒ biÓu hiÖn cña d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ mµ em biÕt. Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ x· héi chñ nghÜa trong lÜnh vùc chÝnh trÞ lμ mäi quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, tr−íc hÕt lμ nh©n d©n lao ®éng. D©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë nh÷ng quyÒn sau ®©y cña c«ng d©n :  QuyÒn bÇu cö vμ øng cö vμo c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ – x· héi ;  QuyÒn tham gia qu¶n lÝ nhμ n−íc vμ x· héi, tham gia th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò chung cña Nhμ n−íc vμ ®Þa ph−¬ng ;  QuyÒn kiÕn nghÞ víi c¸c c¬ quan nhμ n−íc, biÓu quyÕt khi Nhμ n−íc tæ chøc tr−ng cÇu ý d©n ;  QuyÒn ®−îc th«ng tin, tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ. Ngoμi ra, d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ cßn ®−îc thÓ hiÖn ë quyÒn gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhμ n−íc, quyÒn khiÕu n¹i, tè c¸o... cña c«ng d©n. 84

Khi thùc hiÖn quyÒn d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, cïng víi c¸c quyÒn ®−îc h−ëng, c«ng d©n cã nghÜa vô b¶o vÖ Tæ quèc, tham gia b¶o vÖ an ninh quèc gia, gi÷ g×n trËt tù, an toμn x· héi. c) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ Em h·y nªu mét vµi biÓu hiÖn vÒ quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n trong lÜnh vùc v¨n ho¸. D©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ lμ thùc hiÖn nh÷ng quyÒn lμm chñ cña c«ng d©n trong lÜnh vùc v¨n ho¸. D©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë nh÷ng quyÒn sau ®©y cña c«ng d©n :  QuyÒn ®−îc tham gia vμo ®êi sèng v¨n ho¸ ; QuyÒn ®−îc h−ëng c¸c lîi Ých tõ s¸ng t¹o v¨n ho¸, nghÖ thuËt cña chÝnh m×nh ; QuyÒn s¸ng t¸c, phª b×nh v¨n häc, nghÖ thuËt. D©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ cßn ®−îc thÓ hiÖn ë viÖc gi¶i phãng con ng−êi khái nh÷ng thiªn kiÕn l¹c hËu, lo¹i bá mäi sù ¸p bøc vÒ tinh thÇn vμ ®−a v¨n ho¸ ®Õn cho mäi ng−êi. §ång thêi víi viÖc h−ëng quyÒn, c«ng d©n cã nghÜa vô t«n träng, gi÷ g×n vμ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc. d) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc x· héi Theo em, nh÷ng quyÒn nµo thuéc vÒ quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n trong lÜnh vùc x· héi ? D©n chñ trong lÜnh vùc x· héi ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë viÖc ®¶m b¶o nh÷ng quyÒn sau ®©y cña c«ng d©n :  QuyÒn lao ®éng ;  QuyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ ;  QuyÒn ®−îc h−ëng an toμn x· héi vμ b¶o hiÓm x· héi ; QuyÒn ®−îc h−ëng chÕ ®é b¶o vÖ søc khoÎ ; 85

 QuyÒn ®−îc b¶o ®¶m vÒ mÆt vËt chÊt vμ tinh thÇn khi kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ;  QuyÒn b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô vμ quyÒn lîi, vÒ cèng hiÕn vμ h−ëng thô cña c¸c thμnh viªn trong x· héi. Bªn c¹nh c¸c quyÒn cña m×nh, c«ng d©n cã nghÜa vô tham gia vμo c¸c phong trμo x· héi ë ®Þa ph−¬ng, c¬ quan, tr−êng häc... Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa nªu trªn cμng cho chóng ta thÊy râ b¶n chÊt nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta. §Ó quyÒn lùc hoμn toμn thuéc vÒ nh©n d©n, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta rÊt quan t©m ®Õn c¸c yªu cÇu sau ®©y : + Hoμn thiÖn nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa, tr−íc hÕt lμ hoμn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. + Hoμn thiÖn c¬ chÕ ®¶m b¶o cho nh©n d©n thËt sù tham gia vμo qu¸ tr×nh qu¶n lÝ nhμ n−íc nh− bÇu cö, øng cö vμo c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc vμ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ  x· héi. + §μo t¹o, båi d−ìng, bè trÝ ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc nhμ n−íc cã phÈm chÊt ®¹o ®øc, cã chuyªn m«n nghiÖp vô giái..., t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña m×nh. + Cã c¬ chÕ vμ biÖn ph¸p kiÓm so¸t, ng¨n ngõa vμ trõng trÞ tÖ quan liªu, tham nhòng, léng quyÒn, v« tr¸ch nhiÖm, x©m ph¹m quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n. + Ng¨n chÆn vμ kh¾c phôc t×nh tr¹ng d©n chñ h×nh thøc, d©n chñ cùc ®oan, ®ång thêi nghiªm trÞ nh÷ng hμnh ®éng lîi dông d©n chñ ®Ó ph¸ ho¹i, g©y rèi. 3. Nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña d©n chñ D©n chñ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua hai h×nh thøc c¬ b¶n sau ®©y : a) D©n chñ trùc tiÕp D©n chñ trùc tiÕp lμ h×nh thøc d©n chñ víi nh÷ng quy chÕ, thiÕt chÕ ®Ó nh©n d©n th¶o luËn, biÓu quyÕt, tham gia trùc tiÕp quyÕt ®Þnh c«ng viÖc cña céng ®ång, cña Nhμ n−íc. 86

§©y lμ h×nh thøc tham gia cña mäi c«ng d©n mét c¸ch b×nh ®¼ng (kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, ®Þa vÞ x· héi, t«n gi¸o...) vμ trùc tiÕp vμo c¸c quyÕt ®Þnh trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi... theo biÓu quyÕt ®a sè. D©n chñ trùc tiÕp lμ sù thÓ hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp ý chÝ cña chñ thÓ quyÒn lùc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt. VÝ dô : TÊt c¶ c«ng d©n trùc tiÕp tham gia bÇu tr−ëng th«n, tr−ëng Êp, tæ tr−ëng d©n phè. Héi nghÞ toµn d©n quyÕt ®Þnh tu bæ ®−êng s¸, nhµ v¨n ho¸ th«n... Nh÷ng h×nh thøc phæ biÕn nhÊt cña d©n chñ trùc tiÕp ngμy nay lμ :  Tr−ng cÇu ý d©n (trong ph¹m vi toμn quèc).  Thùc hiÖn s¸ng kiÕn ph¸p luËt (nh©n d©n ®−îc tham gia x©y dùng, söa ®æi, bæ sung c¸c ®¹o luËt).  D©n chñ trùc tiÕp cßn lμ viÖc lμm chñ trùc tiÕp b»ng c¸c h×nh thøc nh©n d©n tù qu¶n, x©y dùng vμ thùc hiÖn c¸c quy −íc, h−¬ng −íc phï hîp víi ph¸p luËt. b) D©n chñ gi¸n tiÕp (d©n chñ ®¹i diÖn) D©n chñ gi¸n tiÕp lμ h×nh thøc d©n chñ th«ng qua nh÷ng quy chÕ, thiÕt chÕ ®Ó nh©n d©n bÇu ra nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn thay mÆt m×nh quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc chung cña céng ®ång, cña Nhμ n−íc. Nãi c¸ch kh¸c, d©n chñ gi¸n tiÕp lμ h×nh thøc nh©n d©n thÓ hiÖn quyÒn lμm chñ cña m×nh, tham gia qu¶n lÝ nhμ n−íc vμ x· héi th«ng qua ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn, c¬ quan ®¹i diÖn cña m×nh ë c¸c cÊp chÝnh quyÒn còng nh− ë MÆt trËn Tæ quèc vμ c¸c ®oμn thÓ nh©n d©n. 87

Nh©n d©n thÞ trÊn MÌo V¹c, Hµ Giang tham gia bá phiÕu bÇu ®¹i biÓu Quèc héi kho¸ XI ¶nh : TTXVN VÝ dô : Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, ®¹i biÓu Quèc héi lµ ng−êi ®¹i diÖn cho nh©n d©n (chia theo tØnh, thµnh phè hoÆc lÜnh vùc s¶n xuÊt, qu¶n lÝ...), ®−îc sù uû th¸c cña nh©n d©n, thay mÆt nh©n d©n tham gia x©y dùng c¸c ®¹o luËt ®Ó qu¶n lÝ x· héi.  Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp lµ h×nh thøc chñ yÕu cña chÕ ®é d©n chñ ®¹i diÖn. Em h·y nªu vÝ dô vÒ nh÷ng h×nh thøc d©n chñ gi¸n tiÕp mµ em biÕt. D©n chñ gi¸n tiÕp lμ h×nh thøc hiÖn thùc ho¸ quyÒn lμm chñ cña ng−êi d©n. C¬ cÊu tæ chøc cña h×nh thøc d©n chñ gi¸n tiÕp cho phÐp bao qu¸t toμn bé l·nh thæ tõ ®Þa ph−¬ng ®Õn trung −¬ng, cho phÐp ng−êi d©n lμm chñ trªn mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng. D©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp ®Òu lμ h×nh thøc cña chÕ ®é d©n chñ vμ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. D©n chñ trùc tiÕp mang tÝnh quÇn chóng réng r·i nh−ng l¹i phô thuéc vμo tr×nh ®é nhËn thøc cña 88

ng−êi d©n. H¹n chÕ cña d©n chñ gi¸n tiÕp lμ nguyÖn väng cña c«ng d©n kh«ng ®−îc ph¶n ¸nh trùc tiÕp, mμ ph¶i th«ng qua ng−êi ®¹i diÖn cña m×nh, nhiÒu khi phô thuéc vμo kh¶ n¨ng cña ng−êi ®¹i diÖn. V× vËy, cÇn ph¶i kÕt hîp sö dông tèt c¶ hai h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp ®Ó ph¸t huy tèi ®a hiÖu qu¶ cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa. iiiT− liÖu tham kh¶o 1. Bμn vÒ chÕ ®é d©n chñ t− s¶n, V.I. Lª-nin viÕt : \"ChÕ ®é d©n chñ Êy bao giê còng bÞ bã trong khu«n khæ chËt hÑp cña sù bãc lét t− b¶n chñ nghÜa vμ do ®ã, thùc ra, nã lu«n lu«n lμ mét chÕ ®é d©n chñ ®èi víi mét thiÓu sè, vÉn chØ lμ mét chÕ ®é d©n chñ ®èi víi riªng nh÷ng giai cÊp cã cña, ®èi víi riªng bän giμu cã mμ th«i.\"(1) 2. Bμn vÒ con ®−êng biÖn chøng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn d©n chñ, V.I. Lª-nin viÕt : \"Tõ chuyªn chÕ ®Õn d©n chñ t− s¶n ; tõ d©n chñ t− s¶n ®Õn d©n chñ v« s¶n ; tõ d©n chñ v« s¶n ®Õn kh«ng cßn d©n chñ n÷a.\"(2) 3. Hå ChÝ Minh : \"N−íc ta lμ n−íc d©n chñ, nghÜa lμ n−íc nhμ do nh©n d©n lμm chñ. Nh©n d©n cã quyÒn lîi lμm chñ, th× ph¶i cã nghÜa vô lμm trßn bæn phËn c«ng d©n, gi÷ v÷ng ®¹o ®øc c«ng d©n, tøc lμ :  Tu©n theo ph¸p luËt Nhμ n−íc.  Tu©n theo kØ luËt lao ®éng.  Gi÷ g×n trËt tù chung.  §ãng gãp (nép thuÕ) ®óng k×, ®óng sè ®Ó x©y dùng lîi Ých chung.  H¨ng h¸i tham gia c«ng viÖc chung.  B¶o vÖ tμi s¶n c«ng céng.  B¶o vÖ Tæ quèc\".(3) Hå ChÝ Minh : N−íc ta lμ n−íc d©n chñ(4) Bao nhiªu lîi Ých ®Òu v× d©n. Bao nhiªu quyÒn h¹n ®Òu cña d©n. (1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2005, tËp 33, tr. 106  107. (2) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2005, tËp 33, tr. 206. (3) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, S®d, 2000, tËp 7, tr. 452. (4) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, S®d, 2000, tËp 5, tr. 698. 89

C«ng viÖc ®æi míi, x©y dùng lμ tr¸ch nhiÖm cña d©n. Sù nghiÖp kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc lμ c«ng viÖc cña d©n. ChÝnh quyÒn tõ x· ®Õn ChÝnh phñ trung −¬ng do d©n cö ra. §oμn thÓ tõ Trung −¬ng ®Õn x· do d©n tæ chøc nªn. Nãi tãm l¹i, quyÒn hμnh vμ lùc l−îng ®Òu ë n¬i d©n. ivc©u hái vμ Bμi tËp 1. Nh÷ng biÓu hiÖn vÒ mÆt b¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ g× ? 2. Em h·y nªu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong c¸c lÜnh vùc : kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi. 3. Theo em, d©n chñ vμ tËp trung, d©n chñ vμ tù do, d©n chñ vμ ph¸p luËt cã m©u thuÉn víi nhau kh«ng ? T¹i sao ? 4. Em h·y ph©n biÖt d©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp. Cho vÝ dô minh ho¹. 5. H·y nªu nh÷ng vÝ dô thÓ hiÖn d©n chñ vμ thÓ hiÖn kh«ng d©n chñ mμ em biÕt. 6. Lμ mét häc sinh, em ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn thùc hiÖn nÕp sèng d©n chñ ? Bμi 11 CHÝNH S¸CH D¢N Sè Vμ gi¶i quyÕt VIÖC LμM iMë §ÇU BμI HäC VÊn ®Ò d©n sè vμ viÖc lμm lμ mèi quan t©m cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. ë n−íc ta, chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm ®−îc coi lμ 90

chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n nh»m n©ng cao chÊt l−îng d©n sè, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, khuyÕn khÝch lμm giμu hîp ph¸p, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc t×nh h×nh d©n sè, viÖc lμm ; môc tiªu, ph−¬ng h−íng c¬ b¶n thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm ë n−íc ta.  BiÕt tham gia tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n.  BiÕt ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè cña gia ®×nh, céng ®ång d©n c− vμ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm ë ®Þa ph−¬ng phï hîp víi løa tuæi.  Tin t−ëng, ñng hé chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ta. iiNéI DUNG BμI HäC 1. ChÝnh s¸ch d©n sè Mét quèc gia muèn cã quy m«, c¬ cÊu d©n sè vμ ph©n bè d©n c− hîp lÝ ®Ó ph¸t triÓn nhanh vμ bÒn v÷ng th× ph¶i cã chÝnh s¸ch d©n sè ®óng ®¾n. §¶ng, Nhμ n−íc ta coi chÝnh s¸ch d©n sè lμ mét bé phËn quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn ®Êt n−íc, lμ mét yÕu tè c¬ b¶n ®Ó n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña tõng ng−êi, tõng gia ®×nh vμ toμn x· héi ; coi ®Çu t− cho c«ng t¸c d©n sè lμ ®Çu t− cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ  x· héi to lín. a) T×nh h×nh d©n sè n−íc ta Víi vèn hiÓu biÕt cña m×nh, em cã nhËn xÐt g× vÒ t×nh h×nh d©n sè n−íc ta hiÖn nay ? GÇn ®©y, tuy ®· gi¶m ®−îc møc sinh, nhËn thøc vÒ d©n sè  kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cña ng−êi d©n ®−îc n©ng lªn, nh−ng vÊn ®Ò d©n sè n−íc ta vÉn ®ang ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc lín : quy m« d©n sè lín, tèc ®é t¨ng cßn nhanh ; kÕt qu¶ gi¶m sinh ch−a thËt v÷ng ch¾c, 91

chÊt l−îng d©n sè thÊp, mËt ®é d©n sè cao vμ ph©n bè ch−a hîp lÝ. §©y lμ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¶n trë tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi, g©y khã kh¨n lín trong viÖc n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng, gi¶i quyÕt viÖc lμm vμ thu nhËp, lμm c¹n kiÖt tμi nguyªn, « nhiÔm m«i tr−êng. b) Môc tiªu vµ ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n−íc, môc tiªu cña chÝnh s¸ch d©n sè ë n−íc ta lμ : tiÕp tôc gi¶m tèc ®é gia t¨ng d©n sè, sím æn ®Þnh quy m«, c¬ cÊu d©n sè vμ ph©n bè d©n c− hîp lÝ, n©ng cao chÊt l−îng d©n sè nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho ®Êt n−íc. §Ó n©ng cao chÊt l−îng d©n sè, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vμ ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi, chóng ta cÇn tËp trung vμo nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n sau :  T¨ng c−êng c«ng t¸c l·nh ®¹o vμ qu¶n lÝ, tæ chøc tèt bé m¸y lμm c«ng t¸c d©n sè tõ Trung −¬ng ®Õn c¬ së, t¨ng c−êng sù phèi hîp gi÷a c¸c cÊp, c¸c ngμnh ®èi víi c«ng t¸c d©n sè.  Lμm tèt c«ng t¸c th«ng tin, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc víi néi dung thÝch hîp, h×nh thøc ®a d¹ng nh»m phæ biÕn réng r·i c¸c chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.  N©ng cao sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ vai trß cña gia ®×nh, b×nh ®¼ng giíi, søc khoÎ sinh s¶n, nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng d©n sè vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ, tinh thÇn.  Nhμ n−íc ®Çu t− ®óng møc, tranh thñ c¸c nguån lùc trong vμ ngoμi n−íc ; thùc hiÖn x· héi ho¸ c«ng t¸c d©n sè, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó mäi gia ®×nh, c¸ nh©n tù nguyÖn, chñ ®éng tham gia c«ng t¸c d©n sè. Thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch d©n sè theo nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trªn, n−íc ta sÏ kh«ng nh÷ng sím gi¶m ®−îc tèc ®é t¨ng d©n sè mμ cßn n©ng cao ®−îc chÊt l−îng d©n sè. 2. ChÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm Gi¶i quyÕt viÖc lμm lμ mét chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n, lμ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó ph¸t huy nh©n tè con ng−êi, æn ®Þnh vμ ph¸t triÓn kinh tÕ, lμm lμnh m¹nh x· héi, ®¸p øng nguyÖn väng chÝnh ®¸ng vμ yªu cÇu cña nh©n d©n, khuyÕn khÝch lμm giμu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 92

a) T×nh h×nh viÖc lµm ë n−íc ta hiÖn nay Em cã nhËn xÐt g× vÒ t×nh h×nh viÖc lµm ë n−íc ta hiÖn nay ? GÇn ®©y, ChÝnh phñ ®· ban hμnh nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m më réng s¶n xuÊt, dÞch vô, ®a d¹ng ho¸ ngμnh nghÒ, thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch vμ c¸c ch−¬ng tr×nh kinh tÕ  x· héi, nªn ®· t¹o ra ®−îc nhiÒu viÖc lμm míi. Tuy vËy, t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lμm ë n−íc ta vÉn lμ vÊn ®Ò rÊt bøc xóc ë c¶ n«ng th«n vμ thμnh thÞ. b) Môc tiªu vµ ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm Tr−íc t×nh h×nh trªn, môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm ë n−íc ta lµ g× ? XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kh¸ch quan cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm ë n−íc ta lμ : tËp trung søc gi¶i quyÕt viÖc lμm ë c¶ thμnh thÞ vμ n«ng th«n, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, më réng thÞ tr−êng lao ®éng, gi¶m tØ lÖ thÊt nghiÖp vμ t¨ng tØ lÖ ng−êi lao ®éng ®· qua ®μo t¹o nghÒ. §Ó t¹o nhiÒu viÖc lμm míi víi chÊt l−îng ngμy cμng cao ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc, chóng ta cÇn thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n sau :  Thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt vμ dÞch vô. Nhμ n−íc khuyÕn khÝch c¸c thμnh phÇn kinh tÕ, c¸c nhμ ®Çu t− trong vμ ngoμi n−íc s¶n xuÊt, kinh doanh cã hiÖu qu¶ nh»m t¹o ra nhiÒu viÖc lμm cho ng−êi lao ®éng.  KhuyÕn khÝch lμm giμu theo ph¸p luËt, tù do hμnh nghÒ, kh«i phôc vμ ph¸t triÓn c¸c ngμnh nghÒ truyÒn thèng, ®Èy m¹nh phong trμo lËp nghiÖp cña thanh niªn.  §Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng, ®Æc biÖt lμ lao ®éng ®· qua ®μo t¹o nghÒ, lao ®éng n«ng nghiÖp nh»m gi¶i quyÕt yªu cÇu tr−íc m¾t vμ l©u dμi, t¨ng thu nhËp cho ng−êi lao ®éng.  Sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn trong ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lμm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lμm viÖc cho ng−êi lao ®éng. Lμ n−íc cã tèc ®é t¨ng d©n sè cao, ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nÕu thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm, 93

n−íc ta sÏ sím æn ®Þnh mäi mÆt ®êi sèng x· héi vμ tho¸t khái t×nh tr¹ng n−íc nghÌo, kÐm ph¸t triÓn. 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm §Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm, mäi c«ng d©n ViÖt Nam cã tr¸ch nhiÖm :  ChÊp hμnh chÝnh s¸ch d©n sè, ph¸p luËt vÒ d©n sè.  ChÊp hμnh chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm vμ ph¸p luËt vÒ lao ®éng.  §éng viªn ng−êi th©n trong gia ®×nh vμ nh÷ng ng−êi kh¸c cïng chÊp hμnh, ®ång thêi ®Êu tranh chèng nh÷ng hμnh vi vi ph¹m chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm.  Cã ý chÝ v−¬n lªn n¾m b¾t khoa häc kÜ thuËt tiªn tiÕn, ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp ®óng ®¾n ®Ó tÝch cùc, chñ ®éng t×m viÖc lμm, t¨ng thu nhËp cho b¶n th©n vμ gia ®×nh, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn chung cña ®Êt n−íc. iiiT− lIÖU tham kh¶o 1. Ph¸p lÖnh D©n sè n¨m 2003 (Söa ®æi, bæ sung n¨m 2013) Gi¶i thÝch tõ ng÷ (theo §iÒu 3)  Quy m« d©n sè lμ sè ng−êi sèng trong mét quèc gia, khu vùc, vïng ®Þa lÝ kinh tÕ hoÆc mét ®¬n vÞ hμnh chÝnh t¹i thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh.  C¬ cÊu d©n sè lμ tæng sè d©n ®−îc ph©n lo¹i theo giíi tÝnh, ®é tuæi, d©n téc, tr×nh ®é häc vÊn, nghÒ nghiÖp, t×nh tr¹ng h«n nh©n vμ c¸c ®Æc tr−ng kh¸c.  Ph©n bè d©n c− lμ sù ph©n chia tæng sè d©n theo khu vùc, vïng ®Þa lÝ kinh tÕ hoÆc mét ®¬n vÞ hμnh chÝnh.  ChÊt l−îng d©n sè lμ sù ph¶n ¸nh c¸c ®Æc tr−ng vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vμ tinh thÇn cña toμn bé d©n sè. 2. Bé luËt Lao ®éng n¨m 2012 §iÒu 9. ViÖc lμm, gi¶i quyÕt viÖc lμm 1. ViÖc lμm lμ ho¹t ®éng lao ®éng t¹o ra thu nhËp mμ kh«ng bÞ ph¸p luËt cÊm. 94

2. Nhμ n−íc, ng−êi sö dông lao ®éng vμ x· héi cã tr¸ch nhiÖm tham gia gi¶i quyÕt viÖc lμm, b¶o ®¶m cho mäi ng−êi cã kh¶ n¨ng lao ®éng ®Òu cã c¬ héi cã viÖc lμm. ivC©U HáI Vμ BμI TËP 1. Nªu t×nh h×nh d©n sè ë n−íc ta vμ t¸c ®éng cña nã ®èi víi mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. H·y t×m hiÓu vÒ mËt ®é d©n sè ë ®Þa ph−¬ng em vμ so s¸nh víi mËt ®é d©n sè trung b×nh cña c¶ n−íc. 2. Môc tiªu vμ ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch d©n sè ë n−íc ta ? 3. Em h·y gi¶i thÝch vμ nªu lªn th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nh÷ng quan niÖm sau : Trêi sinh voi, trêi sinh cá ; §«ng con h¬n nhiÒu cña ; Träng nam khinh n÷. 4. Nªu t×nh h×nh viÖc lμm vμ môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm ë n−íc ta. H·y t×m hiÓu vμ nhËn xÐt t×nh h×nh viÖc lμm ë ®Þa ph−¬ng em. 5. Tr×nh bμy ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lμm ë n−íc ta hiÖn nay. 6. Em suy nghÜ nh− thÕ nμo vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm ? Bμi 12 CHÝNH S¸CH tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng iMë §ÇU BμI HäC Tμi nguyªn, m«i tr−êng cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi ®êi sèng cña mçi ng−êi vμ sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia. Trªn thÕ giíi, c¹n kiÖt 95

tμi nguyªn, « nhiÔm m«i tr−êng ®· trë thμnh vÊn ®Ò nghiªm träng. Cøu lÊy Tr¸i §Êt lμ mÖnh lÖnh hμnh ®éng chung cña loμi ng−êi. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc t×nh h×nh tμi nguyªn, m«i tr−êng ; ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m b¶o vÖ tμi nguyªn vμ m«i tr−êng.  HiÓu ®−îc tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay.  BiÕt tham gia vμ tuyªn truyÒn thùc hiÖn chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n.  T«n träng, tin t−ëng vμo chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng ; cã hμnh vi ®óng ®¾n trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng phï hîp víi ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng cña m×nh. iiNéI DUNG BμI HäC B¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng lμ vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn, lμ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong ®−êng lèi, chñ tr−¬ng vμ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi cña ®Êt n−íc, lμ nhiÖm vô cã tÝnh x· héi s©u s¾c, lμ c¬ së quan träng b¶o ®¶m cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë n−íc ta. 1. T×nh h×nh tμi nguyªn, m«i tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay HiÖn nay, t×nh h×nh tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ë n−íc ta nh− thÕ nµo ? Do ®Æc ®iÓm khÝ hËu vμ ®Þa h×nh nªn nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn n−íc ta rÊt ®a d¹ng, kho¸ng s¶n kh¸ phong phó (dÇu má, s¾t, b« xÝt, cr«m, thiÕc, than…) ; ®Êt ®ai mμu mì ; rõng cã nhiÒu loμi quý hiÕm (®éng vËt cã : voi, tª gi¸c, bß rõng, hæ, b¸o, h−¬u sao, v−în... ; thùc vËt cã : ®inh, lim, sÕn, t¸u, cÈm lai, gi¸ng h−¬ng, l¸t hoa…) ; biÓn réng lín, phong c¶nh ®Ñp, cã nhiÒu h¶i s¶n quý ; kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng vμ nguån n−íc dåi dμo, thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. 96

C¶nh rõng bÞ tµn ph¸ ¶nh : TTXVN Nh− vËy, cã thÓ nãi, n−íc ta cã nguån tμi nguyªn phong phó, nÕu ®−îc khai th¸c, sö dông hîp lÝ, cã hiÖu qu¶, chóng ta sÏ t¹o ra ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh−ng ®iÒu ®¸ng lo ng¹i hiÖn nay lμ : VÒ tμi nguyªn : kho¸ng s¶n cã nguy c¬ c¹n kiÖt, diÖn tÝch rõng ®ang bÞ thu hÑp, nhiÒu loμi ®éng, thùc vËt quý hiÕm ®· bÞ xo¸ sæ hoÆc ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ tuyÖt chñng, chÊt l−îng ®Êt suy gi¶m, ®Êt canh t¸c bÞ thu hÑp dÇn, tμi nguyªn biÓn ë vïng gÇn bê còng suy gi¶m ®¸ng kÓ. VÒ m«i tr−êng : « nhiÔm n−íc, kh«ng khÝ vμ ®Êt ®· xuÊt hiÖn ë nhiÒu n¬i, nhiÒu vÊn ®Ò vÖ sinh m«i tr−êng ®· ph¸t sinh ë c¶ thμnh thÞ vμ n«ng th«n. M«i tr−êng biÓn b¾t ®Çu bÞ « nhiÔm, tr−íc hÕt lμ do khai th¸c dÇu. C¸c sù cè m«i tr−êng nh− b·o, lôt, h¹n h¸n ngμy cμng t¨ng lªn. HËu qu¶ trªn do nhiÒu nguyªn nh©n nh−ng nguyªn nh©n chñ quan vÉn lμ nguyªn nh©n chÝnh. ViÖc n©ng cao nhËn thøc vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng cho toμn d©n ch−a ®−îc quan t©m ®óng møc, ch−a ph¸t huy ®−îc mäi nguån lùc tham gia b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng. HiÖn nay, ë 97

n−íc ta vÉn cßn t×nh tr¹ng : khai th¸c, sö dông tμi nguyªn bõa b·i ; n¹n chÆt ph¸ rõng, s¨n b¾t thó quý hiÕm ch−a ®−îc ng¨n chÆn ; ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng kÐm. H¬n n÷a, do d©n sè n−íc ta t¨ng nhanh vμ tËp trung qu¸ ®«ng vμo c¸c ®« thÞ lín nªn t×nh tr¹ng « nhiÔm kh«ng khÝ, nguån n−íc ngμy cμng trÇm träng. §iÒu quan träng lμ t×nh tr¹ng trªn ®ang trùc tiÕp ¶nh h−ëng xÊu ®Õn ®êi sèng vμ søc khoÎ cña con ng−êi. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®Ò ra môc tiªu b¶o vÖ tµi nguyªn, m«i tr−êng nh− thÕ nµo ? 2. Môc tiªu, ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng Môc tiªu cña chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng lμ : sö dông hîp lÝ tμi nguyªn, b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, tõng b−íc n©ng cao chÊt l−îng m«i tr−êng, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi bÒn v÷ng, n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña nh©n d©n. Em suy nghÜ nh− thÕ nµo vÒ vÊn ®Ò khai th¸c, sö dông tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng trong ®iÒu kiÖn n−íc ta cßn nghÌo, ®ang thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ? §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu trªn, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn tèt nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n sau :  T¨ng c−êng c«ng t¸c qu¶n lÝ cña Nhμ n−íc vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng. Hoμn chØnh hÖ thèng ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng ; ban hμnh c¸c chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i g¾n víi b¶o vÖ m«i tr−êng ; mäi tμi nguyªn ®−a vμo sö dông ®Òu ph¶i nép thuÕ hoÆc tr¶ tiÒn thuª.  Th−êng xuyªn gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, x©y dùng ý thøc tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng cho mäi ng−êi d©n. Nhμ n−íc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mäi ng−êi tiÕp nhËn ®−îc c¸c th«ng tin vÒ m«i tr−êng, x©y dùng nÕp sèng vÖ sinh, tiÕt kiÖm, ®Èy m¹nh c¸c phong trμo quÇn chóng tham gia b¶o vÖ m«i tr−êng.  Coi träng c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vμ c«ng nghÖ, më réng hîp t¸c quèc tÕ, khu vùc trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng, tham gia 98

c¸c ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng chung víi c¸c quèc gia cã liªn quan.  Chñ ®éng phßng ngõa, ng¨n chÆn « nhiÔm, c¶i thiÖn m«i tr−êng, b¶o tån thiªn nhiªn. Nhμ n−íc ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó t¨ng tØ lÖ che phñ rõng, b¶o vÖ ®éng, thùc vËt, nhÊt lμ nh÷ng ®éng, thùc vËt quý hiÕm cã nguy c¬ tuyÖt chñng, x©y dùng c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn, v−ên quèc gia, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, chèng « nhiÔm ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ.  Khai th¸c, sö dông hîp lÝ, tiÕt kiÖm tμi nguyªn thiªn nhiªn. Tr−íc m¾t, chóng ta cÇn chÊm døt t×nh tr¹ng khai th¸c bõa b·i g©y l·ng phÝ tμi nguyªn rõng, suy tho¸i ®Êt vμ « nhiÔm m«i tr−êng.  ¸p dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó khai th¸c tμi nguyªn vμ xö lÝ chÊt th¶i, r¸c, bôi, tiÕng ån, nhÊt lμ ë c¸c thμnh phè lín. Thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trªn, n−íc ta sÏ kÕt hîp chÆt chÏ, hîp lÝ vμ hμi hoμ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi víi b¶o vÖ tμi nguyªn vμ m«i tr−êng. 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng B¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng lμ yªu cÇu bøc thiÕt cña toμn nh©n lo¹i nãi chung vμ cña ViÖt Nam nãi riªng ; cã ý nghÜa ®èi víi c¶ hiÖn t¹i vμ t−¬ng lai ; lμ sù nghiÖp cña toμn §¶ng, toμn qu©n, toμn d©n ta. V× vËy, mçi chóng ta ®Òu ph¶i :  ChÊp hμnh chÝnh s¸ch vμ ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn vμ m«i tr−êng.  TÝch cùc tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng ë ®Þa ph−¬ng vμ ë n¬i m×nh ho¹t ®éng nh− : tham gia trång rõng phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc, më réng diÖn tÝch rõng, b¶o vÖ rõng ®Çu nguån, gi÷ g×n, ph¸t triÓn c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn, v−ên quèc gia, tham gia vÖ sinh m«i tr−êng, thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ vÖ sinh c«ng céng, phª ph¸n viÖc s¨n b¾t, tiªu diÖt ®éng vËt quý hiÕm.  VËn ®éng mäi ng−êi cïng thùc hiÖn, ®ång thêi chèng c¸c hμnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng. 99